GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

Građevinsko arhitektonski fakultet u Nišu

Diplomske- akademske studije
Studijski program Arhitektonsko-projektanski
III semestar

KOMUNALNI OBJEKTI I INFRASTRUKTURA

KRUŽNE RASKRSNICE

Studenti:
Olgica Janković MRA 14/08
Marina Jovanović MRA 16/08
Sanja Kocić MRA 20/08

Asistent:
Milena Dinić

Profesor:
Petar Mitković
1
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

Sadržaj:

1. Uvod.........................................................................................................3

1.1. Predmet istraživanja........................................................................................3

1.2. Cilj istraživanja.................................................................................................3
1.3. Metode rada.....................................................................................................3

2. Istorijski kontekst......................................................................................4
3. Tipologija kružnih raskrsnica....................................................................5
4. Osnovne karakteristike savremenih kružnih raskrsnica...........................7
5. Elementi geometrijskog dizajna kružne raskrsnice..................................9
6.Komparacija i preporuke za primenu različitih koncepcija.......................11

6.1. Propusna moć.................................................................................................11

6.2. Pokazatelji sigurnosti......................................................................................12
6.3. Vremenski gubici vozila..................................................................................14
6.4. Zauzimanje površina......................................................................................15
6.5. Funkcionisanje javnog gradskog prevoza i kretanje pešaka..........................16
6.6. Opšte preporuke.............................................................................................17

7. Zaključak.................................................................................................19
8. Popis ilustracija.......................................................................................20
9. Literatura.................................................................................................21

2
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

1. Uvod

1.1. Predmet istraživanja

Površinske raskrsnice su jedan od dominantnih elemenata gradske putne mreže,

kako po brojnosti tako i po razmerama uticaja na deonice gradskog saobraćaja. Osnovni
tipovi površinskih raskrsnica su trokrake i četvorokrake raskrsnice i, kao posebna grupa,
raskrsnice sa kružnim tokom.
Predmet istraživanja ovog rada jesu upravo kružne raskrsnice koje predstavljaju
moderne vrste raskrsnica u širokoj primeni širom sveta sa poboljšanim operacionim i
bezbedonosnim karakteristikama, njihov istorijski razvoj, karakteristike, kao i njihovu
primenljivost u različitim situacijama.
Rezultati mnogobrojnih istraživanja koji pokazuju da se prelaskom na ovaj tip
raskrsnica drastično smanjuje broj saobraćajnih nesreća kao i nesporan uticaj u pogledu
zaštite životne sredine i u estetskom pogledu trebalo bi da posluže kao podsticaj za
značajniju ulogu ovih raskrsnica u planerskoj, odnosno projektantskoj praksi kod nas.

1.2. Cilj istraživanja

Cilj istraživanja je sistematizacija kružnih raskrsnica kao i njihova komparacija sa

drugim tipovima površinskih raskrsnica.Ovim će se ukazati na dobre i loše osobine kružnih
raskrsnica shodno njihovom uticaju na kvantiet i kvalitet saobraćaja nakon njihovog
postavljanja.

Kriterijumi komparativne analize su: propusna moć, pokazatelji sigurnosti, vremenski

gubici vozila, zauzimanje površina, funkcionisanje javnog gradskog prevoza i kretanja
pešaka.

1.3. Metode rada

U istraživanju ćemo koristiti deskripciju i komparativnu analizu kojom ćemo pokušati

da ukažemo na prednosti i mane kružnih raskrsnica u odnosu na druge vrste površinskih
raskrsnica.

3
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

2.Istorijski kontekst

U svojoj knjizi "Projektovanje raskrsnica sa kružnim tokom" Majk Braun (Mike Brown)
je dao pregled istorije raskrsnica sa kružnim tokom u Evropi i Sjedinjenim Državama. Prvi
koncept kružnog saobraćajnog toka dao je Francuz Enar (Eugene Henard) 1903. godine.
Prva praktična primena kružnog sistema bio je Columbus circle izgrađen u Njujorku 1905.
godine, a izgradio ga je V. Ino (Wiliam Phelps Eno). Prva raskrsnica sa kružnim tokom u
Parizu izgrađena je 1907. godine na mestu Place De L'etoil, dok je u Velikoj Britaniji 1910.
godine to bio Sollershott Circus.

Slika 1: Columbus circle izgrađen u Njujorku 1905. (Wiliam Phelps Eno) - izgled kružne raskrsnice
iz 1905. godine

Slika 2: Columbus circle izgrađen u Njujorku

1905. (Wiliam Phelps Eno) - izgled kružne
raskrsnice danas

Slika 3: Izgled kružne raskrsnice izradjene Slika 4: Izgled kružne raskrsnice izradjene
1907.godine u Parizu –(Place De L'etoil ) 1907.godine u Parizu –(Place De L'etoil )
4
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

U početku nisu postojala specifična pravila za ponašanje vozača u kružnom

saobraćajnom toku. Kasnije je uvedeno "desno pravo prvenstva". Sa povećanjem
intenziteta saobraćaja, ovo pravilo je dovodilo do zastoja saobraćaja u samom kružnom
toku. Povećanje nezgoda uslovljeno ovom situacijom, zatim razvoj saobraćajne
signalizacije, a naročito koordinisane svetlosne signalizacije dovelo je do smanjenja
interesovanja za raskrsnice sa kružnim tokom, tako da su mnoge od njih zamenjene
klasičnim raskrsnicama.

Opstanak raskrsnica sa kružnim tokom omogućilo je uvođenje prava prvenstva

vozila u kružnom toku u Velikoj Britaniji 1966. godine. Ovo je povećalo kako kapacitet, tako
i bezbednost. Kontinuirana poboljšanja zasnovana na pravilu prvenstva i briga o
bezbednosti doveli su do razvoja savremenih raskrsnica sa kružnim tokom (Modern
Roundabouts). Interesovanje za raskrsnice sa kružnim tokom ponovo se povećalo. U
Švedskoj nova pravila su predstavljena tokom šezdesetih godina. Savremene raskrsnice sa
kružnim tokom ponovo su predstavljene u Francuskoj 1972. godine.

Nasuprot Evropi, u Sjedinjenim Državama zbog loše reputacije starih, velikih

raskrsnica sa kružnim tokom nije bilo velikog interesovanja za savremene raskrsnice sa
kružnim tokom sve do poslednje decenije dvadesetog veka. Pojedine države kao što su
Maryland i Florida prve su uvele savremene raskrsnice sa kružnim tokom u svoju praksu.
Savezno ministarstvo saobraćaja (U.S. Department of Transportation) izdalo je 2000.
godine uputstvo za savremene raskrsnice sa kružnim tokom (Roundabouts: an
Informational Guide).

Rezultati koje su savremene raskrsnice sa kružnim tokom pokazale na polju

bezbednosti i kapaciteta dovele su do ogromne zainteresovanosti za njih u mnogim
zemljama. U Holandiji počevši od kasnih 1980-ih za samo šest godina izgrađeno je
približno 400 raskrsnica sa kružnim tokom. Norveška je sa primenom savremenih
raskrsnica sa kružnim tokom počela 1985. godine. Do 1992. godine njihov broj popeo se na
približno 500 od 350 koliko ih je bilo 1990. godine. U celoj Norveškoj 1980. godine bilo ih je
samo 15. UŠvajcarskoj su savremene raskrsnice sa kružnim tokom uvedene 1987. godine.
Njihov broj se na početku 1992. godine popeo na 220 od 19 iz 1980. godine, dok ih je u fazi
studija iste godine bilo oko 500. Do 1987. godine preko 500 raskrsnica sa kružnim tokom
izgrađeno je u Britaniji i zapadnim delovima Francuske. Nakon uvođenja savremenih
raskrsnica sa kružnim tokom u Francuskoj je došlo do njihove velike ekspanzije, kako
novih, tako i rekonstrukcije starih signalisanih raskrsnica. U 1992. godini porast
implementacije savremenih raskrsnica sa kružnim tokom došao je do nivoa od 1000
raskrsnica godišnje.

3. Tipologija kružnih raskrsnica

Postoje dva osnovna tipa kruznih raskrsniica i to mini rasksnice i normalne

raskrsnice. Osim ova dva osnovna tipa,razlikujemo i petlje sa kružnim tokom.

Mini raskrsnice sa kružnim tokom obično se projektuju da omoguće brzine od 25

km/h. Centralno ostrvo je blago izdignuto sa minimalnim prečnikom od 4m i projektovano
tako da putnička vozila prolaze kroz raskrsnicu bez njegovog gaženja. Prohodnost većih
vozila (autobusi i kamioni) omogućena je vožnjom preko centralnog ostrva. Razdelna ostrva
5
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

na prilaznim kracima nisu fizička, već samo obeležena na kolovozu.

Normalne raskrsnice sa kružnim tokom imaju izdignuto centralno ostrvo, kao i

razdelna ostrva. Saobraćaj u kružnom toku može se organizovati sa jednom, dve ili više
traka. Pojedine zemlje svojim propisima ne dozvoljavaju primenu raskrsnica sa više od dve
saobraćajne trake u kružnom toku.

Slika 5: Mini i normalna raskrsnica sa kružnim tokom

Petlje sa kružnim tokom - Petlje sa kružnim tokom možemo podeliti na dva tipa.

Prvi je tip sa kružnim tokom velikog prečnika centralno postavljenim iznad ili ispod
autoputa. Ovaj tip zahteva dva mosta (u trupu autoputa ili preko autoputa).Obzirom na veliki
prečnik kružnog toka koji zahteva geometrija ovakve petlje, potrebno je proceniti da li su
brzine koje se time omogućavaju prihvatljive.
Drugi tip predstavlja petlju sa jednim objektom iznad ili ispod autoputa i sa dva kruž-
na toka sa svake strane. Ovaj tip petlji se često preporučuje kao zamena za petlje tipa "dija-
mant" ("romb").

Slika 6: Petlje sa kružnim tokom (sa dva i sa jednim mostom)

6
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

4. Osnovne karakteristike savremenih kružnih raskrsnica i njihova

primena

Najpre treba napraviti razliku između kružnih raskrsnica i kružnih tokova. Postoje tri
osnovne razlike između savremenih kružnih raskrsnica i klasičnih kružnih saobraćajnih
tokova:

1. Savremene raskrsnice sa kružnim tokom imaju manji prečnik što smanjuje brzinu
u kružnom toku
2. Imaju razdelno ostrvo koje uslovljava razdvajanje ulaznih i izlaznih tokova
3. Imaju "trougao" na ulazu u kružni tok umesto znaka "stop"

Savremene kružne raskrsnice imaju i svojih prednosti i mana u odnosu na

površinske raskrsnice sa ukrštanjem saobraćajnih tokova. Pregled prednosti i mana može
se izvršiti po sledećim parametrima:

1. Sigurnost
U pogledu sigurnosti kružne raskrsnice imaju manji broj konliktnih tačaka i manje
brzine koje su uslovljene geometrijom raskrsnica što za rezultat ima smanjen broj
incidenata s jedne strane, dok s druge strane nenaviknutost vozača na raskrsnice
sa kružnim tokom, može u početku uzrokovati povećanje broja saobraćajnih
nezgoda

2. Kapacitet
U pogledu kapaciteta "trougao" umesto znaka "stop" uzrokuje manje razmake
između vozila što u kombinaciji s geometrijom kružne raskrsnice daje veći
kapacitet od signalisanih raskrsnica. S druge strane primena koordinisane
svetlosne signalizacije na nizu raskrsnica može generalno povećati kapacitet
mreže, takođe signalisana raskrsnica može biti bolje rešenje kada raskrsnica
povremeno ima veći saobraćaj od projektovanog

3. Vreme čekanja
Vreme čekanja kod raskrsnica sa kružnim tokom je manje nego kod ekvivalentnih
signalisanih raskrsnica, jer se za vreme crvenog i žutog svetla kod signalisanih
raskrsnica javlja nepotrebno vreme čekanja bez obzira na slobodni prostor za
prolazak kroz raskrsnicu. S druge strane vozačima može zasmetati izgubljeno
vreme uzrokovano skretanjem sa pravca prilikom prolaza kroz kružnu raskrsnicu.

4. Troškovi
Troškovi održavanja signalisanih raskrsnica su veći nego raskrsnica sa kružnim
tokom, takođe manji su i troškovi usled saobraćajnih nezgoda zbog manjeg broja
i težine nezgoda. S druge strane troškovi samog građenja kružnih raskrsnica
mogu biti veći u odnosu na signalisane površinske raskrsnice, takođe na nekim
lokacijama kružne raskrsnice mogu zahtevati povećano osvetljenje, što samim
tim povećava cenu koštanja i eksploatacije.

5. Kretanje pešaka i biciklista

Razdelna ostrva povećavaju bezbednost pešaka, a geometrija savremenih
kružnih raskrsnica utiče na smanjenje brzine saobraćaja što bi trebalo da poveća
bezbednost biciklista. S druge strane male dimenzije kružnih raskrsnica mogu
7
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

uzrokovati osećaj neprijatnosti kod biciklista. Takođe, one zahtevaju duže

putanje kretanja pešaka i biciklista, a mogu i povećati vreme čekanja pešaka
tražeći pogodan razmak za prelazak.

6. Zaštita životne sredine

U pogledu zaštite životne sredine kružne raskrsnice smanjuju potrošnju goriva u
odnosu na signalisane raskrsnice, usled smanjenja naglog ubrzavanja i kočenja.
Takođe, one smanjuju i nivo buke u odnosu na signalisane raskrsnice.

7. Dizajn
U estetskom pogledu raskrsnice sa kružnim tokom daleko su prihvatljivije u
odnosu na klasične signalisane raskrsnice i daju mnogo veće mogućnosti za
estetsko oblikovanje.

Savremene raskrsnice sa kružnim tokom (savremene kružne raskrsnice) imaju

poboljšane operacione i bezbedonosne karakteristike i u širokoj su primeni širom sveta.
Ove vrste raskrsnica postavljene na odgovarajućim mestima su ekonomičnije i postoje
situacije kada je njihovo postavljanje poželjno i situacije kada nije.

Poželjne situacije za primenu savremenih raskrsnica sa kružnim tokom su sledeće:

● Kada primena znaka "Stop" uzrokuje neprihvatljivo vreme čekanja saobraćaja na

ukrsnom pravcu (savremene raskrsnice sa kružnim tokom redukuju vreme
čekanja na sporednom pravcu, ali povećavaju vreme čekanja na glavnom
pravcu).
● Na raskrsnicama na kojima je veliki procenat "levih skretanja".
● Na raskrsnicama sa više od četiri kraka.
● Na raskrsnicama na kojima je neproporcionalno veliki broj incidenata koji
uključuju ukrsni saobraćaj, odnosno manevarski saobraćaj.
● Na raskrsnicama gde glavni saobraćajni tok skreće.
● Na magistralnim i regionalnim putevima u prigradskom području na kojima su
velike brzine, kao i broj levih skretanja.
● Na raskrsnicama na kojima nije poželjno dati prioritet nijednom pravcu.

Nepoželjne situacije za primenu savremenih raskrsnica sa kružnim tokom su:

● Na mestima gde ne može biti sprovedena zadovoljavajuća geometrija.

● Na pojedinačnim raskrsnicama u mreži signalisanih raskrsnica.
● Na mestima gde je poželjna mogućnost modifikovanja saobraćajnih tokova
upotrebom svetlosne signalizacije.
● Na raskrsnicama na kojima se očekuje značajna pešačka aktivnost.
● Na mestima gde saobraćajni tokovi nisu izbalansirani, sa velikim saobraćajem na
jednom ili više prilaza i gde bi zbog toga vreme čekanja pojedinih vozila bilo
neprihvatljivo veliko.
● Na raskrsnicama glavnog i sporednog saobraćajnog toka, na kojima bi primena
raskrsnice sa kružnim tokom uzrokovala neprihvatljivo veliko vreme čekanja na
glavnom pravcu.
● Na mestima gde izlazni tok može biti prekinut, što bi uzrokovalo stvaranje kolone
u samoj raskrsnici sa kružnim tokom (npr. neposredna blizina signalisanog
pešačkog prelaza)
8
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

Slika 7: Tipologija kuržnih raskrsnica u gradovima sa obradom kružnog podeonika i

standardnim dimenzijama prečnika (D) upisane kružnice

5. Elementi geometrijskog dizajna kružne raskrsnice

Projektovanje geometrije savremenih raskrsnica sa kružnim tokom predstavlja

traženje kompromisa između kapaciteta i sigurnosti. Raskrsnice sa kružnim tokom
funkcionišu sigurnije ukoliko geometrijski elementi uslovljavaju smanjenje prilazne,
odnosno, brzine u kružnom toku. Nasuprot tome, ovakva geometrija uslovljava smanjenje
kapaciteta raskrsnice. Takođe mnogi geometrijski elementi uslovljeni su manevarskim
sposobnostima najvećeg vozila očekivanog na raskrsnici. Osnovni oblik i karakteristike
zavise i od položaja raskrsnice u mreži (gradska, vangradska), kao i od očekivanog
prisustva pešaka odnosno biciklističkog saobraćaja. Takođe, različit pristup projektovanju
se primenjuje kod raskrsnica sa jednom ili više traka u kružnom toku.
9
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

Elementi savremenih raskrsnica sa kružnim tokom su:

1. Centralno ostrvo - predstavlja izdignutu površinu u centru raskrsnice oko

koga se odvija saobraćaj.
2. Razdelno ostrvo - predstavlja izdignutu ili farbanu površinu na kracima
raskrsnice koja služi za razdvajanje ulaznih i izlaznih tokova. Oblikuje se tako da
uspori prilazni saobraćaj, a služi i kao zaštita za pešake kojima je omogućen
prelazak u dve faze.
3. Kružni tok - je saobraćajna površina po kojoj se odvija saobraćaj obrnuto
od smera kazaljke na satu.
4. Površina koja obezbeđuje prohodnost vozila većeg od merodavnog
primenjuje se kod raskrsnica manjih dimenzija.
5.Ivični zeleni pojas - primenjuje se kod mnogih savremenih raskrsnica sa
kružnim tokom za razdvajanje kolskog i pešačkog saobraćaja.

Slika 8: Osnovni elementi i terminologija kružnih raskrsnica

Geometrijske veličine savremenih raskrsnica sa kružnim tokom su:

● Prečnik spoljašnjeg kruga je osnovni parametar koji definiše veličinu kružne

raskrsnice
● Širina kružnog toka definiše širinu kolovoza kojim se odvija saobraćaj u kružnom
toku.
● Prilazna širina predstavlja širinu kolovoza na prilazu raskrsnici pre bilo kakve
promene uzrokovane geometrijom same raskrsnice.
● Odlazna širina predstavlja širinu kolovoza na izlasku iz raskrsnice nakon
promena uzrokovanih geometrijom same raskrsnice.
10
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

● Ulazna širina definiše širinu ulaza na mestu gde se susreće sa spoljašnjim

krugom.
● Izlazna širina definiše širinu izlaza na mestu gde se susreće sa spoljašnjim
krugom.
● Ulazni radijus predstavlja minimalni radijus primenjen na spoljnoj ivici ulaza
● Izlazni radijus predstavlja minimalni radijus primenjen na spoljnoj ivici izlaza

Legenda: 1tv – jedna ulivna vozna traka, 2tv – dve ulivne vozne trake

Slika 9: Uslovi kretanja i konfiguracija ulivnih traka kružnih raskrsnica

6. Komparacija i preporuke za primenu različitih koncepcija

Generalno posmatrano javljaju se dve različite koncepcije gradskih površinskih

raskrsnica, odnosno, sa presecanjem saobraćajnih struja i kružnim tokom. Predmet ovog
poglavlja je uporedjenje koncepcija na širem planerskom nivou sa preporukama za njihovu
primenu u novogradnji i/ili rekonstrukciji gradske putne mreže.

6.1 Propusna moć

Na planerskom nivou propusna moć raskrsnica sa kružnim tokom bitno zavisi od tipa
raskrsnice, odnosno, broja ulivnih traka i dimenzija kružnog podeonika .(sl. 10).
11
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

Slika 10: Ukupna propusna moć osnovnih tipova gradskih kružnih raskrsnica

Za trokrake kružne raskrsnice propusna moć je približno 75% propusne moći

četvorokrake. Interesantno je da propusna moć bitno opada sa većom razlikom opterećenja
glavnog i sporednog pravca što nije slučaj kod drugog koncepta (sl. 11) kada se kroz
raspodelu zelenog svetla na semaforima daje prioritet glavnom pravcu te povećava ukupna
propusna moć raskrsnice.

Slika 11: Uporedni prikaz ukupne propusne moći različitih koncepcija

6.2 Pokazatelji sigurnosti

Po kriterijumu sigurnosti polazna prednost kružnih raskrsnica da se tokovi ne

presecaju već se radi o kolizionim tačkama uliva i izliva dodatno je uvećana činjenicom da u
zoni pristupa raskrsnici sva vozila smanjuju brzinu kretanja srazmerno veličini kružnog
podeonika (sl. 12). Stoga je jedan od polaznih principa kružnih raskrsnica da nema
privilegovanog pravca koji bi imao povoljnije elemente koji bi omogućili veću brzinu kretanja
vozila, odnosno, kružnica ne sme imati elipsasti oblik (karakteristični radijusi elipse ne bi se
smeli razlikovati za više od 15% vrednosti). Glavni parametri su brzina ulivanja u kružni tok
(Vu) i brzina kretawa vozila u kružnom toku (Vk); odgovarajuće vrednosti su date na sl. 12.
12
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

Slika 12: Brzine kretanja vozila u području kružne raskrsnice

Postoji više različitih modela za definisanje broja saobraćajnih nezgoda u zavisnosti

od tipa i projektnih elemenata kružne raskrsnice; oni su kalibrisani na osnovu rezultata
eksperimentalnih opažanja. Opšte prihvaćeni generalni zaključci kada se radi o nezgodama
sa povredama su:

● desna krivina prilaska raskrsnici R = 200 metara usporava vozače i smanjuje broj
nezgoda za oko 5%,

● ulivni poluprečnik (Ru) 50-70 [m] je optimalna vrednost za raskrsnice sa dve ulivne
trake, sa njegovim povećanjem raste broj kolizionih nezgoda,

● veća širina kolovoza kružnog toka za svakih 2 [m] ima za posledicu uvećanje broja
nezgoda vozila za oko 5% u proseku,

● ugao izme|u osovina susednih priključaka treba da bude blizak 90 , sa smanjen-

jem ugla raste broj saobraćajnih nezgoda (npr. pri uglu od 60 za oko 35%),

● širina uliva je ključni element jer sa povećanjem broja voznih traka sa jedne na dve
(tj. sa 1 tv na 2 tv) broj saobraćajnih nezgoda vozila raste za oko 30% jer se uvećava
mogućnost pogrešnih manevara (sl. 13) uz istovremeno povećanje dužine kretanja
pe{aka i/ili biciklista kroz konfliktnu zonu sa vozilima. Ove činjenice isključuju
primenu kruznih raskrsnica sa tri ulivne vozne trake (tj. tip 3 tv).

13
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

Slika 13: Veći broj ulivnih traka uvećava pojavu pogrešnih manevara

Uporedni prikaz saobraćajnih nezgoda sa povredjenima (sl. 14) ukazuje na relativno

viši nivo sigurnosti kružnih raskrsnica pri istim nivoima opterećenja. Valja zapaziti i
značajno relativno povećanje broja nezgoda sa uvodjenjem dve ulivne trake na kružnim
raskrsnicama.

Slika 14: Uporedni prikaz nivoa sigurnosti različitih koncepcija

6.3 Vremenski gubici vozila

Vremenski gubici vozila u zoni površinske raskrsnice obuhvataju vreme vožnje (ili
stajamja) u koloni i vreme provedeno na liniji zaustavljanja (STOP-linija) kao posledica
saćekivanja pojave odgovarajućih vremenskih praznina u konfliktnom kružnom toku. Postoji
više kalibrisanih modela za proračun ovog pokazatelja medju kojima je poznat model iz
Australije koji je primenjen i za uporedjenje različitih koncepcija površinskih raskrsnica (sl.
15).
14
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

Slika 15: Uporedni prikaz srednjih gubitaka vremena na raskrsnicama različitih koncepcija pri
istim polaznim uslovima

Sa porastom intenziteta levih skretanja u oba slučaja značajno rastu srednji gubici
vremena (sl. 15) dok kružne raskrsnice po ovom pokazatelju pokazuju značajne prednosti.
To je i razumljivo budući da su kod kružnih raskrsnica manevri veoma pojednostavljeni,
odnosno, nema presecanja konfliktnih saobraćajnih tokova za koje je neophodno postojanje
većih vremenskih praznina kao i duže vreme za reakciju vozača i kretanje malom brzinom
kroz konfliktnu zonu.

6.4 Zauzimanje površina

Površinske raskrsnice su ograničavajući element učinka cele deonice; nezavisno od

razmera poprečnog profila (npr. broj voznih traka) za karakteristike ponude deonice (npr.
nivo usluge, srednja brzina, vreme itd.) presudna je ponuda površinske raskrsnice. Primena
površinskih raskrsnica sa kružnim tokom počiva na generalnom konceptu užih profila
izmedju raskrsnica koje su posledično većih razmera u odnosu na raskrsnice sa
presecanjem saobraćajnih struja. S druge strane, raskrsnice sa presecanjem saobracajnih
struja imaju zbijenu konfliktnu zonu na kojoj se odvijaju sva presecanja tokova vozila te
zauzimaju manju površinu od kružnih raskrsnica. Na sl. 16 dat je uporedni prikaz potrebnih
površina za različite koncepcije površinskih raskrsnica približno istog učinka u pogledu
propusne moći i saobraćajnog opterecenja vozila.

15
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

Slika 16: Uporedni prikaz potrebnih površina pri primeni raskrsnica različitih koncepcija za iste
polazne uslove

6.5 Funkcionisanje javnog gradskog prevoza i kretanje pešaka

Za funkcionisanje površinskih vidova javnog gradskog prevoza (tramvaj, autobus,

trolejbus) raskrsnice sa kružnim tokom otvaraju niz problema koji se kod drugačije
koncepcije ne javljaju ili se mogu relativno lako prevazići. Pre svega, površinski šinski
sistemi bi zahtevali uvodjenje svetlosne signalizacije (sl. 17,a) čime bi se osnovne prednosti
kružne raskrsnice dovele u pitanje uz ozbiljan problem bitno smanjene sigurnosti budući da
vremensko prekidanje kružnog toka nije standardni postupak jer bi se javio samo na nekim
16
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

od čvorova gradske putne mreže. Ukoliko bi bilo neophodno da se rad semafora prilagodi
prioritetu prolaska tramvaja kroz raskrsnicu bilo bi neophodno uvesti svetlosnu signalizaciju
na svim ulivnim mestima i obezbediti dovoljno medjuvreme da sva vozila napuste kružni
kolovoz.

Slika 17: Javni gradski prevoz u području raskrsnice sa kružnim tokom

Autobuska (trolejbuska) stajališta po pravilu se lociraju iza naspramnog pešačkog

prelaza; kod kružnih raskrsnica odstojanje stajališta od centra raskrsnice bi bilo značajno.
Kretanje autobusa (trolejbusa) kroz raskrsnicu (sl. 17,b) podredjuje se opštim pravilima
vožnje (tj. prvenstvo prolaza vozila u kružnom toku) s tim što bi davanje prioriteta vozilima
javnog gradskog prevoza podrazumevalo uvodjenje svetlosne signalizacije na ulivima u
kružni kolovoz i prekidanje kružnog toka. Izdvojiti posebnu voznu traku za vozila javnog
prevoza na kružnom kolovozu nije objektivno moguće tako da se kontinuitet funkcionisanja
linija autobusa (trolejbusa) prekida u zoni raskrsnice. Položaji autobuskih (trolejbuskih)
stajališta produžuju kretanja korinika koji presedaju.
Kao posledica osnovnog koncepta i prostornih razmera kružnih raskrsnica kretanja
pešaka i biciklista se neminovno produžavaju i imaju relativno indirektnu putanju. Valja za-
paziti da je površina kružnog podeonika potpuno nepristupačna za pešake što, u zavisnosti
od lokacije i razmera raskrsnice, predstavlja neracionalno korišćenje gradskog zemljišta.

6.6 Opšte preporuke za polazni izbor koncepcije

Svaka od koncepcija ima svoje prednosti i nedostatke pa nije moguće definisati jedan
odgovor koji bi imao univerzalnu važnost u procesu izbora koncepcije. Kako kružne
raskrsnice zahtevaju više prostora, produžuju pešačka kretanja i otežavaju funkcionisanje
javnog prevoza generalni stav bi dao prednosti drugoj koncepciji u područjima gde su
ogranićenja oštrija a tokovi ovih vidova intenzivniji što se po pravilu javlja u kontinualno
urbanizovanim područjima. Medjutim, za konkretno saobraćajno opterećenje i lokaciju
raskrsnice odluka o izboru koncecije treba da se zasniva na rezultatima makro analiza
varijantnih rešenja na nivou Generalnog projekta saobraćajnice (sl. 18).

17
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

Slika 18: Osnovni postupak izbora alternativnih koncepcija površinskih raskrsnica

U izboru koncepcije najpre treba utvrditi tip raskrsnice i odraditi ocenu primenljivosti
gde se razmatraju prostor, ograničenja i uticaji za taj tip raskrsnice. Zatim se rade:
generalni situacioni plan – gde se posmatraju različiti parametri u zavisnosti od tipa
raskrsnice (sl. 18), ocena funkcionisanja raskrsnice – gde se posmatraju kapacitet
raskrsnice, vremenski gubici vozila, pešaci, funkcionisanje javnog prevoza, a za raskrsnice
sa presecanjem saobraćajnih struja uzima se u obzir i signalizacija (sl. 18) i ocena
sigurnosti - gde se posmatraju parametri bitni za utvrđen tip raskrsnice koji su takođe
prikazani u tabeli (sl. 18).

Na kraju se vrši upoređenje koncepcija gde je neophodno uzeti u obzir sve činjenice
dobivene navedenim postupkom (sve prednosti i mane za svaku od koncepcija) i doneti
odluku o najprihvatljivijem (najbezbednijem i najekonomičnijem) rešenju.

18
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

7. Zaključak

Kružne raskrsnice predstavljaju moderne vrste raskrsnica u širokoj primeni širom

sveta sa poboljšanim operacionim i bezbedonosnim karakteristikama. Ove vrste raskrsnica
postavljene na odgovarajućim mestima su ekonomičnije u odnosu na druge vrste površin-
skih raskrsnica.

Prelaskom na ovaj tip raskrsnica drastično se smanjuje broj saobraćajnih nesreća -

pogotovo onih sa smrtnim ishodom, povećava se kapacitet raskrsnice, smanjuje se vreme
čekanja vozila što je direktna posledica veće propusne moći, smanjuju se troškovi održa-
vanja raskrsnice, geometrijski elementi kružne raskrsnice uslovljavaju smanjenje prilazne,
odnosno, brzine u kružnom toku itd.

Iz svega navedenog, može se zaključiti, da savremene raskrsnice sa kružnim tokom

imaju osobine koje ih nesumnjivo čine atraktivnim za primenu i da su na našim prostorima
nepravedno zapostavljene. Takođe, uzimajući u obzir njihove prednosti i nedostatke u
odnosu na druge vrste površinskih raskrsnica, kao i poželjne i nepoželjne situacije za nji-
hovu primenu, neophodno je pre odluke o izgradnji pažljivo isplanirati njihovo uvođenje. Pre
svega je potrebno razmotriti uticaje u pogledu bezbednosti, kapaciteta, zauzeća prostora,
propusne moći, vremenskih gubitaka... ali ne treba izostaviti ni ekološki uticaj i estetski uti-
caj i razmotriti alternativne tipove raskrsnica (naročito semaforizovanih). Sve ove uticaje
potrebno je potrebno je uzeti u obzir jer jedino na taj način bićemo sigurni da će se pred-
nosti savremenih raskrsnica sa kružnim tokom ispoljiti i u praksi.

19
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

8. Popis ilustracija

● Slika 1 - Columbus circle izgrađen u Njujorku 1905. (Wiliam Phelps Eno) - izgled kružne raskrsnice
iz 1905. godine - http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/26/Columbus_Cir-
cle,_New_York_c1907_LC-DIG-ppmsca-05881.jpg

● Slika 2 - Columbus circle izgrađen u Njujorku 1905. (Wiliam Phelps Eno) - izgled kružne raskrsnice
danas - http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/ColumbusCircle-
fromTimeWarnerCenterNYC20050807.jpg/800px-ColumbusCirclefromTimeWarner-
CenterNYC20050807.jpg

● Slika 3 - Izgled kružne raskrsnice izradjene 1907.godine u Parizu –(Place De L'etoil ) -

http://google.earth.fan.free.fr/reperes/place-de-l-etoile.jpg

● Slika 4 - Izgled kružne raskrsnice izradjene 1907.godine u Parizu –(Place De L'etoil ) -

http://www.roumanie-france.ro/images/photos/franta/paris%20-
%20place%20de%20l%27etoile.jpg

● Slika 5 - Mini i normalna raskrsnica sa kružnim tokom – http://safety.fhwa.dot.gov/intersec-

tion/resources/needsidrpt/images/exiv.jpg

● Slika 6 - Petlje sa kružnim tokom (sa dva i sa jednim mostom) – Modern roundabouts, pg. 4

● Slika 7 - Tipologija kuržnih raskrsnica u gradovima sa obradom kružnog podeonika i standardnim di-
menzijama prečnika (D) upisane kružnice -
http://rapidshare.com/files/334129271/untitled_kruzne_raskrsnice_tipologija.bp.html

● Slika 8 - Osnovni elementi i terminologija kružnih raskrsnica –

http://rapidshare.com/files/334122280/elmentiiterminologija.bmp.html

● Slika 9 - Uslovi kretanja i konfiguracija ulivnih traka kružnih raskrsnica -

http://rapidshare.com/files/334140735/uslovi_kretanja_i_konfuguracija_ul.traka.bm-
p.html

● Slika 10 - Ukupna propusna moć osnovnih tipova gradskih kružnih raskrsnica - http://rapid-
share.com/files/334137338/untitledukupnapropusnamoc111.bmp.html

● Slika 11 - Uporedni prikaz ukupne propusne moći različitih koncepcija -

http://rapidshare.com/files/334139015/untitleduporednprikaz_tabela_2_3.bmp.html

● Slika 12 - Brzine kretanja vozila u području kružne raskrsnice -

http://rapidshare.com/files/334120565/brzine_vozila_pokazatilj3.bmp.html

● Slika 13 - Veći broj ulivnih traka uvećava pojavu pogrešnih manevara -

http://rapidshare.com/files/334125602/untitled1112ytyut.bmp.html

20
 GRADJEVINSKO ARHITEKTONSKI FAKULTET U NIŠU

● Slika 14 - Uporedni prikaz nivoa sigurnosti različitih koncepcija -

http://rapidshare.com/files/334135938/untitledsl1saobracajne_raskrsnice.bmp.html

● Slika 15 - Uporedni prikaz srednjih gubitaka vremena na raskrsnicama različitih koncepcija pri istim
polaznim uslovima -
http://rapidshare.com/files/334131821/untitledgubicivremena_123555.bmp.html

● Slika 16 - Uporedni prikaz potrebnih površina pri primeni raskrsnica različitih koncepcija za iste po-
lazne uslove - http://rapidshare.com/files/334123569/koncepcije_kruznih_raskrsni-
ca.bmp.html

● Slika 17 - Javni gradski prevoz u području raskrsnice sa kružnim tokom -

http://rapidshare.com/files/334143148/uywyewoqieuok.bmp.html

● Slika 18 - Osnovni postupak izbora alternativnih koncepcija površinskih raskrsnica - http://rapid-

share.com/files/334124800/tabelakoncepcije_theend.bmp.html

9. Literatura

1. Leif Ourston, Joe G. Bared, "Roundabouts", Public Roads, 1995.

2. Mike Brown, "The Design of Roundabouts", 1995.

3. Oregon Department of Transportation Research Unit, "Modern Roundabouts from

Oregon", June 1998.

4. Tony Redington, "Emergence of the Modern Roundabout as a Reality in Vermont

and Its Relation to Vermont Urban Design and Development", 32nd Annual Confer-
ence of the Canadian Transportation Research Forum, May 1997.

5. U.S. Department of Transportation Federal Highway Administration, “Roundabouts:

An Informational Guide”, June 2000

21