“Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση: Απειλή ή ευκαιρία;”

MBA Φιλοσοφία και Διοίκηση- Μανατζμεντ

Μάθημα: Χρηματοικονομική Διοίκηση

Περιεχόμενα
Περιεχόμενα 2

Εισαγωγή 4

Οι βιομηχανικές επαναστάσεις : Το ιστορικό πλαίσιο 4

Οι δύο όψεις της βιομηχανικής επανάστασης 5

Αλλαγές στο management και σωστή προετοιμασία 8

Επίλογος 10

Βιβλιογραφία 11
Ηλεκτρονικές πηγές 11

Αθήνα, 2019
Αθήνα, 2019
Εισαγωγή

Στην εποχή που διανύουμε καθημερινά ερχόμαστε αντιμέτωποι με πολλές προκλήσεις. Η

τεχνολογία εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς οδηγώντας σε μια τεχνολογική επανάσταση
που θα επαναπροσδιορίσει όλα τα δεδομένα του ανθρώπινου είδους.

Στην παρούσα εργασία θα μελετηθεί η 4η βιομηχανική επανάσταση που φέρει η τεχνολογία

σφαιρικά, αναλύοντας τις 2 πλευρές της, αυτήν που ευνοεί θετικά την ανθρωπότητα, καθώς
και την σκοτεινή της πλευρά, που τείνει να την απειλεί. Τέλος, θα παρουσιαστούν οι
αλλαγές που προκύπτουν στο management από τα νέα δεδομένα και το πως μπορούν να
γίνουν δράσεις ώστε η τεχνολογική επανάσταση να έχει μόνο θετικές επιδράσεις με την
κατάλληλη προετοιμασία.

Λέξεις κλειδιά: αυτοματισμός, δεξιότητες, βιομηχανική επανάσταση, τεχνολογία

Οι βιομηχανικές επαναστάσεις : Το ιστορικό πλαίσιο

Οι οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές που έχουν συμβεί τους τελευταίους αιώνες
αντιπροσωπεύουν τις τρεις βιομηχανικές επαναστάσεις. Η πρώτη αφορούσε την

Αθήνα, 2019
εκβιομηχάνιση της παραγωγής και εμφανίστηκε αρχικά στη Μ. Βρετανία,στο τέλος του 18ου
αιώνα, και επεκτάθηκε στη συνέχεια στην υπόλοιπη δυτική Ευρώπη. Η δεύτερη, ξεκίνησε
στο τέλος του 19ου αιώνα και αφορούσε τη μαζική παραγωγή και τη χρήση του ηλεκτρισμού
στην παραγωγική διαδικασία. Τέλος, η τρίτη βιομηχανική επανάσταση, συνέβη στις
τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα και χαρακτηρίστηκε από την αυτοματοποίηση της
παραγωγής και τη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών. ( Παπαδόπουλος, 2019)

Στις αρχές του 21ου αιώνα, ξεκίνησε η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Την χαρακτηρίζει
η ψηφιοποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη, η αυτό-εκπαίδευση των μηχανών και το διαδίκτυο
των πραγμάτων.. Ενώ όλες οι προηγούμενες επαναστάσεις είχαν ώς σημείο εκκίνησης τη
βιομηχανία, εδώ συμβαίνει το αντίθετο γιατί η διαδικασία του μετασχηματισμού δεν ξεκινά
απευθείας από τη βιομηχανία.. Είναι η μίξη των τεχνολογιών και η αλληλεπίδραση τους σε
φυσικό , ψηφιακό και βιολογικό επίπεδο που κάνουν την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση
να διαφέρει ουσιαστικά έναντι των προηγούμενων. ( Schwab, 2016)

Οι δύο όψεις της βιομηχανικής επανάστασης

Η ψηφιοποίηση και ο αυτοματισμός της εργασίας θεωρείται από πολλούς η πιο σημαντική
τάση σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο σε παγκόσμια κλίμακα , καθώς πρόκειται να φέρει
δραστικές αλλαγές σε όλους τους κλάδους. Σύμφωνα με τον Schwab, τα αίτια που η νέα
τεχνολογική επανάσταση θα προκαλέσει περισσότερες αλλαγές από ότι οι προηγούμενες
βιομηχανικές επαναστάσεις είναι:

➢ Ταχύτητα. Όλα συμβαίνουν με πιο γρήγορους ρυθμούς από ότι στο παρελθόν.
➢ Πλάτος και βάθος. Συνδυάζει πολλαπλές τεχνολογίες που θα οδηγήσουν σε
δραστικές μεταβολές ταυτοχρόνως στην οικονομία, την εργασία, την κοινωνία καθώς
και σε ατομικό επίπεδο. Δεν θα αλλάξει μόνο το “τι” και το “πως” γίνονται τα
πράγματα αλλά και και το “ποιοι” είμαστε.
➢ Μετασχηματισμός συστημάτων. Σε όλες τις χώρες, τις επιχειρήσεις και την
κοινωνία ως σύνολο θα μετασχηματιστούν ολικά τα συστήματα που διαθέτουν.
(Schwab, 2016)

H 4η βιομηχανική επανάσταση έχει επίδραση στην παγκόσμια οικονομία. Τα δεδομένα

αλλάζουν και πλέον μεγάλες επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερο ΑΕΠ από ολόκληρα κράτη,
γεγονός που σημαίνει έναν νέο κόσμο όπου οι επιχειρήσεις αποκτούν μεγαλύτερη δύναμη. Η
σύγκλιση ανάμεσα σε φυσικό και εικονικό κόσμο θα έχει παγκόσμιο αντίκτυπο σε κάθε

Αθήνα, 2019
οικονομικό κλάδο και θα ωθήσει στην καινοτομία που θα παίξει, με τη σειρά της, δραστικό
ρόλο στην παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα.

Το εργασιακό περιβάλλον θα υποστεί μεγάλες αλλαγές εξαιτίας των τεχνολογικών

εξελίξεων. Στη νέα πραγματικότητα, μεγάλο ποσοστό του πλούτου δημιουργείται σήμερα με
λιγότερους εργαζομένους συγκριτικά με την προηγούμενη δεκαετία και αυτό πιθανόν
οφείλεται στο γεγονός πως οι επιχειρήσεις που ασχολούνται με την τεχνολογία έχουν
ελάχιστα έξοδα. Για παράδειγμα, επιχειρήσεις όπως το Instagram ή το WhatsApp δεν
χρειάζονταν μεγάλη χρηματοδότηση για να ξεκινήσουν. (Schwab, 2016) Απο την άλλη, η
τέταρτη βιομηχανική επανάσταση υπόσχεται πως θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής. Με την
αυτοματοποιηση κάποιων θέσεων αυξάνεται το επίπεδο ασφάλειας και μειώνονται τα
επικίνδυνα επαγγέλματα. Η ζήτηση εργατών με υψηλές δεξιότητες έχει αυξηθεί και έχει
μειωθεί η ζήτηση εργατών με μειωμένη εκπαίδευση και λιγότερες δεξιότητες, γεγονός που
εξηγεί γιατί η μεσαία τάξη σε παγκόσμιο επίπεδο βιώνει μια αίσθηση αδικίας και
δυσαρέσκειας. Καθώς τα δεδομένα αλλάζουν, δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας που
απαιτούν συγκεκριμένες δεξιότητες, οι οποίες θα αναλυθούν στην επόμενη ενότητα. Είναι
σημαντικό να σημειωθεί πως η ανθρωπότητα στην ιστορική της πορεία έζησε πολλές
αλλαγές και προσαρμόστηκε με ευκολία. Αν όλα γίνουν μεθοδικά, δεν θα υπάρχει κανένας
χαμένος από το νέο κύμα αλλαγών που βιώνουμε. Η κύρια πρόκληση είναι να αποφευχθεί
ό,τι είναι γνωστό ως τεχνολογική ανεργία επαναπροσδιορίζοντας τις υπάρχουσες θέσεις
εργασίας και παίρνοντας μέτρα ώστε να προσαρμοστεί το εργατικό δυναμικό για τις νέες
θέσεις που θα προκύψουν. (Pereira et al, 2017)

Ο τομέας της εκπαίδευσης θα αποτελέσει βασικό παράγοντα και ριζικές αλλαγές εδώ θα
συντελέσουν σε αποτελεσματική διαμόρφωση πολιτών έτοιμων για την 4η βιομηχανική
επανάσταση. Οι φοιτητές ανεξάρτητα από την κλίση που έχουν σε ανθρωπιστικές ή
εφαρμοσμένες επιστήμες,θα ήταν καλό να έχουν την δυνατότητα να καταλαβαίνουν και
βασικούς όρους των άλλων επιστημών ώστε να μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τον
κόσμο στον οποίο ζουν. Ακόμη, θα πρέπει τα άτομα να έχουν τις δεξιότητες που απαιτεί η
νέα πραγματικότητα και αυτή είναι μια βασική πρόκληση που καλούνται να αντιμετωπίσουν
οι εκπαιδευτές.

Στον τομέα της υγείας οι εξελίξεις της τεχνολογίας και της ρομποτικής μπορούν να
αναβαθμίσουν την ποιότητα της ζωής, προσφέροντας μεθόδους πιο δραστικές και πιο
ανώδυνες, επιμηκύνοντας τον μέσο όρο ζωής. Από την άλλη, αυτό έχει αναφερθεί και ως
σημαντικό μειονέκτημα της σημερινής πραγματικότητας. Με την αύξηση του μέσου όρου
ζωής σε συνδυασμό με την υπογεννητικότητα που κυριαρχεί στον αναπτυγμένο κόσμο,
καταλήγουμε να ζούμε σε έναν κόσμο ηλικιωμένων. Αυτό με τη σειρά του θέτει άλλες
μεταβλητές καθώς ένας κόσμος με λιγότερους νέους ενήλικες εξελίσσεται πιο αργά.

Αθήνα, 2019
Ακόμη, με τις νέες τεχνολογίες και πλατφόρμες που είναι διαθέσιμες στο πλήθος, ο κόσμος
μπορεί να εκφραστεί και να συντονιστεί ευκολότερα σε κοινές δράσεις. Ωστόσο, την ίδια
στιγμή, οι κυβερνήσεις, με τα τεχνολογικά μέσα που υπάρχουν, μπορούν να ελέγχουν
καλύτερα τους πληθυσμούς. Με λίγα λόγια, η ικανότητα των κυβερνήσεων να
ανταποκριθούν στις αλλαγές θα κρίνει και το μέλλον τους. Γι’ αυτό, θα είναι καλό οι
ρυθμιστικοί φορείς να μελετήσουν καλά το νέο περιβάλλον σε συνεργασία με τους πολίτες,
την κυβέρνηση και τις επιχειρήσεις ώστε να μπορούν να μπορούν να προσαρμόζονται στις
νέες ανάγκες.

Όπως προαναφέρθηκε, η βιομηχανική επανάσταση θα επηρεάσει και την ίδια μας την
ταυτότητα. Η ιδιωτικότητα είναι ένας βασικός παράγοντας που μεταβλήθηκε όταν ο
ψηφιακός κόσμος έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Μοιραζόμαστε πληθώρα
πληροφοριών στο διαδίκτυο για εμάς χτίζοντας πλέον ένα γεμάτο ψηφιακό προφίλ στο ευρύ
κοινό. Ο τρόπος διαχείρισης της έκθεσης μας στο διαδίκτυο αποτελεί πλέον μια σημαντική
δεξιότητα που καλό θα είναι να εξελίξουμε για την υγιή μας εξέλιξη στη νέα
πραγματικότητα.

Τέλος, δεν θα μπορούσε να μη σημειωθεί ο αντίκτυπος που έχει η εξέλιξη της τεχνολογίας
στο περιβάλλον. Είναι γεγονός πως το περιβάλλον εδώ και δεκαετίες μας κρούει τον κώδωνα
του κινδύνου αφού οι άνθρωποι και μόνο έχοντας ισχυρά βιολογικά όπλα στα χέρια τους το
έχουν βλάψει ήδη σε επικίνδυνο βαθμό. Η αλλαγή στον τρόπο ζωής του ανθρώπου αύξησε
έχει δυστυχώς και περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Οι επιστήμονες αναφέρουν πως
αντιμετωπίζουμε τώρα τις μεγαλύτερες και πιο επείγουσες περιβαλλοντικές προκλήσεις από
ποτέ. Ωστόσο, με τη σωστή χρήση της τεχνολογίας, μπορούν να εφαρμοστούν πολλές
μέθοδοι που θα μπορέσουν να μειώσουν το κακό που ήδη έχει γίνει. Ήδη πολλές μεγάλες
επιχειρήσεις, επενδύουν στην έρευνα της βιωσιμότητας ώστε να μειώσουν το περιβαλλοντικό
τους αποτύπωμα στον πλανήτη. Μια ενδιαφέρουσα προσθήκη στην αγορά της 4ης
βιομηχανικής επανάστασης είναι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα που προβλέπεται πως θα μειώσει
την ανάγκη για πετρέλαιο περίπου 2 εκατομμύρια βαρέλια το μήνα μέχρι το 2025, και θα
αυξηθεί στα 16 εκατομμύρια μέχρι το 2040.(Herweijer et al, 2017)

Με τη σωστή συνεργασία όλων των ενδιαφερόμενων μερών και δίνοντας έμφαση στους
ανθρώπους και όχι στο κέρδος και το προσωπικό όφελος, μπορεί η τέταρτη βιομηχανική
επανάσταση να φτάσει να έχει μόνο μία πλεύρα, την θετική. Όπως φαίνεται και στην εικόνα,
η αληθινή συνεργασία των 4 πυλώνων, των επιχειρήσεων, των εκπαιδευτικών ινστιτούτων,
των εργατικών σωματείων και των κυβερνήσεων, θα μπορέσει να φέρει στην επιφάνεια μόνο
τις ευκαιρίες που έχουν προαναφερθεί.

Αθήνα, 2019
Source: World Economic Forum and Accenture

Αλλαγές στο management και σωστή προετοιμασία

Όπως αναφέρει η Magruk , τα λόγια του Zawila-Niedwiecki, η αβεβαιότητα είναι μία

κατάσταση στην οποία οι παρατηρητές των φαινομένων σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο,
δεν είναι ικανοί, με απόλυτη βεβαιότητα, να ορίσουν την μετέπειτα πορεία του φαινομένου.
(Magruk, 2016) Σε έρευνα του economic forum που αφορά το μέλλον των επαγγελμάτων,
λιγότερο από 50% των υπαλλήλων του Human resources δεν πιστεύουν πως οι οργανισμοί
είναι έτοιμοι να ανταπεξέλθουν σε αυτές τις αλλαγές με κύριο λόγο το γεγονός πως οι
επιχειρήσεις δεν αντιλαμβάνονται τη φύση των επικείμενων αλλαγών. Για να μπορέσουν οι
επιχειρήσεις να ανταπεξέλθουν θα πρέπει να έχουν μια καλή στρατηγική στην οποία θα
πρέπει να εξετάζουν τις προκλήσεις που πρόκειται να αντιμετωπίσουν, να κάνουν μια καλη
διάγνωση και σύμφωνα με την πολιτική του οργανισμού να καταγραφούν οι κινήσεις που θα
κάνουν. (Rumelt, 2011) Η αλλαγή από την απλή ψηφιοποίηση της 3ης βιομηχανικής
επανάστασης στην καινοτομία που βασίζεται στον συνδυασμό των τεχνολογιών της 4ης
βιομηχανικής επανάστασης πιέζει τις επιχειρήσεις να επανεξετάσουν τον τρόπο που
δραστηριοποιούνται, που σημαίνει οτι στρατηγικές που μέχρι τώρα εστιάζουν στη μείωση
κόστους θα είναι λιγότερο αποτελεσματικές από αυτές που επιδιώκουν την καινοτομία στα
προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρουν, προσθέτοντας αξία. Στο επίκεντρο πλέον
τοποθετείται ο καταναλωτής.

Αθήνα, 2019
Με την νέα επανάσταση, αλλάζουν οι απαιτήσεις του καταναλωτή. Με το άνοιγμα των
αγορών, ο καταναλωτής μπορεί να προμηθευτεί ό,τι επιθυμεί κάνοντας γρήγορα και εύκολα
έρευνα αγοράς. Η γνώμη του ακούγεται εντονότερα και καθώς έχει πρόσβαση σε πληθώρα
πληροφοριών αυξάνονται και οι προσδοκίες του. Μια επιχείρηση για να κερδίσει τον
καταναλωτή πρέπει να ανταποκρίνεται γρήγορα και άμεσα στις ανάγκες του προσφέροντας
του πλέον υπηρεσίες και προϊόντα που θα είναι πιο προσωποποιημένα. Για παράδειγμα, η
εταιρία Nike, ανταποκρίθηκε σε αυτήν την πρόκληση της αγοράς προσφέροντας τη
δυνατότητα στον καταναλωτή να φτιάξει τα παπούτσια όπως τα επιθυμεί. 1

Στον κλάδο της προμηθευτικής αλυσίδας υπάρχουν επίσης πολλές αλλαγές. Τα κόστη
μεταφοράς μειώνονται και ανοίγουν νέες αγορές που κάνουν γόνιμο το έδαφος για
οικονομική ανάπτυξη. Αυτό συνεπάγεται δραστικές αλλαγές στα συστήματα και στις
διαδικασίες που θα αυξήσουν την ευελιξία μειώνοντας επίπεδα της προμηθευτικής αλυσίδας.
Ενδιαφέρουσα περίπτωση αποτελεί η ελληνική εταιρία Signal Ocean που έχει σχεδιάσει ένα
λογισμικό στο οποίο διευκολύνει τη ναύλωση πλοίων για μεταφορά εμπορευμάτων
μειώνοντας έτσι και χρόνο και κόστος παρέχοντας πληροφορίες των συνθηκών και των
εξελίξεων της αγοράς σε πραγματικό χρόνο, συμπεριλαμβανομένων των πρόσφατων
ναυλώσεων και βραχυπρόθεσμων προβλέψεων διαθεσιμότητας και σχετικής
ανταγωνιστικότητας βαποριών που συμμετέχουν στις ανά τον κόσμο ναυτιλιακές αγορές.2

Σε ένα τόσο μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον κρίνεται απαραίτητο όλα τα

ενδιαφερόμενα μέρη να αποκτήσουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες που χρειάζεται. Αυτές οι
τάσεις ποικίλουν από βιομηχανία σε βιομηχανία και από χώρα σε χώρα, γι’ αυτό είναι
σημαντικό να γίνουν κατανοητές οι ανάγκες της κάθε βιομηχανίας και χώρας. Σύμφωνα με
την έρευνα του economic forum, το 36% των θέσεων εργασίας αναμένεται να απαιτούν την
ικανότητα επίλυσης σύνθετων προβλημάτων ως βασική δεξιότητα.( βλ. πίνακα 1). Μια
μεγάλη ποικιλία επαγγελμάτων θα απαιτεί γνωστικές ικανότητες όπως η δημιουργικότητα,
ως βασικές δεξιότητες. Τέλος, κοινωνικές δεξιότητες, όπως η ικανότητα της
μεταδοτικότητας, και τεχνικές δεξιότητες θα θα αποτελούν, επίσης, προϋποθέσεις για πολλές
θέσεις εργασίας.

1
https://www.nike.com/gr/el_gr/c/nikeid
2
https://www.naftikachronika.gr/2018/12/17/65196/ Πρώτο θέμα, “Signal Ocean: η ψηφιακή πλατφόρμα
που εισάγει την τεχνητή νοημοσύνη στη ναυτιλία”, Δεκέμβριος 2018

Αθήνα, 2019
Καθώς πολλοί πιστεύουν πως το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα είναι η τεχνολογία, θα πρέπει
να γίνει κατανοητό πως το βασικό πλεονέκτημα έγκειται στο να βρεθούν οι άνθρωποι με τις
κατάλληλες δεξιότητες και τον ανάλογο τρόπο σκέψης. Αυτό είναι το κλειδί που θα αυξήσει
την αξία της τεχνολογίας και της καινοτομίας. Στο τελευταίο του βιβλίο ο Schwab
υπογραμμίζει πως “μία από τις βασικές προκλήσεις είναι να διασφαλίσουμε πως η τέταρτη
βιομηχανική επανάσταση οδηγείται από τους ανθρώπους και εστιάζει, επίσης, σε αυτούς. Οι
ανθρώπινες αξίες θα πρέπει να είναι αντικείμενο σεβασμού και όχι να αντιμετωπίζονται ως
οικονομικοί όροι.” (Schwab, 2018)

Επίλογος

Οι ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες είναι άπειρες άρα και οι τρόποι να ικανοποιούνται
αυτές οι ανάγκες και επιθυμίες είναι άπειροι. Αν υπάρχει σωστός σχεδιασμός και καλή
οργάνωση, θα υπάρχει πάντα δυνατότητα να εργαστούν όλοι. Όπως αναφέρει και ο Schwab,
όλα καταλήγουν στους ανθρώπους και στις αξίες. Η 4η βιομηχανική επανάσταση με τις νέες
τεχνολογίες που φέρει δεν θα καθορίσει ποιοι άνθρωποι θα έχουν εργασία και ποιοι όχι. Οι
άνθρωποι με τις αποφάσεις που παίρνουμε καθημερινά ως πολίτες, ως καταναλωτές και ως
επενδυτές, καθορίζουμε και το μέλλον μας.(Schwab, 2016) Σκοπός είναι όλες οι αποφάσεις
που θα ληφθούν και όλες οι πράξεις που θα πραγματοποιηθούν να αντανακλούν τις αξίες μας
και το όραμα μας για το μέλλον.

Αθήνα, 2019
Θα πρέπει αρχικά να ξεφύγουμε από συντηρητικούς τρόπους σκέψεις και να είμαστε
ανοιχτοί στις αλλαγές που συμβαίνουν ώστε να μη μας συνθλίψουν αλλά να είμαστε εμείς
που θα καθορίσουμε την πορεία μας δαμάζοντας τες. Με λίγα λόγια, αν ο κόσμος κατανοήσει
τα νέα δεδομένα, πάψει να αντιστέκεται στην αλλαγή και ξεπεράσει τον φόβο της
αβεβαιότητας θα μπορέσει να διαμορφώσει ένα μέλλον που οι επιχειρήσεις θα ανθίζουν, οι
άνθρωποι θα έχουν καλή ποιότητα ζωής και το περιβάλλον θα είναι υγιές. Η τέταρτη
βιομηχανική επανάσταση είναι η ευκαιρία να φτιαχτεί ό,τι πήγες λάθος στις προηγούμενες
εποχές και αυτό έχει ως σημείο εκκίνησης μια κοινή δέσμευση για ένα ένα κοινό μέλλον που
θα βασίζεται στις αξίες που είναι πραγματικά διαπολιτισμικές: να πασχίζουμε για το κοινό
καλο, να διασφαλίζουμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να επιδείξουμε υπευθυνότητα για τις
επόμενες γενιές.(Davis & O’Halloran, 2018) Ο ψηφιακός µετασχηµατισµός και η 4η
βιοµηχανική επανάσταση προσφέρουν ευκαιρίες δυναµικής ανάπτυξης µέσω της βελτίωσης
της παραγωγικότητας της εργασίας και της αξιοποίησης των δυνατοτήτων του ηλεκτρονικού
εµπορίου. Οµως, για όσες χώρες µείνουν πίσω, ο κίνδυνος της περιθωριοποίησης και της
στασιµότητας είναι κάτι παραπάνω από ορατός.( Αποστόλου, 2019)

Βιβλιογραφία

★ Butler- Adam, J. , 2018. “The fourth industrial revolution and education”, South
African journal of science, 114(5-6), 1-1
★ Herweijer et al, (2017), “Harnessing the Fourth Industrial Revolution for the Earth”,
World Economic Forum, Geneva
★ Ivanov, D. et al, 2018, “The impact of digital technology and Industry 4.0 on the ripple
effect and supply chain risk analytics”, Taylor and Francis Group, UK
★ Magruk, A., 2016, “Uncertainty in the sphere of the industry 4.0- Potential areas to
research”, VGTU Press, Bialystok
★ Pereira et al. , 2017, ”A review of the meanings and the implications of the Industry
4.0 concept” , Procedia Manufacturing 13, 1206–1214
★ Rumelt, R. P. , 2011, “Good strategy/Bad strategy: The difference and why it
matters”, Crown Publishing Group, New York
★ Schwab, Kl., 2016, “The fourth industrial revolution”, World Economic Forum, Geneva
★ Schwab et al, 2018 , “Shaping the Fourth Industrial Revolution”, Currency

Ηλεκτρονικές πηγές

★ https://m.liberal.gr/#/app/article245382/homepage προσπελάστηκε στις 25 Μαρτίου

2019

Αθήνα, 2019
★ https://www.naftikachronika.gr/2018/12/17/65196/ προσπελάστηκε στις 30 Μαρτίου
2019
★ https://www.weforum.org/agenda/2016/01/the-10-skills-you-need-to-thrive-in-the-fourt
h-industrial-revolution/ προσπελάστηκε στις 30 Μαρτίου 2019
★ http://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs.pdf προσπελάστηκε στις 30
Μαρτίου 2019
★ https://www.weforum.org/agenda/2016/01/the-fourth-industrial-revolution-what-it-mea
ns-and-how-to-respond/ προσπελάστηκε στις 31 Μαρτίου 2019
★ https://www.ethnos.gr/apopseis/30547_makria-apo-tin-4i-biomihaniki-epanastasi-i-ell
ada προσπελάστηκε στις 4 Απριλίου 2019
★ https://www.weforum.org/agenda/2018/11/the-fourth-industrial-revolution-is-driving-a-
new-phase-of-globalization/?fbclid=IwAR32LuxvLyWcoS9o4coGoqOeYDDURgz_j1X
up2wZboXbeddlA-b38AtzHPo προσπελάστηκε στις 6 Απριλίου 2019
★ http://www3.weforum.org/docs/WEF_Leading_through_the_Fourth_Industrial_Revolu
tion.pdf?fbclid=IwAR1kLh3Xq2P8OKL8igSheli-sDg0X7-oS1rs5QPbROGs6MhR-Klwj
AoWbI4 προσπελάστηκε στις 6 Απριλίου 2019

Αθήνα, 2019