UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI

Uvod: Bitumeni i katrani

■ Bitumeni i katrani mogu se svrstati u građevinske
materijale i sirovine za industrijske proizvode koji
se vrlo široko koriste u oblastima: putogradnja,
hidroizolacije i antikoroziona zaštita.
■ Bitumeni i katrani su smeše visokomolekularnih
ugljovodonika, kao i drugih organskih jedinjenja
na bazi kiseonika, sumpora i azota.
■ Bitumeni i katrani imaju dobru prionljivost
(atheziju) za kamen, pesak, beton, opeku, čelik i
druge materijale.
■ Bitumeni i katrani odlikuju se vodonepropustljivo-
šću, zadovoljavajućom otpornošću na
atmosferske uticaje, plastičnošću i nizom drugih
pozitivnih svojstava.
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Bitumen
■ Definiše se kao crna, na normalnoj temperaturi
polukruta ili kruta lepljiva masa, potpuno rastvorljiva u
ugljendisulfidu (CS2).
■ Tehnički bitumeni dele se na prirodne i veštačke.
■ Prirodni bitumeni se sreću u prirodi ili skoro u čistom
obliku, ili kao pratioci nekih stena – npr. krečnjaka i
peščara.
■ Kako su prirodni bitumeni prilično deficitarni, odnosno,
kako je eksploatacija bitumena sadržanih u stenskim
masama vrlo skupa (usitnjavanje, pa zatim obrada toplom
vodom ili rastvaračima), u građevinarstvu se danas
prvenstveno koriste veštački bitumeni koji se dobijaju
iz nafte.
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Bitumen

● Izdvajanje o kome je reč na skici, vrši

se postupcima atmosferske destilacije
ili vakuum destilacije, pri čemu se
dobijeni ostatak – bitumen ili
neposredno koristi, ili se podvrgava
dodatnim tretmanima–postupcima
duvanja i deparafinacije (deasfaltizacije).

● Duvanje
Kroz bitumen se na visokoj temperaturi
uduvava vazduh
 oksidacija, polimerizacija.

● Deparafinacija
Smanjivanje sadržaja parafina u ostatku
(on je u većem procentu štetan sastojak)
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Bitumen
■ Elementarni sastav bitumena
● Visokomolekularni ugljovodonici:
- Ugljenik (C) 70 – 80 %
- Vodonik (H) 10 – 15 %
● Sumpor (S) 2–9 %
● Kiseonik (O) 1–5 %
● Azot (N) 0–2 %

Ovi elementi grade niz vrlo složenih jedinjenja,

među kojima su najviše zastupljeni visoko-
molekularni ugljovodonici metanskog (CnH2n+2)
i naftenskog (CnH2n) reda.
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Bitumen

Visokomolekularni ugljovodonici
- metanskog reda (CnH2n+2) Izdvajanje posebnih
- naftenskog reda (CnH2n) ugljovodoničnih
Ulja: - U tečnom agregatnom stanju, 45-60%, jedinjenja je vrlo
- γs<1000 kg/m3, M=100-500, složeno, pa se stoga,
- Daju veću pokretljivost, tj. niži viskozitet. radi izučavanja
Smole: - Viskozno i plastično ponašanje, 15-30%, strukture i svojstava
- γs≈1000 kg/m3, M=500-1000, bitumena, najčešće
- Nosioci plastičnosti i vezivnih svojstava specijalnim metodama,
Asfalteni: - U čvrstom agregatnom stanju, 5-30% iz bitumena izdvajaju
- γs>1000 kg/m3, M=1000-5000, grupe ugljovodonika
- Teško topljivi, daju tvrdoću i termičku sa manje–više sličnim
postojanost. svojstvima.
Parafini: - Čvrsti ugljovodonici u obliku kristala, Ove grupe jedinjenja
- Štetno deluju na svojstva bitumena date su pregledom na
(smanjuju lepljivost) u količini >2,5%. levoj strani slajda
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Katran
Premda se često identifikuju, između bitumena i katrana
postoje velike razlike:
■ Kao prvo, u dobijanju: Katran se dobija suvom destila-
cijom kamenog uglja, mrkog uglja, drveta i slično.
■ Katrani brže stare usled isparavanja lakših ulja u njihovom
sastavu, usled oksidacije i polimerizacije.
■ Katrani su osetljiviji na temperaturne promene, a
prionljivost za agregat je veća, usled čega se često mešaju
sa bitumenima.
■ Katran je otporniji na naftne derivate.
■ Katran je mrkocrna viskozna tečnost, specifičnog
mirisa, sastavljena od mešavine različitih uljnih
frakcija, katranske smole, slobodnog ugljenika i manjih
količina fenola, antracena, naftalina i drugih organskih
jedinjenja.
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Svojstva i ispitivanja: Viskoznost
■ Za određivanje viskoznosti koriste se odgovarajući viskozimetri kod
kojih se ispitivanja sprovode na bazi teorijske viskoznosti, u kom
slučaju se viskoznost izražava u Pa s.
■ Viskoznost katrana i još nekih drugih materijala na bazi bitumena,
međutim, određuje se putem posebnog viskozimetra za katran, kod
koga se kao pokazatelj usvaja vreme u sekundama, potrebno da kroz
određenu mlaznicu istekne 50 cm3 supstance na temperaturi od 30 ili
40ºC. Otvori mlaznice su 10 ili 14 mm, u zavisnosti od viskoznosti
uzorka.
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Svojstva i ispitivanja: Reološka svojstva

εtraj raste sa:

-povećanjem
sadržaja ulja

-porastom
temperature

- povećanjem
dužine trajanja
opterećenja
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Svojstva i ispitivanja: Penetracija

● Ispitivanje penetracije je
osnovna metoda za identifikaciju
bitumena za kolovozne zastore.
● S obzirom na penetraciju, ovi
bitumeni nose oznake BIT 200,
BIT 130, BIT 45 itd.- što znači da u
slučaju ovih bitumena penetracija
iznosi 20 mm, 13 mm, 4.5 mm.
● Ispitivanje penetracije omogu-
ćava i definisanje viskoznosti
bitumena (postoji niz empirijskih
Uređaj za ispitivanje formula za zavisnost penetracija –
penetracije
viskoznost, za razne temperature).
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Svojstva i ispitivanja: Tačka razmekšavanja po PK
● Bitumen, kao amorfni
materijal, razmekšava se u širem
temperaturnom intervalu, te je
uveden pojam konvencionalne
tačke razmekšavanja bitumena.
To je temperatura koja se dobija
primenom metode prstena i
kuglice (PK) .
● Ispitivanje tačke razmek-
šavanja po PK je takođe jedna
od standardnih metoda za
identifikaciju bitumena: zajedno
Aparatura (gore) i postupak (dole) za ispitivanje sa penetracijom, služi za
tačke razmekšavanja po PK označavanje bitumena za
● Postepeno zagrevanje u vodenom kupatilu industrijske svrhe (duvanih
uzorka bitumena, koji ispunjava metalni bitumena). Npr. 85/40 – duvani
prsten propisanih dimenzija, preko koga bitumen sa tačkom
se, pre početka ispitivanja, postavlja čelična razmekšavanja 85ºC i
kuglica, takođe propisanih dimenzija. penetracijom od 4 mm .
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Svojstva i ispitivanja: Rastegljivost – duktilitet i
Tačka loma po Frasu
Brzina istezanja: 5 cm/min! Pad temperature: 10C/min!
Т = 25 0C  

Merenje duktiliteta Određivanje tačke loma

bitumena po Frasu
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Svojstva i ispitivanja : Indeks penetracije

■ Pri oceni kvaliteta bitumena veliki značaj ima

odnos penetracije i temperature razmekšavanja.
■ S obzirom na uslove kojima su izloženi tokom
eksploatacije, bitumeni se smatraju kvalitetnijim
ako pri određenoj temperaturi razmekšavanja
imaju veće vrednosti penetracije. Drugim rečima,
odnos između penetracije i temperature
razmekšavanja predstavlja merilo temperaturne
osetljivosti bitumena.
■ Temperaturna osetljivost bitumena najčešće se
definiše putem tzv. indeksa penetracije IP, koji je
funkcija penetracije i tačke razmekšavanja po PK.
Na sledećem slajdu prikazan je dijagram za
definisanje indeksa penetracije – IP.
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Svojstva i ispitivanja : Indeks penetracije
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Ispitivanje stabilnosti bitumena

■ Bitumen se u praksi izlaže delovanju visokih

temperatura, kako bi mu se snizio viskozitet i
omogućilo obavijanje agregata slojem optimalne
debljine. Time dolazi do određenih hemijskih procesa
u bitumenu i do promene njegovih svojstava.
■ Za ocenu ovih promena vrši se ispitivanje stabilnosti
bitumena, koje se sastoji u zagrevanju bitumena 5 h
na temperaturi 163ºC, u posudi prečnika 128 mm i u
sloju debljine 4 mm. Meri se gubitak mase i vrše neka
od osnovnih ispitivanja, pa se na bazi poređenja
dobijenih rezultata donosi zaključak o stabilnosti
bitumena.
■ Važeći tehnički propisi precizno definišu granice u
okviru kojih mogu da se kreću svojstva bitumena
posle izvršenog ispitivanja stabilnosti.
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Ugljovodonična veziva za kolovoze

Ugljovodonična veziva kod kolovoznih

zastora na putevima

1.Bitumeni za kolovozne zastore

2.Razređeni bitumeni za kolovozne zastore
3.Bitumenske emulzije
4.Katrani za kolovoze
5.Hladni katrani za kolovoze
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Ugljovodonična veziva za kolovoze
Bitumeni za kolovozne zastore
Prema vrednosti penetracije dele se na pet vrsta:
BIT 200, BIT 130, BIT 45, BIT 25, BIT 15
Primena:
1. Za izradu kolovoznih zastora
2. Kao sirovinska osnova za:
- bitumenske emulzije
- razređene bitumene
3. Za proizvodnju hidroizolacionih materijala

U cilju poboljšanja prionljivosti, često se dodaju površinski

aktivne materije – dopovi.
Modifikovani bitumeni: bitumeni čija su reološka svojstva
poboljšana dodatkom sintetičkih smola.
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Ugljovodonična veziva za kolovoze
Razređeni bitumeni za kolovozne zastore

Bitumeni čija je viskoznost privremeno snižena dodatkom

izvesnih rastvarača, koji posle ugrađivanja bitumena
delimično ili potpuno ispare. Dele se prema graničnim
vrednostima viskoznosti (u sekundama) na pet vrsta:

RB 0/1, RB 5/10, RB 30/50, RB 100/170, RB 200/300

Primena:
Posebno su pogodni za površinske obrade i stabilizacije tla
bitumenom. U zavisnosti od viskoznosti, mogu se pri
mešanju sa agregatom zagrevati do 90°C.
Pripadaju grupi zapaljivih materijala.
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Ugljovodonična veziva za kolovoze
Bitumenske emulzije
Pripadaju kategoriji disperznih sistema, koji se sastoje od bitumena i
vode sa određenim emulgatorima.

Čestice bitumena (0.1-10)∙10-3 mm – disperzna faza

Voda – disperiziona sredina
Voda u bitumenskoj emulziji omogućava rad po hladnom postupku.
Prema brzini raspadanja dele se na:
- NE 50 (nestabilne bitumenske emulzije)
- PE 55 (polustabilne bitimenske emulzije)
- SE 55 (stabilne bitumenske emulzije)
Broj u oznaci predstavlja minimalni sadržaj bitumena u % (sadržaj
bitumena u emulzijama 50-70%)
Anjonske (bazne) – kod karbonatnih agregata,
Katjonske (kisele) – kod eruptivnih agregata.
Primena: - površinske obrade
- stabilizacije tla
- asfalt za duže lagerovanje (za popravke kolovoza).
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Ugljovodonična veziva za kolovoze
Katrani za kolovoze
Proizvode se obradom katranske smole katranskim uljima (čime se
katranskim smolama snižava viskozitet).
S obzirom na viskozitet (u sec) postoje sledeći tipovi:
K 10/17, K 20/35, K 80/125, K 140/240, K 250/500
Primena: za izradu kolovoznih zastora
(sami ili u kombinaciji sa bitumenom – K: BIT = 85:15)

Hladni katrani za kolovoze

Katrani čiji je viskozitet privremeno snižen dodatkom ulja za
razređivanje, koja posle ugrađivanja oksidišu ili isparavaju iz
kolovoznog zastora.
Obično se sastoji od:
- 85% katrana
- 15% razređivača (ulja)
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Asfalti: definicija, vrste asfalta
■ Pod asfaltima se podrazumevaju veštački kameni
materijali dobijeni očvršćavanjem racionalno sastavljenih
mešavina od:
Ugljovodoničnih veziva (bitumena i/ili katrana),
Kamenog brašna i
Krupnijeg kamenog agregata (rečnog ili drobljenog).
■ Ovakve mešavine mogu se naći i u prirodi, pa se može
govoriti o prirodnim i veštačkim asfaltima.
■ U zavisnosti od vrste mešavine, postoji više tipova
veštačkih asfalta:
Površinske obrade,
Penetracije, polupenetracije i zasuti makadam,
Asfaltni betoni (asfalt – betoni),
Liveni asfalti i
Specijalni asfalti.
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Asfalti: Asfaltni betoni
■ Sadržaj ugljovodoničnih veziva: 5-12%
■ Sadržaj kamenog brašna – filera (0/0,09mm): 5-20%
Vrući asfaltni betoni (asfaltni betoni koji se ugrađuju po
vrućem postupku)
- na mestu spravljanja: T=175-190°C
- na mestu ugrađivanja: T=130-150°C
Vezivo: bitumeni za kolovozne zastore
Agregat: pesak (0,09/2mm)+kamena sitnež (2/22.4mm)
Hladni asfaltni betoni (asfaltni betoni koji se ugrađuju po
hladnom postupku)
- na mestu spravljanja: T=60-80°C
- na mestu ugrađivanja: potpuno rashlađeni.
Vezivo: razređeni bitumeni i katrani za kolovoze
Agregat: pesak (0,09/2mm)+kamena sitnež (2/12.5mm)
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Asfalti: Asfaltni betoni
Sastavljanje mešavina asfaltnih betona

Optimalna struktura:

Struktura u kojoj zrna agregata (pesak i kamena sitnež)

uspostavljaju kontakt kroz tanke proslojke veziva
(ugljovodonični materijal+filer).

■ Granulometrijski sastav agregata:

n
d
Y  100    ; n=1/1.5-1/3
D
(smanjenje vrednosti n vodi povećanju sadržaja sitnih
frakcija).
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Asfalti: Asfaltni betoni
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Asfalti: Asfaltni betoni

 Iz uslova da je: Vuv= muv /γuv= Vša

 Iz uslova da vezivo obavije sva

zrna agregata slojem debljine е, tj.:
Vuv= muv /γuv= е ∙ Σ F(1)
U poslednjem, trećem izrazu je:
k0 = γuv∙ e
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Asfalti: Asfaltni betoni
Osnovna svojstva asfaltnih betona
Viskoznost i osetljivost na temperaturne promene
ugljovodoničnih veziva odražava se i na svojstva asfaltnih
betona:
1. Imaju svojstvo prilagođavanja obliku podloge,
2. Ako količina ugljovodoničnog veziva pređe određenu
optimalnu vrednost, pri visokim temperaturama doći će do
potiskivanja agregata u njenu dubinu i kretanja veziva ka
površini (segregacija). Asfalt beton postaće veoma
plastičan, oslabiće veza između zrna agregata, smanjiće se
čvrstoća i trajnost asfaltnih betona.
3. Čvrstoća pri pritisku:
- na 20°C: 2-3 MPa
- na 50°C: 1-1.5 MPa
- na -20°C: odgovaraju čvrstoćama običnih betona
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Asfalti: Asfaltni betoni
Osnovna ispitivanja asfaltnih betona
U osnovna ispitivanja asfaltnih betona spadaju:
- Ispitivanje sastava asfalt betona
- Ispitivanje stabilnosti i tečenja po Maršalovoj metodi.

Sem navedenog, kod asfaltnih betona ispituje se još i:

- Procenat zaostalih šupljina u mešavini
- Upijanje vode i bubrenje
- Zapreminska masa

Kod uzoraka izvađenih iz kolovoznih zastora, ispituje se:

- Stepen komprimiranosti
- Procenat zaostalih šupljina
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Asfalti: Asfaltni betoni
Ispitivanje stabilnosti i tečenja po Maršalu
■ Ovo ispitivanje vrši se na cilindrima  =101,6 mm, H=63,5 mm
koji se izrađuju zbijanjem, na tačno propisan način.
■ Ovi uzorci se zagrevaju do T=60ºC, a zatim se podvrgavaju ispitivanju
stabilnosti i tečenja u naročitoj, Maršalovoj presi .
■ Uzorak se u presi izlaže pritisku po izvodnicama, pri čemu su
čeljusti kojima se vrši opterećenje polukružne, sa poluprečnicima krivine
jednakim poluprečniku uzorka.
■ Brzina kretanja čeljusti je konstantna–50 mm/min. Prati se rast sile (kN) i rast
deformacije na mernom instrumentu (mm).
■ U momentu dostizanja maksimalne sile vrši se očitavanje sile i
odgovarajuće deformacije uzorka. Ove dve vrednosti označavaju se kao
Stabilnost i tečenje po Maršalu .
■ Na bazi ove dve veličine sračunava se
Modul ukočenosti po Maršalu na 60ºC, prema izrazu:

стабилност у kN 10
Mu   (N/mm 2  MPa)
течење у mm mm
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Asfalti: Asfaltni betoni
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Asfalti: Asfaltni betoni
Ugrađivanje asfaltnih betona

■ Ugrađivanje se načelno vrši samo pod povoljnim vremenskim

uslovima
■ Koriste se specijalne mašine (raspoređivači i finišeri)
■ Na nepristupačnim mestima dozvoljava se i ručno ugrađivanje
■ Zbijanje se vrši mehaničkim sredstvima (naročitim valjcima)
■ Na nepristupačnim mestima dozvoljava se i ručno zbijanje

Važna napomena:
Kod vrućih asfaltnih betona zbijanje se završava tokom procesa
ugrađivanja i valjanja (zbijanja).

U slučaju hladnih asfaltnih betona koji očvršćavaju usled

oksidacije, isparavanja i delimičnog upijanja pojedinih
komponenata veziva (razređivači), ovaj proces može da traje i
20-30 dana.
UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Liveni asfalti

Liveni asfalti su mešavine ugljovodoničnih veziva i

mineralnih materijala (agregata) bez šupljina, koje se
pri ugrađivanju ne valjaju niti vibriraju.

Prema sastavu mase liveni asfalti se dele na:

■ Obične livene asfalte (sa 30-40% kamene sitneži)

■ Tvrdo livene asfalte (sa 40-55% kamene sitneži)

 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Liveni asfalti
Optimalni sadržaji pojedinih komponenata:
 Kamen (plemenita sitnež):
- u tvrdo livenom asfaltu . . . . . . . . . . . . . . 40 – 50 %
- u (običnom) livenom asfaltu . . . . . . . . . . 30 – 40 %
 Filer: najmanje 20 %
 Bitumen 6,5 – 9 %
 Pesak: dopuna do 100 %

■ U slučaju livenih asfalta, mora da bude zadovoljen i sledeći

uslov:
Procenat šupljina utresene (zbijene) mineralne mase sme
da bude:
- za tvrdo livene asfalte: najviše 18 % ,
- za livene asfalte (obične): najviše 22 % .
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Liveni asfalti
Spravljanje i ugrađivanje livenih asfalta
Spravljanje:
 u stalnim ili pokretnim kazanima
 u stalnim postrojenjima – asfaltnim bazama
 u svim slučajevima mešavina se kuva na T=180-240°C
Transport mešavine:
 u naročitim pokretnim kazanima, snabdevenim uređajima za
mešanje i održavanje temperature
Ugrađivanje:
 ručno (samo za male količine) ili mašinsko
 masa se izručuje na samo mesto ugrađivanja
 ručno ugrađivanje pomoću drvenih lopatica i glačala (pegli)
 Mašinsko ugrađivanje specijalnim finišerima, koji masu razlivaju i
ugrađuju putem zagrejane talpe
 mora se nanositi uvek na suvu podlogu
Hrapavljenje:
 površina livenog asfalta se uvek hrapavi, posipanjem eruptivne
kamene sitneži svetle boje preko još tople ugrađene mase, kao i
valjanjem lakim zupčastim valjcima.
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Hidroizolacije na bazi bitumena
■ Svaki materijal koji se primenjuje u hidroizolacijama
treba da bude:
 Nepropustljiv za vlagu i vodu,
 Dovoljno plastičan na niskim i postojan na povišenim
temperaturama,
 Sposoban da bez oštećenja prati deformacije
podloge i da premosti manje pukotine u njoj,
 Otporan prema mehaničkim i atmosferskim uticajima
(prema starenju),
 Prionljiv za druge materijale,
 Bez štetnog delovanja na materijale sa kojima
dolazi u dodir, na ljude i okolinu,
 Primenljiv pri različitim uslovima rada,
 Dobar elektro –izolator ,
 Pogodan za primenu u smislu težine, otpornosti
prema oštećenjima tokom rada, lake nabavke i sl.
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Hidroizolacije na bazi bitumena
■ Na području hidroizolacija najširu primenu imaju
industrijski bitumeni, koji se dobijaju postupkom duvanja
(duvani bitumen).
■ Imaju visoku tačku razmekšavanja po PK, a malu
penetraciju (veći indeks penetracije).
■ Kod nas se proizvodi 6 standardnih vrsta duvanih
bitumena, koji nose oznaku “ind.bit.” i sledeće brojne
oznake: 70/30, 85/25, 85/40, 105/15, 115/15 i 135/10
(prvi broj u oznaci je tačka razmekšavanja po PK, a drugi
srednja vrednost penetracije).
■ Mehanička svojstva bitumena mogu se poboljšati
upotrebom raznih vrsta armatura (sirovi krovni karton,
sirova juta, azbestna lepenka, poliesterski filc, poliamidna
tkanina, aluminijumska folija (“albifol”) i dr.
 UGLjOVODONIČNA VEZIVA I MATERIJALI
Hidroizolacije na bazi bitumena
Hidroizolacioni materijali u rolnama
Bitumenski trakasti proizvodi koji se pakuju u rolne, a proizvode se
ili samo impregnisanjem, ili impregnisanjem i oblaganjem, ili, pak,
samo oblaganjem odgovarajućih uložaka bilo čistim bitumenom,
bilo modifikovanim (polimer – bitumenom), sa nekim punilom ili
bez punila.