You are on page 1of 63

Mourad ZIMU

D tullizin nniven

Haut Commissariat à l’
Amaz
ighi
té,2004
Cet ouvrage a été édité dans le cadre
de la collection « Idlisen nne$ « de
la Direction de la Promotion Culturelle
duHautCommi ssariatàl ’
Amaz ighit é.
Agbur
Tazwert ………………………………………………… 01

Taéebbujt n tafat ………………………………….03

Abrid n tatut .17


……………………………………….
.

Tabôatt ………………………………………………….23

Agni n Mêend ……………………………………… 35

Tikli ……………………………………………………… 51
Mourad ZIMU Tazwert

Tazwert
Tullizin-agi d-ye$lin ger ifassen-nwen d inagan $ef wayen
yevran d wayen d-iverrun. Zik, anagi d asefru, ass-a anagi d
imru.

Yal awal, yal tunîiqt, d ta


kemt deg walla$-iw, mi akka d-
tewwev $ur-wen, fessuset, imi tura trefdem-tt yid-i.
Ismawen imukan d yemdanen d-ittwabedren, nebder-iten-id d$a,
imi mgaraden d yismawen n wid yeddren tidyanin am tigi ara
yuraren akka $ef isebtaren-agi u$ur tetteddum.

Ayen d-ittwanan, ur fessus ara i tmenna ; tikwal awal ara


d-temlilem yeslufuy i rregmat d tucva. Leêdaqa, mi ara
yebbuôket walla$, tettu$al d tilist, nek ayen akk d-nni$, nni$-t
akken ad xeôbent tlisa yellan gar-ane$, gar-a we n…u ga r-i d
yiman-iw !

Mi wen-dnni$ akka, maççi d aheggi i ken-ttheggi$ akken


ad temmagrem awa$zen, d awalen ara d-temlilem ur ttagadet !.
D acu kan, awal, ma tedhen-it teréeg n wussan d wurfan
yekkalen deg walla$ i t-yuran, awal, ma ye$li $er wanda
tturarent tlufa yettdeggiren ives, awal imir-en, bennun-a$ leêbus
akken ur d-iteffe$ ara deg yimawen-nne$, ssen$alen-a$ tadwatt
akken ur t-nettaru ara, ttcerrigen-a$ lka$ev akken ur d-itt$imi
ara fell-as i dderya-nne$ ; nekkni d anecct-en i $-yevran.

Ayen akka tetteddum ad t-t$rem, ur t-uri$ ara akken ad


u$ale$ d Dda Muôad, ur t-uri$ ara akken ad d-rnu$ taéeyt i loib-
iw ; a$rum-iw qqne$-t $er i$uraf nniven. Ayen akka tetteddum
ad te$rem ur t-uri$ ara akken ad ssedhu$ wid yeb$an ad d-

1
Mourad ZIMU Tazwert
sersen ives ; limer d-srusuye$ ives, tili ad t-id-sserse$ i yiman-iw.
Ne ktiraa mt ik
li,
ttaru$‘ akken ad afe$ iman-iw’
‘ ’
.

Teggram-d kenwi, a wid yesqerdicen ayen yettwuran. A


wid iêettben tunîiqin, a wid yesteqsayen imeslayen d twinas ansi
d-kkan ?. A wid iêemlen ad d-inin yal tafsut 20 di yebrir
« qedce$ ». Kenwi, ma tes am tuccar suf$et-ttent-id dagi. Ma d
nek, tettalasem, ayen akk d-vegre$ $ef lekwa$ev-agi
zdatvnnwen, ur t-in-vegre$ ara akken ad wen- eobe$. èri$
anida tettwa$em ; imi tevra yid-nne$ am wennar-nni Nat
winnat, a$leb imnezhen a wid isserwaten. Kenwi ihi, akken, $as
akka ur d-tettbanem ara am wiyav, maca, nek êulfa$-awen imi
ken-sne$, éri$ anida yettfakka leb$i-nwen d wanda d-ibeddu
leb$i-w. Awal zware$-d deg-s, win yeb$an ad d-isqerdec ne$ ad
d-isfentev ameslay $ef wayen uri$ ad iyi-t-id-yini s tira, u s tagi-
nne$, imir-en ad nwali. Ma maççi akken, ur iyi-d-qqar, ur s-
qqare$ ; sne$ ula d nek ad as-ini$ i wayev : « tafyirt-agi di
tefôansist i tt-id-squcvev », maca,  eddi keç awi-d azal-is s tagi-
nne$ tiniv-as : « akka i ilaq ad tt-id-tiniv ».
Nek uri$-d, uri$-d, uri$-d, kenwi$ r et
,$r
et,
$ ret

Muôad ZIMU

2
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat

Tizi n Tifrat, Fuôaô, 1928.

U ssan d isemmaven. Yal ass amek-it akken ; $as tella-d


tafukt, am teslit deg wussan-is imezwura ; ur treûûa ara
timukaz zdat wallen, d- azellem i tettwazlam. Tafukt deg
wussan-a n Fuôaô akken, tikwal tedduri asigna, tikwal nniven, ad
d-teldi arquqen-is alamma tesre$ aglul n win tt-icedhan.
Tim$arin ulac wi yettcedhin tafukt am nunti, mi d-sqacew kan
ger usigna d$a ad tent-tessevme , nunti ikkusmen di
tegrest, tafukt « awi-d ukan ! » ara k-inint. Di$ netta, akken kan
ara d-tvil, ad d-teff$ent sya u sya, ad msawalent, ad fesrent
ivarren-nsent deg ifergan, di tzenqatin, am iberiqen-nni
Iweoiben. Win i eddan ad tent-yaf qqiment éiéinent, almi d-
teff$en iraggen deg icetiven-nsent. Teff$ent-d d tirebbu a, ad
mwanasent, ad llment awal, tid istufan ttelment ula d tavuîî,
tiyav nniven, d awal kan, ula d win d c$el.
Awal di taddart-nne$, Tizi n Tifrat, am zduz ; yessen$ad
imecriwen d-iteff$en $ef at-wexxan, tikwal da$en awal d ddwa i
bab-is, yessifsus $ef wul, imi ma yeççuô wul ééayit wussan. Acêal
i d-itteff$en deg fedxuxen mi ara d-ttemlilint tem$arin zdat n
ifergan ne$ di tzenqatin ! £ef wayen, am akken fran-tt medden s
tufra : yal axxam ad d-yefk tam$ert-is, c$el-is d ayen ibanen, s
wawal ad terr akk ayen yeccemmiten a-t wexxam d abbu
3
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
yeftutes deg igenni. Ma times ad qabel times, awal i s-izemren
ala awal : « ... maççi akken, Ameqran d amjaê? ! ad ijeggeê
Öebbi win i m-d-innan akka... ». Mi tekkes ayen d-yeff$en $er
medden ad sen-ttefk awal d a win, $ef wamek i ilaq ad tili
tmenna n tidett $ef at wexxam : « ... Ameqran mazal yettceggi -
d, acu-t wass-en i d-iîîef babas xemsa Fôank... »

Tim$arin, am akken s-inna winna, mi tent-sum tudert s


dderya, s lêif d ineéman d c$el n lexla d win n wexxam, ad d-
qqiment kan i wawal imi winna zemrent-as $as yekkes-asent
zzman teméi ; am akken s-nnan tiîî telfe$ ugel yeffe$. Awal ur
iêwao ara ifadden ne$ tagecrirt ne$ taîîucin ne$ tu$mas. Awal
akken ad d-iffe$ iêwao sin icenfiren d wul iççuôen d walla$
istufan i wiyav. Ad k-qqaren ma s tidett, d iles i d aneggaru i
yettmettaten di tmeîîut !.
£ur-nne$ iles n tmeîîut yesserhab imdanen. £ef waya i
qwan yergazen ikeôhen ad d-afen tim$arin qqiment zdat n
tewwura n yexxamen. èran tim$arin, ass-a d ayla-k azekka fell-
ak ; anwa deg-nne$ ur d-n edda ara di tesyar n wawal i wumi
zemrent ?.

Mi d- edda$ di tezniqt Nat Sliman di lêaôa n ufella, ufi$-d


awemmus n tem$arin, zzint i wawal, akken kan d- edda$
ssusment, sma qilent deg-i ; ur ttkemmilent ara awal alamma
érant wi yi-lan, amer ahat qqarentvas ttili$-as i win akken i d-
grent $er wennar deg-i serwatent awal.

Tim$arin-nne$ êemlent awal, d axessar !. D acu kan, di


tegnitt n Fuôaô ireg°i-d uvemminvnsent d amessas imi tignawt ur
tettbadda ara $ef yiwen wawal ; tettneqlab. Acêal d tikelt, mi
dvtban tafukt, ad dvtessufe$ tim$arin, ad dvmêedwalent sya u
sya, awal yettawivd wayev, wayev yettawivd gmavs. Akken kan
ara dvstafint i wawal ad sentvyehwu i$imi, ad dvyu$al usigna,
ur uêtament, netta da$en, asigna di Fuôaô, am yir inebgi, ur
4
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
ittcawaô ara, hakan ad d-i squl les.‘‘Asignad y irne tt
a’’,is -
qqarent ahat tem$arin. Mi d-icberber nig-nsent, ad yeglu s tili d
usemmiv, d$a ad d-te$li tsusmi gar-asent am we dil weroin
nurad. Ad innerni usemmiv ad tt-nnerni tsusmi yid-s. Akken kan
ara êulfunt tem$arin-nni i tsusmi tetteqes ulawen-nsent d
usemmiv iskuîîuf di tfekkiwin-nsent tukmicin, ad refdent
tilmesyar-nsent ad kecment s axxam. Deg wexxam da$en ad
u$alent ad sqizbent i lkanun ooan-t $ef wudem n tafukt n Fuôaô
timûevêit. Lkanun, netta ur is i ara cceêna, ad tent-imager s wul.
Ala tim$arin i s-isnen i lkanun, netta yeéra ayenni, mi ara
d-teqqim tem$art tama-s ittêulfu mi ara tebdu asxejwev di tirgin
$ef-i yesseêbaber, ittêulfu i ufus-nni ye yan mi ara t-yeskikiv s
wes$ar mi ara s-d-iferren di tiqermin-nni uéebuj yezzan di
tafukt n ûmayem. Akken ara mmegrent $er irebbi-s ad t-id-tu$al
teôwiêt, ad yizwi$ wudem-is. Lkanun iêemmel tim$arin. Issen ad
tent-imager mi ara d-rewlent i tnecnact n Fuôaô. Izmer i lbavna-
nsent, mi d-qqiment $er yiri-s ad d- iwdent akk deg walla$-
nsent i wayen nnant d wayen slant, yal imesli ad ya$ amkan-is,
aéayan akk deg imeslayen ad d-yufrar iv-nni zdat n teslit.

D iîij ad d-ff$ent tem$arin, d asigna ad kecment s


ixxamen ; llan wussan deg-i sent-iverru waya tlata n tikwal deg
wass.

Nna Malêa, ula d nettat, têemmel tafukt di Fuôaô. Ad


teqqim kan ad d-tessiwel : « ... wa akka ? yya$ awi-yi-n s iîij... ».
Win yellan deg-nne$ ; ama d Zizi, ama d nek d yemma ne$ d
Nna Dehbuc, ad tt-id-nessuffe$ $er yiîij. Ad teqqim $ef tsumta-
ines, ad teééel ivarren-is, ad teqqar « ccah ! ! ». D acu kan nettat,
ur tett$imi ara d tem$arin nniven. Nettat ur tetteffe$ ara, nunti
ur d-keççment ara.

5
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
Afrag-nne$ ulac win t-id-ikeççmen ma ur d-yusi ara $ef
t$awsa, mi tt-iqva ad yu$al ansi d-yekka. Akka seg wasmi d-
ccfi$ ; axxam-nne$ ur isderdif ara deg-s ubeôani ne$ inebgi.
Cfi$-d i yiwet n tem$art, niqal tettôuê-d s axxam, tt$imant
nettat d Nna Malêa. Cfawa n teméi kan, ttwali$-tent ssendent $er
tesga n texxamt n Zizi, ad ssisinent kra ini$man di zzit ma llan,
ad sgemrident, yiwen ur iéer d acu qqarent. Akken, alamma
ye$li-d yiv, ad d-tekcem yiwet n tmeîîut ad tezzu$er tam$art-nni.
Akken acêal almi d yiwen wass ; am wass-a d$a deg yiv teffe$
tem$art-nni, azekka-nni ur d-tu$al ara wayev xaîi, wid d-irnan
$er-s di$en akken...
Nna Malêa, deg wass-en, tett$ima kan weêd-s, $as akken,
têemmel ula d nettat awal, yak ur tettwali ara !? ma ni, ayen akk
d-iverrun teéra-t, yerna tceffu ! ayen tesla ireûûa deg walla$-is
am iéuran-nni n tejnant tacaraft. Ulac d acu s-ittôuêun. Ma
têulfa kan s waleb av i ttmeslay ad tsu$ : « amek i s-tenna ?...
$ef wacu tettmeslayem ? ». Din din ad d-tessukes iéerman n
wawal d wacu t-id-yewwin.
Ayen tesla da$en d amur, ayen i wumi tecfa d amur
nniven. Ayen akk s eddan wexxam-nne$ sli$-t $ur-s asmi ur
fôize$ ara ger usseêmu d userkem. Baba d amjaê, asmi yu$
yemma yugi-tt, d jeddi i yeb$an ad as-tt-ya$ akken $as iôuê $er
Fôansa ad d-yu$al, jeddi yefka-yas 10 frank i yiwen akken ad
icrek yid-s tayuga, d$a acrik-nni yewwi-tent irwel $er Lezzayer,
itbe -it jeddi yewwet-it, d$a issekcem-it Jujdebbi $er lêebs :
tilufa-yagi sli$-tent akk $er Nna Malêa, teêka-yi-tent-id amzun d
timucuha. Simmal ttim$ure$, simmal sukkuse$-d tilufa nniven,
taneggarut jeddi zi$en yen$a win akken i s-yukren 10frank
maççi d tiyita i t-iwet.
Nna Malêa tesseôwa-yi timucuha, nettat, am akken
u$ale$-as da$en d tiîî-is ; i sya $er da kan ad d-tessiwel : « wa
Muh, ôuê kan ini-d d acu txeddem Nanna-kDe hbuc…. » .Ak ken
ara d-ikcem Zizi Arezqi ad t-temmager Nna Malêa s wayen d-
6
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
wala$ deg webdil-is : « Ay Arezqi Dehbuc tedla $ef ini$man-
nni... ». Akken, mi d-gmi$ akka ttmenni$-d ula d nek ini$man
$as di êeôtadem, d$a nu$al ntett-iten nek d Dehbuc, ha kan ad
iyi-d-tessiwel s tufra ad temme$ s akufi ad d-tekkes takemmict
ini$man ad – tt-neçç. Nna Malêa, am wakken teéra, ad d-su$ :
« acu tesfelqimem akka ?... ». D acu kan, maççi am zik, imir-en,
tiîî-nni s-ismucuôen tu$al tenza $ef tkemmict ini$man.

Nna Malêa, mi d-kecme$ ass-agi ufi$-tt-id teééiééin iîij


deg wefrag. Akken kan d-degre$ tawwurt n beôôa tessawl-d :
 « Wa akka ?... »
 « D nek a Nana... » i s-rri$.
 « Abuh, a ni tu$alev-d, ana$ ad teqqimev dinna alamma
yekfa wegraw ad d-teddaklev keç d Zizik Arezqi, akka i xeddmen
y ergazen… » i yi-d-tenna.
 « Ad u$ale$ a Nna Lalêa, - usi$-dka n$ e fc
$el
… » i s-rri$ imi
kecme$ s axxam.
Bni$-d ad teb$u ad téer d acu yevran deg wegraw n
taddart, d acu d-inna zizi Arezqi i taddart.
 « Wa Muh, i wegraw d acu $ef-i temmeslayem ? d acu d-
yenna zizi-k Arezqi ?... »
 « Ma d zizi Arezqi ur d-immeslay ara ar tura, agraw, ooi$-ten
a ttmeslayen $ef téebbujt n tafat... » i s-nni$.
èri$ ad d-tu$al $er wawal. Nek kecme$ $er wexxam imi
ilaq ad d-sdidne$ anda-tent tqubac n wawsay, ad sent-kkse$
tireg$in, ad tent-heggi$ i Zizi ad d-isselqem tameddit-nni mi
yekfa wegraw. £ef wayenni d$a i d-u$ale$ ass-en s axxam.
Simmal ttnadi$ deg wexxam : $ef lfeôca n tewwurt, deg udekkan,
di lemdawed ; ttafe$-d yiwet yiwet, tineggura teddem-iyi-tent-id
Nna Dehbuc di texxamt n Zizi. Akken d-mlalent zdat-i, êesbe$-
tent, kkse$-asent- tireg$in sli$-as i Nna Malêa, theddeô weêd-s :
 « Neddhen i téebbujt n tafat nwekkel-as Öebbi i lqayed Nat
Sliman... »
7
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat

Taéebbujt n tafat, d aseklu ulac win t-yugaren di tem$er di


taddart-nne$. Ad d-qqaren imezwura akken i t-id ufan, îîef-d seg
i$zer alamma d Ti$ilt, ulac akk ayen d-yufraren am téebbujt n
tafat.

D agraw wis sin i te meô temsalt-is, amezwaru ur wala$


ara deg-s aîas, ala ayen d-êkan di taddart . Tamsalt-a maççi am
tiyav. Seg wasmi meééiye$ selle$ i zizi Arezqi mi ara d-iqqar d
acu $ef-i mmeslayen di tejma t ; tikwal ad mmeslayen $ef
alebav iôkev di tilist n wayev, ne$ iserreê i lmal-is $er yiger n
wayev. D acu kan tamsalt am ta, weroin d-ttunebdar. D tasusmi i
i$elben awal, mi tekker ad tefru, ad d-tu$al ar ladda, zi$en akka
ay d agraw !?

Yiwen wass, êkan-d, ssawlen-d $er wegraw $ef yiwen Nat


Sliman d-ittewten di ssuq, nnan-d  erran-t mavi. Taddart tbed
$ef yiwen wawal, akken éran d Iêemmuten n Ti$ilt i t-iwten,
fran-tt ur d-ttarran ara ttaô. Iêemmuten n Ti$ilt-d nutni u$ur
nettawi azemmur-nne$ d yirden-nne$ akken ad t-id-neééed, ur
d-yettawi ara cwal yid-sen nfa , alad$a $ef « ...umesxuv Nat
Sliman » i d-inna Zizi Arezqi.

Nna Malêa, mi ara téer d acu d-yenna Zizi Arezqi di


tejma t, teqqar-as : « teffe$v-d ar Jeddi-k ». Jeddi, $ef wakken d-
êkan, awal-is mi ara d--ye$li am uxedmi uêeddad, di tlemmast.
Acêal d win t-id--ibedren zdat-i. ëTagi, êkan-iyi-tt-id acêal d
tikelt. Nnan-d yiwen wass, akka d$a d agraw, akken akk ttheggin
iman-nsen yergazen n taddart ad qqimen. Ttemsawalen $er
imukan yellan d ilmawen, imi yal wa yeb$a ad yeqqim $er win
ukud yezmer ad is eddi azgen n wass, d aya kan !. Ur umine$
ara llan wid izemren ad qqimen alamma $ilen-ten medden d
imdukal. Ulac imdukal di taddart-nne$, llan wid cerken wussan,
8
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
imawlan, imeslayen ne$ lêif n yiwen wass ne$ n wagur, d aya
kan !. Akken d-êkan ihi, weqbel ad ibdu wegraw, yella jeddi ibed
ula d netta, yettmaqal amkan ara s-id-yezgen, d$a, wissen amek
akken, izga-d yiwen zdat n jeddi, izzi-yas-d s werur. Ad d-zziv s
we rur i yiwen am jeddi !? Winna ahat ur yuêtam ara, ma na
jeddi, igerrez-as tiyita, ahat ar ass-a a la yettegririb, d acu s-
inna ? Inna-yas, zdat n medden, isu$ akken ad d-slen at taddart :
« arur-ik yif udem-ik ! ». Winna akken yesla, nnan-d iîîaneg am
win yettwaqsen, inna-yas : « semmeê-i yiaMuêa tMe qr an… ».
Medden ke ken d tavsa. Yew eô jeddi !. Yerna yew eô $ef
medden akk ula d wid-nne$ nat wexxam. Ëkan-d tayev $ef
waya. Yiwen n at Meqran, n wedrum-nne$, yiwen wass, imi
erven ad frun yiwet n temsalt ger At Sliman, iger-d iman-is,
a ni issuffe$-d kra imeslayen ur nlaq ara d$a igzem-as awal
jeddi, zdat n medden, d acu s-inna ? D argaz s cla$em-is, inna-
yas : « ad tessusmev ne$ ad d-rre$ ! ! ». Jeddi d ssi qa, $ef
wakken d-êkan.
Zizi Arezqi, ula d netta akken, « amesxuv Nat Sliman »i
sen-d-inna i wat taddart, zdat umesxuv-nni u zdat imawlan-is.

At Sliman, d adrum Lqeyyad. Nekki, di teméi-w, Lqayed


sne$-t kan imi abeônus-is d aqehwi. Ur éri$ d acu-t almi d asmi
wala$ anwa i d aôumi. Wala$-ten mi d-dukklen s axxam-nne$,
asmi d-yeffe$ jeddi di lêebs, d cfawa n teméi kan ; ççuôen-d
tawwurt, Aôumi-nni, way amek iga ! ? ur is i ara cla$em yerna d
argaz ! Cfi$ acêal yurar wudem-is deg walla$-iw. D argaz yernu
am nek ; ur isi ara cla$em. Ala ! am tmeîîut, iùmi nekki ad su$,
netta meqqer ur is i ara, udem-is d azegga$, allen-is d
tizerqaqin, acebbub-is d acel uv, d a$ezfan. Imi ibedd akken,
ttmuqule$ deg-s, ttmuqule$ di Lqayed Usliman, yugar Uôumi-nni
Lqayed di te$zi s terdast ne$ ugar. Lqayed, netta, is a cla$em, d
azarig kan si tama ar tayev, di tlemmast ucenfir-is cla$em-nni
9
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
am akken s an tiyerrist, $ef uqerru-s tacacit tazegga$t. Aôumi-
nni, mi iheddeô, ttembiwilen icenfiren-is d ayen kan ! I sya $er
da ad itekki s sin ifassen $ef wammas-is. Lqayed ittmuqul deg-s
mi iheddeô, issefham-d i Jeddi d acu s-d-iqqar.
Cfi$ $ef ass-en, Lqayed Nat Sliman d amdakel n Uôumi,
ddan-d d Jeddi mi d-iffe$ si lêebs. Akken ff$en deg wexxam,
iççuô wezniq d at-taddart, kecmen-d akk ad éren jeddi.

Agraw n wass-agi, maççi am wiyiv, ula d at taddart am


wakken yella wacu b$an ad t-id-inin ulac win ara t-id-yinin.
Ulamma nheddeô akka ; argaz d argaz, d acu kan, irgazen
dagi di tejma t mi ara ttmeslayen tikwal am akken d tim$arin.
Ttemyewaten s lem un ula d nutni, zi$en maççi aîas i yellan am
Jeddi !? Maççi aîas i tent-id-iqqaren qbala, drus i d-iferhen s
wayen ttêulfun. Zgelli kan, weqbel ad u$ale$ s axxam $ef
tqubac-nni, inîîeq-d Uyidir $ef Téebbujt n tafat, inna-d am akken
netta ur iqbil ara ad teqle . Yurga jedd-nne$ yu$al-as-d d
abara$, inna-yas-d ad rren wat taddart tiqubac $er idekknen.
Yiwen seg wat Sliman, imi d-inîîeq, yewwet-d Uyidir s
yemneqren, netta inna-yas : « maççi di targit ara d-nemlil
ûwa b… ûwab ad ilal gar-a ne $…» .Ak ke n it kemme l,y u$al-d
Uyidir, ula d netta yewwet-it-id s wawal, d tiyita tuqlibt. Maççi
wwin-d akken zedwa di sin, win ad yehdeô, wayev ad s-yerr s
l$aburi. Medden éran-ten wa yetelha-d s wayev, nutni da$en
éran, gguman ad d-ferhen, ad nna$en ad nwali. Nutni,
ttemyewwaten s wawal ; snen amek i d-fernen imeslayen, yal
awal am lbunya ; i$es ad ikkeckec aglim ur t-itta$ wara. Wten-d
tazwayt yelhan, am ugerbuz d ubendayer. Nek d wid iyi-cban
nêemmel mi ara mnacben akka sin di tejma t, verrunt $as maççi
d agraw, tikwal di teswi in-nni i d-ttekfufulent kra n tedyanin,
« zi$ yevra le
oeb di taddart-nne$ » i neqqar tikwal mi ara d-nsel
yiwet si tedyanin-nni ffren iseggasen. Tagi d$a d yiwet ; yiwen
wass tenfufed-d ddana-nni izimer n Meéyan At yidir.
10
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
Meéyan At yidir, d yiwen umuîîis akken deg-s ; ur ittfakka
ara tagertilt s tikli, fetken-d axxam-is, wwin-as tlata izamaren ur
d-ifaq ara, yella yesxeôxuô, iwet-itt zinzin, ur iéri anida
ttmevwayent. Lfetk, weroin i edda di taddart-nne$ ; anwa ur
nettaki ara mi ara d-ittwikkes ubennay yernan $er tqa ett deg
udaynin-ines ? Maca, Meéyan At yidir tevra-yas-d. Maççi din
kan itekfa temsalt, amer d lfetk kan, ur zzant ur r$ant, yettwaker
am netta am acêal di tuddar tioiratin. Tadyant-agi-ines
tettkemmil ; imi akken kan  eddan kra n waguren iôuê ad d-ya$
axfiwen di Sebt I eééugen, yufa ayen yettnadi, yemsewaq, yu$-d
sin, mi d-yewwev s axxam, akken ten-iksa mmis, yu$al-d s tazla,
am wakken yella wacu d-yufa, iberreê-as-d ger loiran : « Wa
Baba, wagi d izimer-nni-nne$, Wellah ar d izimer-nni-nne$,
 eqle$-t, hatan anda akken, d-zlef tqejjiôt-is mi tt-iger $er
lka nun… tecfffiv ? ». Meéyan At yidir i rev ad ik°em tadyant, d
acu, tekka--d nnig-s, teffe$ am  baô m-snat n txenfyac. Yerna
akken kan qrib ad tt-ttun medden, ad tt-id-verêen wawalen di
taddart ; yiwen umeslay kan, deg yiwen wegraw, ad tt-id-yerra
$er wennar, ad as-slen wid meéiyen. Ttwalem, akken, ara ttawin
yilsawen alamma tenger ddunit, $as ad immet Meéyan At yidir ,
ur tettmettat ara tedyant-agi-ines izimer. Ahat ad ilin wid ara tt-
id-imektin ula di tenîîelt-is ! Ad ôwun tavsa.

Di Tizi n Tifrat, nêemmel tavsa. Nettagad da$en ad vsen


medden fell-a$ ; « ad kk-rren medden d tavsa », nettagad
ameslay-agi dayen kan, Nna Malêa teqqar : « qeble$ ad ddari$
ivumyen wala ad vsen fell-i ye dawen !». Im$aren akk n taddart
s an akk tundar yessevsayen, ula d jeddi ! Yal wa s t$ennant-is.
Yella yiwen yugar-iten akk, wagi d Mêend At Yidir, d
gma-s n Meéyan bu-tedyant-nni izimer. Mêend At Yidir, netta
ittewwet di tmeéu$t, ur isel ara akken ilaq, seg wasmi d-ikker
ixuû, ye yu yeôwa-tent s ujeêav asmi yeqqar di Loame . Asmi
meqqer d$a ikemmel akk ; yu$al ad as-tiniv awal ad isel wayev.
11
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
Ad d-êekkun yiwet n tikelt, $ef wasmi yemlal netta d u eééug
Iêemmuten. Mlalen deg webrid uôumi, am akken yella win
yeksan kan tama-nsen, d$a d netta i d--issawven taqsiîî. Yerna,
iban d tidett, imi snen-ten medden ; éran mi ara ttmeslayen, ama
d Mêend At Yidir, ama d a eééug Iêemmuten, anida teb$uv tiliv
ad sen-id-teslev, sre$ru$en maççi d kra ! Ma bedden tama-k d$a
zemren ad k-s eégen. Ihi asmi mlalen akken, inîîeq yiwen $er
wayev inna-yas :
 « A ni $er Sebt Ieééugen i t-ttedduv, ma $er din, ad yi-teroiv
ad belze$ kan ad nemsa af ? »
 « Awah ! nekk teddu$ $er Sebt I eééugen ! »
 « Ad isahel Öebbi ihi, nek nni$-as ma $er Sebt I eééugen, tili
ad nemsa a
f…»
Akka i d-êkan $ef Mêend At yidir d u eééug Iêemmuten.
Ma d Jeddi, imi wen-d-nni$ yessevsay, netta yessevsay mi ara
yerfu ; amek akk izeffev, amek ineffev iman-is, amek ittwehi s
ifassen-is, amek isseknuy lqed-is ; tilufa-yagi akk ssevsayent
medden, ma ulac-it. Ma yella, deqmen akk medden tavsa deg
qelmunen-nsen.

Ma d tamsalt-agi n wass-a $ef-i ye meô wegraw, ur d-


tessassay ara tavsa. Ttemcawaôen at taddart ma d-sse$lin
Taéebbujt n tafat akken ad bnun taqubett $ef uéekka n jedd-nne$
amezwaru. Taéebbujt n tafat, nettader-itt-id akk di taddart,
nettalas akk deg-s, ur tes i ara bab. Tezga anda tt-id-nufa, ur
tegmi ur ten$is, ula d ûûalêa weroin tt-têuza. Tes a i
essasen
ahat !? Nna Malêa mi ara teggal s ifurkan n téebbujt n tafat, ulac
tu$alin $er deffir !
Nekkni s wid meééiyen, zik netthabi asqiccew i d-sqicciw
Taéebbujt n tafat di tziri mi ara tt-nettmuqul deg yiv. Tura, mi d-
nerna kra iseggasen $er wezrar n tudert-nne$, nu$al nêemmel
i$imi ddaw-as, $ef teblavin id as-izzin.
12
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
Imi d-tezga di ti$ilt taneggarut weqbel ad d-tban taddart-nne$,
tettu$al da$en téebbujt n tafat di lawan n tyerza d tmegra d
tamekkant deg-i ttafen tili d wesgunfu wid yesmaren tidiwin-
nsen deg igran.
D acu kan, ayen yeffren di tlufa d tagi : taéebbujt n tafat d
amkan deg-i d-yevra wegraw ameqran d-yessemlalen sin iderma
yettidiren di taddart-nne$ ; adrum n At Sliman d wedrum-nne$
At Meqran. Taqsiîî-a, drus-iten wid tt-yesnen di taddart, $as
akken tim ayin n Mêend d Meéyan At Yidir ddrent u mazal ad
idirent, tagi n temlilit n sin iderma di téebbujt n tafat, tegguma
ad d-tali ad tt-néer, ula d Nna Malêa, iêemlen ad iyi-d-teêku
timucuha n jeddi tessussum mi ara d-ttunebdar téebbujt n tafat.
Ayen ?

Ula d isem n taddart-nne$, tizi n tifrat, nnan-d yeqqim-d d


anagi $ef wasmi fran At Sliman d At Meqran. Nna Malêa, tessen
isefra $ef zzman-nni deg-i llan ttna$en sin iderma-yagi. Maççi d
yiwen ad tecfuv fell-as. Amek i fran, ayen nnu$en, yiwen ur
yeéri ?
Deg wegraw n wass-agi, ahat ad d-ilin kra imeslayen ara
d-ye$lin $ef temsalt-agi.
Akken kan d-u$ale$ deg wexxam u$ale$ s amkan-iw beôôa n
wesqif n Tejma t imi ûevêa$ ad kecme$ $er wesqif, mi serse$
iman-iw, ikker ad d-inîîeq Zizi Areéqi, yessuter di tejma t ad d-
inin i wacu ara nebnu taqubett, d acu b$an akka da$en Iôumyen
seg-ne$ akken ad d-azlen ad a$-bnun tiqubtin ?
 « Amek aôumi, ivelli kan, iquqer-a$-d di te$zut, deg
igran-nne$ rrif n wasif, ass-a, issendeh-d Usliman, akken ad as-
bnu$ i Jeddi taqubett ? jedd-nne$ amezwaru asmi yedder yeîîef--
as tasawent i Wteôki, limer d netta i d-ufan Iôumyen t-ili ass-a At
Sliman ad qqimen kan akken i ten-nessen ; s ibeônyas d
imellalen, ad ddahanen cla$em-nsen di ctawi mi ara d-ff$en $er
tejma t akken ad fren llaé-ns en… Iôumyen i yeb$an ad bnun

13
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
taqubett, d nutni i d-imezwura i yessusfen $ef tmeqbert n jedd-
ne$» Akka i sen-d-inna Zizi Arezqi. Medden akk susmen, Zizi,
imuqel akka d wakka, yella ibedd, iwexxeô $er deffir, imuqel
amkan deg-i d-yekker ikemmel awal :
 « Muqlet, atan, êesbet-iyi, ur ssawve$ ara ad qqime$
$ef wemkan-agi, ilaq kan ad d-nemmekti, Ay At taddart !,
amkan-agi, d wagi $ef-i yeqqim ileméi-yinna d-ikecmen ass-a
tajma t, imukan-agi d wesqif-a yezdin At Sliman d At Meqran,
ur d-tettili t$imit deg-sen amer maççi d kra n yergazen i d-
iisegman tazmert ad $elben dd$el yellan deg wulawen-nsen.
D imezwura-nne$ ! Yewwi nnif ad refden ibeckiven gar-
asen i yesmeêsen i nnif da$en akken ad ten-sersen. Ma d
taéebbujt n tafat, neéra, ma ur tt-nesse$li ara nekkni ad tt-
teddem ûalêa yiwen wass, d acu kan, i wakken ad yu$al wayen
ddren imezwura-nne$ d taftilt ad a$-temmel abrid, ad neoo
taéebbujt n tafat tbedd deg wemkan-is d tanagit $ef wayen
y esseml alen AtMe qr an d AtS l
iman… ad tt-id-afen wid d-
iteddun am wakken tt-id-nufa nekkni ».
Ikfa awal Zizi, izwi acvav ubeônus-is iqqim. Di tsusmi-nni,
tebreq tegnewt, tebda-d la tettmiqi, wid yellan beôôa n wesqif,
kecmen-d, mbawlen akk medden akken ad sen-d-gen imukan i
wid d-ikecmen. Tu$al-d tsusmi, ala ûûut n tmiqwa n lehwa d-
yette$layen, akken kra, terna-d $er-s tiqit d-ittengayen si
lqermud-nni yellan $ef leryuf. Timeqwa-nni tt$izent ixemoan
deg wakal, i sya $er dagi ad d-yusu yiwen di te$mert. Di taéeyt-
nni n tsusmi inîîeq-d emi Meqran, d am$ar d netta akk i
imeqren di taddart :
 « Ay at-taddart ! Aîas ur neéri ara d acu yevran akken
ad mlilen At Meqran d At Sliman, agraw-agi akken ilaq ad ifru,
diri ad slent tuddar, ad as-qqarent u$alen At Meqran d At Sliman
$er tidak-nsen : di Tizi n Tifrat nejma
en ur frin ara. Nek nni$-as
ma teéram akk d acu d-smektay téebbujt n tafat, ahat, s kenwi, s
wigi meééiyen ad tfehmem, ad teérem amek ara txedmem, ma ad
14
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
tt-tmekknem i tqubac ne$ ad tt-teooem tbed-d ad tt-id-afen
warrac. Ihi, Tizi n Tifrat iyi-d-iêka jeddi  ad fell-as yefu Öebbi
 semman-as akka, imi di tizi-yina deg-i d-tem$i téebbujt n tafat
i weqmen agraw At Sliman d Wat Meqran akken ad frun, u
êedôen i wegraw kra yemôabven, d-yusan seg At £ebôi. Taéebbujt
n tafat, i d-iqqim yisem-is, tella d anagi, $ef wasmi d-ban tafat
$ef imezwura-nne$ At Meqran d At Silman. Am wakken iyi-d-
inna Jeddi, zik, asmi llan At Leqwavi, si Lezzayer $er At ebbas
di Bgayet, imir-en, taddart-nne$, d anda d-qqimen akka ixeôban,
deg At Mes ud, akkin i wassif, dinna i ddren imezwura-nne$, di
lawan-nni êesben-d ugar n meyya yexxamen. Zdin akk, îîfen
adebbuz ula i Wat Qasi, weroin fkan ula d tabzert i Wteôki,
tekker lfetna gar sin iderma, wiyav, wa yedda d wa, wayev d wa,
ff$en-d sin leûfuf, refden ibeckiven ; $ellin sya u sya, ula d ateôki
d-isxedmen At Qasi, imi iwala tekker gar-asen yeb$a ad ikemmel
ad issenger wigi i uûan tabzert. Akken i tkemmel, acêal d
aseggas. Almi d imi te ya ula d lmut, ur d-iqqim win ara
imevlen, dukklen-d Imôabven At £ebri, heggan-d agraw,
 eggnen amkan-is, anda akka d-tem$i téebbujt n tafat. Ussan-d
sya u sya, iççuô-d wemkan, mmeslayen ass s lekmal-is, iteddu-d
yiv, ur wwiven ara ad d-ssersen talwit. Qrib ad aysen, almi d-
sneîîqen yiwen seg At £ebri, qqaren-as Ccix Ëend, ikker ad iôuê,
 ennan-as i$imi d$a yeqqim inna-yasen : « Ay At Meéyan d At
Sliman, d acu i s-xeddmen i weksum akken ur irekku ara ? »
nnan-as-d : « d lmelê ! » inna-yasen : « ihi ulay$er neqqim dagi,
kenwi d lmelê-nwen i yerkan ! ». Akken d-inna akka, kkren akk,
nnan d awal l ali, zlan axfiwen, xedmen timecrevt, fran At
Meqran d At Sliman. Deg wass-en, yeqqim-d wawal Tizi n Tifrat.
Taéebbujt n tafat, zzint-as teblavin, tid akk yerran $er idisan n
loedra n téebbujt, d imezwura-nne$ i tent-iôeûûan, qqiment fell-
asent fran cwal icergen tagmatt-nsen seg acêal d aseggas. Hatan
wamek tevra, Wid meéiyen éran wid meqren add-mmektin ayen

15
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
i sen d-êkan wid i
eddan, meqlet tura ass-agi ma yessefk-awen
wul-nwen ad tesse$lim taéebbujt n tafat ? Ma d nek ad kecme$ s
axxam, wagi d Fuôaô, mi tedda lehwa ssixef tikli weqbel ad d-
u$al ».

Tizi n Tifrat, 23 Fuôaô 1978.

 « Akka i tekfa, am$ar-nni i ôuê s axxam, agraw yekfa,


nekk wve$-d $er yemma tefka-yi-d ass-en avemmin ççi$-t imi d
agraw amezwaru deg-i d-uddren isem-iw ad kecme$ $er
tejmat twalav !? »
 « D acu i d avemmin a Jeddi ? »
 « Asmi ara d-ôuê emtik Dehbuc inna-s ad k-id-xdem
avemmin, yelha ! »

 « Wa Jeddi, i medden-ina anda d-ussan ass-agi ? »


 « Ass-agi d ta acuôt a Mmi, wigi usan-d ad zuôen
taqubett, ad ûeddqen idrimen-nsen, ttasen-d yal aseggas $er
zzerda xeddmen At Sliman di lemqam-inna, wihin d-ittbanen
a kkadiTi zinTi frat…  eddi-d s yagi, ad t-twaliv, twalavt ? »
 « Wala-t ih, ulac taéebbujt n tafat-nni $ef-i d-êki v…
wa l
a$nna na… b$ i$a dôuêe $aJ eddi… y y a
na dnô uê…»
 « Limer teddiv keç d Zizi-k Sma il, netta iêemmel ad
iôuê yal aseggas, ad inezzeh netta d tezyiwin-is, ad d-yeçç seksu s
weksum ! …a di wa li…»

 « Wa jeddi ? »
 « … mm? »
 « I tmacahutt n winna d-yu$en ba banetta d yiwen
d$a, winna yerwel, d$a imir-en-tik, imi yerwel, winna itbe
-it,
d$a imi t-iîîef iwet-it, d$a wwin-t$
erl
êebs,…»
«…»

16
Mourad ZIMU Taéebbujt n tafat
 « Ay Arezqi, tixeô-as a mmi i Jeddi-k ad ye fu, ad ixuc a
mmi ula d netta yeya, muqel-it kan iqmec allen-is, ya$ ula d keç
ad nôuê ad nwali Tili, ad d-i
eddi miki itêe mlev… s i
mma ladd-
u$al nana-k di zerda Nat Sliman ».

17
Mourad ZIMU Abrid n tatut

v igumma ad ikfu fell-ak, i$unza-k yives, tt eddayent fell-


ak dqayeq, ta deffir tayev, keç tzedwev a$bel.
£ef yiri-k iseggasen, deg wul-ik imdanen, tgiv-asen akk
amkan deg walla$-ik. Yal wa deg-sen amek i d-yem$i d
asmekti, yal wa amek i yeddahan tagnitt deg ara t-id-
temmektiv ; wa yrennu-yas-d a$ilif, wa d tebrek, wa d lxiq...
Wayev yettarra-yak ussan d tabaqit n teréeg, ulac win k-iêesden
fell-as.
Mi ara temmuqlev ansi d-tekkiv yettban-ak-d webrid-nni
d asawen ; ur qwin ara yemdanen k-id-yewwin talwit deg icuvav
n tdukkli-nsen. Ala win k-id-yessegran asmekti yesseftutusen
talwit i d-tessem$iv di tatut. Ala win k-id-yeooan a$ilif ad t-id-
temmegrev d asmekti ger usurrif d wayev, ger imeîîi d wayev...
Testeqsayev iman-ik d acu-k ? d aniwa-k ger yemdanen ?
Talalit-i nekda si
rem … iwi yav,ik eç .
..wi ssen? !. Talalit
teîîafar-itt teméi, keç teméi-k d im$an deg iger n wesmekti. Yal
im$i amek i iga ; wa idel isennanen, wa yewwi-d yid-s tagara n
tefsut... Teméi-k d im$an iêuza unebdu n tem$er i s-id-yukren
ussan i tefsut n ddunit-i k.‘ ‘Im$an n wesmekti’ ’d a sefru
yettnemvar di tewriqin-nni i k-yu$alen d tawwurt $er targit.
D tiwriqin, d timellalin, têemlev ad turarev fell-asent s yimru.
Yu$al yimru d tasarutt n tirga-k. D acu i tettaruv $ef tewriqin-
tirga ?
Tettaruv fell-asent tagmatt asmi akken tzedwev lêiv, imi, ala
netta i d-yeqqimen ur k-id-yeqqar ara : ‘‘
aé éa kk
in’’,ahati qqar-it
ur as-tsellev ara. Tettaruv fell-asent tilelli asmi teççur tmurt d
17
Mourad ZIMU Abrid n tatut
leêbas, leêbas ççuren dwid-nni yettargun tafsut. D acu i tettaruv
nniven ? tettaruv fell- asent asirem asmi yu$al d awal, idder kan
deg usefru n umedyaz-nni yettarun isefra-ines ineggura, ittaru-
ten s tuffra, weqbel ad t-id-êazen... ittaru asirem d talwit ger
tarûaût d tayev.
Keç amzun maçi am wiyiv, tettaruv tayri, asmi tedder kan di
tezlitt-nni $unzan yemsefliden imi ur tessawal ara i cveê. Ayen i
tettaruv ? tira d awal, awal d imesli, zdat n wuzzal... awal d awal
kan !
Tettaruv akken ad truv imeîîi-k d awalen, tettaruv akken
ad d-teêkuv talwit, tagmatt, tayri. Tettaruv akken ad temlev
abrid $er targit d usirem. Tettaruv.
Tett-a-ruv.
Tett-ruv.
Tettruv, imi teériv d targit kan, awal d targit, tawriqt d iv
amellal i-deg d-ssem$ayev tirga-k.
Tettaruv/tettarguv tagmatt, anda-tt tegmatt ? weqbel ad d-tiniv,
mdel tawwurt ye$li-d yiv... Keç weêd-k ara tensev.

Tettaruv/tettarguv talwit, d acu-tt ? weqbel ad d-tiniv ssens


taftilt, ye$li-d yiv ad tt-id-walin iminigen n yiv...

Tettaruv/tettarguv tayri, amek-itt ? weqbel ad d-ssefruv mmekti-


d, êku-d...

Tayri d tajeooigt d-imeqqin di tebêirt n teméi. Tayri d


leêsab, laqen sin akken ad d-tili tayri gar-asen, anda-t wis sin-
inek ?

èri$-k tkerhev ad d-temmeslayev fell-as. Asmi tt-id-temlalev


t$ilev teff$ev i ddunit-nnibna n me dden s‘ wagi inu wagi

inek’’.
..Asmi tt-tesnev tufiv-tt am nettat am tiyav. Am nettat am
tid-nni yeznuzuyen teméi, ussan, tavsa...tayri !. Niqal tgiv-as
amkan deg isefra-k, d amkan maçi am wiyav ; terriv-tt d ajeooig
18
Mourad ZIMU Abrid n tatut
n tefsut, nettat teooa-d ctawi $ef wudem-ik, terriv-tt d ûut n
talwit, nettat teooa-d tôad deg wul-ik... Ass-a tu$al deg wul-ik d
aluv n isefra-imeîîawen.

èri$-k tkerhev ad d-temmeslayev fell-as. Ula d isem-is ééay


$ef yiles-ik... Tettagadev ad d-temmektiv, yal awal, yal imesli
izmer ad yu$al d asmekti ad isseftutes talwit ara d-tessem$iv di
tatut. Têarev ad tettiv tawriqt-nniyuransi me îîi
...‘‘Ahat, ad d-
yas wass’ ’a k kait eqqrev.Tbennuv azekka-k $ef ôeb a isekkilen
a-h-a-t. £er melmi ?

Iguma yiv fell-ak ad ikfu. Yu$al-d westeqsi $er walla$-ik,


trewlev $ef wayen kk-id-ivefren d asteqsi yettlala-d ger nnehta d
tayev, yettnulfud ger lkas d wayev. D asteqsi yezzu$ur-ik $er
tikli deg iberdan n Lezzayer : tzemrev ad trekvev i tikelt nniven
$ef wakal n Ti$ilt ? tzemrev ad t eddiv di tezniqt Nat Mezyan ?.
Wissen ma ad d-takrev ciîî n tirugza $ef wallen-nni ur nessin
ara anebdu.

Tunagev , teff$ev tamurt tkecmev tayev... anida-tt trewla


deg wayen yeççuôen alla$en d wulawen ?

Tamdint n Lezzayer d tasemmavt tesmev n wid kk-id-ittêazan di


tikli-k s tuyat-nsen, d taberkant, tebrek n wussan tettawiv $ef
wul-ik.
Ass-a d wis sin, testeqsayev iman-ik ma ttu$alev $er Ti$ilt ?
D asteqsi ibedd zdat n tguni-k.
Übeê-ayagi zik i d-tukiv tebdiv tikli. Mi d-teff$ev deg Usensu,
tazniqt tettak-ik, i tayev, tettedduv ur iban sani. Tkecmev $er
lqahwa, teqqimev, tettmuqulev... Lqahwa d taqdimt, llan deg-s
kra n yemdanen, d im$aren, wulfen-tt twulef-iten, zzin i kra n
îwabel, ikra n tmucuha, i kra n wawalen... d awalen n wussan
ineggura di ddunit. Ïwabel d tiqdimin, teqqarev deg yiman-ik : d
19
Mourad ZIMU Abrid n tatut
iseggasen-ayagi deg-i llant da, slant akk d acu i mmeslayen
medden, yal îabla d ungal...

Im$aren-nni mazal-ik tettmuqulev $er-sen, ahat tmennav


amkan-nsen, ddunit m-snat n tewwura, nutni tteddun ad ff$en
di tis snat.
Im$aren-nni, qqimen, fernen îwabel-nni yew an iîij, ttelmen
tasusmi, i sya $er da ad sen-d-ye$li wawal. Allen-nsen îîafarent
wid d-itt eddayen deg webrid, tamu$li-nsen deg-s teslew am
akken d tamu$li taneggarut n tafukt $ef ddunit... n wiyav, keç
aîas-ayagi deg-i teooa tafukt igenni n wussan-ik... Im$aren,
tettwaliv-îen, am keç ulac tudert, ulac tafsut di tmu$li-nsen. £ef
wudem-ik d wudmawen-nsen, azrar iseggasen, yal ta eqquct
amek i tga, yal aseggas amek i yedda...

Haten sin yelmeéyen êazen iman-nsen $er te$mert, yiwen


deg-sen yesmeêsis ugar n wayev. Tettmuqulev $ur-sen, anda-ten
wid-nni k-id-isellen asmi akken tettu$alev di ctawi-k d asif n
wawalen ?
Ilmeéyen êekkun timucuha, ttcerrigen acrured n imeslayen s
tavsa ne$ s tsusmi.
Ilmeéyen d yem$aren di lqahwa, gar-asen îwabel, gar-asen
tasusmi, gar-asen iseggasen, gar-asen tirga... gar-asen ungalen...

Iqqim-d $ur-k yiwen... d am$ar, tettmuqulev deg-s, iqqim i


yiîij, keç di tili. Ïabla-nni i-deg teqqimev, am ddunit, azgen
yettwali-t yiîij, azgen d tili... Ïabla ne$ ddunit ; tella tafat, yella
îlam, tella tebrek, tella temlel... Ïabla ne$ ddunit d ungal ; tella
tidett, yella lekdeb, tella tafat, yella îlam, tôad/talwit...
imeîîi/tavsa... (keç teb$iv ad d-tiniv imeîi/aman mer$en d-
iteff$en mi ara yeêzen wul).

20
Mourad ZIMU Abrid n tatut
Tetturarev s wesmekti, inuda-k yufa-k-id, yu$al-d s alla$-
ik d asteqsi : tzemrev ad tu$alev $er Ti$ilt ? tzemrev ad t
eddiv
di tezniqt-nni Nat Mezyan ?

Ti$ilt, tu$al deg walla$-ik d taddart-aéekka. Wissen ma tergagi


di tme$ra-yagi i eddan ?... I nettat, tina akken tettarguv, i Farida
wissen amek i d-tban ger ijeooigen-nni s id-ittunefken ? Tura
tettwaliv iman-ik deg usefru...

Keç di yir targit


Ad as-tawiv ijeooigen
Ad ten-tessersev / Ad ten-tehduv
£ef / Di
Uéekka-s / Tame$ra-s
Ti$ilt, taddart-ik, tu$al-ak ass-a d ti$ilt deg webrid n
ddunit-ik, d ti$ilt deg wul-ik...
Teff$ev-d si lqahwa, tebdiv tikli deg webrid n tatut...

21
Mourad ZIMU Tabôatt

T
amurt tessewêac, tagut, asemmiv. Lbaîel yu$ akk timnavin,
teqqim-d talwit di kra idurar deg-i ckentvent tuddar, n wid
i reg°len $ef umennu$. Reg°len, b$an ad êarben $ef ciîî-
nnii ni $ma nsz zit
… dwi d-nni kan i d-yeqqimen fessusit $ef
tu$mest-nni yettagin tiram, ma ttmaççant s zhir n lfuci d
ussemsed ijenwiyen. Lmut tu$al d tiremt n yal ass, tessedhuy iles,
turar di trebbuyan medden, tessemlalay di tejma t, lmut tu$al d
tinifift yesseblaen akud ; win yeb$an ad is eddi ass-is, ne$ ad d-
yawi uvan-is, ad imeslay $ef wayen d-yevran ass-a di Taxuxt ne$
di Bu ne man ne$ di in-defla … t ke ml eva kkin; $er wanda
mazal amdan d awe$ezniw n tmacahutt qqaren-as : Tudert ger
Izzayriyen.

D ayagi $ef-i ttmeslayen ula deg uîaksi-yagi yewwin abrid


$er At Wasif :
 «… Aha tye wwe vus egga s-aya, aggay-inu aneggaru, a Öebbi
stafiô Llah, ur t-id-ttqemire$ ara di ôeb adt usawe nt… uri yi
-
terri ara tmara ! ur teériv amek ! lmijal deg ufus n Öebbi, akken
ye b$uy il
i,da cu,y elhaleêde r… aêezeb yugar leqve » i s-yenna
unehhaô n uîaksi, i winna yeqqimen tama-s.
 « Akken akk a emi Muê, nekkni amer d wanag, teériv $ef
ôeb a n tmeddit i d-nteffe$, d acu, deg-mi d-yebda akka rrebrab-
agi, ulac wi sen-itt$iman din, $ef tlata, win ikukran $ef talta d
23
Mourad ZIMU Tabôatt
wezgen ; ad tt-id-neçç akk beôôa !
… » I d-inîîeq winna yeqqimen
zdat unehhar.

Abrid yessawen, emi Muê, i sya $er da, i d-ivegger tiîî-is


ad d-imuqel Kamal di lemri $er deffir. Kamal, netta, allen-is
cuddent $er îîaq, tamu$li-s tôuê $er daxel-is, yesferfud i
wesmekti am wakken maççi din i yella ; am akken mazal-it-in di
in-De f
la…

 « Wa Kamal !… a kid a mêa y en-k, ass-agi ad teff$ev


bermesyun yerna tewwetev-t ta ra zal… t e îî
egle lliva ya qcic…
kker fell-ak ah ! … » Sa id yessenhezzay deg-s, netta, itettel kan
di tduli.
 « Ad nkr e$ … acêal tamrayt-nni»i -s-d-inna s le gez n win d-
yukin di l$idôan n yives.
 « Attan akken n yivelli akka i yimir-a… Kke r! ad yeg Öebbi
kkren ibeôdiyen-ik, kker ad k-t tôaounde gAtWa sif…»
 « De gAtS edqa … ad iyi-ttôaoun deg at Sedqa» i s-d-isgerrez
timenna Kamal d-ikksen taduli $ef wudem-is. Yewwi ifassen--is
ar wallen-is i ttêukku deg-sent.
 « N wudem-i kAtWa sif… ne kknidi r gaz enaMuê-terri… »
Ivegger-d akk taduli Kamal, imuqel Sa id, iffa-d, ibreq-d allen-is
fell-as inna-yas :
 « Isdebdeb-ik akk Muêya keç ? ! Muê terri, ad kkren
ibeôdiyen-ik, mi tessifuniv a kkawi nna t… » ikker-d Kamal,
iqqim-d $ef yiri umetôaê, imuqel sa a, yers-d deg ussu-s akken
 eryan, iwalat-id Sa id inna-yas :
 « Üûer iman-i kal $ iva … » ime$ ad t-iwwet, irwel-as Kamal
ittavsa :
 « D ayen s i$ i tesiv, a Ïumbula ! !…»
Kamal yelsa icettiven-is, isared udem-is, Sa id isared-d kra
lqec-is, ikcem-d $er texxamt, ildi îîaq ad ifser tijerbubin-ines.
24
Mourad ZIMU Tabôatt
Kamal iddem-d aqrab-is, yettara ayen ara yawi $er daxel, Sa id,
akken ifesser di lqec-is ittmeslay d wemdakel-ines :
 « Amek ? ad k-in-fke$ tabôatt ad tt-tawiv ad tt-teceg ev dinna
diTizi… »
 « I wexxam-nwen ? ma i nutni awi-tt-id ad tt-awi$, tura ma
twalav ur iyi-d-regmen ara $ur-we ni miNa tSedqane kk i…?»I
s-yenna Kamalswe stehz i…
 « Awah ! maççi i wexxam a îîbel, amer i nutni ad ak--ceyy e$
kan keç a nniya, tagi i m-le yun… a hatt
ura…»
 « …Adt t-tafev tettu-k … » i s-d-igzem Kamal awal s tavsa.
 « D ddin qessam-i kit et
tu… dke ççit e
ttutamda ke lt-ik seb a
waguren-ayagi ur tu$alev ara s axxam ! ! ay imenfi ».

Kamal am Sa id, seg wid-nni i wumi d- awden asiwel $er
leskeô akken ad mmagren rrebrab. Tikelt-agi yufa-d iman-is di
in-Defla. Cwi kan lant tizya-s ; amer maççi d Sa id d wiyav
nniven ad aéayen wussan alamma fessusset tmettant ger ifassen.
Mell-iyi wi s-izemren i lfuci refden s ddreifassen islufuyen i
snitrat d yemruyen ?
Asmi s-d-ssawlen i Kamal, niqal iger-d tarewla $er walla$-
is ; aseggas d wezgen di Le$waî i s-ifka baîel i tmurt-agi içça
wekridi n beôôa, wama tura limer ad d-êseb ayen s-ttalasen
warraw-is, ad tt-ôhen ula d-idurar !. Aseggas d wezgen n tôad,
yerna u$alen-d $er-s ad sen-yernu wayev, ayenni akk, ad d-
ineqqes di tudert-is, di teméi-s. D acu kan, Kamal, $as nnig wul,
ur icerreg ara lka$ev-nni ger ifassen-is ; asirem-is idegger-it s
tagi : d acu i d aseggas ? hakan i edda ! yerna ad ak-xelûen,
idrimen-nni ad ten-tiêwioev. D ayagi i d-yerran Kamal, am netta
am wiyav.

Ilmeéyen n Leqbayel, u$alen di yir tagnitt am t$errust-nni


si d-tekksen isennanen. Maççi d yiwen maççi d sin, tuddar akk,

25
Mourad ZIMU Tabôatt
ttniéifent seg wid-nni tent-id-iteff$en yal agur, tuff$a-nni ur
nevmin ara tu$alin.
Aîas yid-sen, yal wa anda s-ttmettaten wussan, ôûaû d
tamenguct $ef imeéu$en, lmut d amdakel $ef imekli, di tikli, deg
yiv, de ga zal,dil emr i
,de g we sme kti… l muta m us i
rem-agi
yeddren di yal yiwen !
Ilmeéyen-agi, inegfen akk deg idurar-ina isemmaven n
Zbeôbeô d in-Defla, d Le$waîî, yal wa deg-s da$en tudert, targit,
tafsut di tmurt-agi ineqqen tirga, yettarran tudert d kra n wussan
yettuneêsaben s wacêal teddem tmettant ? ; xemsa,  ecôa,
tme nî ac…t amur t-agi yettidiren tegrest akk $ezzifen deg wasmi
bvant tsemhuyin aseggas, Nnayer-nni s-yeddmen ussan i Fuôaô,
iddem-a sda $ enus sa
nime $ re
s,ima gu,iy uny u… y eddem-as
ussan i Yennayer-nni d-iteddun.
Kamal mi ara d-iger akk tilufa-yagi $er walla$-is itettu
anida yella, d aduqqes i d-i duqqus …

 « …S ev! » i d-isteqsa emi Muê.


 « …Ac u? … » i d-iduqes Kamal ur negzi ayen s-d-nnan.
 « Nni$-ak anida ara tersev ? » i d-i awed asteqsi emi Muê.
 « Ar nu a lammada sa wen,$ erwa ni dat et
teddum ke nwi …
mazal ad ak-d-i ni$ … » i d-yerra Kamal.
 « Nek nni$-as n Zaknun keççi ! ? alarmi d tura i d-mmekta$
wi k-ilan » i yenna emi Muê, $as d askideb, akka i ixeddem ma
yeb$a ad iéer l ev av n waleb av. amedya ad as-yini : « keç n
Iwa viy eny a$ … ? » d$a winna ad as-d-ibdu tudert-is seg wasmi
d-ilul. Atan ass-agi ur s-teççi ara, isaram ciîî n wawal $er wagi
d-iddan yid-s, ib$a ad t-id-isenîeq, « yu$al-d anda akken izeher
rrebrab, aîas d-iwala ilaq ad d-iêku »i yettxemmim weêd-s emi
Muê.
Kamal, ula d netta, iêulfa s wayen akka yettxemmim
unehar-agi uîaksi. £as akken yessusem, iêemmel tignatin am tigi.
Asmi ara yu$al ad as-iêku i Sa id fell-as ad as-yini : « ooi$-t
26
Mourad ZIMU Tabôatt
maskin yer$a, yeb$a ad as-d-êku$ nek ulac, awal ur t-id-suli$
ara ». Izmer ad as-ikemmel i tedyant ad as-yini : « iqqim akken
itteêdiqir, ittmuqul-iyi-d di lemri almi qrib newwev d$a
yeîîerveq-d fell-i, inna-yi-d i tura keç êku-ya$-d ciîî ne$ ad a$-
te ooevka na kk a… !? ».
Kamal yerra-d tigi $er walla$-is, izmumeg s daxel-ines.
Yerna netta, imir-en, s tidett kan, awal $ef wayen yettmagar di
in-Defla, ur s-yezmir ara.

emi Muê, iggumma ad yayes, imuqel-d kamal di lemri


inna-yas-d :
 « ur iyi-d-terriv ara awal n Zaknun keç yah ? …»
Kamal, qrib d-yevsa, ixemmem ciîî niqal ur s-ittara yara awal ad
iéer amek ara yexdem, d$a tusa-yas-d tikti nniven inna-yas ad
as-yerr awal s wezgen ad iéer amek ara yexdem :
 « N at Sedqa » inna-yas akka issusem.

At Sedqa, At Wasif, Kamal imekta-d da$en Sa id. Zgan d


amcudri $ef ansi d-kkan, $as yiwet n lmizirya deg-i mrurden ! :
 « At Sedqa, d acu têesbem iman-nwen tura kenwi, wi d-
inîqen $er-k ad as-t
ini
vAtS edqa … AtS edqa …»is -yenna Sa id s
wesmejger i Kamal ahat i tikelt tis meyya seg wass mi d-wwven
$er in Defla.
 « Ur êsibe$ ara iman-iw ! ay amdakel nek maççi Nat Wasif,
si$lêeqne $a l
a… ? » i s-yenna Kamal s westehzi.
 « Yehwa-yak kan, Nat Sedqa ne$ Nat Wasif ne$ ma yehwa-
yak n Zbe ôbeô… a ql a-k terkiv di tmurt-a …tekribiv am
gi
u$erda ! »

Ussan yecban wigi s eddayen akka Kamal d Sa id, acu


da$en i ten-issifsisen, d kra n wawal gar-asen. Awal ineooeô akk
tiyerrisin d-iteff$en deg wemdan seg wayen yettawi deg walla$-

27
Mourad ZIMU Tabôatt
is. Leqbayel gemmunt deg walla$en-nsen tiktiwin ur nteddu ara
d wayen yessembawlen ddunit ; « taddart-nne$ », « adrum-
nne$ », « jedd-nne$ », « zzayla-nne$ », « ikerri-nne$ » …,a nwa
deg-nne$ ur d-newwit ara abendayer $ef wayen yeêseb d ayla-
s ?. I$ netta, mi ara d-ssemlilent kra n tegnatin iqbayliyen d-
yusan si yal tama, ttu$alen, deg ussan imezwura, am yev$a$en-
nni n wasif, wa ad ittêuku $er wayev, akken, alamma mse dalen
akk, tekkes-asen akk tiêercewt-nni, ttilwi$en, imir-en kan i d-
tbeddu tdukkli n tidett gar-asen. Kamal d Sa id, akken i sen-
tevra, tura u$alen d imdukal n tidett.

Weqbel ad mlilen di in-Defla, yal wa deg-sen anda yella


deg waguren-nni imezwura deg-i sen-d-sawlen. Kamal yella di
Blida, din da$en yeooan imdukal, d$a yezga yettmekti-d ayen
sen-yenna mi akken ara d-iôuê. Netta, yennum ttawvent-tt-id
tebôatin, yal dduôt, d acu kan, deg-mi d-ibeddel amkan $er in-
Defla, yeooa-yasen lewûi ad s-in-ceyen tibôatin ara d-ileêqen ur
t-id-ttafent ara. Hatan tura wwven sin wagguren deg-i yella di
in-Defla yerna ur t-id-wwivent ara tebôatin. D$a, $ef waya, i d-
iger ôêil-agi-ines amezwaru $er wexxam $as akken ur s-d-iqqim
wara ; d kra n waguren kan, ad ikfu tôad fell-as.

Tabôatt i win ibe den $ef wid yettawi deg wul-is d abandu
n tafat di îlam d-i$ellin deg walla$en. Ayen akk ur zmiren ara
yimawen ad t-inin, yettu$al d afessas i tmenna $ef ciîî n lka$ev
amellal. Ioundiyen, am Sa id d Kamal, ttôaoun tibôatin am
llufanat i ttjelliben mi ara walin tiyemmatin-nsen teddunt-d ad
sen-d-ffkent izir-nni n tmeddit. Llufan i ttsumu-d talwit, tayri,
ayefki, tudert, tazmert di tebbuct n yemma-s. Aoundi yessim$ur
asirem, targit, issifsus $ef wul, ineq lxiq, anezgum, s kra n
wawalen iqqar-iten $ef tewriqt d tamellat, slutfen-tt ifassen n
wid-nniuk udy ecrekus san,tayri
,i damme n… i vell
id… uz ekka
…a hat!
28
Mourad ZIMU Tabôatt

Inni-as i yemma êemle$


Yewwev-d lweqt ad ôuêe$
Wissen ahat ma ad d-u$ale$
Semmeê-iyi ah !
-Llant kra n tezlatin ttu$alent d nnhati di kra n tegnatin
am tagi deg-i yezzer Kamal. Tibôatin n Lewnis, ne$ tin akkenni
Aôou-yi ! acêal yid-sen wid-nni i d-srunt di lkaziônat am tagi
deg-i tesselqaf tlelli n yelmeéyen Izzayriyen.
Imeîîi, win akken ssurgen yemdanen mi ara yilin d lufanat
akken ad awin tiremt-nsen, akken ad ssiwlen i tyemmatin-nsen,
akken ad d-smektin tilin-nsen i wid i ten--yettun, imeîîi-nni,
yettu$al-d $er wallen di tem$er. Ilmeéyen-agi têeô lkaziôna,
ttrun, tikwal s tufra. Ttrun $ef wesmekti, tikwal $ef yiwen wawal
ufan-t-id deg yimi n waleb av inna-t-id $as maççi i nutni : « Kkes
a$bel a gma ! » « ur ttagad ! aql-iyi dagi », «steqsan-d fell-ak » ;
tiwinas-agi maççi d awalen kan yessemlal unamek. Tiwinas-agi,
anda akka yella Sa id ne$ Kamal, ttu$alent d aêulfu d-ittsuvun
$ef walla$en-agi ye yan di tôad, d aêulfu d iqqaren mazal
tudert ! mazal azekka !.

Amkan-agi deg-i mlalen yelmeéyen, $as yettwabna akken


ad ine$ deg-sen amdan-nni yesnen ad d-isukkes anéad-nni d-
yezgan ger lxiô d cceô, yettu$al d tanafa deg-i ttargun yemdanen
ayen i ten-igan d$a d imdanen, wi yeéran d acu i d tawant amer
maççi d laé i yteqsen ? Wi yektalen acêal qerben $ur-nne$
yemdanen am akken ten-tektal l$erba ?
Lkaziôna, ula d nettat akken ; d amkan-nni isselmaden
tagmatt imi d tixidas i yeceççayen a$rum ger wid tt-ized$en,
tessel
ma dta yri…imidl mutii tezz i
nde gwa l
la $ ennwi dd-êaôen
leêyuv-is. Ayen yessiéiden tudert $as yeb ed $ef iserdasen
yettban-d am yiîij zdat usigna lbaîel n wid-nni s-inwan nnulen-d
igenni, imi elqen ayen icuban itran $ef tuyat-nnsen.
29
Mourad ZIMU Tabôatt

D tagi d$a i d tudert ? ad d-tlalev i tayri, i tlelli, i tudert,


akken yiwen wass ad d-mmagrev win izemren ad ak-iwelleh $er
lmut s kra n wawalen, yenna-ten-id s tutlayt maççi am tin akken
tsellev $er yemmak. Ad ak-iwelleh $er lmut, ad t asev fell-as, $ef
warraw-i s…y ernada mda na m keç çi! ?

Kamal, iedda fell-as lbaîel-nni, mi d-wwven $er tqenteôt-


agi n Taxuxt, yufa-d wid t-icban, d ioundiyen am netta, yal wa
ansi d-yekka. Sêebsen-d emi Muê, muqlen-d wid d-yeddan yid-
s. Ittmuqul-iten Kamal, iwala iman-is, iéra d acu ttêulfun mi ara
d-s un kra n tissas ad d-sêebsen yiwen ur érin d acu sen-iffer,
ulamma, di tmurt-agi deg-i d-yekker netta maççi am wanda
akken yettwanfa.

Sin yelmeéyen-agi iqqimen akka tama n Kamal, sgemriden


gar-asen, ttmeslayen ur b$in ara ad d-slen wiyav. Mi yekfa
wesbecbec-nnsen tu$al-d tsusmi ; iqqim-d kan zhir uîaksi n
emi Muê. Tebda-d lehwa, imdel Kamal îîaq-is. Win yeqqimen
tama n emi Muê ittnadi, ula d netta, ad d-imdel îîaq-nni d-
yerran $ur-s, ur yufi ara afus – nni si ara t-isali, emi Muê akken
t-iqel ye weq issendeh-d Kamal :
 « Ffek-as-d kan afus-nni a mmi ad isali îîaq-is »
Isferfed Kamal, imuqel amek ara t-id-ikkes, ikkes--it-id ifka-yas-t
i wergaz-nni.
Simal abrid yessawen simal tettifrir-d tegnawt. Lehwa-nni
d-ibeggsen lina, zi$en d tanecnact kan, tewwet t edda. Iban-d
yiîij n tmeddit islef akk i t$altin d-izzin, ttemcillient-d tmeqwa n
lehwa i îîfen $ef wafriwen n yim$an. Akken d-iban yiîij, yewwi-
d tafat ula $ef wudmawen n wid yeddan deg uîaksi n emi Muê.
Mbawlen akk, yal wa iqe ed iman-is, ldin îîiqan, ur iban da$en
$ef wacu d-vsan yelmeéyen-nni yeqqimen tama n Kamal. emi
30
Mourad ZIMU Tabôatt
Muê ula d netta, tekcem-it-id tafat n tafukt-nni d-isteqsan $er
t$altin-agi Nat Wasif, amùek ixdem ! ? ic el ôôadyu, yufa-tt d
tizlitt-nni n Muê Sa id Ubel id,‘ ay itbir siwev-asen Slam i

warrac akk n tmurt-i w’’.
Kamal yezzer da$en deg wesmekti, ittêulfu i taéeyt ucedhi-
nni yeccedha tamurt-agi deg-i d-yekker, $as d-i$eblan kan id as-
d-tefka. Ilmed-d amek ara tt-id-iêemmel di tmurt-ina deg-i d-
yekka. Idurar-agi deg-i d-ldint wallen-is, $as ur d-glin ara s
wayen i t-issefôaêen yal ass, iwala-ten-id  layit almi qerben
talwit d usirem. Yal tardast, yal aseklu, yal amdan yettwali deg-s
ayen ur yufi ara ansi akka d-yekka : anda yemuqel yettwali
talwit.

Tura mi d-wwven ar Laôeb a, mi d- eddan deg webrid


zelment wallen-is Ësen gma-s n Qa qi, mi t-iwala imekta-d
Said :
 « Amek ih ad tôuêev ? » i t-Sa id.
 « Ad ôuêe$ ad k-ooe$ dagi ay awasif ! »
 « lêaûun zzul akk fell-asen ; win tufiv Nat wexxam, ama d
Oa ma l ,Mamuê, imeduk kalNunuô , Muô ad, Me qran… »
 « Ad siwve$ azul-ik, tura keç ad ak-weûûi$, muqel, ma yella
ssawlen-d yemdukal-nni-inu n Blida, ne$ yella wacu iyi-d-
ceyen, îîef-it-id, akka ?ihia rtufa t… » i s-yenna Kamal yerran
aqrab $ef tayett-is.
 « Ma teériv Ësen gma-s n Qa qi inna-s d acu tu$al
Laôeb a?… » ittavsa Sa id d-iddan d Kamal mi d-ff$en si
texxamt. S ya u sya mi d-ttwalin Kamal sawalen-as-d akk,
mennan akk amkan-is. Izzi-d $er Sa id inna-yas-d :
 « Ad ak-id-ini$ si tura acu ara k-id-yini Hsen : ad tu$al d ikil
am waman-agi yella deg ilibuven-iw… ».

Msalamen di sin.
31
Mourad ZIMU Tabôatt

 « Ar tufat a Kamal, zzul akk fell-asen ! awi-ya$-id taêbult !! »


is-d-issetbeawal Sa id.
Dqayeq tineggura deg ara mfaraqen sin yemdanen inumen
i$imi akken, ééayit, ala tavsa kan i tent-issifsusen.

Kamal deg taksi simmal yettqerrib $er taddart-is, simmal


yettmekti-d axxam-nsen ;a yetma s,y es s
etma
s… Ye tt
me kta
y-d
da$en tin akken $ef-i yebna tirga-s, tin akken yezzuzuren $ef
wussan-is asirem, am wakken yezzuzur usigna aman tettlala-d
tefsut. Yettmektay-d Kahina. Gar-asen tamacahutt n tayri,
tessedhuy ulawen-nni ireg°len $er targit.

Kamal, mi akka iôuê $er wanda akken amdan yekka-d


nnig wayev d$a issefran-it ger snat : ad imet ne$ ad ine$, akken
iôuê tedda Kahina yid-s d tikti deg walla$-is, d targit deg wul-is,
d asirem deg ifadden-is. Kahina, akken iôuê Kamal iqqim-d $ur-
s, d tikti deg walla$-is tettnulfu-d d asmekti ger dqiqa d tayev,
iqqim-d Kamal $ur-s d targit deg wul-is tessicbiê-as azekka
akken ad terfed ass-is, yeqqim-d Kamal d asirem issen$aden ayen
d-irezzun d tigdi $er walla$ n win iêemmlen wayev.
Ayen ddren di sin yid-sen, $as yal wa deg-sen anda d-
yegra, yessefqad-d $er-sen di kra n dqayeq-nni tettidir tebôatt ger
ifassen n win tt-i$aren. £ef waya i yettawad Kamal i leqraya n
tebôatin n Kahina. D acu kan, seg wasmi d-iffe$ Blida ur d-iîîif
ara tabôatt-is. Ayen akka ssusmen wussan s tebôatin n Kahina ?.

 « …s s
a wve v-d… »
 « …Ame kaemi Muê ? »i d-yerra Kamal, am win d-yukin di
ttexmam t-isbel
en acêal.
 « Nni$-ak keç dagi kan, tessawvev-d » i d-i
awed emi Muê.

32
Mourad ZIMU Tabôatt
 « Dagi kan ! ih ! » i d-inna Kamal, d-ildin tawwurt n tkeôôust.
Iffe$-d deg-s, isferfud $er loib-is ad d-iddem ad ixelleû. Ixelleû,
imdel tawwurt.
 « Adi sahe lÖe bbiammi … » i yenîîeq emi Muê akken d-iîîef
idrimen-nni iger-iten $er leqjeô-nni tama-s. Ikemmel tikli.

Kamal ittmuqul deg uîaksi-nni yettib id fell-as, simal


yettibid simal yettiméi zhir-ines. Akken iffel, $er wanda ur d-
ittban, imut lêes-is. Kamal imuqel $er ddaw webrid, tban-as-d
taddart-is. Ibda abrid ad ikcem $er wanida s-ssawalen medden
Kamal At li.

Deg uîaksi-nni n emi Muê akken yers Kamal, rrant-id


yilsawen $er wennar :
 « Ur t-ssine$ ara weqcic-ina a e miMuê… » i d-inîîeq winna
yeqqimen zdat.
 « D mmis n Rabeê At li, yemken di l eskeô i yella, nnwi$-as
ad a$-d-i êkua me kl lan,ne t
tay ugia wa l,ms a kit… t amurt-agi
tedda $ef warraw-i s,ur t eo oiyiwe n… tt$aven yelmeéyen-
nne$ ! …»iyenna emi Muê weqbel ad as-igzem awal s westeqsi
winna yellan tama-s :
 « Rabeê At li, winna yellan di Fôansa ? »
 « Awah ! maççi d winna, wagi d gma-s n win akken si d-
izenzen takeôôust-nni n le wam-a i Mhenna-nne $ …»
 « Ih ! mmekta$-d tura, i tenîîelt-nni n teqcict-nni meskint ad
fell-as ye
fu Öebbi, éri$ wagi yellan di Fôansa, yusa-d, nemyusan
zik nek yid-s, ur d-ini ara yesa mmis di l
e skeô…»
Ilmeéyen-nni yeqqimen deffir, ula d nutni gren-d Kamal
deg umeslay :
 « D wagi akken i ixevben taqcict-nni n wass-e n… ? »
 « Waqila maççi d wa d gma-s ? »

33
Mourad ZIMU Tabôatt
 « Nni$-ak d wa, nnan-d i l eskeô i yella, ahat ur s-nnin
ara ?…»
 « Awah ! ad as-inin, $as ur s-ceyen ara, llant tebôatin, ahat
ur yezmir ara ad d-yass imir-e
n… »

Sa id deg-mi iôuê Kamal ivelli, ur yufi ara iman-is, ula d


netta ib$a ad iôuê. £as akken d ass n weste fu-ines ur s-yufi ara i
lbenna-s imi ulac ameddakel-is, iqqar deg iman-is « ivelli kan i
iôuê, xaqe$ akka, yerna ad iwet dduôt, d acu ara tt-it-
is eddin ? ». Sa id yennu$na, ad ikker ad d-yu$al ad ivleq, ad
ic el agaôu, ad t-issexsi weqbel ad t-ikfu, ad d-yerr tasfift, ad tt-
ikkes ad tt-yerr $er ôôadyu ; yers-d fell-as lxiq $as akken beôôa d
iîij, ittxemmim ma ad iffe$ ad isseêmu, d acu yugad, ad d-azlen
wid ara d-inadin $er-s ad kksen $ef wulawen-nsen, netta,
taswi t-a, ur ib$i ara ad isel awal. Iqqim akken $ef wusu-s izdew
ittmuqul, rsent wallen-is $ef îîabla-nni yellan tama n wusu n
Kamal, iwala ters fell-as tebôatt-nni s-id-fkan ûbeê yemdukal-nni
n Blida. Iddem-itt-id, izmumeg di zheô n Kamal, iwala
tettwacege -d sin waguren-aya, iqqar-as i Kamal deg wul-is : «
acêal-aya a tettôaouv tabôatt n Kahina, tura mi d-tewwev tufa-k-
id $er tama-s … ».
Teldid tewwurt Ikcem-d Kamal. Sa id, ineqlab wudem-is,
iwhem :
 « Ur tôuêev ara ? ivelli kan, d acu k-id-yerran ? …»
Kamal isusem.
 « Ame kdl xiôk anne $ …?»
Kamal isusem. Sa id yekker-d deg wusu, tban-d tigdi fell-as.
 « … Urt uf i
va rawik -iwwi n… waKa ma lda cuk-yu$en ?
hattan tabôatt-agi wwin-ak-tt-id yemdukal-i knBl i
da… »
Kamal, allen-is di lqa a, ibda yettru, ye$li ger ifassen n Said :
 « …Ay ena ra d-tini tebôatt-agi éri$-t-id s wallen-iw a
Sa id… temut Kahina, teooa-y ia me ka raxe dme $…» .
34
Mourad ZIMU Tabôatt

35
Mourad ZIMU Agni n Mêend

Agni
N
Mêend
I
îij n ûûmayem isser$ akk tamurt ; anda teb$uv tsersev tiî-ik d
tewre$ ara k-id-yemmagren, grant-d kan kra n tselnin
smektayent-d tizzegzewt, maca, ula d nunti ur tettdum ara fell-
asent tefsut ; akka kra n wussan ad ten-tawev tqabact n leqvi .
Mêend, ittmuqul deg-sent, ibedd nnig wexxam aqdim, lfeôca n
uqermud tettnal-it-id $er tayett, islufuy s tmu$li i yem$aven,
tiselnin-inna yetêencen s i$zer yuli-tent akk asmi tella teysawt d
tilni i ysennin azrar n wussan-is. Irfed allen-is s Aqacur-n-Wewrir,
mazal-it akken, abucic icberber fell-as. Crurdent-d wallen-is ; $er
Tala-meôma, i weksar d Imekrez ittmuqul igran Unagu, ma yella
wacu ibeddlen. Tlatin d aseggas ur yerkiv tamurt n baba-s. Zik
akal-agi amzun akken yektal-it s idikel-is, yessen-it tardast tardast.
Ass-a, tbeddel akk tmurt ger wallen-is, deg-mi d-ibda abrid
ukeôôus ass-nni deg-i d-yessawev, si t$iwant ar taddart, ur d-
kkisent ara wallen-is seg idisan n webrid ; ad ivil s ya, ad yu$al ad
yernu s ya, am akken yella wacu yettnadi ; Yettnadi ayen ara s-id-
yinin aql-ak ger wid-ik, di tmurt-ik.
Tegma taddart maççi d kra, bnan medden ula anda akken
yettaddi zik tiqeftin netta d Yidir. Wid-nni yeooa akken tekkes-
asen teméi i$imi n tejma t, yufa-ten-id ass-a tu$al d ayla-nsen.
Lulen-d wiyav $er-sen, mi ara t-id-ttmagaren deg iberdan n
taddart, deg wallen-nsen yeqqar-d acêal d asteqsi ; wi t-illan ? ma
35
Mourad ZIMU Agni n Mêend
dwa gia kke n… ? Yeéra. Yeéra At-taddart ad awin fell-as awal
ussan-a imezwura, ad sen-yu$al d iéid ad leqmen yes tisyar n
wawal $ef-i d-ttemlilin di tejmat ne$ di lqahwa.
Mêend yettêulfu s yiman-is d abeôôani, tbeddel tmurt,
ibeddel wakal i t-id-isekkren, ma d netta iqqim kan akken iôuê,
mazal deg-s tirga-nni t-issuff$en deg wexxam n baba-s. Mazal deg-
s ayen akken t-yessembawlen di teméi-s.

Favma, imuger-itt-id ass-en. Di tafrara, deg iberdan ad d-


temlilev kan wid i wumi tekkes tem$er ives ne$ wid yettazzalen
$ef lec$al-nsen. Favma d Mêend, mlalen di sin, wa ur ibni $ef
wayev. Imuqel-itt, iwala teméi-s di-as iseggasen, aîas iseggasen,
ééay-it almi yu$al fessus wawal gar-asen, tzul-d fell-as, amer am
zik timlilit-agi-nnsen ad d-ternu d tasusmi $er tirga-nni
yettmeslayen deg walla$en-nse n…

 «A  emi Mêend ! … » izzi-d $er deffir, iwala Mumuê, yiwen


deg warraw n gma-s.
 « …I nna -yak Baba yya$a dne s s
e wl qahwa … ». Inîîeq Mumuê
s imeslayen-a, iwwi afus-is ad iêuk allen-is ur d-nekkir ara deg
ives.
 « I keç ay abandi ad teswev yid-nne $ …a cêala r ate swevn
uyefki aîas ne$ ciîuê ?… » irfed-it-id si tqaett, iêenc-it $ur-s.
 « Aîas ! ad swe$ a emmuô …»
 « Azzel kan ihi ma iyi-tezwi rev… ».
Mêend issers Mumuê $er tmurt, ittmuqul deg-s mi yuzzel,
yessegra-yas-d ûûut n rkev-ismiy e tt
ûubbut ô uo…

Yal wa s tmucuha-s, Mêend, di tlatin iseggasen n l$erba,


yufa-d gma-s s warraw-is, ur ten-issin, ur issin yemmat-nsen. Mi
ara yettmuqul di dderya n gma-s tettu$al-d $er-s targit-nni t-
isdukklen netta d Favma. Ass-a yeéra asirem-nni d targit kan, imi

36
Mourad ZIMU Agni n Mêend
Favma, ula d nettat tu$al s warraw-is, imuger yiwen deg-sen, s
tmara i d-yufa tazmert akken ad d-ikkes allen-is fell-as.

 « Wa Karim, kker a mmi !, dayen aôôa-yak taguni, ad ak-d-


isawa lYidi r… » i tessawal Favma deffir tewwurt n texxamt n
mmi-s.
 « Tura ad nef$e$ ay ih! …»
Karim iémi-d akk tazmert yellan deg-s, ijbed akk iman-is weqbel
ad ivegger fell-as taduli. Imuqel sa
a. Yelsa lqec-is, isared, yeffe$-d
s afrag.
 « Azul a yih ! …»
 « Alxiô, ôuê siwel-as-d i wemdakel-ik ad d-yas ad issew lqahwa,
azgen n tsaett-ayagi ala k-itt
ôaouiy iîi
j…»

Iffe$-d Karim imuqel $er beôôa, ur yufi ara ëYidir, yu$al-d $er
yemma-s, iqqim tama-s :
 « Ur t-ufi$ ara » (ittezmumug).
Tezmumeg ula d yemma-s Favma, tesmar-as-d akeffay, teldi
tafeqrajt ad as d-ternu azal-is n lqahwa, tenîîeq $er--s :
 « Amek ara t-tafev, seg ûbeê ume$bun i d-issawal, keç ijebbed
wusu deg-k am tnifift, a mmi tectaqev ives, ten$a-k snitra $ef-i
tett awa zev… »
 « Ula d netta yett awaz yid-i …»
 « …Wi ss
enka nmat eér i
va ndat -ttedduv, snitra ur tesuffu$
sani … » igezzem-as awal Karim yal mi ara d-tebdu awal $ef taluft
n snitra :
 « i Farid ulac d acu i yi-d-yeooa ad t-xedme$ ? tenniv-as $ef
ômel-nni dayen skecme$-t-id ? »
 « Ttu$ ad as-ini$ mi d-yewwev... »
 « Ini-yi-d kan tura, êader kan ad tze f
ev… » i d-yebda awal
Karim.
 « D acu ? acêal tuêwaoev ? »
37
Mourad ZIMU Agni n Mêend
 « Maççi d ayen-nni, maççi d idrimen b$i$ ad iyi-d-t iniv…
(it
tavsa)…»
«…»
 «Wagi d-yusan akka ussan-a, amjaê-nni Mêend At Meqran sli$
zikenni…»
 « D acu tesliv ? Wi k-id-yeêkan ? d acu tettnadiv ad
teérev ?…ulacda c uy el
lana ya eggun a ta loil ur nettsevêi ...»
Tekker favma teooa Karim yettavûa.

Karim d yemma-s ur kfin ara awal. Gar-asen leêyuv n tsusmi


yeffren acêal d aseggas. Imdanen, gnen $ef waîas n tmucuha, yal
tamacahutt d tafindutt n tmes, wid tt-iêedôen walan-tt s ijajiêen-
ines, wid d-yussan syen d tusawent, leêqen-tt-id mi tesduxxun ne$
mi d-teooa amkan-is d aberkan seg izemmulen.

 « D axessaô, ur sent-tt- wad ara i tigi ; a ddin-Öeb, seg ûbeê i k-


ttassa$aKa ri
m… »
 « Ay Yidir (ime$ issuk-d afus-is $ef temgervt-is) tikelt-agi,
dayen, yella wacu iyi-îîfen… ». Inna-yas-d akka imuqel-it mliê deg
wallen, ad iéer ma yessawev ad d-issem$i ccuq deg-s.
 « Acu yevran ? …tetta r
guvTi z
irid$ aurt eb$ i
va raa dd-takiv ? »
 « Yyan kan tura ad ak-d-êku$ …»
S kra n wawalen, $as d askiddeb, isettu Karim i Yidir, iîij-nni n
tafrara t-izzan azgen n tsaett.

Tuddar n Leqbayel, izurar-nni $ef idurar, ttu$alent di$en


tikwal, am imeôdaxen-nni yundan, teqvetuff$a yeshel unekcum,
ilaq ad iqqim yiwen kra n wussan kan di taddart, akken ad yissin d
acu i d lxiq. £ef wayagi i telha tdukkli, am tagi yezdin Karim d
Yidir.

Tadukli, tagmatt, ula d Mêend yelmed aîas di tlufa-yagi.


Tlatin iseggasen di tmura n medden, d acu ara tent-is
eddin amer
38
Mourad ZIMU Agni n Mêend
maçi d kra n yemdanen. D acu kan, Mêend, di l$erba, ibna ussan-
is akken ur d-yettimlil ara at taddart-is. Acêal d win inudan ad t-
iéer ur t-yemlal ara. Tadukli ne$ tagmatt d im$i d-imeqqin kan
anda llan yemdanen ur nessin ara ansi d-tefruriv, Mêend ibna
tudert-is $ef wayenni.

Karim d Yidir, yiwen n u ekkaz i ten-yewten. Kecmen $er


lakul ur  eîîlen ara deg-s, qucen-tt-id zik. Am waîas n yelmeéyen ;
ur d-tufi ara leqraya abrid $er walla$en-nsen. Yew eô ad te$rev di
taddart-ik, yew eô ad d-tafev talwit i walla$-ik di tzeqqa n lakul,
mi ara teste$bilev $ef tfextin-nni tundav deg igran. Yew eô ad d-
tafev ifadden ad tzemvev imru ger ivudan-ik mi ara yezwir wegris
n ctawi $er-sen. Karim d Yidir deg ussan-nni n lakul d$a i d-tebda
tdukkli-nsen. Nnu$en acêal n tikal, wa yuker i wayev tiqeftin, wa
yessenqer-itent i wayev akken ur d-ittaîîaf ara ugar-is n imerga.
Ksan akken acêal iseggasen, nnu$en $ef wanwa ara d-yerren lmal
mi ara yettceîîib $ef tneqlin n medden, uraren, xedmen di txidas
ayen ur d-nettunebdar ara, myergamen, yal wa yurad s tsusaf n
wayev ; akk tilufa-yagi di taddart n leqbayel, ssawavent $er snat n
t$awsiwin : iya ad d-ooent sin icenga, ara yettemyergamen di
tem$er s lem un zdat n tejmat, iyya ad ssiwvent ad semmlilent sin
ad u$alen d imdukal ad ttemsawalen s axxam. Karim d Yidir akken
i sen-tevra.

 « Ad ternuv lqahwa a Dda Mêend ? »


 « Wa qiladayen… »
 « Akken i k-ihwa. A Mumuê, yya$ a mmi (iqerb-d mmi-s) ôuê
inni-as i yemma-k ad ak-d-tefk, tiwlafin-nni
,yel
landit ba li
zt…
(yuzzel Mumuê i setba -as Baba-sa
wal)… st t
awi
lkan… »
 « Imi tenniv, i d-inîîeq Mêend, axxam-ina n Baba, ma teb$iv
ad s-niwe d,a
qliwe jde$urt txemmima ra… »

39
Mourad ZIMU Agni n Mêend
 « yella-d niqal di ddehn-iw ad sen- iwed, tura tekcem-d taluft
nniven, ivelli mi yi-d-y essawe la kkenWa kl
iIhedda den… »
 « D lxiô kan ! … » i d-isteqsa Mêend.
 « D lxiô, yusa-d $ef lemnasba, issumeô-d Tiziri, i mmis-nni
ameqran Sma i
l…»
 « Meqqer fell-a swa qila…»
« Amer am wannect-en, ulac deg-s, d axeddam di ûeêôa, yewwi-
d iman-i s…t eéri
vibna weêd-s, tagi, ulac akk win tt-ixedmen di
taddart.»
 « I teqcict tenniv-as ? » i yesteqsa Mêend.
 « Mazal ur teéri ara ula d yemma-s … ve gre$-as kan sin
wa wa l
en..
.ma ççid a $bel,a me ra m wa yen… ô ôay-iw d ôôay-
nse nt… ». I yekfa Sa id awal weqbel ad isiwev lqahwa s imi-s.
Yu$al-d Mumuê, iteddu-d yettzenzun.
 « A Mumuê a ni ur tôuêev ara ? »
 « Tenna-yak yemma ur éri$ ara anda-t ent… » i d-isgemred
weqcic-nni.
Ikker Sa id, iqerreb $er tôuo-nni issawel :
 « A Tiziri (terra-yas-d awal iban-d ûûut-is mba id deg wexxam n
wadda) ôuê kan a yelli $er texxamt-iw, ldi tabalizt-nni tazegzawt,
awi-yi-d, takeôîunt-nnint e
wl afin… a dn-tafev kan s ufella, awi-
tent-id ad tent-iwali  emmi-m… ». Yu$al-d Sa id $er wemkan-is,
yufa-d, Mêend Yetturar netta d Mumuê inna-yas :
 « I keç a Dda Mêend, am wakken i k-d-tenna Xalt-nne$, ilaq ad
tnadiv ad d-t awiva mwa ne s
,l lanty e
ssisnl e
êl al… » Imuqel $er
Mêend iwala-t yetthuzzu aqerruy-is, $ef yimi-s yevbe
wezmumeg, d$a ikemmel ameslay inna-yas :
 « Mazal-ik meééiyev acu s-teqqarev » Igzem awal, tekcem-d
Tziri :
 « Azul fell-a we n,a zulaDdaMêe nd… »Tefka-yas takerîunt-nni
n tewlafin i baba-s.
 « Axiô a tuêôict » i s-d-yerra Mêend.
40
Mourad ZIMU Agni n Mêend
Sa id ildi takeôîunt-nni n tewlafin isuffu$-d ayen d-yeddann deg
ufus-is, ad sent-ittmuddu yiwet yiwet i Mêend ad tent-iwali.
Mumuê, terfed-it Tziri, ûûubben s axxam n wadda. Sa id iddem-d
tawlaft, ifka-yas-tt i Mêend inna-yas :
 « Tagi asmi d-yusa babat-nne $s ilêio… »
 « Melmi d-iêuo ? » i yesteqsa Mêend.
 « Asmi d-tlul Tziri, di 74 …»is -yerra Said.
 « I wagi, maççi d Dda meô Iheddaden ? » i yesteqsa Mêend.
 « D Dda meô ih, netta meskin, 4 iseggasen-agi id a$-yeooa,
yelli-s, aseggas-agia rateddu$ erTi $ i
lt…»
 « Tecfiv asmi $-d-yufa di tebêirt-nni-ines n te$zut, asmi
yettwaîîef Taher Iêemmucen... »
 « ...Taheô Iêemmucen, imi t-id-udrev ...teériv yemmut, aîas
ayagi, amzun yewwi de wessu, yu$al yexser dayen kan, tisssit, ur
d-ittnejmaara di te wint n ccix... ad tezrev lmektub n Favma... »
 « i tewlaft-agi, melmi-tt ?... » i yesteqsa Mêend akken ad ibeddel
awal Sa id.

Kra n wudmawen di lka$ev, smektan-d Mêend, s iseggasen i


s-iôuêen ger wid-is.
Imawlan-is, wwin amur-nsen di tudert, ôuêen, gma-s
ye meô axxam ; ssin warrac d snat n teêdayin, yiwet deg-sent ;
Tiziri, tewev-d d tameîîut katen-tt-id inexvaben. Tlatin d aseggas,
tbeddel ula d tutlayt : « azul ! » id asen-d-tenna zgelli Tziri,
yezmumeg mi d-yemmekta.
Wid akk yessen, yal wa anida yessawev tikli deg webrid n
tudert-is, wa yekfa fell-as usawen, wayev, ibeddu tikli deg-s, yal
wa d amek yufa, kra deg-sen kfan tikli, am wi yecban imawlan-is.
Mêend, d ttexmam-agi t-id-yewwin ad ikcem axxam-nni
deg-i d-yekker. Ildi tawwurt temmuger-it-id teméi-s ; d teûwiôa n
baba-s d yemma-s. Yal ti$mert ad d-ittnazadeg-s wesmekti. Dagi
kan, anda akka, isenned ukufi-yagi ameqran, dagi i yettemrurud
41
Mourad ZIMU Agni n Mêend
asmi akken, d-yu$al baba-s si l$erba i tikelt tamezwarut. Yu$al-d
$er-s lexyal-is, mi d-yetteli tabalizt-nni-ynes :
 « Wa Mêend ! tagi inek ! ad k-tettwanas d izamaren mi ara ten-
teksev »
Ifka-yas-d tajewwaqt d tazegga$t. Yemma-s mi ara tt-id-yemmekti,
yettwali-tt s imeîîawen, yu$al-d lexyal-is mi teqqim $ef wemnaô n
tewwurt. Afus-is $ef umag-is. Yu$al-d ûut-is mi tesnewniw :
« nwekkel-asen Öebbi i wid k-isuff$en i le qel-ik ». Netta, irfed-d
tabalizt-is ad iôuê. Ass-en imi yôuê, ur yumin ara ad d-yas wass i-
deg ara d-yu$al, iôuê akken ur d-ittu$al, yerwel akken ad ittu
Favma, d imawlan-is, d taddart-i s…

 « A Mumuê ! anida telliv ? yya$ kan » i tessawel Tziri.


 « Da cu, urcucufe$a ra… »I d-yerra Mumuê i  ewlen ad ittru.
 « Yya$ maççi d acucef ay a eggun, ma teb$iv ur k-cucufe$ ara
yya$ » Iqerreb-d weqcic-nni, teêka-yas Tziri s ameééu$-is tenna-
yas :
 « Ssel-iyi-d, ad kk-ceye$, ad tôuêev, awi-yas lka$ev-agi i
Karim, tura mi ara d-i
eddi zdat n tewwurt, ma tewwiv-as-t ak d-
rnu$ taêbult »
 « Ggal-d ! …»
 « S yexf n yemma, ôuê tura ad k-tt-id-he gg i
$…»
Mumuê yeddem lka$ev-nni iffe$ $er zdat n twwurt, Tiziri tval-as
tenna-yas :
 « Qqim kan dinna ! mi d-i edda efk-as-t ».

Ma $er wid meqren  eddant tmucuha, wid d-ittnekkaren am


Karim d Tziri, s an di$en timucuha-nsen. D timucuha ffrent $ef
wallen n medden. Tayri s teqbaylit, am yem$i-nni n tili ; ittagad
tafat d tmu$li. Mi ara tettwikkes tegnitt-nni n lakul d issemlalayen
di teméi, d lekwa$ev kan d wallen i d-itt$iman d inagan $ef wayen
ttidiren wulawen. Timucuha-yagi yetturaren ger yelmeéyen, xeîîa

42
Mourad ZIMU Agni n Mêend
n wanda d-ff$ent i tlisa n teméi, mi ara twaliv sin yelmeéyen
dukklen akken, rran-tt i lwe d n tikli $er yigran, $as ini d
timucuha-yagi d-gren gar-asen.

 « Wa Karim ! ! sani akken ? ur d-qqar ara da$en ad n eddi


sy en… »i yenîîeq Yidir mi yeêbes di tikli.
 « Ur nett eîîil ara…»
 « Keç ad d-érev tamdakelt-i kne ka dqqi me $,a dbe dde $din…
ur teffi$ ara fell-i … aroi$-k azgen n tsa ett, ad n-ternuv tayev
tura, d$a d ayenni kan i yxuûen ad isqef wass-agi s tiééanit...»
I s-yenna Yidir weqbel ad yaker avar $er deffir, niqal iteddu ad
yeoo amedakel-is, isawel-as Karim :
 « Awah maççi dayen-nni, ad ére$ kan ma yella wacu ara s-d-
tefkiMumuê,y ya$urt me sxiôa ra…( yu$alKa rim kr ai s urr
ife
n
$er Yidir izu$er-it-id deg ufus) ur tettawev ara dqiqa, ma d Snitra i
tugadev ur tt-nettaf ara, teériv Mulud, ad t-naf igen, Sli$-asen
le ca $er yem$aven, ff$en ula d nutni qqesren ».

Karim d Yidir, i ten-issemlalen da$en, maççi kan d teméi.


Mlalen s targit i yetturaren deg walla$en-nsen. Karim d Yidir, seg
yelmeéyen-nni, yeb$an ad d-inin kra i medden akk, ttidiren tayri,
b$an ad d-slen akk medden i yismawen n tid yezzuzunen ulawen-
nsen. Tturaren, cennun, snulfuyen-d tizlatin, ssedhuyen yess-ent
ussan-nsen d wussan n tezyiwin-nsen. Asmi llan di lakul yakan, i
cnan time$riwin-nsen timezwura, syen akkin, imi tt-id-qqucen $ef
zik, alad$a Karim, ênunfen almi ssawven ad d-a$en snitra-nsen
tamenzut. Di taddart da$en, u$alen i yelmeéyen d imdukkal ukud
fessus-it wuvan n ctawi d wuvan unebdu. Targit tgemmu yid-sen,
almi d-yewwev wass deg-i tu$al am tebêirt-nni n te$zut, tôebba-d
wid tt-iêemmlen d wid yusmen deg-s d$a budden-as aquccu.
U$alen di taddart, $er kra n wid yettawin laé deg walla$en-nsen, d
icemmaten n taddart. £er wiyav nniven, mazal-iten d ilmeéyen ad
d-yas wass ad d-akin $er ddunit u snitra-nni ad tu$al d tawriqt deg
43
Mourad ZIMU Agni n Mêend
wezmam n teméi, ttun d acu yuran deg-s. Acêal d tikelt i slan i wid
i sen-innan : « teb$am ad telfum am Mjaê At Meqran... ». ussan-agi
kan i éran anwa i d Amjaê nat Meqran. Amjaê-nni yu$al-d, Karim
d Yidir yal mi ara t-walin, ttmennin awal $ur-s.

 « Wa Karim, acu tenniv limer ad nôuê ass-a ad nqesser d


Mêend At Meqran (imuqel-it-id Karim am win yeb$an ad as-yini
amek ?) ih, ad nruê $ur-s ad as-nini neb$a ad nqesser yid-s, d
l’art
istea mêayen-k, ufi$ ass-en isem-is deg uvebsi, d aqdim n
Lêesnawi... tizlitt-nni n wass-en limer ad tt-nekfu »
 « Anta ?... »
 « Tinna agni n Mêend... tenniv-d ad tt-nexdem am akken agni n
taddart ad nu$al ad s-nsemmi fell-as... tameddit-a ad d-nawi
snitrat-nne$ ad sneqqim acu tenniv ? »
 « D tikti kan... ad nwali »
Yidir isusem ciîî, Karim igumma ad d-yenîîeq am wakken
yettxemmim, yu$al-d Yidir $er wawal, ûut-is iôuê akken $er
uqesser d wezmumeg :
 « Nnan-d zik, niqal d Mêend ara ya$en yemma-k, Nna Favma,
ugin ad a-tt-fken imi icennu, tesliv s wakka ?... »
 « Sli$ ih... wa yidir, keç qqim kan dagi tura, nek ad  eddi$ ad
ére$ ma yella Mumuê-nsen, ma yella wacu s-d-tefla Tziri... »
Karim, iwwet kra isurrifen, Yidir isenned $ef tesga t-iqerben, i
ttmuqul melmi ara d-yu$al wemdakel-is, ur i eîîel ara iban-d,
iwala-t mi d-iteddu, akken d-yiwev tama-s bdan tikli s ttawil.

 « D tabôatt i s-id-tefka i Mumuê ? d acu yellan deg-s ? d acu k-


id-tenna ? » i yesteqsa Yidir Karim. Karim, netta, yugi ad d-yekkes
allen-is $ef tewriqt-nni. Ikfa leqraya n tebôatt, ifka-yas-tt i Yidir.
Yidir iêbes tikli, issuk allen-is $ef wayen yuran deg-s, yu$al ilêeq-d
Karim inna-yas :
 « Ur tqebbel ara, ula d baba-s ahat ur iqebbel ara, meqqer fell-
as... »
44
Mourad ZIMU Agni n Mêend
 « èri$ ad d-tevru kra n wass, d acu kan, maççi tura... »

Mêend yeffe$-d deg wexxam deg-i d-yekker, imdel-d


tawwurt, imuqel deg wefrag, rsent wallen-is $ef teblaîî-nni deg-i
yett$ima jeddi-s. Iqerreb Mêend, issekna lqed-is akken ad i eddi
ddaw n tjanoart, iqqim $ef tablaîî n jeddi-s ; tablaîî n jeddi, akka i
s-qqaren deg wexxam i tmekkant-agi i yeffren Sa id At Meqran d
arfiq n tudert-is. Yettmektay-d Mêend jeddi-s Sa id, amek akken i
tga tmu$li-s, i medden akk, drus-iten wid izemren ad t-qablen s
wallen, wama s wawal, fell-as i nnan : « Sa id At Meqran ; win
yewwet s wawal ur ijebbeô ur iêellu ». Mêend, ula d netta, d awal i
t-issuff$en di taddart, maçi d yiwen wawal, d awalen, mazal-iten
ar ass-a ttûenûinen deg walla$-is am nnaqus Iôumyen... Jeddi-s $ef
teblaî-agi i yeqqim asmi s-yenna : « ... At Meqran ur d-ttaooan ara
iqlanoiyen !... ».

 « Wa Tiziri ! » i yessawel Sa id i yelli-s.


 « Aqli-yi-n a bah ! » i d-terra awal Tziri, d-iteddun ad d-tekcem
anda qqimen baba-s d yemma-s.
 « Mdel tawwurt, qqim-d, (iqe ed Sa id iman-is iûub i wallen-is
akken ad d-ibdu awal d yelli-s)... teériv ass-en... d Akli Iêeddaden i
d-yusan, isuter-d lemnasba, i mmi-s Sma il, nek d yemma-m
neéra-t d argaz d wawal, muqel tura kemmi ma twejdev ne$ ad
sen-nefk lweqt... » Tiziri temmuqel yemma-s. Sa id akken d-
isuffe$ imeslayen-nni, iddem yelsa talaba-s, iffe$.
 « A yemma amek ur as-tenniv ara am wakken d-nenna
ivelli ?... »
 « Mazal ur tessinev ara baba-m ? mi ara ibed $ef wawal, ur t-
isse$lay yiwen... »
 « I Karim ? »
 « Yeéra, sme ne$-as awal, inna-yam wid tent-ibennun $ef tidett
di tlufa-yagi, ttbanen-d, maçi... »

45
Mourad ZIMU Agni n Mêend
Karim d Yidir di tsusmi i d-ûubben abrid-nni n te$zut. Ala
ûut n rkev-nsen i d-yufraren si ddeôk n tzemmar-nsen di teksert.
Yidir ib$a ad as-yu$al i Karim d amdakel ara s-immlen tafat, inna-
yas :
 « Amek ara txedmev ih ? ad as-tiniv i yemma-k ne$ i Farid-
nwen, ilaq ad truêev ula d keç ad tbegnev iman-ik teb$iv Tiziri, ad
truêev $ef zik lêal, skud ur frin ara awal nutni d Sma il
Iêeddaden... »
 « Amek ara ruêe$ da$en keçi ?... Iban iqûed-itt Sa id At
Meqran... »
 « Akken yeb$u yili, keç xdem ayen yellan s$ur-k, inna-s i
yemma-k, ruê yid-s, ad teérem amek ara wen-d-inin... imir-en...»
 « Ad nwali, tameddit-agi ad ére$... » i yekfa awal Karim d
wemdakel-is Yidir.

‘‘Aql a noi
’’,wa g
id y i
we ns eg wa wa len,y ettûenû i
ne n de g
walla$ n Mêend. Iffe$-d deg wefrag, yerra-d taveryist deffir-s, ibda
tikli ger tzenqatin n lêaôa taqdimt, am akken ixeddem zik, asmi
yeslufuy i yzenqan n taddart, yettnadi ad d-yemlil Favma, weqbel
ad iffe$ tamurt...
 « Axiô fell-akent ! »
 « Axiô l afya... (anwa wagi i s-tenna tmeîîut-nni i tayev s tufra
kan) »
 « D Mêend At Meqran... » i s-d-terra s wesêemêem.
 « Wa l eslama-k $er wexxam-ik a Mêend... (yerra-yas-d Mêend
i slam-is t$um-it s imeslayen i s-tezuzer weqbel ad yib id fell-as)
Cwi a mmi mi d-jbiv, nwekkel-asen Öebbi i wid k-issuff$en i
le qel-ik... »
Mêend issevfer isurrifen wa deffir wayev, akken ad yerwel i
wayen d-yeddan d tamenguct $ef imeéu$en-is :‘ ...nwekkel-asen

Öebbi i wid k-isuff$en i le qel-ik...’
’.Mêend i$erqen di ttexmam
yeduqes-d i win d-izulen fell-as :
 « Azul a Dda Mêend »
46
Mourad ZIMU Agni n Mêend
 « Azul a mmi (iêbes Mêend $as akken ileméi-nni i rev niqal ad
ikemmel) ...tgerzev ? » ifka-yas Mêend afus-is i yleméi-nni.
 « Aqla$ kan ! d imukan... »
Mêend ikemmel abrid. Ileméi-nni, di tikli-s i awed imuqel-d $er
Mêend mi yeffel i tezniqt Iêemmucen.

 « Azul a Favma Nat li !... » i yenîeq Farid $er yemma-s.


Yemma-s temuqel-d deg-s tevsa-yas $ef wawal-agi yennum
yeqqar-as-t : Favma Nat li.
 « L eslama-k a mmi, ak d-heggi$ imekli ?... »
 « Heggi-d, i waman ? ad sired-a$ kan s wigi yellan di tzegzawt-
agi ?... »
 « Sired kan anda tufiv, a mmi ma yehda-ten Öebbi ad sen-id-
serêen tameddit-agi yem$aren n taddart...».
Farid yessared, ibeddel lqec-is, ikkes wid lxedma, iqqim-d $er
lmida yufa-d yemma-s la s-d-ttheggi imekli.
 « Teériv wi d-mugre$ imi d-teddu$ a Favma Nat li? »
 « Anwa ?... »
 « D amjaê-nni d-yu$alen, Mêend At Meqran... yett$iv-iyi mi
ara t-wali$... »
 «… I f
elf
ela dt e
ççe v,a l
midû ma y
em id-kkse$-d timezwura,
tid-nni ééi$ deffir wexxam, dima d tidak i d-ittewjaden d
tineggura, yemken imi ddurint... »D assegrurej i d-ssegrurej Favma
imeslayen-agi i mmi-s akken ur ittkemmil ara awal i d-yebda $ef
Mêend. Farid, yeéra, tesselmed-as ddunit ur ittaé ara $er wanda
ffrent tmucuha n yivelli, ibeddel awal, iwelleh-it $er tmucuha n
wass-agi.
 « I karim yuki-d a yemma ? » i yenîîeq $er yemma-s.
 « Yuki-d, d acu kan, iûub $er Laôeb a, netta d Yidir, ayen ?... ma
d ômel-nni yessekcem-it ivelli... »
 « Maçi d ayen-nni... tesliv s Sma il Iêeddaden ?... » teêbes
Favma aniwel imekli.
47
Mourad ZIMU Agni n Mêend
 « D acu ? d lxiô kan ? » i testeqsa.
 « D lxiô i kra d neqma i Karim (Favma tzad $er-s tigdi) sli$-t
nek ar yiwen, le ca... nnan-d ib$a ad ixveb Tiziri n Sa id At
Meqran... »
 « Ula d Karim waqila ters tiî-is $ef teqcict-nni ... » I d-tenîeq
Favma $er Farid.
 « Ze ma waqila, ur teériv ara a Favma Nat li, netta fell-as kan i
yesgenbir dagi di tme$riwin n taddart (yemma-s mi s-d-yenna
akka tecmumeê). £ef waya i m-d-nni$ d nneqma fell-as, lêaûun ma
yebder-am-id ad nruê ula d nekkni ad tt-nexveb, nek qeble$ ur
ttu$ale$ ara d tiéemmit, inna-s akka... »
Favma imi tesla i Farid yenna-yas-d akken, tenna deg wul-is :
« teooiv-d wi k-yifen a Taheô i ëËemmucen... ». I mmi-s tenna :
 « Ikeç ? melmi ? ne$ akka ara teqqimev d a ezri ? tiêdayin akk
steqsayent-d fell-ak... »
 « Aha ? s tidett ? cebêit meqqar kra tigi d-is-teqsayen ?... »

D tameddit, tajma t tu$al am tburgenna n twevfin ; mlalen-


d akk wat taddart. Haten sqacwen-d akken ma llan, qeccuc
meccuc. Yidir ibed d kra yelmeéyen ddaw n teslent Uêemmud,
akken kan iwala Karim yeffe$-d si tezniqt Iêemmucen, iwwet kra
isurrifen metwal-is.
S wecmumeê i t-id-imuger Karim. Mlalen îîfen tasawent ad d-
sse$lin awalen s tikli.
 « Amek ih ? acu k-d-tenna yemma-k ?... »
 « Twennemaçi d kra, ufi$, teéra, yenna-yas Farid... Awah
Farid-nne$ d L’ar ti
ste» Karim ittezmumug.
 « Amek ihi, amek i tt-tefram, d acu ara txedmem ?... »
 « Ih, azekka ad ruêen nettat d Farid $er Tziri... »
 « Ihi ad a$-txelsev leqhawi... »
 « Ad néer tura acu ara sen-id-inin... »

48
Mourad ZIMU Agni n Mêend
Mêend, i rev ad iqqim ugar n wakken izmer ger wat
taddart ur izmir ara. Awalen am wassif i d-ttéegéugen, d acu kan
neqqlen akk $er yiwet n temda ; b$an ad éren At taddart d acu ara
yexdem wemjaê-agi d-yennulfan akka i lxeô n ccib-is. Ayen akka
ttnadin ad t-éren yemdanen maçi d uffir deg walla$ n Mêend,
netta yusa-d ad yettwamvel deg wakal-nni s id-yefkan ifadden-is
imezwura, yusa-d ad iwali $er wallen wid-nni $ef-i tbed tudert-is.
 « Ad iyi-tsemêem kan ihi, nek ad kkre$ ad  eddi$... » I yenîîeq
Mêend $er tarba t-nni ukud yeqqim.
 « Ruê di laman... »
I s-d-rran s leêdaqa sya u sya, weqbel ad d-rren awal fell-as imi t-
walan iffel $er wanda ur tettizmir ara tmeéu$t ad ferreh d acu
ttmeslayen yimawen.
 « ...Wihin tura  i d-inîeq yiwen deg-sen  ur s-id-tecfim ara
kenwi ?. Wihin, infa iman-is asmi yugin ad as-a$en Favma nat li,
tameîîut n Taheô Iêemmucen, ad fell-as ye fu Öebbi, ugin ad as-tt-
fken, imi yekcem $er tarba t yett$enni di Lezzayer, tarba t
iqlenoiyen. Cfi$, meskin, ula d jeddi-s, baba-s, ad fell-asen ye fu
Öebbi akk, ur d-bidden ara yid-s, iruê, deg wass-en, yiwen ur t-iéri,
nek almi d asmi s edda$ acêal d aseggas di l$erba i t-id-mmlale$,
yiwen wass deg webrid, qrib ur nemye qal... d$a ala ass-en...»

Ttbeddilent tudrin udem, ma $er wid yecban Mêend taddart


ad teqqim d agelmim yeffren aman-nni n yilindi d wid useggas-a.
Karim asmi d-u$alen yemma-s d gma-s deg wexxam n Tziri, ur
yufi ara $er-sen ayen icennu di tezlatin-ines. Inna-yasen-d Sa
id At
Meqran : « ...ur ttake$ ara yelli i Bu-gitar... aqcic mazal-it ur
ixedem». Am wakken i s-d-nnan zik i Mêend.

Aqlanoi ne$ Bu-gitar, awal d yiwen, bedlen-as kan taduli.


Aqlanoi, yenfa Mêend $er tmurt-nni deg-i ur d-yettemlil ara allen
ara t-ierrin s unexzur. Bu-gitar, yenfa Karim $er wanda akken
49
Mourad ZIMU Agni n Mêend
tu$al ddunit d yir targit kan, teshel takayin deg-s i wid izemren ad
qablen tamettant am netta.

Ass yewwev talemmast-is, At taddart, akken ma llan, bedden


d tirebbu a zdat n tejma t. Tafukt di tlemmast igenni, ttgabaôen
akk medden ad as-rewlen, ddurin tiselnin n tejma t, wiyav ddurin
tisegwa n yexxamen d-iqerben. Akkin, ttbanent-d trebbu a n
yelmeéyen di tmeqbert. Yettban-d wesgemred n yemdanen
yettmeslayen $er iciwan-nsen d ûut n yelmeéyen i qqazen sin
iéekwan, yettu$al-d ûut n igelzyam-nni yettûenûinen di lqa a.
Farid, iqqim, $er Xali-s, allen-is kkawent deg imeîîawen, ikker xali-
s:
 « Über kan a mmi, nek ad  eddi$ $er yemma-k, ma cwi-tt
kra... »
Sa id At Meqran, iqqim $ef teblaî n jeddi-s, i ttmuqul di lêaôa-nni
deg-i yemrured netta d Mêend.
 « Dagi telliv a mmi-s  emm, yya$ kan tura qrib ad t-id-nessufe$,
ad ig Öebbi yeooa-ya$-d lbaôaka, ad yazen Öebbi ûber i
Yêemmucen, ula d nutni msakit... Dda Mêend meskin, yura-yas-
tent akka ; seg uéekka n l$erba $er win n ddunit... ».

Iîij n Ümayem isser$ akk tamurt, anda teb$uv tessersev tiî-ik


d tewre$ ara k-id-yemmagren, grant-d kan kra n tselnin
smektayent-d tizzegzewt, maca, ula d nunti ur tettdum ara fell-
asent tefsut ; akka kra n wussan ad tent-awev tqabact n leqvi .
Yidir ittmuqul deg-sent.
- « D acu tettmuqulev akka ? » i tenîeq Tziri $er Yidir akken
ad t-id-ssukes di ttexmam s-yu$alen d tanumi seg wasmi t-tessen.
 « Ulac... »
 « Le ca, kra yekka yiv tukiv, ayen ? »
 « Kan akka, i Karim yuki-d ne$ mazal iîes ?... » i yesteqsa Yidir.
 « Yuki-d, tura i s-ffki$ ayefki... ad ruêe$ d$a ad t-id-sali$...»
 « Glud s snitra-nni, awen d-awi$ yiwet »
50
Mourad ZIMU Agni n Mêend
 « D tizlitt tamaynut ? $ef waya ur tginev ara leca ? »
Tekcem-d Tziri snitra deg ufus, Karim yeîîef-as-d afus nniven.
 « Karim ! azul, yya$ $er baba-s » irfed-d Yidir mmi-s di lqa a
isuden-it, yerra-t $er irebbi n yemma-s. Iddem-d snitra, iqe ed
anzizen, ixbec fell-asen :
 « A mimi tizlitt-agi nexdem-itt nek d yiwen qqaren-as Karim
akka am keççi, nsemma-yas agni n Mêend...

Deg yiwet n taddart


Ulac tafat
Ilul yiwen
Isem-is Mêend
Tama n tejma t
Akk nwala-t
Yella wegni
D agni n Mêend
D nekkni i s-isemman
Akken ad d-nettmekti
Di taddart amdan
Yeddren tayri
D tayri i t-yenfan
Wis ma d-y ezzi…

51
Mourad ZIMU Tikli

T ikli, ala tikli i sne$. Telha tikli i wid s-izemren.


I kenwi, d acu s-d-tessuksem i tikli ? Mi ara tleêuv a bu-
ssin ivarren, a mmis n tmeîîut, tettedduv am wakken ddan
waman (aman d medden dagi). Mi ara tleêuv, tettedduv
am wakken tetteddu lqa a. Ula d nettat tleêu ih ! tettezi $ef
yiman-is, teddawaô $ef yiîij ! akken ara tkemmel alamma
yewwet-itt ûri , asmi ara teûra , ad temdeôkal, ad a$-t e
nfe
v$ er

igenni. Ass-en ma yella win t-iddren, d win i d nnger n ddunit. I
sya ar imir-en telha tikli ! ddut ! ççaôet iberdan ! izenqan !
tuddar timdinin ! …

Tikli, d aya i d amur-nne$ nekkni, seg wid akk yettidiren


di ddunit, ala amdan i iteddun, imi i$ersiwen nutni d aôabai
ttôabaen, iselman ne$ ifôax ur a$-d-cqin ara ssa t-agi.
Tik’li,tik’l
i,ti
k’li: amdan, akka i iteddu, $ef sin ivarren.
Yett’ôa ’
ba ,yett’ôa’ 
ba,y ett’
ôa’ba : a$ersiw, netta, akka i
yteddu, netta iteddu $ef ôeba ivarren.

Telha tikli, INCÏAYN (EINSTEIN), iêemmel ad ilêu, iêemmel


ti
k’l
i.Ne tta,a kke nt e ddunivarren-is i iteddu walla$-is, ixeddem
maççi d lbuô. E=mc , ur tt-id-ittaf ara limer di tejma
2 t i yeqqim
ne$ di Lqahwa. Ula d keç, di lqahwa ne$ di tejma t, maççi d
yiwet ara tasev ; err-as i wihin, smejger-as i wa, rgem wayev,
vegger tameéu$t akkin ma maççi fell-ak i heddôen ; maççi d

51
Mourad ZIMU Tikli
yiwet ara t
asev. £ef wayenni, EINSTEIN iteddu kan weêd-s.
EINSTEIN, maççi d aqbayli.

Telha tikli, imi telha tufam-d medden akk leêun, seg


wasmi d-tecfa ddunit, ula d nekkni ma tecfam akken kan d-nlul,
didac, didac, didac ; maççi akka ad a$-slemdentik’
li?
Da c
uk an,ul ammat ik’
li$e fme ddena kk,yalwaa me ki
iteddu,l lanul adwi diyett’ô
a ’
ba’en !.Tik’
lida
$ enma ççiyiwe ti
yellan : maççi akk medden am EINSTEIN ; netta ileêu ittaf, llan
kra, u aîas yid-sen, leêun ur ttafen iqiê. Ma d nek, nek leêu$
ttafe$ iman-iw.

Acêal n tikwal i d-tevra ; lêi$ ufi$ iman-iw ; ttafe$ iman-


iw anida ulac win yellan, tikwal mi ara yafe$ yella win yellan
anida akken i s-qqare$ ad afe$ iman-iw, fehme$ taluft ; qqare$-
as ahat ula d netta dagi i yufa iman-is. Tverru-d akka tikwal,
iman-is d yiman-iw, nufa-ten deg yiwen wemkan, nutni
myusanen, nekkni ur nemyusan ara.

Yiwen wass, ufi$ yiwen anida akken i s-qqare$ ad afe$


iman-iw, d$a akken wve$, netta iôuê, yerwel-as yiman-is, d$a
ivfer-it deffir ma ad t-id-yaf. Nek da$en, imi s-srewle$ iman-is i
yiwen, tekcem-iyi-d tizitt ; amek akka, u$ale$ d awa$zen
srewle$-as i yiwen iman-is, d$a imi d-bedre$ taluft-agi, nu$a$
nek d yiman-iw, ze fe$-t yerwel fell-i, vefre$-t ula d nek deffir :
« aôou ah ! … ».

Ma d nek tura teddu$ $er Tizi n Ïîiq, Ti-zi n Ïîiq di Tizi n


Wuccen, din, ad afe$ iman-iw.

Tikli telha, imi akken, nek aqli-iyi la leêu$.


Bôiôu, ula d netta iêemmel tikli. Iteddu am wiyav, d acu
kan, iteddu da$en $ef wiyav, mi s-id-nnan ad ilêu, ad ilêu. S
anda sen-yehwa iteddu, $ef wayen sen-yehwan ad iddu. £ef
52
Mourad ZIMU Tikli
Tmazi$t di Lakul, di Tili. £ef tugdut, $ef we$mis, $ef tmeîîut,
Bôiôu iteddu kan, $as akken, tikwal ittêulfu d yiman-is d aôabai
yett’
ôa ’
ba $ef wiyav. Tikli telha i s-iqqar Bôiôu.

Muê AKKASEGWASMIDNECFA, netta da$en iêemmel tikli.


Iteddu snat n tikwal deg wass ; tikli n ûbeê mi ara iôuê $er
uxeddim d tikli n tmeddit mi ara d-yu$al s axxam. D acu kan,
netta, maççi am wiyav, iêebbes di tikli-nni n tmeddit ; ittawi-d
a$rum, ayefki, awren ; is a arraw-is ilaq ad ççen. Ad ççen ad
im$uren ad isinen, ad izmiren ad lêun, ad awven $er wayen
ttargun.
Muê AKKASEGWASMIDNECFA, iêemmel tikli, tin n tmeddit
tif tin n tûebêit, d acu, ur hedôet ara akka, ad isel wemellem-is,
fell-as ad irfu, teéram-t yu eô maççi d leêlu. Telha tikli n wid
y ett’ôa’
ba ’en $ef warraw-nsen.

Ma d nek tura teddu$ $er Tizi n Ïîiq. Tizi n Ïîiq di Tizi n


Wuccen, din ad...

Lêao TIËUNADHEBIXXAMEN, ula d netta, iêemmel tikli. D


acu kan, ur tetta$et ara s tiîî, netta maççi am kenwi : tikli-s $er
loame , netta, mi ara ileêu, feôêent lmalaykat, yal lqedma s
lêasana.
Lêao TIËUNADHEBIXXAMEN ileêu $er loennet, din ara yaf
iman-is. « Tikli d loennet ! », ara wen yini Lêao TIË...

Ma d nek tura teddu$ $er Tizi n Ïîiq, Tizi n Ïîiq di Tizi n


Wuc
cen…

Muê AKKENKANYEBDATIKLI, ula d netta ileêu, $as akken


annect n ûibus, issen ad ilêu. Übeê zik, aqrab i elleq am cwari
$ef terurt-is, ad ibdu tikli $er Lakul. Dac, dac, dac. Tamedit
da$en dac, dac, dac, ad d-yu$al ad ixuc, akken ûbeê-nni ad yu$al
ar lakul, akken yal ass. Iban $ef wudem-is ad ti$zif tikli-s.
53
Mourad ZIMU Tikli

Muê MUËUC, ula d netta iêemmel tikli. Netta, iteddu ad


icnu. Medden-ina akk $er-s i d-tedddun ad t-id-éren. Snitra deg
ufus-is, tacebbubt-isiwa vu,issena diddu.Ti
k’li
,tik’l
i,ti
k’ l
i,ula
d tikli-s s lmizan. Aîas aya a yettôabaakken ad d-yas wass ad
lêun medden akken ad t-walin.

Madne
ktur
ate
ddu$$e
rTi
zinÏî
iq,Ti
zinÏî
iqdiTi
zi…

Muê YEB£ADYERWEL, netta, acêal-aya la ileêu akken ad


iffe$. Netta iqqar dihin ara yaf iman-is. Iteddu, lekwa$ev deg
ufus-ines ; ur iêebes ara tikli alamma yeffe$, izmer akeyya ad
iôabaakken ad iffe$. Ma tkemmel-as akka, issen ad ilêu, iteddu
s wiyav, awi-d wa, ma tesnev wihin ? telha tikli yesserwalen.

Lla TTNADI£ARGAZ, nettat, têemmel tikli, tettôuê $er


tme$riwin. Tetteddu deg iberdan, $as ulac $er wanida i tetteddu.
Teb$a amer ahat, yiwen wass ad d-taf yiwen ad tt-ib$u alamma
yu$al ad yettôabafell-as. Lla TTNA… t êe mme la dt tôa baen
medden akken ad lêun yid-s. Akka ara tkemmel tikli alamma
tu$al, ula d nettat, ad tettôaba
.

Madne
kte
ddu$$e
rTi
zinÏî
iq,Ti
zinÏî
iq…

Muê ITEDDUNSDRE, netta, ikôeh ad ilêu. Iteddu $er


l
eskeô. Illa yettôaba$ef yiwet d$a yewwev-it-id lka$ev-nni
amcum. Ssawlen-as-d wid i wumi teddunt temsal ad iddu $er
l
eskeô,a di l
me dt ik’
lisi
li
buven. Tikli tikwal diri-tt, ara wen-yini
Muê ITEDDUNSDRE

Muê ULACDACUXEDME£, netta, iteddu ad êekmen fell-as.


Nnan-as teff$ev iberdan, netta, akken kan ilmed tikli. D$a deg
wass-en iôuê ur d-yu$al. Yif-it Muê XEDME£TTYERNUCAH, netta,

54
Mourad ZIMU Tikli
iteddu ad d-iéer yiwen, ad t-icegge$er wayev, wagi ad t-
tesserwel ar wanida ara yaf iman-is.

MadNe
ktur
ate
ddu$$e
rTi
zi

Muê ZI£ENLLAN, ula d netta iêemmel tikli, iteddu $er


yiwen ulac-it, izenz-as tidi-s ivelli-nni kan, ad i
eddi $ur-s ad t-
id-ixelleû. Akken yewwev ur t-yufi ara d$a deg wass-en iggul ad
ibeddel tikli yu$al am Muê TURAMIèRI£ , imi wagi, iteddu ad
yerwel s u eôbun n yiwen imsewaq yid-s.

Madne
ktur
ate
ddu$$e
r…

Muê AGNINTAYRI, netta, iêemmel tikli d yiwet. Akken tt-


id-yewwi s axxam, yu$al ib$a ad yu$al $er tikli-nni-ines n zik ;
ad iteddu kan weêd-s.

Muê DAYENTENFEL, iteddu ur iéri sani. Ileêu deg yiv deg


wass, anda yufa ad iddu, s ucifav,  eryan, s warkas, êafi ; iteddu
kan. Netta, zik, iteddu akken s-d-nnan wiyav, d$a ur yewwiv
sani, akken d-ifaq, yu$al iteddu $ef yiman-is, yiwen ur s-ittalas.

Madne
ktur
ate
ddu$…

Muê B£I£ADALI£, netta yeb$a ad lêun medden fell-as.


Iqqar-asen : « ma tebuîîim fell-i ad lêu$ fell-awen ». D acu kan,
deg wass-mi buîîin fell-as, yu$al ur ileêu ara ger medden, yiwen
ur t-ittwali.

Muê WANAGAKKA, iteddu ad ixneq yiwen, maççi d yiwet i


s-d-isukkes.

Ma d Muê AMNEKKI, ye


ya di tikli, ufi$-t di Tizi n Ïîiq.
i
elleq iman-is.
55
Mourad ZIMU Tikli

Nek tura u$al$-d si Tizi n Ïîiq, Tizi n Ïîiq di Tizi n


Wuccen, din ur ufi$ ara iman-iw.

56

You might also like