You are on page 1of 21

LENGUA ORIGINARIA

QUECHUA
AVANZADO I

Qichwa Simi Yachaykunata


Ch’uwanchaykusunchik

Puno - 2020

1
DIRECTORIO DEL CENTRO DE ESTUDIOS DE LENGUAS
EXTRAJERAS Y NATIVAS

RECTOR DE LA UNA PUNO : Dr. Porfirio Enriquez Salas.

VICERRECTOR ACADÉMICO : Dr. Rogelio Flores Franco.

DIRECTOR DEL CENTRO DE IDIOMAS: Dr. Mario Silva Dueñas.

ADMINISTRADOR DE CELEN UNA PUNO: Mg. Carlos Quilca Godoy .

COORDINADOR ACADÉMICO : Ing. Néstor Huanca Arias.

AUTOR.
Guillermo Valeriano Anahui.

DOCENTES QUE VALIDARON EL MATERIAL


Guillermo Valeriano Anahui.
Benjamin Mango Mamani.
Eulalia A. Pino Apaza.
Bernardino Yucra Yucra.
César Genaro De la Cruz lopez.
Teodoro Coronel Quispe.
Alex C. Davila Quispe.
Miguel Zapana Vilcazán.

2
Huk kutinpi llamk’anapaq

Kay takiychata chaninchaykuspa ispañul simiman tikrarquchisun

CHASKA ÑAWI NIÑUCHA

Ch’aska ñawi niñucha, ichu patapi puñuchkan (2v)

Asnuchanllapas waqachkan, wakachakuna llakisqa;

Sapachallaymi richkani. (2v)

Ay way yanapaway, ay way anchuykamuy;

Chayamusunchik kusisqa, takiykusunchik tususpa. (2v)

Kunan tuta purisun, Apuyayaman waqaspa (2v)

Sunquchallaypi apachkani. (2v)

Kusisqallaña richkani (2v)

KUNAN CHAY QILLQATA ISPAÑUL SIMIMAN TIKRARQUCHIY

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

…………………………..………………………………………………………………..

3
………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Referentes textuales rimaykuna

Tukuy ima qillqa ukhupi rimaykunaqa, sut’i kanan, mana chayqa manan pipas
hap’iqayta atinmanchu, ni ima rimasqanchiktapas yachankumanchu. Chayrayku
qillqayninchikqa, allin yuyaywan, allin yachaywan kanan. Imas munasqanchikta,
imas yuyaykusqanchikta hunt’asqata rimana, hinaspataq qillqaykuna. Chay
hunt’asqa rimaykunapiqa, ikhurin huch’uy rimaychakuna, chaytan kastilla simipi
ninku: referencias textuales nispa. Chay ukhupitaq tarikullantaq; anáfora,
catáfora, elipsis nisqa rimaychakuna. Kunan chay rimaychakunata
sut’inchaykusunchik, hinaspataq kikinwan chanin qillqakunata hatarichisunchik.

ORGANIZACIÓN DE LA INFORMACIÓN EN EL TEXTO


Todo texto necesariamente tiene coherencia y cohesión; gracias a los diversos
tipos de conectores que relacionan los enunciados en un texto entre sí. Las
referencias textuales son palabras o frases que aluden a otras palabras o frases.
Dentro de ello tenemos: anáfora, catáfora y elipsis.

Anáfora sutichasqawan rimaykuna

Anáfora sutichasqa rimaykunapi tarikun: chay – pay. Kay rimaykunaqa ikhurin,


huntásqa rimay chawpipi; ñawpa sutita mana aysariyta munaspa; kay
rimaychakuna ikhurin: chaypi, chayman, chaywan, pay, paywan, payman.

- Ilave llaqtapi llamk’arqani, chaypi tiyaspa aymara simita yachaqamurqani.


- Muñaqa, pay qura llaqtaypi wiñan, chayqa wiksa nanaypaqsi allin.
- Qayna p’unchaw chaqay urquta purirqani, chayman ch’ulluyta
wikch’ukamusqani.
- Taytay musuq wirita rurarqapuwan, chaywan paqarin allinta
chakmarqamusaq.

KUNAN KAYPI QILLQAYKUY CHAY HUCH’UY RIMAYCHAKUNAWAN

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
4
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Anáfora. Kallantaq kay huch’uy rimaychakuna: paymi, paywan, paypi, payqa,
payman, paysi, paypuni.

- Wayqiy Nicolás chayarqamusqa, paymi kunan wasiyta rurarqapuwanqa.


- Altumisayuq kay llaqtaman chararqamusqa, paywan kunan hampirquchikusaq.
- Wasiyuqniy sumaq mikhunata qaraykuwan, paypiyá kachkan mikhuna wayk’uyqa.
- Yachachiqniyta suyakuchkani, payqa manallapuni tutamantachu chayamun.
- Kunan ch’isi kuraqniywan tupasaq, payman manuykita saqipusqayki.
- Ana sullk’a ñañanwan purisqa, paysi mana munarqanchu tusunaman purinanta.
- Taytanpas manas tusunantaq munarqanchu, paypunis tusunamanqa
winaykukun.

KUNANQA MUSUQMANTA QILLAQAKUNATA HATARIYKUCHISUNCHIK

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Pachamamaman haywarikuy

Sapa wata qallariypin, wakin wawamasikuna


Pachamamanchikman haywarikunku; chaypin
tukuy sunquwan mañarikuna imaymana
yuyaykusqakunata, munasqakunata. Wakin
haywakunku uywankupaq, wakintaq chakrapaq,

5
qullqi sayananpaq, wakintaq ch’iqmi kawsayninku pichachikunankupaq.
Chaykunataqa manan yanqha runaqa ruranmanchu, mana chayqa
watarquchikunmanchá. Pachamamaman haywakunapaqqa kanan, allin yachaq,
paqu, mana chaytaq altumisayuq. Paykunan imaynas aywariykunata, maypi misa
pasachiykunata yachanku. Chayman hina qhawarinku, akllarinku misakunata.
Hinaspataq tukuy sunquwan imas munasqata haywarinku, mañarikunku. Chaytaqa
kuchka tuta urastas pasarquchina, mana ima ch’aqwaypi, ni piq rikusqan. Mana
chayqa, manas tukuy sunquwa chaskiwasunmanchu, nitaq ima yuyasqanchikpas
wakikunmanchu. Astawanpas, mik’amunman mana allin kawsaykunata, llakikunata
ima mañamunman.

Tapukuykunata kutiykuchisunchik

- Imamantan chay qillqakuna rimasqa?


……………………………………………………………………………………………..
- Maykunapin ikhurin chay ANAFORA rimaykuná? Akllarispa qillqaykuy.
…………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
- Pachamamaman imakunapaqmi haywakuna?
..............................................................................................................................
- Mana allinta haywakuptinchik, imakunan mink’akunman?
…………………………………………………………………………………………..

Catáfora sutichasqawan rimaykuna

Catáfora sutichasqa rimaykunaqa, hunt’asqa rimaykuna qallariypi ikhurin;


qhipaniqman rimaykunapaq, ñawpaqta kay rimaykunawan sut’ichakkan.
Chaypaq kay rimaykunata qhawaykusunchik:
- Irqikuna imaymana pukllanakunata apamuchkaykichik: hina muñik’a,
pilutata, awtuchata, uywakuna.
- Kay millay unquymi llapa runata unquchikkan: hina wawakunata, wayna
sipaskunata, machu payakunatapas.
- Chaqay yunka ayllupi imaymana mikhuykuna wiñan: hina laranha, latanu,
piña, lima.

6
……………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Elipsis sutichasqawan rimaykuna

Elipsis sutichasqa rimaykunaqa qillqa chawpillapipunin ikhurinman. Ñawpaqpi


sutikuna mana aysarinapaq, chiqanta wak rimaykunawan hunt’apaykuchina;
ichaqa chay hunt’asqa rimay sut’i kanan.

- Tayta mamay llaqtata purin, mana pusayta munawankuchu.

- Wawaykuna hawa laruta ripunku, manan kaypi tiyayta munankuchu.

- Allquykin sinchi phiña, purikunaypaq watanki.

KAYPI YAQA KASQANTA MUSUQMANTA QILLQAYKUY

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

PUKLLASPALLA YACHAYKUSUNCHIK

Huk p’unchaw Yachachiq,


wawakunawan pukllaspa
llamk’ayta qallaykun. Chay
pasaymantataq imaymana
yachaykunata hap’iqaykunku;
hina matemática, comunicación,
ciencia y ambiente nisqapi.

7
Chaypaq Yachachiqqa achkha pukllanakuna apaykusqa chayaykun; hinaspataq
yachaqaq wawakunata rimaykun: “imaynalla kachkankichik wawakuna, kunan
apamuchkaykichik kay pukllanakunata; uywakunata, runakunata, mikhunakunata
ima”. Wawakunaqa sinchi kusisqa pukllayta qallarinku. Chay pukllasqankupitaq
yachayninkunata aswan mat’ipaykunku. Yupaykunata, mirachiykunata,
qillqaykunata pukllakuq tumpalla yachaqaykuchkanku. Yachachiqqa pukllaykunata
yanapallan; may maypi kamachin, tapukun, mañarin ruraykunata; chayman hinataq
wawakunaqa yachayninkuta imaymananmanta ikhurichinku.

KUNAN IMAS HAP’IQASQANCHIKMAN HINA, KAY TAPUKUYKUNATA


KUTIYKUCHISUNCHIK.

- Imamantan chay qillqakuna rimasqa?


…………………………………………………………………………………………
- Maykunapin ikhurin chay CATÁFORA nisqa rimaykuna? Akllarispa qillqaykuy.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………

- Wawakuna imaynatan yachayninkuta aswan mat’ipankuman?


…………………………………………………………………………………………

- Yachachiqri imakunatan ruran chay yachaykuna ikhurichiypi.


…………………………………………………………………………………………

- Kay qillqakunapi, ikhurinchu icha manachu chay ELIPSIS nisqakuna.


…………………………………………………………………………………………

- Niriwaqchu pisi rimayllapi; qamri imaynatataq wawakunawan llamk’anki.


…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………

8
Iskay kutinpi llank’anapaq

KAY QILLQAKUNATA RIMAYKUCHISUN, HINASPATAQ ALLIN YUYAYWAN


CHANINCHAYKUSUN.

TAYTAMAMAYKICHU KAMACHIMUSUNKI

Taytamamaykichu yachachirqasunki,

Mamataytaykichu kamachimusunki;

Sumaqta wayqipanantin tiyakunanchik nispa;

Munayta turañañantin kawsakunanchik nispa.

Manayari wayqiy chiqninakunanchikchu,

amayari panay maqanakunanchikchu ;

ch’ullalla kuraq sullk’antin tiyakunanchik riki;

kusisqa wawamasintin kawsakunanchik riki.

Machkharillaway, pusarillaway.

Kay yachay wasiyman aysarillaway.

Manaña, manaña, tarillawaspataq. Waqachiqtiycha ripun niwanki.

KUNANTAQ KAY TAPUKUYKUNATA KUTIYKUCHISUN.

- Imamantan chay qillqakuna rimanman?


………………………………………………………………………………………….
- Ñawpaq timpu runakuna imaynatan kawsarqanku?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
- Kunan timpu runakunaqri imaynataq kawsaynin?
……………………………………………………………………………
- Qhipa timpupiri imaynataq wawanchikkunap kawsaynin kanqa.
……………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………
9
QILLQAKUNAPI RIMAYKUNAP CH’ANTAYNIN

Tukuy ima rimaykunapas sut’in kanan, mana chayqa manan ima rimasqanchikpas,
ni yuyasqanchikpas riqsichikunmanchu, ni wakichikunmanchu. Chaypaqmi
riqsisunchik kay huch’uy rimaychakunata, kastilla simipi “Conectores lógicos” nisqa
sutiyuq. Chay ukhupiqa tarikullantaq, wak rimaychakuna; concetores temporales
nisqa sutiyuq; chaykunan ikhurin kay hinamanta: qayna, kunan q’aya, paqarin,
minchha, huk kuti. Kay rimaykunaqa, qillqakunap qallariyninpi, mana chaytaq
chawpikunapi ikhurin; hinaspan tukuy rimaykunata sut’inchan.

Kunan chay qillqakunata rimayninchikpi riqsiykusunchik.

- Qayna wata kunan hina, Lima llaqtapi kachkarqani; kunantaq kay llaqtaypi,
wawaykunawan kuchka tiyachkani.
- Q’aya wata kunan hina, yunka uraypi tarikusaq, imaraykuchus chaypi hatun
allpata rantikuchkani, chayman ripusaq.
- Paqarin musuq llamk’anapi qallaykusaq, minchhataq kawsayniykunata
tiyanaypaq apakapusaq.
- Huk kutis hatun ch’usaq wasipi, iskay awichukuna tiyaq kasqa; hinaspas
suwakunaqa kawsayninkuna suwaq aykusqaku…

KUNANQA CHAY HUCH’UY RIMAYKUNAWAN MUSUQMANTA QILLQAYKUSUNCHIK

…………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………..

10
Ruraypa sutin: “Papa tarpuypi yachasun”

Llaqtapa llamk’aynin:

Papa tarpuymanta.

Papa tarpuyqa askha llaqtakunapa rurayninkun. Chaymi Aya Marq’a (noviembre)


killapi tarpukuyta qallarinku. Manaraq tarpuyta qallarichkaspam killataraq
quyllurkunataraq llapa tarpuq runakunaqa qhawanku. Paykunan willawanchik
hayk’ap papa tarpuy qallarinapaq. Hatun quyllurkuna kaptinqa, allin hatun
kawsaykuna (papakunas) qispinqa. Ñut’u kaptinqa kawsayninku ñut’ulla qispinqa.
Chayhinallataq Apukunamanpas haywakuyta allin qispinanpaq ruranku.

Tarpuyqa kay mikhuy huñuy pachamantapunin qallarin. Chaymanta muhuta


akllaspa sumaqta waqaychanku tarpuy killa chayamunankama.

Tarpuy pacha chayarqamuptinmi aynikunata maskhanku llamk’ayninku


qallarinankupaq. Qharikunan chakitaqllawan, lampawan ima tarpunku.
Warmikunañataq muhuta churanku, qurakunata pallanku, irqikunapas
yanapakunku. Askhanpin tarpunku papata, uqata, añuta illakuta, hawasta, tarwita,
kinuwata, triguta, siwarata, huk kawsaykunatawan.

Allin llamk’anankupaqmi aqhata upyanku, kukatapas akullinku. Kay tarpuytaqa


kusisqallañam ruranku. Chayhinallataq mikhuykunatapas mikhunankupaq
wayk’ukunku.

Facículo Quechua (2013)


Personal Social y Ciencia y Ambiente. V ciclo. Pág. 33.

QILLQASQAKUNAMANTA CHANINCHAYKUSUNCHIK

Llipin ima rimay qillqasqakunapas, allin yuyaywanmi rurakun, chay yuyaykunataqmi


ichaqa sapanka runaqta, imaynas kawsayninman hina, llaqta runachu, chkra runachu,
uywa michiq runachu, allin yachayniyuq runachu, mistichu, chhachuchu. Hina kaqtinqa
kunan, chaninchay pasaymanta, mayqin qillqakunachá mana chaninchu kachkan chayta
akllaykusunchiuk.

11
KUNAN MANA CHANIN RIMAY QILLQASQAKUNATA AKLLAYKUSUNCHIK.

NICHKAN NINAN

……………………………………………. …………………………………………...

……………………………………………. …………………………………………...

……………………………………………. …………………………………………...

……………………………………………. …………………………………………...

……………………………………………. …………………………………………...

……………………………………………. …………………………………………...

KUNANTAQ KAY TAPUKUYKUNATA KUTIYKUCHISUNCHIK.

Imamantan chay qillqakuna rimasqa?

……………………………………………………………………………………..

Chay qillqap ch’antayninkuna mayqinkunan kanman? Yachasqanchikman hina,


akllarispa qillqaykusun.

…………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………….

Papa tarpunapaq, ñawpaqta imataraqmi rurana?

……………………………………………………………………………………..

Chay qillqamanhina, hayk’aqmantapachan papa tarpuy llank’ay qallarikun?

…………………………………………………………………………………….

Chay papa tarpuypi, Ima ruraykunapiwanmi ikhurin?

…………………………………………………………………………………….

“Sapanka llaqtan imaymana yachayniyuq, kawsayniyuq”

12
Kimsa kutinpi llamk’anapaq

QILLQA RIMAYKUNAP CH’ANTAYNIN

Chay qillqa ukhupi rimaykunap ch’antayninkuna aswanmi ikhurichkan. Kunan


rimaykusunchik imaynas ikhurin chay; conectores de secuencia, contraste y de
adición nisqa rimay ch’antaykuna.

Conectores de secuencia

Chay conectores de secuencia nisqapi tarikun: chaymanta, hinaspa nisqa


rimaykuna, chaykunataqmi ikhurin willakuykunapi, aranwaykunapi.

HUCH’UY WILLAKUY

Huk kutis sipasqa sapallan uywanta


michichkaq kasqa, hinas atuqqa ikhurimusqa
sinchi yaraqasqa, chaypis uywata hayuyta
qallaririsqa, hinas sipasqa atuqtaqa
allqunkunawan kachaykuq kasqa, urqun
q’asanta. Chaymantas atuqqa manaña
hayk’aqpas kutinpuqchu kasqa.

Tapukuykunata kutiykuchisun

Imamantan chay willakuy kasqa? ………………………………………………………


Chay sipas maypis uywanta michiq kasqa. …………………………………………….
Hayk’aqsi uywantari michikkanman. …………………………………………………….
Maymantas atuq ikhurimuq kasqa. ……………………………………………………..
Chay atuq, uywa uywapi imanaqtaq kasqa. ……………………………………………
Maypitaq chay atuq uywata hayuq kasqa? ……………………………………………
Imanaqtintaq atuq mana hayk’aqpas kutinpunñachu?
Chay conectores de secuencia nisqakuna mayqinkunan kachakan, akllarispa
qillqaykusun. ………………………………………………………………………………

13
Kunanqa yachasqaykiman hina, kuh huch’uy willakuyta qamñataq
hatariykuchiy, hinaspataq qillqaykuy.

……………………………………………….

……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………

Conectores de contraste

Conectores de contraste nisqapi tarikun: ichaqa, aswanpas. Kay


rimaychakunaqa ikhurin iskay ruraykuna, yuyaykunapas tupachispa
rimanapaq.

HUCHUY RIMAYKUNA.
Kimsa sipaschakuna kusisqa niray qhawamuchkanku, kasqankama p’achachayuq,
munay munay uyachayuq; ichaqa manachu
hinan p’ukunkuta mikhuchkankuchu,
khutullatañachu hina qhawaykachaskanku.
Ichaqa uchu p’ukunku ch’usaqllañas kachkan.

Imamantan chay qillqakuna rimasqa?

………………………………………………………………………………..
Mayqinkunan chay conectores de contraste nisqa kachkanman?
………………………………………………………………………………..
Pin paykuna kachkanman?
………………………………………………………………………………..
Imanaqtintaq manari mikhuckkankumanchu?
………………………………………………………………………………..

14
Kunanqa yachasqaykiman hina, qamñataq huch’uy rimaychakunata
hatariykuchiy, hinaspataq qillqaykuy.

……………………………………………….

……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………

Conectores de adición

Conectores de adición nisqapi tarikun: pas – aswanpas. Kaykunaqa ikhurin


rimaykuna yapaykunapaq.

HUCHUY RIMAYKUNA.
Iskay warmi wawakuna pukllaykuchkanku, ancha yuyaysapacharaq, pukllakuq
tumpa yachayninkuta atipanakuchkanku. Aswampas manachu hinan
Yachachiqninku kanchu. Paykunallamantachu
hinan yachaykuchkanku yupaykunata,
mirachiykunata, qillqaykunatawampas aswan
mat’ipaykuchkanku. Ñuqapas paykunawan
pukllayta yanapakullaymantaqmi, hinaman hina
aswan yachayniykunata mat’ipanaypaq. Qampas
yachaqaq wawamasiy, kaqllatataq pukllaspalla
imaymana yachaykunata hap’iqanayki.

15
Kunanqa allin yuyaywan chaninchaykusun hinaspataq kay tapukuykunata
kutiykuchisun.

Imamantan chay rimaykuna kasqa?

………………………………………………………………………………..

- Chay conectores de adición nisqakuna mayqinkunan kachakan, akllarispa


qillqaykusun.
……………………………………………………………………………….
- Chay wawakuna imaynatan yachaykunata hap’iqaykuchkanku?
…………………………………………………………………………………………….

- Imanaqtintaq nichkan ñuqapas yanapakullaymataqchu hina nispa?


…………………………………………………………………………………………….

- Imanaytan pukllaspalla yachaqasunman?


…………………………………………………………………………………………….

Kunanqa kay runakunata allinta qhawaykuspa, musuq rimaykunata


hatariykuchiy hinaspataq qillqaykuy.

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

16
Tawa kutinpi llamk’anapaq

MUNASQA MAMITALLAY

Tukuymantapas sumaq sunqu, mamitallay;


piraykuraqchus kawsachkani, kusikuspa;
Imaynallataq qunqaykiman,
qanraykuraq kawsachkaspa; munasqay mamita.

P’achaykutapas t’aqsachkanki qanllapunis;


waqayniykuta pampachanki, michk’i simi;
Chaykunataraq yachachkaspa,
Dios hinataq qullanayku; munasqay mamitay

Allin chaninchasqanchikmanhina tapukuyninkunata kutiykuchisun.

- Pin chayta takinman?


………………………………………………………………………………..
- Imakunatan mamanchik rurapuwanchik?
………………………………………………………………………………..

Conectores de orden

Conectores de orden nisqapi tarikun: ñawpaqta, chaymanta, chay pataman,


qhipata, chanaku. Chay rimaykunan ikhurin imaymana rimaykunapi,
willakuykunapi.

WAYNAKUNAP ATIPANAYKUYNIN

Huk p’unchawsi tawa warmaniray waynakuna phawaspa


atipanakuyman aykuq kasqaku, chaypis yachanakusun
allin qhari kasqanchikta, nispa rimaykusqaku. Chay
phawanankupaqqa karutas purisqaku, manas llaqta
chhikanpichu, ni suq’a ñankunapichu phawasqaku;
paykunapaqqa manas kaqchu ni wichay, ni uray, qhata,
wayq’u, pampa, may atisqankutas pahwasqaku. Chay atipanakuypi, ñawapaqta

17
chayasqa, Taylunchu, chaymanta Chikitin, chay patamantaq, Maksichu, chanakutaq
kasqa Vladichu nisqa. Chay pasaymantas, paykunaqa sinchi kusikuymanta
uqllanaykukunku, asiraykunku, hinaspas wasinkuman kusisqa chinkaripunku.

Kunanqa allin yuyaywan chaninchaykusun hinaspataq kay tapukuykunata


kutiykuchisun.

- Imamantan chay rimaykuna kasqa? ……………………………………………

- Chay conectores de orden nisqakuna mayqinkunan kachakan, akllarispa


qillqaykusun. …………………………………………………………………

- Imanaqtintaq paykunari chay phaway atipanakuyman aykuq kasqaku?


………………………………………………………………………………………….
- Pin ñawpaqta chayasqa? Pitaq kallasqataq chanaku?
………………………………………………………………………………………….

……………………………………………….

………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………

Conectores de consecuencia

Conectores de consecuencia nisqapi tarikun: chayrayku Chay rimaykunan


ikhurin imaymana rimaykunapi, willakuykunapi.

PAPA HASP’IYMANTA

Ñawpa taytamamanchikkunaqa, allintas papata


urichiqku, imaraykuchus paykunaqa
pachamamanchikta allintas yuyarqanku. Sapa watas

18
chay agosto killapi haywakurqanku, tukuy ima allin purinanpaq. Chayraykus
mikhuyninkunqa mana hayk’aqpas pisinmanchu karqan.

Kunan qhipa wiñaytaq, pachanpampa tiyapunchik, imachá imapas, ni kapunchu


haywarikuy, ni kapullantaqchu hanaq pacha qhawaypas, imay uraspas chakrataqa
rurapullanchik, wañupipas, purapipas, papaqa tarpunalla kapun; chayrayku a, mana
ima mikhuypas kapunchu, pisimanta pisi, muchuymanchu hiñan taripasun.

Kunanqa allin yuyaywan chaninchaykusun hinaspataq kay tapukuykunata


kutiykuchisun.

- Imamantan chay rimaykuna kasqa? ……………………………………………


- Chay conectores de consecuencia nisqa mayqinkunan kachkan, akllarispa
qillqaykusun. ……….…………………………………………………………………
- Ñawpaq taytamamanchikkuna, imaraykun allinta papata urichiqku?
……………………………………………………………………………………………
- Kunan qhipa wiñaypiri imaynatataq chakrata llank’apunchik.
……………………………………………………………………………………………
- Imaynataq kanman chay muchuyri?
…………………………………………………………………………………………….

Qamñataq kasqanniray rimaychakunata hatariykuchikpa qillqaykuy.

……………………………………………….

………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………

19
REFERENCIA BIBLIOGRÁFICA.

ACADEMIA MAYOR DE LA LENGUA QUECHUA. (1995) Diccionario quechua – Español.

AMODIO, E. (1988) Cultura. UNICEF. 1993. Paz Bolivia.

CASSANI, D. LUNA, M. Y SANZ, G. (1994) Enseñar Lengua. Barcelona Grao.

CERRÓN P. RODOLFO. (2008). Quechumara. Estructuras Paralelas del Quechua y del


Aimara. PROEIB Andes. La Paz – Bolivia.

CERRON P. RODOLFO. (1987) Lingüística Quechua. Centrto de Estudios Rurales. Bartolomé


de las casas. Cusco Perú.

CONVENIO No 169. (2002) Quinta Edición. Sobre Pueblos Indígenas y Tribales en Países
Independientes. San José Costa Rica.

DIRECCIÓN REGIONAL DE EDUCACIÓN PUNO. (2009) Proyecto Curricular Regional.

ENRIQUEZ , S. PORFIRIO. (2005) Cultura Andina. Puno.

GODENZZI. Juan Carlos y VENGOA Z. Janett. (1994) Runasimimanta Yuyaychaykusun.


Asociación Pukllasunchis Cusco.

GONZALES, H. DIEGO. (1952) Vocabulario de Lengua General de Todo el Perú. Universidad


Mayor de San Marcos.

LEY No 27818. (202) Ley para la Educación Bilingüe Intercultural.

LEY No 29735. (2011) Del uso, preservación, desarrollo, recuperación, fomento y difusión de
las lenguas originarias del Perú.

MADELEINE ZÚNIGA. (1993) Educación Belingue. Material de Apoyo para la formación


Docente en Educación Intercultural Bilingüe.

MAMANI, A. OSCAR ; YUCRA Y. ELENA. (2011). Política y Planificación Lingüística de las


Lenguas del Perú. UNA PUNO.

MINISTERIO DE EDUCACIÓN. (2012) Programa de Especialización en EIB. Dirigido a


Docentes de Inicial y Primaria de EBR. Estructura del Plan de Especialización.

RESOLUCIÓN MINISTERIAL No 1218-85-ED. (1985) Aprueba la oficialización el alfabeto


Quechua y Aimara y las reglas ortográficas para la escritura.

VALERIANO A, GUILLERMO. (2010-2011). Módulo de Estrategias Metodológicas en L2.del


Programa de Especialización en EIB. UNA. Puno.

VALERIANO A. GUILLERMO. (2014) Estructura Curricular Reajustada para la enseñanza y


aprendizaje de las lenguas Quechua y Aimara. Centro de Idiomas UNA Puno.

20
21

You might also like