^vrsto]a na pritisak i tvrdo]a termi^ki

modifikovanog drveta hrasta kitnjaka*

Zdravko Popović UDK 630*842.3:674.031.632.2

Nebojša Todorović 674.046:630*812.7]:674.031.632.2
Danka Gavrilović Originalan nau~ni rad

Izvod: U radu su prikazani rezultati eksperimentalnog istraživanja čvrstoće na pritisak paralelno

U radu su prikazani rezultati eksperimentalnog istraživanja čvrstoće na pritisak paralelno sa
vlakancima i radijalne tvrdoće po Brinellu termički modifikovanog drveta hrasta kitnjaka (Quercus
sessiliflora S.). Materijal je iz izdanačkih šuma NP „Đerdap“ u Istočnoj Srbiji. Istraživane su
dve grupe epruveta, iz srčevine i sa sadržajem beljike. Epruvete su tretirane na temperaturama
od 170ºC i 190ºC u trajanju od 4 h. Rezultati ispitivanja pokazuju da termičko drvo hrasta
kitnjaka ima manju absorpciju, gustinu i čvrstoću na pritisak paralelno sa vlakancima, dok
je tvrdoća približno ista kao i kod netretiranog drveta. Drvo iz srčevine i iz beljike pokazuje
istu vrednost tvrdoće. Rezultati su prikazani tabelarno i grafički sa statističkim parametrima i
upoređeni su sa literaturnim podacima. Utvrđene su i korelacione zavisnosti između ispitivanih
svojstava drveta.
Ključne reči: termički modifikovano drvo, hrast kitnjak, čvrstoća na pritisak, tvrdoća drveta.

Compressive strength and hardness

of thermally modified sessile oak wood

Abstract: The results of experimental research of compressive strength parallel to the grain
and radial hardness by Brinell of thermally modified sessile oak wood (Quercus sessiliflora
S.) are show. Material is from coppice forest of NP Đerdap in East Serbia. Two groups of
samples, from heartwood and sapwood are select. Samples has been heat treated at 170ºC and
at 190ºC, duration 4 h. The study results show that heat treated wood of sessile oak has less
absorption, density and compressive strength parallel to the grain then untreated wood, but
hardness, has approximately the same value as untreated wood. Wood from heartwood and
sapwood shows the same value of hardness. The results presented in tables and in diagram
with statistical parameters and compared to the literature data. There are correlations between
study properties of wood.
Key words: thermally modified wood, sessile oak, compressive strength, hardness wood.

1. Uvod i cilj rada
Termički modifikovano drvo
(skraćeno: TMD) se dobija intenziv-
nim tretmanom drveta na neobično
visokim tempraturama. Ovaj način
modifikacije masivnog drveta trajno
menja veći broj njegovih hemij-
skih i fizičkih svojstava i to se već
počinje javljati pri tempreaturama
od oko 150ºC. Ovakvim tretmanom,
vitoperenje, bubrenje/utezanje se
smanjuju za oko 50%, čime ovakvo
drvo postaje dimenzionalno stabil-
nije i biološki otpornije, naročito u
promenljivim klimatskim i spoljaš-
njim uslovima (Jamsa S., Viitaniemi
P., 2001)
Odnedavno je u Evropi počela
i industrijska proizvodnja ovakvog
drveta sa ciljem poboljšanja njegovih
svojstava i dobijanja ekološki čistog
materijala primerenog savremenom
dobu. Za te potrebe su urađena
brojna istraživanja o svojstvima i
režimima dobijanja TMD-a koja će
doprineti povećanju kvaliteta ovog
proizvoda.
Kada su u pitanju ekološki
aspekti proizvodnje i upotrebe
TMD-a najveći broj tehnoloških
procesa njegove proizvodnje bazi-
ran je na pažljivo kontrolisanom
korišćenju toplote i vodene pare.
U tom smislu, njegova proizvodnja
ne koristi nikakve hemikalije koje
bi zagađivale životnu sredinu, niti
se tokom nje koriste ili dodaju bilo
kakve druge supstance. Na taj način,
ono nema nikakve negativne efekte
na životnu sredinu.
Poslednju deceniju, TMD je
postalo jedno od najtraženijih pro-
izvoda u Evropi, pogotovu u oblasti
građevinarstva i enterijera (podovi,
zidne obloge, fasade, saune, bašten-
ski nameštaj i dr.) pa je samim tim
i njegova proizvodnja kod nas od
Dr Zdravko Popović, vanredni profe-
sor, mr Nebojša Todorović, asistent,
Univerzitet u Beogradu, Šumarski
fakultet; Danka Gavrilović, dipl.inž..
* Rad je finansiran sredstvima pro-
jekta TR-20105 Ministarstva nauke
Republike Srbije.

14 “PRERADA DRVETA” Br.21-22

izuzetnog značaj, a to pokazuje i
veliko interesovanje tržišta za ovim
proizvodom.
S obzirom da je hrast, pored bu­
kve, naša najznačajnija lišćarska
indu­strijska vrsta drveta, osnovni cilj
ovog rada je da se istraže osnovna
mehanička (čvrstoća na pritisak
paralelno sa vlakncima) i tehnološka
(radijalna tvrdoća po Brinellu) svoj-
stva TMD hrasta kitnjaka (Quercus
sessliliflora S.), a u cilju dobijanja
podataka koji bi imali značaja za
njegovu industrijsku proizvodnju i
primenu. Polazeći od toga da je vlaž-
nost drveta veoma važan parametar
kvaliteta termičke obrade (Kolin
B, Milić G., 2006), u ovom radu
su, takođe, istraživani absorpcija
TMD-a i gustina, kao najvažnije
fizičko svojstvo drveta. Pored termi­
čke obrade srčevine analizirana su
i svojstva TMD-a hrasta kitnjaka
koji sadrži beljiku. Istraživanje
svoj­stava ovakvog drveta, i razvoj
optimalnih režima termičke obrade,
može doprineti povećanju učešća
beljike u konačnom proizvodu, a
samim tim i povećanje iskorišćenja u
proizvodnji TMD-a hrasta kitnjaka.
Dobijeni rezultati treba da zadovolje
sve kriterijume biološke trajnosti i
svojstava da bi se i beljika mogla
upotrebiti, kao i srčevina, za pro-
izvodnju TMD-a. U prilog svemu
ovome ide i podatak da je danas u
Srbiji sve manje kvalitetnog hrasto­
vog drveta, a potražnja za njim,
kako rezane građe tako i TMD-a,
je sve veća.
prosečna starost ispitivanih stabala,
na prsnoj visini (1,3 m) iznosi 57
godina. (Popović Z. i Todorović
N., 2006). Epruvete, dimenzija
20×20×40 mm, su izrezane iz tri
stabla, a za ova istraživanja su iza-
brane dve grupe epruveta metodom
slučajnog izbora.
Prvu grupu su činile epruvete
koje su izrezane iz srčevine, a
dru­gu izrezane iz prelaznog dela
drveta, tako da su sadržale i be­lji­
ku i srčevinu. U grupi epruveta iz
srčevine izabrane su tri podgrupe
epruveta: kontrolna (odnosno netreti­
rana), termički tretirana na 170ºC i
na 190ºC. Epruvete sa sadržajem
beljike su podeljene na dve grupe:
netretirana (kao kontrolna) i tretirana
na temperaturi od 190ºC. Prosečno
učešće beljike u kontrolnim epruve­
tama iznosi 49,7%, a u epruveta-
ma za termičku obradu na 190ºC,
61,6%.
Posle izrezivanja, epruvete su
termički tretirane na temperaturama
170 i 190ºC u trajanju od 5 h, pri
čemu je termički tretman na zadatoj
temperaturi trajao 4 h. Pre termi­
čkog tretmana epruvete su uvijene
u aluminijumsku foliju zbog spreča-
vanja dotoka kiseonika. Kontrolne
i termički tretirane epruvete su
osušene do apsolutno suvog stanja
vlažnosti, a zatim su ostavljene da
se kondicioniraju u laboratorijskim
uslovima t = 24 ± 2ºC i φ = 65 ±
5% u trajanju od 144 h. Na osnovu
izmerenih masa, u apsolutno suvom
stanju vlažnosti i posle kondicioni-
ranja, izračunata je vlažnost drve-
ta. Prosečna vlažnost kontrolnih
epruveta iznosi 5,7%, a termički
tretirane srčevine na 170ºC 4,6%, a
na 190ºC 3,9%. Isto tako je i brzi-
na apsorpcije termički tretiranog
drveta srčevine na 190ºC za oko
42% manja od netretiranog. Dobi-
jeni podaci pokazuju da termički
tretman drveta doprinosi smanjenju
apsorpcije vlage. Ovaj rezultat se
podudara sa istraživanjima koja su

2. Poreklo materijala
i metod rada

Materijal, za ova istraživanja,

je poreklom iz šuma GJ „Porečke
šume“, u odeljenju 54, odsek „a“.
Ova gazdinska jedinica se nalazi u
istočnoj Srbiji i pripada području
Nacionalnog parka „Đerdap“. Tip
šume je: izdanački hrast kitnjak
i grab, mešovita sastojina gustog
sklopa. Geološka podloga je glino-
viti peščar sa kvarcom. Nadmorska Slika 1: Hrast kitnjak (odozgo na dole) – beljika, srčevina, drvo tretirano
visina je između 300 i 440 m. na 170ºC, drvo tretirano na 190ºC
Prosečna vlažnost u trenutku Figure 1: Sessile oak (up to down): sapwood, heartwood, treated wood at
obaranja stabla je iznosila 79,6%, a 170ºC, treated wood at 170ºC

JANUAR-JUN, 2008. 15
radili Welzbacher, C.R. i Rapp A.O.
(2004).
Posle kondicioniranja, na epru-
vetama je određena čvrstoća na
pritisak paralelno sa vlakancima i
radijalna tvrdoća po metodi Brinella
(10 mm, 500 N). Postupak ispitiva-
nja tvrdoće se sastojao u utiskivanju
čelične kuglice prečnika 10 mm, u
drvo, silom od 500 N, i to upravno
na vlakanca, sa pravcem dejstva
sile paralelno sa trakama drveta
(radijalna tvrdoća).
Svi dobijeni podaci su prikazani
pri istim laboratorijskim uslovima i
obrađeni statistički. Analiza varijan-
se je rađena pomoću LSD i F-testa
sa greškom od 5% (0,05).
3. REZULTATI
ISTRAŽIVANJA
I NJIHOVA ANALIZA
3.1 Gustina drveta
U literaturi se sreću različite vre-
dnosti graničnih i prosečnih vredno-
sti gustine drveta hrasta kitnjaka.
Ova pojava je razumljiva, budući
da se radi o prstenasto poroznoj
lišćarskoj vrsti drveta kod koje je
veliki uticaj uslova staništa i sklopa
na promenu širine prstena prirasta,
gustinu i druga fizička i mehanička
svojstva drveta. Prema dosadašnjim
rezultatima Welzbashera, C.R. et al.
(2005) termički tretman utiče na
smanjenje gustine. Ovu konstataciju
su potvrdila i ova istraživanja. Gus-
tine netretiranog i tretiranog drveta,
Tabela 1: Gustina drveta hrasta kitnjaka
Table 1: Density of wood sessile oak
Red. Netretirano
Statistički parametri
br.
S BS
1. Broj uzoraka 30
2. Srednja vrednost (g/cm3) 0,780
3. Stand. devijacija (g/cm3) 0,024
4. Koeficijent varijacije (%) 3,14
5. Stand. greška arit. sredine 0,004
6. Minimum (g/cm3) 0,739
7. Maksimum (g/cm3) 0,842
S – srčevina; BS – beljika i srčevina
16
sa osnovnim statističkim pokazatel-
jima, prikazane su u tabeli 1.
Prosečna vrednost gustine nete-
retiranog drveta pri 5,7% vlažnosti
iznosi 0,780 g/cm3 sa koeficijentom
varijacije od 3,14%. Dobijena vred-
nost gustine je približna vrednosti
koju prikazuju Moguedec, G.Le.
et al. (2002), a veća od vrednosti
gustine hrasta kitnjaka izmerene
na području Srbije, koja prosečno
iznosi 0,650 g/cm3, sa koeficijen-
tom varijacije od 10%. Razlog veće
izmerene vrednosti, od dosadašnjih
rezultata, treba tražiti u uticaju
staništa, nadmorske visine, klimi,
svojstvima zemljišta i sastojine i
dr. Varijabilnost gustine se nalazi u
granicama literaturnog podatka od
10%, što nam pokazuje da se radi
o vrlo homogenom uzorku.
Prema tabeli 1, gustina netretira-
nog drveta hrasta kitnjaka iz srčevine
je najveća, a gustina dela drveta sa
sadržajem beljike, termički tretirane
na 190ºC, najmanja. Analizom sig-
nifikatnosti, utvrđeno je da postoji
suštinska razlika u vrednosti gustine
između dela drveta sa srčevinom i
dela drveta sa beljikom (p = 0,00002,
F = 39,51), što je samo potvrdilo
dosadašnja istraživanja. Iz tabele 1
se može videti da su vrednosti gus-
tine netretiranih i termički tretiranih
epruveta različite, odnosno da sa
povećanjem temperature vrednosti
gustine opadaju. Rezultat F-testa
kod srčevine (p = 0,0002 i F = 9,36)
pokazuju da postoji suštinska raz-
lika između ovih vrednosti, a da
se suštinski ne razlikuju gustine
Tretirano Tretirano
na 170ºC na 190ºC
S S BS
15 30 30 15
0,714 0,771 0,747 0,676
0,045 0,037 0,027 0,029
6,34 4,84 3,59 4,28
0,012 0,007 0,005 0,007
0,673 0,724 0,706 0,648
0,822 0,907 0,809 0,743
netretiranog i termički tretiranog
drveta na 170ºC. Kod drveta koje
sadrži beljiku, utvrđeno je da postoji
suštinska razlika u gustini netreti-
ranog i termički tretiranog drveta
(p = 0,011, F = 7,38).
3.2 Čvrstoća na pritisak
paralelno sa vlakancima
Prema dosadašnjim rezultatima
istraživanja, mehanička svojstva
termički tretiranog drveta uglavnom
imaju manje vrednosti od netreti-
ranog. Jedan od osnovnih razloga
jeste promena u strukturi i hemijskoj
građi drveta koja se dešava pod
dejstvom visoke temperature pri
čemu drvo postaje lomljivije i krtije.
Suštinsko smanjenje mehaničkih
svojstava počinje da se dešava pri
temperaturama od oko 190ºC. Pre-
ma Weilandu, J.J. i Guyonnetu, R.
(2003), termičkom obradom drveta
na temperaturama do 250ºC dolazi
do smanjenja hidroksilnih, karbok-
silnih i metil grupa, odnosno dolazi
do degradacije osnovnih jedinjenja u
drvetu. Isti autori navode da to uslo-
vljava poboljšanje dimenzionalne
stabilnosti i biološke trajnosti, ali
i smanjenje mehaničkih svojstava,
prvenstveno elastičnosti, savojne
i pritisne čvrstoće i to u proseku
za oko 20%. Viitanen, H.A. et al.
(1994) navode da je čvrstoća na
pritisak paralelno sa vlakancima
termički tretiranog drveta, veća
ako se koriste temperature veće od
195ºC. Prema Welzbacheru, C. et
al. (2005), savojna čvrstoća smrče
je manja za 22%, modul elastičnosti
na savijanje za 12%, a dinamička
čvrstoća na savijanje za 48%.
Prosečne vrednosti čvrstoće na
pritisak paralelno sa vlakancima
netretiranih i tretiranih uzoraka su
prikazani na grafikonu 1, a ostali
statistički parametri u tabeli 2.
Prema prikazanim vrednostima,
čvrstoća na pritisak paralelno sa vla-
kancima je najveća kod netretiranog
drveta srčevine i iznosi 79,5 N/mm2,
sa koeficijentom varijacije od 6,9%.
Dobijena vrednost je približno ista
sa vrednostima koje prikazuju
Šoškić, B. i Popović, Z. (2007) od
“PRERADA DRVETA” Br.21-22
 79,1 N/mm2 i Wagenfuhr i Scheiber
79,5
Srčevina (1989) u iznosu od 81 N/mm2. Vred-
80
nost čvrstoće na pritisak, kod dela
Čvrstoća na pritisak paralelno sa vlakancima (N/mm
)

Beljika/srčevina
2

78 drveta sa učešćem beljike, pokazuje

76 74
73,2 signifikatno manju vrednost od
72,9
74 srčevine, za oko 16%, što je rezultat
72
uticaja gustine koja je u delu drveta
sa učešćem beljike znatno manja
70
67,4 (tabela 2). Zavisnost između učešća
68 beljike i čvrstoće na pritisak, kod
66 netretiranog i tretiranog drveta, je
64 linearna i obrnuto proporcionalna
62
(grafikon 2). Ta zavisnost se može
iskazati jednačinama čije je oblik:
60
netretirane tretirane na 170 C tretirane na 190 C
y = –0,206 x + 82,85
Grafikon 1: Čvrstoća na pritisak termički modifikovanog drveta hrasta gde je r2 = 0,42 za termički tretirano
kitnjaka drvo na 190ºC
Diagram 1: Compressive strength of thermally modified sessile oak wood
y = –0,454 x + 90,39

Tabela 2: Čvrstoća na pritisak paralelno sa vlakancima termički gde je r2 = 0,54 za netretirano

modifikovanog drveta hrasta kitnjaka drvo.
Table 2: Compressive strength parallel to the grain of thermally modified TMD pokazuje manje vrednosti
sessile oak wood
čvrstoće na pritisak od netretira-
Tretirano Tretirano nog, što se podudara sa prethodnim
Red. Netretirano
Statistički parametri na 170ºC na 190ºC istraživanjima. Ova vrednost, kod
br.
S BS S S BS srčevine, iznosi 74 N/mm2 pri tem-
1. Broj uzoraka 30 15 30 30 15 peraturi od 170ºC, sa koeficijentom
2. Srednja vrednost (g/cm3) 79,5 67,4 74,0 73,2 72,9 varijacije od 11,3%, i 73,3 N/mm2
3. Stand. devijacija (g/cm3) 5,51 5,77 8,39 8,30 5,0 pri 190ºC, sa koeficijentom vari-
4. Koeficijent varijacije (%) 6,94 8,56 11,34 11,4 6,85 jacije od 11,4%. Utvrđeno je da se
5. Stand. greška arit. sredine 1,008 1,49 1,53 1,5 1,29 ove vrednosti suštinski ne razlik-
6. Minimum (g/cm3) 69,21 57,37 53,05 50,6 66,32 uju, dok se razlikuju od vrednosti
7. Maksimum (g/cm3) 89,17 82,15 89,35 85,4 83,58 netretiranog drveta. Rezultat analize
varijanse je prikazan u tabeli 4.
Kod dela drveta sa učešćem
beljike je utvrđeno da postoji suš-
Termički tretirano
tinska razlika između čvrstoće na
Čvrstoća na pritisak paralelno sa vlakancima

90,0
Netretirano pritisak netretiranog i TMD-a na
80,0
190ºC (LSD = 7,86, a p = 0,0091
70,0 < 0,05). Isto tako, dobijeni rezultati
60,0 pokazuju da se vrednosti čvrstoće
(N/mm )

na pritisak, tretiranog drveta na

2

50,0
40,0
190ºC, između srčevine i dela
drveta koji sadrži beljiku, suštin-
30,0
ski ne razlikuje (LSD = 0,01, a
20,0 p = 0,9268 >0,05). Ove rezultate
10,0 treba uzeti uslovno, s obzirom da su
0,0
ova istraživanja rađena na manjem
20 30 40 50 60 70 80
broju uzoraka i da su na neki način
preliminarna. Potvrda ovih rezulta-
Učešće beljike (%)
ta, u budućim istraživanjima, imala
Grafikon 2: Uticaj beljike na čvrstoću na pritisak paralelno sa vlakancima bi veoma veliki značaj za povećanje
Diagram 2: Effect of sapwood on the cpmressive strength parallel to the grain iskorišćenja hrasta kitnjaka.

JANUAR-JUN, 2008. 17
Tabela 4: Rezultat signifikatnosti čvrstoće na pritisak srčevine hrasta
kitnjaka
Table 4: Result of significant compressive strength of heartwood sessile oak
Rb Signifikatnost između
1. netretirano 170ºC 190ºC
2. netretirano 170ºC
3. netretirano 190ºC
4. 170 ºC 190ºC
+ - postoji signifikatnost
– - ne postoji signifikatnost
3.3 Tvrdoća drveta
po Brinellu
Prosečna vrednost radijalne
tvrdoće netretiranog drveta hrasta
kitnjaka iznosi 49,9 N/mm2, što
je veće od vrednosti koju navode
Šoškić, B. i Popović, Z. (2007) od
29,4 N/mm2,i Wagenfuhr i Scheiber
(1989) od 40,5 N/mm2, pri istoj
vlažnosti. Razlog ovako velike
vrednosti treba tražiti u gustini
drveta, koja u apsolutno suvom
stanju vlažnosti, iznosi 0,765 g/cm3,
a dok je kod, uporednih autora, gus-
tina iznosila 0,699 g/cm3, odnosno
0,650 g/cm3, respektivno. Koefi-
cijent varijacije iznosi prosečno
15,8%, što je u okviru literaturrnih
podataka.
Prosečna vrednost tvrdoće
top lo tno tretirane srčevine na
170ºC iznosi 52,3 N/mm2, a na
190ºC 52,4 N/mm2. Kod drveta sa
učešćem beljike vrednosti tvrdoće,
netretiranog drveta, su manji nego
kod srčevine i iznose 47,3 N/mm2.
Prosečna vrednost termički tretirane
beljike na 190ºC, približno je ista
prosečnoj vrednosti netretiranog
drveta i iznosi 49,3 N/mm2.
Dobijeni rezultati su približno
isti sa vrednostima koje su u svojim
istraživanjima dobili (Shi, L.J. et al.,
2007). Oni su došli do zaključka
da je tvrdoća kod većine termički
tretiranih vrsta veća od netretiranih
i to npr. kod smrče za 7%, kod
bora za 52%, kod breze za 22%,
dok je kod topole manja za 39%.
Jamsa, S. i Viitaniemi, P. (2001)
tvrde da je tvrdoća drveta najčešći
znak kvaliteta TMD-a, odnosno
njegove površine, dok Birchke,
C. et al. (2005) pokazuju da na
18
Rezultat analize P<0,05
+ 0,0029
+ 0,0040
+ 0,0017
– 0,7031
svojstva površine, TMD-a, najviše
utiče gubitak mase, odnosno da je
on najvažniji pokazatelj kvaliteta
površine. Oni pokazuju da što je
gubitak mase veći, tvrdoća drveta
je manja kod bukve i jele, a dok je u
tom slučaju abrazija površine veća
kod hrasta, bora, bukve i jele. Prema
navodima Popović, Z. et al. (2005),
tvrdoća po Brinellu, dobijena ispi-
tivanjem TMD-a bora dobijenog na
različitim temperaturama, pokazu-
je veće vrednosti od netretiranog
drveta. Međutim, ove vrednosti se
suštinski ne razlikuju tako da su
za praksu zanemarive. Prethodni
rezultati istraživanja ne daju jasnu
sliku o uticaju visoke temperature
obrade na tvrdoću površine termički
modifikovanog drveta. Kao jedan
od razloga se može navesti i taj
što se na visokim temperaturama
53
Tvrdoća drveta po Brinellu (N/mm2)
52
51 49,9
50
49
47,3
48
47
46
45
44
netretirane
Grafikon 3: Radijalna tvrdoća termički modifikovanog drveta hrasta
kitnjaka
Diagram 3: Radial hardness of thermally modified sessile oak wood
površina drveta skori ili otvrdne
kao posledica isparavanja organskih
materija na površinu drveta, pa se
F po ovoj metodi dobijaju podaci koji
6,24
ne odslikavaju pravu vrednost njene
tvrdoće.
8,99
Prosečne vrednosti dobijene
10,79
tvrdoće netretiranih i tretiranih
0,15
uzoraka su prikazani na grafikonu
3, a osnovni statistički parametri
su prikazani u tabeli 5.
Prema tabeli 5, koeficijenti
varijacije su veći kod dela drveta
sa beljikom nego kod srčevine, što
se objašnjava da kod epruveta sa
učešćem beljike imamo dva dela
drveta različite strukture, tj. deo
srčevine sa većom tvrdoćom i deo
sa beljikom manje tvrdoće. Ovakav
raspored, po radijusu, ima za posle-
dicu i veću varijabilnost dobijenih
podataka, što se i vidi u tabeli 5.
Analiza varijansi za vrednosti
tvrdoće prikazana je u tabeli 6.
Tabela pokazuje da između ispi-
tivanih vrednosti tvrdoće drveta
netretiranog i tretiranog drveta
hrasta kitnjaka, ne postoji suštin-
ska razlika, odnosno da visoka
temperatura obrade drveta ne utiče
na promenu njegove tvrdoće. Isto
tako i između netretiranog drveta sa
sadržajem beljike i termički tretira-
nog na 190ºC, ne postoji suštinska
razlika što, takođe, potvrđuje da
52,3 52,4 Srčevina
Beljika/srčevina
49,3
tretirane na 170ºC tretirane na 190ºC
“PRERADA DRVETA” Br.21-22
Tabela 5: Statistički parametri radijalne tvrdoće 4. ZAKLJUČCI
Table 5: Statistical parameters of radial hardness
Ispitivanjem čvrstoće na pritisak
Tretirano Tretirano
Red. Netretirano
na 170ºC na 190ºC
paralelno sa vlakancima i radijalne
Statistički parametri
br. tvrdoće po Brinellu, TMD-a hrasta
S BS S S BS
kitnjaka dobijeni su sledeći rezul-
1. Broj uzoraka 30 15 30 30 15
tati:
2. Srednja vrednost (N/mm2) 49,9 47,3 52,3 52,4 49,3 • prosečna vlažnost posle kon-
3. Stand. devijacija (N/mm2) 7,87 13,09 9,42 11,3 11,88 dicioniranja epruveta na tem-
4. Koeficijent varijacije (%) 15,78 27,71 18,01 21,7 24,10 peraturi od 24±2ºC i relativnoj
5. Stand. greška arit. sredine 1,44 3,38 1,72 2,10 3,07 vlažnosti vazduha od 65±5%
6. Minimum (N/mm2) 37,17 30,49 41,32 30,50 32,77 u trajanju od 144 h (6 dana),
7. Maksimum (N/mm2) 71,56 66,84 85,75 74,10 69,14 najveća je kod kontrolnih
epruveta iz srčevine i beljike/
srčevine od 5,7%, a najmanja
kod TMD-a srčevine na 190ºC
Tabela 6: Rezultat signifikatnosti radijalne tvrdoće drveta od 3,9%;
po Brinellu • termičkom obradom drveta
Table 6: Result of significant radial hardness by Brinell hrasta kitnjaka na tempe-
Rb Signifikatnost između Rezultat analize P<0,05 F
raturama od 190ºC dolazi do
značajnog smanjenja gustine.
1. netretirano 170ºC 190ºC – 0,52 0,65 Prosečna vrednost gustine,
2. netretirano 170 ºC – 0,287 1,16 neteretiranog drveta srčevine
3. netretirano 190 ºC – 0,967 0,003 pri 5,7% vlažnosti iznosi
4. 170 ºC 190 ºC – 0,322 1,06 0,780 g/cm3, a dela drveta sa
– - ne postoji signifikatnost beljikom 0,714 g/cm3;
• gustina TMD-a srčevine na
170ºC iznosi 0,771 g/cm3, a
termička obrada ne utiče na tvrdoću direktno proporcionalna zavisnost na 190ºC 0,747 g/cm3. Kod
dela drveta koji sadrži beljiku. oblika: dela drveta koji sadrži beljiku
Analizom korelacionih zavi- gustina TMD-a na 190ºC iz-
snosti između ispitivanih svojstava y = 106,22 x – 6,20, sa r2 = 0,12 nosi 0,676 g/cm3;
TMD-a na 190ºC utvrđeno je da kod srčevine, • vrednost čvrstoće na priti-
gustina drveta utiče na čvrstoću sak kod netretiranog drveta
na pritisak (grafikon 4). Kod obe y = 153,3 x – 30,71, sa r2 = 0,79 srčevine iznosi 79,5 N/mm2,
grupe epruveta utvrđena je linearna kod dela drveta sa beljikom. tretiranog na 170ºC 4 N/mm2,
a na 190ºC 73,2 N/mm2.
Čvrstoća na pritisak TMD-
a hrasta kitnjaka na 190ºC
značajno je manja od netre-
Čvrstoća na pritisak paralelno sa vlakncim

90,0
85,0 tiranog drveta, dok termička
80,0 obrada na 170ºC ne pokazuje
75,0 suštinsku razliku u odnosu na
70,0 Srčevina netretirano drvo;
(N/mm )
2

65,0 Beljika/srčevina • kod netretiranog drveta sa

60,0 sadržajem beljike, vrednost
55,0 čvrstoće na pritisak iznosi
50,0 67,4 N/mm2, a termički treti-
45,0 rane na 190ºC 72,9 N/mm2;
40,0 • prosečna vrednost radijalne
0,640 0,690 0,740 0,790 0,840 tvrdoće netretiranog drveta
3
iznosi 49,9 N/mm2, tretiranog
Gustina drveta (g/cm )
na 170ºC 52,3 N/mm2, a na
190ºC 52,4 N/mm2;
Grafikon 4: Uticaj gustine drveta na čvrstoću na pritisak kod termički • kod drveta sa učešćem beljike
modifikovanog drveta hrasta kitnjaka vrednosti tvrdoće netretiranog
Diagram 4: Effect of wood density on the compressive strength of thermally drveta su manji od srčevine
modified sessile oak wood i iznose 47,3 N/mm2, ali je

JANUAR-JUN, 2008. 19
 prosečna vrednost TMD-a
beljike na 190ºC, približno
ista prosečnoj vrednosti ne-
tretiranog drveta i iznosi 49,3
N/mm2;
• analizom korelacionih za-
visnosti između ispitivanih
svojstava TMD-a na 190ºC,
utvrđen je uticaj gustine drve-
ta na čvrstoću na pritisak. Kod
obe grupe epruveta utvrđena
je linearna direktno propor-
cionalna zavisnost oblika:
y = 106,22 x – 6,20,
sa r2 = 0,12 kod srčevine i
y = 153,3 x – 30,71,
sa r2 = 0,79 kod dela drveta
sa beljikom;
• dobijene rezultate, čvrstoće
na pritisak i tvrdoće TMD-
a hrasta kitnjaka, treba uzeti
uslovno, s obzirom da su ova
istraživanja preliminarna i da
su rađena na manjem broju
uzoraka. Buduća istraživanja
treba usmeriti u analizu i
strukturu hemijskog sastava
TMD-a hrasta kitnjaka.
LITERATURA
Brischke, C., Koch, S., Rapp, A.O.,
Welzbacher C.R., (2005): Surfa-
ce properties of thermally treated
wood – wear, abrasion and hardne-
ss. European Conference on Wood
Modification, Hamburg.
Gavrilović, D. (2008): Čvrstoća na
pritisak i tvrdoća termički modi-
fikovanog drveta hrasta kitnjaka
(Quercus petrea L.). Diplomski
rad, Beograd.
Jamsa, S., Viitaniemi, P. (2001): Heat
treatment of wood – better durabi-
lity without chemicals. In: Review
on Heat Treatments of wood. Pro-
ceedings of the special seminar on
heat treatments, 9 February 2001,
Luxembourg, pp 17-22.
Kolin, B., Milić, G. (2006): Konačna
vlažnost piljene građe kao parame-
20
tar kvaliteta sušenja. Prerada drveta
13, Beograd, str 16-19.
Moguedec, G.Le., Dhote, J.F., Nepveu,
G. (2002): Choosing simplified
mixed models for simulations
when data have a complex hie-
rarchical organization. An exam-
ple with some basic properties in
Sssile oak wood (Quercus petrea
Liebl.). Annual Forest Science 59,
pp. 847-855.
Popović, Z., Šoškić, B., Todorović, N.
(2005): Termodrvo – novi materijal
dobijen visokotemperaturnim tret-
manom drveta. Prerada drveta 9-10,
Beograd, str. 31-38.
Popović, Z., Todorović, N. (2006):
Маkroskopske karakteristike debla
hrasta kitnjaka iz izdanačkih šuma
NP Đerdap. Glasnik Šumarskog
fakulteta 93, Beograd, str. 155-
164.
Shi, L.J., Kocaefe, D., Zhang, J. (2007):
Mechanical behaviour of Quevec
wood species heat treated using
Thermo Wood process. Holz als
Roh –und Werkstoff 65, pp. 255-
259.
Šoškić, B., Popović, Z. (2007) Hrast
kitnjak u Srbiji. Monografija, Beo-
grad, str. 355-381.
Todorović, N. (2007): Aksijalno uteza-
nje drveta bukve (Fagus moesiaca
C.), hrasta kitnjaka (Quercus ses-
siliflora S.) i smrče (Picea excelsa
L.). Magistarski rad, Beograd.
Viitainen, H., Jamsa, S., Paajanen, L.,
Nurmi, A., Viitaniemi, P. (1994):
The effect of heat treatment on the
properties of spruce. A preliminary
report, The international research
group on wood preservation, Docu-
ment No. IRG/WP 94-40032, p. 4.
Wagenfuhr, R., Scheiber, C. (1989):
Holzatlas. Leipzig.
Weiland, J.J., Guyonnet, R. (2003):
Study of chemical modifications
and fungi degradation of thermal-
ly modified wood using DRIFT
spectroscopy. Holz als Roh –und
Werkstoff.
Welzbacher, C.R., Rapp, A.O. (2004):
Determination of the water sorption
properties and preliminary results
from field tests above ground of
thermally modified material from
industrial scale processes. The
international research group on
wood preservation, 35th Annual
Meeting, Ljubljana, Slovenia.
Welzbacher, C.R., Rapp, A.O. (2005):
Durability of different heat treated
materials from industrial processes
in ground contact. The international
research group on wood preserva-
tion, 36th Annual Meeting, Ban-
galore, India.
Welzbacher, C.R., Rapp, A.O., Haller,
P., Wehsener, J. (2005): Biologi-
cal and mechanical properties of
densified and thermally modified
Norway spruce. European Con-
ference on Wood Modification,
Hamburg.
COMPRESSIVE STRENGTH AND
HARDNESS OF THERMALLY
MODIFIED SESSILE OAK WOOD
Zdravko Popović
Nebojša Todorović
Danka Gavrilović
Summary
In the paper the research results are
presented of measuring compressive
strength (parallel to grain) and radial
hardness by Brinell of thermally modi-
fied sessile oak wood. Investigation
of properties was made on heartwood
and sapwood of oak sessile. Samples
has been heat treated at 170ºC and at
190ºC, duration 4 h. The study results
show that heat treated wood of sessile
oak wood has less absorption, density
and compressive strength parallel to the
grain then untreated wood, but hardness
has approximately the same value as
untreated wood. Wood from heartwood
and sapwood shows the same value of
tangential hardness. There are correla-
tions between density and compressive
strength parallel to grain. These cor-
relations are linear form: y = ax – b.
“PRERADA DRVETA” Br.21-22