Redukcja zaktocen w lampowych wzmacniaczach m.cz. (3) Kontynuujemy eyki artykuléw ze wskazéwkami konstrakeyinymi niezbednymi tym, ktérey budujq wysokiej Klasy W tym odcinku opiszemy metody kompensacyjne lampowe wamacniacze usunigcia praydawigku sieciowego oraz praykladowe rozwiqzania Skutecenym sposobom walkt 2 pray dowel pensacyinych jem jest zastosowanie metod kom Ogeina metody polega na tym, Ze na siatke Iub kalode ktérejkolwiak lampy preedwemac- nigcza (praewaznie picrwszej) podaje sig asada dzialania napigele 0 exestotliwosed_preydawigkn, Fazg | amplitude tak, aby maksymi awigka na wyisein wemacniacza, Nalezy jodnak zauwazyé, 20 wzmacnincz powinien misé .normalny” poziom preyela tan, powinien mice dobree pracy’ At, tego napigcia wybiera sig ine obni2y¢ poziom prey poniewat w przeciwnym przypadku pode nie zbyt duzych napieg kompensujgcych na siotke lub katode lampy wemacniacza moze spowodowaé preejécie punktu pra cy na nieliniowg cagsé charakterystykt, co spowouluje zvigkszenie znieksrtalean nic liniowyet, Najprostszym sposobem komper st zastosowanie cewki darzenia 2 wi nym punktem sradkowym (rysunek 12a). Drialanie takiogo obwodu mozna opisaé nastepujqco. Zal6zmy, 29 w lampie 0 bez posrednim darzeniu, zasilane} pradem prze miennym, jeden z koficéw wlékna (2) jest uziomiony (rysunck 12b). Wowezas migdzy siatha storujaca 1 drugim koscem 1) Jest praylozone naple W efekele prad! anodowy _ ee Rystnek 12. Redukeja przydéwigku dzighi uziemieniu Srodkowego punktu Zarzenia cewki transformatora wlokna aarzenia ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2010 wamacniacza 0 mocy 2x25 W lampy nym napigciem, Jesijednak uziemie punkt ssumek jest modulowany tym przemien Srodkowy wlékna Zarzenia lampy (1 to modut praemiennego napigcia fa wlékna jest dwa rozy mniojeay, a opnice 4090, 0 lzy doprowadzeniami 1 i 2 tego ociwne) fazie, W rezultacie prad anodowy nie bedzle modulowany przez przemienne napigcie Barzenta, To samo ma ielsce pray uziemieniu Srodkowego punk tu cewki garzenia transformatora zasilania Z przvloczonego wyie) opisu wynika, pray wykoraystani lamp 2 Za jednego 2 hono6w wldkna 2arzenia nie jest wskaz e, paniewat podnosi poziom praydéwigkw sociowego na wyjSciu wamacniacea, tym somplarze lamp maja slabo odizolowane wlskna Zarzenia od k- bardziej e niektore eg tod W praypadku uiycia gotowego transfor rmatora zasilania, Kéry nie ma seodkoweso \wyprowadzenia cewki Zarzenia, érodkowy pankt mozna utworayé sztucznie, Naledy twziemié oba koace cewki Zarzenia transfor rmatora TR przez jednakowe rezystory RL # R20 wartosci 90..100 0 frysumek 13a), Jeszcze lopio|jost uve do togo colu zmion- ogo rezystora drutosvego R (rystunek 13), W takie) sytuach potencjometru, mozemy ustaivié minimal zmientajae rezystancie ray poziom prayilawigku siectowego na wy} Lepszy obwéd komponsacji praydawie ku pokazano na rysunku 14. W tym przy- padku koriee wlokoa 2arze uuziemlone przez rezystory RL 1 R2, Obra la Jampy Ls ceaige 08 zmiennege rezystora Ré, mamy moaliwosé otrzymania napigcia, Kempen: sujgcego 0 r6énej amplitud re jost podawane na rozyst i fazie, ks RY i poprzez ba obwéd automatycrne} Napigeie niego wplywa polaryzacfi lampy igre otrzy NOTATNIK KONSTRUKTORA WB. Geigorox .Crsoeeve yoomt yon ® ycunvmenns ion eran Snaten trons sumo siflach sho rao Moskwa 1956. rmujemy na tym rezystorze jot praylozone pomiedzy'slatka a katoda lampy | stanowi Daieki tema prad anodowy nie jest modulowany napigciem praydéwigh redukuyjo wplyw napigcia zaburzef o innych czesto- Ulwwoselach, Ktdre mogly przenikge da ob: hapigcie kompensuce Kondonsator C1 wordow lampy. W opisanych schematach kompensa wykorzy’stane bylo napigete o czestotliwo- Sci 50 Hz. Jodnak w sklad napigeta ano: dowogo wehodza réwniez harmoniczne fo wyzszych czgstolliwoselach (na praylad 100 He przy zasilania 2. prostownika dww pol6wkowego}, Klére nie moga bye skom pensowane opisanymi wy2 sposobami Do oliminacji czgstotliwoset harmo: icanych mode sluayé dlawik fitra, Ktory ma dodatkowg cewk komponsacyi (W4-3) ‘uziemionym punktem srodkowym (patrz Obie czgéci cewki Kompensacyjne) W-3 dlavi rysunck 5 strona 107 w EP 5/2010). ka La fltra zasilania podajq na wyprowa: zenia potencjometra RS napigcia 0 prae- ciwnej faze, ktére dokladnie odpowiadajg skladowej zmionne} napigcia zasilania ano- dowego. Pozwala to skompensowaé pray dawick powstajgcy na skutek niedostatecy oj ltracji napigcia anodowogo, Rysunek 13, Proste metody kompensadi 85NOTATNIK KONSTRUKTORA Wykorzystanie opisywancgo _obwod (ysunek 5) w polgczeniu ze schematami 2 rysunk6w 12.14 pozwala prakiycanie zu polnio zminimalizowaé praydéwigk siocio- wy do ok. 99 dB ponte} poziomu sygnalu ‘usytkowogo. Dzighi tomu poleca sig tg moto- dg dla wemacniaezy wysokio) jakosci Wezmacniacz lampowy m.cz. o minimalnym poziomie szuméw Zastosowanie obwoxt6w — Kompensa- eyinych oraz niektére aspekty konstrukejt F montafu zwiqzane zredukein praydéwighu siociowogo njlepie| jest pokazaé na pray~ Kladzie konkretnejaplikacii wemacniacza W > pradwemaeniaczn sq wszystkie niezbedne elementy sterowania (regulato- ry glosnosei, harwy @éwigkn i przelacznik trybu pracy). Obie fego lampy sq, umtesz «zone w spocjalnym ekranie megnetycznym i maja migkkie mocowanie podstawek lam powych, co chron jo od zownetranych od Avaya | ofoktu mikrofonowogo. Poten- jometry regulact sly | barwy osu, wraz ze skladowymi elementami ich obwod6w. sa umiesaczone w ekranie magnetycznym. Podobne srodki zabezpioczenia sq zastoso ‘wane réwnie# w odniesioniu do praslgczai- ka trybu pracy, #takéo regulstordw barwy dawieha. Werystkie rezystory zmienne fy sprawdzié na brak treaskéw, szmensw, Kontakt w polazeniach krascowych i plyn- ne narastanie wielkoéei rezystanci (od 0 do wartesei maksymalnej). Kondensatory elektrolitycene powinny byé sprawdzone pod katem uplywowosei, kidra pray napie- ‘iu nominalnym nie powinna preewyészaé 0,05 mA/uE Jako pozaostate nolezy zastoso- ‘waé kondensatory mikowe 0 tolerancfi 5%. Uxiomienie naledy podlaceyé wo wski- zane) na schemacte kolejnosc: od poczatku wepdlne| szyny wykonane) 2 grubego, po- srebrzonego drutu 1 potgczonego 2 korpu sem tylko w Jednym pankcie obok wejsia Do montazu elementéw nalezy u2yé plytek montazowych 2 dobrego materiata izolacyinego (nie 2 tokstolitu), Ouloglogci pomigdzy sasiednimi nézkami (wyprow dzeniami) plytki powinny bye wigksze od 1am. Tut powinien zabezpieczv¢ dostatecz nie pevine mocowanie elementow i wlasci- ‘wy kontakt elektrycany. Prey Intowaniy do ‘lv ocynowcano} powierzchni stalowoj rey sancja prejicia moze osiggat bilkadziosiat foméu, dlatego nalezy w ogee unikat Iuto- \wania do stalowyeh kontakt. Wyjéciowym ukladem preedwzmacnia- za jost wt6rnik katodowy, 2 ktSrego sygoat ‘ablem koncentrycznym (typi RK-1 0 opor nose’ falowe} 75.8) podaje signa konieowky rmoty. Zaslosowanie wlémika katodowwogo poawala podlaceyé Rabel praktycznie do- wolne} dlugosei, bez. wplvwu na charak- nale- 86 lerystyki czgstotliwosciowe praenoszenia sygnatu, Uklad wyisciowy (rysunek 15) jest zmontowany wsp6inie 2 blokiem zasilania na pojedyncaym chassis. Wezystkie rogula je wykonuje signa etapie rozruck, Polega jg one na nastawach balanst lamp wyisci: vwych i Kompensacit praydéwieku, W akladzie kofcowym wemacninezs hie ma ustawies zaleényeh od ezestolliwo- Sci, co daje mozliwose wprowadzenia do wzmacniacza glebokiego spragzenia zwrot- nego zaleznego od czgstotliwosc, ktorego napigcie, otrzymywane z wewojenia wtor go transformatora wyjsciowogo TR2, wpro- ‘watlzono jest w obwwéd katody lampy Via. Do togo samago obwodu podaje sig takie aplgcie 2 rezystora R31, Ktore kompensuje nnapigcie praydawieks Dobér rezystora Ra wykonufe sie typo~ wo dla obwod6w komponsaci, tan. w polo- ioniach regulatorévw barwy disvighy wpro- wadzajacych maksymalne wzmocnienie niskich ‘oslabiente skladowyeh a wysokich ‘czestoliwosciach, i pray maksymalnym po lozeniu regulatora sity glosu. Wejsere preed- wemacniacea nale’y pray tym zowrae. Aby osiqgnaé dokladniejsza kompensacie, Uustawienia nalety preeprowadzaé pray nieco podwyészonym napigeiu zasilania (05.10%) Wamacniacz moina wyregulowaé do: statecanie dokladnie metodg na ucho, re gulujgc a2 do uzyskania minimalnego po- ziomn praydawigku sieciowego slyszalnogo 2 glosnikiw. Dokladniejsze ustawienia moz- na wykonaé, wykorzystuigc odpowiedni woltomierz lub oseyloskop, Ktére nalezy podlaczyé rownolegle do cewk! glosnita Po wyregulowaniu wsmaeniacza, na jogo ‘wyjseiu nie powinien byé slyszalny pray déwigh, W syluaci, idealne} pray zwartym wwojfein wamacniacrs, aivthownik nie po- winlon uslyszo czy ost on wigczony, czy loz ale. Na schemacie ~ rysunku 15 widac, 2 tanoda wzmacniajaee) lampy Via wzmac~ niacza mocy jest polaczona bezposrednio 2 siatha inwortora fazy Vib. Dodatnie na- pigcio na siatce, ktéro otrzymujomy pray ta Kim polgczoniu, jest skomponsowane praoz dovdatnie napigcie polaryzacii na rezystorze 6, Tokle wigczenie invertora fazy wmoz= liwia znaczne polepszenie charakterystyki fazowoj wemacniaczaw zakresie niskich exgstotliwosei Napigcia 0 presciwnych faxach, ktére cotrzymujemy ua weysetach inwortorafazy ‘sq wamacniane przez lampy V2a i V2b i por ddawane na siathi sterujgce wyjsciowych lamp mocy VS i V4, Potencjometr K20 shuzy do ustawiania punktow pracy lamp wyjseio~ ‘wych, 8 za pomocg potencjometn R17 wy- kkontje sig dokladng nastawe balansu lamp wwyjselowyeh Rysunek 14. Wlaczenie kompensagi wobwéd katody ‘Aby wykonaé nastawg balansu, nalezy odigezyé zworg J i poiligczyé zamiast nin} wwoltamierz 0 aki potencjometru R17, ustawviamy jednakowe prady anodowe obu lamp, 0 czym Swiadeza zorowo wskazonia woltomiorza Po nastavvie balansu nalezy znwe wha: aye wore J 1 praystapié: do punkidw pracy lamp wyjéciowych. Obra tajac of potencjometru R20, powinnisn otrzymaé znamionowe wartosei napigé po- laryzacji na siatkach sterujgoych lamp, co ‘mozna zmier2yé woltomierzem 0 dostatecz- nie duo) ezystancit woisciowe. Nastgpnie nalozy sprawdzié symetrie wzmacniacza, wlacza je zamiast zswory J woltomiorz i w razie potrzeby ponownie wyregulowaé. Otrzymane na katodach lamp wyiéclo vwych stale dodatnie napigcie podajemy na punkt sradkowy cowki Zarzenia transforma- tora zasilania TR2, W ten sposd wldkna Za rzenia wezystkich lamp wemacniacza mocy maja stafa, dodatnig polaryzacje, co znacz- nie abni2a poziom praydewieht. Sposcb wlaczenia lamp mocy jest szezogélny. Pray polaczeniu siatok okra nujgeych lamp bexposrednio x anodami otraymuje sig tiodowy uklad pracy lamp. ory charakteryzuje sig dos¢ niska oporno. selq wy)sclowa wemacniacza, may znie= satalceniami nieliniowymt [ intermodula- cyinymi, aloe za to mala ezuloseig uklad i wzglednie mala moca wyisciowa, Z dn oj stony, pray podlqczeni siatek ekran- Jeych do Srodkowogo punktu pierwotnego Uzwojenia transformatora wyisciowego (do 2ar6dla zasilania anodoweso), otrzymuje sie iklad tetrodowy, ktGry charakteryzuje sie duiq czutoscig | dua mocq wyjsciowa, ale za to dua rezystonc)a wyjsclowa | duzymi ( poréwnaniu 2 konfiguracia. triodowa) znieksztaleeniami aieliniowymi i intermo- dulacyinymi Praosuwajge punkty praylgczonia sia tek ekranujgcych od anod do punktu srod- owego cowki pierwoine} transformatora wyjsclowego. otrzymuje sig caly svereg proeiéciowych akladéw pracy lamp wy ie 3 V. Obracajae of ces raz dokladnio ELEKTRONIK PRAKTYCZNA 7/2010_ Redukcja zaktécefi w lampowych wemacniaczach m.cz Rysunek 15. Wzmacniacz wysokiej klasy 0 mocy wyjéciowe| 25 W pray znieksztalceniach mniejszych od 1% Sciowych, Klére pray prawidlowym wy: borae punktow przylaczenia lacza w sobie zalely konfiguracii tetrodowe) | triodowe) raz. sq wolne od ich wad, Zauwaemy, 26 ten uklad nie jest po prostu ukladem 26 spregieniom zwrotnym, lec jednoczesnie lampy saw nim wlaczone w szceegslay spos6b. Prey podigczeniu lamp wyisciowych ww sposéb identyczny’ lub zblizony do tego 2e schematu na rysunk 15 1 prawidlowym vwyborze punkiéw praylaczenia transfor rmatora do siatek ekranuigeyeh, moc wyi- sciowa jest obnizana tylko nieznacznie, ale sniokszlalconia nieliniowe osiggaja paziom -zmacanio mniejszy niz nawel przy lampach pracujaeye Optymalnym potozeniem punktow wy- prowadzeti na siatki ekraujace jest 24% wawojonia cow, liczae od joj srodkowego ppanktu, Tak podlgczony uklad ma nasteps- jaco zaloty w porovenaniu 7 konwencjonal- yn ~ dua moc wyjsciowa (okolo 90.95% mocy osiagane) w ubladzie tetrodo- wy) wiukladzie tlodowym. ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2010 = niska rezystancjawyiSciowa (w po rownaniu 2 wlgczeniem tetrodowym zimniejsza sig co najmnie} daesigcio- krotnie} = bardziej réwnomierna charaktorysty- ka czestolliwosciowa wr ealym pasmie przenoszenia w poréwnaniu 7 ukladem letrodowym lub triodowym, minimalne anieksetalcenia pieliniowe 1 intermodulacyine Pray zastosowanin w stopnin mocy lamp 5.20 W, nnatomiast lamp 6P3S - 10.15 W. Ni wainym podzespotem w omawianym wemacniacan, bor kiorego nie da sig uzyskat dobrych jego parame- ‘tw, Jest wy}Sclowy transformater glosni- kowy. Powinion on inieé nier6wnomier- nose charakterysiykiezestotliwosciowe} na poziomie #1 dB w paimie od 10 He do 100 kHz (przy poullgczonin do okwiwalont- nnogo obeiazonia aktywnego). W opisywanym praypadku wemacniacz ‘ma —nierdwnomiernosé — charakterystyki \w granicach =1 dB w zakrosie od 20 Hz. do 20 kHz, pray mocy wyjsciowo} 25 Wi znic- 07 wemacniace ma moc Isatatceniach nieliniowych zmierzonyeh prey maksymalne} mocy wyigciowe} mnie} szych of 196 Wekazéwki montazowe Wamacniacz powinien byé wykona ny tylko ze starannie sprawdzonych ele mentow 0 wysokiej jakosci. Rezystory R21 1 R22 powinny by¢ rezystorami dratowymi 4 wartoi ich rezystancji nie powinna od Diogat: od zmamionowe) o wigco} nid 1%. Rozystory R6 i R7, R10 i R11, RIG i RU, R19 i R1G oraz szezegélnie R21 { R22 nale- 2y dobieraé parami (ich rezystancje muse bby¢ sobie rowne) w granicach dokladnosei miemnika, Wszystkie kondensstory separa ce nalezy sprawdzi¢ pod katem uplywawo: Sci, a Konudonsatory C4 15, C8 i G7 musza by€ jednakowe. Aby zapewnié min poziom szuméw, wszystkie uziomionia po- ‘winny byé podlaczone do szyay zerowe tora jost polaczana z chassis tyko w punk le welsclowym sygnatu (We). Dla uniknie cia efektu mikrofonowego koficéwka mocy ‘powinna byé dobrze amortyzowana. Jerzy Grnaderjan nalny M a 87