You are on page 1of 311
HISTORY OF MIZO IN BURMA by 8. Lalthangliana M.A. State Libracn, “4yveram.Aizaw! | hee eee AND toa Mee anys aty a _ A. sc ee O25 orpe. Mizoram a Library Tt LLL HISTORY DEPARTMENT ARTS AND SCIENCE UNIVERSITY MANDALAY Published by: RL. RINA ZAWLBUK AGENCIEs, Publishers, Book Sellers & Genera! Order Suppliers, Theatre Road, Aizawl, Mizoram — 796001 Phone ; 716 Printed by: Nazareth Press, Alzawi, 1980, MIZORAM STATE ree y Acc No oO » Acc by Class.by 7 Cata.by = eh ee Sub Heading by au Transnbed by LocationNo __ Lawm Thu LAWM THUio he Iebkbsbu hi tan ka duh a. Pa- kbatusah chuan he Iehkbabu atap bul min fan sak a, kawng min kawhbmubzui a, tih lan tur tha min atir bawk a, a tawp thlenga min hruaitu leh Scien- tfic Research khawvel boruak kip pha tura min tuai lriams, chutiang kalhmanga engkim min thlir sak- tu Prof. Than Tun, M.A., B.1., Ph.D. (London), De- partment of History, Mandalay University hnenah vesa takin lawm thu ka sawi duh a. Ani min hruaina leh zirtirne tel lo se hotiang hian puitlin rual a mi jo tth ka sawi ngam, Chuvangin & chungah ka lawm tak meuha, .\ mi kaihbruaina leh Research Techni- que min artir te chu be Iehkhabu atan chauh m tovin ka dam chhunga Research ka beih zawm zoel atan dungphtca min rem sak a nib avangin a chupga ha Jawmona hi sawifiab turn ka {-wogkam thiamnam a thn lo va, ziak kim turin ke kawlawm a briam tawk bawk lo a ni. Pabnibnash chuan ka fthianpa Pu Dawnglisna, Mission Veng, ‘lahan leh Pu Lianzama, Khampst hnenab a ni leh a. Anni pabnih bi Khampat kulh- bing hre chiang a, map-te ziak leh thidte la», teh- chhuah vek tbleng, m 14-22, Mareh 1972 chhung Ini ni tin hah taka min puitute an nia. Chuvangin ao chungeh ka lawm em em a ni. Pathumnash chuan Pu Mangvungs, Primary S:- kol zirtirtu, Falem chovgeb a ni bawk. Chin rama bmasang 4Slizo brun hluite 30 March afanga 6 \pri) 1972 chbung min fanpui ec, dawhthe: taka kawng \lusna min chhawm leb win nghak bawk a. Suaipui leh Saihmun kan tlawh Lavng lan. 2 April 1472 oe Tushpui vanawn leh thlipui nuai hrep pewh min tawrhpuitu a nia. Chuvangin a cLungab ka lawm tak meuh a ni. Palinaah chuan Research beia ka zin vel, 20 April 1972 ni-a Jeep nena kan chetsual fume ka hliamte min enkaw! sak leh artui tem tek min pe khawm ruih ruihtu, ke pianos khua Khawbung wula Ich tlangval, nu leh pate chungah » ni leh 8. An zavaia boenah lawm thu sawi stu loh a awm a oi. Panganaab chuan ka thianps Tv. Lalchhuangs, KE. zirlei boenab a ni, Ani nen bian Kabaw Phai- kuam kan pal chbuakh a. Ni 24 October 1977-8 Yu luipui lian luang ngawi mam zur mai, zanlai tale epg po ngbual kareh thiaphdog em emin kan daikai 8. Naupang zawk mah ni se thlaphang lo turin min thlamuan a, tuizangkbavb lamab tan a la a, ke dai- kaipui a oj a. A chungah ka lawm hie a ni, A mal male tar chhuah sen lob, kawng brang hranga min puitu thien the tem tsk ap awm a. Ralkhat efanga lehkha leh thea min tenpuitu leh «1 leh in lama mio dubeaktu zawng zawagte chungah lawm thu naga takin ka sawi duh buwk a. Tichuan he Iehkbabu puitlin a lo mba, mi tinte chbiar theina kan han obhuah thei ta hi keima mi mal blawh- tlione mai ni lovin, kan zavaia blawhtlinna leh thawh chbuah a nie, ka ti dub bawk. Tune kan thawhbona hia tawpna a la ni rh lo va, o bul kan fan ik ék chauh a ni tib brain hoa the zewk leh fangkai lebzualte thawkho ui ze] turin ka sawm leh duh bawk a ni. A tawp berah chuan Pu C. Rokhuma leh Pu Lal. buta (Artist) ten ® bu chhung milemte min ziah sak avang te, Zotawoga Mizo History ziek hmasa bertu, 1926-0 lo ziak tawb, Mizo History obhui kawngs Pa chan chang, Rey. Liangkbsien a hriselnoa tha tawk lovin, upa ém tawh mah se phir teka Thu- bma min zish sak brim avang te, ka u Sawma’n (Rev. Lalsawms, B.D., M.Tb.) min cbbiar chbush sak dap a, rem thate min ruatpui avangtoin, an z- vais chungah ka lawm a ni. 18 April 1977 Lalthangliana Mandalay, BURMA. A CHHCUNG THUTE Phék Inm Tawite - we ey 1 Huo Indewt Dan - aa Bas 3 Thu bmahruai(l) - Rev. Lianghhaia ... Q Thu hmabruai (2) - Prof, Dr. Than Tun ... uw Thu hmeabhruai (3) - we 17 Bung Khatna MIZO BUL ea aes 24 Chhirluog tee coe 28 Bung Hoihna sung Bung KABAW PHAIKUAMA CHEN LAT A.D). 750- -1300 35 - Khampat Kulbbing loh Bangpui 46 Ikabew Phaikuam atanga Chbhuah ‘Whu 58 Thumna CHIN RAMA KHAWSAK LAT A.D. 1300—1700 62 - Thantling Jleh Ran kama Awm Iai A.D. 1350-1450 63 -- Lentling leh ‘!iau Vela Chén Han A.D. 1500-1700 65 a --- Lal Neih Tan Dan ay 67 -— An Khawsak Zel Dan we 7 — An Indo Thu te 73 —- Hmesawona Dangte bee MW — An Sakhuo aoe 83 — Thleng Tilak Thu oes 85 Lina MIZO HMING PIANTO BUL ae 87 — Hmasang Mizo Lebkha wee 95 Bung Ngans BURMA RAMA KIB LEH THU — Kir leh Hmasa Berte 1820 — Kir leh Ho Hnibnate 1914 — Kir leh Ho Thumnate 1928 -- An Hmesswn Zel Dav -— Lushai Brigade — Thihoas Sumdiwona Bung Rukna AN TUN LAL CHANCHIN 1945-76... -- ~ Sipaia Lub Thu - Politios Lam -- Ramria Intawh Khawmna Phék 99 99 103 105 108 M4 126 134 134 137 140 -~ Burma Khbua leh Tui Nib ¢ ‘hungehang 149 — Koonomis Lama An Dinhmun -- Zirne Kawng --= {nohei leh Nunphung Khawsak dan -—~ Sikbuana MIZO CHUNGCHANG THLIR KIL NA. TUUBELHTE [ Kabaw Phaikusm oe IL Revolationary Council of Burma hnena Lushai Welfare Organisation Thu Theb lub. oo Tif) Burma Rama Mizo Khua, In leh. Mibring Zat 1V Kawlphai Mizo Ventlang Nun THLIRNATE 1 ‘Dheto-Chinese Hnam Hiawm Lian Zinga Mizote An Tel Din IIT Sailo Lal Inthlah Cabawn dan ... e HE 1901 leh 1961 Mizoram Mibring Zat .. 5s 161 1G5 166 172 Ts 197 218 222 Ww . 92 LEHKHABU HMANTE Phok — Kaw! gawng Lebkhabu leh Thu ziskte 260 — Ssp leh Zo fawng Lebkhabu leh Thu nakte = 262 LEHKHABU ZIAK DAWNA KAWM LEH ZAWH-TE 268 THLALAK LEH LEMZIAKTE THLALAKTE Phék 1. Khampat Kulhbing Kianga Chhar ’ Darbute 40-41 2. Mize Tumrik Chi Thenkhatte 42-43 3. Seipui Khia 42-43 4. Khawkawk 6£65 5. Sanaawl 64-65 6. Suaipur 61-05 7. Saihmun 64-65 8. Bochung 64-05 9. Léntlang Ich Tiau Ga ee an chén lai A.D. 1500-1700 hun vela an kut chhuak, lung chuoga lem- ziak, Seipui khuaa awm te 64-65 1, Mizo Palaite . 136-137 ll. Rih leh A Véla Leilette 164-155 12. Chheth Lam 272 LEMZIAKTE 1. Mizo Dawhkilh chi hrang brang Incheina hmanraw dangte 40-41 2. A.D. 1780-1888 véla Mizo In- chei dan 136-137 3. 1930 véla Mizo Hmeichhiate Tnchei dan inkar inkér inkar inkar inkér inkér inkaér inkar inkar inkér inkar inkar inkér 112-113 inkar LAMTAWITE Brown : Upper Chindwin (A) Carrey and Tuck : Chin Challiana : Hmasang Mizo Desai : British Residency Desai : “Burmese Mission” Eberhard : China FOE! Hertz : Myitkyina Dist Hookham : China JBRS Lal Mame : Titi liangkhaia : Mizo Lorrein : Lushai Dictionary luce : “Old Kyaukse” Brown, G. E.R. Grant : Burma Gazetteer, Upper Chindwin District, Vol. (A) Carrey, B.S. And Tuck, H.N. : The Chin Hills Challiana, Pastor : Hmasang Mizo Awm dan Desai, W .S. : History of British Residency in Burma Desai, W.S. : ‘History of Jurmese Mission to India” Eberhard, W. : A History of China Frontier and Overseas Expeditions from India Hertz, W. A. : Burma Ga- zetteer, Myitkyina District Hookham, H. : A Short His- tory of China Journal of Burma Research Society Lal Mama, Pu: Mizo Titi Liangkhaia, Rev. : Mizo Chanchin | & I! Lorrain, J. H. : Dictionary of Lushai Language Luce, Prof. G. H. : “Old Kyause and the Coming of Burmans” 2 Luoe : “Linguistic Tour” Leos, Prof. G. H.: “Chin Hills Linguistic Tour’ Rosiama : Mizo Sakhua Rosiama, C : Mizo Sakhua Shaw : Thadou Siama : Mizo Singh : Manipur Than Tun : Early Burma Thanghleia : “Khampat” ‘Thawnylinga : Mizo Vancohbunga : Lusei Vanlayma ; Ka Ram Walker : Gold Pagoda Z“stluanga : Mizo Zawla : Mizo Pi Pute Shaw, William : The Thadou Kukis Siama, Pu V. L. : Mizo History Singh, R. K. Jnalajit : A Short History of Manipur Than Tun, Prof. : Early Burmese History Thanghleia, Pu : “Kbampat Bangpui, .\ ‘Thu- thlung Vawn Chu Hlenin A Fam Ta” Thawnglings, Pu : Mizo Chanchin Vanchhunga, Pu : Lusei leh An Chheh Vela Hnam Dangte Chanchin Vanlawma, Pu R. : Ka Ram leh Kei Walker F.D.: The Land of the Gold Pag-da Zatluanga, Pu : Mizo Chanchin Zawla, Pu K. : Mizo Pi Pute teh an Thiahte Chanchin Tuo hme kum 2000 Kum zabi 7-na A. D. Kum zabi s-na A.D, Kum zabi 4 -na leihew! Ich 13-na boukhawi thleng hum zehi 14 oa huo biosse lam Kam zabi If ne ajanga 15 os huo Jatbawl thieng wo HUN INDAWT DAN Tibeto-Burman hnam dangte nen China ram hmar thlang, Tibet ram hmar chhaka awm Kansu bial, T’ao lui kam velah an ohénga rin a ni. Tibet leh Burma ramri atangin tuna Burma ramah hian an lo tawlh lit dal dal. Kabaw phaikuam an an rawn thleng thle. Manipur leh Burma rama Kadu hote an Gmchhuak a, in leh lo an din. Kabaw phaikuam, Khampatah an chéng. Ki Ich in, silh Ioh fen leh nunphuny khaweak kawng hrang hrangah an chang- kang thawkhat hle tawh. Malpui, iwm leh ban rawng duma chhun tial te, tum- rik cbi hrang hrang te, ngfin leh dawh- kilh te pawh hi hetih hun laia Kawlho bnen atanga an lik chhawn a ni ang. Shan ral avangin Kabaw phaikuam ao chhuahsan a, (‘hin ramah an chbuak cbhho. Chin ram Thantlang leh Runukam velah an khawsa a. A ram Ieilung a chhia a, ei tur a van em avangin harss takin oi en zawng. (‘buvangin an silhfen leh nuophung khawsak dan te pawh a lo tla hniamin an boungtawlh Ich ta a ni. 4 Kom sabi 16-na hou- khawi sfenge 16-ne bou- Khaw) thieng Kum zebi 17-ne bul lam Kum zebi 17 o8 leibawl Kum zabi 1» oa bou- khewi e{aoge 17-ne bnu- kbew thieng A.D, 1700 Iso lato 1850 Léntlang an ohuang chbuak, Tisu kam an thleng, Ssilo thlahtu bul tur Za- hmuaka chu Kbawrus leh Tlangkhuas miten an sawm avangio a lal fan, lal fsthang ochhiah pék a infan oghal. Mizo hla phuah thiam hmingthang hma- as bera ngaih Pi Hmuaki Ngente khuaah @ ohéng. Chapchir kOt lawma chai mup mup Suaipui leh Saihmuo Pawi-hovin an rao chiam, Léntling leh Tiau inkérah an chéng, Kat chi braog hrang, hmasing hia tin- réng leh lal chi an lo chhuak tan. Mizote tan hun pawimawh leh chhiocbhiah thik tak a ni Pawi ral hlauh avang leh an chén mékna bmun aia tha ram an thlang lamah a awm tih an hriat avangin ‘':au an kan, tuna India chhung, Mizoram thlengin thlang an tla ta vek. Chhakehhuak lal Zahuata chu tum hnih lai indonaah a tldwm avangin a lit led hmasa ber niia Buma ramah a kir leh. An chénna blui Seipur chu Zshuata leb @ khua leh tuiten an luah leh ta. Zshuata khua leh tui Vaiphei, Vuito leh Ralteho chu Tlaisun-hovin an rawo rio chiam. 1 April January March 1870 1390 {304 isat 1911 lol4 Tilo i17 1918 1921 5 Tlaisunho tirh bawkin Dihaihovin Seipui an ran leh. Mahni leh mahni an indo tawn fona a reh ta. Saphoin Chin ram silai an khiwm vek a. Burma rama Mizo kir leh hmasa borte hnen afangin silai sawmsarih an khiwm sak, Chin rama chbiarpui neih hmasak bot kum a nis. Mizote chu khaw sawmhnih, in 608 an tling. ‘Thakhengs leh Thanglula ten Tuidilah kobbran an din. Burma rama kir Jeb tum hnihnaa lit hmasa bor Hrangtlira (Kamawia pa) chu Kalemyo bial Mvyohla khuaah a thleng, Kawlpbai pana Mizo pém hmasa ber a ni. Sainguaus leh a hote in sawmsarih lai chu Kalemyo bial Letpankonah bawkté khawhin awmhmun an khuar. Chin rama chéng Mizote sipaiah an lit ve. Pu Suskdsian Tuivar khua a din. Letpankon kbuaa Mizoton lei an let fan, thingtlang lo neibna ata leilets ei zawng kumkhua tur ao nih tax avangin thil inthlakthleng pawimawh leh chhinchhith tlak tak a ni. 1024 1925 1927 1928 1929 140 Maroh 1943 Maroh 1944 IS October 1044 22 Octobor N44 10 January 1945, 145, 1947 Kabaw pbhaikuama chéng Mizote chu Burma Christian Council remrust angin Baptist kohbran atangin Methodist kob- branah en insawn dial s. Pu Satlianan Myohla khua a sat. Tahsn khua Pa Sawpchhawnan a din. Chio ram cbhim bial kil, Paletwa bialab Mizo in sawm vel an pém lut. Pu Lalbuaian Piokhung khua a sit. Kabaw phaikuama ohéng Mizote in 200 lai an tling ta. Myobla khua leh Pinkuog khua tih chauh loh chu Kawlphai Mizo zawng cawngte Japan rail avangin Mizoramah an ral Ulan vek, Lushai Brigade Saphoin Aizawlah an din. Japan kut afangin Lushai Brigade-in Falam an la kir. Japan kut atangin Lushai Brigade-in Hfalkha an la kir leh. Lushai Brigade-in hersa takin Gangaw an la leh a, Indias an haw phalsak an ni. Mizorama ral tlin Kewlphai Zofste an khaw hlui Kabaw phaikuamah an kir leh. Zohmun khua Pu Haulianan a sat. 1948 1949 1980 Wash 1453, yeu 5 1455 1956 7 Pu Sailovan Kawikulh khus, Pu Kap- hleian Varpui khua te an din. Kawl ram Mizote pawimawh tinreng nogaihtuah sak turin Anti-Facism and People Freedom League Hurs-in Lushai Committee a din. Kawl ram Mivote zinga hnathawhhona pawl hmasa ber “Lushai Association” an din, thla li emaw chauhah a tawp leh ta. ‘Tuingo hhua Pu Hawirvangan a din. Mizo sikul naupang sawm tansawrkarin chiwmna a pe, Rangoon-ah an zirtir Khampai khua Pu Thanghleia leh Pu K. Manliana ten ao din. Lo neib lam Sawrkar {anpuina sum puk cheng nuai khat chu tum thumi thenin an la cbbuak. Khampat volah Co-operaave kalhma: gin hnathawbhhons Leih fan a ni. India ram Mizo ram atangin K4wliphaiah Mizote pém ranpui lai ber ani a. Ka- baw phaikuam an zuan_ ber. ‘fanpwiva sum pak hmanga din Khampat vela hnethawhhona chu tlema zawny hlawhtlivgin alo tawp leb ta. Sawrkar chawmna bmuin nula zirlai sawmin Yengoon-ab sikul an kai. Hou:the khus Pu Thansangan a din. 1957 18 19 May 1962 40) August 1982 23 March 1963 1 June 1963 Chin Special Division Act 2 (4) an thiak- thieng avangin Kawl ram Mizote a rem kbus leh tui nih leh nih lob thus harsatna thu bnawk lian pui a lo chhuak. Kawl ram Mizote pawimawh engkim ngaihtuah turin Kawl ram Mizo zawny zawng huap Assembly Tahanah koh s nis. Politics nena inhoamhnawihna nei lo “Lushai Welfare Organization” chu din a ni. Lushai Welfare Organization chuan sawrkar hnenah Burma rama chéng Mizote a ram khua leh tui dik taka pawm tura ngenna an theh lit. Col. Lun Tin, Commander, North-West Command of Burma Army chuan sawr- kar aiawhin 23 March 1963 hmaa Burma rama chéng Mizote chu Burma khua leh tui dik taka pawm an nih thu a puan. Chu hna chu “ Ma Ma Operation” anti a, thawk nghal turin thupék a chiush. Ma Ma Operation hlawhtlin lawmna ro- pui tak Tahanah hman a ni. Col. Lun Tin, Col. Van Kulh leh Lt. Col. Mya Thaung ten thu an sawi hlawm. THUHMAHRUAI (1) 1, LALTHANGLIANA, M. \.-in Mizo History a ziak a. Rei fe a khiwlkhawm houin tunah a bu-a hbawl chhut turin a puitlin ta a. ‘Thuhmabrua epgngemaw ka ziak ve a duh a. Mabse kei chu ka lo ups tawh a, ka tar chau viau mai s. Ka rilru pawh a dik tawh lo va, tam pawh ka ziak thei tawh lo, Mahse ka theih ang tiwk han ziak chu ka duh ve viau bawk a ni. Couvangin tunah hian ka ogain dan Ih a ba ka bmuh din te han sawi ve ka duh hie. Lalthangliana bi Burma rama Mizo lehkha thiam ber pawl a nia. A thu ziak te pawh hia piitling deuh bik a. Tuo hmaa Mizo History ziaktu dang viwng zawng ai chuan a tih tli berin ka ring. Amsh hi Burma rama awm a ni bawk a. Kiwl upsho tit) pawh bre theitu, hre pha mi « ni a. Chovangin zisktu dangte ai chuan # rin tlik ber swmio ka bria a ni. Thu chhui dan leh chbdt din pawh thiam tak tur a ni. Chuvangina thu ziak to hi ka ring hle a. Tun hmaa Mizo History chhuak vawog zawng ai pawhin a rin tlik berin ka ring. Chung Mizo History ziaktute zinga pakhat chu hei hi kaw ve a. Awmbhmun natanga ziak mai ka nih avangin ka thu ziak te pawh kha a dik dan tawk Lei chvan ka hre phak Iém lo. Ani bi chu Burma upate pawh be phak, ba thei, ba bawk a nia. A thu zisk te pawh hi a dik deuhin ka ring zel a ni. Naathtuah dan leh thu chhas den te pawh « thiam tawkiua lang o. A lehkhabu te pawh hi tluangtlam takio, chhiar nuam takin a ziak ther ani. Hotiany m Mizo tlangval ngei, kan neh avang hian lawmawm tien ka brea. A lehkhabu te pawh hi # {ha rer hLle:n ka ring. Keini ziakta dang Mizo History ziak ve tute kha chuan ram kan hmu zau lo va, kan thu briat powo a zau ly. Anierawh chu Burma rama awm a 10 ni bawk a. Burma rama Mizo lehkha thiam ber te zinga mi a lo ni bawk nen, thu cbhat dan leh cbbui dan te pawh a thiam bik 6 ni. History, hnam chanchin chhui thiam hi a fol ble a, Chbui thiam nih pawh har tak 6 ni. Pu Lalthangliana hi chu lehkha thiam « nih avang leb amab pawh history ngsihtuah mi tak a nih avangin a chhui vel hia peih a. A thu ziak to pawh hi obhiar tlak tak a nih ks ring. Tio, Mizo History bi thangthar zel atan pawh hriat reng tidk a ni em em 4, Hetiang tluka lo ziak thei hi Mizoho tan réng réng thil lawmawm tak a vi. Amah hi Mizo zings Ishkha thiam ber pawl a nih avengin a thu ziak te pawh bi rin thik bikin ka ring a. Mizo mipui boon- ah pawh ke sawimawi duh a ni. Mizote hi chu hnam miwl, hosam i kao oi a. Mahni chanchin ngaihhlut dan leh sawimawi dan pawh kan thiam fbin lo va. Lalthangliana hi lehkhs thiam @ ni angin a thu chhui dan pawh hi rin thik tiwk niin ka hria. Chuvangin a lebkhabu hi Mizo Ichkha obbiar thiam xpiang chuwn chbiar ¢' euh thei sela ka duh a ni. Mahni hnam chanchin bro lo hi chu bnam 4 tak meuh an ni thin a. Mizo chenchin hriatna turin hetiang aia lehkhabu tha awm chuangio ka ring lo, Tu hoam pawh mahni hnam ohanohio hre lo hi chu hnam 4 tak meub an ni prin a. Mizoto tana mahni hnam chanchin hriatna tur he lehkbabu hi pawimawh tak a nie. (Chuvergin chhiar g¢heuhah o tha. thu zisk hi amah ren buog boib lai ohu kan chhisr a. A tha tawk hlein ka hria a, A dangte pawh a tlangpui asawi a, a ba zelin ka hria. Chuvangin Mizo a tam thei ang ber hian chhiar sela ka dubsek a ni. 20 September, 177 (Rey.) Lianekhaia Peniel House, Aizawl, Mizoram 1, Kum 93-0 pi e. 2. Zing dar 9:30 atangin chhun 1:30 thleng kan chbiar a, atan that reng a har avangin kan chaw! s oi. li THUHMAHRUAI (2) HISTORY hi Chanchin ziak khiwm mai_ niin then- khat chuan an ngai 8. Mahse chutiang maia awlai zawog ani lo, Thu bulbilte a chin chhuak take kimchang fea dap chhuah a ngai a. Chung tobul dikte chu a pang leh lam afang chauha hriat theib a nihek lo. Thiir tinréng atanga thlir dan brany hrang te tarchhuah a ful. Chu bikah chanchin kan ziaka chu a ziaktu dubzawng lama kaibkdr chiam emaw, huatzawng lam a chhe ziwng hlira ziak ang eni emaw a tel haub tur a ni lo. Hleih Ink noia wiak a nih chuan eogtinnges thu dik a lan theih ang le! A fhen thup mawia, a ding sawichhiat leh ang Jawi si chiag, mi depde te tih dan anga tih ve tur ani hek lo. Tin, ziak hmasate ziak dik lo a awm palh chuan siamfhat tur a nia. Chutianga siamfhat leh belhchhah blawhtute pawh chuan huatthua la love rilru ziu tak an put a nga bawk. “Kan hnam so hmubsit avangin « tha lo lai apiang to dap chhuthin an ziak a. An ngaihnop avangio kan hnam ropuins ni-a kan ngaihto an ziak tol duh lo a nie,’ tiin a ziaktu lakab mi fhenkhatte au thiour thin. Chinur ang hmiang ! Uluk leh chik taka chhiartu ehuin thu dik tak briat chhuah hi a hlawk ber a ni th o rawn bria anga. Thu dik ziak ngarmtu chungsh an la lawm dawn a ni. Thu dik to a nih dan an, chiaha zisk a, a fhaina te, a chhiatna to, kan hoemhnampuins te, kan tawrhoa te eng any nge a nih tih ngun taka chik tura nia. Chutianga uluk taka ken thlirnaah chuan tuna kan dawn nghal mai theih s hliwkna te, zawi zawin hmuh zui chi a thatna te, rei lo t8 chanh hlimna dawn a, bun rei zawk atan hursatoa thleo thei 4 nib leh vih Ioh te nen 12 fimkhur taka khaikhinin tarlso theih len nogaibtush thiam a ful em em a ni. Chu chu kan hriat thiam lebzual theih nan entiraa han tarlang ila: Khaw obhak lam kan thlir chai hoam maéwi takten an ralthusm hmangin Chinese-to an boeh thei tak na a, hun rei lo teah chung havhtute chu Chinese Calture-in a dawlh z> #, Chinoso-nb an chang zo ta vek zawk a nf. Khaw “ang lan kao thlir thang ohnao Kristian Sakhus a Jo din chhush tirh Iai vel khan nasa taka dodal Ieh tiduhdahtu Rom Sawrkar pswh ohu a hau ret vak lov. Kristian sa%hue ose tsk lea bluar take botute an ni leh ta ziwk s. Hengte hi History kalhming dik taka hun rei zawk thlira kan en chanh- in a })ewhoate fitch tek Ich a tha thei ang berin kan hinu thei a ni. Hetinng bisn History chu Chanch.n ziak khawmna satlich ngawta nib lohzis kan hre chiang thei dwm o. Historical Rea>:rch chungohang tlom han tirlang leh ila. Thil pakhat obanchia thlur bik turin thu- pui or gngomaw tluargiim tak thlsa ohhuah a, chu mi chanohin chu lebkhabua awm ang ang cbhhiar bawk a, owachin bu leh magazine hmuh chhun ao: ang chiar leh a, hun remehang neih tuma ups thenkharte kawm bawk a, an sawi ang eng chhin- chhiah zui loh a, chung zawng zawog remkhawm.s viak a nih chuan research oi ta maiin an riog thin. Research-ah chuan heng kao sawi takte hi kan ti lo tur zawng a ni bauh lo. Kan thawk ngei tur a on’. Mahse chung chu mi hriat tawh sa te breve tura beih vena lek fang a ni zawk. Heng zawng zawng houah hian miten tuu hmaa an ls briat ogai lohto bre turin kao bei tur a ni. Exeo-naa mark pek 3 dan kalbmanga kan sawi chuan, mite hriat ve tho ang rewkhawmin mahni fawngkama ziak chhuah thiam mai hi research a tling lo va. Kan hriat tawh te thlir dan thar leh ngaibtuahna tharlama kan ziak chuan pass mark zawng kan hm ogsi ang Mabse hriatna thar tel ngei tura dap a, ziak chhuah theih chauhin pass tha bik a tling ang a. Research vuah thik o ni kan ti thei ang. His‘ory bu thar kan bmuh apianyin chu lehkha- hu ebu -- (1) ‘blir dan thar leh ngaihtuabna tharlim hmanga ziak leh tarlan te a awm em? (2) Hriat tur thar a awm em? Thlir dan thar pswh awm lo, hriat tur tharian te tel biawk lo lehkhabu a nih ehuan chu leohkhabu chu mi buma tangka likna bmanrua, lehkhabu ho mai mala mi, B. Lalthangliins ziak Mizo Chungchang lehkha- bu hi hong a chnogea kan sawi tik hmaugte bien thlir ta ile: (1) Hestorical facts @ hmuh theih ang ang a dip vel a. (2) Upe tici leh thawnthu a theih ang ang a la- khawm bawk a. (3) Hindeang hlate a fawmkhawm bawk a. (4) Unasing hmun hui lbh pawimawhte a tlawh chhuak a. Mi lo sawi tawh thinte o dik Ieh dix Joh fiufiah tumin tha ism tak @ adngin a bak tawn a. (5) A Jakkhawm zawng zewng chu remkhawma a ziakneah {xk vak te, a nih don aia sawichbist thiam te, a ngsihnawm avanga thu awihawm jo t© pawh telh luih ¢-lh te a aum lo va. “Tluaugtiam Ieb thu aj dik takiv” a ziak a ni. 14 Chutianga ziak s nib Joh ohuan History vuah tlak a ni lo va. 3B. Lalthanglians hiao s lehkhabu hi History vush tlk ogei tarin theih tawp chhuabio ea ziak a. A beih nasat ang ngeiin a hiawhtling ta niin ka hria. He lebkhabu hi Kiwi fawagio a ziak fan phawt a. Mizo tawoga ziak turin ka fuih a, @ ziak leh ta nogei a. Chung hnuah chuan Sap tawnga ziak chu keiin mawhphurhna ka la ve leh bawk a. ‘Tiohuan uluk takia ka chhiar lbh vek a, a thente phei cin ka siamtha leh hlek hlek bawk ani. Chu- vangin he leohkhabu bi Mizo Chungchang ziakna bu, History lohkhabu the taéwk tak a ni tih huai takin ka sawi ngam @ ni. History lehkhabu tha tiwk tak miin a chhiar chus. « ohhiartuin chutiang lehkhabu ang chi ziak vo ngoi tura theihtawp ohhuah chakna rilru a ner thuai thin a. He lehkhabu pawh hi tha tiin ziah ve ngoi chikaa in noi hial ngei ang. B. Lalthangliana ziah Iehkhabu hi kan sawi tawh ang khan entawo tik leh thik tling lehkhabu a nia. He lehkhabu hi- (1) Historical Resoarch tliag leh kutchbuak ths hewihebu, 42) History lehkhabu to zinga ontawn tlak ni tur lebkhabu, (3) Hwory te “Scientific Research” hmanga zawn loh dap hnva ziak a nia. Chhisrtute pawh lustory Jehkhabu ziak vo dub kbawpa bip thei leh fri thei bial a nih avangin be lehkhabu hi ohhiar theub turin ka infuih duh a pi. 21 Apsil, 1977 Sd/- Taan Tun,M.A.,B.L.,Ph.D. Kunoteye (London), T Shweman Roat Professor of History University Estate Arts & Science University, MANDALAY MANDALAY 15 THUHMAHRUAI (3) Ka tuina ber subject-ah KA LUNGKHAM om em thin Mizo Chungchang chu a bu hiala ka lo puitlin tak avangin ka hlim blo mai. High sikul ka kai lai atang réogin ‘History’ hi ka tuina ber a ni a. Wesley High School, Mandalay-ah 1964 kuma pawl kua ke zir laiin kan Hoadmaster-in History subject bana Soience subject chauh zir loh theih loha a siam tum pawhin ka Jo hbnial kalh ve tawh thin ». 1967-ah Matrio ka zo va, University-a ka luh dawn tum pawhin: History hi ka tuina ber a nih avangin subject dang zawng zawng aiin ka thlang a. ‘Tichuan Voivorsity-ah ka zir zui ta nghe nghe a ni. Ka la bro reng a! Shwebo bial, Hanlin khawput Huiah Field Excursion kan kal dawn ftumin, kan Vrofessor chuan Hanlin chu hmasing Pyu khawpui hlu: a nih thu te, politics, ceonomics Ih social history Ihma an dinhmun to, khawpui hlui an laih chhuah dan te, an laibchhueh historical evidence te nen himchang takin min zirtir a. :(1): Chutib Ini chuan ka tui zawng a nih avanga ka \o chhiar leh hriat tawh thin “Khampat Kulhbing Ieh Bungpui” te ka ngaihtuah chhuak a, mitthlain Ke hmu viai viei a. Heng hmasing hmun blui ni-a sawi thin te hi Hanlin khawpni hlui ang deuh hian teseerch heih a pawimawhziate ka suangtuah ta vela. Ticbuan field excursion kan kal te pawh chu nakina kan khaikbin theih nan inbuatesih lawkna hun duhawm taka nibzia to pawh ka hre chhuak ta uai uaia. Engtikah emaw chuan hetiang deuh hian ka la etndy ang a. Keimah ngeiin research ka Is bei :(1): 2 February 168, zing dar 9—-ll-ab, Ava lecture ball-ab min zirtir a ni. 16 sng chu tia duhthusam neuh neuh chung leh thinlung chhungrila nghakhlel leh chak em em chung siin ka ngaithla a. Professor thu sawi te chu phir om emin ka lo obhinobhiah zel a ni. History lecture ka ngaibthlak zawng zawng zingah chu mi any tluks ka rilra chawk thotu ke la tawng ogai réng réng lo va. Thawb zewm zel chakna thiolung leh tumne kbauh tak min neibtirtu ka la bmu ngai hek lo. Hanlin kawpui hlui chn 2-9 A. D. vela din «nia, A hmun kan thlen :(1): houah pawh chuao » oburgs ka tum ruhna leh lungkhamna thik tak chu » gual zul a. Ka thinlung chhungah a alb bliah hhah reng a ni. Meivim tha tak thliin a chhém a, ® ling tha deuh deuh ang mai hiah ni tina ka thil dawa, bmuh leh hriat to chuan min chhém vim ham ham reng a ni. Chu chuan min ti-taima zual a, nasa taka thahnomogaihna luogpui chungah nin hing a ni. Kum riat kal tas snangtuahoaa ka lo din thir, rilru mitthlaa ka lo suangtuah chhin fo chu hei tunah atakin a lo lang tae. A lo ding chhusk ta ani Hoi bian he lehkhabu hi tuina Bvanga ziak a oni th « lantir. Burma rama ohéng Mizoto hi mi thenkhatin dik lo takin an thlir hin’ 8. Tuna Jehkhabu meuka ziaka thu dik ziwk kan tarlan theih avang te, kawng fel zawke kan chhawpchhuah theih evang tein, ohutiang hmub dan fel lo chu kan suhiang thei a, ® lawmawm emema ni. Burma rama chéng Mz te hi sawrkar = bnathawk thenkhat leh mi thenkhatten Buema rama chéa nuam ti lo hial tur khawpin an pbisria an savi kual kawi ¢hin a. An aiwi dan ber thenkhatte chu— (Us 3-4 February 1963-0b field excursion kel a pi.

You might also like