2021/2022

Podstawy
anatomii,
fizjologii i
patofizjologii

Prowadzący: mgr Jessica Nowak

Możesz mnie spotkać
tutaj:

KLIK PO LINK

Lub napisać i zapytać mnie osobiście:

dietetyklbdiet@gmail.com
dietetyk@jedzenienazdrowie.pl
https://www.facebook.com/ika.nowak.7/
 2021/2022

WSTĘP
DO ANATOMII,
FIZJOLOGII,
PATOFIZJOLOGII

Prowadzący: mgr Jessica Nowak

 O czym porozmawiamy….

1. Poziomy organizacji organizmu. Komórka,

tkanka, rodzaje tkanek.
2. płaszczyzny i osie ciała
3. układ- definicja, układy czlowieka
4. Choroba, patologia, patofizjologia; etiologia i
przyczyny
5. czynniki chorobotwórcze
6. klasyfikacja chorób
7. etiologia i patogeneza
 DEFINICJE.
Anatomia to nauka o budowie organizmów, stanowiąca dyscyplinę biologii.
Wyróżnia się anatomię prawidłową oraz patologiczną (patomorfologię).
Patomorfologia to nauka o zmianach morfologicznych w tkankach i narządach,
powstających w przebiegu choroby.
Anatomia topograficzna to nauka zajmująca się badaniem wzajemnego położenia
narządów w ciele.
Fizjologia to nauka o czynnościach organizmów żywych, ich narządów, tkanek i
komórek.
Patofizjologia to nauka o zmianach i zaburzeniach pracy komórek, narządów i
układów w wyniku chorób.

POZIOMY ORGANIZACJI
Wyróżnia się 4 główne poziomy organizacji życia:
1.komórkę- to najmniejsza strukturalna i funkcjonalna
jednostka organizmów żywych.Komórki mogą
tworzyć tkanki (np. miocyty – tkankę mięśniową).
2.Tkanka -zespół komórek o określonej budowie
i pochodzeniu, zajmujący dane miejsce w organizmie
i pełniący odpowiednie funkcje.
3.narząd- (organ) to wyodrębniona morfologicznie
część organizmu, zbudowana wg. określonego planu
z jednej lub kilku tkanek i spełniająca charakterystyczne
funkcje (np.wątroba, serce).
4.układ narządów- zespół narządów współpracujących ze sobą w wypełnianiu
jednej z podstawowych funkcji organizmu, jak np. oddychanie, trawienie pokarmu.
KOMÓRKA CZŁOWIEKA
Komórka – podstawowa jednostka funkcjonalna organizmu człowieka
Teoria komórkowa
Dwaj uczeni niemieccy, M. Schleiden i T. Schwann, wykazali jako pierwsi, że zarówno
rośliny jaki i zwierzęta są skupiskami komórek oraz,
że komórka jest podstawową jednostką
budulcową organizmów żywych.
W 1855r. teoria komórkowa została
rozszerzona przez Rudolfa Virchowa.
Stwierdził on, że nowe komórki mogą
powstawać wyłącznie przez podział
komórek już istniejących tzn. komórki
nie powstają spontanicznie z materii
nieożywionej. Około 1880r. niemiecki
biolog i genetyk August Weismann
wskazał, że bardzo ważną konsekwencją
stwierdzenia Virchowa jest to, że
wszystkie żywe komórki wywodzą się od przodków żyjących w zamierzchłych czasach.
Dowodem wspólnego pochodzenia wszystkich komórek jest podobieństwo
podstawowych struktur i cząsteczek, z których są zbudowane.
Komórka jest to najmniejsza strukturalna i funkcjonalna jednostka organizmów żywych.
Jest zdolna do przeprowadzania wszystkich podstawowych procesów życiowych takich
jak przemiana materii, wzrost, podział i różnicowanie.
Zespoły komórek o takiej samej budowie, pochodzeniu i takich samych czynnościach
tworzą tkanki, np. nabłonkową, mięśniową.
W naszym ciele można wyróżnić kilkadziesiąt rodzajów komórek odmiennych pod
względem wielkości, kształtu oraz funkcji.
Organella komórkowe- Struktury wewnętrzne komórki
Wszystkie ludzkie komórki zawierają:
• błonę komórkową
• cytoplazmę
• siateczkę śródplazmatyczną
gładką i szorstką
• aparat Golgiego
• lizosomy
• mitochondria
• rybosomy
• jądro komórkowe

Błona komórkowa (plazmalemma)

- wybiórcza – selektywna. Oznacza to, że woda i substancje drobnocząsteczkowe
rozpuszczalne w tłuszczach przenikają przez błonę swobodnie, natomiast nawet
niewielkie cząsteczki rozpuszczalne w wodzie przenikają słabo, a substancje
wielkocząsteczkowe, takie jak białka, czy kwasy nukleinowe – wcale. Jest
elastyczna oraz ma półpłynną konsystencję, dzięki czemu możliwa jest zmiana
kształtu komórKI
- wrażliwa na bodźce – ma zdolność odbierania sygnałów ze środowiska
zewnętrznego.
Funkcje:
• oddziela komórkę od środowiska pozakomórkowego
• otacza wszystkie składniki komórki
• pełni funkcję ochronną
• odpowiada za wrażliwość
Rybosomy
Są to specjalne organella służące do produkcji białek. Ultrastruktur tych nie oddziela od
cytoplazmy żadna błona biologiczna. Z chemicznego punktu widzenia w rybosomach
występują dwa zasadnicze składniki: rybosomalny RNA (rRNA) i białka. Każdy kompletny
rybosom składa się zawsze z dwóch podjednostek - większej i mniejszej. Organella te
występują wolno w cytoplazmie oraz jako struktury związane z błonami ER.

Siateczka śródplazmatyczna - ER
Stanowi złożony, trójwymiarowy system spłaszczonych błon, kanalików i niewielkich
pęcherzyków. Występuje w dwóch zasadniczych postaciach:
• ER szorstkie – na błonach siateczki znajdują się rybosomy; miejsce syntezy białek
• ER gładkie – nie posiada rybosomów na błonach; miejsce syntezy lipidów

Aparat Golgiego
Struktura ta występuje w postaci silnie spłaszczonych pęcherzyków. Zadaniem tych
organelli jest przede wszystkim przebudowa (modyfikacja), pakowanie i przekazywanie
zagęszczonych substancji, głównie białek poza komórkę albo w obrębie komórki.
Aparaty Golgiego są liczne w komórkach produkujących duże ilości białek na eksport,
np. w komórkach trzustki.
Lizosomy
Są to niewielkie, kuliste pęcherzyki. Zawierają liczne enzymy zdolne rozłożyć
wchłonięte substancje oraz produkty odpadowe.

System błon plazmatycznych, jakie tworzą ER, aparaty Golgiego oraz lizosomy,
umożliwia podział wnętrza komórki na wiele przedziałów, dzięki czemu w komórce
jednocześnie mogą zachodzić procesy rozpadu i syntezy.
Cytoplazma
Jest to płynny, złożony koloid wodny, w którym są rozpuszczone lub zawieszone białka,
lipidy, kwasy tłuszczowe, aminokwasy oraz sole mineralne. Cytoplazma tworzy
środowisko reakcji dla większości reakcji biochemicznych. Ważnym jej składnikiem jest
cytoszkielet – przestrzenna sieć białkowych rureczek i włókienek, który jest
odpowiedzialny m.in. za możliwość zmiany kształtu niektórych komórek i ich zdolność
do poruszania się.

Jądro komórkowe
Składa się z otoczki jądrowej, kariolimfy, chromatyny oraz jąderka.
Otoczka jądrowa składa się z dwóch błon plazmatycznych. Jest „poprzebijana”
otworami – porami jądrowymi, dzięki którym możliwa jest wymiana substancji
pomiędzy jądrem a cytoplazmą. Zewnętrzna błona jądrowa przechodzi w błony
siateczki śródplazmatycznej szorstkiej. Wnętrze jądra wypełnia kariolimfa – sok
jądrowy. Tworzy ona płynne środowisko, w którym zanurzona jest chromatyna

Mitochondrium (“FABRYKA ENERGII”)

Każde mitochondrium otoczone jest dwiema błonami lipidowo – białkowymi. Błona
zewnętrzna jest gładka, natomiast wewnętrzna tworzy uwypuklenia zwane
grzebieniami. W środku mitochondrium znajduje się macierz (matrix) mitochondrialna,
w której znajdują się liczne enzymy, cząsteczki mitochondrialnego DNA oraz rybosomy.
Mitochondria dostarczają energii użytecznej biologicznie w postaci ATP.
ATP (adenozynotrifosforan) nazywany jest uniwersalnym akumulatorem i
przenośnikiem energii, głównym jego źródłem jest proces oddychania
wewnątrzkomórkowego, polegającego na utlenianiu związków organicznych w
następującej kolejności: węglowodany, tłuszcze i białka.
Najwydatniejsze - tlenowe etapy tego procesu zachodzą w mitochondriach.
 TKANKI
Wyróżnia się cztery podstawowe typy tkanek zwierzęcych:
1) tkanka nabłonkowa
Tkanka nabłonkowa charakteryzuje się małą ilością substancji pozakomórkowej
oraz zwartym układem. Nabłonki nie są unaczynione, a substancje odżywcze
pobierają z leżącej poniżej tkanki łącznej.Nabłonki okrywają ciało, ale także
wyścielają narządy i jamy ciała. Na powierzchni szczytowej komórek tkanki
nabłonkowej mogą występować rzęski, np. urzęsiony (migawkowy) nabłonek
jajowodu.
Wyróżnia się następujące typy nabłonka:
a) jednowarstwowy płaski – wyścieła np. pęcherzyki płucne,
b) jednowarstwowy sześcienny – występuje w kanalikach nerkowych i w
końcowych odcinkach gruczołów,
c) jednowarstwowy walcowaty – występuje w przewodzie pokarmowym od żołądka
do odbytu,
d) jednowarstwowy wielorzędowy – występuje w jamie nosowej, krtani, tchawicy,
oskrzeli,
e) wielowarstwowy płaski – występuje w jamie ustnej, przełyku, pochwie, na
przedniej powierzchni rogówki,
f) wielowarstwowy przejściowy – wyściela moczowody.
2) tkanka łączna,
Tkanka łączna stanowi najbardziej zróżnicowany pod względem budowy i funkcji
rodzaj tkanek zwierzęcych.
Istnieje wiele odmian tkanki łącznej, różniących się obecnością określonych rodzajów
komórek, ich budową, pełnionymi przez nie funkcjami oraz składem substancji
pozakomórkowej. W skład substancji pozakomórkowej wchodzą m.in. włókna
Kolagen to główne białko (glikoproteina) tkanki łącznej. Cechuje się bardzo wysoką
odpornością na rozciąganie i stanowi główny składnik ścięgien. Jest także
odpowiedzialny za elastyczność skóry.
Elastyna to białko o budowie włókienkowej. Znajduje się w tkance łącznej, nadaje
elastyczność ścięgnom i więzadłom.
 TKANKI
Włókna siateczkowe (włókna retikulinowe) stanowią delikatne włókna tkanki łącznej
siateczkowatej zbudowane z kolagenu i glikoprotein, tworzące sieci podtrzymujące
komórki. Stanowią zręby narządów wewnętrznych, m.in. wątroby, śledziony i węzłów
chłonnych
Trzy główne typy tkanki łącznej:
a) właściwą,
b) oporową,
c) płynną – obejmuje krew oraz limfę (chłonkę).
2a) W obrębie tkanki łącznej właściwej wyróżnia się m.in.:
-tkankę łączną wiotką (luźną) – tworzy większość błon śluzowych właściwych i
podśluzowych, torebki narządów i ich przegrody,
-tkankę łączną zbitą (zwartą) – charakteryzuje się ściśle upakowanymi włóknami oraz
niewielką ilością istoty podstawowej i komórek, występuje m.in. w ścięgnach,
rozcięgnach i powięzi, w warstwie siateczkowej skóry właściwej, torebce narządów
wewnętrznych, otoczkach nerwów
- tkankę łączną tłuszczową – tworzą ją głownie komórki tłuszczowe (adipocyty).
Wyróżnia się tkankę tłuszczową żółtą oraz brunatną. Tkanka tłuszczowa żółta jest
zbudowana z komórek tłuszczowych zawierających jedną, dużą kroplę tłuszczu, a jej
główną funkcją jest magazynowanie tłuszczu wykorzystywanego w przemianach
energetycznych, izolacja termiczna oraz amortyzowanie urazów. Tkankę tłuszczową
brunatną tworzą komórki wypełnione wieloma granulami tłuszczowymi. Jej dominującą
funkcją jest wytwarzanie ciepła.
-tkankę łączną siateczkowatą – charakteryzującej się dużą ilością gwiaździstych
komórek, głównie fibroblastów, które łączą się między sobą wypustkami
cytoplazmatycznymi, tworząc przestrzenną sieć, tworzy zrąb dla narządów
limfatycznych, szpiku kostnego, z niej zbudowana jest również błona śluzowa
właściwa jelita cienkiego i grubego oraz część czynna błony śluzowej macicy
 TKANKI
Ścięgno stanowi niekurczliwą część mięśnia, pośredniczy w przekazywaniu siły
skurczu brzuśca na odpowiednie kości; z mocnej tkanki łącznej zbitej włóknistej.
Więzadła- mocne, giętkie pasma wytrzymałej tkanki łącznej. Występują w
pochewkach ścięgien (w. powięziowe) i torebek stawowych (w. stawowe),
wzmacniające te struktury te struktury lub łączą kości poza jamą stawową (w.
międzykostne). Więzadła podtrzymują też narządy wewnętrzne, np. wątrobę.
Powięzie to błony łącznotkankowe otaczające mięśnie oraz ich zespoły. Stanowią dla
nich rusztowanie, zapobiegają ich przesuwaniu się, utrzymują grupy mięśni w stałym
położeniu względem siebie, niekiedy są miejscem przyczepu włókien mięśniowych.
2b) W tkance łącznej oporowej wyróżnia się
- tkankę (łączną oporową) chrzęstną
. Tkanka chrzęstna cechuje się tym, że nie jest unaczyniona ani unerwiona.
➔ szklista – odporna na ścieranie, występuje m.in. w powierzchniach stawowych,
przymostkowych częściach żeber, tkance chrzęstnej nosa, nagłośni, oskrzelach
➔ sprężysta (siateczkowata) – m.in. w małżowinie usznej, trąbce Eustachiusza,
część chrząstek krtani i nagłośni
➔ włóknista – zawiera liczne włókna kolagenowe, duża wytrzymałość na zerwanie;
przyczep ścięgien/więzadeł do kości,spojenie łonowe, krążki międzykręgowe.
chondrocyty – główny rodzaj komórek wchodzących w skład tkanki chrzęstnej,
chondroblasty – komórki chrząstkotwórcze, są zdolne do syntezy składników
substancji międzykomórkowej, m.in. kolagenu,
chondroklasty – to komórki chrząstkogubne, niszczą zawiązki chrzęstne pozwalając
na wnikanie do szkieletu chrzęstnego komórek kościotwórczych.
-tkankę (łączną oporową) kostną
W odróżnieniu od tkanki chrzęstnej tkanka kostna jest bogato unaczyniona i
unerwiona,jest aktywną metabolicznie i ulega nieustannym procesom przebudowy.
Przeciętnie kości dorosłego człowieka zawierają 30-40% związków organicznych,
30-45% związków mineralnych (głównie sole wapnia, też fosforan magnezu) oraz ok.
15-45% wody. Jednostkę strukturalną i czynnościową tkanki kostnej zbitej stanowi
osteon.
 TKANKI
Dwa główne typy tkanki kostnej:
- zbita,
- gąbczasta – występuje m.in. w nasadowych częściach kości długich, także we
wnętrzu kości płaskich

osteocyty – główny rodzaj komórek wchodzących w skład tkanki kostnej,

osteoblasty – komórki kościotwórcze,
osteoklasty – komórki kościogubne, mają zdolność niszczenia kości, bardzo licznie
występują w miejscach intensywnego modelowania, przebudowy kości i gojenia się
ran

III. Tkanka mięśniowa

Podstawowym typem komórek tworzących tkankę mięśniową są miocyty
W cytoplazmie miocytów występują filamenty cienkie oraz grube. Te pierwsze
zbudowane są z aktyny (bierze czynny udział w skurczu) i tropomiozyny. Filamenty
grube zbudowane są z miozyny.
Skurcz mięśni następuje na skutek wsunięcia się filamentów cienkich pomiędzy grube
 TKANKI
Trzy główne typy tkanek mięśniowych:
a) poprzecznia prążkowana – komórki tej tkanki są silnie wydłużone, zawierają
liczne mitochondria (duża aktywność metaboliczna), filamenty (cienkie i grube)
są bardzo regularnie ułożone w komórce, jądra komórkowe znajdują sie na
obrzeżach. Tkanka ta buduje m.in. mięśnie szkieletowe. Mięśnie poprzecznie
prążkowane pracują zależnie od woli, szybko ulegają zmęczeniu. Ich skurcze są
krótkotrwałe, ale silne.
b) poprzecznie prążkowana serca – w komórkach jądra ułożone są centralnie,
włókna mięśniowe są widlasto rozgałęzione, skurcz jest niezależny od woli,
c) gładka – komórki mają kształt wrzecionowaty, ułożenie filamentów w komórce
jest nieregularne (ilość filamentów też jest mniejsza niż w komórkach
mięśniowych poprzecznie prążkowanych), występuje m.in. w przewodzie
pokarmowym (powoduje ruchy perystaltyczne), naczyniach krwionośnych i
limfatycznych, w skórze. Skurcze mięśni gładkich są niezależnie od woli,
powolne i długotrwale.

Miofibryle (włókienka kurczliwe)

tokurczliwe elementy włókna
mięśniowego mięśni szkieletowych
i mięśnia sercowego.Cylindryczne
formy zbudowane z licznych,
liniowo ułożonych jednostek
strukturalno-funkcjonalnych,
zwanych sarkomerami. Każdy sarkomer jest utworzony
z zespołu miofilamentów cienkich i grubych.
 TKANKI
IV. Tkanka nerwowa
składa się z neuronów (komórek nerwowych, neurocytów) oraz z komórek glejowych
(tworzących tkankę glejową).
Neuron stanowi podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną tkanki nerwowej.
Odbiera, przetwarza, przewodzi i przekazuje sygnały elektryczne. Jest zbudowany z
ciała komórki (perykarionu, zawiera liczne mitochondria) i odchodzących od niego
wypustek: licznych dendrytów oraz jednej, długiej wypustki (aksonu, neurytu, może
osiągać długość 1 m).
Typy neuronów (podział ze względu na kształt):
a) jednobiegunowe,
b) rzekomo jednobiegunowe – funkcjonują
jak neurony dwubiegunowe,
c) dwubiegunowe:
d) komórki piramidalne (piramidowe),
e) komórki gwiaździste,
f) komórki Purkiniego – występują w móżdżku,
g) komórki wrzecionowate,
h) komórki koszyczkowe.

Typy neuronów (podział ze względu na funkcję):

- czuciowe (aferentne, dośrodkowe) – przenoszą informacje od receptorów w
tkankach i narządach ciała do OUN,
- ruchowe (eferentne, odśrodkowe) – przenoszą informacje od OUN do komórek
efektorowych (mięśniowych lub gruczołowych),
- kojarzeniowe (interneurony, pośredniczące) – przenoszą informacje pomiędzy
neuronami
Więcej o tkance nerwowej podczas omawiania układu nerwowego.
 FUNKCJE TKANEK
Funkcje tkanki NABŁONKOWEJ
Do najważniejszych funkcji tkanki nabłonkowej należą:
1) ochronna – ochrona głębiej położonych tkanek przed uszkodzeniami mechanicznymi,
chemicznymi i termicznymi ( np. naskórek, nabłonek jamy ustnej)
2) resorpcyjna – wchłanianie( zazwyczaj ze światła wewnętrznego przewodu różnych
substancji (np. nabłonek jelita, nabłonek kanalików nerkowych)
3) wydzielnicza – produkcja i wydzielanie różnych substancji (np. gruczoły, wyściółka
nabłonka żołądka)
4) wydalnicza – wydalanie z organizmu szkodliwych produktów przemian
metabolicznych (np. kanaliki nerkowe, gruczoły potowe)
5) barierowa – regulacja transportu różnych substancji poprzez tkankę nabłonkową ( np.
śródbłonek większości naczyń włosowatych)
6) zmysłowa – odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego ( np. kubki smakowe)
• Pod względem kształtu wyróżnia się nabłonki płaskie, sześcienne i walcowate
• W zależności od liczby warstw komórek nabłonki dzielimy na jedno- oraz
wielorzędowe
• Ze względu na czynność, którą wykonują, wyróżnia się nabłonki zmysłowe,
gruczołowe czy okrywające
 FUNKCJE TKANEK
Funkcje tkanki ŁĄCZNEJ
-Charakteryzuje się stosunkowo niewielką liczba komórek i szczególnie obfitą istotą
międzykomórkową
-W istocie międzykomórkowej krąży płyn tkankowy ( z krwi do tkanki łącznej i z
powrotem) a wraz z nim substancje odżywcze i metabolity
-Istota międzykomórkowa zbudowana jest z dwóch elementów:substancji
podstawowej i białkowych elementów włóknistych
Zasadniczą funkcją tkanki łącznej jest zapewnienie łączności pomiędzy
pozostałymi tkankami organizmu
- Tkanka pełni również funkcje : ochronną, odżywczą, transportową oraz
mechaniczną

Funkcje tkanki MIĘŚNIOWEJ

• Stanowi budulec mięśni szkieletowych, które pod wpływem skurczu wykonują
daną pracę np. ruch ręką
• Kurczliwość mięśni gładkich i sercowego pozwala na pracę narządów nie
zależnych od naszej woli
Kurczliwość mięśni szkieletowych spełnia funcję motoryczną, stabilizacyjną postury
Tkanka mięśnia sercowego
• To specyficzny rodzaj tkanki mięśniowej porzecznie prążkowanej, jej
rozgałęzione włókna mięśniowe, łączą się tworząc gęstą sieć
• Jądra komórkowe ułożone są centralnie
• Skurcz komórek mięśnia sercowego pozostaje niezależny od woli człowieka, a
każdy impuls powoduje maksymalne napięcie włókien mięśnia
• Włókna mięśniowe są silnie unaczynione, co umożliwia ciągłe dostarczenie
tlenu i substancji odżywczych, tak aby nie doszło do zaburzeń w pracy mięśnia
 FUNKCJE TKANEK
Funkcje tkanki NERWOWEJ
-Jego główne zadanie polega na przyjmowaniu informacji, przetwarzaniu jej i
przekazywaniu dalej w postaci bodźców elektrycznych
Komórki glejowe wypełniają przestrzeń pomiędzy neuronami i pośredniczą w
przemianach materii oraz chronią neurony
• Jego główne zadanie polega na przyjmowaniu informacji, przetwarzaniu jej i
przekazywaniu dalej w postaci bodźców elektrycznych
• Komórki glejowe wypełniają przestrzeń pomiędzy neuronami i pośredniczą w
przemianach materii oraz chronią neurony
 UKŁADY NARZĄDÓW
U człowieka wyróżnia się następujące układy narządów:
1. Pokarmowy (trawienny),
2. Krążenia (krwionośny i limfatyczny),
3. Oddechowy,
4. Nerwowy,
5. Wydalniczy (moczowy),
6. Rozrodczy,
Układ wydalniczy i rozrodczy niekiedy łączone są w układ moczowo-płciowy.
7. Ruchu (kostny i mięśniowy),
8. Hormonalny (endokrynny),
9. Powłok skórnych,
10. Immunologiczny.

Poszczególne elementy układów narządów

Pokarmowy (trawienny) – jama ustna, przełyk, żołądek, wątroba, trzustka, jelita
(cienkie i grube)
Krążenia (krwionośny i limfatyczny) – szpik kostny, serce, naczynia krwionośne
tętnice, żyły naczynia włosowate)
Oddechowy – drogi oddechowe, płuca, mięśnie oddechowe Nerwowy – mózg,
rdzeń kręgowy, nerwy, receptory
Wydalniczy (moczowy) – nerki, pęcherz moczowy, moczowody, cewka moczowa
Rozrodczy – gruczoły (np. jądra, jajniki, gruczoły mleczne), narządy rozrodcze
(prącie, pochwa, macica)
Ruchu (kostny i mięśniowy) – kości, chrząstki, mięśnie, ścięgna, więzadła, stawy
Hormonalny (endokrynny) – gruczoły (np. tarczyca, trzustka, jądra, jajniki,
nadnercza, przysadka mózgowa)
Powłok skórnych – skóra, włosy, paznokcie
Immunologiczny – szpik kostny, grasica, śledziona, naczynia limfatyczne
SYMETRIA CIAŁA. OSIE I
PŁASZCZYZNY
Budowa ciała człowieka wykazuje częściową symetrię w płaszczyźnie strzałkowej
(oś strzałkowa dzieli ciało człowieka na część lewą i prawą), szczególnie w przypadku
parzystych narządów oraz parzystych części ciała (np. kończyn, oczu, nerek, płuc).
Symetrię tą zaburzają organy nieparzyste, jak np. wątroba,
żołądek. Narządy parzyste również nie muszą być w pełni symetryczne (prawe płuco
jest nieco większe od lewego).

3 osie ciała, które przecinają się wzajemnie pod kątem prostym:

1) pionowa/długa – przebiegająca z góry na dół;
2) pozioma/poprzeczna – biegnąca prostopadle do pionowej;
3) strzałkowa – przebieg prostopadły do obu powyższych.
Najdłuższą osią jest oś pionowa, zwana również długą, przebiega ona bowiem z góry
w dół, czyli od szczytu głowy, aż po palce u stóp (kończąc się w punkcie równej
odległości pomiędzy stopami ustawionego w pozycji anatomicznej ciała).
Płaszczyzny ciała przecinają się pod kątem prostym i dzielą ciało człowieka
w różnych kierunkach. Wyróżnia się płaszczyzny takie jak:
1) strzałkowa – wyznaczona przez oś strzałkową i pionową.
W efekcie dzieli ludzkie ciało na 2 połowy: prawą oraz lewą;

2) czołowa– wyznaczona przez oś poprzeczną i pionową. W efekcie dzielą

one ludzkie ciało na część przednią i tylną;

3) poprzeczna – określona przez oś

poprzeczną i strzałkową. W efekcie dzielą
ludzkie ciało na część górną i dolną
 ANATOMIA
CZĘŚCI CIAŁA:
• Głowa
• Szyja
• Klatka piersiowa
• Grzbiet
• Brzuch
• Miednica
• Kończyna górna
• Kończyna dolna

OKOLICE CIAŁA -
CZĘŚĆ MÓZGOWA
GŁOWA
okolice nieparzyste:
czołowa
ciemieniowa CZĘŚĆ TWARZOWA
nieparzyste okolice:
potyliczna nosowa
parzyste okolice: ustna
skroniowe bródkowa
uszne parzyste okolice:
oczodołowe
podoczodołowe
jarzmowe
policzkowe
przyuszniczo-żwaczowe
TYPY KONSTYTUCYJNE
Somatotypy wg H.W. Sheldona (1940)

endomorficzny mezomorficzny ektomorficzny

wg E. Kretchmera (1921)
TYPY KONSTYTUCYJNE
wg E. Kretchmera (1921)
 UKŁAD STOMATOGNATYCZNY

Układ stomatognatyczny to zbiór tkanek i narządów w jamie ustnej człowieka oraz w jego
twarzoczaszce. Stanowią funkcjonalną całość i pełnią bardzo ważną funkcję m.in.
podczas jedzenia czy mówienia. Niestety, bardzo często doświadczamy uszkodzenia tego
aparatu bądź różnych innych problemów związanych z jego funkcjonowaniem. Przyczyn
tych dysfunkcji jest wiele – począwszy od chorób wrodzonych poprzez styl życia, kończąc
na nawykach.

W JEGO SKŁAD WCHODZĄ ZESPOŁY:

➔ zębowo-zębodołowy – zęby wraz z przyzębiem;

➔ zębowo-zębowy – układ zębów górnych i dolnych oraz współpraca obydwu łuków
zębowych;
➔ stawowy – sprzężone ze sobą stawy skroniowo-żuchwowe.

Do grupy pozostałych tkanek i narządów jamy ustnej oraz twarzoczaszki, wchodzącej w

skład aparatu stomatognatycznego, zaliczamy:

➢ kości twarzoczaszki;
➢ mięśnie, m.in. żwaczowe, mimiczne, języka;
➢ naczynia krwionośne oraz naczynia limfatyczne;
➢ nerwy;
➢ błonę śluzową;
➢ ślinianki.
PODSTAWOWE FUNKCJE UKŁADU
STOMATOGNATYCZNEGO

warunkowanie prawidłowej wymowy i artykulacji, udział w tworzeniu się akcentu;

przeżuwanie, wstępne trawienie i połykanie kęsów pokarmowych;
nawilżanie kęsów pokarmowych śliną;
podtrzymywanie odruchu ssania;
kształtowanie mowy;
nadawanie kształtu twarzy;
ruchy żuchwa;
zwalczanie stanów zapalnych toczących się w obrębie głowy i szyi.
Układ stomatognatyczny jest niezwykle ważny już od momentu narodzin. W
wieku niemowlęcym warunkuje bowiem odruch ssania, który stanowi
najsilniejszy, bezwarunkowy odruch dziecka. Na dalszych etapach rozwoju wpływa
na kształtowanie się mowy czy naukę samodzielnego spożywania pokarmów.
Aparat stomatognatyczny pełni ważne funkcje również w życiu dorosłym i
emerytalnym.
NAJCZĘSTSZE DYSFUNKCJE
Aparat stomatognatyczny bardzo często podlega różnym uszkodzeniom i
dysfunkcjom. Najczęściej diagnozuje się:

problemy stomatologiczne, w tym próchnicę, kamień nazębny, wady zgryzu,

nadwrażliwość zębów, krwawienie z dziąseł;
bruksizm;
urazy mechaniczne głowy i szyi;
utratę zębów;
zablokowanie stawów skroniowo-żuchwowych;
zapalenie węzłów chłonnych;
zaburzenie wydzielania śliny, np. w zespole Sjogrena;
utratę prawidłowej wysokości zwarcia;
skrócenie wędzidełka języka;
rozszczep podniebienia.
Wszystkie wady tego układu można jednak sprawnie wyleczyć lub zmniejszyć
intensywność ich objawów. Przykładowo, zespół Sjogrena jest przewlekłą
chorobą autoimmunologiczną, nie można jej więc wyleczyć. Na szczęście postęp
medycyny sprawił, że w aptece można zakupić bezpieczne substytuty śliny. W
innych przypadkach dysfunkcji układu stomatognatycznego leczeniem zajmuje się
stomatolog, często we współpracy z fizjoterapeutą. Rehabilitacja stomatologiczna
stanowi jeden z filarów terapii schorzeń stawów skroniowo-żuchwowych, tkanek
miękkich, a nawet nerwów.
 DZIEDZINY POKREWNE.
Morfologia
Cytologia
Fizjologia
Patologia
Fizjopatologia
Etiologia
Epidemiologia
Symptomatologia
Embriologia
Ontogeneza

ZDROWIE
Zdrowie to stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego,
a nie tylko brak choroby czy ułomności.
WHO 1946

… oraz sprawność do prowadzenia produktywnego życia społecznego i ekonomicznego.

„ zdolność i gotowość każdej części

organizmu człowieka do podjęcia w
normalnych warunkach środowiska
wszystkich typowych czynności z
wystarczającą wydolnością”
 CHOROBA
DEFINICJA CHOROBY WEDŁUG WHO (WORLD HEALTH ORGANISATION):

Choroba jest takim stanem organizmu, kiedy to czujemy się źle,

a owego złego samopoczucia nie można jednak powiązać
z krótkotrwałym, przejściowym uwarunkowaniem
psychologicznym lub bytowym, lecz z dolegliwościami
wywołanymi przez zmiany strukturalne lub zmienioną czynność
organizmu.
Przez dolegliwości rozumiemy przy tym doznania, które są
przejawem nieprawidłowych zmian struktury organizmu lub
zaburzeń regulacji funkcji narządów.

„stan lub zdolność organizmu ludzkiego do wykonywania odpowiednich czynności w

określonych warunkach środowiskowych”

„ zdolność i gotowość każdej części organizmu człowieka do podjęcia w normalnych

warunkach mikro- i makrośrodowiska wszystkich typowych czynności z wystarczającą
wydolnością”
BIBLIOGRAFIA

1.
2. Janina Sokołowska-Pituchowa (red.): Anatomia człowieka. Podręcznik dla
studentów medycyny. Wyd. Wydanie VII. Warszawa: Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, 2005, ISBN 83-200-3185-0.
3. Red. Michał Myśliwiec, Wielka interna Nefrologia, Wydanie:2 Warszawa,
PWN, 2020
https://katedra-anatomii.cm-uj.krakow.pl/cm/uploads/2018/11/UK%C5%81AD-MOCZO-p%C5%8
2ciowy-2018-pdf.pdf
https://up.lublin.pl/weterynaria/wp-content/uploads/sites/3/2021/07/7.Nerki-i-nadn.pdf