Prof.

dr Djordje Jovanović

SCR TIRISTORI
1. Uvod
Predmet proučavanja energetske elektronike obuhvata elektronske uređaje koji se
primjenjuju u različitim sistemima i izvorima napajanja električnom enetgijom. Ovi uređaji
služe za pretvaranje električne struje i napona: naizmjenične struje i napona u jednosmjernu
(ispravljači), jednosmjerne struje i napona u naizmjeničnu (invertori), naizmjenične struje i
napona jedne učestanosti u drugu učestanost (ciklokonvertori), niskog (visokog)
jednosmjernog napona u visoki (niski) jednosmjerni napon (čoperi) itd. U klasu ovih uređaja
ubrajaju se uređaji za poboljšanje kvaliteta električne energije kojima se vrši filtriranje i
stabilizacija struje i napona. Osnovne karakteristike ovih uređaja, za razliku od elektronskih
uređaja male snage, odnose se na stepen iskorišćenja, koeficijent snage itd. Pošto je njihova
namjena uglavnom u energetici, to se i oblast njihovog proučavanja naziva energetska
elektronika, a sami uređaji poluprovodnički pretvarači električne energije. Naziv ove oblasti
na engleskom je - Power electronics, a na ruskom - Silovaja elektronika, što bi u oba slučaja
bukvalno značilo – Snažna elektronika.
Izdvajanje oblasti energetske elektronike iz industrijske elektronike u samostalnu
tehničku disciplinu, počelo je početkom 60-ih godina, zahvaljujući progresu u oblasti snažne
poluprovodničke tehnike, tj razvoja dioda, tranzistora i tiristora velike snage. Razvoj
poluprovodničkih energetskih ventila dao je nove mogućnosti upravljanja tokom električne
energije.
Pretvaranje električne energije na bazi elektromašinskih pretvarača (sistem motor-
generator) ima niz nedostataka u odnosu na statičke poluprovodničke pretvarače električne
energije. Poluprovodnički pretvarači imaju bolje tehničko-ekonomske karakteristike kao što
su manji gabariti, bešumnost u radu, lakše održavanje, odsustvo obrtanja mehaničkih djelova
i pokretnih kontakata, duži rok trajanja i veću sigurnost, veći koeficijent korisnog dejstva,
manja inercija sistema kao i niža cijena poluprovodničkih komponenti. Na slici 1.1 prikazana
je otvorena struktura poluprovodničkog pretvarača električne energije naizmjeničnog u
jednosmjerni sistem. Filter i stabilizator su neobavezni elementi ispravljačkog postrojenja.

AC stabili- DC
izvor ispravljač filter zator potrošač

Slika 1.1

Poluprovodnički pretvarači električne energije često se koriste i u zatvorenim

sistemima upravljanja i regulacije gdje dolazi do izražaja njihova mala inertnost i veliki
koeficijent pojačanja snage upravljačkog signala.
Energetska elektronika nalazi sve veću primjenu u najrazličitijim oblastima
elektrotehnike, kao u elektromotornim pogonima, elektrotermiji (za indukciono zagijavanje
metala), transportu (električni automobili i lokomotive), u elektrometaluškoj i hemijskoj
industriji, sistemima neprekidnog elektronapajanja, sistemima napajanja radioelektronske
aparature male snage itd.

1
2.Osnovni elementi pretvaračke tehnike

Osnovni elementi pretvaračke tehnike su poluprovodnički nelinearni elementi čija je

volt-amperska karakteristika približna idealnoj, relejnog tipa, prikazana na slici 1.2. Takvi
elementi imaju dva vidno izražena stanja:
uključeno - koje odgovara visokoj provodnosti elemenata i isključeno - odgovara niskoj
provodnosti elementa u električnom kolu. Funkciju takvih elemenata obavljaju
poluprovodnički električni ventili. Oni se sastoje od različitih poluprovodničkih slojeva,
različitih provodnosti. Osnovni poluprovodnički materijali su silicijum i germanijum.
Uvođenjem atoma drugih elemenata u kristalnu rešetku poluprovodničkih elemenata, vrši se
njihovo dopiranje.

uključen

0 u
isključen

Slika 1.2

U slučaju "p" poluprovodnika, kao dopanti, koriste se aluminijum, bor ili galijum.
Uobičajen naziv za ove dopante je akceptori. Njihovi atomi imaju samo tri valentna elektrona
i da bi popunili sve četiri kovalentne veze, kao što zahtijeva kovalentna veza, oni uzimaju
jedan elektron iz obližnjeg atoma. Na taj način nastaje akceptor (koji je negativan jon) i
šupljine, koje su pozitivni joni, tj. imaju višak pozitivnog naelektrisanja. U slučaju "p"
poluprovodnika, šupljine su slobodni nosioci naelektrisanja, dok su akceptori sa čvrsto
vezanim prostornim naelektrisanjem. Pored toga, šupljine su majoritetni (većinski) nosioci
slobodnog naelektrisanja u slučaju "p" poluprovodnika. Postoje takođe u slučaju "p"
poluprovodnika i manjinski ili minorni nosioci slobodnog naelektrisanja - slobodni elektroni,
nastali usled toplotnog titranja prostorne rešetke.
U slučaju "n" poluprovodnika, dopanti su fosfor i antimon. Oni imaju pet valentnih
elektrona, tako da pri stvaranju kovalentne veze jedan elektron ostaje neuparen i labavo vezan
za kristalnu rešetku. Ovi elektroni predstavljaju većinske nosioce slobodnog nalektrisanja u
"n" poluprovodniku, dok su manjinski šupljine nastale usled toplotnog titranja prostorne
rešetke. Uobičajen naziv za ove dopante je donori.
Obično odnos broja stranih atoma prema broju atoma germanijuma ili silicijuma
iznosi 1:1.000.000 do 1:100.000.000. Princip dejstva poluprovodničkih uređaja zasniva se na
uzastopnom djelovanju poluprovodničkih slojeva različitih tipova provodnosti ( p i n tipa).

2
3.Teorijski osnovi tiristora
Predmet razmatranja ovog dijela su tiristori posebnog tipa - SRC tiristori. Jedan od
najznačajnijih usmjeračkih elemenata - SRC tiristor, proizveden je 1957. godine u General
Electric-u USA. Skraćenica je akronim od naziva: Silicon Controlled Rectifier -Silicijumski
kontrolisani usmjerač. Današnja generacija tiristora ove vrste u stanju je da radi sa
maksimalnim inverznim naponom do 6000 V i maksimalnom direktnom strujom do 3500 A.
Kako je tiristor posebna vrsta poluprovodničkog usmjeračkog elementa, posebna
pažnja data je opisu njegovih prekidačkih osobina. To je neophodno da bi se u kasnijem
tekstu mogla shvatiti primjena tiristora u konvertorima za regulaciju snage, kao i za
pretvaranje energije jednog oblika u drugi.
Tiristor, kao poluprovodnički element razlikuje se od dioda i tranzistora po tome što
sadrži posebnu priključnu elektrodu - pobudnu elektrodu - gejt (gate). Njena uloga je od
posebnog značaja u regulaciji rada tiristora kao električnog ventila.
Zavisno od konstruktivnog rešenja, načina primjene, načina uključivanja i
isključivanja, karakteristika i drugih značajnih parametara, postoji čitav niz tipova tiristora
koji čine porodicu tiristora.
Prilikom opisa rada i izlaganja karakteristika tiristora u ovom tekstu se misli na
tiristore tipa SCR, tj. Silicijumske kontrolisane usmjerače sa tri izvoda i sa blokiranjem u
inverznom smjeru.

3.1. Podjela elemenata iz familije tiristora

Veoma je teško izvršiti strogu namjensku ili konstruktivnu podjelu tiristorskih

elemenata, jer se ne može povući baš oštara crta među njima, pošto se u aplikacijama mogu
sresti kako u svojoj osnovnoj šemi tako i kao modifikovani elemenat. Osim SCR porodici
tiristora pripadaju Diak, Triak, GTO, Dinistor, LIGHT-SCR (foto-tiristor), kao i komponente
koje su se pojavile 80-ih godina 20 vijeka - SITH (static induction thyristor), MCT (MOS -
controlled thyristor), itd.
Poluprovodničke elemente iz familije tiristora možemo podijeliti prema snazi za
koju su namijenjeni, prema vrsti pobude (npr. foto-tiristori), prema oblasti primjene, ili prema
nekim drugim srodnim osobinama ili karakteristikama.
Podjela se može izvršiti i prema tome da li provode u jednom ili oba smjera -
unidirekcionalni ili bidirekcionalni elementi respektivni (tabela 3.1).

Undirekcionalni Bidirekcionalni
SRC, SUS, LASRC, GTO, PUT TRIAK, DIAK, SBS
Tabela 3.1

3
U tabeli 3.2 su dati neki od tiristora zavisno od broja izvoda priključaka.

Tip Broj Vrsta rada

tiristora izvoda Deblokiranje Provođenje Blokiranje
DIAK Direktnim Provođenje u oba Inverznim naponom
Dva naponom smjera -
bidirekcionalno
provodjenje
SCR Pobudnim Provođenje u jednom Inverznim naponom
Tri signalom na smjeru -
gate unidirekcionalno
provodjenje
TRIAK Pobudnim Provođenje u oba Inverznim naponom
Tri signalom na smjera -
gate bidirekcionalno
provodjenje
GTO Tri Pozitivnim Provođenje u jednom Negativnim
pobudnim smjeru - pobudnim signalom
signalom na unidirekcionalno na gate
gate provodjenje
Dinistor Dva Direktnim Provođenje u jednom Inverznim naponom
naponom smjeru -
unidirekcionalno
provodjenje
LASCR Tri Svjetlostnim Provođenje u jednom Inverznim naponom
signalom na smjeru -
gate unidirekcionalno
provodjenje
Tabela 3.2

U tabeli 3.3 prikazana su četiri osnovna uredjaja za pretvaranje snage pomoću tiristora.

Izvor napajanja Uredjaj Vrsta opterećenja

1. Izvor jednosmjerne Čoper Potrošač za jednosmjernu
struje struju

2. Izvor naizmjenične Ciklokonvertor Potrošač za naizmjeničnu

struje struju promjenljive
učestanosti
3. Izvor jednosmjerne Invertor Potrošač naizmjenične struje
struje
4. Izvor naizmjenične Ispravljač Potrošač jednosmjerne struje
struje
Tabela 3.3

4
 Podjela tiristora se može izvršiti i prema ulozi pobudne elektrode na dvo-operacione
i jedno-operacione. Kod dvo-operacionih elemenata dejstvom na pobudnu elektrodu tiristor
se može deblokirati, ali . blokirati (primjer GTO - dejstvom pozitivne pobude se deblokira, a
dejstvom negativne - blokira). Kod jedno-operacionih elemenata dejstvom na pobudnu
elektrodu tiristor se može deblokirati, ali bilo kakvo dalje dejstvo na pobudu ne može uticati
na blokiranje tiristora (primjer SCR).

3.2. Osobine tiristora SCR

Tiristor se kao element električnog kola može upotrijebiti da blokira stanje

provođenja struje u kolu, za bilo koji vremenski period. Da bi se uspostavilo provođenje u
kolu, potrebno je na pobudnu elektrodu dovesti odgovarajući pozitivni pobudni signal. Ako
se tiristor koristi u kolu naizmjenične struje, onda se on može dovesti u stanje provođenja u
toku pozitivne poluperiode sinusoide naizmjenične struje. Na taj način se postiže jednostavno
upravljanje uključivanjem ili isključivanjem naizmjenične struje u kolu, odnosno, reguliše se
veličina srednje snage naizmjenične struje koja se dovodi na potrošač. Takva regulacija se
naziva faznom regulacijom, jer se praktično mijenja električni ugao provodjenja tiristora.
Interval provođenja struje kroz tiristor naziva se ugao provođenja. Regulisani usmjerači-
tiristori mogu da se koriste za regulaciju snage naizmjenične stuje, ako se vežu u
antiparalelnoj sprezi, tako da jedan tiristor provodi u jednom , a drugi u suprotnom smjeru.
Pobudni signal se primjenjuje da bi inicirao strujni tok, odnosno stanje provođenja
(deblokiranje) tiristora, pri čemu se blokiranje vrši inverznim naponom. Dalje faznom
regulacijom, odn. regulacijom ugla paljenja tiristora, može se regulisati srednja vrijednost
napona dovedenog na potrošač, odn. snaga potrošača.
Kod kola jednosmjerne struje, gdje se napon na krajevima tiristora ne invertuje,
pobudna elektroda se može upotrebiti da inicira tok struje izmedju A-K, ali se zato mora
primijeniti posebna tehnika da se tok struje zaustavi, odn. da se ostvari inverzni napon koji
blokira tiristor. U takvim slučajevima se koristi neko dodatno električno kolo pomoću koga se
prouzrokuje protok inverzne struje kroz usmjeračko kolo sa SCR, čime se izvrši blokiranje
SCR. Proces gašenja tiristora i prelazak struje na drugo strujno kolo naziva se komutacija. U
kolima jednosmjerne struje komutacija je vrlo komplikovana i vrši se pomoću posebnih kola i
uredjaja - pa se naziva vještačka komutacija.
Kod rada sa aktivnim otpornim elementima u kolima naizmjenične struje, struja
prestaje da teče kada napon napajanja promijeni polaritet, tj. na kraju svakog pozitivnog
poluciklusa. U kolima naizmjenične struje SCR tiristori se gase inverznim naponom mre¬že -
takva komutacija se naziva prirodna komutacija. Tiristori SCR su upravo zbog ove osobine
zadržali primjenu uglavnom u uredjajima gdje se obavlja njihova prirodna komutacija – a to
su ispravljači, dok je njihova primjena u kolima sa vještačkom komutacijom praktično
eliminisana. Pogotovo pojavom dvo-operacionih elemenata veće snage (GTO, tranzistora,
IGBT, itd.), primjena SCR tiristora u kolima sa vjestačkom komutacijom je apsolutno
nesvrsishodna.

5
3.3. Princip rada tiristora

Tiristor predstavlja silicijumski elemenat koji ima mogućnost regulisanja strujnog

toka u jednom smjeru (stoga se često naziva poluprovodnički ventil). U osnovi to je
četvoroslojni p-n-p-n spoj sa tri priključne elektrode: anodom (A), katodom (K) (glavne
strujne elektrode) i pobudnom elektrodom (gate) (pomoćna elektroda). Spoljni slojevi
tiristora P i N su jako dopirani i ubacuju mnoštvo nosilaca opterećenja u manje dopirane
unutrašnje slojeve p i n.
Na slici 3.1 prikazana je šema spoja, simbol i U-I ( volt-amperska) karakreristika
tiristora.
Tiristor je silicijumski, regulisani usmjerač, koji kadase pobudi pri Uak>0, nastavlja
da provodi struju samo u jednom smjeru, što se vidi i sa U-I karakteristike. Tiristor posjeduje
osobinu, odnosno mehanizam povratne sprege, koja mu obezbjeđuje kontinuitet provođenja
poslije pobude. U stanju provođenja tiristor ima veoma malu unutrašnju otpornost. Kada bi u
unutrašnjem provodnom kolu postojala velika otpornost ona bi prouzrokovala veliki
unutrašnji pad napona, odnosno, velike gubitke snage, što bi dovelo do potpunog razaranja
tiristorske silicijumske strukture usljed nastale toplote.
Kada se na tiristor primijeni direktan napon, tj. kada je anoda pozitivnija u odnosu
na katodu, tada je upravljački spoj J2 inverzno polarisan i kroz njega teče samo mala rasipna
struja. Tiristor je tada u neprovodnom stanju. Međutim kada se na pobudnu elektrodu dovede
pozitivni napon, kroz ovaj spoj počinje da teče struja. Ovo prouzrokuje porast strujnih
pojačanja kod p-n-p i n-p-n tranzistorske strukture spojeva (gornja tri, odnosno, donja tri sloja
tiristora). Kada zbir strujnih pojačanja dostigne jedinicu, naponska barijera na upravljačkom
spoju opada i spojevi J1 i J3 postaju direktno polarizovani (podrobnija objašnjenja data su u
poglavljima 3.4 i 3.5). Kao rezultat, jako dopirani spoljni slojevi tiristora P i N ubacuju
mnoštvo nosilaca opterećenja u manje dopirane unutrašnje slojeve p i n, omogućavajući im
tako veliku provodnost. Tada je tiristor doveden u provodno stanje i struja tiristora je
podržavana nosiocima opterećenja iz spoljnjih slojeva.

Slika 3.1

6
 Strujna pojačanja zavise od veličine struje pobudne elektrode, jer je potrebna
dovoljno velika pobuda da obezbijedi potrebno strujno pojačanje, inače se tiristor neće
dovesti u stanje provođenja.

3.4. Analogija SCR tiristora (P-N-P-N spoja) sa ekvivalentnom šemom dva

tranzistora

Na slici 3.2 prikazana je analogija p-n-p-n spoja (koji u stvari predstavlja tiristorski
element standardnog silicijumskog regulisanog usmjerača) sa dva tranzistora: p-n-p i n-p-n
koji su u komplementarno spojeni, tako da obrazuju regenerativni sistem povratne sprege
(tzv. back-to back sprega).

Slika 3.2

Ukoliko postoji potencijalna razlika između anode i katode, tj. ako je Uak>0,
dovođenjem struje gejta (ig>0) dolazi do porasta struje baze tranzistora T2 i B 2 , čime se
1
povećava i kolektorska struja i C 2 (pošto je i C = i B ). Povećanjem struje i C 2 , koja je
1−α
jednaka struji i B1 , iz prethodno navedenih razloga povećava se i struja i C 1 - što opet dovodi
do novog povećanja struje i B 2 , itd. Ovdje dakle postoji jedan kumulativni, lavinski proces
povećanja struja, samim tim i struja Ia, odn. Ik. Dovodjenjem struje gejta ig ( i B 2 =ig + i C 1 )
ubrzava se proces puštanja dva tranzistora u rad, a samim tim i njihove analogije - tiristora.
Tranzistori provode sve veću struju dok ne uđu u zasićenje, a nadalje provode konstantne
struje. Na taj način tranzistori, odn. tiristor, su pušteni u rad. Struju gejta nije potrebno
održavati tokom procesa puštanja u rad. Dovoljno je na početku dovesti jedan impuls ove
struje, koji inicira pomenuti lavinski proces.
Matematička analiza kola sa slike 3.2:

iC1 = α 1i E1 + I CO1 (2.1)

iC 2 = α 2 i E 2 + I CO 2 (2.2 )
ia + ig = ik (2.3)

7
 Iz datog sistema jednačina ima se:
i B1 = i E1 − iC1 = (1 − α 1 )i E1 − I CO1 (2.4 )
i B1 = iC1 = α 2 (ia + i g ) + I CO1 (2.5)

Izjednačavajući desna strane jednačina (3.4) i (3.5) dobija se relacija za anodnu

struju:
α 2 i g + I CO1 + I CO 2
ia = (2.6)
1 − (α 1 + α 2 )

Za ovako komplementarno vezane tranzistore važi da je ukupno strujno pojačanje α

jednako zbiru α 1 + α 2 . Promjena α u funkciji I E ≡ i a data je na slici 3.3:

Slika 3.3

Sa slike se vidi da je, na samom početku puštanja tiristora u rad, (dok je struja i a još uvijek
mala) α sasvim malo, ali raste sa povećanjem struje i a ≡ i E .
Iz izraza za struju i a (3.6), može se zaključiti da kada je struja ig=0 tiristor neće doći
u stanje provođenja, s obzirom da struje curenja I CO 1 i I CO 2 imaju jako male vrijednosti.
Ako se pak između anode i katode tiristora dovede veliki napon (veći od UBO sa Sl.3.1),
struje curenja dostižu značajne vrijednosti i same izazivaju kumulativni proces, tj. puštanje
(okidanje, deblokiranje) tiristora. Do povećanja vrijednosti struja curenja može doći i
povećavanjem temperature ambijenta. Ovo je tzv. neželjeno okidanje tiristora.

8
3.5. Proces deblokiranja tiristora

Prije nego što dovedemo pozitivni impuls na rešetku (gejt) G (ustvari izmedju gejta G
i katode K), direktni napon ventila UAK stvara na spoju Jc (sl.3.4) jako električno polje koje,
kao u svakom p-n spoju, lako provodi iz sloja u sloj manjinske nosioca nelektrisanja
Pri polarizaciji UAK>0 tiristor se može shvatiti kao tri redno vezane diode JA, Jc, Jk.
Pri tome su JA, Jk direktno polarisane, a Jc inverzno sprečavajući protok struje od A prema
K.
Ako propustimo upravljačku struju Ig između rešetke G i katode K, koja je direktna za spoj Jk
, ona će inicirati proboj inverzno polarisane diode Jc, tj. proboj potencijalne barijere u jednoj
tački (vruća tačka - hot spot) - sl.3.4. Kao posljedica javlja se direktna struja ventila IF.

Slika 3.4

Sa porastom struje IF, rušenje potencijalne barijere se nastavlja i nastaje proces

lavinskog nestajanja ove barijere (poglavlje 3.4), tako da se struja IF, kada dostigne vrijednost
blisku nominalnoj , raspoređuje po cijeloj površini spoja Jc. Rušenje potencijalne barijere i
povećanje površine koja provodi struju ne vrši se trenutno, već je potrebno vrijeme reda
desetak µs (zavisno od tipa tiristora) da se direktna struja rasporedi po cijeloj površini.
Pri tome otpor od 100kΩ u direktnom smjeru, prije nestajanja barijere, opada na
vrijednost 0,1Ω poslije njenog nestanka. Započeti proces lavinskog nestajanja barijere
obavlja se i bez učeššća upravljačke struje, koja je potrebna samo da se taj proces inicira. Na
dalje odvijanje procesa upravljačka struja nema uticaja, tj on se odvija samostalno. Zato je
moguće tiristor deblokirati, pustiti u provodno stanje i vrlo malom snagom, tj. sa relativno
malim vrijednostima UGK I IGK. Korisno je da upravljački signal bude intezivan i strm, tj. da
dostigne svoju punu vrijednost za vrlo kratko vrijeme (kraće od 1µs). U tom slučaju se
sprečava da brzina porasta anodne struje bude veća od brzine širenja provodne zone spoja Jc.
U suprotnom moglo bi doći do lokalnog pregrijavanja i pregorijevanja ovog spoja.
Najmanja struja koja je u stanju da održava prenošenje nosilaca naelektrisanja kroz
spoj Jc naziva se struja održanja (držanja) Ih (holding current) i predstavlja značajan parametar
tiristora.

9
3.6. Načini puštanja tiristira u rad

1. Najčešće korišćeni način puštanja u rad tiristora (tzv. kontrolisani) je dovodjenjem

napona UAK> ∆ U i primjenom pozitivne struje gejta ig. Napon ∆ U predstavlja pad napona
na tiristoru (zavisno od tipa tiristora iznosi 0.1 - 0.6 V).

2. Drugi način puštanja tiristora u rad je dovodjenjem velikog direktnog napona

UAK, pri čemu je struja gejta jednaka nuli. Usled velikog direktnog napona, većeg od
prevalnog (prelomnog) UBO, struje curenja će imati značajne vrijednosti, što će dovesti do
proboja inverzno polarizovanog p-n spoja. Ovakav način puštanja tiristora u rad je
neuobičajen, a specijalni tiristori koji se ovako uključuju nazivaju se dinistori.

3. Treći način puštanja u rad tiristora je dovodjenjem napona UAK> ∆ U (ali ne jako
velikog, da ne bi došlo do proboja inverzno polarisanog p-n spoja) i postavljanjem tiristora u
ambijent sa visokom temperaturom. Tada dolazi do toplotnog titranja kristalne rešetke i
pojave slobodnih nosilaca naelektrisanja u velikom broju, što dovodi do nekontrolisanog
provođenja tiristora. I ovaj način je, kao i prethodni, sasvim neželjen, jer se tiristor
nekontrolisano uključuje. Svako nekontrolisano uključenje tiristora može dovesti do havarija
u uredjaju čiji je tiristor sastavni dio. Da bi zaštitili tiristor od takvoguključenja, on se
postavlja na hladnjak koji mu omogućava brže hlađenje.

4. Četvrti način je postizanjem visokog porasta napona između anode i katode

Ud=UAK za relativno kratko vrijeme. Ovo se objašnjava time što svaki p-n spoj ima svoju
unutrašnju parazitnu kapacitivnost C. Ako je funkcija promjene napona u vremenu dUd/dt
dU d
takva da se napon naglo mijenja javlja se kapacitivna struja i c , koja je oblika iC = C .
dt
Ona može dostići značajnu vrijednost dovodeći tako tiristor u stanje nekontrolisanog
provodjenja (detaljnije u poglavlju 4.2B).

5. Poslednji način puštanja tiristora u rad je energijom zračenja (svjetlosna energija)

usmjerenom na gejt. Energija zračenja usmjerena na gejt, u opsegu spektra koji prodire u
silicijumovu kristalnu strukturu, oslobađa veći broj parova elektron-šupljina. Ako rezultantna
struja gejta, ovakvog porijekla, pređe kritični nivo doći će do pojave provođenja. Ovakav
pobudni mehanizam omogućuje rad tiristora sa svjetlosnom pobudom. Kod takvih elemenata
(foto-tiristori ili LIGHT SCR - svjetlosno aktivirani SCR tiristori) obično postoje svjetlosni
prozori na kućištu da bi svjetlosne radijacije mogle da prodru do silicijumske palete ili se
koriste optički kablovi.

10
4.Karakteristike SCR tiristora
Da bi shvatili rad i primjenu tiristora potrebno je proučiti neke njegove važnije
karakteristike koje se mogu definisati uglavnom kroz četiri grupe karakteristika:

1. STATIČKE KARAKTERISTIKE
2. DINAMIČKE KARAKTERISTIKE
3. UPRAVLJAČKE KARAKTERISTIKE
4. TERMIČKE KARAKTERISTIKE

4.1 Statičke karakteristike

Kao što se vidi sa karakteristike U-I (sl. 4.1) rad tiristora u režimu inverzne
polarizacije veoma je sličan radu poluprovodničke diode. U tom stanju tiristor ima vrlo veliku
unutrašnju impedansu, tako da vrlo mala inverzna struja, tzv. "inverzna struja blokiranja" teče
kroz p-n-p-n spoj. Ova struje je veoma mala sve dotle dok inverzni napon ne pređe kritičnu
vrijednost UBR, kada inverzna struja naglo raste. Veličina inverznog probojnog napona UBR
razlikuje se kod različitih tipova tiristora.
U slučaju direktne polarizacije p-n-p-n spoj tiristora je električno bistabilan i može
da predstavlja ili vrlo veliku impedansu (direktno blokiranje tj. "OFF" stanje, odn. na Sl.4.1 -
blokirna karakteristika) ili vrlo malu impedansu (direktno provođenje tj. "ON" stanje, odn. na
Sl.4.1 - propusna karakteristika)). U stanju direktnog blokiranja kroz tiristor teče izvjesna
mala struja ID koja se naziva direktna struja blokiranja. Veličina ove struje je približno ista
kao i inverzne struje koja teče pri inverznoj polarizaciji. Porastom napona u direktnom smjeru
dostiže se naponska tačka pri kojoj direktna struja naglo raste i tada se tiristor prebacuje u
"ON" stanje. Ova karakteristična vrijednost napona naziva se prevalni (prelomni) napon UBO
(breake voltage).
Kada je tiristor u provodnom stanju, direktna struja je prvjenstveno ograničena
impedansom spoljašnjeg kola i njeno povećanje od porasta direktnog napona.

11
 Slika 4.1.

T - provodno stanje
D - blokirno stanje
R - inverzno stanje
UT (IT) - propusni napon (struja)
UD (ID) - blokirni direktni napon (struja)
UR (IR) - inverzni napon (struja)
UBR - inverzni probojni napon (break down reverse voltage)
UBO - maksimalni prevalni (prelomni) direktni napon (break over direct voltage)
IL - struja prihvatanja (latching current)
IH - struja održavanja (holding current)
IR - inverzna struja (reverse current)
IG - upravljačka struja (struja gejta) (gate current)

Kao što se iz gornjih karakteristika vidi, tiristori su idealni elementi za primjenu u

prekidačkoj tehnici. Kada je radni napon tiristora ispod tačke prelomnog napona, struja kroz
spoj ID je veoma mala i tiristor praktižno predstavlja otvoren prekidač. Kada napon na
glavnim priključcima poraste i pređe tačku prelomnog napona, tiristor prelazi u stanje visoke
provodnoti, što praktično predstavlja zatvoren prekidač.
Važna veličina u definisanju rada tiristora javlja se tzv. "struja hvatanja" I L i
predstavlja najmanju vrijednost struje tiristora koja je potrebna da se održi provođenje,
neposredno poslije prelaska iz stanja blokiranja u stanje provođenja, a poslije otklanjanja
pobudnog signala. Vrijednost ove struje obično iznosi 1% struje stacionarnog stanja ITn. Kada
se jednom uspostavi struja I L tiristor ostaje u stanju provođenja. Tiristor ostaje u tom stanju
sve dok struja kroz njega ne padne ispod vrijednosti I H koja se naziva - struja održavanja
(držanja) (minimalna struja pri kojoj tiristor još uvijek provodi). Pri struji IT<IH tiristor
ponovo prelazi u stanje blokiranja. Odnos ovih struja predstavlja faktor homogenosti tiristora
i obično se smatra normalnim i do I L : I H =2:1.

12
 Napon okidanja tiristora može da varira , odnosno da se mijenja, mijenjanjem nivoa
signala na pobudnoj elektrodi, kao što se vidi na sl. 4.1 gdje je prikazana familija krivih
tiristora za razližite vrijednosti struje I g pobudne elektrode. Povećavanjem struje pobudne
elektrode, veličina prevalnog napona UD opada. To se objašnjava ćinjenicom da pri većim
strujama IG proces lavinskog proboja inverznog spoja započinje i pri manjim vrijednostima
UD <UBO. Pri normalnim uslovima tiristor radi sa prevalnom vrijednošću UD znatno ispod
maksimalnog prelomnog napona UBO. Tiristor sedovodi u provodno stanje pomoću pobudnog
signala IG dovoljne amplitude na pobudnoj elektrodi, da bi se sigurno doveo u provodno
stanje u traženom trenutku. Vrijednosti UBO i UBR su približno iste.

4.2 Dinamičke karakteristike

Dinamičke karakteristike ćemo proučitiu kroz četiri osnovna tipa ovih

karakteristika: A) vrijeme deblokiranja tiristora, B) stepen porasta direktnog napona tiristora,
C) maksimalna brzina porasta direktne struje tiristora, D) vrijeme blokiranja tiristora.

A) Vrijeme deblokiranja tiristora

Uspotavljanje struje kroz tiristor u momentu deblokiranja nije trenutno, čak ni u

slučaju da je upravljački impuls vrlo strm. Takođe i prekid direktne struje zahtijeva određeno
vrijeme. Vrijeme paljenja (deblokiranja): t gt (turn-on time) iznosi nekoliko µs i dijeli se na :
t d - vrijeme kašnjenja koje je reda (0.3-1)µs i t r - vrijeme opadanja blokirnog napona koje je
reda (1-6)µs (sl. 4.2.). Za to vrijeme pad napona na tiristoru UF se smanji za 10%, a zatim za
daljih 80% što se smatra trenutkom kada je direktna struja praktično uspostavljena (za slučaj
čisto omskog opterećenja). Korisno je da je vrijeme deblokiranja t gt što manje.

Slika 4.2

Vremena t d i t r se mogu definisati i preko porasta anodne struje (sl. 4.3.).

13
 Slika 4.3

Vrijeme kašnjenja t d smanjuje se povećevanjem upravljačke struje I g i može opasti na

vrijednosti iz intervala od (0.2-0.5)µs. Skoro je nezavisno od temperature, ali raste pri nižim
upravljačkim naponima (npr. ispod 3 V).
Posebnu pažnju treba posvetiti smanjivanju vremena opadanja blokirnog napona
(vrijeme porasta), jer su u ovom periodu veliki i napon i struja, a prema tome i snaga
disipacije što može prouzrokovati pregrijavanje tiristora pri čestim uključenjima, a time
oštećenje tiristora.

B) Stepen porasta direktnog napona tiristora

Jedan od važnijih parametara u primjeni kontrolisanih usmjerača - tiristora je

osjetljivost na stepen rasta direktnog napona dUd/dt. Ako se tiristor podvrgne brzoj promjeni
direktnog napona može doći do uključenja, tj. do deblokiranja čak i bez upravljačke pobude,
prije nego što se dostigne prevalni napon U BO . Odnosno, napon U BO opada sa porastom
dU d
tzv. stepena rasta direktnog napona: . Usljed kapacitivnosti C izmedju p-n spojeva
dt
dU d
dolazi do pojave kapacitivne struje koja je oblika: i C = C . Pošto je ova struja
dt
proporcionalna brzini porasta napona može doći do uključenja tiristora i bez primjene struje
gejta Ig i to pri naponima znatno nižim od U BO .

14
 Struja koja izaziva okidanje opada sa porastom temperature, pa prema tome
osjetljivost na dUd/dt raste sa porastom temperature. To se vidi sa sl. 4.4 na kojoj su
dU d
prikazane vrijednosti napona pokidanja u funkciji i temperature spoja.
dt
Uticaj stepena porasta napona na napon okidanja objašnjava potrebu da se od
konstruktora zahtijeva vrijednost za koju rad usmjerača neće biti ometan prevremenim
deblokiranjem. Stoga je ovaj podatak obično dat u kataloškim podacima o tiristoru. Red
veličine stepena porasta direktnog napona je za tiristore srednjih performansi preko 20 V/µs,
dU d
a mijenja se zavisno od tipa tiristora. Moguće je smanjiti uticaj na rad tiristora na više
dt
načina. Jedan od njih je paralelnim vezivanjem RC elementa (tzv. snubber) tiristoru koji
ograničava porast napona između anode i katode ispod kritične vrijednosti (npr.
20V µs )(inače uz kondenzator se uvijek vezuje otpornik radi ograničenja struje pražnjenja).

Slika 4.4.

C) Maksimalna brzina porasta direktne struje tiristora

Poslije dovođenja pobudnog signala na pobudnu elektrodu, potrebno je izvjesno

vrijeme da se uspostavi provodjenje. To znači da je brzina kojom raste struja provodnog
stanja ograničena brzinom širenja provodne zone, tj. brzinom širenja lavinskog procesa na
barijeri inverznog p-n spoja. Radi toga je definisana granična vrijednost porasta direktne
struje tiristora di/dt da bi se spriječilo oštećenje tiristora. Kritična, tj. maksimalna brzina
porasta struje u stanju provođenja, zavisna je od veličine površine poprečnog presjeka p-n
spoja i može se donekle povećati povećanjem pobudne struje I g . Brzina porasta struje u
provodnom stanju zavisi od tipa tiristira. Za tiristore srednjih performansi iznosi preko 20 A/
µs. Radi smanjenja brzine porasta struje u kolo se dodaju prigušni elementi (prigušnice L)
koji ograničavaju brzinu porasta struje. Na sljedećoj slici prikazan je oblik struje koji se
dobija prilikom ispitivanja karakteristike di/dt tiristora.

15
 Slika 4.5

Na sl.4.6 prikazan je, u vremenskom domenu, proces širenja lavinskog procesa po

poprečnom presjeku p-n-p-n spoja tiristora poslije djelovanja strujnog impulsa na gejt.

Slika 4.6.

U trenutku t=0 primijenjen je upravljački impuls i dolazi do lavinskog proboja koji se širi po
poprečnom presjeku tiristora (šrafirano polje). Kako se lavinski proces širi po površini to se
povećava i direktna struja tiristora. Na slici tiristor će provesti po cijeloj površini poslije
vremena t=20µs. Ukoliko je pak, brzina porasta provodne struje veća od brzine porasta
provodne oblasti, to će direktna struja, koja je dostigla stacionarnu vrijednost, prolaziti samo
kroz dio poprečnog presjeka tiristora. To ima za posljedicu pregrijavanje i uništenje tog
dijela tiristora, a samim tim tiristor gubi blokirna svojstva, tj provodi u oba smjera kao obični
provodnik. Time on postaje neupotrebljiv.

D) Vrijeme blokiranja tiristora

Nakon gašenja tiristora nastaje proces rekombinacije parova elektron-šupljina, tj.

neutralizacija slobodnih naelektrisanja, za što je potrebno odredjeno vrijeme - koje se naziva

16
vremenom oporavka tiristora (recovery time) ili vremenom blokiranja tiristora tq. To je
minimalno vrijeme koje je neophodno da bi se tiristor oporavio, tj. da bi se izvršila
rekombinacija zaostalih slobodnih nosilaca naelektrisanja. Poslije isteka tq tiristor je
uspostavio blokirna svojstva, tj. uspostavio je sposobnost da podnese direktni napon, a da ne
provede. Dakle, tek nakon tog vremena tiristor je u stanju da podnese svoj nominalni napon, a
da ne dođe do ponovnog okidanja. Postojanje ovog vremenskog intervala je glavna mana
tiristora, kao i svih poluprovodničkih elemenata.
Blokiranje tiristora može se izvesti na više načina:
- smanjenjem direktne struje na vrijednost ispod vrijednosti struje držanja (IH),
- smanjenjem direktne struje na vrijednost nula,
- smanjenjem direktnog napona na vrijednost nula,
- primjenom inverznog napona izmedju A i K (forsirana komutacija).

U prva tri slučaja blokiranje toff je relativno dužeg trajanja, zato se praktično uvijek
primjenjuje inverzija napona da bi se izazvala inverzna struja i smanjilo vrijeme oporavka
tiristora U odnosu na vrijeme oporavka tiristora tq tiristori se dijele na spore i brze, odn.
super brze (ultra-high speed). Takođe u odnosu na ovo vrijeme limitirana je i frekvencija
kojom se tiristor može uključivati i isključivati.
Prilikom gašenja tiristora javlja se inverzna struja, kao posljedica rekombinacije
slobodnih elektrona, koja teče od katode ka anodi. Ona ima vršnu veličinu, pik, obično vrlo
velike vrijednosti tako da može oštetiti tiristor. Kako je i napon povezan sa tom strujom
to će i on biti negativan i imati pik koji takođe može oštetiti tiristor (ukoliko je
njegova vrijednost veća od UBR). Ovo se izbjegava paralelnim veziva-

Slika 4.7.
njem tiristoru RC elementa ( snubber), koji ima ulogu da smanji porast napona na
tiristoru, u ovom slučaju negativni pik napona, a samim tim i negativnu struju.
Vrijeme blokiranja prikazano je na sl. 4.7. U vremenu t<0 tiristor provodi pri čemu
je IT direktna struja, UT pad napona na tiristoru, a IG=0. U trenutku t=0 blokira se tiristor na
neki od prethodno navedenih načina. Poslije trenutka toff ponovo se primjenjuje direktni
napon. Ukoliko je toff> tq došlo je do oporavka tiristora, tj. tiristor je spreman da podnese

17
direktni napon, a da ne provede (sl.4.7). U suprotnom tiristor se nije oporavio, tj. nastaviće da
provodi i bez dejstva struje na gejt. Na sl.4.7 prikazano je dUAK/dt < 20V/ µ s, čime se htjela
skrenuti pažnja da eventualno dalje provodjenje tiristora nije uzrokovano nedozvoljenim
stepenom rasta napona.
Najkraće od svih vremena toff, za koje ne dolazi do ponovnog uključenja
tiristora naziva se vrijeme blokiranja tq. Vrijeme blokiranja raste sa:
- temperaturom
- intezitetom struje koja teče u trenutku prekida
- stepenom porasta direktnog napona
-smanjenjem inverznog napona koji se javlja odmah po prekidu struje u glavnom kolu.

18
4.3. Upravljačke karakteristike

Pri proizvodnji tiristora svi p-n spojevi, pa čak tiristora iz iste serije, nijesu istih
karakteristika. To znači da tiristori istog tipa i iste serije nemaju apsolutno identične
karakteristike. To se naročito odnosi na upravljački spoj Jk. Stoga se umjesto jedne
karakteristike Ug=f(Ig) daje oblast koja obuhvata sve k-ke jednog tipa tiristora.
Upravljačke karakteristike treba da pokažu pri kojim vrijednostima struje Ig i napona
izmedju gejta I katode Ug=Ugk dolazi do deblokiranja tiristora. Zbog neujednačenosti
karakteristika spoja Jk kod jednog te istog tipa tiristora, na dijagramu se prikazuje jedna šira
oblast upravljačkih karakteristika Ug=f(Ig) ograničena karakteristikama OA i OB (sl.4.8). Za
tu oblast proizvodjač garantuje da obuhvata upravljačke karakteristike datog tipa tiristora.
Upravljački signali koji se dovode na rešetku moraju imati ograničenu snagu da ne bi
pregrijali upravljački spoj Jk. Ako je upravljački signal (pozitivni prednapon) stalan, a
najveći dopušteni gubici P3 to će parabola UgIg=P3 (slika 4.8) predtavljati granicu za izbor
napona i struje rešetke kako bi se ispunio zahtjev UgIg<P3. Ova snaga iznosi najčešće oko
0.5W. Ako je upreavljački impuls kraćeg trajanja, njegova trenutna snaga se može povećati.
Ako je relativno trajanje impulsa 25% (parabola P2), snaga se povećava na 2W, a ako je
relativno trajanje imulsa 10% snaga se povećava na 5W (parabola P1). Upravljački impulsi
ne smiju biti previše kratkog trajanja s obzirom na vrijeme koje je potrebno da se u tiristoru
uspostavi direktna struja.

Slika 4.8

UGDmax ( gate non-trigger direct voltage)- max. napon koji ne okida

IGDmax (gate non-trigger direct current)- max. struja koja ne okida
UGTmin ( gate trigger direct voltage)- min. napon sigurnog okidanja
IGTmin (gate trigger direct current)- min. struja sigurnog okidanja
UFGM ( peak forward gate voltage)- max. direktni napon gejta
IFGM ( peak forward gate current)- max. direktna struja gejta
PFGM ( peak forward gate power loss)- max. gubici gejta.

19
 Druga ograničenja su:
Prava AC predstavlja UGDmax - maksimalnu dopuštenu vrijednost direktnog napona
rešetke (npr. 10mV). Prava BC prestavlja IGDmax - graničnu dozvoljenu vrijednost struje koju
rešetka može da dopusti s obzirom na zagrijavanje kontakta između metalnog izvoda i
površine silicijuma.
Pored ograničenja koja se odnose na maksimalne karakteristične vrijednosti napona i
struje postoje i one koje se odnose na minimalne vrijednosti ispod kojih ne dolazi do sigurnog
deblokiranja tiristora., tj. ispod kojih proizvodjač ne garantuje da će doći do okidanja tiristora
(UGTmin, IGTmin).
Oblast 1 predstavlja vrijednosti napona i struje rešetke za koje ne dolazi uopšte do
deblokiranja bilo kog tiristora. Ove vrijednosti rastu ako ambijentalna temperatura opada i
obratno (tačka b. na slici 4.8).
Oblast (2) predstavlja zonu mogućih (nesigurnih) deblokiranja tiristora. Za vrijednosti
napona i struje koje su ograničene u ovoj oblasti nije sigurno da dovode do procesa
deblokiranja svih tiristora istog tipa. Ova oblast nesigurnih deblokiranja smanjuje se sa
porastom temperature aktivnog dijela tiristora.
Oblast (3) predstavlja zonu sigurnih deblokiranja tiristora. Proizvodjač, dakle
garantuje da ako upravljački napon i struja padnu u ovu oblast - tiristor će sigurno deblokirati.
Treći dio, iznad oblasti 3, tj. iznad hiperbole snage, prestavlja zabranjenu zonu
djelovanja pošto rad u ovoj zoni dovodi do sigurnog uništenja spoja Jk.
Generatorsko kolo kojim se napaja upravljačka rešetka tiristora treba da ima spoljnju
karakteristiku, pravu liniju, koja prolazi kroz zonu 3. Na taj način sigurno će se naći jedna
povoljna tačka za deblokiranje svakog tiristora istog tipa, na presjeku ove prave i ma koje
karakteristike Ug=f(Ig) koja se nalazi u oblasti 3.

4.4 Termičke karakteristike tiristora

Detaljnije o termičkim karakteristikama naći u literaturi (1) (zad.4.7 I 4.8, s.193-198).

Snaga gubitaka u tiristoru, usljed kojih se zagrijava, direktno je proporcionalna
unutrašnjem otporu sloja, odnosno kvadratu struje provođenja tiristora (rth I 2 ). Pored ovog,
postoje i drugi izvori gubitaka snage, ali znatno manji: disipacija u pobudnom kolu, gubici u
inverznom i u blokirnom stanju, gubici usljed prekidačke funkcije itd.
Kao dvije najznačajnije termičke karakteristike tiristora navode se :
- snaga gubitaka (P) i
- strujna opteretivost tiristora ( I 2 t ).
Po definiciji, snaga gubitaka u tiristoru definiše se formulom:
θj − θc
P= gdje je:
Rjc
- θj - temperatura unutar tiristora (temperatura spoja),
- θc - temperatura kućišta tiristora,
- Rjc - termička otpornost između spoja i kućišta.
Cjelokupna snaga disipacije tiristora pretvara se u toplotu, koja se kroz kućište
prenosi u okolnu sredinu čija je temperatura manja od temperature tiristora. Važan faktor je
toplotna otpornost tiristora Rth (kada je postavljen na hladnjak). Veličina toplotne otpornosti
predstavlja važan faktor u ocjeni sposobnosti tiristora da toplotu nastalu uslijed zagrijavanja
poluprovodnika eliminiše i proslijedi u okolinu.

20
 Drugi značajan parametar je stujna opteretivost i ona se definiše na sljedeći način
(tzv. toplotni ekvivalent):
t
I 2 t = ∫ i 2 dt
0
Gotovo uvijek, u kolima sa tiristorima, postavljaju se osigurači. Njihov zadatak je
da ograničavaju struje po vrijednosti i trajanju (odnosno I 2 t ). Zato je potrebno da uslov:
( )
I 2 t osigura ~a
( )
pregorievanja < I t
2
tiristora

bude ispunjen kako bi u slučaju havarija, kratkih spojeva došlo do pregorijevanja osigurača, a
ne tiristora.

5. Neki primjeri primjene SRC tirisrora

U predhodnim poglavljima su obrađeni osnovni pojmovi neophodni za analizu rada

tiristora u elektronskim kolima za regulaciju, a u ovom poglavlju biće, ukratko, riječi o
primjeni SCR tiristora.
Primjena tiristora u regulaciji snage dovedene na potrošač predstavlja jednu od
njegovih najznačajnijih funkcija. Najčešći i najefikasniji način za ovu regulaciju ostvaruje se
putem faznog upravljanja. Fazna regulacija predstavlja način korišćenja tiristora da snagu
naizmjenične struje propusti kroz potrošač u određenim djelovima periode naizmjenične
struje. Na slici 5.1 data je šema jednog takvog faznog regulatora kojega čine dva
antiparalelno vezana tiristora, izvor naizmjenične struje i čisto omsko opterećenje.

Slika 5.1

Dijagram fazne regulacije tiristora prikazan ja na slici 5.2. Ugao kašnjenja ( αd )

predstavlja električni ugao za vrijeme kojeg jedan od tiristora blokira napon mreže (tzv. ugao
kašnjenja paljenja tiristora), a α c je ugao provođenja tiristora.

21
 Slika 5.2

Fazna regulacija, pored svojih dobrih osobina ima isvoje nedostatke. Jedan od
glavnih nedostataka primjene fazne regulacije tiristorima je stvaranja elektromagnetne
interferencije. Svaki put kada neki od tiristora uključi potrošač, struja potrošača naglo raste
od nule pa do svoje maksimalne vrijenosti ograničene otporom potrošača. Nastala nagla
promjena (di/dt) stvara visoki spektar električnih šumova koji zračenjem mogu da ometaju
rad okolnih električnih uređaja, ukoliko se ne primjene odgovarajuće mjere zaštite.
Kao drugi primjer primjene tiristora ukratko ćemo opisati rad mostnog monofaznog
ispravljača ( tzv. Grecov ispravljač). Njegov zadatak je da vrši konverziju naizmjenične u
jednosmjernu energiju (konvertori koji obavljaju obrnut zadatak nazivaju se invertori). Spada
u grupu mrežno komutovanih ispravljača, što znači da mreža vrši komutaciju pojedinih
tiristora.
Tipična šema jednog ovakvog ispravljača prikazana je na slici 5.3.

22
 Slika 5.3

Ispravljač čine četiri tiristora (T1-T4) vezana u Grecovom spoju i opterećenje

koje je u ovom slučaju čisto omsko (R) kao što je i prikazano na slici. Napajanje se uzima sa
sekundarnog namotaja monofaznog transformatora. Dijagrami napona i struja, prikazani na
slici 5.4, dobijeni su uz sledeće pretpostavke:
- opterećenje je čisto omsko,
- zanemaruju se induktivni I aktivni otpor sekundarnog namotaja,
- zanemaruju se padovi napona na tiristorima;
Kao što se i sa slike vidi, tiristori će voditi u parovima: T1 i T2 u paru, kao i T3 i T4
u paru tako da struja kroz potrošač teče u jednom istom smjeru. Kako je opterećenje čisto
omsko to će struja pratiti oblik napona. Na slici su naznačene i srednje vrijednosti napona i
struje na potrošaču jer većina jednosmjernih potrošača, koje napajaju ovakvi ispravljači,
reaguje na srednje vrijednosti.
U svakodnevnoj praksi vrlo često srećemo baš ovu vrstu ispravljača. Ovo je iz
razloga što imaju niz pozitivnih osobina u odnosu na monofazne ispravljače sa srednjom
tačkom (koji imaju 2 ventila):
- obezbjeđuju napone i struje sa manjim pulsacijama nego pomenuti ispravljači,
- obezbjeđuju veće vrijednosti ispravljenog napona na potrošaču, a samim tim i veću snagu.
Ono što je slaba strana mostnih ispravljača, u odnosu napomenuti tip, je to što zahtijevaju
veći broj tiristora (ventila) a samim tim i veći pad napona na njima.

23
 Slika 5.4

U svakodnevnoj praksi vrlo često srećemo baš ovu vrstu ispravljača. Ovo je iz
razloga što imaju niz pozitivnih osobina u odnosu na monofazne ispravljače sa srednjom
tačkom (koji imaju 2 ventila):
- obezbjeđuju napone i struje sa manjim pulsacijama nego pomenuti ispravljači,
- obezbjeđuju veće vrijednosti ispravljenog napona na potrošaču, a samim tim i veću snagu.
Ono što je slaba strana mostnih ispravljača, u odnosu napomenuti tip, je to što zahtijevaju
veći broj tiristora (ventila) a samim tim i veći pad napona na njima.

6. LITERATURA

(1) Jovanović Dj.: " Energetska elektronika", "Obod", Cetinje, 1994.

(2) Bird B. M., King K. G. : "an introduction to power electronics", John Willey & Sons,
New York, 1983.

(3) Tešić S., Vasiljević D. :"Osnovi elektronike" Naučna knjiga, Beograd, 1990.

(4) Rudenko V. S. idr. :"Osnovi preobrazovateljnoj tehniki", Visšaja škola, Moskva, 1980.

(5) Čaki i dr.. :'Silovaja elektronika", Moskva, 1982.

24
SADRŽAJ:

1. Uvod .......................................................................................................... 1

2. Osnovni elementi pretvaračke tehnike................................................... 2

3. Teorijski osnovi tiristora......................................................................... 3

3.1 Podjela elemenata iz familije tiristora................................................... 3
3.2 Osobine tiristora...................................................................................... 5
3.3 Princip rada tiristora............................................................................... 6
3.4 Analogija SCR tiristora (P-N-P-N spoja) sa
ekvivalentnom šemom dva tranzistora .. 7
3.5 Proces deblokiranja tiristora.................................................................... 9
3.6 Načini puštanja tiristora u rad.............................................................. ..10

4. Karakteristike SCR tiristora..................................................................... .11

4.1 Statičke karakteristike tiristora............................................................. . .11
4.2 Dinamičke karakteristike....................................................................... ..13
4.3 Upravljačke karakteristike....................................................................... 19
4.4 Termičke karakteristike........................................................................... 20

5. Neki primjeri primjene SCR tiristora........................................................ 21

6. Literatura.................................................................................................... 24

25