Genel Kimya

Principles and Modern Applications

Petrucci • Harwood • Herring
8th Edition

Konu 2: Atomlar ve Atom Kuramı

Philip Dutton University of Windsor, Canada Prentice-Hall © 2002

 İÇİNDEKİLER

2.1 KİMYADA İLK BULUŞLAR VE ATOM KURAMI 34

2.2 ELEKTRONLAR VE ATOM FİZİĞİNDE DİĞER BULUŞLAR 37
2.3 ATOM ÇEKİRDEĞİ 41
2.4 KİMYASAL ELEMENTLER 43
2.5 ATOM KÜTLELERİ 46
2.6 PERİYODİK ÇİZELGEYE GİRİŞ 48
2.7 MOL VE AVOGADRO SAYISI 51
2.8 MOL İLE HESAPLAMA 53
 ATOMUN YAPISI
• Yunanlı filozof Democritus maddenin yapısı ile ilgili ilk teoriyi yaptı.

Maddelerin en küçük yapıtaşının gözle görülemeyecek kadar küçük partiküller yani

atomlar olduğunu öne sürdü. Ancak o zaman bu hipotez pek ilgi görmedi.

• Aristo elementleri hava, su, toprak ve ateş olmak üzere dörde ayırdı. Aristo’ya
göre bu dört elementin farklı şekillerde bir araya gelmesiyle farklı maddeler
oluşmaktaydı.

• Robert Boyle (18 yy son yılları) yaptığı deneyler sonucunda elementi kendinden
daha basit maddelere ayrılmayan madde olarak tanımladı.
2.1. KİMYADA İLK BULUŞLAR VE ATOM KURAMI
• Kütlelerin Korunumu Yasası Lavoisier 1774
• Sabit Oranlar Yasası Proust 1799
• Dalton Atom Kuralı Dalton 1803-1888
• Katlı Oranlar Kanunu Dalton
• Avogadro Kanunu 1776-1856 Aynı şartlar altında
bütün gazların eşit hacımında aynı
sayıda molekül bulunur.
Kütlelerin Korunumu Yasası: Antoine Lavoisier 1774
• Kimyanın temel yasalarından birincisi, Lavoisier Yasası olarak bilinen
kütlenin korunumu yasasıdır.
• Bir kimyasal tepkimede madde yoktan yaratılmaz ve kaybolmaz.
• Yani bir kimyasal tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı,
tepkimede oluşan maddelerin kütleleri toplamına eşittir.
2 H O (s) electrolysis 2 H (g) + O (g)
2 2 2

100.0 g 11.2 g 88.8 g

Cu (k) + S (k) D CuS (k)

63.55 g 32.07 g 95.62 g
Ca(OH)2 + CO2 CaCO3 + H2O
74 g 44 g 100 g 18 g
118 g 118 g
 Sabit Oranlar Yasası: Joseph Proust 1799
• Bir bileşiğin bütün örnekleri aynı bileşime sahiptir. Yani, bileşenler kütlece
sabit bir oranda birleşirler.
• Bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında değişmez bir oran vardır.
• H2O için bu oran 1/8'dir, 9 g H2O ayrışırsa 1 g H2 ve 8 g O2 elde edilir.
• 2 g H2, 8 g O2 ile tepkimeye sokulursa 9 g H2O oluşur ve 1 g H2 etkileşmeden
geriye kalır.
• Tepkimede H2 ve O2 değişik miktarda da kullanılsa bileşimi değişmez.

Örnek A Bileşim Örnek B

10,000 g 27,000 g
1,119 g % H = 11,19 3,021 g
8,881 g % O = 88,81 23,979 g

Sabit Oranlar Yasası, karışımlar ile bileşikleri birbirinden ayıran en önemli faktördür.
 Dalton Atom Teorisi (1803-1888) -1
1. Her bir element atom adı verilen çok küçük ve bölünemeyen
taneciklerden oluşmuştur. Atomlar kimyasal tepkimelerde oluşamazlar
ve bölünemezler (Kütlenin korunumu).
2. Bir elementin bütün atomlarının kütlesi (ağırlığı) ve diğer özellikleri
aynıdır. Fakat bir elementin atomları diğer bütün elementlerin
atomlarından farklıdır (Sabit oranlar yasası).
3. Kimyasal bir bileşik iki ya da daha çok sayıda elementin basit sayısal
bir oranda birleşmesiyle oluşur. AB, A2B,AB2,A2B3... (Dalton atom
kuramı, katlı oranlar yasasını)
4. Basit kimyasal tepkimeler atomlar arasında gerçekleşir.
16 X + 8Y 8 X2Y
 Katlı Oranlar Yasası (1803 Dalton)
• Aynı iki element çeşitli bileşikler oluşturuyorsa, bunlardan birinin sabit
kütlesiyle birleşen diğer elementin artan kütleleri arasında tamsayılarla
yazılabilen basit bir oran vardır.

• Örneğin, C, O2 ile CO ve CO2 bileşiklerini oluşturur.

• CO de 12 g C ile 16 g O2 ve

• CO2 de 12 g C ile 32 g O2 birleşmiştir.

• O halde, sabit 12 g C ile birleşen O2 miktarları arasında 32/16 = 2 oranı vardır.

 Katlı Oranlar Yasası (1803 Dalton)-3
• Birçok element arasında birden çok, farklı bileşikler oluşturabilirler.
CO, CO2, CO3= gibi...
• Bu bileşiklerdeki birleşme oranları arasında basit ve tam sayılarla ifade
edilebilen oranlar vardır.
• CO’de C/O = 12/16 = 0,75
• CO2’de C/2xO = 12/32 = 0,375
• CO3= ‘ da 12/48 = 0,25 olur.

* Mutlaka bir elementin miktarının eşit olması gerekmektedir.

 Katlı Oranlar Yasası (1803 Dalton)-3
* Dikkat edilmesi gerekenler;

* Üç elementten oluşan bileşiklerde katlı oran aranmaz.

H2SO3 - H2SO4 arasında katlı oran yoktur.
* Farklı elementlerin oluşturduğu iki bileşik arasında da katlı oran aranmaz.
CO2 - SO3 arasında katlı oran yoktur.
* Eğer oluşan bileşiklerin kaba formülleri aynı ise katlı oran yoktur.
C3H6 - C4H8 arasında katlı oran yoktur.
 Elektronlar ve Atom Fiziğinde Diğer Buluşlar
• Bilim insanları atomu oluşturan taneciklerden önce elektronu, sonra protonu en
sonunda nötronu keşfetmişler.
• Atomun yapısını anlayabilmemiz için, elektrik ve manyetizma arasındaki ilişkiyi
bilmemiz gerekir.
• Bazı cisimler pozitif (+) ya da negatif (-) elektrik yükü taşırlar.
• Her ikisi negatif ya da pozitif yüklü iki cisim birbirini iterken, pozitif ve negatif yük
taşıyan iki cisim birbirini çeker (nötralize ederler).
• Bütün maddeler yüklü parçacıklardan oluşur.
• Elektriksel olarak nötür olan bir cisim, eşit sayıda pozitif ve negatif yüklü parçacığa
sahip olup, net yük içermez.
• Pozitif yük sayısı negatif yük sayısından fazlaysa cisim net pozitif yüke sahiptir. (+)
• Negatif yük sayısı pozitif yük sayısından fazlaysa cisim net negatif yüke sahiptir.(-)
Elektrik Yüklü parçacıkların davranışları

Bir cismin bir ucu pozitif yükle yüklendiğinde, diğer ucunda aynı
miktarda negatif yük oluşur ve böylece yük dengelenmiş olur.
 Elektrik Yüklü parçacıkların davranışları
Yüklü parçacıklar bir magnetik alana
dik olarak gönderilirse, alan tarafından
saptırırlar.

(-)
(+)

Işınlar elektrik alanda ve manyetik alanda, tıpkı negatif yüklü bir parçacık
gibi sapmaya uğrarlar.
Elektrik Yükü Kulon (Coulomb) (C) (SI) = A.s
 Elektronların Keşfi
• Bilgisayar ve TV ekranları Katot Işınları Tüpü (KIT) denen bir düzenek içerir.
• KIT bilgisayar monitörü ve TV lerin beynidir.
• İlk Katot Tüpü M. Faraday (1791-1867) tarafından elektriksel ölçümler için
yapılmış.
• Havası boşaltılmış tüpte katotdan (-) çıkan ışınların anoda (+) doğru gittiği
görülmüştür. Böylece Faraday Katot Işınlarını keşfetmiştir.
• Gerçekte katot ışınları gözle görülmezler. Ancak çarptıkları bir yüzeyden
yaydıkları ışıkla görülebilirler.
• Katot ışını tüpünün ucu ışıldayabilen maddelerle boyanır ve böylece katot
ışınları görülebilir.
• Yüksek enerjili bir ışının bir madde yüzeyine çarpılmasıyla ışık yayılmasına
fluoresans denir.
 Katot ışını tüpü

• Yüksek gerilim kaynağı katot üzerinde negetif yük oluşturur.

• Bu ışınlar (-) yüklü olup ZnS’lü yüzeyde fluoresans yaparlar.
• Katot ışınlarının önemli bir özelliği, elektrik ve manyetik alanlardaki
davranışlarıdır.
• Bu ışınlar elektrik alanında ve manyetik alanda, tıpkı negatif yüklü bir
parçacık gibi sapmaya uğrarlar
 Katot Işınlarının özellikleri

Electron m/e = -5.6857 x 10-9 g coulomb-1 Elektrik Yükü

Coulomb (C) = A.s
1 Coulomb (C): Uluslar arası sistemde elektrik yük birimidir.
 Katot ışını tüpü J.J.Thomson Deneyi 1897
• Joseph John Thomson katot ışınlarının (elektronun), elektriksel alanda ve
manyetik alanda, ikisinin de bulunduğu ortamdaki davranışlarını inceledi.

• 1897 de J.J. Thomson katot ışınlarının kütlesinin (m) yüküne (e) oranını, yani m / e
değerini hesapladı.

• Electron m/e = -5.6857 x 10-9 g coulomb-1

e / m = -1.76x108 C g-1
• Thomson, katot ışınlarının, bütün atomlardan bulunan, negatif yüklü temel
parçacıklar olduğunu ileri sürdü.

• Katot ışınlarının özellikleri katotun bileşiminden bağımsızdır.

• Bu ışınlara (katot ışınları) George Stoney é=ELEKTRON adı vermiştir.(1874)

• Ya da eksi (-) yüklü taneciklere elektron denir.

 Elektron yükü ölçülmesi: Millikan Yağ Damlası Deneyi 1906-1914

 X-ışınları gibi ışınlar iyonlar (elektrik yüklü atom ya da moleküller) oluştururlar.

 Robert Millikan yağ damlası deneyi yaparak
 Yük büyüklüğü, q, elektron yükünün, e, katları olduğunu bulmuş. ( q = n e)
 Elektronun yükü (e) -1,6022.10-19 C dur.
 Bu değer elektron kütle /yük bağıntısında yerine konulursa, kütle (m) için
9,1094.10-28 g değeri bulunur. (Elektron kütlesi)
 Elektronlar (é) bütün atomlarda bulunan temel bir tanecik olduğu kabul edildi.
 Thomson’a göre, nötür bir atomda eksi yükü dengeleyen artı yükler bulunmalı ve
bu artı yükler bulut şeklinde olmalıdır.
 Elektronlar bu pozitif yük bulutu içinde yüzmelidir.
 Katot ışını tüpü J.J.Thomson Deneyi 1897
• Thomson, maddenin düzgün olarak dağıtılmış pozitif
yükler ve aralarına serpiştirilmiş negatif yüklerden
oluştuğunu ifade etmiştir.
• Bu yönüyle madde atomu üzümlü keke benzetilebilir.
Kek pozitif yük, üzümler ise elektronlardır.

Thomson Atom Modelinin Eksiklikleri ve Hataları

• Atomdaki (+) ya da (-) yükler rastgele dağılmamıştır.
• (+) yükler çok küçük hacme sıkışmışken (-) yükler çok büyük hacimde çekirdek
dışında yer alır.
• Nötronlardan söz edilmemiştir.
• Pozitif yük ve elektronların atomda homojen olarak dağıldığı iddiası ise teorinin
hatalı yönüdür.
 Elektron
• Elektronlar çekirdek etrafında çok hızlı bir şekilde hareket ederler.
• Elektronların çekirdek etrafında dönerken kapladıkları alan o atomun hacmini
tayin eder.
• Çekirdeğin hacmi atomun hacmine kıyasla çok küçüktür.
• Bunu bir örnekle açıklayalım,
• bir atomun çapı bir futbol sahası uzunluğunda (100 m) olsaydı,
• çekirdeğin çapı sahanın ortasındaki bir portakal çekirdeği ile
kıyaslanabilirdi.
• Elektronlar çekirdek etrafında sabit bir yol veya yörünge üzerinde hareket
etmezler. Yani, gezegenlerin güneş etrafında dönmesinde olduğu gibi, sabit ve
oval bir yörünge söz konusu değildir.
• Bu durumu, çekirdek etrafında bir elektron bulutu olarak tasarlayabiliriz.
 X-ışınları ve Radyoaktiflik-1
W. ROENTGEN (1895) Bazı maddelerin katot ve anot ışınlarına benzer
fluoresans özellikli ışınlar yaydığını buldu ve bunlara X-ışını (Roentgen
Işını= yüksek enerjili elektromanyetik ışın) dedi.

A. BECQUEREL (1852-1908) Doğal fluoresans maddelerin X-ışınları yayıp

yaymadığını merak etti ve bunu anlamak için deney yaptı.
X- ışınları üzerinde çalışırken U içeren maddelerin kendiliğinden ışıma
yaptıkları ve bu ışınların karanlıkta bile fotoğraf kağıdına etki ettiğini
buldu, böylece Radyoaktivite keşfedilmiş oldu.

RADYOAKTİFLİK: Kararsız bir atom çekirdeğinin küçük madde parçacıkları

(a, b parçacıkları) ve elektromanyetik ışınım (g-ışınları) vermesi olayıdır.

Yüksek enerjili bir ışının bir madde yüzeyine çarpılmasıyla ışık yayılmasına fluoresans denir.
 Radyoaktivite-2
• ERNEST RUTHERFORD (1871-1937) Radyoaktif cisimlerin yayınladığı
ışınlardan ikisini alfa (a) ışını ve beta (b) ışınını buldu

Alfa (a) parçacıkları iki temel pozitif yük birimi taşıyan ve helyumun kütlesine
sahip olan taneciklerdir ve He2+ iyonu ile aynı özelliğe sahiptir.

Beta (b) parçacıkları, radyoaktif atomların çekirdeğinde meydana gelen

değişmeler sonucu ortaya çıkan negatif yüklü taneciklerdir ve é ile aynı
özellikleri taşırlar.

Gama (g) ışınları, elektrik alanından etkilenmeyen ışın PAUL VİLLARD (1900)
tarafından bulunmuştur.

Gama (g)-ışını parçacık değildir ve deliciliği çok fazla olan elektromanyetik

ışımadır.
 Radyoaktivite-3
• 1900’lu yılların başında MARİE VE PİERRE CURİE’ler, RUTHERFORD ve
F.SODDY Radyoaktivite üzerinde çalıştılar ve radyoaktivitif elementlerin
(U/Pa/Th) yeni elementlere dönüştüğünü ve kararlı yapıda elementlere kadar
bozunmanın devam ettiğini buldular.

• Radyoaktif bozunmaya uğrayan radyoaktif bir elementin kimyasal özellikleri

değişir. Yani, radyoaktif bozunmada bir element başka bir elemente dönüşür.

Radyoaktif madde

Elektrik alan b-ışını (-)

+
Radyoaktif Cisim (U/Pa/Th) - g-ışını (Nötr)
a-ışını (+)
Kurşun blok
 2.3. Atom Çekirdeği
• Geiger ve Rutherford (1909) atomun iç yapısını ortaya
çıkarmak için alfa (a) parçacıklarından yararlanarak bir dizi
araştırma yapmışlar.
• Thomson atom modelini (küresel pozitif yük bulutu içinde
dağılmış elektronlar) temel aldılar.
• Alfa parçacıkları demeti, bulutun ince kesimlerinden geçerken
büyük oranda bir sapmaya uğramayacak, ancak bazı alfa
parçacıkları bulut içinde elektronlarla karşılaştıklarında hafif
saçılmaya yada sapmaya uğrarlar.
• Saçılmayı inceledikleri zaman, elektronların atom içindeki
dağılımı ile ilgili bazı bilgiler edinebileceklerini umuyorlardı.
• Rutherford’un açıklaması atom çekirdeği üzerine kurulmuştur.
Rutherford Saçılma Deneyi ve atom çekirdeği
Geiger ve Rutherford 1909 ZnS

Metal yaprak

• Metal yaprağa (Au/Pt gibi) gelen α parçacıklarının büyük çoğunluğu sapmaya

uğramadan geçer. (%99,99999)
• Bazı α parçacıkları çok az sapmaya uğrar.
• Birkaç tanesi (yaklaşık 20,000 de biri), yaprağı geçerken önemli miktarda sapar.
• Birkaç tanesi yaprağı geçemez ve tam geriye döner.
• Bu da bize Atomun yapısı hakkında çok önemli bilgiler vermektedir.
 a-partükülü saçılma deneyi (1909 Rutherford- Hans Geiger)

1. α parçacıklarının çoğu doğrultularından

sapmamışlardır.
2. é lara yakın yol izleyen α parçacıkları hafif
ışının %99,99999’u hiçbir engelle sapmaya uğrarlar.
karşılaşmadan yoluna devam eder 3. Çekirdeğe yakın yol izleyen α parçacıkları
şiddetle saparlar
4. Çekirdeğe tam karşıdan yaklaşan bir yol
izleyen α parçacıkları geriye yansırlar.
 Rutherford atom modeli (Atom çekirdeği)
1. Bir atomun kütlesinin çok büyük bir kısmı ve pozitif yükün tümü, çekirdek
denen çok küçük bir bölgede yoğunlaşır. Atomun büyük bir kısmı boş bir uzay
parçasıdır.
2. Pozitif yükün büyüklüğü atomdan atoma değişir ve elementin atom
ağırlığının yaklaşık yarısıdır.
3. Çekirdeğin dışında, çekirdek yüküne eşit sayıda elektron bulunur. Atomun
kendisi elektrik yükü bakımından nötürdür.

Rutherford Atom Modelinin Eksiklik Ve Hataları

• Nötronu bulamamıştır.
• Elektronların yerlerini ve hareketlerini tam olarak açıklayamamıştır.
• Rutherford atom modeli ile Modern Atom Teorisi ve Bohr atom
modelinin temelleri atılmıştır.
 Protonlar ve Nötronlar
• Rutherford’un atom modeline göre, atomların Rutherford proton 1919
çekirdeklerinde pozitif yüklü temel tanecikler
vardır.
• Rutherford’un kendisi havadaki azot atomları
tarafından saçılan alfa parçacıklarını
incelerken bu parçacıkları keşfetmiş ve
bunlara protonlar adını vermiş.

• James Chadwick 1932 de, nötür

parçacıklardan meydana gelmiş, yeni bir
delici ışın keşfetti. Bunlara nötron denildi.

James Chadwick nötron 1932

 Atomu Oluşturan Üç Temel Tanecik
Tanecik Kütlesi YÜKÜ
kg atom (akb) Coulombs (e)

Proton = p 1,673 x 10-27 1,0073 +1,602 x 10-19 +1

Nötron = n 1,675 x 10-27 1,0087 0 0

Electron = é 9,109 x 10-31 0,0005486 –1,602 x 10-19 –1

 2.4. Kimyasal Elementler-1
• Bir elementin bütün atomları aynı atom numarasına (Z) sahiptir. Başka bir
deyişle, proton sayıları aynı olan bütün atomlar aynı elemente aittir.
• Her elementin bir adı ve simgesi vardır.
W: Tungsten (Wolfram) Karbon C, Oksijen O,
Neon Ne, Silisyum Si, Demir Fe,
Kurşun Pb, Sodyum Na, Potasyum
• Uranyumdan (Z = 92) daha büyük atom numaralı elementler doğada
bulunmazlar. Bunlar parçacık hızlandırıcılar yardımıyla elde edilen yapay
elementlerdir.
• Çok yüksek atom numaralı elementler çok kararsızdırlar ve ancak kısa bir
süre için var olabilirler.
 E=Sembol, A=Atom Ağırlığı ve Z=Atom No
• Bir atomda bulunan proton sayısına atom numarası ya da proton numarası,
Z denir.
• Nötür bir atomun elektron sayısı proton sayısına, yani Z değerine eşittir.
• Atom kütlesi (A) ise çekirdeğinde bulunan proton ve nötron sayısının
toplamıdır. Bu da kütle numarası, A denir.
• Atomdaki nötron sayısı da nötron sayısı = A – Z dir.

E = Elementin Sembolü
A = Atom Ağırlığı =Kütle No = p+n 27
Al
Z = Atom No = p sayısı = é sayısı (nötral haldeki) 13
 İzotop, İzobar, İzoton
İZOTOP: Atom numarasına (Z) aynı, kütle numarası (A) farklıdır.
İzotop atomların kimyasal özellikleri aynı, fiziksel özellikleri farklıdır.
• 2010Ne 21 Ne
10
22 Ne
10
235 U
92
238 U
92
İZOBAR: Atom numarasına (Z) farklı, kütle numarası (A) aynıdır.
• 2411Na 24 Mg
12
İZOTON: n sayıları aynıdır
• 3919K 40 Ca
20
ALLOTROP: Bir elementin aynı cins atomlarının farklı bağlanmış kristal ya da
molekül şekillerinden her biri birbirinin allotropudur.
• Karbon: elmas ve grafit
• Oksijen: oksijen ve ozon
 Neon (Ne) İzotoplar
Ne % 90,51

Ne % 0,27

Ne % 9,22
İzotop
 İzotoplar
Z= 11
Na 11 protons
Na+
11 protons
11 electrons 10 electrons
p=n

Z= 17
Cl 17 protons
17 protons Cl-
18 electrons
17 electrons
p=n
Sodyum (Na) izotopları
 İyon

± ? değerlik = p sayısı – é sayısı

E
• Elektron veren ya da elektron alan atom iyondur ve net bir yük taşır.
• Elektronlar negatif yük taşıdığından, nötür bir atom elektron aldığında
• negatif yüklü iyon haline gelir.
• Örnek: Cl bir elektron kazandığı zaman Cl- olur.
• Elektron uzaklaştırılması ise pozitif yüklü iyonu oluşturur.
• Örnek: Na bir elektron kaybettiği zaman Na+ olur.
• İyon haline gelen atomun proton sayısı kesinlikle değişmez.
İyon ve İyonik Bileşikler
 Örnek 3.2.
a) 35Cl p=?, n=?, e-=?
17

17
35Cl Z = p = e- = 17, A = 35 n = A – Z = 18

b) p=29, n=34 ve e-=27 olan elementi simgesel olarak gösteriniz.

p=29, n=34 ve e-=27 2963Cu+2

A) p=47, n=61, e-=44 olan elementin simgesi nedir?

108Ag+3
47

B) 1632S-2’deki p=?, n=?, e- =?

32S-2’deki p=16, n=16, e- =18
16
 Hidrojen (H) İzotopları
• 1
1H 1 Proton 0 Nötron 99.985 % 1.00782503 akb

• 2
1H (D) 1 Proton 1 Nötron 0.015 % 2.01410178 akb

• 3
1H (T) 1 Proton 2 Nötron -------- ----------
Hidrojenin ortalam kütlesi = 1.008 akb

• 3H is Radioactive with a half life of 12 years.

• H2O Normal water “light water “
• mass = 18.0 g/mole , BP = 100.000000C
• D2O Heavy water
• mass = 20.0 g/mole , BP = 101.42 0C
 Oksijen (O) İzotopları

• 16
8O 8 Protons 8 Neutrons
99.759% 15.99491462 akb

• 17
8O 8 Protons 9 Neutrons
0.037% 16.9997341 akb

• 18
8O 8 Protons 10 Neutrons
0.204 % 17.999160 akb
 İzotop Kütleleri
• Tek bir atomun kütlesini, yalnızca temel taneciklerinin kütlelerini toplayarak
bulamayız.
• Bir atom çekirdeği proton ve nötronlardan oluşurken, kütlenin küçük bir
miktarı enerjiye dönüşerek salınır. Bu enerji proton ve nötronları bir arada
tutan çekirdek bağlanma enerjisidir ve miktarını önceden tam olarak
bilemeyiz.
• Kütleyi belirlemek için bir element (Karbon-12) rastgele seçilir.
• SI de Karbon-12 izotopu kütlesi tam 12 akb dir.
• Gaz halindeki bir iyon demeti bir düzenekten geçerken, elektrik ve manyetik
alanlar yardımıyla ayrılırlar. Ayrılan iyonlar bir ölçü aletine gönderirler.
• Ölçü aleti bu iyonların varlığını ve miktarını saptar.
• Cihaz Kütle Spekrometresidir.
Kütle (Mass) Spektrometresi
• 196Hg % 0,146
• 198Hg % 10,02
• 199Hg % 16, 840
• 200Hg % 23,13
• 201Hg % 13,22
• 202Hg % 29,80
• 204Hg % 6,85
 2.5. Atom Kütleleri

Bir elementin atom kütlesi, izotopların doğada bulunma oranlarına göre, ağırlıklı
atom kütlelerinin ortalamasıdır.
Bağıl atom kütle: izotoplarının ortalama kütleler :
Doğal olarak oluşan C: 98.892 % 12C + 1.108 % 13C.
• C Ortalama kütle:
(0.98892) (12 akb) + (0.0108) (13.00335) = 12.011 akb.
• Atom ağırlığı (AW) ortalama atomik kütle olarak bilinir.
 Örnek 2.5
Lityum-6 (6Li) = 6,01513 akb, Lityum-7 (7Li) =7,01601 akb’dir.
AwLi=6,941 olduğuna göre, bu iki izotoptan hangisi daha boldur?
6,941= 6Li*6,01513 + (1- 6Li)*7,01601
➨ 6Li=0,075/1,008=0,0744 % 6Li=7,44 , % 7Li=93,56

A) 10B=10,012937, 11B=11,009305, AwB=10,811 olduğuna göre hangi izotop

daha fazladır?
10B=10,012937, 11B=11,009305,

AwB=10,811 olduğuna göre AwB=10,811’e daha yakın olan 11B daha boldur.
 2.6. Periyodik Çizelgeye Giriş
• Elementlerin fiziksel ve kimyasal davranışlarındaki periyodik benzerliklerin
anlaşılması ve özellikleri ile ilgili çok miktarda bilginin sınıflandırılması
gerekliliği, periyodik çizelgenin oluşturulmasına yol açmıştır.
• Periyodik çizelge benzer kimyasal ve fiziksel özellikleri olan elementlerin birlikte
gruplandırıldıkları bir çizelgedir.
• Elementler atom numaralarına göre yatay periyotlarda, kimyasal özelliklerindeki
benzerliklere göre ise dikey gruplarda sıralanmışlardır.
• Elementler artan atom kütlelerine göre sıralandıklarında bazı özellikler periyodik
olarak tekrarlanmaktadır.
• Bir elementi, bütün diğer elementlerden, gözlenebilen belirli fiziksel özellikleriyle
ayırt edebiliriz.
• Ör. 11Na d= 0,971 g/cm3 e.n. = 97,81oC
K d= 0,862 g/cm 3 e.n. = 63,65 oC
19

79Au d= 19,32 g/cm3 e.n. = 1064oC

17Cl d = 3,212 g /L e.n. = -101oC
s1Alkali Periyodik tablo SOY GAZLAR
Metaller
Toprak Alkali Halojenler p grubu
Metalleri s2
2
Tranzisyon Metalleri- d
8

18

18

32

s grubu Lantanitler ve Aktinitler f grubu

İyonlar
 2.6. Periyodik Çizelgeye Giriş
• Tabloda elementlerin artan atom numaralarına göre dizilmiş yatay sıralarına periyot
denir.
• En son elektronları aynı orbitallerde bulunan elementlerin alt alta gelerek dizilmiş
düşey sıralarına grup denir.
• Elementler tablo üzerinde A ve B grubu elementler olarak ikiye ayrılırlar.
• A grubu elementlere baş grup elementler veya temsili elementler;
• B grubu elementlere ise geçiş elementleri adı verilir.
• Geçiş elementleri periyodik tabloda IIA ve IIIA grubu elementleri arasında yer alır.
• IA ve IIA grubu elementlerinin son elektronları hep s alt tabakalarına (orbitallerine)
yerleşerek s orbital bloğunu meydana getirmişlerdir.
• IIIA, IVA, VA, VIA, VIIA ve VIIIA grubu elementlerinin son elektronları p
orbitallerine yerleştikleri için p bloğu elementlerini oluşturmaktadırlar.
• Geçiş elementlerinde ise son elektronlar sırasıyla d ve f orbitallerine yerleşmişlerdir.
Bunlar da d ve f bloğunu oluştururlar.
2-6. Metaller, Ametaller ve Yarı metaller(metalimsiler)
METALLER:
• Peryodik Cetvelde 115elementten 85’i metal (s, d, f orbitallerinin tamamı p’nin
bir kısmı) olup bunun 15 tanesi sunidir.
• Isıyı ve elektriği iyi iletirler.
• Kolay e- verirler ve (+) iyon oluştururlar.
• Metalik bağlı olup, metalik parlaklığa sahiptirler.
• Kendi aralarında alaşım yaparlar.
• Bazıları kolayca tel ve levha haline getirilebilir, eğilip, bükülebilir.
• Hg, hariç hepsi katıdır.
• Hg hariç hiçbiri uçucu değildir.
• EN ve KN yüksektir.
• Aktif metaller (s1) su ile kolay, yarı aktifler (s2) biraz zor, inaktif (soy) metaller
su ile rx vermezler. Su ile rx veren aktif metaller bazlarını oluştururlar.
• Metal oksitler baz anhidritleridir.
2-6. Metaller, Ametaller ve Yarı metaller(metalimsiler)
AMETALLER:
• H hariç hepside p orbitali elementi olup 17 tanedir.
• Isı ve elektriği iletmezler.
• Zor e- verir, daha kolay e- alabilirler.
• Parlak değildirler.
• F-, O= sadece – iyon (anyon) olabilirken, diğerleri –/+ iyon (Anyon/Katyon)
olabilirler.
• Kendi aralarında kovalent bağ, metal ve yarımetallerle iyonik bağ oluştururlar.
• EN ve KN düşük olup çoğu NŞ’ da gaz halindedir. Br2 Sıvı, P, S, I 2, As Katıdır.
• Oksijensiz asitlerle birleşemezler.
• Hidrürleri (H’ile olan bileşikleri) asittirler.
• Ametaloksitler asit anhidritleridir.
YARIMETALLER:
• Sayıları 8-12 arasında (ort.10) dır.
• Metal ile Ametaller arasında basamak şeklinde yer alır.
• Her iki grubunda özelliklerini taşırlar. Hepsi KN yüksek katı
 Periyodik Tablo
• Periyodik sistemi incelediğimizde elementlerin kimyasal özelliklerindeki
benzerlik bir çok fiziksel özellikte de kendini gösterir.
• Bu özellikler, elektriksel iletkenlik, iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi,
elektronegatiflik ve ortalama atomik yarıçapdır.
• Bu özelliklerin hepsi birbiri ile bağlantılıdır ve elementlerin genel kimyasal
davranışları ile ilgilidir.
• Elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikler atomun en dış enerji düzeyindeki
valans elektronları tarafından belirlenmektedir.
• Atom numaraları ve Atom kütleleri-A ve B grupları
• s-p-d-f orbitali elementler.
• Periyot - grup ve elektronik yapılar

10.Konuda daha fazla açıklama yapılacaktır

2.7. NA = No = Avogadro sayısı(6,022.1023 tanecik /mol)
Atomun kütlesi içerdiği elektron, proton ve nötron sayısına
bağlıdır.
Atom kütlesi (bazen atom ağırlığı denilmektedir) atom kütle birimi
(akb) ile verilir.
Atomik kütle birimi, tam olarak C-12 (karbon-12) atomunun
kütlesinin 1/12 sine eşittir. C-12 izotopunun kütlesinin 12 akb olarak
standart kabul edilmiştir.
2.7. NA = No = Avogadro sayısı(6,022.1023 tanecik /mol)
Atomlar ve moleküller normal yollarla sayılamadığından, miktarlarının
kütlelerin ölçülmesi gibi başka yollardan belirlenmesi gerekir.
Sayılamayacak büyüklükteki bir çokluğu sayılabilecek birimlerle ifade etmiş
olur.
Sayılamayacak çokluktaki tek çeşit bir maddenin miktarı SI birim
sisteminde mol birimi ile ifade edilir.
Bir mol, tam 12 g karbon-12 de bulunan karbon-12 atomlarının sayısı kadar
tanecik (atom, molekül ya da diğer tanecikler) içeren madde miktarıdır.
SI birim sisteminde 1 mol 12C =12 g (karbon-12)’de bulunan atom sayısıdır.
2.7. NA = No = Avogadro sayısı(6,022.1023 tanecik /mol)
Atom ve molekül gibi taneciklerin bir mollerinin içerdiği tanecik sayısına
Avogadro sayısı, NA denir.

NA = No = 6,02214199x1023 tanecik /mol

Genellikle, Avogadro sayısı 6,022x1023 e yuvarlanır.

Bir mol atomun kütlesine mol kütlesi, M denir.
M (g/mol 12C) = A (g/atom 12C) x NA (atoms 12C /mol 12C)
1 mol C = 6,0224x1023 C atomu = 12,011 g
1 mol O = 6,0224x1023 O atomu = 15,994 g
1 mol hidrojen atomu 6,022x1023 tane H atomu içerir.
2.8. Atom ve mol sayıları arasındaki ilişki

• 1 mol S = 6,022x1023 S atomu = 32,07 g S

• 1 mol S / 6,022x1023 S atomu ve 32,07 g S / 1 mol S

1 mol S 32,07 g S
ve
6,022x1023 S atomu 1 mol S
Örnek: 2.7 Bir demir metali örneğinde 2.35 mol Fe olduğu
bilinmektedir. Bu örnekte ne kadar demir atomu vardır.

Örnek: 2.673 x 1025 su molekülünde kaç mol vardır.

Örnek: 2.7 Bir demir metali örneğinde 2.35 mol Fe olduğu
bilinmektedir. Bu örnekte ne kadar demir atomu vardır.
1 mol Fe (6.0221 x 1023 Fe atom)

2.35 mol Fe x

x = 1.42 x 1024 Fe atom

Örnek: 2.673 x 1025 su molekülünde kaç mol vardır.

(1 mol H2O) (6.0221 x 1023 H2O molekül)
x (2.673 x 1025 H2O molekül)

x = 44.39 mol H2O

Örnek: 2.7 B
5,07x10-3 mol Au elementinde kaç tane altın atomu vardır.
Örnek: 2.7 B
5,07x10-3 mol Au elementinde kaç tane altın atomu vardır.

1 mol Au 6.0221 x 1023 Au atom

5,07x10-3 mol Au x

x = 3.05 x 1021 Au atom

 Örnek:
Çinko gümüş renginde bir metal olup, bakır ile karıştırılarak pirinç
alaşımının yapımında kullanılır. Demir metali çinko ile kaplanarak
korozyondan korunur.
23.3 g Zn kaç mol Zn eder.
1 mol Zn = 65,39 g Zn
 Örnek:
Çinko gümüş renginde bir metal olup, bakır ile karıştırılarak pirinç
alaşımının yapımında kullanılır. Demir metali çinko ile kaplanarak
korozyondan korunur.
23.3 g Zn kaç mol Zn eder.
1 mol Zn = 65,39 g Zn
 Örnek:
Kükürt kömürde bulunan bir ametaldir. Kömür yandığı zaman
kükürt, kükürt dioksit ve daha sonra sülfürik aside dönüşür, buda asit
yağmurlarına neden olur. 16.3 g S kaç atom içerir.
(1 mol S = 32,07 g S)
 Örnek:
Kükürt kömürde bulunan bir ametaldir. Kömür yandığı zaman
kükürt, kükürt dioksit ve daha sonra sülfürik aside dönüşür, buda asit
yağmurlarına neden olur. 16.3 g S kaç atom içerir.
 Örnek:
Gümüş (Ag) çoğunlukla süs eşyası yapımında kullanılan değerli bir
metaldir. Bir tane Ag atomunun kütlesi gram olarak nedir. (107,9 g/mol)
 Örnek:
Gümüş (Ag) çoğunlukla süs eşyası yapımında kullanılan değerli bir
metaldir. Bir tane Ag atomunun kütlesi gram olarak nedir.
Örnek: 2.8 7,65 x 1022 S atomu içeren örnek kaç mol, kaç gramdır?
Örnek: 2.8 7,65 x 1022 S atomu içeren örnek kaç mol, kaç gramdır?

(1 mol S) (6.0221 x 1023 S atomu)

x (7.65 x 1022 S atomu)

x = 0,127 mol S

(1 mol S) (32 g S)
0,127 mol S y

y = 4,074 g S
Örnek: 2.8 A: 2,35x1024 tane Cu atomu kaç gramdır. (63,5 g/mol)
Örnek: 2.8 A: 2,35x1024 tane Cu atomu kaç gramdır. (63,5 g/mol)

(1 mol Cu) (6.0221 x 1023 Cu atomu)

x (2,35x 1024 Cu atomu)

x = 3,90 mol Cu

(1 mol Cu) (63,5 g Cu)

3,90 mol Cu y

y = 247,8 g Cu
Örnek: 2.8 B: 22,6 g He gazında kaç He atomu vardır. (4 g / mol)
Örnek: 2.8 B: 22,6 g He gazında kaç He atomu vardır. (4 g / mol)

(1 mol He) (4 g He)

x (22,6 g He)

x = 5,65 mol He

(1 mol He) (6.0221 x 1023 He atomu)

5,65 mol He y

y = 3,40x 1024 He atomu

 Örnek: 26.78 g C kaç mol dur?

(26.78 g C) (1 mol C) = 2.230 mol C

(12.011 g C)

Örnek: 32.6 mol su kaç gramdır?

(32.6 mol H2O) (18.015 g H2O)

= 587 g H2O
(1 mol H2O)
Örnek: 1.23 kg U da kaç mol vardır?
Molar kütle U = 238.019 g/mol
(1.23 kg U) (103 g U) (1 mol U) = 5.17 mol U
(1 kg U) (238.019 g U)

Örnek: 7.62 g S kaç tane atom içerir?

(7.62 g S)(1 mol S/32.066 g S)(6.0221 x 1023 atom S/mol S)

= 1.43 x 1023 atom S

Örnek: Tek bir Pt atomun kütlesi ne kadardır.
1 mol Pt = 195.08 g Pt
Örnek: Tek bir Pt atomun kütlesi ne kadardır.
1 mol Pt 6.0221 x 1023 atom At
x mol Pt 1 Pt atomu

x = 1,6606 x 10-24 mol Pt

1 mol Pt 195.08 g Pt
1,6606 x 10-24 mol Pt x g Pt

x = 3,239 x 10-22 g Pt
Örnek 2-9 mol sayısı, Bolluk %, Avogadro sayısı,
Potasyum-40 (40K) izotobu küçük atom nolu birkaç doğal
radyoaktif izotoptan biridir. Doğada 0.012% bolluktadır. 371 mg
K içeren sütün içinde kaç 40K atomu içilmiş olur? K= 39,1
mK(mg) x (1g/1000mg)  mK (g) x 1/MK (mol/g)  nK(mol)

nK = (371 mg K) x (10-3 g/mg) x (1 mol K) / (39,10 g K) = 9,49 x 10-3 mol K

nK(mol) x NA  atoms K x 0.012%  atoms 40K

atoms 40K = (9.49 x 10-3 mol K) x (6.022 x 1023 atoms K/mol K)

x (1,2 x 10-4 40K/K) = 6,9 x 1017 40K atomu içilmiş olur.

Örnek:
a) 2,18x1026 Fe atomu kaç moldür?
b) 7,71 mol Kr kaç gramdır? (83,80 g/mol)
c) 6,15x1019 Au atomu kaç mg dır? (196,97 g/mol)
d) 112 cm3 Fe deki (d= 7,86 g/cm3) atom sayısı nedir? (55,85 g/mol)
Örnek:
Doktorlar, kandaki kurşun düzeyinin 30 g/dL değerini aştığı zaman
hastalık riskinin doğacağını söylerler. (1dL = 0,1 L) (207,2 g/mol)
Bu kurşun düzeyini
a) mol Pb / L kan
b) 1 mL kandaki Pb atomu sayısı olarak belirtiniz.
 Çözülmesi tavsiye edilen problemler
Öncelikle konu içinde yer alan tüm çözümlü ve benzer örnekler iyice
öğrenilmeli ayrıca konunun arkasında yer alan numaraları aşağıda
verilen sorular çözülmeye çalışılmalıdır.
Sahife 58…64 deki yapılması tavsiye edilen sorular

1, 2, 3, 4, 7, 9, 11, 16, 21,

24, 25, 31, 33, 51, 55, 63