You are on page 1of 6
Copyright © Editora Livraria da Fisica, 2016 Editor: Jost ROBERTO MARINHO Projeto grafico e diagramagao: MARIANA JO. Texto em conformidade com as novas regras ortogrdficas do Acordo da Lingua Portuguesa. Dados Internacionais de Catalogagao na Publicagiio (CIP) (Camara Brasileira do Livro, SP, Brasil) Moreira, Marco A. Nogaes bisicas de epistemologias ¢ teorias de aprendizagem como subsidios para a organizagao de sequéncias de ensino-aprendizagem em ciéncias/fisica / Marco A. Moreira, Neusa T. Massoni — Sao Paulo : Editora Livraria da Fisica, 2016. Bibliografia. ISBN 978 -85-7861-447-8 1. Aprendizagem 2. Ciéncia - Estudo e ensino. 3, Ciéncia - Filosofia 4, Fisica - Estudo e ensino 1, Massoni, Neusa T. 11. Titulo. 16-08918 indices para catélogo sistematico: 1. Fisica: Estudoeensino 530.7 _CDD-530.7 ISBN 978-85-7861-447-8 Todos os direitos reservados. Nenhuma parte desta obra poderd ser re- produzida sejam quais forem os meios empregados sem a permissio da Editora. Aos infratores aplicam- se as sangdes previstas nos artigos 102, 104, 106 e 107 da Lei n. 9.610, de 19 de fevereiro de 1998. Impresso no Brasil Printed in Brazil Editora Livraria da Fisica Tel./Fax: +55 11 3459-4327 / 39363413 ww livrariadafisica.com.br SumGrio Apresentagao vii 1. Interfaces entre vis6es epistemolégicas e ensino de ciéncias/Fisica 1 2. Interfaces entre teorias de aprendizagem e ensino de ciéncias/Fisica 53 3. Sequéncias de ensino e aprendizagem 133 “yenuts no jerouasoud ‘oursu ap peutsoy oedens wa seIsUgID ap oUysUD o ered saodeoyduiy staayssod ap a sejap euin eped ap sienuad si seumsje ap ‘soa1spq so1jaau0> snas ap SOwLIO) Ud “BDUDID ep SeYOSOLY No ‘seIBojowarsida seLpA axUa oRSeedWOD +1 oapEnd w ee is z — pais iia Ms a [ “aso PAU & [BULIOU BIDUgID & -eupuornyoass ogu ‘eanmpsqns — | paow « vayNuaTD oBdnjoads — asH « jeuLIOW o opu ‘vannjoaa “eaissasSoud 9 jenajoouos| vloue!s « viougio 91d :esloueW a1UINBos ep OQ < | eduepnur yeaniuBoo emnnsa | apufosd euar v voynuo opdmjoa2seuiN | yoy 36 | Pasuro ,soronzoD, sopeoyuals | 9onno exed ewiSipered umn ap enunuoosap | pine sea tod soaneusaie sopesytusis vduepnur y “ouino sod odiminsqns log oa art et | ap-esonno‘orsimnsqns eum =| a ovStoforenseaeasla ewiZipesedoeied | , iron ero 7 ag | 9 eu ounze ou ennasu09 eSuepnur | ast euin seoyruBls apod saquarsisiad a setups ae es as e‘uyNy ap (oNNO 10d ewSIpered WN |seIeWOUR ap ossadxa Q "eUIBIpered op osUap| 1p ee dp 20m) EnuNUODsap EaNpWBIpeIed | Sopiajosa: ou ‘seulBIUd “sewa|qod OBS 7 oe vuepnun e ausUIEeENUOD seyeuiouy ewi8ipered win sod epeiuatio piso $ 2 ° ‘esinbsod v onb wo pjanbe 9 jeuioU eIsuaID, oo == ou | “speyuowitsadxs 9 sieuo!eaiasqo € oe :! n ; 5° ‘sejnu9} ap opdeayide ap seurayqord | seaoad e epiiatuqns opuenb (epesoqoss09 | Z2Z _30Af0893,, 9 Se{NWIQ) 21099 ap SPA 5 a F x " 9) aiuawaULy arsisas‘jaavasye) ouoweuns | uo 6v “sejuaLunBre “reuoNsanb “sesnialu0d | : i covdesiwuiop |_| g | : ‘opuas ‘aauraTe ojduue ap a sepiuyop Go ‘vaopuaide 9 seiouaio iapuaidy I apo =| 3 Q | -staneysaa sas woaap @ ourwiny uiag sagdeuniye ey anb vjonbe 9 e9ysUD | ouisiuoresyey | S| £ | y nd | Gus 20g eunf steimafuos ops seaxguoyo | “US! 3 | e 496 Op SaQgdnNySUOD ORS SeLIOaL ‘arsyxa | PON POM uo | ssaodvinjar |B & | . . SseLoa1 sy “sagdemyas a seimia{uoa op ovssoans 3 = OU O85] "SepEQLDE ‘SLATTUYDP C09 HEE ee oa a ttat> abot eania{uog, | Zz | wou ‘sieiuo8 seasnuats ap seuaqoosap | aaah ae ee ead ‘e3 atte | EEE a ‘ovu 9 eIoUgID |s1U9 ORSLaILILIAp ap OLIDIED O | | s | [seu dp ouysua o vied sapduayduyy sjesquaa seyop} seuinsyy soaqsyq soyoouoy || (oeSenunuog) :*7 oxpend) \ oy im “ovseatide 7 / mn) | -saiuepmiso sop steossad _—_ aoe | somusuod a sagSdaau0. se t09 s8Atau0> eSerasoudoy ‘odendi sapod sooysiuai9 sowaauo9 ‘sejnuti9} anb) op sajuevodwu! sreus onmnu 08s 5011990 ‘sepjganbsa ajuaurepides sagstuyap ,inu1i9} anb op ‘auaueuutad Zanqe ‘sojeus onnuu ovSua}a1 opra1 S01930) «,seai402 seisodsai,, ‘sao3vai ‘saosenba ‘sejnutigj ap eotuyzauu ovsezuiouraw v anb| op ouysua ap euigieur ep aavyo soutanU0D | ap ovdisinbe e ‘opSezsjennjaquos e syeu souunsip soivadse s9n wig soxp2ou09 ‘o1uatuesmynatia ap ossanoud win wo enno vied opSero8 euin op sopniusuen ops proug!a sun ap sreiuauttpoooid a soatiese{99p |sopnaiuios “eannjoaa a js seit (souiSypezed ap vom), SOHO | |S / leneuoronjonai > obu fennaouoo eSuepnury -cougisiy) 7B OBBINOM | Gruowsjonuasop wo steuoroessesaidura “ovdnyons | ENGIN? |= wa seoLigisiy sapepnud ORs ‘ORdNJOAD Ua SONIIUED | ee \ ap saosemndod os seuyidtasiq "sopesn opts ovisa AeaueD ‘anb ia sejanbep ‘sazopeimynnso ‘soaynynsu0d ORs oun iveniaju anap selougia ap outsua Q | ON? seluatuepuny soyoau0d souad yu selouaD wa | : Ee #842 0 |sonaguoa sou piso vuBiuny opstaardwioD ep aNet> | -opdefau ap ‘esnoaz ap apmane eu gu ‘eannnstioa apmine Buin 9 OBL Op EOSOYy BSSO sey ‘sooiZojowarsida soinovisqo owes euasuNy |-oRU op eYOSOIN| wrapod ,souist,, 9 soaneuaye sowuaunpaytioy —_|‘ooiBojourarsido| FS ‘ouisiSeunt ov ‘owsisioo ov ‘oussinboyp ov ‘ousiue| —ommo~sqo |S 08 ‘oulsifeiourisqns ov ‘eurawid epuguedxe —_|‘oarBgjoworsido | ¥ ov JozIp Ostoaid 9 coLNUAID OUIsO OP OBdEULLO} Tyed S PN ‘ONpIAIpUT WIN ap SaSezITeMIaIUOD seiunsIp — |*o18gyourorstdo | sejoug1d op OuIsud ou operopisuod aidwias|sep oo!Zojowraside pied um ap eDUAIsIxa RUaquIE| — oNDadsy 498 aAap OUT OP O|Ard O1UEUIDayUOS Q| Ae] “oo1Z[OUIaIsIda onadso WIN op EPDURISKE & kag] Osst 2 “eistfeanjd ‘eusage 9 wIouE!D ep BYOsoTY V -o0)Sojouraisida jyiad wn ap onuap ‘opuezienitesuod vise ‘opuapuasde isa ounye o anb e1uo9 arduzas 421 osigaid 9 ‘ossip wiaty ‘sooynti SoluautgayUoD op WeBezIpuarde e ypadur apod ‘oo189jouraisida oynazisqo ou1o> seuo1sury apod stod seyougp ap outsua o vred sagseoydury oe a S008 soyyou0) senso serapl seumsty (ovsenuntios) soxpend 7 = - | ‘opny wonbijdxa anb speuorsdaaxa sto] waysixa ovu ‘steuojadaaxe sagseziyeioued Fa Wi9Is}x9 OBN “SeS|E] OBS SaOSUTY SEIU ‘ooypiuata ouaunsayu09 : BC a 7 panies a mreoueearg joded | WeYUEdutasop anb so “se1109) anb op sesnqox sel & vot corzpope sorietumosde sidwaas, | S1BUI OBS sozaA Se (SoJpoUt) seari9q1 sapepnug lel oenee |e 8 sre aN seks sousuigusyae. |. PABIUAP HU} opsepeisor no sepeunyuos™ | SMU'oRDEIOss | F 7 ops svouyiu: 1 sy one) NO | 498 wopod ovu ‘sepeuirosde arduras ovs seoynu: del | O< |sorey sor399 ered afoy wor viouai9 e anb p P ® nuoUrepUn, g 7 ty wrod Bug sto] sy epninquio esneo iavjed v ui9) stesned sio1 | puny | a9 | soodeoydxa sazoyjau se owo wis seu 1 2 Soa ima : tuoaap | (22!Skd ep Sta] “'2) sepersosse ovisa sapepnuenb | seo1Bojeuouzouoy) & Pera | ‘s9pupios oweo sepeursuo os uronap | PoE TP reib seueo oulog Wom edereee "8910 1 BB] — | oe svounuoyosiay sy ser9PEpIO | a» choy ssore|nofued seisupIeuno:|9 wianasorop OBt 1 as | Tap s0dn SouvAPH {5 seensqe sagdvjnuzioj ovs (svati9an) sejusurepuny & qe sogsuynuts0} puny af i S19] ‘seaysaadsa ovs seo130}0uawi0uay Ba slelusutepuny st9] ‘wranarosap svo1SojouawoUD} S107) = Be) rece ccm ena, Resi epee ae 28 + ,0oynua! oporgur, ow1os epren | syodop a (viaid wxie9 odn) s1t & 49S adap ovu voynudls eiZo}opoisut | ‘sojapour as ueUIeYD soodeziqeapt suIsa 9 apL| Eo | p ovu Boy! 1Bojop 12 PU: Zz | vamewyeuoreindwos aaisnour | — epsodepad ap sopezijeapl soxadse eia0u9 | oouga ojapow | aoe /“de@pou v opeutsua Jas aaap aiuepnysa| Bane] LOA) LPO], “se[10a) SeAOU ap OFdEIaB 9 som’ | ‘(oJapour o19{qQo) gi © 'sejnuL9y a saod|uyap opue1o2ap | soAoU ap o1uauELiqoDsap o WIE\URIeS anb si H)pempsoucs | Q |zeay ap spaur oy “seisuai9 ap outsua ou} — seso1 py oBN ‘aISIXa ORL ‘seOIy ojapou | & [oxs0 apueid wip) “sopeioust oes ‘iold ‘nov seioii0a stisodsou va feULtoy wiOUgE 2 |sopeznejua ovs ovu saisa seu ‘sojpour! ood ‘oaynuar oporoyy{“e won) eau | Zz wo opvaseg isa eulsua as anb o pny, 9 OLd¥DYLDA e ‘[eUY 2 vIO|diWOd 9 ORSeASUOWOP Z qe Pn uy 1 ) Poup1O BU sreluoWIepUNY OBS SoJaPON | V 'seHIDstAOId aUAU|Ea¥ sasargdiy LoyLIOA vIn | | ugt9 ¥ "vaord no eN|stOWap [LUO vIDUQ!D y | = | soyoau03 jeaiuaa sejopy seunsyy |seiougp op ouysua o used sooseoydu Conclusdo Como foi dito na Introdugao, o ensino de ciéncias na edu- cacao basica é, praticamente, anticientifico. Os estudantes “recebem” a matéria como se as teorias fossem verdades cienti- ficas e depois tém que decorar formulas, definigdes, respostas corretas e “resolver problemas” que nao passam de exercicios algoritmicos. As visdes epistemoldgicas apresentadas, resumidamente, neste capitulo divergem em varios aspectos. Nelas aparecem termos como conjeturas, refutagdes, programas de pesquisa, tradigdes de pesquisa, paradigmas, espectro epistemoldgico, populagao de conceitos, modelos conceituais e tedricos, leis fenomenolégicas e fundamentais, com significados nem sem- pre compartilhados, mas nenhuma delas da uma ideia de ciéncia como produtora de verdades, de respostas definiti- vas, muito menos de férmulas magicas. Todas sugerem que a ciéncia é uma construgao permanente do ser humano. Mesmo no caso de professores de Fisica que tiveram al- guma iniciagao em epistemologias estas nao chegam a sala de aula; eles ou elas nao sabem articular suas visdes epistemo- l6gicas com suas praticas, mostram-se despreparados e isso sugere que hd muito o que fazer nesse campo (Massoni, 2010; Massoni e Moreira, 2014b) . Na pratica, no ensino de ciéncias as epistemologias da ci- éncia sao ignoradas. Quer dizer, ensina-se sem considerar 0 que é ciéncia. O resultado, infelizmente, é um ensino nao cientifico como diz Carl Wieman (2013), um fisico, Nobel de Fisica em 2001, jé mencionado na Introdugao deste capitulo. 45

You might also like