TürФ DünвКsı BТХРОХОr ГТrЯОsТ: GönüХ SЮХЭКnХКrı BЮХЮşmКsı

DORU, M. Nesim (қ0Қ4). “MoХХК AСmОН EХ-CОгОrь

(MОХКвш CТгьrь)ĶnТn VКrХıФ DüşünМОsТnНО İnsКnın
OnЭТФ DОğОrТ. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül
Sultanları Buluşması. 26-28 Mayıs 2014. EsФТşОСТr
қ0Қ3 TürФ DünвКsı KüХЭür BКşФОnЭТ AУКnsı (TDKB).
EsФТşОСТr, ss.207-217 (http://bilgelerzirvesi.org).

M. Nesim DORU*

MOLLA AHMED EL-CEZERÎ (MELAYÊ CİZÎRÎ)'NİN

VARLIK DÜŞÜNCESİNDE İNSANIN ONTİK DEĞERİ

Giriş

E
sКs КНı MoХХК AСmОН ОХ-CОгОrь oХКn КmК НКСК хoФ
MОХКвш CТгьrь (CТгrОХТ MoХХК) ЯОвК ФısКМК "MОХК" olarak
ЛТХТnОn mОşСЮr KürЭ mЮЭКsКЯЯıПı, НoğЮm ЯО öХüm
ЭКrТСХОrТ ФОsТn oХКrКФ ЛТХТnmОsО НО, Қ6. вüгвıХın sonХКrı ЯО Қ7. вüгвıХın
orЭКХКrı КrКsınНК (КğırХıФХı Рörüş Қ570-Қ640 ЭКrТСХОrТ КrКsı şОФХТnНОНТr)
вКşКmışЭır. MОХКĶnın вКşКНığı НönОm, CТгrОĶНО Aгьгсn ЛОвХТğТnТn
СüФüm sürНüğü ЛТr НönОmО НОnФ РОХmОsТ КхısınНКn önОm Кrг
ОЭmОФЭОНТr. Söг ФonЮsЮ НönОmНО Aгьгсn MТrХОrТ ЭКrКПınНКn finanse
ОНТХОn mОНrОsОХОr sКвОsТnНО CТгrО, ЛöХРОНО ТХТm ЯО ТrПКn mОrФОгТ
oХmЮş ЯО ЛЮ sКвОНО ЛТrхoФ önОmХТ сХТm, Нüşünür, ОНТp ЯО şКТr
вОЭТşmТşЭТr. CТгrОĶnТn ОnЭОХОФЭüОХ mЮСТЭТnНО вОЭТşОn ТХТm ЯО ТrПКn
sКСТЛТ ТnsКnХКr КrКsınНК MОХКвш CТгьrьĶnТn вКnı sırК FОqТвш TОвrКn ЯО
EСmОНш БКnьĶnТn ТsТmХОrТ öгОХХТФХО гТФrОНТХОЛТХТr.186
MОХКвш CТгьrьĶnТn ЛЮРün ОХТmТгНО ЛЮХЮnКn ЯО Diwan КНını
ЭКşıвКn ОsОrТnТn НışınНК ЛКşФК ОsОrХОr вКгıp вКгmКНığı ТХО ТХРТХТ ФОsТn
ЛТХРТХОrО sКСТp НОğТХТг. Diwan КНХı ОsОrТnНО ФХКsТФ şКrФ НТЯКnХКrınНК
ЛЮХЮnКn ФКsТНО, РКгОХ, rЮЛКТ, mОЭСТвО, ЭОrФТpХОr ЯО müşКrК‘К РТЛТ ОНОЛТ
ЭürХОrТn СОpsТnТ ТşХОmТşЭТr. DТЯКnının Оn önОmХТ öгОХХТğТҲ ЯКСНОЭ,
ФОsrОЭ, КşФ, mКrТПОЭ ЯО ЭОМОХХТ РТЛТ ЭКsКЯЯЮП ОНОЛТвКЭının ЯО ПОХsОПОsТnТn
ЯКгРОхТХmОг ФonЮХКrını ОХО КХmКФХК ЛОrКЛОr хoğЮnХЮФХК ЛТr ОНОЛТ Эürün
sınırХКrını КşКn ЭОmКЭТФ ЮnsЮrХКrК вОr ЯОrmТş oХmКsıНır. MОХКĶnın
НТЯКnını oФЮвКn ЛТr ФТmsО, ФКrşısınНК КНОЭК sûПь-filozof bir eda ile
ЯКrХıФ, ЛТХРТ ЯО КşФ ФonЮХКrınНК ФonЮşКn ЛТrТnТ РörОЛТХТr. BЮ sОЛОpХО

*
Doх. Dr. MКrНТn ArЭЮФХЮ оnТЯОrsТЭОsТ.
186
ГüХФüП ErРün, Di Peydabûna Edebîyata Kurdî ya lı Cızîra Botan de Karîgeriya
Bajarvaniyê, ВКвınХКnmКmış ВüФsОФ LТsКns TОгТ, Türkiyede Yaşayan Diller Enstitüsü,
Mardin, 2012, s.84
 EsФТşОСТr қ0Қ3 TürФ DünвКsı KüХЭür BКşФОnЭТ AУКnsı

MОХКĶnın ОsОrТnТn НТğОr ЛТrхoФ НТЯКnНКn ЛЮ вönüвХО КвrıХКn mümЭКг

bir вОrТ oХНЮğЮ söвХОnОЛТХТr. MОХКĶnın НТЯКnı, ОНОЛь ФıвmОЭ
ЛКФımınНКn ТsО, KürЭ НТХТnТn opus magnumu olarak kabul edilebilir.
BКşФК ЛТr ТПКНОвХО НТЯКnın ТХmь ЯО ОНОЛь НüгОвТ HКПıг-ı ŞТrКгь, İЛn
Fariz ve FЮгûХьĶnТn НТЯКnХКrı mОsКЛОsТnНОНТr.187
MОХКĶnın НТЯКnınНК öгОХХТФХО ЭКsКЯЯЮП ПОХsОПОsТnТn ЭОmКЭТФ
ЮnsЮrХКrı РöгО хКrpmКФЭКНır. MОХКĶnın СОmОn СОmОn ЛüЭün
ТПКНОХОrТnТn, ЯКrХıФ ЯО ЯКrХığın гЮСЮr ЯО ЭОМОХХТ ОЭmОsТ mОsОХОsТnО
вoğЮnХКşЭığı, КşФ ЯО mКrТПОЭ ФonЮХКrının НК ЛЮ хОrхОЯОНО ТşХОnНТğТ
РörüХОЛТХТr. İФТnМТ oХКrКФ MОХКĶnın СОm onЭoХoУТФ СОm НО
ОpТsЭОmoХoУТФ КnХКmНК КşФ ФonЮsЮnК Квrı ЛТr önОm ЯОrНТğТ ЯО ЛЮ
sКСКНК önОmХТ хКЛКХКr sКrП ОЭЭТğТ НО ЛТr РОrхОФЭТr. BöвХОХТФХО MОХК,
НТЯКnınНК Aşk Şairi oХmКвı СКФ ОНОn ЛТr pОrПormКns sОrРТХОmТşЭТr.
MОХК, НТЯКnınНК şКrФ ОНОЛТвКЭının önМü ТsТmХОrТ oХКn HКПıг-ı
ŞТrсгь (öХ.Қ3Ұ0?) ЯО SК‘Нь (öХ.ҚқҰқ?) ТХО ЛОrКЛОr ЭКsКЯЯЮП ve felsefenin
önОmХТ sТmКХКrınК РönНОrmОХОrНО ЛЮХЮnmКФЭКНır. DoğrЮНКn ТsТm
гТФrОНОrОФ mОЯгЮ ЛКСТs ОЭЭТğТ sûПьХОr КrКsınНК MК‘rЮП-Т KОrСь (öХ.үҚ5),
HКХХсМ-ı MКnsûr (öХ.Ұққ) ЯО MoХХс Cсmь (öХ.Қ4Ұқ)ĶnТn ТsТmХОrТ ТХО
ЛКгОn НoğrЮНКn ЛКгОn НО НoХКвХı oХКrКФ ЛКСsОЭЭТğТ İЛn Sьnс (öХ.Қ037)
ЯОвК ТsmОn гТФrОЭmОmОФХО ЛОrКЛОr РörüşХОrТnНОn ОЭФТХОnНТğТ
SüСrОЯОrНь (öХ.ҚҚҰҚ) ЯО İЛn ArКЛь (öХ.Ққ3Ұ)ĶnТn ТsТmХОrТ ön pХКnК
хıФmКФЭКНır. BЮ ТsТmХОrНОn вoХК хıФıХКrКФ MОХКĶnın İsХКm НüşünМО
ОФoХХОrТ oХКn ПОХsОПО, İşrКФьХТФ КmК öгОХХТФХО ЭКsКЯЯЮП ПОХsОПОsТnО КşТnК
oХНЮğЮ söвХОnОЛТХТr.188 нЭО вКnНКn MОХК СОm mЮЭКsКЯЯıП oХЮp СОm НО
Kırmıгı MОНrОsО (MОНrОsК Sor) НТвО ЛТХТnОn CТгrО'nТn ünХü ТХТm-irfan
mОrФОгТnНО ЛТrхoФ öğrОnМТ вОЭТşЭТrmТş ЛТr müНОrrТsЭТr.189 BКşФК ЛТr
ТПКНОвХО o, ЭКrТФКЭ ЯО mОНrОsОвТ вК НК КФХТ ЯО ФКХЛТ ТХТmХОrТ ЛТrХОşЭТrmТş
ЛТr НüşünürНür.
BТХТnНТğТ РТЛТ ЭКsКЯЯЮП РОХОnОğТ, İsХКm mТХХОЭХОrТnТn ФОnНТnО
СКs ЛТr ОНОЛТвКЭ НТХТ oХЮşЭЮrmКХКrınК гОmТn СКгırХКmışЭır.190 MОХКĶnın
НТЯКnı НК KürЭ НТХТnТn Оn önОmХТ вКгıХı ОsОrХОrТnНОn ЛТrТНТr. MОХКĶnın
TКnrı, сХОm ЯО ЯКrХıФ КnХКвışının şОФТХХОnmОsТnНО İЛn ArКЛьĶnТn ЯКrХıФ
КnХКвışının МТННТ ЛТr ОЭФТsТnТn oХНЮğЮnЮ РörmОФЭОвТг. VКСНОЭ-Т ЯüМûН
187
MОХКĶnın СКвКЭı, НТЯКnı ЯО ТХmТ ФТşТХТğТ ТхТn ЛФг: M. NОsТm DorЮ, Melayê Cizîrî Felsefi
ve Tasavvufi Görüşleri, NüЛТСКr ВКв, İsЭКnЛЮХ қ0Ққ, s.Қ3-38
188
M. Nesim Doru, “TКsКЯЯЮП FОХsОПОsТnТn MОsОХОХОrТ IşığınНК MОХКвш CТгьrьĶnТn
GörüşХОrТnТn DОğОrХОnНТrТХmОsТ”, Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre (Uluslararası Bilim
Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu Bildirileri), İsЭКnЛЮХ, қ0Ққ, s.34қ-3
189
ГТЯТnРь, “MЮФКННТmО (NЮn) ”, (AСmОН İЛn MoХХК MЮСКmmОН ГТЯТnРь, el-Ikdu’l-
Cevheri fi Şerhi Divani’ş-Şeyhi’l-Cezeri, KКmışХТ, Эs. İхТnНО)
190
SüХОвmКn UХЮНКğ, İslam Düşüncesinin Yapısı, DОrРсС ВКв., İsЭ., ҚҰҰ4, s.қҚҚ
 TürФ DünвКsı BТХРОХОr ГТrЯОsТ: GönüХ SЮХЭКnХКrı BЮХЮşmКsı

КnХКвışının önОmХТ ЛТr sКЯЮnЮМЮsЮ oХКn MОХК, İЛn SОЛ‘Тn РОХТşЭТrНТğТ

"Vahdet-Т MЮЭХКФ" РörüşünНОn СКЛОrНКr oХmКФХК ЛОrКЛОr “VКСНОЭ-i
SırП” РТЛТ öгРün ФКЯrКmsКХХКşЭırmКХКrНК ЛЮХЮnmЮşЭЮr.191 BТХРТ ФКвnКğı
olКrКФ КФХı, ФıвКsı ЯО ЛЮrСКnı ОsКs КХКn mОşşКь ПОХsОПОНОn гТвКНО ФОşП,
sОгРТ РТЛТ ТşrКФь ПОХsОПОnТn ЛТХРТ ФКвnКФХКrını ФКЛЮХ ОНОn MОХК, ТşrКФь
ПОХsОПОвО oХКn mОвХТnТ НТЯКnınНК КхıФхК гТФrОЭmТşЭТr.192

Melayê Cizîrî'nin Varlık Görüşü

Mela, tasavvuf felsefesinТn ЯО öгОХХТФХО ЯКСНОЭüĶХ-ЯüМûН
Рörüşünün sКНıФ ЛТr ЭКФТpхТsТ oХКrКФ, ЭКsКЯЯЮП mОЭКПТгТğТnТn ЯО ЛЮnК
ЛКğХı oХКrКФ sûПь ФoгmoХoУТnТn ЭОmОХ ОsКsХКrını НТЯКnınНК ТşХОmТşЭТr.
OnЮn НüşünМОsТnНО ЯКrХıФ, mЮЭХКФ СКХТnНОn вК НК СОnüг
ЛОХТrХОnmОmТş ЯО СОrСКnРТ ЛТr ЭККввün РösЭОrmОmТş НЮrЮmЮnНКn
ЯКroХЮş сХОmТnО хОşТЭХТ sürОхХОrНОn РОхmОФ sЮrОЭТвХО гЮСЮr ЯО ЭОМОХХТ
ОЭmТşЭТr. BКşФК ЛТr ТПКНОвХО ЯКrХıФ, ЛТrХТФ СКХТnНОn хoФХЮФ СКХТnО
РОхОrОФ Рörünür oХmЮşЭЮr. HОnüг ЛТrХТФ СКХТnНОвФОn ЯКrХıФ ТхТn
herhangi bir surette bir nТЭОХТФ, ФКвıЭ ЯО ЛОХТrХОnТm söг ФonЮsЮ НОğТХНТr.
BТХТnНТğТ РТЛТ İЛn ArКЛь ЯКrХığın ЛЮ НЮrЮmЮnК a‘ma yani körlük
ЛoвЮЭЮ КНını ЯОrmТşЭТ.193 MОХК ТsО ЯКrХığın ЛЮ ЛoвЮЭЮnК sermediyyet,
kıdemiyyet ve samediyet РТЛТ ТsТmХОr ЯОrmОФЭОНТr. MОХКĶnın ЯКrХıФ
РörüşünНО ЯКrХığın ЛЮ ЛoвЮЭЮ РОrхОФ ЯО СКФТФТ oХКnНır. HКЭЭК ЯКrХığın
ЭОМОХХТ ОЭЭТğТ ЯО sûПь ХТЭОrКЭürНО ТХФ ЭККввün oХКn КФıХ ЯО ТФТnМТ ЭККввün
oХКn ЯКrХığın ТsТmХОrТ oХКn ehadiyyet ve vâhidiyyet ЛoвЮЭХКrı НК194,
sОrmОНТвОЭ söг ФonЮsЮ oХНЮğЮnНК onЭoХoУТФ oХКrКФ ЛТr РОrхОФХТğО ЯО
oЭonomТвО sКСТp НОğТХНТr. BüЭün ЯКrХıФХКr, ЯКroХЮşХКrını mЮЭХКФ oХКn
ЛЮ sОrmОНТвОЭ ЛoвЮЭЮnНКn КХırХКr. MОХКĶвК РörО sОrmОНТвОЭ ЛoвЮЭЮ
söг ФonЮsЮ oХНЮğЮnНК ОгОХ ЯО ОЛОН, ОСКН ЯО ЯсСТН КrКsınНК СОrСКnРТ
ЛТr ПКrФ oХmКвıp sКНОМО mЮЭХКФ ЯКrХıФ ЯКrНır. MОХКĶnın mЮЭХКФ ЯКrХıФХК
ТХРТХТ ЛЮ РörüşХОrТ şЮ НТгОХОrНО НТХО РОХmТşЭТr:
Di qidem da ezel û ‘eyné ebed herdu yek in
Sermedîyyet we dixwazit ne ezel bit ne ebed
Ferq e wahid ji ehed lê di meqamê semedî
Bi heqîqet ku yek in herdu çi wahid û çi ehed
Ezel ve ebed aynı şeydir kıdemiyette
Çünkü ezel ve ebed farkı yok sermediyette

191
MОХК AСmОНш CТгьrь, Dîwan, хОЯ: OsmКn TЮnх, NЮЛьСКr ВКв., İsЭ., қ00Ұ, s.218–9
192
MОХК AСmОНш CТгьrь, Dîwan, s.110–1
193
İЛn ArКЛь, el-Fütûhâtu’l-Mekkîyye, el-MОФЭОЛОЭüĶХ-Arabiye, Kahire, 1985, c.2, s.350
194
Toshihiko Izutsu, İslam’da Varlık Düşüncesi, хОЯ: İЛrКСТm KКХın, İnsКn ВКв., İsЭ., қ003,
s.65
 EsФТşОСТr қ0Қ3 TürФ DünвКsı KüХЭür BКşФОnЭТ AУКnsı

Gerçi sözcüklerde farklıdır “vahid” ile “ehad”

Lakin gerçekte yoktur farkları birleştirir onları “samed”195
MОХК, sОrmОНТвОЭ ЛoвЮЭЮnНКФТ ЯКrХığı КвrıМК nur, güzellik tuğrası
ve cömertlik denizi РТЛТ ТПКНОХОrХО ТsТmХОnНТrmТşЭТr.196 OnК РörО ЛЮ
ЛoвЮЭЭКn ТХФ oХКrКФ ЭККввün ОНОn ЯКrХıФ sОrmОНТвОЭ ЛoвЮЭЮnНКФТ
mЮЭХКФ гКЭın ТsТm ЯО sıПКЭХКrını ФОnНТnНО ЭopХКвКn ЯО sЮПь ХТЭОrКЭürНО
hakikat-i muhammediyye oХКrКФ ТПКНО ОНТХОn КФıХ ЛoвЮЭЮ ЯОвК
MОХКĶnın ТsТmХОnНТrmОsТ ТХО ilmiyye boyutudur.197 Mela, bu boyuta
Nur-u Ahmedî198 КНını НК ЯОrmТşЭТr. BЮ ЛoвЮЭЭК Эüm ЯКrХıФХКrın sКЛТЭ
КrФОЭТpХОrТ ЛЮХЮnЮr. VКroХЮş сХОmТnНОФТ ЯКrХıФХКr, ЯКroХЮşХКrını ЛЮ
sКЛТЭ КrФОЭТpХОr oХКn ЭКnrısКХ ТsТm ЯО sıПКЭХКrНКn КХırХКr. Böylece ilk
ЭККввünНО ТsТm ЯО sıПКЭХКrХК ЭОМОХХТ ОНОn ЯКrХıФ, НКСК sonrК rЮС ЯО
mТsКХ сХОmТ ТХО ЭОМОХХТ ОЭmТş199 ve nihayet son olarak fenomenler
НünвКsınНК somЮЭ хoФХЮ ОşвК şОФХТnНО mОЯМЮНКЭ сХОmТnТ mОвНКnК
РОЭТrmТşЭТr. MОХКĶвК РörО Эüm ПОnomОnХОr сХОmТ, mЮЭХКФ ЯКrХığın ЛТr
РörünЭüsü ЯО ЭОМОХХТsТ oХКrКФ ФКЛЮХ ОНТХmОХТНТr. SomЮЭ nОsnОХОr
НünвКsı, ЛЮ СКХТвХО РüгОХХТФ ЯО nЮr oХКn mЮЭХКФ ЯКrХığın РörünümХОrТ
oХЮp, СОr ЛТrТ ЭКnrısКХ СКФТФКЭТ ТПКНО ОНОn ЛТrОr РüгОХХТФ ЯО nЮr
СüгmОХОrТНТrХОr. BЮ СКХТвХО mОМКгХКr сХОmi denilen somut nesneler
НünвКsı MОХКĶnın ПОХsОПОsТnНО mЮЭХКФ ЯКrХığın ТşКrОЭХОrТ, rОmТгХОrТ ЯО
sОmЛoХХОrТ oХКrКФ НОğОrХОnНТrТХmТşЭТr. MОХК, ЛЮ НüşünМОsТnТ şЮ ЯОМТг
ЛОвТЭХОrТnНО ТПКНО ОЭmТşЭТr:
Ew latê husn û ‘eynê nûr sûret bi sûret tên zuhur
Îns û perî wîldan û hûr cî cî di wan da cilwe da
O güzel ve nurdan sevgili tecelli edip görünür değişik
şekillerde
İnsan, peri, vildan ve hurilerde görünür türlü cilvelerle200
Her hey’et û her cismekî her ferd û new’ û qismekî
Rûh wî di destê ismekî mayî di qebze’w pence da
Varlıkların her bir nevi, her bir ferdi, her bir kısım ve heyeti
Allah’ın güzel isimlerinden birinin idaresi ve hükmü
altındadır201

195
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.278–9
196
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.26-7, 40-1
197
MОХК AСmОНц CТгьrь, Diwan, s.32–3
198
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.36–7
199
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.38–9
200
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.40–1
201
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.46–7
 TürФ DünвКsı BТХРОХОr ГТrЯОsТ: GönüХ SЮХЭКnХКrı BЮХЮşmКsı

Melayê Cizîrî'de İnsan Hazreti

MОХКĶnın НüşünМОsТnНО, НТФОв ЛoвЮЭЭК вЮФКrıНКn КşКğıвК НoğrЮ
nЮrЮ, ışığı ЯО вОЭФТnХТğТ РТЭРТНО КгКХКrКФ вoФХЮğК ЯО ФКrКnХığК НoğrЮ
РТНОn ЛТr ЯКrХıФ ЭКsКЯЯЮrЮ söг ФonЮsЮ НОğТХНТr. MОХКĶnın ЯКrХıФ
ЭКsКЯЯЮrЮ вЮФКrıНКn КşКğıвК НoğrЮ ТnОn ЯО КşКğıНКn вЮФКrıвК НoğrЮ
хıФКn ЛТr НönРüsОХХТФ ТХО ТПКНО ОНТХОЛТХТr. DoХКвısıвХК, ЯКrХığın
ЛКşХКnРıМınНК mЮЭХКФ ЯКrХıФ oХНЮğЮ РТЛТ sonЮnНК НК вТnО mЮЭХКФ ЯКrХıФ
ЯКrНır. BЮ НönРüsОХХТğТn ЯОвК ТnТş хıФışın ЭКm orЭКsınНК ТnsКn ЛЮХЮnЮr.
MОХКĶnın ЯКrХıФ ЭКsКЯЯЮrЮnНК ТnsКn, ЭКnrısКХ ЛoвЮЭЮn şОСсНОЭ сХОmТnНО
вКnТ ПОnomОnХОr НünвКsınНК гЮСЮr ОЭmТş şОФХТНТr. OnК Рöre insan,
ХсСûЭ сХОmТnТn nсsûЭ сХОmТnНОФТ ЭОmsТХТНТr. BЮ sОЛОpХО ТnsКn, ЭКnrısКХ
nЮrЮn ЭОМОХХТ ОЭЭТğТ Оn önОmХТ ЯКrХıФ ФonЮmЮnНКНır. MОХКĶnın
НüşünМОsТnНО ТnsКn СКгrОЭТ, mЮЭХКФ ЯКrХığın вЮФКrıНКn КşКğıвК oХКn
sОвrТnНО Оn müФОmmОХ Рörünümü ЯО ЯКroХЮş сХОmТnТn mЮЭХКФ ЯКrХıФ
сХОmТnО ЭОФrКr вüФsОХmО sürОМТnТn ЛКşХКНığı вОr oХmКsı ТХО önОmХТ ЛТr
ФonЮmНКНır. MОХК, ТnsКn СКгrОЭТ ТХО ТХРТХТ НüşünМОХОrТnТ şЮ ЛОвТЭХОrНО
НТХО РОЭТrmТşЭТr:
Cewheré ‘alî ye ‘unsur me Mela
Bilheqîqet ne ji xwar ustuqus în
Çok yüce unsurdandır varlık cevherimiz Mela
Doğrusu, süfli ve aşağı bir unsur değiliz biz202
Sultan ji bala hate xwar lahût bi nasûtê veşar
Peyweste bû nuqta medar dewra ‘urûcê ger we da
Yücelerden indi sultan olan insan, böylece lâhutu gizledi
nâsût
Âlemin merkezi oldu daima, böyle başladı yükseliş
deveranı203
MОХКвш CТгьrь'nТn НüşünМОsТnО РörО ТnsКn sКХЭ mКННТ ЛТr ЯКrХıФ
НОğТХНТr. İnsКn, ФöФü ТХКСТ сХОmНО oХЮp ЯКroХЮş сХОminde beliren
mЮФКННОs ЛТr ЯКrХıФЭır. BЮ sОЛОpХО ТnsКnı sКХЭ mКННТ ЮnsЮrХКr oХКn
СКЯК, sЮ, ЭoprКФ ЯО КЭОş mКННОХОrТ ТХО ЭКnımХКmКФ ТnsКn
РОrхОФХТğТnНОn ЮгКФ ЛТr НüşünМО oХКrКФ ЭОХКФФТ ОНТХmОХТНТr. İnsКn
mКННТ oХКn НörЭ ЮnsЮrЮn вКnınНК КвrıМК mКnОЯТ ЛТr ЮnsЮr oХКn ЛОşТnМТ
ЮnsЮrК НК sКСТp ЛТr ЯКrХıФЭır. BОşТnМТ ЮnsЮr ПОХsОПТ ХТЭОrКЭürНО (mОsОХК
İСЯКn-ı SКПК НüşünМОsТnНО)204 mОХОФХОrТn ЯОвК КвüsЭü ЯКrХıФХКrın sКСТp
oХНЮğЮ ЛТr ЮnsЮr oХЮp ТnsКnın ТХКСТ ФöФОnТnО ТşКrОЭ ОЭmОФЭОНТr. MОХК
НК ЛЮ СКФТФКЭТn КХЭını хТгОrОФ ТnsКnın onЭТФ oХКrКФ ЛОşТnМТ ЮnsЮrК sКСТp
202
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.98–9
203
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.46–7
204
İСЯКn-ı SКПК, Resail, DКrüĶХ-İsХКmТвО, BОвrЮЭ, ҚҰҰқ, c.2, s.473
 EsФТşОСТr қ0Қ3 TürФ DünвКsı KüХЭür BКşФОnЭТ AУКnsı

ЛТr ЯКrХıФ oХНЮğЮnЮ ЯО ЛöвХОМО ЛТr вönüвХО mКНОnХОr, ЛТЭФТХОr ve

СКвЯКnХКr РТЛТ ФОЯn ЯО ПОsКНК ЭКЛТ, ЛОsХОnОn, ЛüвüвОn, СТssОНТp
СКrОФОЭ ОНОn ЯКroХЮşsКХ ЛТr ЯКrХıФ, НТğОr вönüвХО ТsО mОХОФХОr РТЛТ
öХümsüгХüФ ТmФсnınК sКСТp ЛТr ЯКrХıФ oХКrКФ РörüХmОsТ РОrОФЭТğТnТ
ТПКНО ОЭmТşЭТr. BЮ sОЛОpХО "ЛОşТnМТ ЮnsЮr" MОХК'nın НüşünМОsТnНО
ТnsКnı ЭКnımХКmКmıгНК ЛКşЯЮrЮХmКsı РОrОФОn müЭОmmТm ЛТr ЮnsЮr
oХКrКФ вОr КХmКФЭКНır. BЮ НüşünМОХОrТnТ şЮ ЛОвТЭЭО РörmОФ
mümФünНür:
Me ceаher ‘unsurik бamis numa îro di tali’ da
Di vê teqаîmê insanî li tali’ bûne fal ebrû
Beşinci unsur göründü şansımıza bugün yaratılış
cevherimizde
Taliimize güzel bir fal oldu hilal kaşlar Ahsen-i takvimde205
MОХК'nın НüşünМО НünвКsınНК ТnsКnҲ ФКНТm ЯО СсНТs, ХсСûЭ ЯО
nсsûЭ, КşФın ЯО ТхФТn Эüm ЯКrХığın СüХКsКsıНır. O, ЛТr вönüвХО ТХКСТ
oХКnı ЭОmsТХ ОЭmОФХО ФКНТm ЯКrХığın ЛТr mОвЯОsТ ЯО ЭОМОХХТsТҲ öЭО
вКnНКn mЮЭХКФ ЯКrХığın Оn müФОmmОХ ЛТr ЛТхТmНО ЭККввün ОЭmТş СКХТ
oХКn ЯКroХЮş сХОmТnТn вКnТ СЮНûsЮn ЛТr mТsКХ-Т КСsОnТНТr. VКrХıФ
СКФФınНК ФüХХТ ЛТr ЛКФış, ТnМО ЛТr Нüşünüş ФıНОm ЯО СЮНЮsЮn ТnsКn
hazretinde bir araya geХНТğТnТ ЛТгО Эüm КхıФХığıвХК РösЭОrОМОФЭТr.
MОХК'вК РörО ТnsКn, ФКНТm ЯО СКНТsТ ЛТrХОşЭТrОn ЯО ЛöвХОМО ЯКrХığın
ЛТrХТğТnТ РösЭОrОn Оn МКnХı nЮmЮnОНТr. BКşФК ЛТr ТПКНОвХО ТnsКn, ФıНОm
ЯО СЮНûsЮn, mЮЭХКФ ЯО mЮФКввОНТn, КsıХ ЯО ПОr'Тn, КsКХОЭ ЯО ТЭТЛКrın
öХхüsü ЯО ФıвКsıНır. O, ЛЮ Рörüşünü şЮ şОФТХНО ТПКНО ОЭmТşЭТr:
Tu hudûsê аe mebîn qenci nezerkî carekê
Li esasê qidemê danîye dîаarê hudûs
Here eslê абe аe tertibê qîyasê jê ke
Ger nizanî çi ye yekcarî berê darê hudûs
Gelişigüzel bakma varlık âlemine iyice nazar kıl bir kez ona
Çünkü kıdem temelleri üzerine oturmuştur duvarları hudusun
Kendi aslına dön de ordan yola çıkarak yap kıyası
Eğer bilmiyorsan meyvesi nedir şecere-i hudûsun206
HüХКsКҲ MОХКвш CТгьrь ЛЮ НüşünМОХОrТ ТХО ЭКsКЯЯЮП
felsefesindeki insan-ı ФсmТХ НüşünМОsТnТ ЛОnТmsОmТşЭТr. OnК РörО
ЯКrХığın mОrФОгТnНО ТnsКn ЯКrНır. İnsКn, ЯКrХıФ сХОmТnТn Оn üsЭün
ЯКrХığıНır. BöвХОХТФХО MОХКĶnın ЛЮ ФonЮНКФТ НüşünМОХОrТ KЮrĶКn-ı
205
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.402–3; MОХКĶnın ЛЮ ЛОвТЭЭО ЛОşТnМТ ЮnsЮrНКn ФКsЭının КşФ
oХНЮğЮ СЮsЮsЮnНК, onЮn НТЯКnını şОrСОНОn şКrТСХОr КrКsınНК, ТЭЭТПКФ ЯКrНır. BФг: M. Nesim
Doru, Melayê Cizîrî Felsefi ve Tasavvufi Görüşleri, s.220
206
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.78-9
 TürФ DünвКsı BТХРОХОr ГТrЯОsТ: GönüХ SЮХЭКnХКrı BЮХЮşmКsı

ФОrТmĶНОФТ “ ‫ لقدخ قنا اْنسا في أحسن تقويم‬/Kuşkusuz, biz insanı en güzel

biçimde yarattık”207 КвОЭТnТn ЭОПsТrТ şОФХТnНОНТr. OnК РörО ТnsКn, СОr
nО ФКНКr ТхФТn сХОmНО (nсsЮЭ) ЛЮХЮnsК НК öгünНО КşФın сХОmТ (ХсСЮЭ)
ЭОmsТХ ОЭmОФЭОНТr. O, ТnsКnın сХОmНОФТ вОrТnТ ТПКНО ОЭmОФ ТхТn КğКх-
mОвЯО mОЭКПorЮnЮ ФЮХХКnmКФЭКНır. OnК РörО сХОm КğКх, ТnsКn НК
onun mОвЯОsТНТr. BЮ mОЭКПor ЭКСХТХ ОНТХНТğТnНО ТnsКnın, ЯКrХığın
ОrОФsОХ sОЛОЛТ oХНЮğЮ РörüХОМОФЭТr. NКsıХ ФТ, КğКМın РКТ sОЛОЛТ mОвЯО
ТsО, сХОmТn НО РКТ sОЛОЛТ ТnsКnНır.208 MОХКĶnın ЛЮ ФonЮНКФТ öгОЭ
НüşünМОsТ şЮ ЛОвТЭХОrНО вОr КХmışЭır:
İnsan ber e ‘сlem durext sultan ji xelwet hate text
Pê zeyyinîn îqbal û beбt deаlet ji bala tale da
Sultan ji bala hate баar lahût bi nasûtê veşar
Peyаeste bû nuqta medar deаra ‘urûcê ger аe da

Âlem ağaç, insan onun meyvesi, gelip oturmuş sultan

tahtına
Onunla süslenmiş ikbal, onunla bulmuş mutluluğu devlet
Yücelerden indi sultan olan insan, böylece lâhutu gizledi
nasut
Âlemin merkezi oldu daima, böyle başladı yükseliş
deveranı209
MОХКвш CТгьrь, ТnsКnın onЭoХoУТФ ФonЮmЮnЮ ЛЮ şОФТХНО ТПКНО
ОЭЭТФЭОn sonrК ЯКroХЮşsКХ НüгХОmНО ТnsКnın КsХь ЯО КşФın ЛoвЮЭЮnК Квrı
ЛТr önОm ЯОrmОФЭОНТr. OnК РörО ТnsКn sКСТp oХНЮğЮ КsХь ЭКrКПınК
вönОХmОХТ ЯО ТЭТЛКrь oХКn ЮnsЮrХКrК ТХЭТПКЭ ОЭmОmОХТНТr. OnЮn öгünНО
onЮ mЮЭХКФК ЛКğХКвКn ЯО öХümsüгХüğО РöЭürОn ЮnsЮr КşФ'Эır. NТЭОФТm
MОХК, ЛЮ НüşünМОsТnТ "sТвКС ОşОФ" ЯО "öФüг" mОЭКПorХКrı ТХО
КхıФХКmКФЭКНır. SТвКС ОşОФ, НТФОnХТ oЭЭКn ЛОsХОnТr ЯО РüХ, nОrРТг,
sünЛüХ РТЛТ РüгОХ хТхОФХОr ТХО sırКНКn oЭХКr КrКsınНК ЛТr ПКrФ РöгОЭmОг.
MОХК'вК РörО ТnsКnХКrın хoğЮ НОrТn ЛКФışК sКСТp oХmКвКn НЮвРЮгЮsЮг
insanlar olЮp, mЮЭХКФ РОrхОФХТФХОrТnТ ТНrКФ ОНОmОmОФЭОНТrХОr. O, ЛЮ
önОmХТ НüşünМОХОrТnТ şЮ НТгОХОrНО НТХО РОЭТrmТşЭТr:

Camid çi kin bi husnê ku аan nezer li баar e

Xerteb'etên di ebleh çi nêrgiz û çi kerbeş
Duygusuz olanlar ne yapsın güzelliği, dûn bakışlıdır zaten
onlar
207
Tin 95/4
208
M. Nesim Doru, Melayê Cizîrî Felsefi ve Tasavvufi Görüşleri, s.155
209
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.46–7
 EsФТşОСТr қ0Қ3 TürФ DünвКsı KüХЭür BКşФОnЭТ AУКnsı

Eşek tabiatlı olanlar nergizsle dikenli otun farkını

anlamazlar210
Bêzî dikit ji qencan ji remz û naz û бencan
Qedrê gulan çi zanit kerbeş divêt kerê reş
Duygusuzlar kaçmakta güzellerden, gamzelerle cilvelerden
Dikenli ottur siyah eşeğin istediği, ne anlar güllerin
kıymetinden211
Xaliba ehlê zemanî ma Mela ademî yin
Venemeyin ji kerê me'y reş û gayê te yî beş
Zamane insanları beni-adem mi acep Mela
Farkları yok çünkü siyah eşeğimizle senin gamsız
öküzünden212

Hakikat ve Mecaz Karşısında İnsan

Tasavvuf felsefesinde insan denen sujenin yani idrak'in
ЭКsКЯЯЮП ТхТn söгФonЮsЮ ОНТХНТğТnНО sûПь ТНrКФТn ЯКrХıФ ФКrşısınНК nКsıХ
ЛТr ФonЮmНК oХНЮğЮ mОsОХОsТ önОm КrгОЭmОФЭОНТr. MОХК'вК РörО
onЭoХoУТФ ЛoвЮЭЭК mЮЭХКФ ЯКrХıФ ФКrşısınНК oЭonomТФ ЛТr sЭКЭüsü
olmayan fenomenХОr НünвКsının sûПь ТНrКФ ФКrşısınНКФТ ФonЮmЮ sûПь
ЭОМrüЛОnТn mОrСКХОХОrТ ТХО НОğОr ФКгКnır. BЮnК РörО sûПь ТНrКФ (sКХьФ),
ЯКroХЮş сХОmТnТ mОМКгХКr oХКrКФ Рörür ЯО ЛЮ mОМКгХКr üгОrТnНОn
СКФТФКЭ КХРısınК sКСТp oХЮr. BöвХОМО mЮЭХКФ ФКrşısınНК onЭoХoУТФ ЛТr
СТхХТФ ФonЮmЮnНК oХКn mОМКгХКr НünвКsı, sûПьnТn ТНrКФТnНО
ОpТsЭОmoХoУТФ ЛТr РОrхОФХТğО sКСТp oХЮr. кünФü mОМКгХКr ФonsОpЭТ oХКn
Нış НünвКНКФТ ЯКrХıФХКr, mЮЭХКФ СКФТФКЭТn ЭОгКСürХОrТ ЯО
ЭОМОХХТХОrТНТrХОr. GörünЭünün sЮrОЭЭОn ЯО РöХРОnТn МТsТmНОn Квrı
olmamКsı РТЛТ, ЭОМОХХТХОr НünвКsı НК mЮЭХКФ ЯКrХıФЭКn Квrı НОğТХНТr.
SûПь, mОМКгХКr НünвКsının ЯКrХıФХКrı üгОrТnНОn mЮЭХКФ СКФТФКЭТn
ЯКrХığınК ЮХКşır. HТХКsКҲ mОМКгХКr НünвКsı, СКФТФКЭ НünвКsının ЛТr
ЭıХsımı ЯО ЭОМОХХТsТНТr. BЮ sОЛОpХО РОrхОФЭТr. AmК mОМКгХКrНКФТ хoФХЮФ
ТsОҲ РОхТМТ, КrıгТ ЯО КХНКЭıМıНır. BЮ sОЛОpХО, MОХК, mОМКгХКrı РОrхОФХТФ
ЯО mЮЭХКФ РОrхОФХТğО РТНОn ЛТr вoХ oХКrКФ РörmüşЭür. BКşФК ЛТr
ТПКНОвХО, mОМКг oХmКНКn СКФТФКЭ КnХКşıХmКг. BЮ, mОМКгХКr
ФonsОpЭТnТn onЭoХoУТФ СТхХТğТ ФКrşısınНК ОpТsЭОmoХoУТФ ЯКrХığıНır. MОХК,
mОМКгХКrın СКФТФКЭО РöЭürОn ЛТr КşКmК oХНЮğЮnЮ şЮ ЛОвТЭХОrТnНО ТПКНО
ОЭmТşЭТr:

210
MОХК AСmОНш CТгьrь, Diwan, s.318-9
211
MelК AСmОНш CТгьrь, Diwan, s.320-1
212
MОХК AСmОНш CТгьrь, Diwan, s.322-3
 TürФ DünвКsı BТХРОХОr ГТrЯОsТ: GönüХ SЮХЭКnХКrı BЮХЮşmКsı

Lami ‘a husn û cemalê dê ji ‘ilmê bête ‘eyn

‘İşqi da jê hilbitin kî dî heqîqet bê mecaz
Hüsn ü cemalin parıltısı ilimle ayan olur ancak
Alevlenir aşk ateşi, mecazla anlaşılır hakikatin manası213
Neqşê mecaz tilism e mezher ji reng mir’atê
Sûret li bal me ism e me‘na bi tecella tê
Bir tılsımdır mecazi nakış, aynanın rengidir mazharı
İsimden ibarettir suret, tecelli ile anlaşılır mana214
SûПь ТНrКФ, mОМКгНКn СКФТФКЭО РОхmОФ ТхТn, ЭКsКЯЯЮПЮn öгОХ ЛТr
ЭОМrüЛОsТ oХКn fena mОrЭОЛОsТnО ОrТşmОХТНТr. FОnК mОrЭОЛОsТ, mОМКгХКr
НünвКsını Кşıp, mЮЭХКФ ЛТrХТğТ ЯО СКФТФКЭТ ЭОМrüЛО ОЭmОФЭТr. FОnК, sûПь
ТНrКФТn mЮЭХКФ ЯКrХıФ ФКrşısınНК ЛТr öгnО oХmКФЭКn хıФıp nОsnО СКХТnО
gelmesidir. BöвХОМО sûПь, ОpТsЭОmТФ ЛТr вoФ oХЮşХК ФОnНТsТ НсСТХ Эüm
ПОnomОnХОrТ mЮЭХКФ ЯКrХığК ЭОsХТm ОНОr. BЮrКНК КrЭıФ, ЯКrХığın mЮЭХКФ
ЭККввün СКХТ ЯКrНır. MОХК, ЛЮnК vahdet-i mutlak veya vahdet-i sırf
КНХКrını ЯОrТr. 215
SûПь ТНrКФТn ПОnК mКФКmınК ЮХКşmКsı ТхТn РОrОФХТ oХКn şОв,
ЭКsКЯЯЮПЮn önОmХТ ФoРnТЭТП sürОхХОrТ oХКn marifet ve aşkĶЭır. SûПь, ЛЮ
ЭОМrüЛОвТ НЮвЮ ЯО КФıХ РüхХОrТ ТХО ОХНО ОНОmОг. кünФü НЮвЮ ЯО КФıХ,
СКФТФКЭО РТНОn вoХНК ЛТr КrКх oХmКФ şöвХО НЮrsЮn, ЛТr ОnРОХ oХmКФЭКn
ЛКşФК şОвХОr НОğТХНТr. MКrТПОt, hakikatin bir nesne olarak idrak
ОНТХmОsТ НОğТХ, СКФТФКЭТ хıpХКФ ЛТr ЛТхТmНО ЭОМrüЛО ОЭmОФ ЯО o
СКФТФКЭО ФКЭıХmКФЭır. OвsК КФıХ, nОsnОХОrТ soвЮЭХКmК вoХЮвХК КХРıХКвКn
ЯО ЛöвХОМО КФХОНТХТr oХКnı nОsnО вКpКn ЛТr ЛТХТşЭТr. BЮ sОЛОpХО, вüФsОФ
hakikatlerin iНrКФТ, КФıХ вoХЮвХК ОХНО ОНТХОmОг. кünФü sûПь
ОpТsЭОmoХoУТНО söг ФonЮsЮ вüФsОФ СКФТФКЭХОr ЛТr nОsnО НОğТХНТrХОr. BЮ
хОrхОЯОНО СОr şОвТ ФЮşКЭКn mЮЭХКФ ЯКrХıФ, nОsnО НОğТХ КnМКФ öгnО
olabilir. Bu sebeple Mela, merkezi kalp ve sonucu zevk olan marifeti
önО хıФКrmış, oвsК mОrФОгТ akıl ve sonucu ilim olan rasyonel ЛТХТşО
НüşünМОsТnНО önОmХТ ЛТr вОr КвırmКmışЭır. MОХК, КФХın sınırХıХığını ЯО
СКФТФКЭ ФКrşısınНКФТ КМгТnТ şöвХО НТХО РОЭТrmТşЭТr:
Ser bi ‘iczê didirit quwwetê derrakeê ma
Recee’l-‘eqlu kelîlen we meta qame qe‘ed
Hîret û ‘icz e serencami di babê nezerê
Key bi xaliq nezerê qasirê mexlûqê resed
Çekemez sıkletini yüksek idrakimiz tüm bunları anlamada
Yorgun düşen akıl aciz kalır kalkış için her çabada
213
MОХК AСmОНш CТгьrь, Diwan, s.302-3
214
MОХК AСmОНш CТгьrь, Diwan, s.490-1
215
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.218–9 ve 230–1
 EsФТşОСТr қ0Қ3 TürФ DünвКsı KüХЭür BКşФОnЭТ AУКnsı

Şaşkınlık ve çaresizliktir düşüncenin son sınırı

Nasıl anlasın kısır fehmiyle mahlûk Halikını
Guftûgoyé me‘rîfet çendi Mela peyda bikî
Gewhera me‘rîfeté nagiheté kes bi xired
Dil döküp durma Mela marifet vadisinde kal u kil ile
Çünkü marifet cevherine ulaşmamıştır kimse akıl ile216
SûПь, вКşКНığı ЛЮ mТsЭТФ ЭОМrübe ile mecazlar konseptini ve
onХКrın КrНınНКФТ ЛТrХТğТ ЭКФНТr ОЭmТş ЯО mОМКгХКrın sКСТМТ oХmКНığını
ТНrКФ ОЭmТşЭТr. BöвХОМО sûПьnТn РöгünНО ФОsrОЭ НünвКsı, mКННО сХОmТ
ЯО mОМКгХКr örРüsü ЛТr sОrКp oХЮr. SûПь, РönХünü ЛЮ sОrКЛК
ФКpЭırmКmКХı ЯО НünвКвı, ФКХıМı НОğТХ РОХТp-РОхТМТ, КsХь НОğТХ ТЭТЛКrь ЯО
sКЛТЭ НОğТХ КşıХmКsı РОrОФОn ЛТr КХКn oХКrКФ РörmОХТНТr. DünвКвК ЯО
ФОsrОЭО РönХünü ФКpЭırКn ЯО mКННОвО ЭОsХТm oХКn ФТşТ, СКФТФКЭТ
ЛЮХКmКг. SûПь, ЛЮ сХОmТ ЛТr ТmЭТСКn КХКnı oХКrКФ РörmОХТ, РönХünü ЯО
Рöгünü СОr НКТm mЮЭХКФ ЯКrХığК хОЯТrmОХТНТr. HОr şОвНО ЛЮ mЮЭХКФ
ЯКrХığı РörОrОФ ПОnomОnХОrНОn sıвrıХmКХıНır.217 MОХК, ЛЮ НüşünМОsТnТ
şЮ ЛОвТЭХОrНО oХНЮФхК ЯОМТг ЛТr ЛТхТmНО НТХО РОЭТrmТşЭТr:
Qesdê serçeşmeê heywanê heqîqet ke Nîşanî
Bi cehanê mebe mexrûr ku cehan ‘eynê serabe
Ab-ı hayat çeşmesine ulaşmayı gerçekleştir Nişanî
Mağrur olma dünyaya ki, dünya tamamiyle seraptır218
Tu ji feslê here eslê ku di vê dêrê бerab
Were carek bike seyrê tu di etаarê hudûs
Teferruatı bırakıp fer'den asla geç ki bu köhne dünyada
Ta ki, olmayasın cehalete merkeb, yükü altında hudûsun219
Mela her wî bibîn her wî eger her wî dinasî tu
Huwe’l-me‘bûd huwe’l-meşhûdu bel la xeyre fi’d-dareyn
Her daim onu gör Mela, eğer tanıyorsan onu
Odur mabud, odur meşhud, dareynde yok ondan gayrı
220
mevcud

216
MОХК AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.280–1
217
Mela'da hakikat ve mecКг ТхТn ЛФг: M. NОsТm DorЮ, “MОХКвш CТгьrьĶnТn DüşünМОsТnНО
HКФТФКЭ ЯО MОМКгĶın OnЭoХoУТФ ЯО EpТsЭОmoХoУТФ BoвЮЭЮ”, İslâmî İlimler Dergisi, C.ү, SКвı:Қ,
2013, ss.295-310.
218
MОХК AСmОНш CТгьrь, Diwan, s.114-5
219
MОХК AСmОНш CТгьrь, Diwan, s.80-1
220
Mela AСmОНц CТгьrь, Dîwan, s.378–9
 TürФ DünвКsı BТХРОХОr ГТrЯОsТ: GönüХ SЮХЭКnХКrı BЮХЮşmКsı

Kaynakça
CIГÎRÎ, MОХК AСmОНш, Dîwan, хОЯ: OsmКn TЮnх, NЮЛьСКr ВКв., İsЭ.,
2009.
DORU, M. Nesim, Melayê Cizîrî Felsefi ve Tasavvufi Görüşleri,
NüЛТСКr ВКв, İsЭКnЛЮХ қ0Ққ
DORU, M. Nesim, “MОХКвш CТгьrьĶnТn DüşünМОsТnНО HКФТФКЭ ЯО
MОМКгĶın OnЭoХoУТФ ЯО EpТsЭОmoХoУТФ BoвЮЭЮ”, İslâmî İlimler
Dergisi, C.ү, SКвı:Қ, қ0Қ3.
DORU, M. Nesim, “TКsКЯЯЮП FОХsОПОsТnТn MОsОХОХОrТ IşığınНК MОХКвш
CТгьrьĶnТn GörüşХОrТnТn DОğОrХОnНТrТХmОsТ”, Bilim Düşünce ve
Sanatta Cizre (Uluslararası Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre
Sempozyumu Bildirileri), İsЭКnЛЮХ, қ0Ққ.
ERGоN, ГüХФüП, Di Peydabûna Edebîyata Kurdî ya lı Cızîra Botan
de Karîgeriya Bajarvaniyê, ВКвınХКnmКmış ВüФsОФ LТsКns
Tezi, Türkiyede Yaşayan Diller Enstitüsü, Mardin, 2012.
IZUTSU, Toshihiko, İslam’da Varlık Düşüncesi, хОЯ: İЛrКСТm KКХın,
İnsКn ВКв., İsЭ., қ003.
İBN ARABÎ, el-Fütûhâtu’l-Mekkîyye, el-MОФЭОЛОЭüĶХ-Arabiye,
Kahire, 1985.
İHVAN-I SAFA, Resail, DКrüĶХ-İsХКmТвО, BОвrЮЭ, ҚҰҰқ.
ULUDAĞ, SüХОвmКn, İslam Düşüncesinin Yapısı, DОrРсС ВКв., İsЭ.,
1994.
ГİVİNGÎ, AСmОН İЛn MoХla Muhammed, el-Ikdu’l-Cevheri fi Şerhi
Divani’ş-Şeyhi’l-Cezeri, KКmışХТ, Эs.