Apoha Jekuaáva Kásogua

Domingo Aguilera, Tembiapokuéra: KA'I GUASU PÓRA

Basiliano Caballero Irala, Tmbiapokuéra: AVATITÝPE OÑEHENDU VA'EKUE, JATALLAHA JAVY'A, JURUMI
JEROKY

Lucio Rodriguez, Tembiapo: VAKAPIPOPO

Feliciano Acosta, Tembiapo: ÑAIKUMBY

Publicadas por Unknown a la/s 14:34 No hay comentarios.:

Enviar esto por correo electrónico

BlogThis!

Compartir en Twitter

Compartir en Facebook

Compartir en Pinterest

Tembiasakue mombe'urãpe

Tembiasakue

Karia'y ñe'e ndorekovei petei ara ñepyru, ndaha'ei petei mba'e oñepyruva.

Ha'e mba'e guasu mayma guarã. Mombe'u chupe kuéra ma'era

Ndaha'ei umi mba'e oñepyru petei ara. Koa ndorekovei petei "comienzo",ha'e petei "necesidad"

(La acción de contar es necesaria para el ser humano)

Publicadas por Unknown a la/s 10:13 No hay comentarios.:

Enviar esto por correo electrónico

BlogThis!

Compartir en Twitter

Compartir en Facebook

Compartir en Pinterest

Kaso Ñemombe'u

KÁSO
Ha'e umi ñemombe'u iñasãiva ñane retãpýre ha ñande rapicha omombe'úva imandu'akuévo
hembiasakue térã ambue hapicha rembiasakuére. Opaichagua káso niko oĩ, péicha, ñahendukuaa póra,
pombéro, pláta yvyguy, paje, Pychãichi ha Perurima umíva rehegua. Oĩ avei omombe'úva mba'éichapa
heñóikuri tavakuéra, ỹramo oñe'ẽva guyra, mymba, térã ka'avokuéra rehe.

Oĩ itie'ỹva, avei ñanembopukáva, ñanemongyhyjéva ha opaichaguáva. Upeichavérõ jepe, maymáva

ñanerekombo'e ohechaukágui ñandéve pe ñande rekoite; avei oguerekógui upe arandu ka'aty oje'eha.
Ko'ága rupi ae oñembyaty ha mbeguekatúpe ojehai ohóvo. Avei oñemomba'eguasúve ha
ojehechakuaaramojey.

KÁSO ÑEMOMBE'U

I moñepyrũhára ñande retãme ha'e hina Karai mbo'ehára Rubén Rolandi. Oiko oparupirei, taha'e
ha'ehápe, ñane retãpýre. Terere jerépe, ka'ay he'ẽ syrykuhápe, tataypýpe, ỹramo omanóva
ñeguereko'ẽháme. Mokõi, mbohapy, irundy térã hetave tapicha oñembyatýrõ, katuete oikova'erã káso
ñemombe'u. Ñane retãme niko ñaimehaguéicha jaikuaa umi káso, jepéramo peteĩminte.

KÁSO MOMBE'UHA

Umíva ha'e umi omombe'úva. Katuete oimeva'erã ijapytepekuéra ñande ru, ñande sy, ñane ramói,
ñande jarýi. Ha'ekuéra ha'e umi oikuaavéva, ha iñe'ẽ mbegue sogue sogue rorýpe oikuaaukáva ñandéve
umi mba'e ojehuva'ekuendaje.

Umi ñande rapicha okaraygua niko ha'e umi oikuaa ha omombe'ukuaavéva, upevakuére avei hetave oĩ
oñemombe'úva Guaraníme ha sa'ive España ñe'ẽme.

Upe guyra oiporiahuvereko'akue Ñandejárape ha osẽ oho, ha'ehína Pykasu, ha upéicha rupi hague porã
vera asy; ha upe opytáva'ekue oñakãkarãiraẽ ha'ehína Piriríta, ha opyta ága peve akã chara...

... ha upépe opa.

ta'ãngami ha henyhẽte ipype itaju (oro, riqueza); ha upeicharupikohína upéa upe tenda ojekuaa
Acaháype...
...ha upépe opa.

Ko mombe’upy tujaite oñeha’ê ombohovái mba’eicharupípa Tupi oî Brasil-pe ha Guarani katu Paraguay
retâme

Mokôi joyke’y, Guarani ha Tupi oĝuahêkuri ipehênguekuéra ndive Amérikape. Heta oheka rire kuimba’e
ha kuña ha’ekueraichagua, ohechakuaa hikuái ko yvy guasuetépe oîha ñu, ka’aguy ha mymba ñarô
mante.

Heta oheka rire ha ndojuhúimarô hapichakuerarâ; upémarô, omoheñói itavarâ. Umi táva rupi oiko heta
ára teko marangatu ha mborayhu pa’ûme, oñondivepa, jekupytýpe. Upéicha oikokuévo oñepyrû hetave
ha avei oikovaiñepyrûkuri ojoapytépe. Ndaikatuvéima oiko hikuái peteî ñe’ême. Peteî ára
oñorairômbaguasúkuri. Upe mba’e ojehu mokôi kuña omendáva mokôi mburuvicháre, oipotágui
imba’erâ peteî gua’a oikova hogakuéra jerére.

Upémarô umi mokôi mburuvicha ohechakuaa upe ñorairô guasúpe ojojukapataha hikuái; upévare
oñemomombyry ñepyrû upe ára guive. Tyke’ýra, ha’éva Tupi, opyta Brasilpe, oikohapevoi; ha tyvýra,
hérava Guarani, oúkuri ipehênguekuéra ndive, Ñemby gotyo, Paraguay retâ ha ijerére.

Por: Marta Alegre.

Publicadas por Unknown a la/s 08:37 No hay comentarios.:

Enviar esto por correo electrónico

BlogThis!
Compartir en Twitter

Compartir en Facebook

Compartir en Pinterest

jueves, 8 de mayo de 2014

Mombe'urã reko

Mombe’uregua. (Narrativo) Oiko umi jehupyre ñembohysýire.

Añetegua’ỹ. (Ficción) Jepémona sapy’ánte ikatu oñe’ẽ añeteguáre, iporãve hag̃ua opoiva’erã
añeteguávagui.

Ñe’ẽchaukáva. (Argumental) Ojeipyahávo ojehechakuaava’erã umi oikóva ha mba’érepa oiko. Avei

hetepýpe jajuhu ñepyrũmby, mbyte ha ipaha.

Ñe’ẽchaukateĩ. (Única línea argumental) Peteĩ mba’ére añónte oñeñe’ẽ.

Ojerembytévo. (Centrípeto) Opa mba’e oĩva mombe’urã ryepýpe ojekopa upe ñe’ẽchaukapy rehe.

Avateeteĩ. (Un solo personaje principal) Oĩramo jepe ambue ava peteĩmente ojehupa opa mba’e.

Mba’e’apoukateĩ. (Unidad de efecto) Ñe’ẽpotýicha avei noñemondohoiva’erã. Oñemoñe’ẽ térã

oje’eva’erã ñepyrũmby guive ipaha peve ani opa kyre’ỹ.

Mbyky. (Brevedad) Ndaikatúi ipuku.

Hetepy

Mombe’urã retepy niko kóicha: Ñepyrũmby, Mbyte ha Paha.

Ñepyrũmbýpe jaikuaa jahávo umi avateépe, moõpa oiko ha opa mba’e ñaikotevẽtava ñaikũmby porã
hag̃ua.

Mbytépe oñepyrũ umi apañuãi ñande py’araháva ikatúva sapy’ante opa porã térã ombotyaive umi
oikóva ipype.

Pahápe umi apañuãi ñemyatyrõ, ýrõ katu oñemyesakã umi mba’e ñemimby.

Mombe’urã rekotevẽmby

Avakuéra. (Personajes) Ha’e umi oñemombe’úva apohára.

Jehupyre. (Hechos) Ha’e umi avatee ojapóva.

Tenda. (Lugar) He’i ñandéve moõpa oiko.

Ára. (Tiempo) Katuete ymaguare.

Publicadas por Unknown a la/s 16:15 No hay comentarios.:

Enviar esto por correo electrónico

BlogThis!

Compartir en Twitter

Compartir en Facebook

Compartir en Pinterest

Mombe'urã

Mombe'urã ha’e peteĩ tembiapo ñe'ẽporãhaipyré rehegua mbykýva, oñemombe’úva térã ikatúva avei
ojehai ha upéi oñemoñe’ẽ. He’e peteĩ ñemombe’u mbyky ha añetegua’ỹva. Avateekuéra ndahetái ýrõ
peteĩnte, umíva ikatu yvypóra térã mymba. Peteĩ mba’érente ojerepa umi oikóva ipype.

Jaguereko Mombe’urã Tavaygua (Cuento Popular) umi oñembohasáva ñe’ẽ rupivénte

ñémoñarenguérape, ndojehaíri kuatiáre. Ambue katu Mombe’urã Ñe’ẽporãhaipyréva (Cuento Literario)
ko’ãva ha’e umi oñembokuatiáva.

Publicadas por Unknown a la/s 16:14 No hay comentarios.:

Enviar esto por correo electrónico

BlogThis!

Compartir en Twitter

Compartir en Facebook

Compartir en Pinterest

Apoha Jekuaáva Kásogua

Rúben Rolandi, tembiapokuéra: OPÁICHA OÑEMOMBE´U, KÁSOS AHENDU AHÁI,PIRIRÍTA HA

PYKASU,AKA'ÁI (ACAHAY)

David Galeano, tembiapokuéra: TAVA´ÍPE OIKOVA´EKUE, KUÑA PÓRA,JASY JATERE,MBORIAHU

RYG̃ UATÃ KÁSO, MBOHAPY PÓRA OHEKA PY’AGUAPY

Miguelángel Meza,tembiapokuéra:PERURIMA OMBYATÝRAMO GUARE KUARAHY

Félix Pérez Cardozo,tembiapokuéra:Guyra jarýi

Publicadas por Unknown a la/s 15:55 No hay comentarios.:

Enviar esto por correo electrónico

BlogThis!

Compartir en Twitter

Compartir en Facebook

Compartir en Pinterest
miércoles, 7 de mayo de 2014

KARIA'Y HA ATAU

KARIA'Y HA ATAU

Oĩngo peteĩ ka'aguy jovái iñypytũva, amo Kira'yty jahasávo ko'a gotyo. Ou ndaje hína upérupi peteĩ
karai peteĩ pyhare, Kira'ytýgui. Ha oĩ peteĩ yvype ipo’iveha la tape. Guembe guasu hamba’e henyhẽte la
tape rembete guive, ha iñypytũve voi upépe. Ha oikévo la karai upépe ndaje, ojuhu peteĩ atau puku
guasu atravesádo, la tape omboty chugui hína. Ndajeko ñasaindy porã, ha oñemo'aguĩ chugui la karai,
ohecha porãve haguã. Ojero'a nunga hi'ári ha omaña la hyepýre ha ohecha la morotĩva pype. Oĩ la oĩva
pype. Oñeno hína. Ha la kavaju ndaje oñembo’y heseve, ndohasa mo'ãi voi mba'eveichavérõ. Ha la
kavaju okyhyjéma ramo ndaje, okyhyjéma la karai ave. Ha ojevy. Oho ótro tape rupi, osẽ Chararã
puévlope, upérupi ou haguãicha la hógape. Ha ohasapávo la puévlo, oĩ peteĩ porton guasu. Upépe osẽvo
ndaje, oguejy la henda árigui ha ojuhu peteĩ kuñakarai karape'i oguapy la portónpe hína.

- Rejere reíko -he'i ndaje chupe la kuñakarai-. Ejevy jey, eho jey pe nde hapykuerére.

La karai nopenái la kuñakaraíre, ha ndaje oñemo'aguĩ oheka la portónpa mba'éicha oipe'áta.

Ojepovyvy ndaje ha ndojuhúi la jaipe'aha. Ojellavea, péro ndohechái inba'evéichagua kandádo.
Pytũeterei voi upépe. Ha ndaikatu mo'ãingo la alámbre ahéno mba’e ombyai la ohasa haguã.

- Ndikatu mo'ãi rehasa-. He’i ndaje chupe la kuñakarai'i mimi (mokõima ndaje upérõ guarã). - Ejevy
jey -. He'i chupe hikuái.

Ha ojevy mante hapykuerére la karai. Ha oho pukumívo ndaje, oñandu la oñeprende vevúiva ohóvo
la iku’áre. Omaña ha ojuhu la kuñarai'i peteĩva ijapýri. Upépe noñeñanduvéi la karai, ha la kavajúntema
omoguahẽ chupe heindykuéra rógape. Naimandu'ái mba’éichapa ohasa la atau ohecha hague rupi.

Domingo Adolfo Aguilera

Publicadas por Unknown a la/s 16:35 No hay comentarios.:

Enviar esto por correo electrónico

BlogThis!

Compartir en Twitter

Compartir en Facebook

Compartir en Pinterest

KARAI VITO KÁSO

KARAI VITO KÁSO

 Oiko va'ekue peteĩ karai nahembirekói, nda'ita'ýrai, nda'itajýrai; mavavete ndoikóiva hendive. Ha
upéi amo ipaha gotyoma ogueru oiko hendive peteĩ mitã karia’y. Ha pe mitã karia'y oipytyvõ chupe pe
kokuére, oñangareko hymba vaka, ikavaju umíare. Upéingo peteĩ árape, pe mitã karia'y ou omaña
porã, ojesareko porã hese hína. Ohecha pe karai tujami oguapy, ha oñe'ẽ ha'eño hína, he'i he'íva hína
pépe. Ha upéingo, peichahágui, osẽ oñembojape mitã karia'y ha oporandu chupe:

- Nde, don Vito, mba’éiko rejapo hína.

- Ha añe'ẽ kuarahy ndive hína -he'i chupe.

Ha omaña porã hese, opukavy pe mitã karia’y ha he'i chupe:

- Mba'éicha piko reñe'ẽta kuarahy ndive.

- Mba'égui piko, chéngo añomongeta kuarahy ndive -he'i chupe- añomongeta jasy ndive ha yvytu
ndie avei.

Péa ndogueroviaséi.

Ha upéingo heta ára ojuhu jey karai tujami oñomongeta hína oñomongetávandi, ha ndaipóri
mavavetéva ijerére.

Upéingo peteĩ ára pe mitã karia'y oñemboja he'i haguã pe karai tujápe ndopyta mo'ãiha pe árape
omba’apo. Ou peteĩ karréta reve ha ogueru hikuái peteĩ hasy katúva pype hína. Ha osẽ pe karai
oporandu chupe:

- Ha mba'éreiko nderepyta mo'ãi -he'i chupe.

Ha osẽ pe mitã karia’y he'i chupe:

- Ha amo karrétapengo rogueraha hína peteĩ hasykatúva. Rohóta távape -he'i chupe- jahechápa
noñepohanói amoite.

Ha upémarõngo pe karai he'i chupe:

- Ndikatúi piko jahecha hína -he'i chupe. Ha oñemboja pe karrétare. Ha'e upéi omaña porã hese ha
osẽ he'i chupe:

- Kóango úna semána ha un dia oikovéta. Ha opukavynte hese mitã karia'y ha ojupi karrétape
ohopa hese.

Ha upéi ou kuévo opyta jevy hikuái pépe. Ha osẽ pe mitã karia'y he'i chupe:

- Hechápa, don Vito, ndejapu hague, mba’e úna semána ha un dia katu piko.Kóango doytor angete
ome'ẽ chupe pohã, ha oikóta tréinta, kuarénta áño, ãga omano meve -he'i chupe.

Ha upéingo oho ohasa.

Ambue árape ou jey mitã karia'y omba'apo. Ha ohasa la úna semána ha un dia. Ha la do dia
haguépe ou jey pe mitã karia'y, voi porã ou, ombotáma voi okẽ (ne'ĩrã gueteri ni opáy porã don Vito). Ha
osẽ he'i chupe:

- ¡Añete, don Vito, la ere va’ekue! Kavalete la úna semána ha un diápe omano la karai - he'i chupe.
 Ha upéingo, ñande jaikuaaháicha ko'ápe, pya'e voi herakuã umi mba'e; opárupi rei ojekuaa. Ha’e
upémarõ ou ñepyrũma hendápe la hénte. Ou, ou, ha ha'e: "Nde un áño reikóta", he'i peteĩvape, "ha nde,
áño do mése; ha nde, áño do mése ha úna órá ', he'i la ouvakuérape, ha péicha. Ha he'i hagueichaite
oñekunpli, omanomba la hénte pe he'iha tiénpope. Ni peteĩ ndojavyi. Ha he'írõ la "huláno okuerátá",
okuera. Ni peteĩ voi ndojavýi.

Ha upémaramo osẽ pe mitã karia'y petei ágape -oguapy hína mokõivéva- ha he'i karaípe:

- Nde, don Vito, ndéngo oiméne revy'a -he'i chupe.

- Ha mba'éreiko, che ra'y –he’i chupe.

- Ha ndéngo ndepo'a formal -he'i chupe- ndéngo oiméne reikuaáma araka'épa remanóta hína.

- Ha hẽe, che aikuaa porã -he'i chupe.

- Upéicharõngo nde, trankiloma –he’i chupe-. Reguapytantema ko'ápe reha'arõ ne mano ou nde
piári -he'i chupe.

- ¡Ndetavyraímango nde! -he'i don Vito- ãga che piári ko'ápe ou vove che manóko, che mombyry
asẽ arã aha chugui -he'i.

Upéingo peteĩ ára péicha, oguahẽ peteĩ semána ha pe mitã karia'y hetaiterei hembiapo, ha opyta
oke péicha vaka keha peteĩme, la don Vito rógape. Ha upéingo de madrugáda rei opu'ã pe karai ha oho
omombáy chupe:

- Huláno, epáy ha embosako'i chéve che kavaju ha che aviorã -he'i chupe-. Pya'e asẽ arã.

Ipochy mitã karia'y, ni ndopáy porãi ha:

- Mba'éreiko ange pyharéma ndeeréi chéve.

- Nahániri, angete ahecha che képe outaha che piarigua. La kuátro ka'aru oúta che piári che mano -
he'i chupe-. Ha asẽta apiã chugui, aháta ko'águi -he'i.

Ha upépengo, opreparapaite chupe la henda, ombosako'i chupe la ijaviorã entéro. Ha ojupi ha oho
heseve, kavaju porã ári. Oho, ohasa kuánto oĩmíva guive, mombyry formálmango oho. Ohasa asaje pyte,
ohasa la úna, la do, la tre. Mombyryetereíma.

La kuátro ka'aru rupi oguahẽ ohóvo peteĩ ysyrýpe. Ha oguahẽvo upépe, opyta. Ndikatúi ohasa.
Ndaha'éi ku iporãmbáva, ajépa. Ipypuku. Ha oñepyrũ oho pe y rembe'ýre, ha ojeporeka hína moõ rupipa
ikatu ohasa. Ha upéingo oguahẽ peteĩ hendápe, ha pépe vaicha chupe ikatúta ohasa. Ha oike ñepyrũ
rehe la henda pe ýpe, opo sapy'a peteĩ ju'i pégui ha omondýi la kavajúpe. Ha ho'a la karai opóvo la
henda. Ho'a ha ogueraha pe iñakã peteĩ itáre. Ha pépe omano.

Ha osẽ pépe Ñandejára ánhel, Ñandejára remimbou ja'éva ñande, opuka puku hese, ha he'i chupe:

- Nde Vito, nde piko reimo'á che chetavyeterei. Chéko ko'ápente voi roha’arõ hína kuri -he'i chupe

Domingo Adolfo Aguilera

Publicadas por Unknown a la/s 16:28 No hay comentarios.:

Enviar esto por correo electrónico

BlogThis!

Compartir en Twitter

Compartir en Facebook

Compartir en Pinterest

Mba'eichapa ka'i ombotarova aguarape

(Como el mono engaño al aguara)

Oiko ndaje Ka'i rasaitéma ombopy'arasy kuñakaraimi peteĩme. Ombotyaipa chugui y. Péichaje tapia
ojapo hese ko'ẽ porã mboyve. Oipy'apy asy chupe.

– Áĝante ho'áne che poguýpe ha chehaitéma añembohorýta hese –he'ími va'erã kuñakaraimi.

– Ajapóta ta'anga araity kakuaa porãva ha amoĩta ykua rembe'ýpe aipohano haĝua ko tekove chapĩme –
he'ími pochyvére.

Upeichaje, peteĩ ko'ẽ para para jave, Ka'i oñemboja jeýma ohóvo ykuápe oñemotie'ỹ potávo.
Ohechávo mba'e hũ guasúje oñemboja ijypýpe ha he'i:

– Ejeí upégui!...

Nohendúi vaicha chupe ha upéramõ hatãve osapukái:

– Ejeí upégui ha'e ningo ndéve!

Nombohováimarõ chupe oito'õ chupe peteĩ saple ha opa'ã hese.

– Ndéiko reimo'ã chepopeteĩ mba'e –he'i ha ohovapete karia'y chupe, ipo mokõivéma upépe opa'ã.

– Ndéiko reimo'ã ndachepýi mba'e –he'i juku'a kytã'i vai ha okua hese.

Upépe opyta vaivéma mitã Ka'i.

– Nereñembohorýi chéne che rehe –hi'ambu ha opyvoi jey..

Upépe opyta opóvo ta'anga ku'áre ongyryry.

– Che rãiko ndaguerekói akaru haĝuante!, roisu'úta, roisu'úta.

Oñembohãimbiti ha oisu'úvo chupe opyta omanórõ guáicha. Nomyivéima mitã Ka'i

Upe javéje oñemboja kuñakarai ha osapukái Ka'ípe:

– Ymaite guivéma chembopy'arasy reikóvo... hasy peve re'ami che ñuháme nde, tekove tie'ỹ.

Ka'i oñemomanoite ta'anga araity ári.

– Rei reñembotavy nde, mba'e chavi. Che haitéma añembohorymíta nde rehe ko'áĝa –iñe'ẽ pochy
kuñakarai.

Omoĩ Ka'i ijyva guýpe ha oipykúi hóga rape. Oguãhẽ, oheka tukumbo ha oñapytĩ Ka'ípe yvyra poguasu
óga kupépe oĩva rehe.

– Epoimíntena chehegui, nachetie'ỹ mo'ãvéimako araka'eve.

– Upéva katu ndere'umo'ãimante, che karai. Che haitéma hína ko'áĝa.

Opuka puku hese ha oho oheka ohekáva.

Ojecha vai Ka'i, ombojeko iñakã yvyráre ha oñembyasy.

– Ko'ápe aikopáma hese.

He'ívo, hesaho sapy'a Aguaráre oñemboja mbegue katúva oúvo hendápe.

– Mba'ére piko reĩ reína péicha, che irũ –oporandu Aguara.

– Namendaséi haguére –ñe'ẽ ári ombohovái–. Lechãi niko chemomendase katuete imemby kuñáre, ha
che niko, iporãramo jepe imemby kuña, namendaséi gueteri, aiko porãiterei niko che año. Mba'e nde
piko neremendaséi, che irũ..

– Amendase, che ningo yma guive hapykuéri aikóva. Mba'e piko ajapo va'erã –opuka reipa..

– Chejora pya'e aipórõ, toromoĩ che rendaguépe.

– Oĩma, che irũ.

Ojepokyty kyty ha ojorámane ra'e hapichápe. Ka'i, peteĩ tesapirĩme oñapytĩsu'u Aguarápe.

– Áĝa ojávo nde yképe ere chupe remendataha, kuñaitéko ne rembirekorã –he'i chupe ijapysápe ha
ogue ka'aguýre..

Upe riremínte osẽ oúvo kuñakarai ytaku pupu reheve. Ohechávo chupe Aguara osapukái:

– Amendáta, amendáta ne memby kuñáre.

– Mba'e remendáta piko nde, tekove tie'ỹ. Kóina ápe he'u kóva.

Charráu!... ohykuavo hese ytaku. Aguara opyta iñakuruchĩ yvyráre ha Ka'i katu opyta akóinte itie'ỹ.
Feliciano Acosta

Publicadas por Unknown a la/s 15:37 No hay comentarios.:

Enviar esto por correo electrónico

BlogThis!

Compartir en Twitter

Compartir en Facebook

Compartir en Pinterest

lunes, 5 de mayo de 2014

Guarani Ñe'ẽ

Cuentos y casos Paraguayos

Mombe'urã ha kaso Paraguaigua

Integrantes:

Marta Alegre

Claudina Alvarenga

Romina Arriola

Mathias Benitez