BEOGRADSKI UNIVERZITET MATEMATIKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD

Predmet: Metodika nastave matematike II Tema: Slinost trouglova Profesor: Zoran Lui Student: Olivera Jevtovi
broj indeksa 184/97 smer L

SADRAJ

Proporcionalnost dui

Homotetija

Slinost

Slinost trouglova

Primene slinosti na pravougli trougao

11

Literatura

13

PROPORCIONALNOST DUI Da bi shvatili proporcionalnost, moramo definisati razmeru.Po definiciji, ako imamo dui a i b , i jedininu du m, s tim da je a=k*m i b=d*m, tada je a : b=k : d i odnos
k nazivamo razmerom dui a i b, to se oznaava sa a : b= : d. d

Razmera dveju dui je razmera njihovih duina. Razmera ne zavisi od jedinine dui. Dokaz: Ako je jedinina du m= b c, gde je c nova jedinina du , tada je a=klc i b=dlc, a razmera ovih dvaju dui je a : b = klc :dlc = k : d . Ako dva para dui imaju jednake razmere, kaemo da su to proporcionalne dui. To znai da su proporcionalne dui a, b, c i d ako stoje u odnosu a : b = c : d. U vezi proporcionalnosti dui, treba pomenuti Talesovu teoremu: Ako paralelne prave a i b presecaju pravu p u takama A i B, a pravu q u takama C i D , i ako je S zajednika (presena) taka pravih p i q tada vai:
AC SA SC = = BD SB SD

Dokazaemo ovu teoremu pomou vektora (slika1) : Vektori AC i BD su kolinearni, pa je

BD = k AC

. To znai da je k=

BD . Ako AC

posmatramo trouglove SAC i SBD, moemo zakljuiti da je SA + AC = SC , pa je onda AC = SC - SA . Takoe,slino moemo zakljuiti da je BD = SD - SB . Tada vai: SD - SB = k( SC - SA ), SD - SB = k SC - k SA , SD - k SC = SB - k SA Poto prave p i q nisu paralelne, ova jednakost je tana samo ako su i leva i desna strana jednakosti nula vektori tj. SD - k SC = SB - k SA = 0. Odavde sledi: SD = k SC i SB = k SA
SD BD SB =|k|= = SC SA AC AC SA SC = = BD SB SD

odnosno to je trebalo dokazati.

3

Vai i obrnut stav: Ako su dve poluprave Sp i Sq preseene dvema pravama a i b , tako da su odseci na Sp i Sq proporcionalni, onda su prave a i b paralelne. Dokaz: Po pretpostavci je
SA SA = 1 . Ako prava a nije paralelna sa b , tada SB SB1

postoji prava a' , paralelna sa b , koja sadri taku A i see pravu q u taki A'. Tako je po Talesovoj teoremi jednakosti
SA SA' = . Uzimajui u obzir pretpostavku, dolazimo do SB SB1

SA1 SA' = , iz koje proizilazi da je SA1 = SA, to znai da je A1 = A. Odatle SB1 SB1

izvodimo zakljuak da je a=a , to znai da je prava a paralelna sa b. Ove dve teoreme imaju iroku teorijsku i praktinu primenu. Primer 1.Datu du AB podeliti na tri dela proporcionalna duima m, n, p. Reenje:Konstruiemo proizvoljnu polupravu Ax, koja sa datom dui AB obrazuje ugao sa centrom u taki A (slika 3). Na polupravu Ax nanosimo od poetka , redom dui m, n i p, Krajnju taku dui p, taku P1 spojimo sa takom B. Zatim konstruiemo paralelne prave pravi P1B u odgovarajuim takama M1 i N1. Take preseka ovih prava sa dui AB su M i N i one obrazuju dui AM, MN i NB, koje su proporcionalne duima m, n i p.

Primer 2. Date su dui a, b i c. Konstruisati du x, takvu da je a : b = c : x. Reenje: Neka je xOy proizvoljan konveksan ugao (slika 4). Na kraku Oy odredimo take A i B tako da je OA = a i OB = b, a na kraku Ox taku c, tako da je OC = c. Kroz taku B konstruiemo pravu paralelnu sa AC. Ona see krak Ox u taki X, tako da je Ox = x -traena du. Po Talesovoj teoremi je a : b = c : x.

HOMOTETIJA Homotetija predstavlja preslikavanje geometrijskih figura koje ne odraava podudarnost dui (sem u specijalnim sluajevima). Neka je O data taka i k dati broj razliit od nule. Preslikavanje figure F na figuru F1 , pri emu svakoj taki M1F1 , takva da je OM 1 = k OM , naziva se homotetijom sa centrom

O i koeficijentom k i obeleava se sa : H O( F ) = F1 Taka O je centar homotetije, a k je koeficijent homotetije (slika 5). Osobine homotetije : 1. Homotetija ne menja raspored taaka krive. 2. U vezi homotetije znaajno je sledee: Ako je OA1 =k OA i OB1 = k OB , tada vai:
A1B1 = OB1 OA1 = k( OB OA ) = k AB

3. Taka O je jedina ( sem u sluaju k=1) invarijantna taka preslikavanja. 4. Kod homotetije prave se preslikavaju na paralelne prave. 5. Homotetija prevodi ugao na podudaran ugao sa paralelnim kracima. 6. Ako je k=1, onda OM1 = OM , tj. M1= M, pa je HO= Ii , a to je identino preslikavanje ili koincidencija. 7. Ako je k= -1, onda je OM1 = - OM tj. vektori OM1 i OM su suprotni. Tada je taka O sredite dui MM1 , pa je ova, homotetijom dobijena figura, osno simetrina sa zadatom u odnosu na taku O. 8. Ako je OM1 = k OM , iz toga sledi da je OM = OM1 . To je inverzna homotetija sa koeficijentom
1 k 1 k

i obeleava se sa HO-1. centar homotetije i ako je k =

1 . 2

Primer 3. Konstruisati homotetinu sliku za datu krunicu ako je data taka O

1 1 OA1 i OO2 = OO1 (slika 2 2

Reenje: Za dato k vai OA2 =

6). Dui OA1 i OO1 podeliemo na dva dela i dobiemo njihove polovine, tj. dui OA2 i OO2 koje emo naneti na prave OA1 i OO1 . Zatim konstruiemo homotetinu krunicu datoj krunici sa centrom u O2 i poluprenikom O2A2. SLINOST Preslikavanje ravni na samu sebe, koje svake dve take A, B prevodi u take A1 , B1 tako da je A1B1 = k AB, gde je k dati pozitivan broj, naziva se slinou sa koeficijentom k i obeleava se sa Pk ( AB) = A1B 1 Dve figure su sline (sa koeficijentom slinosti k ) ako postoji transformacija

slinosti Pk koja figuru F prevodi na figuru F1. Slinost tih figura oznaavamo sa F ~ F1 Na slici 7. su prikazane sline figure. Osobine slinosti: 1. Slinost odrava kolinearnost i raspored taaka. 2. Slinost (kao i podudarnost i homotetija) uglove preslikava na podudarne uglove. 3. Odgovarajui uglovi slinih figura su jednaki, dok su parovi odgovarajuih dui proporcionalne. 4. Veza izmeu homotetije i slinosti je sledea : Homotetija sa koefijentom k je transformacija slinosti sa koeficijentom k1 = | k | . Ovo svojstvo se dokazuje na sledei nain: A i B su dve proizvoljne take. Ako du AB preslikamo homotetijom na du A1B1 , tada je A1B1 = k AB , a odatle je | A1B1 | = | k | | AB |. Iz ovoga sledi A1B1 =|k| AB. 5. Svaka transformacija slinosti moe se predstaviti kao kompozicija jedne homotetije i jedne izometrije. 6. Kompozicija slinosti sa koeficijentom k i homotetije sa koeficijentom
1 k

je

izometrija. Ovo svojstvo se dokazuje : Za bilo koje dve take A i B vai: Pk(AB) = A1B1,

tako da je A1B1=k AB i H(A1B1) = A2B2 ,gde je H homotetija sa koeficijentom tako da je A2B2 =

1 A1B1 . Tada vai: k 1 1 A2B2 = A1B1 = k AB = AB , tj. A2B2 = AB, k k

1 , k

to je trebalo dokazati. SLINOST TROUGLOVA Sline mogu biti bilo koje figure, pa i trouglovi. Kao i kod ostalih slinih figura, kod trouglova su odgovarajui uglovi jednaki, a odgovarajue stranice proporcionalne (slika 8): ABC ~ A1B1C1 = 1 , = 1 , = 1 ,
a b c = = a1 b1 c1

Slinost ima osobine zajednike za izometriju i homotetiju. Moe se rei da slinost

ima sve osobine izometrije sem uvanja podudarnosti dui. Postavlja se pitanje kada moemo sa sigurnou tvrditi da su dva trougla slina. Postoje 4 stava slinosti trouglova, pomou kojih moemo utvrditi slinost izmeu dva trougla: 1. stav slinosti: Dva trougla ABC i A1B1C1 su slina ako i samo ako je jedan par stranica jednog trougla proporcionalan paru stranica drugog, a uglovi zahvaeni ovim stranicama jednaki su meu sobom. Dokaz: Ako su data dva trougla, ABC i A1B1C1 (slika 9.), =1 i
AC BC . = A1C1 B C1

. Na trouglu ABC mogu se nai take A2 i B2 , tako da je CA2= C1A1 i

CB2= C1B1 . Zatim pomou stava koji je obrnut stavu Talesove teoreme, koga smo dokazali, moemo zakljuiti da su A2B2 i AB paralelni jer je
AC BC = . Ugao = 2 A2C B2C AC BC = i = 2 , kao uglovi sa paralelnim kracima. Po Talesovoj teoremi, poto je , A2C B2C
8

onda vai i

AC BC AB AC BC AB = = , pa je = = A2C B2C A2 B2 A1C1 B1C1 A1B1

i = 1, = 1 , = 1 , pa su

trouglovi ABC i A1B1C1 slini, to je trebalo dokazati. 2.stav slinosti: Trouglovi ABC i A1B1C1 su slini ako i samo ako su dva ugla jednog trougla jednaka sa dva odgovarajua ugla drugog.

Dokaz: Posmatramo trouglove ABC i A1B1C1 (slika 9.). Uglovi i 1 , su jednaki, kao i i 1 (po pretpostavci). Iz ovoga sledi da je = 1 (kao dopuna zbira uglova do 180 ). To znai da trougao A1B1C1 moemo preslikati izometrijom na trougao A2B2C, tako da je C1 u temenu C, a take A2 i B2 se nalaze na stranicama AC i CB. Poto je ugao CA2B2 jednak uglu C1A1B1 i ugao CB2A2 jednak C1B1A1 , moemo zakljuiti da je A2B2 paralelno sa AB. Takoe, trougao A2B2C se homotetijom sa centrom u C moe preslikati na trougao ABC, pa poto se A1B1C1 preslikava na trougao ABC kompozicijom jedne izometrije i jedne homotetije, onda su ova dva trougla slina. 3. stav slinosti: Trouglovi ABC i A1B1C1 su slini ako i samo ako su im odgovarajue stranice proporcionalne. Dokaz: Neka je AB : BC : CA =A1B1 : B1C1 : C1A1 (slika 9).Odavde, na osnovu proporcije sledi da je AB = k A1B1, BC = k B1C1 i CA = k C1A1. Znai trougao ABC se preslikava na trougao A1B1C1 transformacijom slinosti Pk , to znai da su oni slini. 4. stav slinost: Trouglovi ABC i A1B1C1 su slini ako i samo ako su dve stranice jednog trougla proporcionalne sa odgovarajuim stranicama drugug, uglovi naspram dvaju od tih odgovarajuih stranica jednaki, a naspram drugih dvaju odgovarajuih stranica su oba ugla otra, oba prava ili oba tupa. Dokaz: Jednom izometrijom preslikavamo trougao ABC na trougao A1B2C2 (slika 10) tako da se ugao poklopi sa uglom 1 u temenu A1 i taka B2 nae na stranici A1B1. Treba primeniti teoremu obrnutu Talesovoj tj.. ako je
A1B2 B2C2 = , tada su C2B2 i C1B1 A1B1 B1C1

paralelne stranice. Odmah zakljuujemo da su uglovi A1C2B2 i A1C1B1, kao i A1B2C2 i A1B1C1 jednaki kao uglovi sa paralelnim kracima.
9

A po Talesovoj teoremi , ako su C2B2 i C1B1 paralelne dui, tada je

A1B2 B2C2 A1C2 = = . A1B1 B1C1 A1C1

Poto znamo da su za ova dva trougla sve stranice proporcionalne i svi uglovi jednaki, to znai da su trouglovi slini, to je trebalo dokazati. Lako se dokazuje da su odgovarajui elementi dvaju slinih trouglova (visine, teine linije i slino) takoe proporcionalne stranicama. Na primer, na slici 11. je a : a1 = h : h1 = t : t1. Sem toga, na osnovu osobina proporcija imamo da iz a : b : c = a1 : b1 : c1 sledi (a + b + c) : (a1 + b1 + c1) = a : a1 , odnosno O:O1 = a : a1 . Povrine slinih

trouglova su proporcionalne kvadratima odgovarajuih stranica. Takoe , moemo dokazati i sledee svojstvo trougla koristei osobine slinih trouglova: Taka M stranice AB trougla ABC pripada simetrali ugla ACB ako i samo ako je AM : MB = AC : CB. Dokaz : Neka je prava CM simetrala ugla ACB i C1 taka na simetrali tako da je AC1 paralelna sa CB (slika 12). Uglovi AC1C i C1CB su jednaki kao uglovi sa paralelnim kracima, pa je onda AC1C i ACC1 =
10

1 ACB. Zbog toga je trougao AC1C jednakokraki i AC1= AC. 2

Trouglovi AC1M i CMB su slini (AC1M= MCB i AMC1 = CMB) po 2.stavu slinosti. Tada je AM : BM =AC1 :CB , tj. AM : MB = AC : BC, to je trebalo dokazati. Moe se dokazati i suprotno, tj. ako je M taka stranice AB, takva da je AM:MB=AC:CB, onda je CM simetrala ugla ACB. Neka je C1 taka prave CM, takva da je AC1 paralelna sa BC (slika 12). Tada je AC1C = BCC1 i AM : MB = AC1 : BC. Tada vai i AC : CB = AC1 : BC , odakle sledi da je AC1 = AC. Zbog toga je u trouglu ACC1 i ACC1 = AC1C. Kako vai AC1C = BCC1, sledi ACC1 = BCC1 pa je prava CM simetrala ugla ACB. Primer 4. U svakom trouglu bilo koje dve visine su obrnuto proporcionalne odgovarajuim stranicama. Dokazati. Dokaz: Neka su BD i CE visine trougla ABC (slika 13). Posmatramo trouglove AEC i ABD. To su pravougli trouglovi i imaju zajedniki otar ugao u temenu A. Dakle oni su slini. Zato vai: AB : AC = CE : BD. Primer 5. Stranica trougla AB = 8 cm, a visina koja joj odgovara iznosi 6 cm. Na kom rastojanju od temena C treba konstruisati pravu paralelnu sa AB tako da je njen odseak izmeu dveju stranica trougla jednak 4 cm? Reenje: Trouglovi ABC i MNC (slika 14) su slini po 2. stavu slinosti (zajedniki ugao u temenu C i CMN = CAB kao uglovi sa paralelnim kracima). Tada vai proporcija AB : MN = CD : CE tj. 8 : 4 = 6 : x , pa je traeno rastojanje x jednako 3 cm.

PRIMENE SLINOSTI NA PRAVOUGLI TROUGAO Ako na pravougli trougao primenimo teoreme o slinosti trouglova, primeujemo: - Dva pravougla trougla su slina ako imaju jednak po jedan otar ugao. - Dva pravougla trougla su slina ako su im proporcionalne katete.
11

- Dva pravougla trougla su slina ako su im hipotenuze proporcionalne jednom paru kateta. Takoe, za pravougli trougao vae i tri sledea stava: a) Hipotenuzina visina je geometrijska sredina odseaka koje sama odseca na hipotenuzi. b) Kateta je geometrijska sredina hipotenuze i blieg odseka hipotenuze. c) Trougao ABC je pravougli (C = 90 ) ako i samo ako je c2 = a2 + b2 (Pitagorina teorema). Sva ova svojstva mogu se dokazati: neka su p i q odseci koje visina CD odreuje na hipotenuzi ( na slici 15.) a). Posmatramo trouglove ACD i CBD (slika 15). Oni su slini jer su pravougli i imaju jednak po jedan otar ugao (CAD=DCB, kao uglovi sa normalnim kracima ). Tada vai proporcija p : hc = hc : q tj. p q = hc2. b) Trouglovi ABC i ACD su slini (pravougli i zajedniki otar ugao u temenu A). Tada vai AB : AC = AC : AD tj. c : b = b : p ,odnosno b2 = p c. c) Na osnovu dokaza pod b) u pravouglom trouglu vai da je b2 = p c i a2 = q c. Onda je a2 + b2 = p c + q c = (p + q) c = c2. Dakle a2 + b2 = c2. Moe se dokazati i obrnuto. U trouglu ABC vai c2 = a2 + b2 i treba dokazati da je ABC pravougli trougao. Konstruisaemo taku B tako da je CB = CB = a i ACB = 90 (slika 16). Tada je a2 + b2 = d2 , gde je d =AB. Meutim, kako je a2 + b2 = c2 , sledi da je c2 = d2 tj. c = d. Zbog toga su podudarni trouglovi ABC i ABC, pa je ACB = ACB = 90. Primer 6. Date su dui a i b . Konstruisati geometrijsku sredinu tih dui. Reenje: Koristimo teoremu da je hipotenuzina visina geometrijska sredina odseaka koje sama odseca na hipotenuzi. Dakle preneemo dui a i b na jednu pravu, tako da je AB = a i BC = b (slika 17). Zatim opisujemo krunicu oko dui AC = a + b. Konstruisaemo prav ugao u taki B; jedan krak ugla see krunicu u taki D. Zatim spojimo A i D i D i C. Poto je ugao nad prenikom prav tj. ADC = 90 , onda je DB hipotenuzina visina, tj. geometrijska sredina za odseke na hipotenuzi,a i b.

12

Primer 7. Krunice (O,R) i (O1,r) su spoljanje sa zajednikom takom T. Konstruisana je spoljanja zajednika tangenta AB. Dokazati 1) da je duina t tangente AB geometrijska sredina prenika krunica. 2) da se du AB vidi iz take T pod pravim uglom. 3) da je OO1 tangenta krunice prenika AB. Reenje:: 1) Neka je O1K paralelno AB (slika 18). U pravouglom trouglu OO1K hipotenuza je OO1 = R + r, a katete su OK = R r i O1K = t. Tada je t2=(R+r)2-(R-r)2 = R2 + 2Rr + r2 R2 + 4Rr r2 = 4Rr =2R 2r, to je i trebalo dokazati. 2) Trouglovi OAT i O1TB su jednakokraki. U njima vai da je OAT=
180 1 i O1BT = (180 - BO1T). Zato je: 2 2 1 1 1 AOT) = AOT, a TBA = BO1T. 2 2 2

BAT = 90 - TAO = 90- ( 90 TAB + TBA =

Ako saberemo uglove TAB i TBA dobiemo:

1 1 1 1 AOT + TO1B = (AOT + TO1B) = 180 2 2 2 2

= 90 iz ovoga sledi da je ugao ATB jednak 90. 3) Zajednika unutranja tangenta MT see AB u taki M, koja je sredite dui AB, poto je MA = MT = MB. Kako je MT normalno na OO1 , proizilazi da je OO1 tangenta krunice prenika AB.

13

LITERATURA

1. Euklitska i hiperbolika geometrija, Zoran Lui, dr Duan Lipovac, dr Velimir

Sotirovi

2. Matematika za I razred srednjeg obrazovanja, mr Vladimir Stojanovi

3. Matematika za I razred gimnazije, dr Pavle Milii, mr Vladimir Stojanovi, dr

Zoran Kadelburg, dr Branislav Borii

14