Oya Tokgöz Temel Gazetecilik İmge Kitabevi

-4
m
s:
m
r-
C\
�
m
-4
m
n
-·
r-
-·
1 "'
•
iMGE
kitabevi
1
•
iMGE
kitabevi
Oya TokgOz:, Ankara doğumlu. llk, orta, lise öğrenimini TED Ankara Koleji'nde
tamamladı. 1964 yılında AÜ SBF Uluslararası ilişkiler Bölümü'nden mezun oldu.
Kazandığı UN ESCO bursuyla giuiği ABD'de Boston University School of P ublic
Communication'dan 1969 yılında MS'in journalism derecesini aldı. 1972 yılında
AÜ SBF'de Siyaset Bilimi doktorasını tamamlayarak siyaset bilimi doktoru oldu.
1977 yılında "Siyasal Davranış" bilim dalından doçent unvanını kazanarak, AÜ
SBF BYYO'ya g azetecilik doçenti olarak atandı. 1985 yılında profesörlüğe yüksel
tildi. Tokg öz, halen AÜ iletişim Fakültesi'nde yüksek lisans ve doktora düzeyin
de ders vermektedir. Türkiye içinde ve dışında pek çok ulusal ve uluslararası
toplanuya kaulan Tokgöz, ayrıca çeşidi idari g örevler de üstlenmiştir. 1989-1992
arasında AÜ BYYO Müdürlüğü ve Dekan Vekilliği yapmıştır. Tokgöz'ün çalışma
ları g azetecilik, siyasal iletişim, siyasal reklamalık, Türkiye'de kadının ve çocu
ğun konumu üzerine yoğunlaşmışur.
TokgOz:'ün Eserleri:
Türkiye ve Orrado§U Ülkelerinde Radyo ve Televizyon Sistemleri (Sevinç
Matbaası, 1972)
Siyasal Haberleşme ve Kadm (Sevinç Matbaası,1979)
Temel Gazetedlik (AÜ SBF BYYO, 1981, 1987; lmge Kitabevi Yayınlan,
1994,2000,2003,2006,2008,2010)
Televizyon Reklamlarının Anne ve Çocuk ikilisine Etkisi (Ankara, 1982)
Siyasal iletişimi Anlamak (lmge Kitabevi Yayınlan,2008)
Siyasal iletişime Araşurmalarla Bakmak: Türkiye'den Örnekler (1973-2007)
(lmge Kitabevi Yayınlan, çıkıyor)
i m g e K i t a b evi Ya y ı n l a r ı
Ankara I Kızılay lsıanbul I Taksim
Konur S okak N o: 17 istiklal Cad. Zambak S ok. N o: 2/4
Tel: (312) 419 46 10 - 419 46 11 Tel: (212) 249 34 79
Faks: (312) 425 29 87 Faks: (212) 249 35 79
E-Posıa: imge®imge.c om.tr E-Posıa: imge®imge.c om.tr
Genel Dağı tı m
Ankara I Kızılay lsıanbul I Cağal oğlu
Konur Sokak N o: 43/A Ankara Caddesi N o: 45/A
Tel: (312) 417 50 95 - 417 50 96 T el: (212) 527 40 57
Faks: (312) 425 65 32 Faks: (212) 527 41 45
E-Posıa: imge®imge.c om.tr E-Posıa: imge®imge.c om.tr
Oya Tokgöz
Temel Gazetecilik
8. Baskı
� PROTı
iMGE
kitabevi
imge Kitabevi Yayınları
Genel Yayın Yönetmeni
Şebnem Çiler Tabakçı
ISBN 978-975-513-072-3
Q imge Kitabevi Yayınları, Oya Tokgöz , 1994
Tüm haklan saklıdır.

Yayıncı izni olmadan, kısmen de olsa
foıokopi, film vb. elektronik ve mekanik
yöntemlerle çogalıılamaz.
1. Baskı: 1981 • 2. Baskı: 1987

3. Baskı: Ocak 1994 • 4. Baskı: Mart 2000
5. llask ı : Şubat 2003 • 6. Baskı: Ekim 2006
7. Baskı: Eylül 2008 • 8. Baskı: Mayıs 2010
Kapak
Duysal Yaşar
Dizgi
Ya/çm Ateş
Baskı ve Cilı
Pelin O!SetTipo Matbaact/Jk San. Tic. Lrd. Şii.
lvedik Organize Matbaacı/ar Sitesi
558. Sok. No: 28 Yenimahalle-Ankara
Tel (312) 395 25 80-83 •Faks: 395 25 84
www.pe/ino/Ser.com. tr
imge Kita b e vi
Yayıncılık P az. S an. ve Tic. Ltd. Şti.
Konur Sok. No: 3 Kızılay 06650 Ankara
Tel: (312) 419 46 10-11 • Faks: (312) 425 29 87
lnıemet: v.ww.imge.com.ır • E-Posıa: imge@i.mge.com.tr
İçindekiler
SEKlZlNCl BASKI YA ÔNSÔZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

YEDlNCl BASKI YA ÖNSÖZ . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1. KISIM
ÇACDAŞ GAZETEClLlClN GENEL GÔRÜNÜMÜ . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 23
1 . BÖLÜM
GLOBALLEŞEN DÜNYADA MEDYANIN KONUMU . . . . . . . . . . .. . . . . 25
Kitle Gazetesine Yönelme . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Birikim (Yoğunlaşma) ve T ekelleşme ..... . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . ... . . .. . . . 27
Yatay/Dikey/Çapraz T ekelleşmeler . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 29
Dev Medya Şirketlerinin Oluşumu . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Türkiye'de Tekelleşme Açısından
Medyanın Genel Görünümü . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .... . . . . . . . . . . .. . . . . . . 37
T ekelleşmeden Kartelleşmeye . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Medyada 2001 Krizi ve Sonrası.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Is
2. BÖLÜM
DEClŞEN GAZETEC lllK VE DÜNYA . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Gazetenin Doğuşu ve Geleneksel Gazetec iliğin Gelişimi .53 ....
20. Yü zyılda Gazetec ilik . . .58

. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .. . . . . . . .... .......
21. Yü zyılda Değişen Gazetec ilik ... ............... ................... . . . ...61

Savaş Gazetec iliği ve Getirdikleri... . . . 64 ... . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . .
Barış Gazeteciliği 65
. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .
Magazin Gazeteciliği ve Getirdikleri... . 66 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . ..
Yurttaş Gazetec iliği ( Citizen Journalism) . . . . 68 . ... . . .. ..... . . . . . . . . . . ...
Kamusal Gazet ec ilik (Public Jo urnalism) 69 ... .... . ....... . . . . . . ... . . . . .
Değişen Gazetecilik ve Gazetecilik Eğitimi- Öğretimi.. . . . 70 . . ....
3. BÖLÜM
YENl ENFORMASYON TEKNOLOJlLERl VE
GAZETEClUGlN GELECEGl... . . . ........ . . . .. .. .... .......... . ........... . . . . .. 71
Çağımızda Kitle lletişim Araçlarının Genel Görü nümü .......7 1
To plumsal ve Tekno lo jik Kurum Olarak Gazete 73 . . . . . . . . . . . . . . .. . .
Elektronik Gazete ... . . . 76

. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . ....
Videoteks, Teleteks ile Elektronik Gazete Arasındaki llişki . 7 7 ..
Yazılı, Basılı T ekno lo ji Tartışması:

21 . Yüzyılda Gazetec ilik Teknolo jisi... 79 . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . . .
Gazetec iliğin Geleceği ............................... .............................82
4. BÖLÜM
I NTERNET GAZETEClUCl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
lnternetin Konumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87
lntemetin Tarihçesi .
. . . . . . . . . . ...... . . 89
. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
lntemet Gazeteciliği (On-linejournalism) 90

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .
İnternet Gazeteciliğiyle Kazanç Sağlama .. ...... 96

. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
Geleneksel Yayıncılığın lnternette Ko numu . . . . . . 99 .. .... .. .. . .... ....
lntemette Hab er Dışı Öğeler Bakımından Stratejiler . . . . 1 00 . .. . .
Gazetecilik St ratejileri . . ......... ..... 100

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . . . . .
Tü rk Medyasının lnternet Stratejileri . 102

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .. . . ....
lntemette Yasal Düzenlemeler . .. 104

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .
il. KISIM
GAZETECiLiKLE lLGlLI TEMEL BlLGlLER .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
5. BÖLÜM
TOPLUMDA GAZETEC lUClN ROLÜ VE ÖN EM! .. . . . ... . . . ... .. 1 09
Gazete, Gazeteci, Gazetecilik . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Gazetecilik-Kitle lletişim Araçları llişkisi... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 12
Gazetecilik Yapan Kitle lletişim Araçlarının
Yapısal Özellikleri . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . ......... . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Yazılı Basının Özellikleri .
. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... 115
Sözlü Basının Özellikleri . . . ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 116
Gazetecilik Yapan Araçların Ekonomik Özellikleri . .. . . . . . . . . 116
Gazetecilikte Haber Verme işlevi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........... 118
Haber Vermenin Gördüğü T oplumsal işlevler . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 121
6 . BÖLÜM
GAZETEClllKTE SORU MLULUK VE KENDl KENDlN l
DEN ETLEME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Gazeteci ve Sorumluluk :...........................................
. . . . . . . ... 1 25
Gazetecilikte Sadelik, Açıklık, Kesinlik, Doğruluk Gereği. 1 27
Haberler ve Sadelik .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... 1 28
Açıklık ve Haberler . . . .
........................................ .... ... ........ . . . 1 29
Kesinlik ve Haberler . . . . .. . . ... . . . . . ..... .... . . . . . . .. . . . . ........... . . . . ... . . . . . 1 29
Haberlerin Doğru Olması, Gazetecilerin Sorumlulukları . . 1 30
Gazetecilikte Kendi Kendini Denetleme Mekanizması. . ... . 1 32
Basın Ahlakı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 133
Basın Ahlak Yasaları . . . . . . . . . .. . . . . . . . ............ . . . ........................... 1 34
Basın Konseyleri: Rolü ve Görevi.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ... . . . 1 36
Ombudsman .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ......... 1 37
Türkiye'de Basının Kendi Kendini Denetleme
Uygulamaları na Bir Bakış . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 1 38
7. B ÖLÜM
GAZETEClllKTE BlLGl ALMA VE VERME
(ENFORMASYON) 143
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....
B ilgi Alma-Bilgi Verme (Enformasyon) 143 . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .....
Gazetecilikte Bilgi Alma ve Bilgi Verme N asıl Gerçekleşir? . 1 46 .

Temel Gazetecilik
Gazetec ilik Yapan Araçların Bilgi Alışverişi Yön ünden

Önemi v e Rolü . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . 1 50
Bilgi Alışverişinde Okuryazarlık, Bilgisayar
Okuryazarlığı ve Medya Okuryazarlığının
Rolü ve ônemi ......... . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . ... 1 53
8. BÖLÜM
DÜNYADA ENFORMASYON DACILI MININ
GENEL GÖRÜNÜMÜ . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . 1 57
To plumsal Gereksinim Olarak Enfo rmasyonun
Rolü ve Önemi . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . ..... 1 57
Kişisel Düzeyde . . . . . ......... . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . ...... . . . . . . . .. . .. . . . . . . 1 58
Örgütsel Düzeyde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... . . . 1 59
Dünyada Enformasyonun Dağılımında Görülen
Dengesizlikler: Dengesiz tletişim Olgusu .... .. . . ............. 161
Yeni Uluslararası lletişim Düzeni:
iki Yönlü lletişime Yönelme isteği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .......... 1 64
Yeni Ekonomik Düzen-Yeni Uluslararası lletişim Dü zeni.. 166
Yeni Uluslararası lletişim Düzenine Yöneliş:
Haberlerin Serbest Dolaşımı . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . ......... . . . . . . . . 1 67
Yeni Uluslararası lletişim Düzeni için Uluslararası
Düzeyde Çeşitli Girişimler ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . .... 1 68
Sivil Toplum Örgütlerinin " MacBride Rapo ru"yla llgili
Sürdürdüğü Çabalar . . . . . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...... . . . . . . . . . . . . . . .... 174
Küresel leşme, Karşı Enformasyon Akışı ve Dağılımla n ..... 1 76
9. BÖLÜM
DÜNYADA ILETlŞIM AKI MI NI DÜZENLEYEN
KURULUŞLAR: HABER AJANSLARI .. . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . .. . . . . .. . .. . . 181
Günümüzde Haber Ajanslarının Rol ü ve Önemi ... . . . . . . . . . . . . 181
Haber Ajan sı Tanımı v e Gördüğü işlevler . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . .. . . . 184
Haber Ajan slarının Gelişimi . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . ... . . . .. . . . . . . . . . . ..... 188
Günümüzde Batılı B üyük Haber Ajanslannın
Haber Dağıtımı Yönünden Gösterdiği Özellikler ......... 1 90
Associated Press, Agence France Press, Tass-Itar v e
Reuters'in Özellikleri ... . . . . . . .. . . . . . . . . . ............ . . ....... . .. . . . . . . . . . 1 92
T ürk Haber Ajanslan .... . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . 1 94
is
ili. KISIM
HABER VE HABER KAYNAKLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . ...... .......... . . . . . . . . . 1 99
10. BÖLÜM
HABER KAVRAMI , ÖNEMl VE ÖZELLlKLERI . . . 20 1 .. .... ... . . . . . . ....
Haber Kavramı/Haber Yapma llişkisi.. 20 1

. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .
Haberlerde Kullanılan Anlatım B içimi... . 206

. . . . .. . . . . . .. . . . . . ... . . . . . . .
Haberi Tanımlama ..
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 208
. ..... . . . . . .... . . . . .. . . . . .
Haber/Olay llişkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

Haber/Gerçek llişkisi . . .
. . . . . . . . . . . . . .. ... ... . ... . . . . . . . . 21 1
. . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . .
Gazetecilik Kitaplarında Yer Alan Haber Tanımları 212 .... . . . . . . .
Toplumbilim v e Kitle lletişim Kuramı Bakımından

Haberi Değerlendirme Çalışmaları . 214
. . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .
Haberleri Sın ıflama Çalışmaları . . . .. 2 1 8

. . . . . . . . .. . . . . . . .... . ..... . . . . . . .. ...
1 1 . BÖLÜM
HABERDE YER ALAN T EMEL öCELER 221 . . .... . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .
Haber Değeri Kavramı . 221 . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Haberciliğin Temel llkeleri 222 ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . . . . . . . . . . . . . . . .
Zamanlılık . . . . .. . . . . . 223
. . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . ... .. . . . . . . . . . . .. . . . . ..... . . . . . . . . . . . . .
Yakınlık .. . .
.. . . . ........ 225
.... . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sonuç 226
. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . ..
Önemlilik . . 227
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....... ..... . . . .. .. . . . . ........
insanın llgisini Çekme . . 228 . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .
Gazetecilikte insanın l lgisini Çekme Yönünden

Uygulanan Yaklaşımlar .. 229 . . . .. . . . ... . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . .. . . ...
insanın llgisini Çekme Yönünden Renkli Habere Kayış 232 ....
1 2. BÖLÜM
HABER TOPLAMA . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........ . . . . . . . . . .... . . . . . 235
Gazetecilikte işlevsel B ir Gereksinme Olarak
Habe r Kaynağından Yararlanma .. ....... . . . ....... ........ ......... 235
Haber Kaynaklarının Ro lü ve Önemi... . . ......... .... .
. . . . . . . .. . . . . . . 236
Yerinden Haber To plama ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . .
. . . . . . .. . . 237
insanlarla Konuşma . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 238
ikinci El Kaynaklan Kullanma . ......... . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 239
Temel Gazetecilik
Haber To planırken Çıkan Gü çlü kler . . . . ...... . . . . . . . . . . . . .... . . . . . ... 239

Haber Kaynakları Yönünden Güvenilirliği Sağlama . ......... 240
Haber Alınan Kaynaklan Ko ruma . ..... ........... . . . . . . . . . ..... .... . . . . 24 1
Haber Aldığı Kaynağa Saygı Gösterme . . . . ....... . . . . . . . . . . . ..... . . . . 24 2
Haberde Do ğruluğu Sağlama . . . . . . . . . . . .. . . . ..... . . . . . . . . . . . . .. . . ..... . .... 243
Haberin Do ğruluğunu Kanıtlama . .. . . .. . . . . . . . . ..... . . . .. ...... ..... . . . 244
Gazeteciler lçin Olası Haber Kaynaklan
Neler Olabilir? .
. . . .... . . . . . . . . . ......... . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . ......... 247
Başkent lçin Haber Kaynaklan . . . . . . . .. .. . . . ...... . . . . .... ... . . . . ..... .... 247
Herhangi Bir tl Merkezi lçin Haber Kaynaklan ..... . . .. . . . . . .... 248
To planan Haberlerin Gazetecilik Kuruluşlarına
Ulaştırılması lçin Yapılması Gerekenler . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . 248
1 3 . BÖLÜM
GAZETEClLlKTE SÖYLEŞI NIN ÖNEMI .... . . . .. . . . . .... .... ........ ... 251
Söyleşinin Tanımı ve Özellikleri . . . . ........ . . . ..... . . . .. . . .. . . .... . . . . . . 25 1
Söyleşi Nasıl Yapılır? . ... ........... .
. . . . . . . . . . . . . .. . . . . ..... . . . . . . . .. . . . . . ..... 253
Söyleşi Çeşitleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
1. Haber Söyleşi.. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
2. Telefonla Söyleşi . . .
. .. . . . . . . . . . .
......... . . ... ...... . ....... .. ...... .... 259
3. Hazırlıklı Söyleşi . .. . .
. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .... . . . . . . . . . . . . . . . . ....... .. 260
4. Rasgele Söyleşi . ............. . . . ...... . . . . ... . .
. . . ... . . . . . .. . ..... . . . .. ... 260
5. Sempo zyum Söyleşi .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... 260
iV. KISIM
HABER YAZMA . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
14. BÖLÜM
HABER YAZMA: TEMEL KU RALLAR . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . . . . ... . . . . . . . .. . . 263
Haberin lçinde lnsan Öğesini Tanımlama . . . ... ..... . . . . . . . .. . . . . . . 263
Haberde Üslup ve Önemi . . .... ........ ...... ........ . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . 264
Unvanların, Adların Doğru Olarak Belirtilmesi . ............... . 266
Yazım (tınla), Noktalama ve Kısal tmalar ..... ..... . .... . .. . .. . . .. . . 267
SN ve 1 K Kuralı ve U ygulaması. . ....... ........... .. .... . . .. . .. . . . . . .. . . 268
T ers Piramit Kuralı . . . .
. .. . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . ... . . . .. . . . .... . . . . . .. . . .......... 269
içindekiler
Dörtgen veya Kare Kuralı . . . . .... ...... . . . . .. ....... . .. . . . .... . . . . . . . . . . . . . . . 271

Diğer Haber Yazma Kuralları . . .. . . .. . .. .. . ... . . . . . ... .. . . . . . . . . . . . . . . . .... 272
1 5. BÖLÜM
HABER GlRlŞl VE ÇEŞiT LERi.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Giriş Tanımı ve Özellikleri .. . . .......... .
. . . ......... . . . . . . . .. . . . ...... . . . . . 273
Haber Girişi Yönünden Yapılan Sınıflamalar . . .... . . . . . . . .. . . . . . . 274
Şekil Bakımından Girişler .
. . . . . . . . .. .. . . . .......... .
........... . . . . . .... .... 274
T ek Olaylı Giriş . . . . . . . . . . .
. .. . . . .. . . . . . .. . ... .. . .
. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . .... 275
Ço k Olaylı Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
SN ve lK Kuralına Göre Girişler . .. .
. . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . ............. 276
Üslup Bakımından Girişler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Doğrudan Doğruya Anlatımlı Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 78
Do laylı An latımlı Giriş. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Kapalı Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Yığma Gi riş. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Hikaye Girişi . . . . . . . . . . . . . .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Alıntılı Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
So rulu Giriş . .
..... .
. . . . . . .... ........ .
........... ................ . ...... ..... . . 280
Olumsuz Giriş . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
F laş Giriş ........ . . . . . . . . . . . . . . ... . . .. . .. . .... . . . . . ....... . . . . ................ . . . 281
16. BÖLÜM
HABERiN BÜT ÜNÜNÜ YAZMA .. . . . 283 . . . .. . . ..... . ................ ........... .
Haberde Neler Bulunur? . . . . . .. . .. . . . 283

.... . . . . .. . ... . .... ....... ......... . . . . .
T emel Haber Yazma Kurallarına Göre Haberin

Bütününün Düzen leniş Şekilleri .. 284 .... . . . ... . . .. . . ......... . . . . .. . .
T ers P iramit Kuralına Göre . . . 284 .. ....... . . . . . . .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .
Kronolojik Dizi . . . . . . . . . . ... 285

. . .... ......... . . . . . ...... . . . .. . . . ...... . . . . . . . . . . . . . ..
Blok Paragraflarla Düzenleme . . . . . . 290 ... . ......... ....... ......... ..... . . . . .
Zincirleme Dü zen . . . . . .
... . . ...... 294
.......... ... . . . . . . .. . . . . . . . . . . . ..... .. ........
Dörtgen Kuralına Göre . . . ...... 298 . .............. ........................... .....
No rmal Piramit Kuralına Göre . .. .... . 310 . . . . . .. . . .. . . . . . . . . ... .... . . . ..... ..
Ters Piramit v e Dörtgen Kuralının Birleştirilmesi . . . . 317 . . . . . . . . . .

17. BÖLÜM
HABERLERiN TEKRAR YAZILMASI ....................................... 325
Haber Ajanslarınc a Sürdürülen Haber Verme Yanşı.......... 325
Gazetec ilikte Haberlerin Tekrar Yazılması:
Redaksiyon işlemi . ..... .. .. ... .
..... ..... .... . 326 . . ...... . . .. ............... . .
Redaksiyon işleminin Ortaya Çıkış Nedenleri .. . .. ...... . 327 . . . . . . .
Redaksiyon Yoluyla Haberlerin T ekrar Yazılması işlemi... 329

Redaktörlere Düşen Görevler . ..... . .... .. .... . .. .. . . ... ... 330
. . . . . . . . . . . . . . . .
Telefonla Haber Alma 33 1

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................
Haber Ajanslarının Verdiği Haberleri T ekrar Yazma . .. . 332 . . . . .
Diğer Yayın Organlarında Çıkmış Olanlan T ekrar Yazma . 339

Kendi Gazetec ilik Kuruluşunc a Daha Önc e Verilmiş
Haberin Geliştirilmesi veya Birleştirilmesi.. .. .. . 347 .. . . . . . . . . . . .
Çeşitli Bel geler ve Basın Bültenlerini Haber Yapma . . .. 369 .... . . .
V. KISIM
ÇACDAŞ GAZET ECIUK T ÜRLERi... .... ... ............. .. . .. .... 375
. ... . . . . .
1 8. BÖLÜM
FIKIR GAZETEClUCI .. ...... ... .. . . .. .... . .
. . . . . . .. . . 377
.. . .. . .. . . ..... . . . ... .. . . . . . .
Fikir Gazetec il iği: Tanımı ve Özellikleri .. . . .. .. . .. ... . 377 . . . . . . . . . . .. .
Fikir Gazetec iliğine Yöneliş Nedenleri .... . 378 . .................... .....
Objektif Haber Verme Anlayışı: Özellikl eri ve

Getirdikleri 379
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .......... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...........
Objektif Haber Verme Yönünden Eleştiriler:

Haberi Yo rumlama Gerekliliği... .................................... 382
20. Yü zyılda Objektif Haber Verme Anlayışı. . . . 383 ........ . . ..... . . .
Yo rumlayıc ı Açıklayıc ı Haber Verme

(/nterpretative Reporting) . .. . . . ... ..... .. . . . . 385
. . .. ... . . . . . . . . . . . .......
Araştırmacı Haber Verme (lnvestigative Reporting). 386 ... ......
Günümüzde F ikir Gazetec iliği... . . . .. . .. . . 387 ..... . ..... . . . . . . . ....... ......
1 9. BÖLÜM
MAGAZiN GAZET EClUCI . ... . ... .. ...... . .... 389
. . . . . . . . . ........ ........ ... . . . . .
Magazin, Magazin Haberi T an ımı ve Özellikleri . . 389 ........... ...

içindekiler
Magazin Gazeteciliğine Yöneliş Nedenleri ......................... 391

Magazinleşmede Yeni Bir Aşama:
lnfotainment'e Yöneliş ................................................... 395
Magazin Haberi.................................................................... 397
Haber Değerleri Açısından Magazin Haberlerinin
Değerlendirilmesi ........................................................... 398
20. BÖLÜM
RADYO VE TELEVlZYON GAZETEClLlCl ............................ 401
Konuşma Şeklinde Haber Verme ........................................ 401
Elektronik Basının Gelişimi ................................................ 402
Radyonun Gelişimi .............................................................. 402
Televizyonun Gelişimi ........................................................ 403
Radyo ve Televizyon Gazeteciliğinin Temel Özellikleri .... 404
Radyo ve Televizyon Gazeteciliğinde Haber Yapısı ........... 406
Radyo Haberciliği ·" .. 408
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .... . . . . . . . . . . .
Televizyon Haberciliği......................................................... 409
EKLER
EK/l Türkiyt>'de Kendi Kendini Denetlemeyle tlgili
Hükümler............................................................................. 411
EK/2 Merkezi Brüksel'de Bulunan Avrupa
Haber Ajanslan Birliği'ne Üye Olan Haber Ajanslan ......... 427
KAYNAKÇA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Sekizinci Baskıya Önsöz
2008 yılı sonbahannda 7. baskısı yapılan Temel Gazeteci

lik in baskısının kısa süre içinde tükenmesiyle birlikte 8.
'
baskısının yapılmasına gerek duyuldu. ilginç bir rastlantı

olarak Temel Gazetecililtin 6. baskısı ilk baskısının yapıl
masından 25 yıl sonra gerçekleşirken, 8. baskısının yapıl
ması kitabın 30. Yılını doldurmasından bir yıl önceye denk
gelmektedir.
8. baskıda kitabın ilk baskısının temel çerçevesinin
bozulmasına dikkat gösterilerek, zaman içinde gerekli olan
bazı yeniliklerin konulması yoluna gidilmiş bulunmakta
dır. Kitaba eklenen yenilikler 1. Bölüm, 3. Bölüm, 4. Bö
lüm ve 8. Bölümde olmuştur. 2006 yılında yenilenen ha
ber örneklerinin olduğu gibi bırakılması uygun görülmüş-
tür.
Temel Gazetecilik'in hemen hemen 30 yıl içinde 8.
baskıya ulaşması, çeşitli iletişim fakültelerinde ders kitabı
olarak okutulması, bir yazar olarak benim için büyük bir
mutluluk kaynağı olmaktadır. Kitabımı derslerinde kulla
narak beni destekleyen meslektaşlarıma teşekkürlerimi
Temel Gazetecilik
özellikle ifade etmek isterim. Ailemin hep benim arkamda

olmasından daima gurur duyuyorum.
l 994'ten beri Temel Gazetecilik'in çeşitli baskılarını
hazırlayan lmge Kitabevi Yayınlan ve çalışanlarına sonsuz
teşekkürler.
Oya Tokgöz
Mart 2010, Gaziosmanpaşa-Ankara
Yedinci Baskıya Önsöz
2006 yılı Ekim ayında 6. baskısı yapılan Temel Gazeteci

lık in bir yıl içinde tükenmesiyle 7. baskısının yapılması
'
gerekli oldu. 6. baskı, ilk baskısından yirmi beş yıl sonra

yapılırken, kitabın temel çerçevesinin bozulmamasına dik
kat gösterilmişti.
Temel Gazeteci/ik'in 7. baskısında 6. baskıya göre ba
zı değişiklikler yapılırken, bazı yenilikler de kitaba eklen
di. Değişiklikler yapılırken kitabın temel çerçevesinin bo
zulmamasına özellikle dikkat gösterildi. Eklenen yenilikler
ise, hem güncelleştirmek hem de teknolojiye ayak uydur
mak için yapıldı.
Bu değişiklikler ve yenilikler 1 . , 2 . , 3 . , 4., 10. ile 17.
bölümlerde yer alıyor. 6. baskıda yer alan 1 986, 1 999 ve
2006 yıllanna ait haber örneklerinin aynen korunması uy
gun görüldü.
Temel Gazeteci/ik'in 7. baskıya ulaşması, bir yazar
olarak benim için gerçekten büyük bir mutluluktur. Bir
ders kitabı olan Temel Gazetecilık'in Türkiye'de çeşitli ile
tişim fakültelerinde yaygın olarak okutulması nedeniyle
Temel Gazetecilik
beni destekleyen meslektaşlanma teşekkür borçluyum. Ai

lemin hep arkamda olması beni her zaman yüreklendiri
yor.
1994'ten beri Temel Gazetecilik'in çeşitli baskılarını
yayınlayan lmge Kitabevi Yayınlan ve çalışanlarına ise
sonsuz teşekkürler.
Oya Tokgöz
Eylül 2008, Gaziosmanpaşa-Ankara
Önsöz
Gazetecilik alanında uzun yıllardır pek çok ülkede eğitim

ve öğretim yapılmaktadır. Özellikle gazetecilik eğitimine
ilk kez ABD'de başlanılmıştır. Günümüzde, ABD'de gaze
tecilik öğretimi fazlasıyla gelişmiş durumdadır. Çeşitli
Amerikan gazetecilik okullarından mezun olanların, mes
lekte çalışmaları geleneği benimsenmiştir. Türkiye'de son
on beş-yirmi yıl içinde çeşitli illerde gazetecilik, basın ve
yayın okulları açılmıştır. Bu okullarda halen çok sayıda
öğrenci okumaktadır. Bununla beraber, gazetecilik, basın
ve yayın okullarından mezun olan öğrencilerin pek azı ga
zetecilik alanında çalışmaktadır.
Türkiye'de ilk Türkçe gazetenin yayımlanmasının üze
rinden günümüze kadar bir buçuk yüzyıldan fazla bir süre
geçmiştir. Radyonun topluma girmesi yarım yüzyılı aşmış
bulunmaktadır. Televizyonun yaygınlık kazanması on yılı
henüz aşmıştır. Buna karşılık, basın ve yayın alanında eği
tim ve öğretim yapılması daha çok yeni bir olgudur. Hele
öğretim ve eğitim için ders malzemesi bulmak gerçekten
Temel Gazetecilik
güçtür. Son yıllarda yayımlanan ders kitapları olmakla be

raber, bunların toplamı hala çok azdır.
Temel Gazetecilik adını taşıyan bu kitap, lisans düze
yinde öğrencilerin gazetecilik mesleğiyle tanışmasını, ga
zetecilik hakkında bilgi kazanmasını sağlamak için ders
kitabı olarak hazırlanmıştır. Kitap, yazarın 1 970- 1971 ders
yılından itibaren Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın ve Yayın
Yüksekokulu'nda okuttuğu " Haber Toplama ve Yazma
Tekniği ve Temel Gazetecilik" dersleri için hazırlanmış
ders notlarının genişletilmiş, gözden geçirilmiş, büyük öl
çüde tekrar yazılmış şeklidir. Yazar, bu kitapla kısmen de
olsa, ders kitabı yönünden eksikliğin giderileceği kanısını
taşımaktadır.
Yazar kitabın ilk hazırlıklarının yapılmasından basıl
masına kadar, çok kimseye teşekkür ve minnet borçludur.
llk teşekkürü, kendisinin UNESCO bursuyla ABD'de Bas
ton Üniversitesi School of Public Communication'da 1968-
1 969 yılları arasında, gazetecilik alanında master yapması
nı sağlayan, Basın ve Yayın Yüksekokulu'nun ilk müdürle
rinden rahmetli Prof. Dr. Reşat Aktan ile UNESCO Genel
Merkezi'nden Dr. Hıfzı Topuz'a olacaktır. Bu arada, yazar,
Prof. Dr. Reşat Aktan'ın anısını saygıyla anmayı borç bil
mektedir.
Yazarın teşekkür borçlu oldukları arasında ABD'den
dönüşünde, bir yandan Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde dok
tora çalışmalarını sürdürürken, Basın ve Yayın Yüksekoku
lu'nda "Haber Toplama ve Yazma Tekniği" dersini verme
sinde, gerek ders malzemesi bularak gerekse de moral ve
rerek destekleyen Prof. Dr. Nermin Abadan Unat ile Basın
ve Yayın Yüksekokulu, Gazete Yayınlama Tekniği emekli
Öğretim Görevlisi Nihat Subaşı bulunmaktadır. Ayrıca,
Boston Üniversitesi School of Public Communication'dan
Dr. David M. White, Dr. Norman B. Moyes, Dr. Maurice R.
Cullen, Dr. James Shen ve Dr. Albert Sullivan'ın yazarın
Önsöz
gazetecilik eğitimini sevmesinde, benimsemesinde, kitle

haberleşmesi alanında derinleşmesinde katkılan büyüktür.
Kitaptaki eksiklikler ve yanlışlardan ise, yalnızca yazar
sorumludur.
Oya Tokgöz
Ağustos 1981, Ankara
1. KISIM
Çağdaş Gazeteciliğin
Genel Görünümü
1 . BÖLÜM
Globalleşen Dünyada
Medyanın Konumu
Kitle Gazetesine Yönelme
Kapitalist ekonominin temel bileşkelerinden olan endüst

rileşme, makineleşme ve kentleşme, 19. yüzyılın ikinci ya
rısından itibaren gazetenin toplumsal ve teknolojik kurum
olarak toplum içinde yerini almasını belirledi. 17. Yüzyılın
başından itibaren aramızda olan gazeteler, 1 9 . yüzyılın
ikinci yarısından itibaren seçkinlerin gazetesi olmaktan
kurtularak kitle gazetesi olmaya yöneldi. Toplumun her
kesimine yönelmiş haber verme anlayışını temel alan kitle
gazetesi, haber izleme yönünden çeşitli atılımların içine
girdi. Her tabakadan insanla ilgili konular haber konusu
olurken, haber yapmada insanın ilgisini çekme ilkesi be
nimsendi. Magazinleşme olgusu kitle gazetesinde ağırlık
kazanmaya yöneldi.
Dizgi, baskı, kağıt üretimi yönünden gerçekleşen tek
nolojik gelişmeler, gazetenin daha ucuza satılmasını bera
berinde getirdi. Aslında yenilik olarak gündeme gelen, in-
Temel Gazetecilik
sanın ilgisini çekme, ucuza gazete satma, geniş kitleleri

gazeteleri almaya, okumaya yöneltmek için sürdürülen
temel çabalardı. Teknoloji, gazetenin biçimsel olarak ge
lişmesinde değişiklikler getirirken, gazetecilik bir meslek,
gazete ise toplumsal kurum olarak toplum içinde yerini
aldı. Kitle gazetesi ile gazeteler yaygın ölçekte toplum
içinde dağıtılmaya başlandı.
19. Yüzyılda endüstrileşme ve makineleşmeden nasi
bini alan gazete, kitle gazetesi olma yanında kent gazetesi
olarak kendine toplumda önemli yer edindi. Bunun ya
nında önemle vurgulanması gereken olgu ise, gazetenin
bir yandan teknolojiye ayak uydurma, diğer yandan haber
izleme bakımından sermaye bulma yönünden büyük güç
lüklere göğüs germe durumunda kaldığıdır. Haber izleme,
19. yüzyılın ikinci yansından itibaren emek yoğun bir et
kinlik olurken, teknolojiye ayak uydurma, devamlı surette
ileri teknolojiye ulaşmayı ve izlemeyi de beraberinde ge
tirdi.
20. Yüzyılda üzerinde çok konuşulan magazinleşme
olgusu, 19. yüzyılın ikinci yansından itibaren yaygınlaşma
ya yöneldi. Her türlü haber yapma olgusu insanın ilgisini
çekme ilkesiyle birlikte değerlendirilerek haberlerde aşk,
şiddet, savaş, macera sunulmaktan geri kalınmadı. Bu du
rum, 20. yüzyılda önce yazılı gazetecilikte, daha sonralan
dergicilik, radyo, televizyon gazeteciliğinde genel geçer bir
nitelik kazandı. Daha başka deyişle, sermaye/endüstri iliş
kisi, 19. yüzyılın ikinci yansından itibaren, özellikle en
düstrileşmeyle birlikte ekonomideki genel gelişme biçimi
olarak yerini sağlamlaştırdı. Gazete, daha sonralan gazete
cilikte kendine yer edinecek olan radyo ve televizyonun
çalışma biçimini, sermaye/emek ilişkisi, birikim, tekelleş
me yönünde belirlemeyi başardı.
Birikim (Yoğunlaşma) ve Tekelleşme
Birikim (concentration), 19. yüzyılın başından itibaren en

düstrileşmeyle birlikte var olan şirketlerin büyüyüp geliş
mesi, küçük veya orta büyüklükte olanların ortadan kay
bolması biçiminde ortaya çıkan bir olgudur. Basın sekcö
ründeki birikim ve tekellerin (monopolies) oluşması, 19.
yüzyılın son çeyreğinden itibaren önce ABD'de, daha son
ralan çeşitli Avrupa ülkelerinde kendini gösterdi. Günü
müzde, birikim ve tekellere medya sektörünün içinde yer
alan yazılı, sözlü, görüntülü tüm medyada rastlamak ola
sıdır.
Birikim ve tekellerin oluşumunda siyasal nedenler ol
duğu kadar, dünya pazarlarındaki sermaye akışı, teknolo
jik gelişmeler, kar durumuyla olan bağlantısı dikkatten
uzak tutulmamalıdır. Medya sektöründeyse, siyasi tekel
lerden daha çok ticari tekellerden ve birikimden söz etmek
olasıdır. Bu olguya, dünyanın pek çok ülkesinde olduğu
kadar Türkiye'de de rastlamak olağandır. Medya tekelleri,
ister ulusal isterse uluslararası olsun, yanında medya ba
ronlarından (media moguls) söz etmek artık normal karşı
lanmaktadır.
1880'lerden itibaren ABD'de başlayan basında ticari
tekelleşme olgusu, günümüzde dünyaya yayılmış durum
dadır. ABD başta olmak üzere lngiltere, Fransa, Almanya
ve Italya'da yaygın ölçüde medyada ticari tekeller bulun
maktadır. Dünya medya sektöründe egemen olan ticari te
kellerin sayısının ise giderek azaldığı üzerinde önemle du
rulması gereken bir gerçektir. Bu konudaki haberlerin çok
sık olarak karşımıza çıkması ise, "Nereye gidiliyor? Nereye
varıyoruz?" sorularına yanıt aranmasını da beraberinde ge
tirmektedir.
Dünyada medya sektöründe egemen olan tekelleşme
biçimleri arasında şirketi satın alma, şirketlerde payların
Temel Gazetecilik
çoğunluğunu satın alarak denetim altına alma, anlaşmalar,

birleşmeler (merger) ve akçalı ilişkileri ortak kılmayı sıra
lamak olasıdır. Vurgulanması gereken ise, medyanın top
lumsal kurum olarak kapitalist ekonominin genelgeçer ku
rallarına uyması zorunluluğudur. Gazetecilik yapan kuru
luşlar artık yaşayabilmek için varlık/yokluk savaşı vermek
durumundadır. Bu arada, önemsenmesi gereken diğer bir
olgu ise, devlet ile medya sektöründeki tekelleşme arasın
daki hassas dengenin nasıl korunacağıdır.
Dünyada medya endüstrisindeki tekelleşmeyi artıran
nedenlerin en başında, göreli olarak karlı olan bu sektöre
yapılan yatırımların büyük sermayeye gereksinim duyma
sıdır. Piyasaya girilirken büyük sermayeye gereksinim du
yulması, üretim ve dağıtımda yüksek maliyetler, medya
arasındaki rekabet, reklamcılık gelirlerinin sınırlı olması,
medya arasındaki yatay, dikey birleşmeler, hükümetlerin
yanlış politikaları, enflasyon, tekelleşmeyi artıran etmen
lerdir.
Medya ürünlerinin genelde değeri geçici bir nitelik ta
şıdığından, üretim ve dağıtım aşamalarında yaşanan za
man baskısı, medya şirketlerinin dikey birleşmelere gitme
nedenlerinin başında gelmektedir. Kağıt üretimi ile gaze
tecilik kuruluşlarına veya reklam ajanslarına sahip olma
dikey birleşmelerin örnekleri arasında yer almaktadır. Za
man ve mekan içinde medya ürünlerinin ömrünü uzatma
nın bir yolu dikey olduğu kadar yatay birleşmelerdir. Med
ya bağlantılı işlerde ortak olma yani aynı etkinlik alanın
daki şirketlerin birleşmesi ise, yatay birleşmenin tanımıyla
uyuşmaktadır.
Televizyon ve sinema endüstrisinde özellikle, potansi
yel izlerkitlenin artması medya ürünlerinin ulaştığı piya
sanın genişlemesiyle gerçekleşebilmektedir. Televizyon ve
sinema filmlerinin üretim maliyetleri, böylece bu tür ölçek
ekoRomilerden sağlanan tasarrufla düşebilmektedir. Bu
Globalleşen Dünyada Medyanın Konumu
durum ise bizi multimedya (çoklu medya) sahipliğine gö

türmektedir.
Yatay/Dikey/Çapraz Tekelleşmeler
20. Yüzyıl içinde, medya endüstrilerinin medya tekelleri

şekline dönüşmek için birleşmelerinin ve kaynaşmalan
nın, önemli bir olgu olarak sürekli dile getirildiğini söyle
mek yanlış olmaz. 2 1 . Yüzyılda da bu olgunun süreceği su
götürmez. Genelde medyada görülen tekelleşme biçimleri,
yatay, dikey ve çapraz tekelleşme olarak kendini göster
mektedir. Bu tekelleşme biçimleri, dünyada yaygın ölçüde
pek çok ülkede görülebilmektedir.
Yatay tekelleşme, medya sektöründe görülen tekel
leşmenin en yaygın olanıdır. Dünyada olduğu kadar Tür
kiye'de de yatay tekelleşme medya sektöründe çok yaygın
dır. Yayın yaşamlannı sürdürmekte ekonomik koşullar ne
deniyle güçlük çekme, basında yatay tekelleşmenin oluş
masını beraberinde getiren bir olgu olarak karşımıza çık
maktadır. Yatay tekelleşmeyle birlikte, kendi yazı işleri kad
rosuna sahip gazete sayısında azalma görülür.
Dikey tekelleşmenin birinci şeklinde birden çok gaze
tenin denetimi bir kişi ya da grup eline geçer. Yatay tekel
leşmede olduğu gibi, dikey tekelleşmede her zaman gaze
telerin yazı işleri kadrosunun hemen değişmesi söz konu
su olmayabilir. Dikey tekelleşmenin ikinci şeklindeyse,
gazetenin yazı işleri kadrosunun hemen hemen hepsi deği
şir, çalışan gazetecilerin bazıları veya tamamı işten çıkarı
lır. Gazeteler doğal olarak eski özelliklerini yitirirler, uzun
dönemde içerikleri birbirine benzeyen gazetelere dönüşür
ler. Dikey tekelleşmenin üçüncü şeklindeyse, kağıt üreti
mi, haber üretimi, yayın ve dağıtım olarak birbirini izleyen
süreçler bulunur.
Temel Gazetecilik
Çapraz tekelleşme, önceleri tek bir medya çerçevesin

de etkin olan kuruluşlann başka alanlara el atmasıdır. Gün
lük basın, dergiler, kitap yayın alanlarından, radyo, tele
vizyon, video yayıncılığını kapsar bir şekle dönüşerek, çe
şitli medyanın bir elde birikimi, çapraz tekelleşmenin olu
şumunu belirler. Çapraz tekelleşme, medyada tekelleşme
nin yerel ve ulusal düzeyde ulaştığı son aşama olarak kar
şımıza çıkar.
Dev Medya Şirketlerinin Oluşumu
Batı ülkelerinde l 970'li yıllarda yaşanan ekonomik krizin

ardından, l 980'li yılların başında krize çözüm getirecek
neoliberal politikalar devreye sokuldu. Aynı yıllarda yaşa
nan teknolojik gelişmeler ise, iletişim alanında önemli de
ğişikliklere neden oldu. Ekonomik krizin ardından gittik
çe artan işsizlik ve enflasyon olgusuna çözüm arayışları
içinde, yeni bir yatının alam olarak enformasyon teknolo
jilerine dayalı endüstri politikalarının geliştirilmesine yö
nelindi. Bu politikalarla birlikte, medya sektöründe görsel
işitsel alanda yatının yapanlara büyük olanaklar sağlandı.
Bu arada video kaset, compact <lise, uydu yayım, tele
tekst, videotekst, fiber optik teknolojisinin kullanımı, ba
sın sektörüne bilgisayarın girişi, haberin ürün olarak dağı
tımında gerekli olan süreçlerin anlamlı bir şekilde azalma
sına neden olurken, dağıtım teknolojileri yerini daha az
maliyetli teknolojilere bıraktı. Medyada hizmet ve ürünle
rin çok geniş bir alana yayılma olanağı, örneğin aynı habe
rin kablc ağıyla elektronik medyada, teletekst olarak gaze
telerde bir arada yer alabilmesiyle bir filmin sinema dışın
da video, paralı televizyon ve izleme başına ödeme yapılan
televizyon kanallarında izlenebilmesi olanağı ortaya çıktı.
Deregulasyon uygulamalarının ağırlık kazanmasıyla
birlikte, özellikle televizyon kuruluşlarında hantal ve bü-
Globalleşen Dünyada Medyanm Konumu
rokratik kamu tekelleri ortadan kalkarken, kamusal alanda

kamu tekellerinin yerini piyasa liberalizminin önerdiği, re
kabetçi yapının çok uzağında kalan ticari tekeller doldur
du. Bu görünüm,içinde üzerinde önemle durulması gerekli
olan ise, zaten tekelci eğilimlerin egemen olduğu medya
dünyasında global pazarda sayılan devamlı olarak azalan
dev medya şirketlerinin oluşması ve konumu oluyor.
Medya şirketleri devleşerek, global iletişim sektörü
içine entegre olurken, dünya düzeyinde dağıtımı yapılan
ticari medya ürünlerini tekellerinde tutuyor. Kitle kültü
rünün küreselleşmesine neden olduğu su götürmeyen bu
şirketler, ekonomi ve ona ilişkin yönetim kararlarıyla ken
dileri kadar pazarın diğer birimleri, ülkeleri de etkiliyor.
Bu dev şirketler, genelde conglomerate olarak adlandırılı
yor. Aslında bu şirketler, yapılan gereği çokuluslu (multi
national) veya ulusaşırı şirketler (transnational).
Medya devleri uluslararası arenada kendi aralarında
rekabet ettiği gibi, yatay/dikey birleşmeler yoluyla güçlen
meleri halen sürüyor. Batı kapitalizminde medya sektörün
de gerçekleştirilen yatay/dikey birleşmelerin, satın almala
rın özellikle 1985'ten sonra bir çılgınlık haline dönüştüğü
nü söylemek hiç de yanlış değil. Yatay/dikey birleşmelerle
birlikte oluşan, güçlenen dev medya şirketlerinin etkinlik
alanlarını sınıflandırma olanağı ise giderek zorlaşıyor. Üre
tim birimleri kaynaşırken, üretim alanları çeşitleniyor.
Farklı medyaya sahip dev medya kuruluşları çapraz mül
kiyetin etkili olduğu bir mülkiyet yapısını temsil ediyor.
Medya devlerinin çalışma alanlan ve gelir kaynakları
arasında film üretimi, müzik yapımı, kitap-dergi yayıncılı
ğı, kablolu yayın, basım endüstrisi, gazetecilik, televizyon,
radyo yayıncılığı, intemet dağıtım şirketleri, eğlence en
düstrisi , açık hava reklamcılığı, spor kulüpleri, seyahat
acentalan yer alıyor.
Uzun yıllardır ABD'deki medya sektöründeki tekelleş
meyi ve geçirdiği evreleri irdeleyen Ben Bagdikian, 1 997'de
Temel Gazetecilik
5. baskısı yapılan The Media Monopoly adlı kitabında, med

ya sektörünün durumunun hiç de iç açıcı görünmediğini
söylemeden edemiyor. Bagdikian, l 984'te ABD'de elli med
ya kuruluşunun üretimin yansını elinde tutarken, l 997'ye
gelindiğinde güçlü medya kuruluşlarının sayısının ona ka
dar düştüğüne işaret ediyor. Ayrıca, hiçbir ticari gücün
tıpkı devletin olduğu gibi, haberleri egemenliği altında
tutmaması gerektiğini de savunan Bagdikian, medya devle
rinin sanki özel bir enformasyon bakanlığı kurduğundan
da dem vuruyor.
ABD'de New York Üniversitesi profesörlerinden olan
Mark Crispin Miller, Bagdikian gibi düşünenlerden biri. 7
Ocak 2002 tarihli The Nation dergisinde yayımlanan bir
yazısında Miller, evreni egemenliği altında tutan on çoku
luslu şirketin (multinationals) adlannı sıraladığı gibi, bu
şirketlerin durumunu ayn ayrı gösteren şemalar veriyor. On
çokuluslu şirketin adlan şöyle: AOI./Time-Warner, Dis
ney, General Electric, News Corporation, Viacom, Vi ven
di, Sony, Bertelsman, A Tff, Liberty Media.
Miller ayrıca, on çokuluslu şirket hakkında çok ilginç
görüşler de ileri sürüyor.
"Bu şirketler öyle şirketlerdir ki, zaman içinde büyüyebil

mekte, parçalanabilmekte veya birleşerek birbirlerini yuta
bilmektedir. Daha çok dikey birleşmelerle gelişmiş bir glo
bal süper endüstri olan bu dev on şirket yöndeşme nedeniy
le, aslında dev bir medya karteli olarak karşımızda durup
duruyor. içindeki aktörler, birkaç istisna dışında gelip gitse
bile, Leviathan (dev medya karteli için kullandığı sözcük)
daha çok zaman ve mekanı işgal ederek her sokağa, sayısı
bilinmeyen eve ve her bireyin kafasına yerleşerek büyümek
te, gitgide daha çok sesli ve parlak hale gelmekte."
Dev medya kartelinin "haber" ve "eğlence" paketleriyle ge

lişinin dünyayı farklı bir dünya haline getirmekle kalma-
l 32
Globalleşen DünyadJJ Medyamn Konumu
yıp, farklı bir konuma getirdiğine de işaret eden Miller,

ABD'nin Ulusal Eğlence Devleti (National Entertainment
State) haline dönüştüğü üzerinde de durmaktadır. Bu dö
nüşümün l 996'da ABD'de ulusal televizyon kanallan olan
sırasıyla CBS'in Westinghouse, NBC'nin General Electric,
ABC'nin Disney ve CNN'in Time-Warner'a satılmasıyla baş
ladığını, CBS'in daha sonra kablo yayıncısı Viacom'a satıl
masıyla devam ettiğini, 200 1 yılında Time-Warner'ın dün
ya çapında internet sağlayıcı şirket olan AOL ile birleşme
siyle doruğa çıktığına değinmektedir. Üzerinde önemle
durduğu diğer iki konu ise, dev medya kartelinin News
Corporation'in elinde bulunan Fox Television ile CNN'i
bünyesinde bulunduran AOUTime-Warner'ın verdikleri
haberlerin magazine kaymasının kaygı verici olduğu, si
nema, eğlence dünyası, radyo, televizyon, dergiler, kitap
yayını, uydu yayını, kablolu yayın, müzik yapımı, internet
üzerinde etkili olduğunu, fakat henüz ABD'de dördüncü
güç sayılan basın sektörüne el atamamış bulunduğudur.
Miller on çokuluslu medya devi hakkında değerlen
dirme yapmakla birlikte, yazısının ekinde verdiği şemada
yer alan on çokuluslu medya devi hakkında sıralama yap
maktan kaçınmaktadır. Ayrıca, bu şirketlerin uluslararası
yatırımlan üzerinde de durmamaktadır. Bu noktada, ne
winternationalist on-line'da yer alan bir şema, dünyada en
büyük sayılan altı şirketin hangi şirketler olduğu, hangi
alanlarda çalıştığı hakkında bilgi içermektedir. Bu şirketler
çokuluslu şirket olmaktan öte ulusaşırı şirketler olarak,
hem en büyük pazar olan Amerikan pazarında hem de
dünyanın başka pazarlarında etkinlik göstermektedirler.
Bu şema içinde birinci sırayı ABD'de kurulup dünyaya
yayılmış olan AOUTime-Wamer almaktadır. ikinci sırada
ise, yine Amerikan kökenli Disney oturmaktadır. Üçüncü
sıraya ise Almanya'dan dünya piyasasına yayılan Bertels
man AG yerleşmektedir. Dördüncü sırada ise, yine Ameri-
Temel Gazetecilik
kan kökenli Viacom lnc. bulunurken, beşinci ve altıncı sı

ralan adı dünyaca ünlü medya baronu Rupert Murdock ile
birlikte anılan News Corporation ile Avrupa'mn AOUfi
me-Warner'ı olarak anılan Fransız kökenli Vivendi Uni
versal almaktadır. Aslında bu altı şirket, Miller'in şemasın
da da yer alan şirketlerdir.
AOUfime-Warner'ın etkinlik alanlan içinde dergi ya
yım, sinema endüstrisi, müzik yapımı, kitap yayıncılığı,
eğlence endüstrisi, internet, spor kulüpleri, televizyon şe
bekeleri, televizyon prodüksiyon şirketleri, kablolu ve uy
du yayınları ile çizgi film üretimi yer alırken, ikinci sırada
oturan Disney (Walt Disney Co. ) dergi yayıncılığı, kitap
yayıncılığı, sinema endüstrisi, televizyon yayınlan, radyo
yayıncılığı, eğlence dünyası, spor kulüpleri ve benzeri et
kinlikleri elinde bulundurmaktadır.
Üçüncü sırada yer alan Bertelsman, AG'nin çalışma
alanlan içinde internet ve internetle Almanya'dan Malez
ya'ya kitap siparişi ve diğer siparişler, dünyada kitap ya
yıncılığı ile Random House Yayıneviyle en büyük olma
özelliğine sahip, müzik yapımı, Almanya ve Doğu Avru
pa'da seksen derginin ve dokuz gazetenin yayıncılığı, Av
rupa'mn en büyüğü olarak televizyon ve radyo yayıncılığı,
dünyada tüketici veribankalanndan çağrı merkezlerine ka
dar hizmet götürme, grafik düzenlemeler, tebrik kardan,
multimedya ajansçılığı mevcuttur. Viacom dördüncü sıra
da yer almakla birlikte sinema endüstrisi, televizyon şebe
keleri, müzik kanallan, radyo istasyonları, reklam şirketle
ri, dergiler, eğlence endüstrisinde etkindir.
Beşinci sıradaki News Corporation'ın Avustralya, Yeni
Zelanda, lngiltere ve ABD'de gazeteleri, lngiltere ve ABD'de
televizyon şebekeleri ve istasyonları, televizyon prodüksi
yon şirketleri, uydu ve kablolu yayın şirketleri, kitap ya
yıncılığı, spor kulüpleri, internet, müzik yapımı, sinema
endüstrisinde de ilişkileri bulunmaktadır. News Corpora-
tion'ın sahibi Rupert Murdock, gençlerin yakın ilgisini gö

ren 'MySpace.com'u 2006'da 500 milyon dolara satın alır
ken, yeni ekonomiye ciddi bir giriş yapmıştı. lş dünyasını
internette buluşturan, 'Linkedin. com'u almak için, aynı
zamanda Murdock'un görüşmelerde bulunduğu biliniyor.
Facebook'un ciddi versiyonu olarak iş yapan, 'Linke
din. com', 'Google'ın "open social-açık toplum" partnerleri
arasında yer alıyor.
Altıncı sıradaki Vivendi lnternational ise Avrupa'nın
en büyüğü olarak anılmasının yanı sıra film, müzik, cep
telefonlarında etkin bir medya devidir. Altıncı sırada olsa
bile televizyon şebekeleri, televizyon prodüksiyon şirketle
ri, sinema salonları zincirleri, müzik yapımı, eğlence en
düstrisi içinde önemli bir yere sahiptir.
2004 yılında Ben Bagdikian kitabının yeni basımında,
dev medya şirketlerinin sayısının S'e düştüğünü ifade et
mektedir. Bu şirketler sırasıyla AOL-Wamer, Walt Disney,
News Corporation, Viacom ve Bertelsman'dır. Aynca, Bag
dikian'ın kitabın basımında yer alan aşağıdaki görüşleri
haylice ilginçtir:
"Sektöre egemen olan bu medya şirketleri bugün sadece kit

le iletişim aracı işletiminde mutlak bir egemenlik kurmak
gibi bir kaygı taşımamaktadır. Stratejileri gazetelerden film
stüdyolanna kadar uzanan bir çerçevede süre gelen kitle ile
tişim araçlan işletiminden büyük ve aynı zamanda çok pay
sahibi olmak üzerine kurulmuştur. Böyle bir konum- bu şir
ketlerin başkanlanna tarihin tarih olduğundan beri bir des
potun ya da diktatörün sahip olabildiğinden daha fazla bir
iletişim gücü sağlamaktadır."
Mart 2006'da Columbia joumalism Review'da yer alan bir

�rmayı aktaran www . freepress.net / content/ownership si
tesi, dev medya şirketleri bakımından yedili bir sıralama
yapmaktadır. Bu sıralamada yer alan yedi medya devi 2003
Temel Gazetecilik
yılında elde ettikleri gelirleri itibariyle değerlendirilmeye

alınmakta, uzmanlık alanlarına göre neler yaptıklanna işa
ret edilmektedir.
Birinci sıraya 1 34. 2 milyar dolarlık gelirle General
Electric otururken, onu 2002 yılının birinci sırasında yer
alan American Online Wamer (AOL) 39.6 milyar dolarlık
gelirle izlemektedir. Aslına bakılacak olursa, genelde Ame
rikan kaynaklı olarak kabul edilen bu iki medya devi ara
sında gelir bakımından hemen hemen üç kat fark bulun
maktadır. General Electric'in yatınmlan televizyon/kablo,
film, eğlence parklan, medya dışı alanlar üzerinde yoğun
laşırken, American Online Wamer'ın yatınmlan televiz
yon/sinema, müzik, yayıncılık, intemet üzerinde görülmek
tedir.
Üçüncü sırada Fransız asıllı Vivendi Universal yer
alırken, 2003 yılı itibariyle elde ettiği gelir 30. 1 milyar do
lan bulmaktadır. Vivendi'yi 28.6 milyar dolarlık gelirle
Walt Disney izlemektedir. Beşinci sırada 26.6 milyar do
larlık gelirle Viacom yer alırken, altı ve yedinci sıralan Al
man asıllı Bertelsmann 1 9.8 milyar ve Avustralya/lngiltere
asıllı News Corporation 17. 5 milyar dolarlık gelirle işgal
etmektedirler.
2002 sıralamasında hiç yer almayan General Elec
tric'in 2003'te elde ettiği gelir bakımından birinci sıraya
yükselmesi ve diğer altı şirketin sıralamasını değiştirmesi
ilginçtir. Daha başka deyişle, yedi medya devi günümüzde
dünya medya piyasasında egemenliklerini sürdürmektedir
ler. Sıralama içinde yer alan iki medya devinin Amerikan
asıllı olması yanında, üçüncü ve dördüncü sıralarda Fran
sız ve yine Amerikan asıllı dev medya şirketlerinin otur
ması <ınemlidir.
Vivendi Universal'ın televizyon, sinema, müzik, tele
komünikasyon alanında; Walt Disney'in televizyon, radyo,
multimedya, sinema, müzik alanlannda yatmmlan vardır.
Amerikan asıllı Viacom'un yatınmlan televizyon, film, sine

ma, radyo, yayıncılık üzerinedir. Alman asıllı Bertelsmann
televizyon/radyo, yayıncılık, dergicilik, müzik; Avustral
ya/lngiltere asıllı News Corporation'un televizyon, sinema,
yayıncılık, spor alanlarında yatınmlan bulunmaktadır.
Amerikan kaynaklı medya devlerinde gazetecilik ala
nında tekelleşme görülmemekle birlikte, kitap yayıncılı
ğında fazlasıyla tekelleşme gözlenmektedir.
Buna karşılık, News Corporation ile Bertelsmann ga
zetecilik, dergicilik, kitap yayıncılığı alanlarında tekelleş
meyi içinde banndırmaktadırlar.
Türkiye'de Tekelleşme Açısından

Medyanın Genel Göninümü
Türk basınının başlangıcı olan 183 1 'den itibaren devamlı

bir tekelleşme eğilimi içinde olduğundan söz etmek yanlış
olmaz. Türk basını Cumhuriyetle birlikte, yüz yetmiş yılı
aşkın tarihinin büyük bir kısmını devlet denetimi altında
geçirmiştir. Türk basınında Tek Parti döneminde çoğulcu
luktan pek söz edilemezken, çok partili yaşama geçişle bir
likte medyada çoğulculuk başladı denilebilir. Medyada asıl
gelişme lkinci Dünya Savaşı'ndan sonra ekonomik geliş
menin başlaması, yeni teknolojilerin ülkeye getirilişiyle
birlikte gerçekleşti. Bu ortamda lstanbul'da Hürriyet ve
Milliyet gibi yeni bir anlayışla çıkan gazetelerin yayına
girdiğini , hala da etkili gazeteler olarak Türk basınına
damgalannı vurduğunu görüyoruz.
1 950- 1970 arasında Türk basını yeni anlayışla kabuk
değiştirirken, gazeteci ailelerden gelen gazete sahibi olan
baba patronu da değişime soktu. l 970'li yıllarla birlikte
Türkiye'de yazılı basında yeni, renkli gazetecilik teknoloji
sine yatının yapılması başladı. Yalnız teknolojiye büyük
yatınmlar yapılmakla birlikte, çalışan insan faktörüne yatı-
Temel Gazetecilik
rım yapılmaması basında tekelleşmeye zemin hazırladı.

Basım teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte tirajlar arttı,
gazetenin içeriği ve kalitesi iyileştirildi. Aynı zamanda rek
lam pastası büyüdü; haberleşme, ulaştırma altyapıları geli
şirken , gazetecilikten para kazanma yollan da açıldı.
Özellikle, Türkiye'ye getirilen ileri dizgi ve baskı tek
nolojisiyle gazetelerin daha hızlı, kaliteli, renkli olarak ha
zırlanıp basılması dönemi başladı. Yeni teknolojinin aynı
zamanda farklı yayınları basabilecek gücünden nasıl ve ne
şekilde yararlanılabileceği de gündeme geldi. Bu durum
dan ilk kez yararlanmaya yönelenler ise Erol ve Haldun
Simavi kardeşler olurken, Hürriyet ve Günaydın olarak iki
ayn gazetecilik grubu oluşturdular. Simavi kardeşler önemli
parasal birikimler sağlamaya yöneldiler.
l 968'de başlayan TRT'nin siyah-beyaz televizyon ya
yınlan, tek kanallı olarak l 970'ten itibaren ülke düzeyine
yayılmaya başladı. Yurtdışında çalışan işçilerin getirdikleri
videolar, ülke düzeyinde kullanıma girerek yaygınlaştı.
Video bir bakıma tek kanallı televizyona eşlik ederek, çok
kanallı televizyonun işlevini üstlendi. Gazetecilik alanında
ise, farklı yayınlan yeni teknoloji kullanarak hızlı bir şe
kilde çıkarma olgusu, ulusal düzeyde yayın yapabilen di
ğer gazetelere de· yayıldı. Simavi kardeşlerden sonra, Milli
yet gazetesinin sahibi Ercüment Karacan, Tercüman gaze
tesinin sahibi Kemal Ilıcak, Cumhuriyet gazetesinin kuru
cusu ve sahibi Yunus Nadi gibi babadan gazeteci aileler,
gazetelerini bu akıma uydurmaktan beri kalmadılar. Cum
huriyet gazetesi dışta kalmak üzere, pek çok gazetecilik
kuruluşu yatay ve dikey tekelleşmelere, giderek holding
leşmeye yöneldi.
1 980 öncesi bu dönemi medyanın holdingleşmesi ola
rak adlandırırsak, l 980'lerde ise yeni holdinglerin medya
ya girişinin nasıl olduğunu daha kolaylıkla anlatabiliriz.
Artık medya patronluğu gazeteci ailelerin elinden çıkarak
Globalleşen Dünyada Medy.ınm Konumu
Türk ekonomisinin büyük devlerinin eline geçmeye başla

dı. Endüstri ve mali alanda büyük dev şirketler medya pa
zarına girince, gazetecilikten gelen patronlar da işadamlı
ğına soyundular. l 982'de Libya'da inşaat işlerinden önemli
kazançlar sağlayan, aynı zamanda Hisarbank ve Odibank'ın
sahibi bulunan Kozanoğlu-Çavuşoğlu grubu, Güneş gaze
tesiyle medya sektörüne girdi.
Güneş gazetesinin yayına başlaması Babıali dengeleri
ni altüst eden bir ücret ve tanıtım kampanyasıyla gerçekle
şirken, Tercüman gazetesinin sahibi Kemal Ilıcak, kayınbi
raderi olan Ömer Çavuşoğlu için "Güneş'in doğuşunu
gördüğümüz gibi, batışını da göreceğiz" demekten kendini
alamamıştı. Kozanoğlu-Çavuşoğlu grubunun Libya'da işle
rinin bozulması, ülke çapında yaşanan Banker Kastelli ola
yının arkasından, grup, Güneş gazetesini, yine başka bir
işadamı olan Mehmet Ali Yılmaz'a devretmekten başka bir
çare bulamadı.
Bu arada, Babıali'de geleneksel dengeleri bozan diğer
bir olay lzmir'den geldi. lzmir'de bölgesel gazeteciliğin iyi
bir örneğini sergileyen Dinç Bilgin ailesi, lstanbul'a gelerek,
1 985 yılında bilgisayar teknolojisiyle çalışan, fakat maga
zin ağırlıklı elektronik gazete Sabah'ı kurdu. lstanbul'da
yapılan çeşitli engellemelere karşın, Sabah sektördeki işle
rini hızla büyüttü. Büyük bir yanş içinde hızla ilerleyen
Sabah, pek çok etik kuralı çiğnemeyi mübah saydı.
Türkiye'de basında tekelleşme için dönüm noktası
l 980'li yıllar oldu denilebilir. Bir yandan birikimlerini ya
pan medya kuruluşlan, diğer yandan medyayı silah olarak
kullanma gücüne göz koyan holdingler medya sektörüne
girerek pazar savaşını kızıştırdı. 1 2 Eylül 1 980 askeri dar
besinin ardından siyasal partilerin kapatılması, siyasetin
askıya alınmasıyla medyanın konumunda önemli bir deği
şiklik oldu. Bütün bunlara l 983'te önce Başbakan, l 989'da
da Cumhurbaşkanı olan Turgut Özal'ın medyayı olabildi-
Temel Gazetecilik
ğince kullanma çabası eklenince, Türkiye medya alanında

kurtlar savaşına sahne oldu.
Turgut Özal, gazete sahipleriyle, başyazarlarıyla bire
bir ilişki kurarken, TRT'yi dilediği gibi kullanmaktan geri
kalmadı. Bu politikalarına karşın, Özal basına maddi dev
let desteği sundu. Özal'ın yolunu açtığı basını denetim al
tında tutma, her seçim döneminde dozu artarak devam et
ti. Bu durum, medya patronlan bakımından işin tek başına
denetim altında tutulmasıyla ranttan yararlanma fırsatını
beraberinde getirirken, giderek medyanın az sayıda gru
bun elinde toplanmasına giden koşullan da hazırladı. İs
tanbul basınının prototipi olan Anadolu basınına da bu
durum yansıyarak, yerel basının milletvekili seçilebilmek
bakımından bir pazar olarak yararlanılmasını da berabe
rinde getirdi.
Türk basınında l 980'li yıllann sonuna doğru, artık te
kelleşmenin adı dile getirilmeye başlandı. Medyada yaban
cı sermayenin rolü ve öneminden söz edilmesi de aynı yıl
lara rastlar. Uluslararası arenada iş yapan Kıbrıslı işadamı
Asil Nadir, lstanbul'a gelerek Mehmet Ali Yılmaz'dan Gü
neş, Haldun Simavi'den Günaydın, Ercan Arıklı'dan Geli
şim yayın grubunu satın aldı. Asil Nadir birdenbire sektö
rün en büyüğü olmuştu. Söylentiler Asil Nadir'in medya
nın gücünden uluslararası ekonomik faaliyetlerinde oldu
ğu kadar, Kıbns davasının çözümünde yararlanmayı plan
ladığı üzerinde yoğunlaşıyordu.
Asil Nadir'in sektöre girişi, elinde tuttuğu yayın or
ganlarıyla ucuz gazetecilik yapması nedeniyle Türk medya
patronlannın direnciyle karşılaştı. Her nedense kısa süre
içinde, Asil Nadir'in sahibi olduğu Polly Peck'in içine gir
diği krizle adli soruşturmaya uğraması, satın almış olduğu
yayın kuruluşlarının satışa çıkarılmasını beraberinde ge
tirdi. Babıali'de dengeler yine altüst olmuştu.
Gerçekten de, l 980'li yıllar Türkiyesinde büyük ser

mayenin medyaya girişiyle "dördüncü gücü paylaşma" yö
nünden adımlar atılmış oldu. Medyayı silah olarak kul
lanma prestij sağlarken, diğer sektörlerden ihale, kredi
olanaklarından yararlanma, devlet teşviklerinden olduğu
kadar diğer rantlardan da öncelik kapma, medyayı banka
ve diğer şirketlerinin reklamında kullanma, pazarlama faa
liyetlerini artırma gibi nedenlerle medyanın merkezi ls
tanbul ile siyasetin merkezi Ankara arasındaki ilişkiler
karmaşık hale gelmişti. Etkileme/etkilenme mücadelesi ise
artışa geçmişti.
l 990'lı yıllarda ise, medya patronlarının artık işletme
lerini endüstri kompleksi haline dönüştürdüklerini gör
mekteyiz. Gazete, dergi, kitap, radyo, televizyon gibi farklı
medya işletmeleri ve bankalarıyla birlikte farklı endüstri
ve hizmet şirketlerini çalıştıran holdinglere dönüştü. Med
ya sektörüne inanılmaz yeni teknoloji girişi olurken, öl
çekler büyüdü. Yatay, dikey birleşmelerle ürün çeşitleme
sine gidildi. Pazarlama ve dağıtım örgütleri yeniden yapı
landırıldı. Reklam pastasından en büyük dilimi kapma mü
cadelesi kızıştı. Asıl önemli olan, medya sektörü "tebdil-i
mekanda ferahlık vardır" diyerek Babıali'den lkitelli veya
Güneşli'de yaptırdıkları "medya plaza" veya "medya cen
ter"e taşındı.
Tekelleşmeden Kanelleşmeye
Medya sektöründe tekelleşme var gücüyle sürerken, pro

mosyon savaşları, özel televizyon ve radyo istasyonlarının
kurulması; dağıtımda, reklamda yapılan kartel anlaşmaları
ile antisendikal anlaşma, sektörün tanımlayıcıları haline
geldi. Promosyon/lotarya uygulamaları ilk kez 1 988 sonra
sı medya sektöründe yaşanmaya başladı. Daha önce de ya
pılan promosyon uygulamaları basında "yurttaşın filesini
Temel Gazetecilik
doldurma" , "ekmek teknesi verme" , "köşe dönmecilikten"

öte gidememişti. Bir başka deyişle, sektörde nitel ve nicel
patlamalar yaratmamıştı. TRT'nin reklam yönetmeliğinin
gazete reklamları yönünden bu konuda getirdiği sınırla
malar, gazetelerin promosyon projelerinin askıya alınma
sına neden oluyordu.
Mayıs 1 988'de TRT Yönetim Kurulu, reklam yönetme
liğini değiştirince; önce "çekilişe dayanan" , sonraları "ku
pon toplayan herkese" şeklinde gazetelerce armağanlar ve
rilmeye başlandı. lki buçuk-üç milyon tirajı olan gazetele
rin günlük tirajları dört-altı milyona kadar yükseldi. Gaze
teler arasında yaşanan ansiklopedi savaşlarının ardından,
elektronik eşya furyasıyla promosyonlu gazete satışı doru
ğa ulaştı. Ancak gazetelerin promosyonla kazandığı oku
yucunun, kalıcı okuyucu olmadığı kısa zamanda fark edil
di. Yeni bir girişim gerekliydi. Medyanın vazgeçilmez bir
öğesi olan promosyon için, ayrıca pazarlama şirketleri ku
rularak bu uygulamalara devam edildi. Pazarlama şirketle
rinin kurulması, dikey birleşmeler olarak Türk medyasın
da tekelcilik sürecinde yeni bir halkanın oluşturulmasını
beraberinde getirdi.
Türk medya sektöründe tekelleşmenin kilometre taş
larından en belli başlısı, özel televizyonların yayına başla
masıdır. Özel televizyonları radyolar izledi. Görünüşte
lmarbank ve Adabank'ın sahibi olarak öne çıkan Uzan ai
lesi, Turgut Özal'ın oğlu Ahmet Özal ile ilk özel televizyon
şirketi Magic Box'u kurdular. Magic Box'un arkasından
pek çok yeni özel televizyon kanalı devreye girdi. Uzan
grubu, televizyon sektörüne girmesinin ardından çimento,
elektrik şirketleriyle büyürken, televizyon kanalı sahibi
olmasıyla gücünü iyice hissettirdi. 1 999 yılında ise, işlerini
Teleon şirketiyle girdiği Türkiye Futbol ligini sunma iha
lesini kazanmaya kadar götürebildi.
Uzan ailesini, lktisat Bankası'nın sahibi olan Erol Ak
soy'un Show TV ve Hürriyet ortaklığı ile medya sektörüne
girişi izledi. Erol Aksoy, kısa süre içinde yazılı basın ala
nından çekilerek, faaliyet alanını şifreli kanal olan Cine 5,
(ki 1 996- 1 999 arası Türkiye futbol ligini sunuyordu)
Show TV ve bazı dergilerle sınırlamayı uygun buldu. Mil
liyet gazetesi sahibi Aydın Doğan, Erol Simavi'den Hürri
yet gazetesini satın alarak yazılı basın alanındaki gücünü
pekiştirdi. Daha sonra, kuruluşunda bulunduğu Kanal
D'nin hisselerini Doğuş grubundan devralarak, televizyona
da el attı. Sabah grubu ise atv ile televizyon alanına giriş
yaparken, kendine Finansbank ve Çukurova grubu gibi
bankacı ortaklar bulmayı tercih etme yoluna gitti.
1 990'lı yıllann başında başlayan, de !acto olarak özel
televizyon ve radyolann varlığı, Tansu Çiller'in başbakan
olmasının ardından, 1 993 yılında gerçekleştirilen anayasa
değişikliğiyle yasal hale dönüşmüş oldu. TRT'nin elinde
tuttuğu radyo, televizyon tekeli yıkılırken, TRT kamu hiz
meti yapan bir yayın kurumu şekline dönüşmüş oldu. Bel
ki asıl önemlisi, başkent Ankara ile medyanın ilişkilerinin
daha da karmaşık bir hal almasıydı.
Kağıt, resmi ilanlar, devlet bankalannın ucuz kredile
ri, devletin ekonomik kuruluşlannın reklam bütçelerinden
tahsis alma, yatırım teşvikleri, hatta Başbakanlık'a bağlı ör
tülü ödenekle medyayı yanlanna çekme çabalan sürüp git
ti denebilir. Televizyon alanındaki istismarlar, haksız re
kabetin yarattığı sorunlar nedeniyle, TBMM'den 1 3 Nisan
1 994 tarihinde Radyo ve Televizyonlann Kuruluş ve Ya
yınlan Hakkındaki Kanun aceleyle çıkanldı. Anılan kanun
16 Nisan 1994'te yürürlüğe girerek, yasa gereği olarak
TBMM'nin partilerin gösterdiği adaylar arasından seçtiği
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) göreve başladı.
Bu yeni yasanın önemi, radyo ve televizyon istasyonlann
da uyulması gereken asgari mali ve belirlenmiş idari koşul
lar-mülkiyet ilişkileri yönündedir.
Yazılı basını elektronik basınla, elektronik basını yazı
lı basınla güçlendirme şeklinde adlandınlabilecek bu iki
143
Temel Gazetecilik
süreç, Doğan ve Bilgin gruplarının fazlasıyla işine yaradı.

Bir yandan yazılı basındaki promosyonları televizyon ka
nallarından duyurma, diğer yandan televizyon programla
rını dergi sayfalarında lanse etmenin avantajını iki grup
bol bol kullandı. Var olan diğer gruplar onların gerisinde
kaldı. Uzan ailesi ellerinde bulundurdukları imar Bankası,
Adabank, cep telefonu Telsim, lnterstar (Magic Box) ve
Kral televizyon kanalları yanında, yazılı basın kurma giri
şimlerini 1 999 yılında yayına soktuğu Star gazetesiyle ger
çekleştirdi. Türkiye gazetesi, TGRT ve ihlas Haber Ajansı
nı elinde bulunduran Enver Ören'e ait ihlas Holding, Do
ğan, Bilgin, Aksoy, Uzan grubu yanında adını duyuran di
ğer bir grup oldu.
1 997 yılı içinde Türkiye'deki medya grubu sahipliği
bazı değişikliklere sahne oldu. Dinç Bilgin ile ortaklığı bu
lunan Çukurova grubu, Mehmet Ali Ilıcak'tan Akşam ve
Güneş gazetelerini satın alarak, medya alanında genişle
mesini sürdürdü. Çukurova grubunun başında bulunan
Mehmet Emin Karamehmet, Show TV ve Cine S'e % 50
hisseyle ortak oldu. Çukurova Holding, Türkiye'de inter
net kuruluşlarından biri olan Superonline'nin sahibi ve
cep telefonu Turkcell'in ortağıdır.
1 998 yılı içinde Cavit Çağlar, sahibi olduğu NTV tele
vizyon kanalını Doğuş Holding'e satarken, başka bir iş
adamı Korkmaz Yiğit medya dünyasına hızlı bir giriş yaptı.
Kısa süre içinde Kanal 6 ve Kanal E televizyon kanallarıyla
birlikte, Bilgin grubuna ait Yeni Yüzyıl gazetesini ve Aydın
Doğan'dan da Milliyet gazetesinin bir kısım hisselerini sa
tın aldı. Korkmaz Yiğit'in adının, Türk Ticaret Bankası'nın
satışıyla ilgili çeşitli yolsuzluklara karıştığı ortaya çıkınca
Aydın Doğan, Milliyet çalışanlarının da baskısıyla Mılli
yet in hisselerini geri aldı. Yeni Yüzyıl gazetesi 1999 yılı
'
içinde kapanırken, Kanal 6 ve Kanal E televizyonları Kork

maz Yiğit'in kardeşlerinin elinde kaldı.
Globalleşen Dıinyaı:lıı Medyanm Konumu
Özellikle Doğan ve Bilgin grupları, birbirleriyle zaman

zaman kıyasıya rekabete girmekle birlikte, iki nokta üze
rinde anlaşmayı ihmal etmedi. Bunlardan biri yazılı basın
daki dağıtımı, diğeri ise reklam fiyatlarının belirlenmesi
bakımından geliştirilen uygulamayı kapsıyordu. Bir başka
deyişle iki büyük grup, ülkedeki tiraj ve ratingi denetle
meyi elden bırakmayı istemiyordu. Bu durum ise, hiç kuş
kusuz dengelerin bu iki grup lehine kurulmasını berabe
rinde getirirken, ülke çapında yeni bir uygulamanın oluş
turulmasına neden oluyordu.
Dağıtım konusunda, 1 996 yılında, Doğan ve Bilgin
grupları BlR-YAY'ı kurarak piyasada tam egemenlik sağ
lama yoluna giderlerken, BlMAŞ'ı kurarak reklam fiyatla
rını belirleme ve bu havuzdan daha büyük pay kapma ya
rışına girdi. BlR-YAY'ın kurulması Sabah ve Hürriyet gaze
telerini dağıtan Birleşik Basın Dağıtım ile Cumhuriyet,
Türkiye ile Mılliyet gazetelerini dağıtan YAYSAT'ın birleş
tirilmesiyle oluşturulmuştu. Aydın Doğan'ın Hürriyet ga
zetesini satın almasıyla birlikte oluşturulan BlR-YAY'ın ilk
uygulaması ise, vaat ettiği promosyonları vermeyerek, oku
yucunun güvenini zedelediği ileri sürülerek Mehmet Ali
Ilıcak'ın sahibi olduğu Akşam gazetesini dağıtmama kararı
olmuştu.
Reklam fiyatlarının belirlenmesi konusunda önce ME
PAŞ, daha sonra BlMAŞ kuruldu. MEPAŞ'ta Kanal D, atv,
Show TV ortaktı. Bir başka deyişle Doğan, Bilgin ve Aksoy
gruplarının ortaklığı söz konusuydu. l 996'da BlR-YAY'ın
kurulmasının ardından, MEPAŞ'ın adı BlMAŞ'a çevrilerek
Erol Aksoy ortaklıktan çıkarıldı. 1 998 yılı içinde BlMAŞ'a
Erol Aksoy ve Uzan grubunun tekrar alındığı söylenirken,
diğer küçük gruplar dışarıda tutuldu. Genellikle bu uygu
lama, hiç kuşkusuz büyüklerin lehine sonuçlanırken, kü
çük ve orta boy ticari televizyon kanallarının ve TRT'nin
reklam gelirleri azaldı.
Temel Gazerecılik
1 990'lı yıllarda, medya sektöründe yaşanan önemli

uygulamalardan bir diğeriyse, gruplar arasındaki sendika
karşıtı anlaşmadır. Sendikaların düşük oranda bulunduğu
bir alan olan medya sektöründe, 1 990'lı yılların başından
itibaren çalışanlar sendikalardan istifaya zorlandılar. Sek
törde "yıldız" gazetecilere çok yüksek ücretler ödenirken,
asıl işi yapanlara ise "ortalama" denilebilecek düşük ücret
uygulamaları başlatıldı. Sektör içindeki ikili ücret yapısı ve
sendikasızlaşma yanında diğer bir uygulama olarak "taşe
ronlaşma" ortaya çıktı. Taşeronlaşma, daha önce aynı şir
ket bünyesinde yapılan, dolayısıyla aynı şirkette çalışanla
ra tanınan tüm haklardan çalışanları yararlandırmamak
için, üretim sürecinin bazı aşamaları sanki kurulan farklı
şirketlerce yerine getiriliyor gösterilerek personelin bu ye
ni şirketlere dağıtılmasıdır. Bu alandaki diğer bir uygulama
ise, Doğan ve Bilgin grupları arasında eleman transferi ya
pılmaması için gerçekleştirilen centilmenlik anlaşmasıdır.
1 997 yılı sonları ve 1 998 başı itibariyle medya sektö
ründe yaşanan diğer önemli bir olay, sermayenin ulusaşm
hale gelmesidir. Doğan Medya Grubu önce ltalyan, daha
sonra Alman dergi gruplarıyla anlaşarak kendi hisselerinin
bir bölümünü bunlara sattı. Holding içinde bu şekilde yeni
yabancı ortaklarla birlikte çıkarılacak dergilerin satış ve da
ğıtım alam olarak Kafkasya ve Orta Asya'daki Türk Cum
huriyetleri olması öngörülüyordu. Asıl önemlisiyse, Doğan
Medya Grubu'nun Türk medya baronları arasında ilk kez
uluslararası medya pazarına açılan olmasıydı.
Doğan Medya Grubu ikinci uluslararası hamlesini,
Haziran 1 999'da Time-Wamer Grubuna bağlı olan CNN
ile anlaşarak yaptı. CNN ile televizyon alanında haber ve
program üretimi amacıyla CNN-Türk adıyla ortak yatı
rımda anlaşan Doğan Holding, dergicilikten başka televiz
yon alanında da bir ilke daha imza atmış oldu. Yayıncılık
dünyası içinde önemli bir adım olarak nitelenen bu anlaş-
mayla CNN, dünyadaki ikinci büyük dış yatırımını Türki

ye'de Doğan Medya Grubu'yla yapıyordu. joint venture
olarak kurulan bu şirket Eylül 1 999'da faaliyete geçerken,
Türkiye ile birlikte Türkçe konuşulan bütün coğrafyaya,
özellikle Kafkasya ve Orta Asya ülkelerine dönük Türkçe
yayın malzemesinin üretimini yapmakta.
Ekim 1999'da faaliyete geçen j oint venture olarak ku
rulan CNN-Türk, Türkiye ile birlikte Türkçe konuşan bü
tün coğrafyaya özellikle Kafkasya ve Orta Asya ülkelerine
dönük Türkçe yayın malzemesi üretiyor. Aynı şekilde, çe
şitli dergileri yayımlamak için Bilgin Grubunun Amerikan
Hearst Grubu ve Doğuş Grubunun MSNBC-e ile olan iliş
kisini, Türk medyasının ulusaşırı olma yönünde diğer giri
şimleri olarak saymak gerekiyor.
Medyada 2001 Krizi ve Sonrası
1 997 yılından 2000 yılına kadar basın sektöründe, sektö

rün % 70'ini, televizyon sektöründe ise sektörün % 33'ünü
elinde bulunduran, Doğan ve Bilgin gruplarının ürün, fiyat
ve piyasa farklılaşması yaparak, oligopolcü bir yapı sergi
lemek bakımından gündemde olduklarını söylemek yanlış
olmaz. Kasım 2000 ile Şubat 200 l'de ülkede yaşanan iki
ekonomik krizin ardından, genelde küçülen ekonomi için
de medya sektörü kendine göre nasibini aldı denilebilir.
Bu durumun oluşmasında, hiç kuşkusuz bankaların
içinin boşaltılması, hortumlanması şeklinde tanımlanan
bankacılık sektöründe yaşanan krizin etkisi bulunuyor.
2000-2002 yıllan arasında medya sektöründe Bilgin gru
bunun elinde bulunan Etibank, Erol Aksoy'un iktisat Ban
kası, ihlas Holding'in ihlas Finans'ı, Bayındır Holding'in
Bayındırbank'ı, Ceylan Holding'in Bank Kapital'i ile Çuku
rova Grubunun Pamukbank'ı, dolaylı olarak da Yapı ve
Kredi Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kuru-
Temel Gazetecilik
lu tarafından Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna alınınca,

medya sektöründe bazı önemli değişiklikler gündeme geldi.
Dinç Bilgin, 2000 yılı Kasım sonu itibariyle Sabah ga
zetesini Çukurova Grubundan Mehmet Emin Karameh
met, Park Holding'ten Turgay Ciner ve MV Holding'ten
Murat Vargı'ya bırakarak, kendi ifadesiyle Sabah gazete
sinden "ceketini aldı ve çıktı". Ocak 200 l 'de ise çalışanla
rının ve Aydın Doğan'ın desteğiyle tekrar Sabah gazetesine
geri döndü. Medya sektöründe işler durulmadı. Şubat
200 l 'de gelen ikinci ekonomik krizin ardından basın sek
töründe yer alan gazetelerin bölge sayfalan, çeşitli gazete
lerin ekleri kapatılırken, pek çok medya mensubu işten çı
karıldı. Mart 200 1 itibariyle medya sektöründe yaklaşık üç
bin kişi işini kaybederken, medya piyasasında büyük bir
karmaşa yaşandı.
Bu durumu atlatabilmek için, bazı medya kuruluşları
kendine göre önlemler almaya başladı. Doğuş Grubu, bün
yesinde bulunan Körfezbank ve Osmanlı Bankası'nı Garan
ti Bankası'nın içine aldı. Böylece elinde yalnızca Garanti
Bankası kalmış oldu. İnternet sağlayıcı şirketi lxir'i Çuku
rova Grubu'ndan Superonline'a sattı. Bilgin Grubu içinde
durum pek netlik kazanmamakla birlikte, var olan yayın
kuruluşlarında personel değişikliği yapılarak, yayınlarını
sürdürdü.
Asıl önemli olay ise, Haziran 2002'de Çukurova Gru
bu bünyesinde bulunan Yapı ve Kredi Bankası ile Pamuk
bank'ın birleşme kararı almasından bir gün sonra, Pamuk
bank'ın Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu tara
fından Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna devredilmesi ol
du. Grubun mali yapısı itibariyle, Yapı ve Kredi Bankası da
bu durumdan yara alırken, Show Televizyonu Star Tele
vizyonu Kanal D, ATV, NTV, Hürriyet gazetesinden bazı
çalışanlar yer değiştirdiler.
Aydın Doğan Eylül 2002'de Sabah'ı çıkaran kadroyu,

mali destek vererek Vatan adıyla bir gazete çıkarmak için
Sabah gazetesinden ayırınca, Sabah gazetesine yeni bir yö
netim geldi. Sabah gazetesinin Aydın Doğan'a, ATV'nin ise
Park Holding sahibi Turgay Ciner'e satılacağı medyada
konuşulmaya başlanırken, "Yayın bağımsızlığı paradan ge
çer" diyen Aydın Doğan'ın, Bankacılık Düzenleme ve De
netleme Kuruluna Sabah ve iştiraklerini satın almak için
teklif vermesi, fakat anılan Kurulca reddedilmesi, Turgay
Ciner'in Cumhuriyet gazetesinin hisselerinin % 20'sini sa
tın alması, aynı zamanda Marka Yayıncılık adına Sabah ga
zetesinin marka ve lisans hakkı ile ATV'nin lisans yayın
hakkını alması, Birleşik Dağıtım Şirketini Cumhuriyet, Sa
bah ve Akşam gazetelerini dağıtmak için tekrar hayata ge
çirmesi ise medyada büyük yankı buldu. Aydın Doğan, Va
tan gazetesini 2007 yılında satın aldı. Bu şekilde gazeteleri
arasına yeni bir gazete daha eklenmiş oldu. Vatan gazete
sinin yönetiminde ise değişiklik olmadı.
2002-2006 yıllan arasında Türkiye'de medya alanında
önemli değişikliklerin olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Dinç Bilgin ve grubu medya alanından tümden çekilirken,
medyadışı yeni bir patron olan Turgay Ciner, on yıl vadeli
ödeme anlaşmasıyla Bilgin'in elinde bulunan medya kuru-
1 uşlarının patronu olmuştur. Ciner, başında "merkez" adı
bulunan yeni kurulan şirketleriyle, Bilgin'den devraldığı
gazeteleri, dergileri, televizyonu, haber ajansını, dağıtım ve
pazarlama şirketini yeniden yapılandırmıştır.
Bu şekilde Sabah, Takvim, Pas, Fotomaç, Yeni Aktüel
Haber, Yeni Para, Şamdan Plus, Home Art, A TV, Sabah
Haber Ajansı yeniden şekillenmiştir. Merkez Dağıtım ve
Pazarlama Sanayi ve Ticaret A.Ş. kurulmuş, lzmir'de Yeni
Asır gazetesi ise Merkez lzmir Gazete Dergi A.Ş. şeklinde
düzenlenmiştir.
Temel Gazetecilik
14.2. 2004'te TMSF tarafından Uzan Grubu'nun elinde

bulunan bütün şirketlere el konulunca, Uzan Grubu'na ait
gazeteler, radyolar, televizyonlar TMSF'ye geçmiştir. 2005-
2006 içinde TMSF tarafından radyolardan bazıları - Metro
FM, }oy FM, Super FM Kanadalı bir medya grubu olan
Canvest'e satılırken, Türkiye'nin ilk özel televizyon istas
yonu olan Star TV Aydın Doğan tarafından satın alınmış
tır.
2007 yılı içinde Dinç Bilgin ve Turgay Ciner arasında
yapılmış gizli anlaşmaların ortaya çıkması, Ciner grubu
nun ödeme güçlüğü içine düşmesiyle Dinç Bilgin'in sahip
olduğu medya kuruluşları TMSF'ye geri dönmüştür.
TMSF, özellikle Sabah ve ATV'yi satmak için birkaç giri
şimde bulunmakla birlikte, satamamıştır. TMSF'nin Aralık
2007'de Sabah ve ATV'yi satmak için açtığı ihaleye giren
tek şirket olan Çalık Grubu'nun Turkuaz adlı şirketi, Sa
bah ve ATV'yi 1 . 1 milyar dolar muhammen bedelle satın
almıştır. TMSF, ihalede verilecek para az olduğu takdirde,
ihalenin yenilenebileceğinden yine söz etmektedir.
Daha önce Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer tara
fından geri gönderilen özel radyo ve televizyonları düzen
leyen yasa yerine, AKP Hükümeti'nin yeni bir yasa hazır
ladığı ve TBMM'ye sevk etmek istediği bilinmektedir. Yeni
yasa taslağında, medya şirketlerinde yabancı payının %
25'ten % 50'ye çıkması söz konusu olurken, yabancı med
ya grubunun ikinci bir radyo televizyon şirketindeki sa
hiplik oranı ise % 25 ile sınırlandınlmaktadır. Hiç kuşku
suz bu yasa daha önce geçmiş olsaydı, TMSF'nin yapacağı
Sabah-ATV ihalesine daha fazla sayıda şirket katılabilirdi.
Uzan Grubu'ndan TMSF'ye geçen Star gazetesi, Kıbrıs
lı işadamı Ali Sefa Özmen tarafından satın alınmış, gazete
kısa süre içinde yeni sahibi tarafından Zaman gazetesi ku
rucularından Alaattin Kaya'ya satılmıştır. Alaattin Kaya'ya
satılan Star'ın 2009 yılında çoğunluk hisseleri Turizmci
l so
Fettah Tamimce tarafından satın alınmıştır. llk cep telefo

nu şirketi olan Telsim ise, lngiliz cep telefon şirketi Voda
fone tarafından satın alınmıştır. Böylece Vodafone Türk
cep telefonu piyasasında bir oyuncu olarak yerini almıştır.
Doğuş Grubu, Garanti Bankası'm General Electric'e
satarak yönetim hakkım elinde bulundurmayı sürdürmek
tedir. General Electric gibi bir medya deviyle yapmış oldu
ğu yeni anlaşmayla Doğuş Grubu, bu şekilde daha önce
elinde bulundurduğu medya kuruluşları bakımından yap
mış olduğu anlaşmaları, bankacılık alanına da taşımıştır.
20 1 0 yılı başından itibaren General Electric Doğuştan satın
aldığı hisseleri satmak ve bankacılık sektöründen çıkmak is
temektedir. Satış henüz gerçekleşmemiş bulunmaktadır.
Aydın Doğan ve Doğuş Grubu, Türk medya sektörün
de Amerikan asıllı dev medya şirketleriyle - American
OnLine Warner ve General Electric ile - anlaşmalar yapa
rak, hisse devri suretiyle iş yapan gruplar haline gelmişler
dir. Aydın Doğan, bankası Dışbank'ı Yunan asıllı bankacı
lık kuruluşu Fortis'e, Petrol Ofisi hisselerinin bir kısmım
Avusturyalı bir petrol şirketine satmayı uygun görmüştür.
Çukurova Grubu, Yapı Kredi Bankası'm Koç Grubu'na
satarken, grup içinde yer alan Ilıcak Ailesine ait Tercüman
gazetesini Koza Davetiyeleri'ne satmıştır. Tercüman gaze
tesinin adı Bugün olarak değiştirilmiştir. TMSF'ye bütün
borçlarım ödeyen Çukurova Grubu cep telefonu şirketi
Turkcell'deki ortaklığım korumaktadır. Şirketin yönetim ku
rulu başkanlığım Mehmet Emin Karamehmet bırakmıştır.
Saran Grubu medya alanında çok sayıda radyoyu elin
de bulunduran bir tekel olarak Türk medya pazarına gir
miş bulunmaktadır. PINK Radyo adım taşıyan kadın rad
yosu, grubun elinde bulunan radyolar arasında önemli bir
i -:;lf'v görmektedir. lnternet alanında en önemli servis sağ
l ayıcılar olan "e-kolay net" ile Doğan Grubu, "superonli
n e " ile Çukurova grubu öne çıkmaktadır.
l sı
Temel Gazeteci/ık
TMSF Mayıs 2006'da elinde bulunan Aksoy Grubu

şirketlerle bir protokol imzalayarak, Erol Aksoy'un şirket
lerini kendisine geri vermiştir. Bu şekilde, Kablo net ve
lnteraktif gibi kablolu yayın şirketleri, Cine 5 ve Show
Radyo Aksoy'a iade edilmiş; şirketin çalıştınlmasına izin
verilerek, Aksoy'un borçlarını ödemesinin yolu açılmıştır.
Erol Aksoy'un kendisine çalıştırması için iade edilen şir
ketlerinin TMSF'ye olan borçlarının taksitlerini ödememe
si nedeniyle TMSF Erol Aksoy'a ait medya kuruluşlarını
satmak istemektedir. Satış için gerekli işlemler henüz baş
latılmamıştır.
Turgay Ciner'in Merkez Holding'i TMSF'ye geçmekle
birlikte, medya alanından çıkmamıştır. Televizyon kanalı
Kanal l'in sahibi olan Turgay Ciner, Kasım 2007 içinde
Ufuk Güldemir'in büyük emekle kurduğu HaberTürk tele
vizyon kanalını satın almıştır. HaberTürk'ün satış görüş
melerini Ufuk Güldemir'in ölümünden önce başlattığı, sa
tışın ancak ölümünden sonra gerçekleştiği üzerinde du
rulmaktadır. Turgay Ciner, 2009 yılı içinde HaberTürk te
levizyonu yanında HaherTürk gazetesini yayın hayatına
sokmuş bulunmaktadır. Ciner grubu tarafından 20 1 0 yı
lından itibaren Bloomberg TV'nin HaberTürk'le yapılan
anlaşmayla Türkçe yayınlanmasını sağlamıştır.
Dünya medya devlerinden News Corporation, Atlantic
Records'un Başkanı Ahmet Ertegün'le yaptığı ortaklıkla lh
las Holding'in elinde bulunan TGRTyi satın almak için
2006 yılı içinde anlaşmıştı. Aralık 2006'da Ahmet Erte
gün'ün ölmesi üzerine, yapılan düzenlemelerle, News Cor
poration lhlas Holding'in ana hissedarı olan Huzur Radyo
ve Televizyon AŞ'yi yabancı sınırlamasını aşarak satın al
mıştır. Satın alma sonunda TGRT, yayınlarını sürdürmekle
birlikte, News Corporation'a bağlı olarak kurulan Fox ve
Fox Life televizyon kanalları 2007 yılında yayına girmiş
lerdir. RTÜK tarafından bu durum onaylanmıştır.
ls2
2. BÖLÜM
Değişen Gazetecilik ve Dünya
Gazetenin Doğuşu ve Geleneksel Gazeteciliğin Gelişi.mi
Gazete, 1 7 . yüzyılda ilk kez Avrupa'da yayımlanmaya baş

layan bir kitle iletişim aracıdır. Haber kağıtları ile haber
mektuplan, gazetenin öncüleri olarak Avrupa'da 14. yüz
yıldan itibaren çeşitli işlevler görmüştür. Haber kağıtları,
aristokrasi hakkında bilgi taşıma işlevi görürken, haber
mekcuplan, burjuvazinin ticari sorunlarını çözmesinde
yardımcı olmuştur. O günden bugüne gazetenin insanoğ
luna hizmet götürmeye devam etmesi, gerçekten önemli
toplumsal bir olgudur.
Avrupa'da matbaanın yaygınlaşmasıyla birlikte, haber
kağıtlarına daha çok orta Avrupa'daki Alman prenslikle
rinde yer alan dükkanlarda, pazar yerlerinde, panayırlarda
rastlanırdı. Gerçek anlamda popüler ve dramatik bir olay
olunca, haber kağıdı çıkarılır ve satılırdı. Daha doğru bir
deyişle, haber kağıtları herkesin ilgisini ve merakını çeke
cek konulan kapsardı. Örneğin bir kralın ölümü ve tahta
Temel Gazerecilik
çıkışı, çocuğunun olması, evlenmesi, meydan muharebele

ri, prensliklerin arasında yapılan turnuvalar, cadıların ve
dinsizlerin yakılışı, salgın hastalıklar gibi. . .
Avrupa'daki haber kağıtlarının benzerlerine 14. yüz
yıldan itibaren japonya'da da rastlanırdı. japonya'da çıkan
"kawara-ban" adı verilen haber kağıtlarında kavramsal ya
zılar yanında bazen şekiller de yer alırdı. Bunlar genelde
bir tek olayı haber olarak verir ve dükkanların önünde
sergilenirlerdi. Bu uygulamanın üçyüz yıl kadar sürdüğü,
1 7. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupa'daki benzerleriyle
karşılaştırılabilecek düzeyde olan "yomiuri" adlı haber ka
ğıtlarının sokak satıcıları tarafından satıldıkları bilinmek
tedir.
Haber mektuplarını çıkaranlar tacirler, bankerler ol
muştur denilebilir. 1 3. Yüzyıldan itibaren Avrupa'da bazı
bankerlik kuruluşları haber toplama- istihbarat bakımın
dan faaliyet gösterirlerken, zaman içinde haber mektubu
da çıkarmışlardır. Bu alanda faaliyet gösteren bankerlik
kuruluşları arasında Floransa'da Medici'ler, Augusburg'da
Fugger'ler, Frankfurt am Main'de Rothchild'ları anmak ge
rekir. Medici ve Fugger'ler 14. yüzyılda bankerlik yaparak
varlıklarına varlık katmışlardır. 1 8. Yüzyılda ise önemleri
ni yitirerek, yerlerini halen de önemini koruyan Rothchild
ailesine bırakmışlardır.
Fugger'ler haber mektubu çıkarmak için istihbarat
toplayan ilk bankerlik kuruluşu olarak hükümetlere para
sal yardım da sağlamışlardır. Yaptıkları parasal yardımlar
karşılığında çeşitli ülkelerde askerlerden, misyonerlerden,
devlet memurlarından, gemi kaptanlarından, bankerlerden
her türlü enformasyonu, kişisel kaynaklardan olabildiği
gibi, mektuplar şeklinde de almışlardır. Haber mektupla
rında çeşitli haberler yer alırken, bunlar çoğunlukla Fran
sızca, Ispanyolca, lngilizce ve hatta Latince olarak kaleme
alınmaktaydı.
Fugger'lerden kalan haber mektuplarının önceleri elle

çoğaltılıp Almancaya çevrilerek Bavyera, Avusturya ve çev
re Alman Prensliklerinde dağıtıldıkları bilinmektedir.
1568- 1604 yıllan arasında etkin olan Fugger haber mek
tupları "normal" ve "özel" tarife uygulanarak abonelerine
de dağıtılmışlardır. Benzeri şekilde haber mektuplan 1 6.
ve 17. yüzyıllarda lngiltere'de ve Avrupa'nın çeşitli yerle
rinde hizmete sokulmuşlardır. Bu tür hizmetlerin ise, 18.
yüzyılın sonuna kadar sürdüğü söylenebilir.
Fugger haber mektuplarını çoğaltanlar kendilerini
"nouvallanten" adıyla çağırırlarken, lngiltere'dekilere "in
telligencer" denilmekteydi. Aynı şekilde, Rönesans sıra
sında ltalya'da Roma'da "mananti" , Venedik'te "gazattan
ti" , diğer ltalyan Prensliklerinde "corrieri" adı verilmek
teydi. Hollanda'da elle yazılmış haber mektuplan "coron
to" , lspanya'da "relacioenes", lsveç'te "tidente" şeklinde
anılmaktaydılar.
Özellikle ltalyan haber mektuplarında savaşlar, olağa
nüstü olaylar, gemicilikle ilgili haberler, geziler, başka ül
kelerdeki gelenekler, adetler anlatılırdı. Rönesans sırasında
ltalya'da Roma Katolik dünyasının merkezi olarak, Vene
dik ve Cenova ise liman kentleri olarak iyi haber kaynak
larıydı.
Haber kağıtları ve haber mektupları gerçekten 1 7 .
yüzyılda çıkan ilk gazetelerin öncüleri olarak Avrupa'da iş
levselliklerini korumuşlardır. Tacirlere, bankerlere, gemi
cilere büyük hizmetler götürmüşlerdir. Hiç kuşkusuz, ha
ber mektupları ile haber mektuplarının gazeteciliğin doğu
şundaki ve siyasal iletişim yönünden önemleri hiçbir şe
kilde yadsınamaz.
llk gazetenin yayımlanmasında, Avrupa'da çeşitli ül
keler arasındaki çoğu din kaynaklı savaşlar hakkında bilgi
edinme isteğinin önemli rol oynadığı bir gerçektir. Gaze
tenin doğuşunda Avrupa'da sermaye birikiminin başlama-
l ss
Temel Gazetecı1ık
sının ve ticaretin gelişiminin etkileri de olmuştur. ilk çı

kan gazeteler, Orta Avrupa'da ticaretin geliştiği, kentleş
menin en yoğun olarak görüldüğü kentlerde, insanlara be
lirli ve düzenli aralıklarla yayın sunma olanağı şeklinde or
taya çıkmıştır. Osmanlı Imparatorluğu'nun Avrupa'daki
varlığı, sürdürdüğü fetih hareketleri, özellikle Orta Avrupa
devletleriyle komşu olmasının, ilk gazetelerin çıkmasında
hızlandıncı bir etken olduğundan kuşku yoktur.
ilk süreli yayın olarak gazete nerede, ne zaman oraya
çıkmıştır? Bu soruya doğru ve tek bir yanıt bulabilmek
güçtür. Bazı kaynaklara göre, ilk gazete 1609'da Bremen
yakınlannda Augusburg'da yayımlanmıştır. Augusburg'da
çıkan ilk gazetenin adı A vis Relation Oder Zeitungdur.
Aynı yıl, Strasburg'da Relation adlı bir başka gazetenin ya
yımlanmaya başladığı bilinmektedir. Başka bir kaynak ise,
Hollanda'da 1 605'te ticari bültenden doğduğu sayılan Niu
ewe Tijdingen adlı yayının ilk gazete olduğu üzerinde dur
maktadır.
ilk gazetenin çıkması, yani gazeteciliğin başlamasında
gözden uzak tutulmaması gereken ise, bu faaliyetin Avru
pa'da merkezi otoritenin hüküm sürdüğü mutlak monarşi
lerle yönetilen ülkeler yerine; dağınık, birliği zayıf olan ve
ticaretin gelişmesiyle ekonomik gücü artan kentlerde daha
çabuk ve kolay bir şekilde başlamasıdır. Genelde mutlak
monarşilerdeki güçlü iktidar baskısı ve denetimi, gazeteci
liğin gelişmesinde olumsuz katkılarda bulunmuştur. 17.
Yüzyıl kapanıp 18. yüzyıla girildiğinde, dünyada gazete
çıkan ülke sayısında artış görülürken, gazeteciliğin temeli
olan haber verme işlevinde bazı gelişmeler olmuştur. Buna
karşılık, Avrupa'nın pek çok ülkesinde gazete üzerindeki
denetimler sürmüştür. Bu denetimler, 19. yüzyılda da de
vam edegelmiştir.
18. Yüzyılda gazetenin ve gazeteciliğin gelişim çizgisi
ni değiştiren iki önemli olay, hiç kuşkusuz Amerikan Ba-
Degişen Gazetecilik ve Dünya
ğımsızlık Savaşı ile Fransız lhtilali'dir. Amerikan Bağımsız

lık Savaşı ve Fransız ihtilali ile "basının özgür olması anla
yışı" kabul görmüş, Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'ne ve
insan Haklan Evrensel Bildirgesi'ne yazılı olarak girmiştir.
Gazeteciliğin kuramsal çerçevesini oluşturan düşünce ve
fikir özgürlüklerinin yazılı hale gelmesi, gazete ve gazete
ciliğe özgü yöntem ve tekniklerin biçimlenmesine büyük
ölçüde katkıda bulunmuştur.
19. Yüzyıl, gazetenin ve gazeteciliğin gelişmesi, ku
rumsallaşması bakımından pek çok köklü değişikliğin gö
rüldüğü bir yüzyıldır. Hiç kuşkusuz, 19. yüzyılda lngilte
re'de endüstri devriminin başlaması, dünyada gazeteciliğe
de damgasını vurmuştur. l ngiltere'de başlayan endüstri
devrimiyle bağlantılı olarak gelişen enformasyon devrimiy
le, gazetecilik daha fazla özgürlük elde etmiş, bir meslek
şekline dönüşmüş ve okuyucu kazanmıştır. Gazeteler oku
yucusunu tutmak, sürekli okuyucu haline getirmek için
haberleri izlemiştir. Gazete ve gazetecilik toplum içinde
etkili olmaya yönelmiştir.
Endüstri ve enformasyon devrimleri yanında, ulaşım
ve iletişimde olan devrimlerin gazete ve gazetecilik üze
rindeki etkisi büyüktür. Ulaşım ve iletişim devrimleriyle
birlikte, insanoğlunun "zaman ve yer" üzerinde egemen
olması bir gerçek haline gelmiş, "zaman" ve "uzaklık/ya
kınlık" kavranılan önem kazanmıştır. Gazetecilikte haber
toplama, yazma ve dağıtma yönünden zaman, uzaklık/ya
kınlık kavramlarından yararlanılarak haber ajansları kuru
lurken; haber yazma, sayfa düzenlemesi kurallarının geliş
t irilmesine yönelmiştir. Daha doğru bir deyişle, gazetecili
�in temeli olan enformasyon toplanması, dağıtımı kolay
laşmış, nitelik ve nicelik yönünden daha kapsamlı bir şek
le dönüşmüştür.
Endüstri devrimi ve beraberinde getirdiği teknolojik
gelişmeler, gazetelerin bu teknolojilerden yararlanmasına
Temel Gazetecılik
neden olurken, gazeteler toplumsal ve teknolojik kurum

olarak yerini almıştır. Gazeteciliğin 1 9 . yüzyılda gelişme
sinde en önemli değişikliklerden biri, insanın ilgisini çek
me ilkesinin benimsenmesidir. Insanın ilgisini çekme ilke
siyle birlikte, gazetecilik yeni bir boyut kazanmış, haber
vermede olayları, düşünce ve fikirleri aktarmada insanın
duygularına yönelme ön plana çıkmaya başlamıştır. Bu il
kenin getirdiği yeni anlayışla, gazeteler, sadece seçkinlerin
okuduğu yayın organları olmaktan çıkıp, geniş kitlelerin
okuduğu gazeteler olmaya dönüşmüştür.
19. Yüzyılın ortalarından itibaren, seçkinci gazetecilik
anlayışından halka dönük gazetecilik anlayışına ve kitle
gazetesine geçiş, gazetenin 19. yüzyılda doruk noktasına
ulaşmasını sağlamıştır. Gazetecilikte "insanın ilgisini çek
me anlayışı" olarak nitelenen bu yaklaşımla ilginçlik, önem
lilik, anlamlılık ve sansasyon gibi kavramlar gazetecilikte
önemli olmaya yönelmiştir. Bu kavramlar, 20. yüzyılda da
gazeteciliğe damgasını vurmayı sürdürmüştür. Magazin,
fikir, radyo, televizyon gazeteciliğin çerçevesini oluşturan
insanın ilgisini çekme anlayışı, 2 1 . yüzyılda da, değişmek
te olan gazetecilik uygulamalarında kendini açık ve seçik
bir şekilde hissettirmektedir. Özel ilgi ve isteğe dönük bir
şekilde insanın ilgisini çekme anlayışının kullanılması, hiç
kuşkusuz 2 1 . yüzyıl gazeteciliğinin temel çıkış noktasını
oluşturacak gibi görünmektedir.
20. Yllzyılda Gazetecilik
20. Yüzyılda gazeteciliğe damgasını vuran, hiç kuşkusuz

çeşitli kitle iletişim araçlarıyla gazetecilik yapılmasıdır.
Belki 20. yüzyılı bu açıdan, "kitle iletişim araçları çağı"
olarak nitelemek yanlış olmaz. Gerçekten de 20 . yüzyılın
ilk yansına yazılı basın-gazete, dergi ve kitap egemen olur
ken, ikinci yarısında egemenlik önce radyo daha sonra te-
l ss
levizyon yönünden görülmüştür. 19. Yüzyılın içinde do

ruk noktasına erişen "geleneksel gazetecilik" , 20. yüzyılda
farklı kitle iletişim aracıyla gazetecilik yapılsa bile devam
edegelmiştir. Geleneksel gazeteciliğin değişmeye başlama
sında, l 970'li yıllardan itibaren gazetecilik alanında kulla
nıma giren bilgisayarların rolü bulunmaktadır. "Yeni gaze
tecilik anlayışı" ise tümden bilgisayar teknolojisinin, gaze
tecilikte kullanılmasıyla gerçekleşme yolundadır.
Siyasal iletişim yönünden yoğun günler ve yıllar ya
şandığı için, 20. yüzyılın ilk yarısını, ayrıca "ideoloji çağı"
olarak ele almak yanlış olmaz. Bu dönemde öykü kitapla
rının, dergilerin ve gazetelerin popülerleşmesi yönünde
büyük bir talebin olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. Rek
lamcılık gelişen kitle iletişim araçlannda önemli yer tutar
ken, çağdaş toplumda basının rolü ve önemi giderek artan
ölçüde kabul görmeye başlamıştır. Bu nedenle, Birinci
Dünya Savaşı'na kadar, gazetecilik yönünden olduğu ka
dar, tüm gelişmekte olan kitle iletişim araçları yönünden
enformasyon ve kültür endüstrilerinin gelişmesine önem
verilmiştir. Bu gelişme çizgisinin izlenmesinde, savaştan
öte başka nedenler de vardır.
Avrupa'da bir yandan yeni tür otokratik yönetim bi
çimleriyle karşı karşıya kalınırken, gazetecilik yapan kitle
iletişim araçları yönünden özgürlük kadar denetim söz
konusu olmaya başlamıştır. 19. Yüzyılın son çeyreğinden
itibaren oluşmaya başlayan basın tekelleri yönünden yapı
lan eleştiriler de aynı yöndedir. Eninde sonunda 20. yüzyı
lın ilk yansı içinde gerçekleşen iki büyük dünya savaşı ve
izleyen olaylar, geleneksel gazeteciliğin kendini yenileme
sine neden olmuştur. Özellikle popüler kitle gazetelerinin
tercih ettiği sansasyonel çizgi, sokaktaki adamın gazeteci
lik yapan kitle iletişim araçlanna olan güvenini yitirmesine
neden olmuştur. Radyonun, aktüalite dergilerinin, resimli
dergilerin, televizyonun gazetecilik yönündeki çabası, po-
Temel Gazetecilik
püler kitle gazetelerinin çizgisinde değişiklikler getirirken,

"magazinleşme olgusu" tüm gazetecilik yapan kitle ileti
şim araçlarının ürettiklerinin temel çıkış noktasını oluş
turmuştur.
20. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren, gazetecilik yö
nünden durum daha karmaşık bir hal almıştır. Bir yandan
reklamlarla sömürü, diğer yandan siyasal yönlendirme iz
leyicilerin dikkatli olmalarını beraberinde getirmiştir. Ga
zetecilik yapan kitle iletişim araçları çerçevesinde, "top
lumun iyiliğini isteme veya kamu yararı için" çeşitli şekil
lerde değerlendirmeler yapılmış ve beklentiler dile getiril
miştir. Beklentiler, çoğu kez "özgürlükler/denetimler" ,
"toplumsal/kişisel değerler", "laik/ahlaki istekler"le tutarlı
kılınmıştır. Zaman zaman beklentiler farklı kitle iletişim
araçlarına uygulanmıştır. Durumu zorlaştıran ise, kitle ile
tişim endüstrisinin ve mesleki çıkarların gücünün artma
sıdır. Hele hele kitle iletişim endüstrisinin kendi ticari ve
profesyonel amaçlarına göre uğraşlarını planlaması ve
özerklik isteği işleri daha da zorlaştırmıştır.
Toplumda, kitle iletişimine dair kuralları koyan ve
düzenleyen devlet ile iletişim endüstrisinin sınırsız özgür
lük istekleri bakımından sorun düğümlenir görünmekle
birlikte, yasalar ile uygulamalar arasında karmaşa sürüp
gitmektedir. Diğer yandan, başka bir uzlaşamama alanı ise,
kitle iletişim araçlarının eğitim işlevi yönündendir. "Yoz
kültürün mü yoksa seçkin kültürel değerlerin mi" akta
rılması tartışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Kitle
iletişim araçlarının temel işlevinin eğlence ve oyalama ol
duğunu vurgulama ise, diğer bir uzlaşamama noktasıdır.
Dikkat edileceği gibi, tartışmalar kitle iletişim araçla
rının "özel girişim eliyle mi yoksa kamu yararına mı" ça
lışması gerekli noktasında birleşmektedir. Asıl temelde ya
tan ise, toplumdaki tüm iletişim endüstrilerinde olduğu
gibi, gazetecilikte de iletişim kanallarını denetleyen eşik
bekçilerince sürdürülen savaşın sürüp gitmesidir. Gazete

yayıncılan, genel yayın yönetmenleri, gazeteciler, hepsi de
iletişim kanallarını kendi amaçlanna göre denetlemek ve
ellerinde tutmak istemektedirler.
Özgürlük/denetim arasında savaş sürerken, gazetecilik
kurumlan bu durumdan çeşitli şekillerde etkilenmektedir.
Ayrıca, gazetecilik kuruluşlan, dünyada gelişen iletişim
teknolojisiyle küresel siyasal ekonomideki değişikliklere
ayak uydurmak zorundadır. Uluslararası iletişim alanında
çokuluslu şirketlerin büyümesi, küresel reklamcılığın ge
lişmesi, gitgide gazetecilik yapan kitle iletişim araçlarının
yönetimini ve denetimini daha az sayıda elde toplanır şek
le dönüştürmektedir. Gazetecilik yapan araçlarla iletişimin
gerçekleşmesi ise, artan ölçüde parasal gücün kullanımıyla
mümkün olabilmektedir.
21. Yüzyılda Değişen Gazetecilik
Gazeteciliğin dünyada bir değişim süreci içine girdiğini

söylemek gerekir. Özellikle, gazetecilik mesleğinin temel
niteliklerinde bu değişim kendini iyice belirgin kılıyor. Bu
durum, 1 990'da çıkan Körfez Krizi ve 1 9 9 l 'deki Körfez
Savaşı ile kendini belli etti denilebilir. ABD'de 1 1 Eylül
200 l 'deki saldırılar ile doruğa çıkan terör ve şiddet olayla
rı, Usame Bin Ladin liderliğinde El Kaide gibi terör örgüt
lerinin öne çıkmasına neden olurken, gazetecilik açısından
ise önemli değişiklikleri beraberinde getirdi.
Afganistan'daki savaşın arkasından 20 Mart 2003'te
başlayan ve resmi olarak 1 Mayıs 2003'te bittiği söylenen
Irak Savaşı hala düşük yoğunluklu olarak devam ediyor.
1 rak Savaşı gazetecilik açısından farklı yaklaşımlann kulla
nı imasını devreye sokmakla kalmayıp, iletişim hak ve öz
gürlüklerinin yeniden tanımlanmasına, yeni iletişim tekno
lojilerinden fazlasıyla yararlanılmasına da neden oluyor.
Temel Gazetecilik
Gazetecilik teknolojisindeki yeni gelişmeler, sürekli

olarak gazetecilerden bilgi işleme yöntemlerini daha çok
benimsemelerini gerektiriyor. Yeni bilgi işleme yöntemle
rinin bulunması ise, teknolojinin enformasyonun akışının
düzenlenmesi yönünden devam eden bir mücadele alanı
olarak süreceğe benziyor. 1990 yılındaki Körfez Krizi ile
1 99 1 yılındaki Körfez Savaşı bu durumu fazlasıyla açığa
çıkardı denilebilir. Liberaller ve muhafazakarlar Körfez Sa
vaşı hakkında pek çok söz söylediler.
Dünya savaş tarihinde ilk eşanlı olarak izlenen savaş
olan Körfez Savaşı hakkında pek çok eleştiri yapıldı. Bu
eleştiriler arasında 20. yüzyılın başlarında Amerikalı gaze
teci Walter Lippmann tarafından Birinci Dünya Savaşı'nı
izlemek yönünden sıkça kullanılan "olaylan bütünlük ve
denge içinde iyi bir şekilde izleme"nin Körfez Savaşı'nda
teknik yetersizlik yüzünden yeterli olamadığı da yer alı
yordu. Aslında eleştirilmek istenilen, haber kaynakların
dan akan enformasyonu işleyebilmek yönünden gazeteci
lerdeki teknik yetenek eksikliğiydi. Gazetecilerin teknik
yetersizlikleri yanı sıra, haber kaynaklarının enformasyo
nu yönlendirmede sergiledikleri beceriler de sorunluydu.
Gazeteciliğin temel işlevlerinde görülen değişiklikler,
enformasyonun artık yalnızca aktarılmasıyla yetinilmeyip,
iyi bir şekilde izlenmesininin önemini vurgulamakta. Yapı
lan haberlerde enformasyonun aktarılması yanında, dezen
formasyonun kullanımında artış görülüyor. Bunda hiç
kuşkusuz devam eden Irak Savaşı'nın rolü olduğu kadar,
terör ve şiddet olaylarının artış göstermesinin de büyük
payı olduğu bir gerçek. Yeni bir gazetecilik anlayışı devre
ye girerken, gazetecilikte görülen değişikliklerin nedeni,
niçini üzerinde biraz kafa yormanın gerekli olduğunu söy
lemek ise yanlış değil.
Çoğulcu toplumun istekleri ve kullanılan yeni tekno
lojiler "geleneksel gazeteciliğin" değer yargılarını sarsmaya
Degişen Gazetecilik ve Dılnya
yöneldiği gibi, yeni bir uzmanlaşma bakımından piyasa da

oluşturuyor. işte burada önemli bir dönemeçte olduğumuz
görülebiliyor. Geleneksel gazetecilik ve geleneksel gazete
cilik eğitimi görmüş olmak, piyasanın isteklerini karşıla
makta yetersiz kalıyor. Yeni teknolojilerin kullanımı, en
formasyon bolluğunu beraberinde getirmekle kalmıyor,
aynı zamanda çok hızlı bir şekilde akışını da sağlıyor. En
formasyonun yapısı ise çok kaynaklı, fakat karmaşık. Bu
nedenle, gazetecilik yapan kitle iletişim araçlarının birbi
rini kollaması, neleri izleyeceklerini planlaması gerekiyor.
Gazeteler için günün haberlerini yorumlamak, bunla
ra içerik kazandırmak artık önde geliyor. Günün olaylarını
radyoyla, televizyonla, bilgisayar ekranıyla hazır şekilde
aktarmak artık yeterli değil. Gazetecilerin bunlara yeni bir
şeyler katması gerekiyor. Geleneksel gazetecilikte, habere
konu olan olayı izlemek olağandı. Şimdi, bu yol yine izle
niyor ama görülen değişiklik haber olabilecek olaylar için
çaba gösterme şeklinde kendini gösteriyor. Halkla ilişkiler
uzmanları, pazarlamacılar, piyasa araştırmacılarının tümü
kitle iletişim araçlarında "haber olabilecek olaylan" çıka
rabilmek için çaba harcıyorlar. Daha doğrusu, gazetecilik
yapan kitle iletişim araçlarının geleneksel edilgenliğini zor
luyorlar.
Bu değişim süreci içinde öne çıkanlar arasında savaş
gazeteciliği, barış gazeteciliği (peace journalism) , magazin
gazeteciliği ( tabloidiziation) , yurttaş gazeteciliği ( citizen
journalism) ile kamusal gazetecilik (public journalism) yer
alıyor. Öne çıkanlar bir yandan gazetecilik mesleğinin te
mel niteliklerinde değişime neden olurlarken, gazetecilik
ı ürlerinde görülen değişiklikler üzerinde düşünülmesini
beraberlerinde getiriyorlar. Gazetecilik türlerinde görülen

değişiklikler özellikle haber yapma bakımından kendini
gösteriyor.
Savaş Gazeteciliği ve Getirdikleri
Savaş gazeteciliğinin gazetecilik mesleği içinde önemli yer

tutmaya başlaması, 1990'daki Körfez Krizi ve 199l'deki
Körfez Savaşı ile birlikte olmuştur denilebilir. Hiç kuşku
suz, savaşlar ve gazetecilik olgusunun önemini Vietnam
Savaşı ve Falkland Savaşı'na kadar götürmek mümkündür.
Bu iki savaşla birlikte medyanın savaşta yer alması, savaş
ve gazetecilik olgusuna yeni bir boyut kazandırmıştır.
SSCB'nin yıkılmasından sonra, 199 1 'de gerçekleşen Körfez
Savaşı, dönemin sembolü olan CNN televizyonu ile birlik
te, televizyon başındaki izleyicilerin savaşı temiz bir savaş
olarak izlemesini mümkün kılmıştır.
Körfez Savaşı'nda CNN televizyonu muhabiri Peter
Amett, savaşı Bağdat'taki El Reşit Oteli'nden bütün dün
yaya masal anlatır şekilde anlatmıştır. Gazetecilik açısın
dan Körfez Savaşı'nda iki önemli nokta dikkatten uzak tu
tulamaz. Bunlardan bir tanesi, bu savaşla birlikte başlatılan
yeni bir uygulama olarak göze çarpmaktadır. Akredite ga
zeteciler, bu savaşla birlikte savaş sahası dışında kurulan
merkezlerden- Suudi Arabistan'da Dahran, ABD'de Penta
gon'da- komutanların verdikleri savaş hakkındaki brifing
lerden yararlanarak, çalıştıkları yayın organlan için haber
yapabilmişlerdir. lkinci önemli uygulama ise verilen bri
finglerde gazetecilerin bilgilendirilmesinden daha çok, as
keri kaynakların savaş hakkında istediklerini aktarmaları,
gazetecileri yönlendirme şeklinde haber yapımının gerçek
leşmesidir.
Körfez Savaşı'ndan sonra Bosna Hersek'te, Kosova'da
Çeçenistan'da, Somali'de pek çok savaş birbirini izlemiştir.
ABD'de 1 1 Eylül 200 1 'de gerçekleşen " 1 1 Eylül Saldırılan"
ile birlikte, Afganistan'daki savaş, 20 Mart 2003'te başla
yan halen düşük yoğunluklu olarak süren Irak Savaşı, in
temet çağında düzenlenen ilk büyük çaplı harekatı devreye
sokmuştur. Irak Savaşı sırasında ( 20 Mart- 1 Mayıs 2003) ,

gazetecilerin iliştirilmiş gazetecilik ( embedded joumalism)
sistemi ile Amerikan ve lngiliz birliklerinin yanında savaşı
izlemelerine olanak tanınmıştır.
Bu sistemle birlikte, gazetecilerin olaylan ayrıntısıyla
yazmamaları, askeri birlik komutanlannın izin verdiklerini
haber haline getirmeleri şart koşulmuştur.
lliştirilmiş gazetecilik uygulamasında açığa çıkarılma
yan ise, iliştirilmiş gazetecilerin koalisyon güçlerinin pro
pagandasını aktarmayı baştan kabul etmeleridir. Medya
için önemli göstergeler olan iletişim özgürlüğü ve güvenir
l iği ise hiç kuşkusuz güme gitmiş oluyordu. Bu durum ge
reğince sokaktaki adamın bilgilendirilmesinin yerini de
zenformasyon alırken, bilgilendirmeden söz etmek müm
kün olmuyordu. Aslında, Irak Savaşı bakımından bilgilen
dirmeme olgusu var hızıyla hala süregelmektedir.
Banş Gazeteciliği
Son 10 yıldır banş gazeteciliği popüler bir kavram olarak

savaş gazeteciliğine karşıt olarak kullanıma girmiş bulun
maktadır. Banş gazeteciliği hiç kuşkusuz, savaş gazetecili
�ine göre daha olumlu bir hava yaratan bir kavramdır. Bu
nunla birlikte, barış gazeteciliği yeni bir kavram olmakla
hirlikte, kavramın temellerini iki UNESCO belgesinde
hulmak mümkündür. Bunlardan birincisi, 1975'te Paris'te
ıoplanan 20. UNESCO Genel Konferansı sonunda kabul
ı·<lilen medya bildirgesidir. lkinci belge ise, 1 983'te kabul
r<lilen 'Gazeteciler lçin Meslek Etik Kuralları'dır. 1998'de
kabul edilen Türk gazetecileri için Haklar ve Sorumluluk
lar Bildirgesi'nin, bu bağlamda öneminden söz etmek hiç
yanlış olmayacaktır.
Banş gazeteciliği, medyanın banş getirmek bakımın
dan rol oynaması gerektiği yönünden normatif bir kuram
Temel Gazetecilik
olarak tanımlanmaktadır. Aynı zamanda, banş gazeteciliği

bakımından medyanın barış getirmek yönünden merkezi
bir rol oynadığı, ayrıca yıkıcı bir rol oynayabileceği üze
rinde de durulmaktadır.
Neresinden bakılırsa bakılsın, barış gazeteciliği, iyi ni
yetle gerçekleştirilebilecek bir gazetecilik türü olarak kar
şımıza çıkmaktadır. Banş gazeteciliği, savaş gazeteciliğine
hiç benzememektedir. Aynı zamanda, barış gazeteciliği,
savaş gazeteciliği uygulamalarından sonra, toplumlara ve
insanlara iyi niyetle yaklaşılmasını amaçlamaktadır.
Banş gazeteciliği bakımından üzerinde durulması ge
reken birkaç nokta bulunmaktadır. Eğer barış gazeteciliği,
öncelikle geleneksel gazeteciliğe alternatif olacaksa, etik
kuralları içeren etik yasalarının yapılması gerekmektedir.
ikinci nokta ise, medyanın haberleri izlemesiyle ilgilidir.
Bu yönden medyanın daha iyi ve doğru haber yapması, ha
berin iyi bir şekilde izlenmesiyle mümkündür. Üçüncü
nokta ise, üniversitelerin eğitim, araştırma ve toplum hiz
meti işlevleri yönünden önemlidir. Medya banş yapmaz
ama barışa olumlu bir şekilde katkıda bulunabilir.
Magazin Gazeteciliği ve Getirdikleri
Magazin haberlerinde görülen en önemli değişikliklerden

bir tanesi, ünlülerin haberlerinin devreye girmesi oluyor.
Yüksek teknoloji milyarderleri, genç sunucular, yeni türe
diler gibi büyüteç altına alınarak öne çıkarılan herkes, ha
ber konusu olduğu gibi, eğlence haberleriyle birlikte gaze
teleri ve televizyon haberlerini süslüyor. Ünlüler hakkın
daki haberlerin gazete ve televizyonlarda verilmeye başla
masıyla birlikte, ünlülerin gazetecileri olacak kişiler de
devreye girmeye başlıyor.
Ünlülerin gazetecileri olarak ABD'de ve diğer pek çok
ülkede televizyonda akşam haberlerini sunan sunucular
(anchorman, anchorwoman) ortaya çıkıyorlar. Türkiye'de

l 990'dan itibaren özel televizyon kanallarındaki sunucula
rın güzellik kraliçeleri arasından tercih edilmeleri bu yak
laşımın tipik örnekleri arasındadır. Haber sunucuları, si
nema artistleri gibi el üstünde tutulurken, yazdıkları ki
taplar en çok satan kitaplar listesine girmekte. Hatta ken
dilerine üniversitelerden onursal doktora payesi bile veri
lebiliyor.
Televizyonda magazinleşmeyi hızlandıran diğer bir
olgu ise talk show programlan. Talk showlar ön plana çı
karken fikir, tartışma haberleri ise geri plana itiliyor. Bun
ları var hızıyla izleyen ise, haberlerin eğlence, eğlencenin
haber şeklinde değerlendirilmesi oluyor. Televizyon haber
lerinde, eğlence haberleri içinde dramatik unsurlar ön plana
çıkarken, gazetelerde ise suç, cinsellik, marjinal davranışlar
işlenmeyi sürdürüyor. Bu durum hala süregelmektedir.
Özellikle 1 1 Eylül 200l'den itibaren ABD'de hükümet,
parlamento, diplomasi gibi haberlerin yerini yurttaşın ya
şamında önemli olduğu düşünülen suç, hava durumu, sağ
lık, tüketici, yatırımcı, eğlence ve benzeri haberler alıyor.
Bunlar gerek televizyon izleyicisinin gerekse gazete oku
yucusunun gündemini işgal ediyor denilebilir. Bu gibi ha
berlere terör ve şiddet haberlerinin katılmasıyla, izlerkitle
nin haber konusu olarak karşılaştıklarını değişiklikler olu
yor. Bu durum, diğer ülkelere de belirli ölçüde yansıyor.
Ciddi haberlerin izlenmesi, önceleri kamusal hi.Zmetin
yerine getirilmesi olarak görülürken artık izleyici çekebil
mek, reklam alabilmek, para kazanabilmek için haberlerin
yapılması öne çıkıyor. Gazete ve televizyonlar, yayın or
ganlarının sahiplerince ciddi haber yapmamaları, eğlenceli
haberler yapmaları yönünde devamlı olarak uyarılıyorlar.
Habeğlence (infotainment) olarak adlandırılan bu yakla
şım, eğlencenin haber, haberin eğlence olarak değerlendi
rilmesinin yansıması olarak tüm dünyada karşımıza çıkıyor.
Temel Gazetecilik
ABD'de başlayan tabloidleşme olgusu, çeşitli dünya ül

kelerinin ardından Türkiye'de özel televizyonların l 990'lı
yıllarda devreye girmesiyle birlikte artış gösteriyor denile
bilir. Bu yaklaşım biçimi, tekelleşme ile birlikte televizyon
lar ve gazetelerde kendini yoğun bir biçimde kendini gös
teriyor. Daha doğru bir deyişle, Türkiye'de ciddi haber
verme, yerini eğlenceli haberlere terk etmiş durumda.
Yurttaş Gazeteciliği ( Citizen Joumalism)
Körfez Savaşı'ndan sonra, l 990'lı yılların ortasından itiba

ren intemetin ticari hale getirilmesiyle birlikte, dünyada
gazetecilik açısından on-line joumalism intemet gazeteci
liği ve web blogs (web günlükleri) kavramları devreye
'
girmeye başladı denilebilir. İnternet gazeteciliği, gelenek
sel gazetecilik kuruluşlarının yaptıkları yayınlan sanal or
tamda kurdukları sitelere taşımaları ile başlarken, zaman
içinde sitelerde yer alan kuruluşlar yayınlarım güncelleme
yolunu seçtiler. Aynca, çok az masrafla kurulan haber site
lerinde gazeteciler haber vermeye yöneldiler.
Sanal ortamda yapılan gazetecilik uygulamaları yanın
da yeni bir olgu olarak yurttaş gazeteciliği de gündeme
gelmeye başladı. Bu yaklaşımın temelinde ise açılan web
sitesinde Yahoo veya Google gibi arama motorları kullanı
larak günlük olarak bir haberin, sinema filminin, fotoğra
fın, tiyatronun, hatta videonun tartışmaya açılması, gönde
rilen iletilerde eklemlenerek genişlemesi yatıyordu. Bu işi
yapanlara ise web bloggers (web günlükçüleri) adı veril
meye başlandı. Dikkat edilirse yazma, okuma, bağlanma
gibi üç işlemden oluşan bu uygulama ile yurttaş gazetecili
ği (citizen joumalism) denilen kavram tartışmaya açıldı.
Dünyada sanal ortamda giderek yaygınlaşan yurttaş
gazeteciliği yapanların genelde kimlikleri bilinmemekte
dir. Bir kuyuya taş atmakla başlayan bu tür gazetecilik ya-
panlara haber günlükçüleri adı verilmektedir. Hiç kuşku

suz geleneksel gazeteciliğe göre yurttaş gazeteciliği yapan
lar etik, güvenilir, nitelikli haber yazma, etkin bir biçimde
eşik bekçiliğinin bulunmayışı, iç örgütlenmenin olmayışı
gibi nedenlerle fazlasıyla eleştirilmektedirler.
Günlükçüler pek izlenmeseler bile, internetin farklı
bir biçimde kullanılmasına iyi bir örnek oluşturmaktadır
lar. Günlükler, internette haber, haberci, haberin değeri
kavramlarıyla ilişkisinin tanımlanarak gözden geçirilmesi
ni gerekli kılmaktadır. Haber yazımı bakımından da yeni
ve farklı boyutlar getirmektedir. Ancak, bütün bu olanak
ların yaşama geçirilmesi, bireylerin intemete erişim ola
naktan yanında, bireysel çaba ve isteklilik gerektirmekte
dir.
Artık haber, fotoğraf, video için günlükçülük yapmak
pek çok ülkede devrededir. Türkiye de bu yaklaşım biçi
minin içinde karınca kararınca yer almayı uygun görmek
tedir. Liberal demokrasi ve temsili demokrasi, yurttaş ga
zeteciliğinde rolünü güçlü bir biçimde dile getirilmesini is
terken bu olgu, pek çok tartışmayı beraberinde getirmek
tedir.
Kamusal Gazetecilik (Public joumalism)
ABD'de görülen kamusal gazetecilik uygulamalarının öne

mini ve rolünü, günümüz gazeteciliği bakımından vurgu
lamak gerekir. Bu tür gazetecilik yeni bir eylem biçimi ola
rak gazetecilik kuruluşlannın, yurttaşların sorunlarını çöz
mek için yerel topluluklarla işbirliği yapmasını öngörmek
tedir. Temsili demokrasi bakımından önemli bir girişim
biçimi olan kamusal gazetecilik, yerel gazetecilik kuruluş
larının rolünü ciddi bir biçimde dile getirmesini istemek
tedir.
Değişen Gazetecilik ve Gazetecilik Eğitimi-Öğretimi
2 1 . Yüzyılda, gazetecilerin yapacakları mücadele birdenbi

re ortaya çıkan olayları aktarma yerine, bilgi işleme yetile
rini geliştirebilmeleri ve kendilerini bu yönde uyarlamala
rında olacağa benziyor. Bu bakımdan, gazetecilik eğiti
minde de değişiklik yapılması gerekiyor. Gazetecilik öğ
rencilerine haber toplama ve yazma bakımından daha çok
pratik yolların öğretilmesi zorunlu oluyor. Yapılacak eği
tim-öğretimin ise, bilgisayar okuryazarlığı ve çözümleme
si, medya okuryazarlığı ağırlıklı olacağı görülüyor. Öğren
cinin, bilgisayar bankalarından enformasyon sağlamanın
yollarını öğrenmesi kadar, bürokraside mevcut eşik bekçi
lerini atlatma becerilerini kazanması da önemli oluyor. Ya
zıişleri müdürleri, genel yayın yönetmenlerinin ise kafala
rını bilgi işlemeye göre uyarlamaları, ellerindeki malzeme
yi en yararlı ve en akıllı bir şekilde sunma yollarını öğren
meleri gerekiyor. Artık "haber yapma" uzmanlık takım ça
lışmasıyla gerçekleşeceğinden, istekler sürekli olarak arta
cak.
Gazetecilik öğrencilerine değişimin kaçınılmaz oldu
ğunun öğretilmesi zorunlu. Sürekli olarak gelişmek için
öğrenmelerinin zorunlu olduğunun vurgulanması gereki
yor. Aynca, onlara gazetecilikte etiğin rolü ve önemi öğre
tilmeli, ahlak ve etik kavramlarını uygulamada kullanma
ları zorunlu tutulmalı. Bu nedenle de diğer bir değişim,
gazetecilik eğitiminin "zanaat" modelinden "profesyonel"
modele doğru yönelmesinde görülüyor. Gazetecilik öğren
cilerinin becerilerle donatılması yanında, değişen koşullara
göre kendilerini uyarlamayı öğretilmesi, işin en can alıcı
noktasını oluşturuyor. Bu bakımdan, gazetecilik eğitimi
veren eğitim-öğretim kurumlarının adlarının "kitle iletişim
okulları" olarak değiştirilmesi mantıklı görünüyor. Dün
yada bunun örnekleri giderek artıyor.
3. BÖLÜM
Yeni Enformasyon Teknolojileri ve

Gazeteciliğin Geleceği
Çağımızda Kitle Iletişim Araçlannın Genel Gönimimli
lçinde yaşadığımız yüzyıl, kitle iletişim araçlarının hem

sayıca hem de çeşitçe artış gösterdiği bir yüzyıl olarak de
ğerlendirilebilir. Günümüzde gazete, dergi, kitap, fotoğraf,
film, radyo, televizyon, internet, plak, kaset, video, bilgi
sayar, CD, VCD, DVD kapsamı değişmekle birlikte dünya
düzeyinde hemen hemen her evde kullanılır durumdadır.
Belki üzerinde durulması gerekli en önemli nokta, kitle
iletişim araçlarının günlük kullanımda, evlerde önemli ve
vazgeçilmez konumda olmasıdır. Daha doğru bir deyişle,
kitle iletişim araçları insan yaşamının ayrılmaz parçalan
haline gelmiştir.
Pek çok düşünür, 20. yüzyılı iletişimde patlama görü
len bir yüzyıl olarak değerlendirmektedir. Gerçekten de 20.
yüzyılda iletişimde görülen patlama, yüzyıllardır egemen
olan bazı teknolojilerde değişikliğe neden olurken, insanoğ
lunun kitle iletişim araçlarıyla sarılmış, kuşatılmış bir dün-
Temel Gazetecilik
ya içinde yaşamını sürdürmesini gerektirir olmuştur. Bir

yandan habercilik yapan kitle iletişim araçları, insanın için
de yaşadığı dünyayı tanımlama yönünden büyük bir yarış
verirken, eğlence gereksinimi de sağlamaya çalışmıştır.
20. Yüzyılda iletişim patlamasını hızlandıran etkenle
rin en önemlisi, elektronik teknolojisiyle bilgisayarların
iletişim alanında yaygın olarak kullanımı olmuştur. Artık
pek çok ülkede enformasyondan çeşitli şekillerde yararla
nabilmek için arşivleme, depolama ve erişimde, dizgi, bas
kı işlemlerinde elektronik teknolojisinden ve bilgisayar
lardan büyük ölçüde yararlanılmaktadır. Hatta dizgi ve
baskı işlemlerinde bilgisayardan yararlanma ile yazı, bas
kıda değişebilir harflerin kullanımı arasındaki benzerlik
irdelenerek, enformasyonun depolanmasında geçirilen aşa
malar çeşitli açılardan değerlendirilmeye çalışılmaktadır.
Gutenberg'in baskı makinesi Rönesans ile birlikte Av
rupa'ya nasıl bir yön verdiyse, günümüzde de aynı şekilde
endüstrileşmiş pek çok ülkede ve gitgide gelişmekte olan
ülkelerde bilgisayar topluma yeni bir görünüm kazandır
maya yönelmiştir. Bilgisayar kullanımı iletişim patlamasını
daha büyük boyutlara ulaştırırken, diğer alanlarda olduğu
kadar kitle iletişim alanında da bilgisayardan yararlanmak
isteyenlerin, bilgisayardan nasıl yararlanacakları gündeme
gelmiştir. Artık çağdaş insan için okuma-yazma bilmek
yetmemekte, bilgisayar yönünden okuryazar olması da i_s
tenir olmaktadır.
Günümüzde, kitle iletişim araçları içinde bilgisayar
dan en çok yararlanan gazetedir. Artık pek çok ülkede bil
gisayar teknolojsiyle çalışan elektronik gazete örnekleri
bulunmaktadır. Gazete yanında diğer kitle iletişim araçları
da bilgisayar teknoloj isinden yararlanmaktadır. Bu yön
den, bilgisayar teknolojisinin, gazeteciliğin geleceğini be
lirleme yönünden neler getirebileceği en çok tartışılan ko
nular arasında yer almaktadır.
Toplumsal ve Telmolojik Kurum Olarak Gazete
1 7 . Yüzyılda çıkmaya başlayan gazeteler, toplumsal kurum

olarak yazı ile baskıda değişebilir harflerin kullanımı gibi
enformasyonu depolayan iki teknolojik devrimden yarar
lanmıştır. 15. Yüzyılda baskıda Gutenberg'in değişebilir
harfleri kullanmak için yaptığı baskı makinesiyle Avru
pa'da kitap basımı artarken, Rönesans, Reform hareketleri
düşünce alanında pek çok yeni gelişmeleri beraberinde ge
tirmiştir. 1 7. Yüzyılda gazetelerin çıkmaya başlamasında
hiç kuşkusuz ticaretin gelişiminin, sermaye birikiminin
başlamasının, Avrupa'da çeşitli ülkeler arasında yapılan
savaşlar hakkında bilgi edinme isteğinin etkileri olmuştur.
1 7. Yüzyılda dış haberler, ticaret ve gemicilik haberle
rinden oluşan gazeteler 18. yüzyılda Amerikan Bağımsızlık
Savaşı ve Fransız Devrimi'yle birlikte siyasal haberlere yö
nelmeye başlamıştır. 19. Yüzyılda sanayi devrimiyle birlik
te toplumsal, mali ve kültürel sorunlar gazetelerde işlenir
olmuştur. Ucuz kağıt yapılmasına kadar pahalı bir meta
olarak satılan gazete, ancak seçkinlerin yararlandığı bir
kitle iletişim aracı olarak toplumda yerini korumuştur. Sa
nayi devriminin ve gelişen teknolojilerin katkısıyla kağıt
ve baskıda görülen değişikliklerle ucuza satılan gazete de
neyimlerine yönelinmiştir. Ucuza satılan gazeteyle kitleye
dönük gazetecilik çalışmalan başlamıştır.
Kitleye dönük gazetecilik akımı, yoksul, zengin her
kesin gazete almasını, okumasını hedef alırken; insanın il
gisini çekme ilkesinin benimsenmesiyle, gazetelerin bir
kısmı magazinleşmiş, diğer bir kısmı haber ve fikir gazete
si olma niteliğini kazanmıştır. Gitgide gazeteler okuyucu
lannın yaşamlannın her yönüne hitap eden, onların dert
lerine deva olan bir kılavuz, rehber olmaya yönelmiştir.
1 7 . Yüzyıldan günümüze kadar, gazete okuyuculannın ya
şamlanyla kendisi arasında daima bir bağlılık görmüş, on-
Temel Gazetecilik
ların fikirlerini, düşüncelerini yansıtmış, onların toplum

içinde oynayacakları rolleri belirlemeye çalışmıştır.
Gazete, toplum içinde çeşitli ve çok sayıda işlevi olan
bir toplumsal kurumdur. Olaylar hakkında taze bilgi alma
isteği, gazetenin haber verme işlevini oluştururken, top
lum ve toplumlar arasındaki ticari ilişkiler ve malların de
ğişimi reklam işlevini belirlemektedir. insanları eğitme,
belirli konularda ikna etme ve eğlendirme işlevlerini de
yüklenen gazete, l 960'lara kadar okuyucularının dertleri
ne deva olan bir kılavuz gibi işlem görmüştür. 20. Yüzyıl
içinde geçirilen iki dünya savaşı, gazeteciliği çeşitli yön
lerden etkilemiştir. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra radyo
ve 1929 ekonomik krizinden sonra haber ve aktüalite der
gilerinin gazetenin yanında yer alması, ikinci Dünya Sava
şı'ndan sonra televizyon gazetenin kendine çeki düzen
vermesini gerektirmiştir. Hele radyo ve televizyonun gaze
tecilik yapmaya yönelmesi, gazetenin toplumda gazetecilik
yapan tek kitle iletişim aracı olma özelliğini yitirmesine
neden olmuştur.
20. Yüzyılda geçirilen iki dünya savaşı, ülkelerde top
lumsal ve demografik yapılarda değişiklik getirmiş, özel
likle yaşam biçiminde değişimi hızlandırmıştır. ABD'de ve
Avrupa'da, hatta gelişmekte olan bazı ülkelerde insanlar,
artık kent içinde değil kent dışında oturmaya, kentte ise
çalışmaya gelmeye başlamışlardır. Eskiden olduğu gibi ga
zete kulübelerinden gazete alacaklarına, gazetenin gazeteci
çocuklarca evlerine dağıtılmasını bekler olmuşlardır. Ben
zin fiyatlarındaki artış, gazete kağıdı ve diğer malzemelerin
pahalanması, büro ve iletişim giderlerinin artması, basım
teknolojisindeki gelişmeler, gazetenin basıldıktan sonra da
ğıtımındaki güçlükleri beraberinde getirmiştir. l 960'lann
başında pek çok Batı ülkesinde gazete toplum içinde, dağı
tım yönünden doruk noktasına erişmiştir, fakat okuyucu
larının artan isteklerini karşılayamaz olmuştur. Reklam ge-
Yeni Enformasyon Teknolojileri ve Gazereciligin Gelecegi
liderinin radyo ve televizyona kayması nedeniyle emeğin

çok pahalandığı ve uzmanlaştığı günümüzde, gazete hala
çok emek isteyen bir kitle iletişim aracı olarak pek çok so
runla baş başa kalmıştır.
Gazetenin teknolojik bir kurum olarak gelişmesini
sağlayan, hiç kuşkusuz Gutenberg teknolojisidir. 17. Yüz
yılda ilk çıkan gazetelerin hazırlanış ve basılışında yararla
nılan kaynak basılmış kitaplar olmuştur. Gazetenin kendi
ne göre bir teknolojisi olması, daha doğru bir deyişle ken
dine özgü bir baskıya kavuşması, 1 9 . yüzyılda sanayi dev
riminin etkisiyle matbaacılık alanında görülen teknolojik
ilerlemelerle görülebilmiştir. Tahta baskı makinesinden,
buharlı baskı makinesine geçiş, elle dizgi yerine makineyle
dizgi hep 19. yüzyılın ilerlemesidir. Baskıda rotatifin, diz
gide linotipin kullanımı, gazetecilik endüstrisine ve gaze
teye yeni bir görünüm kazandırmıştır. Gazetenin boyutla
rı, sayfa düzeni, sayfa düzeninde kullanılan sütun sayıları,
başlıklar, köşeler, hatta kullanılan hurufatın biçimi, boyut
ları yeni gelişen gazetecilik teknolojisiyle değişim geçir
miştir. Yaratıcı gazeteci ve matbaacıların deneyimleri ve
katkılarıyla, gazete gelişen teknolojinin nimetlerini oku
yucularına sunmuştur.
19. Yüzyılda matbaacılıkta gelişmeler yanında, telgra
fın, telefonun, daktilo makinesinin, fotoğrafın, klişenin
gazetecilikte kullanımı, gazeteyi çeşitli teknolojilerden ya
rarlanan bir kitle iletişim aracı şekline sokmuştur. Telgraf
ve telefon haber vermeyi hızlandırırken, daktilo makinesi
elle haber yazmayla dizgi ve baskı arasındaki evreyi kı
saltmıştır. Fotoğraf ve klişe, gazeteyi resimleme yönünden
gelişmelere neden olurken, yazı ve görüntü birleştirilerek,
gazeteye hareketlilik kazandırılmıştır. 19. Yüzyıl kapanıp,
20. yüzyıla girildiğinde, gazete teknolojik kurum olarak
toplumda kendini kanıtlarken, 20. yüzyıl gazeteciliğe pek
çok yenilik daha getirmiştir. Tipo baskı yanında tifdruk ve
Temel Gazetecilik
ofset baskı yöntemleri, fotokompozisyon, filmle dizgi, bil

gisayarla dizgi, elektronik klişe yapma yoluyla gazetecilik
yeni boyutlar kazanmıştır. Faksimile yöntemi, telsiz bas
kıyla gazeteler aynı anda çeşitli yerlerde basılma olanağına
kavuşmuştur. Ayrıca, gazetenin baskısında bilgisayarlar
dan yararlanmayla gazetecilik endüstrisi çok pahalı bir en
düstri şekline dönüşmüştür.
Elektronik Gazete
Günümüzde elektronik gazetenin en gelişmiş örneklerini

ABD ve japonya'da görmek mümkündür. Almanya, ltalya,
Isveç, Norveç, Danimarka, Finlandiya, Ingiltere, Türkiye'de
elektronik gazete uygulamalan mevcuttur. 1 960'lann ba
şından itibaren elektronik gazete çalışmalan sürdürülmek
tedir. Yalnız ilk elektronik gazete uygulamalannın görül
düğü ABD ve japonya'da, elektronik gazeteye yönelmenin
nedenleri ayndır. ABD'de, özellikle dizgi ve düzenleme sı
rasında yitirilen zamanın, zaman bölüşme (time-sharing)
bakımından bilgisayar yoluyla telafi edilmesi; japonya'da
ise, Japoncada kullanılan harflerin Romen harflerine uyar
lanmasını sağlayarak zamandan tasarruf etmek ve ülkedeki
baskı makinelerinin yenilenmesi elektronik gazeteye yö
nelmeyi hızlandırmıştır.
Gazeteyi gazete yapan dizgisi, düzeni ve baskısıdır.
1 9. Yüzyılda dizgi ve baskı teknolojisindeki gelişmelerle
birlikte, gazetecilikte haberin bayatlayacağı konusu gün
deme gelmiş, çeşitli kaynaklardan haberlerin hızlı ve ça
buk bir şekilde toplanması ve okuyuculara ulaştınlması
geleneği yerleşmiştir. Yine 1 9 . yüzyılın son yirmi yılı için
de muhabir ve yetenekleri, gazeteye toplumsal bir sistem
olarak eklenmiştir. Gazetenin elektronik gazete şekline
dönüştürülmesinde gösterilen çabalann temelindeyse bil
gisayarda haberlerin depolanması, tekrar erişilerek kulla-
Yeni Enformasyon Teknoloji/eri ve Gazeteciliğin Geleceği
nılabilmesi, gazetenin düzen ve dizgisinde zaman tasarnı

fu, baskı ve dağıtımda hız kazanılması yatmaktadır.
Elektronik gazetede, haber ve reklam metinleri muha
birler ve reklam metin yazarları tarafından, çalışma masa
larının üzerinde duran video terminali veya optik okuyu
cu/tarayıcıya, yine bu terminal veya okuyucuya bağlı klav
ye aracılığıyla yazılır. Önündeki terminal veya okuyucu
üzerinde muhabir, yazdığı metni aşağı yukarı kaydırarak
düzeltebilir veya değiştirebilir. Haberi hazır hale gelince,
terminal önündeki düğmeye basarak merkezi bilgisayara
gönderir. Merkezi bilgisayarda depolanan günlük haberler,
daha sonra yazıişleri müdürleri ve sayfa sekreterleri tara
fından kendi terminallerinde erişilerek gözden geçirilir,
düzeltilir, sayfalarına göre programlanarak merkezi bilgi
sayarda depolanır. Sayfa sekreterleri kendi terminallerinde
haberlerin başlıklarını, kullanılacak harflerin puntolarını,
kaç sütuna verileceğini bildirerek sayfa düzenlemesini ya
parlar.
Elektronik gazete, 1 980'li yıllardan itibaren genelde
pikaj ve montaj işlemleriyle hazırlanırken, buna paste-up
(yapıştırma) işlemleri adı verilirdi, bu işlemler artık dev
reden çıkmış durumdadır. Artık, bilgisayarda sayfa düzen
lemesi yapılan gazete sayfaları, bir yandan lazer ışıklı kalıp
hazırlama gereçlerine doğrudan verilerek, diğer yandan
aynı sayfalar faksimile aracılığıyla bölgesel basımevlerin
deki baskı makinelerinde basılmaktadır. Computer to
plate (bilgisayardan kalıba) adı verilen bu sistemle günü
müzde elektronik gazete hazırlanmakta, basılmakta, dağı
tıma gönderilmektedir.
Videoteks, Teleteks ile

Elektronik Gazete Arasındaki ilişki
20. Yüzyılda televizyonla gazete benzeri metinlerin tele

vizyon ekranında sunulması çalışmalarına yönelinmiştir.
Temel Gazetecilik
Her iki çalışmanın kullandığı televizyon, telefon hadan ve

bilgisayardır. Bu çalışmalara 1 970'li yılların başında deney
niteliğinde lngiltere'de başlanmışur. Videoteks için tele
vizyon, telefon hadan veya kablo, bilgisayar gerekliyken,
teleteks için televizyon ve bilgisayar yanında decoder adı
verilen deşifre edici bir gerecin kullanımı zorunludur.
Videoteks iki yönlü çalışırken, teleteks tek yönlüdür.
Videoteks çalışmalarının en iyi ve en gelişmiş örneği
lngiliz Posta idaresinin sahibi olduğu Prestel ile verilmek
tedir. Prestel'e ortak olan ülkeler ve şirketler sırasıyla Fran
sa'da Antiope, Kanada'da Telidon, japonya'da Captain'dır.
Teleteks çalışmaları yine lngiltere'de başlamıştır. lngilte
re'de British Broadcasting Corporation (BBC) ve Indepen
dent Broadcasting A uthority (IBA) duyma engellelilerin te
levizyon izlemesini kolaylaştırmak için yaptıkları çalışma
larla BBC Ceefax, IBA Oracle'ı geliştirmiştir. Fransa'da,
Kanada'da ve ABD'de, Almanya'da, Finlandiya'da, Macaris
tan'da, Norveç'te ve lsveç'te teleteks çalışmaları yapılmak
tadır.
Videotext veya teletext yayını için enformasyon sağla
yıcılar (information provider) sayfa şeklinde düzenledikle
rini, video terminali aracılığıyla merkezi bilgisayara verir
ler, bunlar orada depolanır. Videoteks veya teleteksten ya
rarlanmak isteyenler ise, televizyon alıcılarına bağlanmış
klavyeye ( teleteks için deşifre gerecine bağlanmış klavye
ye) basınca standart televizyon görüntüsü veya teleteks
sayfaları alınabilir. iki sistemi ve şekli birbirinden ayıran
ise televizyon alıcılarıyla bilgisayarlar arasında mesajların
aktarılışıdır. Teleteks sisteminde, televizyon istasyonu
normal yayınını yaparken, teleteksin sayfaları örneğin her
yirmi veya otuz saniyede ekranda görülebilir. Videotekste
ise, video te ksten · yararla nmak isteyen televizyon ekranına
bağlanmış video terminali veya telefon hadan aracılığıyla,
önündeki klavyeye basarak otomatik olarak merkezi bilgi-
Yeni Enformasyon Teknolojileri ve Gazeteciliğin Geleceği
sayara telefon açar, televizyon alıcısı bilgisayara bağlanmış

olur. Alıcı, önündeki klavyeye basarak bilgisayara istedik
lerini söyler, mesaj gönderebilir.
Günümüzde, videoteks aracılığıyla tiyatro programla
n, at yarışı tahminleri, yemek reçeteleri, tren tarifeleri, lo
kanta rehberleri ve menüleri, hava durumu, borsa, alışve
riş, iş haberleri, kredi kartları hakkında bilgiler, fıkralar,
güldürüler, sınıflandırılmış reklamlar, şovların eleştirileri,
futbol maçları, eğitimle ilgili bilgiler sağlanabilmektedir.
Teletekstle ciddi haberler, spor, hava durumu, tren ve
uçak tarifeleri, sanat eleştirileri, sanat haberleri, özel ilgiye
yönelik bilgiler sunulmaktadır. Gerek teletekst gerekse
videotekst televizyon ekranı üzerinde sayfa şeklinde ve
rilmektedir. Yalnız televizyon ekranı üzerinde, ekranın fi
ziksel boyutları bakımından her sayfada yer alacak enfor
masyonun niceliği sınırlıdır.
Yazılı, Basılı Teknoloji Tartışması:

21. Yüzyılda Gazetecilik Tekıiolojisi
1 970'li yıllardan itibaren, gazete elektronik gazete olmaya

yönelince toplumda radyo, televizyon, video yanında onlar
kadar etkin ve önemli bir kitle iletişim aracı olma savaşını
sürdürmek zorunda kalmıştır. Gazeteciliğe bilgisayar tek
nolojisinin girmesiyle birlikte, yazılı metinlerin dağıtımı
yönünden pek çok yeniliğin denenmesi giderek artış gös
termiştir. Son teknolojik gelişmeler, gazeteciliğe yeni me
tin yazma biçimiyle, yeni metin depolama ve arşivleme
yöntemlerini sokmuştur. Radyo ve televizyon, bireysel ya
zarlık yerine kurumsal ve kolektifliği vurgulayan elektro
nik kültürü ön plana çıkarırken, elektronik gazeteye dö
nüşen geleneksel gazete yazılı kültürü nasıl sürdürürüm
tasasına düşmüştür. Ne olursa olsun, elektronik teknoloji
sinin egemenliğine karşın, yazılı sözcükler ve cümleler yi-
Temel Gazetecilik
ne kilidi açan olmaya, görsel iletişime katkıda bulunmaya

devam etmektedir.
Elektronik gazeteyle geleneksel gazete elektronik çağa
yönelirken, görelilik ön plana çıkmıştır. Radyo, televizyon
nedeniyle gazetecilikte kullanılan sözcükler yalınlaşmış,
keskin hatları yontulmuş bir şekle bürünmüştür. Bilgisa
yar teknolojisiyle enformasyonun depolanması, üstün ni
telikli becerilerin kullanılması gerekliliğini ortadan kaldır
dığı gibi, enformasyonu her an erişilebilir şekle sokmuş
tur. Büyük dev iletişim kuruluşları, enformasyonun depo
lanması ve dağıtılması işlemlerini ellerinde topladıkların
dan, enformasyonun paylaşılması hızlanmakla birlikte, gö
rüntülerin egemen olduğu bir enformasyon bombardımanı
altında ezilen bir olgu dünyası yaratılmıştır ve yaratılmak
tadır.
Elektronik gazeteye yönelmeyle bilgisayarın, gazete
nin dizgi, baskı ve dağıtım işlemlerinde devreye girmesi,
Gutenberg teknolojisine elveda denmesine hız kazandır
mıştır. Videoteks ve teleteks çalışmaları yanında, interne
tin devreye girmesiyle birlikte sürekli olarak tartışılan ga
zetenin kağıt üzerine mi basılacağı yoksa kağıtsız gazete
nin gerçekleşip gerçekleşemeyeceğidir. Dikkat edileceği
gibi, tartışılan konu oldukça radikal bir konumdadır. Ga
zetecilikte birinci devrimi oluşturan yazı, ikinci devrimi
oluşturan basımevi ve üçüncü devrimi oluşturan bilgisaya
rın kullanımından farklı bir durum söz konusudur.
Gerçekten de üzerinde tartışılan yazı ve baskıda deği
şebilir harflerin kullanımıyla birlikte gerçekleşen ikinci
devrimden ötedir. Üçüncü devrimi gerçekleştiren bilgisa
yarın devreye girmesinden de durum değişiktir. Tartışılan
ise çok farklıdır: Yüzyıllardır kullanılan yazı yüzeyi olan
kağıt yerine neyin geçeceği, gazetecilikte artık kağıttan
vazgeçilip geçilmeyeceğidir. Daha doğru bir deyişle, kağıt
sız gazete olur mu olmaz mı tartışmasıdır.
jao
Yeni Enformasyon Teknoloji/eri ve Gazeteciligin Gelecegi
Son yıllarda büyük ansiklopedilerin, sözlüklerin, tarih

kitaplannın compact disk şeklinde hazırlanması, dağıtımı
nın yapılmasının gerçekleşmesiyle birlikte; ABD'de 20.
yüzyılın ilk yansında olduğu gibi, ikinci yansında da çok
satan tabloid gazetenin yerine bilgisayar gazete çıkarma
hazırlıklanna yönelindi. Amaç, tıpkı tabloid gazete gibi in
sanlara otobüsle, trenle işe giderken kolay okunabilecek,
plan program yapmaya yöneltebilecek bir gazetenin sunu
labilmesiydi.
Günümüzde artık haberler, hava durumu ve reklamlar
cep telefonlanna gelebilmektedir. Ayrıca, wap'lı telefonlar
la pek çok bankacılık işlemi gerçekleştirilebilmektedir.
Özellikle, genç yaşta olanlann haber alma yönünden gaze
teleri değil, artık sanal ortamda -genelde iş ortamında- ha
ber almaya doğru yöneldiklerini söylemek pek yanlış ol
mamaktadır. 'Bu durum nereye varacaktır?' sorusuna yanıt
verebilmek için zamanın henüz erken olduğunu söylemek
gerekir.
2007 yılı içinde çıkan bazı haberler ise, dünyanın
önemli bazı gazetelerinin kağıt baskı yerine sanal ortamda
yayınlanabileceğine olanak tanımaktadırlar. On yıl içinde,
gazetenin hangi noktada olacağı halen pek bilinememekle
birlikte, dijital bir hale gelebi_leceğine inananlann sayısı
giderek artış göstermektedir. Bu durumu değerlendiren
ABD'de ABC televizyon şebekesinin eski anchorman'ı Tom
Brokow'un sözleri bir hayli ilginçtir:
"Genç kuşaklarla bir gazetenin nasıl çıktığını konu
şunca, sanki sen hangi gezegenden geldin, der gibi insana
tuhaf tuhaf bakıyorlar. "
Brokow'un genç kuşaklar için yaptığı saptama bir ya
na, gazetecilik yönünden görüşleri dikkate alınmaya de
ğerdir:
"Enformasyonun haber yapılması, yorumlanması için
yine gazetecilere gerek olacak. Ancak karmaşık olayları
Temel Gazetecilik
okuyuculann bilmeleri ve anlamaları gereken formata dö

nüştürmek için çalışan kişilere artık gerek kalmayacak. "
Daha doğrusu bir deyişle, gazetecilik çok basit bir şe
kilde yapılarak, insanlara haberler ulaştınlacak.
Gazeteciliğin Geleceği
l 990'lı yıllarda Knight Ridder yayın grubunun "tablet"

adını verdiği bilgisayar gazete çıkarma yaklaşımı, sanal or
tamda gazete çıkarma yönünden denenen yollardan bir ta
nesiydi. Bu tür çabalann sürdüğünü söylemek yanlış ol
maz. Bununla birlikte, internet gazeteciliğinin Batılı ülke
lerde yazılı basın ve televizyon gazeteciliğinin önüne geç
mesi, gazeteciliğin geleceğinin ciddi bir şekilde tartışılma
sını da beraberinde getiriyor.
Son beş yıl içinde Avrupa'da gazete tirajlannın % 5 . 2
oranında gerilediği biliniyor. Fransa'da fikir gazeteleri olan
Liberation, Humanite ve France Soir gazetelerinin tirajlan
giderek düşüyor. lnternetin patlaması yanında, son beş yıl
içinde metro ve tren istasyonlannda satılan bedava gazete
ler, reklamdan para kazanarak geleneksel gazeteleri hayli
ce sallıyorlar. Bedava gazeteler, geleneksel gazetelerden
okur çalıyorlar. Aslına bakılırsa, Fransa'da halen en yük
sek tirajlı gazeteler bedava satılan gazeteler. Bedava gazete
lerin piyasadaki oranlan, lspanya'da % 5 1 , Portekiz'de %
33, ltalya'da ise % 29'u buluyor.
1 990'lı yıllardan itibaren ABD'de gazete tirajlanmn
düşme gösterdiği ise bir gerçek. Bu durumu yorumlayan
Philip Meyer 2004'te yayımlanan The Vanishing News
paper (Ortadan Kalkan Gazetecilik) adlı kitabında, 2040
yılı Nisan ayında son gazetenin yayımlanacağını; bu du
rumun Gutenberg'in tipo baskı makinesinin devreye gir
mesinin 600. yıldönümünden 8 yıl önce gerçekleşeceğini
savlıyor.
Yeni Enformasyon Teknolojileri ve Gazeteciliğin Geleceği
Dünyanın en önemli medya baronları arasında yer

alan News Corporation'ın başkanı olan Rupert Murdock'ın
2005 yılında Amerikan Gazete Editörleri Derneği'nde yap
tığı konuşma ise gazeteciliğin geleceği bakımından ilginç
bir tablo çiziyor:
Genç gazete okuyucuları, ta nrıya benzer bir figürün kendi

lerine neyin önemli olduğunu söylemesine artık ka tlanmak
istemiyo rlar. Hele hele haberlerin kendil erine dini bir me
tinmişçesine sunulmasını hiç istemiyo rlar. Bu nedenle gaze
teler, gençlerin ko numuna uyum sağlama ba kımından in
temet üzerinden yayınlanmalı, gazetelerin web sitel eri
gençler için ko nuşma alanı olmalı.
Gençlerin görüşlerini bildirmek için editöre mektup gön
dermeleri gerekmiyor. Web günlü ğü a çarak görüşlerini bil
direbilirler. Bizler, genç günlükçüler için (istikamet) desti
na tion sağlamalıyız.
Gerçekten Rupert Murdock, gençler için kısa zamanda

popüler olan "MySpace" adını verdiği, günlük sosyal ilişki
lerin kurulduğu siteyi hayata geçirdi. Bu girişimiyle
Murdock, gerçekten turnayı gözünden vurdu denilebilir.
lnternette yurttaş gazeteciliği yapılması yoluyla gazetecili
ğin kar amaçlı olmasının önüne geçilirse, gazeteciliğin ge
leceği bakımından yeni adımlar atılabilir görüşüne önayak
oldu sayılabilir.
1 995-2003 yıllan arasında Dünya Gazeteler Birliğinin
verdiği sayılara göre, gazete tirajları ABD'de % 5, Avru
pa'da % 3 , japonya'da % 2 oranında düştü. 1 960'lı yıllarda
5 Amerikalı günlük bir gazete okurken, bugün ancak yan
sı gerçekleşebiliyor. Gazete tirajlarının gerilemesi, interne
tin devreye girmesinden önce başladı. Radyo, televizyon
gazeteciliği yazılı basını kösteklemekle birlikte, internet
yazılı basını solladı. Hatta günümüzde intemetin, televiz
yonun dahi önüne geçtiği söyleniyor.
Temel Gazetecilik
Rupert Murdock'ın bu noktada dile getirdiği bazı gö

rüşlere dikkat göstermek gerekiyor: "Eski kuşaklar, -
Murdock onlara dijital göçmenler (digital immigrants) di
yor- internetin konumunu pek anlamadılar. Genç kuşak
lar, -Murdock bunlara dijital yerliler (digital natives) di
yor- haberlerini Yahoo, Google gibi arama motorlarında
yer alan haber portallanndan veya yeni web medyasındaki
web günlüklerinden alıyorlar. "
1 8-29 yaş grubunda yer alan Amerikan gençlerinin
% 44'ü web günlüklerini okuyorlar. Buna karşın Amerika
lıların % 56'sının web günlüklerinden haberi yok. % 3 ci
varında Amerikalı ise web günlüklerini devamlı olarak
okuyor. Dünyanın geri kalanı bakımından web günlükle
rinin kullanımı bakımından veri bulmak pek kolay değil.
lnternette web günlükleri gelişen bir uygulama olarak
göze çarparken, fotoğraf günlüklerinin sayısının artış gös
terdiği biliniyor. Fotoğraf ve haber günlüklerinin yanında
video günlüklerinin sanal ortamda yerini alması ise yeni
başlıyor. Pod yayını - Apple'nin yaptığı 1-pod'un yayınla
birleşmesinden oluşuyor, profesyonellerin ve amatörlerin
ürettiği ses kayıtlan, insanlann indirip dinleyecekleri şe
kilde düzenleniyor. Bu yaklaşımın örneklerine Türkiye'de
örneğin, CNN Türk'te rastlamak mümkün.
Avuçiçi bilgisayarlar (palın) tıpkı iPod'lar gibi bunları
kullanan bireyler için büyük olanaklar tanımaktadır. Son
yıllarda kullanıma giren avuçiçi bilgisayarlarla, bireylerin
haber alma gereksinimleri karşılanma yoluna gidilmekte
dir. iPod ve avuçiçi bilgisayarlann, ve tabletlerin gazeteci
liğin geleceği üzerindeki etkileri ise çeşitli düzeylerde tar
tışılmaya devam etmektedir.
Belki web günlüklerinin çoğunluğu okunmaya değ
mez olmakla birlikte, geleneksel gazetecilik kuruluşlarına
göre geleneksel gazeteciliğinin sınırlarını zorluyorlar. Bazı
haber günlüklerinde, geleneksel gazetelerde yer alan köşe
Yeni Enformasyon Teknolojileri ve Gazeteciligin Gelecegi
yazarlarının kullandığı kadar malzeme bulmak mümkün

olabiliyor. Hatta, fikir gazeteciliği yapma yönünden ger
çekten de öne çıkabiliyorlar. Özellikle, son Amerikan se
çimlerinde web günlüklerinin önemini yadsımamak gere
kiyor.
Web günlükleri, geleneksel haber kuruluşlan üzerin
de parazit yapsalar bile bunların gerçekten orijinal haber
ler üretebileceklerini de düşünmek hatalı olmuyor. ABD'de
yer alan bazı web haber günlüklerinde, örneğin Afganistan
Savaşı'nda görgü tanıklanndan alınan belgelere dayalı ha
berlerin yer alması, görgü tanıklarının muhabirlerin yerine
geçtiğini akla getirmiyor değil.
Google arama motorunda yer alan web günlükçüleri
için Google'ın reklam koymasına izin veriyorlar. Bazılan
ise bahşiş kutusuna bahşiş atar gibi sevdikleri yazarlar için
küçük ödemeler yapılmasına mani olmuyorlar. Hatta abo
neliği bile öne çıkaranlar var. Bütün bu yeni uygulamala
rın tutup tutmayacağını zamanın göstereceğini söylemek
yanlış değil. Görünen o ki, artık haber üzerinde denetim
sahibi olmak, haberi yapan kişiden izleyiciye doğru kayı
yor.
Murdock'ın ima ettiği gibi, gazetelerin artık haber ve
ren olarak rollerinin, eski haber dağıucısı olan gazeteden
bağımsız olduğunu öğrenmeleri gerekiyor. Televizyon için
de aynı savları ileri sürmek hatalı olmaz. Geleneksel gaze
tecilik halen gazetelerle, dergilerle, radyo ve televizyonla
sürerken, gazetecilik sanal ortamda almış başını ilerliyor.
4. BÖLÜM
İnternet Gazeteciliği
lntemetin Konumu
l 960'lı yıllardan itibaren bilgisayarlar enformasyonun iş

lenmesinde, çözümlenmesinde, dağıtımında bir araç ola
rak kullanılmaya başlanırken iletişimde zaman ve yer gibi
sınırlılıkları aşacak yeni olanaklar sunan teknolojinin ka
pasitesinde artış oldu. Bir yandan yeni teknolojiler izleyici
lerin habere ulaşma ortamlarında değişiklikler yaratırken,
diğer yandan enformasyonun izleyiciye ve okuyucuya
ulaştırılması yöntemlerinde yeni olanaklar da ortaya çıktı.
Bunlar içinde elektronik gazete ile intemet kendi yolların
da yürümeye devam etti.
lntemetle birlikte, kullanıcı içeriği denetleme, seçme
olanaklarına sahip olurken, aynı zamanda geleneksel tek
yönlü iletişim yerine etkileşimli (interactive) iletişim gün
deme gelmeye başladı. "Ağların ağı" olarak intemet, dünya
çapında milyonlarca bilgisayarı birbirine bağlayan bir sis
tem olarak tanımlanabilir. Geçerli bir intemet adresi ve fi-
Temel Gazetecilik
ziksel bağlantısı bulunan herkes, internet tarafından sunu

lan bilgilere ulaşabilme olanağına sahiptir. 1 996 yılı tah
minlerine göre dünyada yüzden fazla ülkede yaklaşık kırk
beş milyon İnternet kullanıcısı bulunmaktadır.
lnternet Industry Almanac'ın 1 998 verilerine göre, in
ternet kullanıcı sayısı her bin kişide Finlandiya'da iki yüz
kırk beş, Norveç'te iki yüz otuz bir, Izlanda'da iki yüz yir
mi yedi, ABD'de iki yüz üç, Avustralya'da yüz yetmiş sekiz,
Yeni Zelanda'da yüz elli altı, Kanada'da yüz kırk dokuz,
Isveç'te yüz kırk yedidir. Bir başka deyişle, Iskandinav ül
kelerinde internet kullanımı doruktadır. Aynı almanakta
l 997'ye göre on bir ülkede her bin kişiden yüz kişinin in
ternet kullandığı, 2000 yılında ise on dört ülkede daha %
1 0 civarında yeni internet kullanıcısının devreye gireceği
üzerinde durulmaktadır.
Avrupa Birliği ülkelerinde 200 1 yılında internet kul
lanıcılarının elli dokuz milyonu bulacağı tahmin edilirken,
bu sayı aşılmıştır. Bununla birlikte, Avrupa'da halen Is
kandinav ülkelerinde internet kullanımı yüksek olmasına
karşın, Almanya ve Fransa'da internet kullanımının özel
likle on dört-yirmi dokuz yaş grubunda artış gösterdiği
üzerinde durulmaktadır. Avrupa Birliği ülkeleri içinde in
ternet kullanımının en düşük olduğu ülkeler ltalya ve Yu
nanistan'dır.
Istanbul'da Bahçeşehir Üniversitesinde 10- 1 3 Nisan
2006 tarihleri arasında düzenlenen Internet haftasında
Mustafa Akgül yaptığı açılış konuşmasında dünyada bir
milyar kadar internet kullanıcısı, 350 milyon civarında in
ternete bağlı bilgisayar, 75 milyon civarında web, 60 mil
yon com/org/net/ alan adı olduğunu belirterek, Türkiye'de
bu sayıların 10 milyon civarında web sayfası, 10 milyon
intemet kullanıcı, 750 bin internete bağlı bilgisayar, 75
bin tr uzantılı alan adı, 300 bin yurtdışından alınan alan
adı olduğunu açıklamıştır.
j aa
lnternet Gazeteciligi
Üzerinde durduğu en önemli konu ise, Türkiye'de okul

lann internete bağlanmasına rağmen öğretmenleri eğitme
planı olmadığı ve Milli Eğitim Bakanlığının bu görevi 2-4
firmanın insafına bıraktığını vurgulamak olmuştur. Bu ko
nu için teknik eleman gerektiğini, plan olmadığını, hele he
le bilgi toplumu için strateji bulunmadığını da eklemiştir.
lntemetin Tarihçesi
lnternetin kökeni, 1 962 yılında Amerikan Askeri Araştır

ma Projesi (ARPANET) ve Massachusetts Institute of Tech
nology'nin tartışmaya açtığı "galaktik ağ" kavramıyla bir
likte gündeme geldi. ARPANET çerçevesinde ilk bağlantı,
1 969 yılında dört merkezle (University of California at Los
Angeles [UCLA ] , Stanford Research Institute [ SRI ] ,
University of Utah ve University o f California at Sanla
Barbara [UCSB ] ) yapıldı. Ana bilgisayarlar arası bağlantılar
ile internetin ilk şekli ortaya çıktı. 197l'de ARPANET, ağ
kontrol protokolu Network Control Protocol (NCP) adı
verilen bir protokolle çalışmaya başladı.
Ekim 1 972'de gerçekleştirilen Uluslararası Bilgisayar
iletişim Konferansında (ICCC) , ARPANET'in NCP ile ba
şanlı bir demonstrasyonu gerçekleştirildi. Aynı yıl ARPA
NET içinde elektronik posta (e-mail} kullanılmaya başlan
dı. 1 Ocak 1983'te ise, lletişim Kontrol Protokolu (Trans
mission Control Protocol) ARPANET içinde yürürlüğe gir
di. TCP/IP bugün var olan internet ağının ana halkasıdır.
1 980'li yılların ortasında Amerikan Savunma Bakanlı
ğına bağlı Askeri Bilgisayar Ağı (DOD), ARPANET'ten ay
nlarak Military Net adıyla kendi ağını kurdu. 1 986'da AR
PANET, Amerikan Hükümetinin sübvansiyonuyla NSFNET
olarak düzenlendi. NSFNET, 1 987'de yeniden düzenlediği
internet yapılanması planıyla yedi bölgesel nokta üzerin
den NSFNET MERlT olarak adlandınlan güçlü bir omur-
Temel Gazetecilik
gayı işleteceğini duyurdu. Bu işletime daha sonra Ameri

kan dev bilgisayar firması IBM ile Amerikan dev iletişim
firması MCI katıldı.
1 990'da ise NSFNET işletilmesine yönelik olarak oluş
turulan lleri Ağ Hizmetleri (Advance Network Services) ile
internet omurgasının özelleştirilmesi süreci başlamış oldu.
Özelleştirme süreci 1995'te NSF'nin internet omurga iş
letmeciliğinden tamamen çekilmesiyle tamamlandı. 1 995'ten
itibaren İnternet omurga işletmeciliği tümden özel işletim
cilerin eline geçmiş bulunmaktadır.
İnternet Gazeteciliği (On-linejoumalism)
lnternetle birlikte ortaya çıkan yeni gelişmelerle gelenek

sel tek yönlü iletişim yerine etkileşimli olarak ses, hareket
li görüntü, metin ve resim gibi içerikler taşınabilir duruma
geldi. Bu nedenle, 1990'lı yılların başlarından itibaren in
ternet gazetecilikte kısa sürede önemli, aynı zamanda yet
kin bir tamamlayıcı öğe olarak değerlendirilmeye alındı.
Bilgisayar teknolojileri var olan haber endüstrisi ürünleri
ne gerçek zamanlı olarak erişmeyi mümkün hale getirdi.
Çok büyük ölçekli haberlere, arşivlere, haritalara, video ve
ses kayıtlarına veya haberi destekleyici malzemeye artık
internet sayesinde ulaşmak çok kolaylaştı.
lnternetle birlikte ortaya çıkan, bilgisayar başında otu
ran izlerkitlenin, internetten gazete okuyup okuyamaya
cakları kısa süre içinde tartışmaya açıldı. Bu yeni izler
kitleye yönelik olarak haber iletmenin önemiyse çok ça
buk kavrandı. Halen geleneksel olarak yayınlarını sürdü
ren gazeteler, haber ajansları, televizyon, radyo istasyonla
rı çok kısa süre içinde yeni izlerkitleye ulaşma yönünde
uyum gösterdi. Bugün internete girildiğinde, ABD ile dün
yanın pek çok ülkesinde yayımlanan yüksek tirajlı gazete
leri web sayfalarında günlük olarak izlemek mümkündür.
lnterneı Gazeıeciligi
Aynı şekilde, Türk gazeteleri de bu yeni olanaktan yarar

lanmaktan geri kalmadı.
Gazeteler dışında, televizyon yayınlannın internet üze
rinden verilmesi denemeleri yapılmaktadır. Örneğin Ame
rikan NBC televizyon kanalı Microsoft bilgisayar firması
nın ortak girişimi olan MSNBC ile internet üzerinden ha
.her yayını yapmaktadır. NBC'de çalışan bin iki yüz gazete
cinin ürettikleri haberler, MSNBC'de çalışan dört yüz ga
zeteci tarafından yeniden düzenlenerek internet aracılıyla
sunulmaktadır. MSNBC gibi internet üzerinden haber ya
yını yapan YAHOO adlı şirket ise, haberlerini doğrudan
Reuters haber ajansından sağlamaktadır.
İntemette yer alan haber portallarının, izlerkitleleri
için yeni bir gazetecilik anlayışı getirdiğinden söz edile
mez. Haber portallan, haber özetlerini ve haberlerini ge
nellikle Associated Press ve Reuters gibi haber ajanslann
dan satın almaktadırlar. Haberi meta olarak kabul eden
portallar, özellikle ABD'de gazetelerin, dergilerin, televiz
yon şebekelerinin haber gereksinimini karşılamaktadırlar.
Associated Press, intemette yeni bir haber mecrası ha
line gelerek, günümüzde haber portallannda yer alan ha
berlerin büyük çoğunluğunu üretmektedir. Reuters ise,
Associated Press'le rekabet etmek için elinden geleni yap
maktadır. Her iki haber ajansı, 24 saat boyunca intemette
yer alan haber portallarına yeni, taze haber hizmeti sun
mak için yarışmaktadırlar.
Geleneksel gazetecilik (traditional journalism) ile ge
lişmekte olan intemet gazeteciliği (on-line journalism)
arasında farklılıklann ortaya çıkması olağan mıdır? İnter
net gazeteciliğiyle birlikte haberlerin üretimi, dağıtımında
gazetecinin rolü yönünden değişikliklerin olması normal
midir? Bu sorular 1 990'lı yılların ortalanndan itibaren sık
lıkla sorulmaktadır. Gerçekten de, İnternet gazeteciliğine
yönelmeyle birlikte, pek çok yenilik gündeme gelmiştir.
Temel Gazetecilik
Asıl önemli olan ise, artık geleneksel gazetecilik ve inter

net gazeteciliği olarak gazetecilikte bir ayrımın yerleşmek
te olmasıdır.
Üzerinde ısrarla durulan ise, internette haberlerin üre
timinin, dağıtımının geleneksel gazeteciliğe göre farklı
yöntemlerle yapılmaya yönelinmesidir. Haberlerin üretil
mesinde gazetecinin rolü bakımından geleneksel gazeteci
lik ile internet gazeteciliği arasında belirgin özellikler or
taya çıkmaya başlamıştır. Bu noktada ise, internetin yeni
bir enformasyon mecrası olarak, internet gazeteciliğiyle
kazanç sağlanabilir mi sorusu da çok sık sorulan sorular
arasında yer almaktadır. Hatta İnternet gazeteciliğinin uy
gulamaları bakımından, artık dönemlerden söz edilmesi
nin yerinde olacağı tartışması gündemdedir.
Bu tartışmayı başlatanlar, İnternet gazeteciliği için ar
tık üç dönemden söz etmenin yerinde olacağı üzerinde
durmaktadırlar. Birinci dönemde, gazetecilerin haber içe
riğini İnternet gazeteciliği için üretmedikleri, fakat kendi
geleneksel gazetecilik kuruluşları için ürettiklerini, gaze
tenin web sayfası için tekrar tasarladıkları geçerli olarak
görülmektedir. Birinci dönemin halen sürdüğünü söylemek
yanlış değildir. lkinci dönemin l 996'da başladığı, üçüncü
dönemdeyse l 997'den itibaren birkaç web sayfasında de
nemelerinin yapıldığı dile getirilmektedir. Dikkat edilirse,
her üç dönemden örneklere halen internet gazeteciliğinde
rastlamak olasıdır. Hepsinin uygulamaları ise web sayfala
rında sürmektedir denilebilir.
lkinci dönemdeyse, gazeteciler özgün haber içeriğini
web sayfası için düzenlemektedirler. Düzenledikleri içeriği
ise, okuyucunun başka web sayfalarıyla ilişkiye girdiğinde,
anında çeşitli sınıflanmış haber ve enformasyonu etkile
şimli olarak seçerek ulaşabilmesinin mümkün olmasının
sağlanmasına çalışmaktadırlar. Üçüncü dönemde ise, bir
kaç web sayfasında denemeleri yapılan yeni bir yaklaşım
/ncerneı Gazeteci/igi
biçimi denenmektedir. Bu yaklaşım biçimi, web sayfası

için yeni bir iletişim mecrası olarak biçimlendirilmiş öz
gün haber içeriğinin oluşturulmasıdır.
Üçüncü dönem intemet gazeteciliği için düşünülen
haber yapma, ulaşılacak "toplumun niteliği"yle tanımla
nırken, olaylan yeni yollardan hikaye etme şekilleriyle de
ney yapma isteği üzerine haberler kurulmaktadır. Haber
yapmada kullanılan olay/olaylan yoğun hikaye etme biçi
miyle, okuyucuların yalnızca haberi okumakla kalmayıp
haberin içine girmelerinin, hatta haber içinde gezinebilme
lerinin mümkün olması üstünde durulmaktadır. Örnek
verilecek olursa, New York Times gazetesi yeni teknolojiy
le haberin bütün yönleriyle kavranabilmesi için üç yüz
altmış derecelik görüş açısıyla haberi inceleme denemeleri
yapmaktadır. Kullanılan teknolojiyle okuyucular, canlı ve
ya banda alınmış habere "girebilme" veya hareketli veya
durgun fotoğrafı üç boyutlu olarak görebilme deneyimini
yaşayabilmektedirler.
Dördüncü bir dönem olarak intemette kendini iyice
belli eden web günlüklerinden yani haber, fotoğraf, video
görüntülerinden oluşan yurttaş gazeteciliğinden söz edile
bilir. "Kendi günlüğünü kendin yarat" mantığı ile oluştu
rulan web günlüklerinde bu işi yapanların genelde kimliği
bilinmemektedir. Bu işe soyunanlar, intemette henüz yasal
düzenlemelerin tam olarak işlememesi nedeniyle düşünce,
fikir, ifade özgürlüğünden ellerinden geldiği ölçüde yarar
lanmayı fırsat bilmektedirler. Türkiye'de de son yıllarda
web günlüklerinin devreye girdiği görülmektedir. Günlük
lerin sayısı diğer ülkelere göre henüz fazla değildir. Artış
göstermesi ise mümkündür.
Dikkat edilirse, internet gazeteciliği bakımından için
de bulunulan dönemlere göre, geleneksel gazetecilik ara
sında bir karşılaştırma yapmak mümkündür. Geleneksel
gazetecilik kuruluşlarında çalışan gazetecilere göre, inter-
Temel Gazetecilik
net gazetecilerinin daha özgür olduklan üzerinde durul

maktadır. Yalnız şunu unutmamak gerekir ki, internet ga
zeteciliğinde de tıpkı geleneksel gazetecilikte olduğu gibi
haber yapma, kendilerine ulaşan enformasyonu değerlen
dirme, bunun üzerinde hüküm verme ve seçme işlemle
rinden sonra gerçekleşmektedir. Her ikisinde de yine gaze
tecilik kuruluşunun yayın politikasına göre haberler izler
kitleye sunulmaktadır.
Ayrıldıkları nokta izlerkitle yönündedir. Geleneksel
gazetecilikle sunulan içerikten yararlananlar, kendileri için
seçilmiş, düzenlenmiş, yayımlanmış haberler arasından yi
ne kendi istekleri . ve ilgileri doğrultusunda haberleri seçip
okuyabilmektedirler. İnternet gazeteciliği yönünden ise,
internet kullanıcısının haberleri seçmesine, "otomatik ha
ber seçici, sunucu" bilgisayarlar yardımcı olmaya yönel
mektedir. İnternet gazeteciliğinden zevk alma ve heyecan
duyma önemlidir. Hiç kuşkusuz, yapılanlar ise eski kural
ları bozma, tabulan yıkma, hatta haberi tümden yeni bir
fikir olarak tekrar düşünme yönündedir. Bu nedenle, gele
neksel gazetecilik kurallarının hala mantıklı olması, bazı
tabuların ise standartları yıkmamızı önlemesi nedeniyle,
internet gazeteciliğinde zararlar henüz azdır.
Cesur, fakat düzensiz internet gazeteciliği dünyasında
haber yapma, haberler üzerinde tekrar düşünme, haberleri
geliştirme demek değildir. Daha önce de belirtildiği gibi,
haber yapma bakımından arayışlar vardır. Yalnız kaygılar da
yok değildir. Kaygılar, daha çok etkileşim içinde olabilmek,
güvenilirlik, yetki ve kurallann kullanımı üzerinde toplan
maktadır. Etkileşim içinde olabilmek, internet gazeteciliği
bakımından en ayıncı katkıyı getirebilmektedir. Web sayfa
sı yöneticileri, etkileşim içinde olabilmeyi milyonlarca insa
nı sanal bir toplum içine çekebilmek, verdikleri haberlere
ulaşılmasını sağlayarak meşgul etmek ve kamusal tartışma
başlatabilmek için bir yol olarak görmektedirler.
lnremeı Gazetecili§
Weh sayfalarında artık geleneksel gazetecilik, gazete

cilik benzerleri ve yapay gazeteciliğin birlikte var olamaya
cağı açıktır. Nedeni ise, sayılanların intemette yer alan ko
lay okunabilen üst metin (hypertext) aracılığıyla birbirle
rine saldırmalarından kaynaklanmaktadır.
Geleneksel bir gazete yönetmeni, kuramsal olarak ga
zetesinde sıkı bir denetim uygulayabilirken, hiçbir internet
gazetesi yönetmeni, istediği kadar standartlarına bağlı kal
sa bile okuyucularının nereye gideceğini kestiremez. Gev
şek bir ortam içinde çalıştığının her zaman bilincindedir.
Geleneksel gazetecilikte reklamlar kurallara göre yerleşti
rilir. İnternet gazeteciliğinde ise, reklam kurallarının bile
değişiklik gösterdiği görülebilmektedir. Çeşitli etik sorun
lar, fikri haklar ve mülkiyet haklan internet gazeteciliğin
de her zaman gündemdedir.
Son yanın yüzyıl boyunca yapılmış bulunan araştır
malar, insanların eski ve yeni medyadan toplumla birleş
mek olduğu kadar ayrılmak için yararlandıklarını ortaya
koymaktadır. insanlar, internet gazeteciliğini ise, birinci
derecede kendi içinde yaşadıkları toplumla ilgili haberlere
ulaşmak için kullanmaktadırlar. Onlar için önemli olan,
aldıkları haberin haber değeri olmaktadır. Özellikle, insan
ların internet gazeteciliğine, geleneksel gazeteciliğin ken
dilerini tatmin etmediği için yöneldikleri kesindir. Özel il
gileri için insanların haber iştahlarını kabartmak bakımın
dan internet gazeteciliğinden yararlandıkları da açıktır.
Merkezinde İnternet gazeteciliğinin yer aldığı yeni medya
nın parçalanmış toplumlar yaratmak bir yana, insanları bir
araya getirebileceği önemle dile getirilmektedir.
lnternetin yeni bir enformasyon mecrası olarak dağıtı
cılığı üstlendiği açıktır. Bu yönden, internet gazeteciliğine
soyunan bazı gazeteler weh sayfasına koydukları için para
karşılığı abone olmayı koşul olarak öne sürmektedir. Ör
neğin Wall Streetjournal. Yalnız internette o kadar bol üc-
Temel Gazetecilik
retsiz enformasyon sunulmaktadır ki, markalı bir enfor

masyon kaynağına abone olmanın çekiciliği tartışılır du
rumdadır.
İnternet Gazeteciliğiyle Kazanç Sağlama
Geleneksel olarak basılan gazetenin okuyuculann okuya

bilmesi için dağıulması gereklidir. Hiç kuşkusuz, internet
gazeteciliğine yönelmeyle birlikte, hazırlanan web sayfala
rında yer alan gazetelerin dağıtılması için yeniliklere baş
vurma gerekli olmuştur. Doğal olarak, arkasından şu soru
lara yanıt aranması gereksinimi de doğmuştur. Gazeteyi
bilgisayar ortamında dağıtma iyi bir yöntem midir? Web
sayfası gibi masraflı bir işlemle gazeteyi dağıtmanın getirisi
ne olacaktır? Web sayfasına gazeteyi yerleştirmenin fazla
kazanç getirmeyeceğini bilmenin avantajı nedir?
lnternette para kazanılmaz diyenler şu gerekçeyi ileri
sürmektedirler:
Yapılacak olan, intemette sunula n içeriği d enetleme veya

parçalama d eğildir. Yara rlı o lanın ucunu azıcık göstermeli,
okuyucuda yeni gereksinimler yaratılma lıdır.
Hiç kuşkusuz. internette en ilginç içeriği sunabilenlerin en

çok parsayı toplayacakları açıktır. Hem okuyucu çekebile
cekler hem de para kazanabileceklerdir. Sunulan ilginç
içerikler, reklamcılar tarafından ilginç bulunulursa reklam
da alabileceklerdir.
20. Yüzyıl içinde radyo, arkasından televizyon gazete
ciliğinin yazılı basının işini kösteklediği, hatta bazı işlevle
rini değiştirdiği unutulmamalıdır. Bu nedenle, intemet ga
zeteciliğinin geleneksel gazeteciliğin kazancını azaltacağı
ve geleneksel yazılı basın endüstrisini küçültebileceğiyse
dikkatten uzak tutulmamalıdır. İnternet patlaması ufukta
belirdiğinde, gazete endüstrisinde panik yaşandı. Radyo,

televizyon zamanında gazeteler için internetten daha bü
yük felaketti. Gazeteler nasıl radyo ve televizyonla baş et
tiyse, İnternet devriminden de başı dik çıkmak durumun
dalar.
Günümüzden on-yirmi yıl sonra süper internetle her
kesin kendi gazetesini çıkaracağı görüşünü ileri sürenler
de az değil. 2 1 . Yüzyılda, internetteki web sayfası bir mil
yarı bulacak. Yalnız insan şu soruları sormaktan kendini
alamıyor. lnsanlar her sabah uyku sersemi intemetteki
web sayfalarını nasıl ayıklayabilir? Alışkanlık olarak sabah
göz gezdireceği gazeteden nasıl vazgeçebilir? Herhalde bu
sorulara iyimser yanıtlar vermek yerinde olacaktır.
Geleneksel gazetelerden istenen, artık televizyondan
ve intemetten akan haber ve bilgileri anlamlı bir bütün
içinde yerleştirmesi oluyor. Artık intemetle gazete arasın
da, neresinden bakarsanız bakın tamamlayıcı bir ilişki olu
şuyor. lntemet, gençleri bir yandan okumaya tekrar alıştı
rırken, bu arada gençleri televizyondan uzaklaşıp intemete
yönlendiriyor. Yalnız televizyonun ve internetteki web
sayfalarının sayısı arttıkça, bir parçalanmanın ortaya çıktı
ğı da ortada. Aynen televizyon kanalı sayısı arttıkça, kanal
başına düşen izleyici sayısının düştüğü gibi.
Televizyon kanallarının çoğalması, magazin gazeteci
liğinde var olduğu ölçüde ve aynı sıklıkta sansasyona baş
vurmayı artırdı. Gazetelerin artık birbirlerine benzememe
leri, okuyucu çekebilmek için farklı olmaları gerekiyor.
Okur, gazetesinin kendisine meydan okumasını, sarsması
nı isterken, gazetesinden kendisine olaylar hakkında back
ground bilgi ve çözümleme getirmesini bekliyor. Okur ay
nı zamanda doğru haber, gerçekleri çeşitli şekilde yansıtan
yorum da arıyor.
Geleneksel gazetecilikte gazetelerin büyük gruplar elin
de toplanmasına yol açan nedenler, genelde küçük gazete-
Temel Gazetecilik
lerin büyük gazetelere dahil olmak için çaba göstermeleri

ni beraberinde getiriyor. Genel yayın yönetmeni ve ekibi
nin var olan yapı içinde bağımsız olmaları durumunda,
çoğulculuğu sağlayabilecekleri açık. Bu nedenle, gazetede
kaliteye yatırım yapma, bir başka deyişle iyi gazeteci çalış
tırma önemli oluyor. 2000'li yılların, ister geleneksel olsun
isterse intemet gazetesine hazırlanmak için gazetecilerin
iyi eğitilmeleri, entelektüel düzeylerinin yükseltilmesi ge
rekli. Daha iyi teknolojiye değil, daha iyi gazeteciye yatı
rım yapmak zorunlu. Artık hatayı, yalanı en aza indirge
yen gazete kazanacak; gazeteci, gazete güven verdiği ölçü
de var olabilecek.
Sınıflanmış ve kişisel reklamlarla, hava durumu, eğ
lence dünyası, borsa, radyo, televizyon programlarının su
nulması bakımından halen en iyi mecra gazetelerdir. Bun
lar, geleneksel gazeteler için büyük bir kazanç kapısıdır.
19. Yüzyılda başlayan bu uygulama artan ve gelişen ölçüde
20. yüzyılda da süregelmiştir. Bu gibi metinlerin radyodan
ve televizyondan verilmesi güç olduğundan, uygulamasına
da gidilmemiştir.
lnternet gazeteciliği aracılığıyla, bu gibi veri tabanlı
hizmetlere ulaşabilmenin kolay ve çabuk olacağı artık bi
linmektedir. Doğal olarak, geleneksel gazetelerde yer alan
sınıflanmış ve kişisel ilan ve reklamların, intemet tarafın
dan e tkilenip etkilenmeyeceği büyük bir tartışma konusu
dur. Neresinden bakılırsa bakılsın, internet gazetelerine,
geleneksel gazeteler bu gibi malzemeyi kaptırdıkları tak
dirde büyük bir kazanç kapısının kapanacağı açıktır.
Hava durumu, televizyon programları, eğlence ilanla
rı, kiralık/satılık reklamları gibi kişisel ilan ve reklamları
yirmi beş - o tuz dört yaş grubunda bulunanların özel ilgi
sini çeken konular olduğu kesinlikle bilinmektedir. Borsa
ve benzerleri ise, daha ileri yaş gruplarını ilgilendirmekte
dir. Yirmi beş-otuz dört yaş grubunda olanların ilgi, merak
lnternet Gazeteciliği
nedeniyle interneti daha çok kullanacak.lan ise kesindir.

Bu nedenle, internet kullanıcısı olarak bilgisayar başında
oturan anılan yaş grubunun, internette yer alan veri taban
larındaki ilan/reklamları aramalarının, bunlara ulaşmaları
nın onlara fazla zaman kaybettirmeyeceği açıktır. Arşiv iş
levi yönünden bu gibi veri tabanlarının günlük durumuna
bakabilecekleri gibi, farklı gazetelere de yönelebilirler. Bu
tür hizmetleri internette sunan gazeteler, hem birbirleriyle
yarış eder hem de hizmetlerini rekabete açmış olur.
lnternetteki pek çok web sayfasında yer alan gazeteler
hala fazla kazanç getirmemektedir. Bu iş için tasarlanmış
bir model de henüz kurulmamışur. Web sayfasında yer
alan gazetelerin kazanca geçmesinin yolunun, örneğin sı
nıflanmış veya manşetten verilmiş reklamlar, hatta bazı
durumlarda abonelik ve elektronik ticaretten geçeceğini
söylemek artık yalnış değildir. 2000'li yıllarda bu gibi web
sayfalarının % 30'u bulacağı sanılmaktadır.
Geleneksel Yayıncılığın lntemette Konumu
Geleneksel yayıncılık tıpkı geleneksel gazetecilik gibi in

ternet nedeniyle hiç kimsenin kestiremeyeceği yönlerde
değişim geçiriyor. Yayıncılık yönünden internette, interne
te özgü niteliklerle birlikte etkileşim ve kişileştirme gibi
radyo ve televizyon sektörünün daha fazla sözü olacağına
dair işaretler var. Kısa video kliplerin internette görüle
bilmesinde teknolojisinin gelişmesinden yararlanılıyor. Bu
hizmetten bazı habercilik kuruluşları, internette akan vi
deo imgelerinin verilmesi için çalışmalar yaparak yararla
nıyor. ABD'de Chicago Tribune gazetesi bunlardan biri.
Diğer uygulamalar web sayfalarında kişileştirme (customi
zation) yoluyla veya elektronik posta hizmetleri kullanıla
rak yapılabiliyor.
lngiltere'de The Guardian gazetesi Web sayfası açarak
bazı çıkar grupları için tartışma forumları düzenlerken,
Temel Gazetecilik
Hollanda'da Volkshaut gazetesi elektronik posta yoluyla

günlük haber özetlerini gönderme uygulamasına başvuru
yor.
Aynca, elektronik posta yoluyla "öldürücü sayılabile
cek bir uygulama " da küçük ilanları, borsayı, televizyon
programlarını, hava durumunu, astrolojiyi verme yönün
den gerçekleştirilmektedir. Bu tür hizmetlerde imgelerin
ve sesin elektronik postanın içinde yer almasının daha il
ginç olacağı kesindir. Web sayfalarında kişileştirme bakı
mından hala bazı sorunlar bulunmaktadır. Sorunlar ise
bunların otomatik olarak verilmesinden kaynaklanmakta
dır. Örneğin haberler iki kez verilmekte, farklı öğelerin
önemi bulunmamakta, sunulanların çoğunu promosyonlar
oluşturmaktadır. Daha başka deyişle, bu gibi web sayfala
rında insan öğesi (human editor) bulunmamaktadır.
lnternette Haber Dışı Ôğeler Bakımından Stratejiler
Web sayfalarında, özellikle habercilik alanı dışında iş ya

pan kurumlar önemli işler gerçekleştirebilmektedir. Bu
yönde, gerek ABD'de gerekse Avrupa'da çeşitli girişimler
sürmektedir. Bunlar içinde belki en önemli girişim, yerel
piyasalarda topluma özel içerik sunma olarak karşımıza
çıkmaktadır. Sunulanlar arasında eğlence programlan, ye
rel haberler, hava durumu, spor, restoranlar, elektronik
alışveriş, yerel tartışma forumları yer almaktadır. Kablo ve
telefon şirketleri, tıpkı yerel internet olanakları hazırlayıcı
ları gibi, coğrafya temelli toplumsal ilişkiler oluşturma yö
nünde içerik sunmada yerel hizmetler geliştirme çabalarını
sürdürmekteler.
Gazetecilik Stratejileri
Halen intemet projelerinin ekonomik modeli çoğunlukla

tahmine dayanıyor, izlerkitle ise hala sınırlı. Uzun vadede
l ı oo
kısmen intemete yatırım yapabilecekler, haber dışı en

düstrilerden gelebilecekler gibi görünüyor. Microsoft'un
patronu Bill Gates ile Netscape arasında web sayfalarına
girebilmek için gerekli yazılım yönünden çekişme sürü
yor. Yalnız Bill Gates'in intemete olan özel ilgisi nedeniyle
krallığı kimseye bırakmayacağı da söyleniyor.
lşte sorun burada. Gazeteler bu çerçevede ne gibi stra
tejiler geliştirebilir? Gerçekten intemette gazeteler önemli
rol oynamak istiyor mu? ldeal olarak, yerel ve bölgesel ga
zeteler intemetle iletişime ilgi gösterecek gibi görünüyor.
lntemete ilgi göstermeyecek olan gazeteler bakımından da
işbirliği için fırsatlar var. Halen intemette sunulan hizmet
ler metne dayandığından, gazetelerin bu yönde katkılan
oldukça kolay. Gazetelerin elinde bulunan enformasyon,
Bill Gates'in de işaret ettiği gibi, dev bilgisayar ve intemet
şirketleri stratejileri bakımından hayati rol oynayabilir. As
lında gazeteler, intemete katılmasalar da gelişmeleri de
vam edecek. Gazetelerde halen yer alan küçük ilanların
web sayfalarına da taşınacağı aruk kesin.
Web sayfasında geleneksel gazetenin kağıda basılmış
şekli hizmet verebilecek. Gerçekten gazete web sayfasına
çıkınca, tanınınca, okuyuculardan gelecek tepkiler gazete
yönetmenleri, isteseler de istemeseler de hemen alınabile
cek. Hatta belki de halktan gelen tepkiler zaman içinde is
tenecek ve gazeteye konulabilecek. İnternet, öyle bir ileti
şim biçimi olarak gelişiyor ki, gazetelerin web sayfaları
açmayarak okuyucularından kendilerini uzak tutmaları
pek akıl kan olmayacak gibi görünüyor. Bu nedenle, karlı
olsun olmasın, gazetelerin intemette web sayfası açması ve
okur kitlesi edinmesinin önemli olduğu ortaya çıkmış bu
lunuyor.
Mayıs 1 999'da Zürih'te yapılan " Dünya Gazeteciler
Birliği" (WAN) toplantısında, Dünya Gazeteciler Birliği
yöneticileri, gazetelerin intemetle bütünleşen yeni bir sıç-
l ıo ı
Temel Gazetecilik
rama ve çığıra hazırlandığı kanısında olduklarını söyle

mekten geri kalmadılar.
İnternet bir yanda okuru, diğer yanda gazeteciyi öne
çıkartan yeni, farklı bir yayın anlayışı yaratırken, bu yeni
anlayışın gazeteleri güçlendireceği ve yaygınlaştıracağı ileri
sürülüyor. Özellikle gençler arasında yaygınlaşan internet,
günlük gazeteleri yepyeni bir okur kitlesiyle buluşturuyor.
Gazeteler artık eskisi gibi yalnız toplumları yöneten seç
kinler için çıkmıyor. Artık gazete herkesin, yönetici, seç
kin kadar sokaktaki adamın da gazetesi olmak zorunda.
işin başka bir boyutu da var. insanlar günlük gazete
okumak yerine radyo ve televizyondan haberleri izliyorlar.
Belki insana okumak güç, dinlemek ve izlemek ise kolay
geliyor. ABD ve Avrupa'da günlük gazete okurunun her yıl
giderek azaldığına dair veriler hayli ürkütücü. "2000'li yıl
larda acaba gazete tarihe mi karışacak? lnternet gazetesi
kağıt üzerindeki gazetelerin yerini mi alacak?" gibi sorular
sıklıkla soruluyor. Bu konuda Dünya Gazeteciler Birliği
yöneticileri hayli iyimser bir bakış sergiliyorlar. Televizyon
kanalı ve web sayfası sayısı arttıkça parçalanma hızlanıyor,
televizyon kanallarından ve internetten haber yağıyor. Ge
leneksel gazeteler ise, bu haberleri anlamlı bir biçimde de
ğerlendiriyor ki, bu, diğerlerinde hiç bulunamıyor.
Türk Medyasının İnternet Stratejileri
Masraflı da olsa, izleyici sayısı tam olarak kestirilemese de

Türk medyasının intemette web sayfası edinmeye yöneldi
ğini söylemek yalnış olmaz. Gazeteler yanında bazı tele
vizyonların da artık web sayfaları bulunuyor. Bu durum,
Türk medyasının yeniliklere kapalı değil, aksine onu uy
gulayan ve yararlanabilen medya kuruluşları olduğuna işa
ret ediyor. Şimdiki halde yüksek tirajlı gazeteler yanında,
tirajı fazla olmayan gazetelerin intemette yer aldığını gö-
l 102
!nternet Gazeteciligi
rebiliyoruz. Akşam, Cumhuriyet, Dünya, Emek, Fanatik,

Global, Güneş, Hürriyet, Milliyet, Radikal, Resmi Gazete,
Sabah, Star, Turkish Daily News, Türkiye, Yeni Asır, Za
man gibi gazeteler intemette yer alıyor. Televizyon kanal
lan olarak atv, NTV, Haber Türk, CNN Türk, Show TV,
Star TV, TGRT ve TRT'yi görmek mümkün.
Web sayfalarında yer alan Türk medyasının sunduğu
hizmetler arasında haber, enformasyon hizmetleriyle inte
raktif eğlence yer alıyor. Haberler ve enformasyonun işgal
ettiği alan halen daha fazla. lntemette yer alan Türk gaze
telerinin web sayfalarına girildiğinde, gazetenin günlük ola
rak kağıt üzerinde yer alan kopyasını okuyabilmek müm
kün. Web sayfası okuyucuları, gazetelerde yer alan haber
leri sınıflandırılmış olarak (siyaset, kültür, sanat, ekonomi,
spor gibi başlıklar altında) tarih ve anahtar kelimelerle
arayabilmekte (search) ve bunlara erişebilmektedirler.
Artık pek çok gazetenin geriye dönük olarak yayım
lanmış nüshalanm intemette okuyabilmek mümkün. Ga
zeteler, genelde iç pazarda kazanç kaybına uğramamak
için günlük taşra baskılarını internete aktarmaktadır. Bazı
gazeteler ise, günlük baskılarını belirli saatler bakımından
güncelleştirme yoluna da gitmektedir. Örneğin Hürriyet.
Web sayfalarındaki gazetelerinin finansmanım karşılaya
bilmek için, reklam alma yolunu benimsemiş gazeteler de
bulunmaktadır.
Asıl üzerinde önemle durulması gereken ise, 1970'li
yıllardan beri süren Türk gazetelerinin yurtdışı baskıları
nın, artık web sayfasına verilen Türkiye baskılanyla zen
ginleştirilme ve bütünleştirme olanağının yakalanmış ol
masıdır. Her gün Türkiye ve KKTC'de satılan Türk gazete
lerinin Türkiye baskıları, Avrupa'da Almanya, Hollanda,
Fransa, Belçika, lsviçre, lngiltere, lsveç, Norveç, Danimar
ka, Lüksemburg, Avusturya ve ABD'de yurtdışı baskı ola
rak yayımlanarak oralarda yaşayan Türk yurttaşlarına su.-
l 103
Temel Gazeıecilik
nulmaktadır. 1 996'dan itibaren ise, Türk gazetelerinin gün

lük Türkiye nüshalannın internete taşınması, yurtdışında
yaşayan Türk yurttaşlan için yeni bir olanak yaratmıştır.
Web sayfalannda yer alan Türk gazetelerini internete
taşıyabilmek için bazı aracı şirketlerin katkısı bulunmak
tadır. Diğer bir yöntem ise, medya kuruluşunun kendisi
nin web sayfasına hizmetlerini aktarma için günlük çalış
malannı sürdürmesidir. Halen web sayfalannda Türk med
yasından bazı örnekler bulunsa bile, başlangıç olarak iyi
bir girişim olduğundan hiç kuşku yoktur. Zaman içinde,
internette okuyucu bulması ölçüsünde, web sayfasına çı
kacak Türk medya kuruluşlannın sayısının artacağı açık-
ur.
Türkiye'de internette yer alan haber sitelerinin etkin
liklerinden söz etmek gerekir. Bunlar arasında Haber Türk,
Bia-Net, CNN Türk haber siteleri öne çıkarken, CNBC-e
haber portalının önemli işlevi olduğu akıldan çıkarılma
malıdır.
lntemette Yasal Düzenlemeler
lnternet, gazeteciler açısından küresel düzeyde teknolojik

olarak iletişim ve araştırma olanaklannı arturan önemli bir
araç olmakla birlikte, gazetecileri her gün kötü niyetli kişi
lerin hedefi haline getiriyor. Bilgisayar korsanlan, bilgisa
yar virüsleri, yanlış/çarpıtılmış haberler yayımlanarak ya
pılan yönlendirmelerle, gazeteciler engellenmek isteniyor.
lnternette siber suçlar olarak adlandırılan suçlar işlenir
ken, teknolojinin her gün gelişmesi karşısında intemet
açısından yeni hukuki sorunlar gündeme geliyor.
Yargı ise, intemet ortamında işlenen suçlar bakımın
dan bir arayış içinde. Hükümetler yasalar yapıp, çıkarmaya
çalışırken, intemeti denetim aluna almak, hukuku zorla
yarak sonuç çıkarmak, hatta siyasal istekler için özgürlük-
l 10 4
lnternet Gazeteciliği
leri sınırlandırmak da istiyorlar. Özellikle, intemet orta

mındaki yayıncılıkta kişilik haklannın korunması öne çık
makta. Aynı zamanda, yayın yoluyla düşünce ve ifade öz
gürlüğü gibi hassas bir alanda ne yapılabileceği de karşı
mızda durmakta. Bu nedenle, sorulan sorular arasında şun
lar yer alıyor:
"lntemette bir denetim mekanizması kurulsun mu?
Bu mekanizmayı kim kursun? Kim denetlesin? Yoksa in
ternet ortamındaki yayınlar özgür mü kalsın? Her isteyen
her şeyi yazsın mı?"
Türkiye'de halen internette işlenen suçlar bakımından
yasal bir düzenleme bulunmamaktadır. Yasal düzenleme
yapılması için çeşitli girişimler olmakla birlikte, henüz faz
la bir ilerleme kaydedilmiş değildir. Açılan davalar, Türk
Ceza Kanununun ilgili hükümlerine göre karara bağlan
maktadır. Asıl önemli olan, intemette ifade özgürlüğünün
nasıl sağlanacağı, bu özgürlüğün ihlal edilmemesi için, ne
ler yapılması gerektiğidir.
Türkiye'de genelde bilişim suçlarının öne çıkmasıyla
birlikte, açılan davalara göre mahkemeler karar verme yo
luna gitmişlerdir. lntemetin devreye girmesi, bilişim suç
lan yanında internette işlenen suç kavramını da gündeme
getirmiştir. Bu yönde açılan davalar, Türk Ceza Kanu
nu'nun ilgili hükümlerine göre karara bağlanmıştır. lnter
nette işlenen suçların artış göstermesi, özellikle, çocuk is
tismarı, pornosu, müstehcen yayınlar bakımından AKP
Hükümeti bir arayış içine girmiştir. Yapılan çeşitli çalışma
lar sonucunda, Türkiye'de intemette işlenen suçlar bakı
mından "lntemet Ortamında lşlenen Suçlarla Mücadele
Edilmesi Hakkında Kanun" 23 Mayıs 2007'de TBMM'de
kabul edilerek, 23 Kasım 2007 itibariyle yürürlüğe girmiş
bulunmaktadır.
Bu kanunla birlikte, Telekomünikasyon Kurulu lleti
şim Başkanlığı'na, mahkeme kararı olmaksızın, yurtdışı
l ıos
Temel Gazetecilik
kaynaklı tüm siteleri, yurtiçi kaynaklı müstehcen siteleri

engelleme yetkisi tanınmaktadır. Bu şekilde mevzuatta bel
li bir tanımı bulunmayan müstehcenliğin sınırlarını belir
leme yetkisi anılan başkanlığa verilmiş olmaktadır.
Aynca, kanunla internet ortamında işlenen ve "kata
loğ suçlar" olarak nitelendirilen 8 suçla ilgili erişimin en
gellenmesine yönelik mahkeme kararlarının gereğinin ya
pılması için Telekomünikasyon Kurulu lletişim Başkanlı
ğına gönderilmesi gerekmektedir. Kanun, aynı zamanda
müstehcenlik ve çocuk istismarı suçlarını oluşturan yayın
lara ilişkin erişimin engellenmesi kararının doğrudan anı
lan başkanlık tarafından verilmesine imkan tanımaktadır.
Çocuk istismarı ve müstehcenlik konusunda, uluslararası
kabul gören filtre programlarıyla otomatik engelleme ya
pılması hakkı ile kamuya açık yayınların takibe alınması
hakkını anılan başkanlığa vermektedir. Kanun, aynı za
manda, vatandaşlara ihbar etme hakkını tanırken, ihbarları
dikkate alacak ihbar merkezinin başkanlık içinde kurul
ması için çalışmalar tamamlanma aşamasına gelmiş bu
lunmaktadır.
Kanuna göre, zararlı bir içerik belirlendiğinde ve ko
nuyla ilgili şikayet geldiğinde, Telekomünikasyon Kurulu
lletişim Başkanlığı, TTNet ve diğer servis sağlayıcı şirket
lere bir yazı göndererek, erişimin engellenmesini isteye
cek. Arkasından da site kapatılacak.
Yeni kanunla birlikte, erişimin engellenmesi için pek
çok kez mahkeme kararı alınmış, pek çok site kapatılma
yoluna gidilmiş bulunmaktadır. Alınan mahkeme kararlan
arasında belki en önemlisi YOUTUBE'a girilmesinin mah
keme karan ile engellenmiş olmasıdır.
l ıo6
11. KISIM
Gazetecilikle tlgili
Temel Bilgiler
5. BÖLÜM
Toplumda Gazeteciliğin
Rolü ve Önemi
Gazete, Gazeteci, Gazetecilik
Gazete, Batı Avrupa'da ticari kapitalizmin ürünü olan bir

kitle iletişim aracıdır. Kökeninde ise Avrupa'da ortaçağ
sonrasının haber mektupları vardır. Çağdaş anlamda gaze
te, kapitalist üretim biçimi ve piyasa ekonomisi içinde,
toplumsal bir kurum ve ticari işletme olarak var olabilmiş
tir. 19. Yüzyılda kapitalizmle birlikte, bugünkü kitle gaze
teleri ortaya çıkarken, bu süreç içinde gazetelerin ticari
kuruluş olarak işleyiş mantıklarını piyasa koşullan belir
lemiştir. Teknolojik bir kurum olarak pahalı bir yatırım
olan gazeteyle üretilen haberler, haberler yoluyla elde edi
len kar, emekyoğun bir işlem olan gazeteciliğin piyasa ko
şullan içinde rekabet etmesini sağlamıştır. Bu nedenle,
teknolojiyle gazete ve gazeteciliğin ilişkisi sürekli olarak
makine parkının yenilenmesi için finansman kaynağı bul
ma, yatırım yapma şeklinde görülmektedir.
l 1 09
Temel Gazeteci/ık
Gazeteciliğin gelişmesinde, Gutenberg'in Almanya'nın

Mainz kentinde, değişebilir harfleri maden alaşımından
dökmesi ve tahta baskı makinesini kullanıma sokmasının
önemli bir yeri olduğundan kuşku duyulamaz. Avrupa'da
Ren Nehri çevresinde ticaret yapan tüccar ve bankerler
için ekonomik iletişimin gerekliliği gazetenin doğuşunu
hızlandırmıştır. Daha doğru bir deyişle, gazetenin ortaya
çıkabilmesi için ticari kapitalizmin gelişmesi gerekmiştir.
Ticari kapitalizmin gelişmediği ülkelerde ise gazete, kapi
talizmin etkisiyle ortaya çıkmıştır. Bunun en iyi örneği
Osmanlı lmparatorluğu'dur. Osmanlı lmparatorluğu'nda
ilk gazeteler yabancı çıkarlarının yayın organı olarak Fran
sızca yayımlanmış, Türkçe ilk gazeteyi de devlet çıkartmış
tır.
Gazetenin doğuşunda, hiç kuşkusuz insanoğlunun
haber alma gereksinimi ve isteğinin büyük etkisi ve katkısı
bulunmaktadır. Belki de insanoğlu kendine göre haber
ararken, etrafına "ne haber? " diye sorması, insanın içinde
yaşadığı ortam bakımından ilgi ve merakının göstergesidir.
En eski çağlardan beri, uğraşları sırasında kişiler doğal
olarak bazı olaylan, olguları görmüşler, duymuşlar, his
setmişler, denemişlerdir. Fikir oluşturmuşlar, bazı sonuç
lara varmışlar, kendi anlayış ve inançları doğrultusunda
hareket etmişlerdir. Biraz dedikodu, biraz fikir tartışması,
biraz da söylenti çıkarma şeklinde, o an var olan enfor
masyonu paylaşma sürüp gitmiştir.
Gazetecilik, bir yönüyle kişilerin sorunlarının çözüm
lenmesine yardımcı olan bilgilerin ulaştırılmasıdır. Sunu
lan enformasyonun içeriği, bilgilendirme veya eğlence
yüklü olabilir. Genelde basit bir tanımlamayla sunulan bu
içeriğe, günlük dilde "haber" adı verilir. Gazetecilik, haber
malzemesi sayılan enformasyonun toplanmasını, yazılma
sını, düzenlenmesini ve dağıtılmasını içeren bir işlemdir.
Gazeteci ise, erişmek istediği kitle için en önemli diye ni-
l ıı o
Toplumda Gazeteciliğin Rolıl ve Önemi
telendirdiği enformasyonu toplayarak haber yapan, kişileri

bilgi alarak düşünmeye sevk edendir.
Gazeteciliğin temel ilkelerinden biri, haber ile yorum
arasında belirgin bir aynının çizilmesi ve bunların karıştı
rılmasının önlenmesidir. Haber, gerçeklere ve verilere da
yalı bilgilendirmedir. Buna karşılık, yorum ise yazarın, ya
yımlayanın veya yayın şirketlerinin düşüncelerini, inançla
rını, kişisel yargılarını içerir. Haber yayını, gerçeklere da
yandırılmalı ve doğruluğu kanıtlanır olmalıdır. Yorumlar,
genel düşünceler veya günlük olaylar üzerinde yapılabilir.
Yorum, sübjektif olduğundan doğruluğu üzerinde eleştiri
yapılamaz.
Gazeteci ve gazetecilik kavramları, haber verme bakı
mından tek yönlü bir iletişim akımına işaret eder. lşte, ga
zetecilik yapan araçlar yoluyla "haber alma," eriştikleri kit
leler yönünden haber olur diye seçilmiş, ayrılmış, düzen
lenmiş, haber olarak yazılmış olay ve olayların okunması,
dinlenmesi, izlenmesi sonunda gerçekleşebilmektedir. Bu
düzenleme içinde de toplumda gazetecilik yapan kitle ile
tişim araçlarınca çeşitli görüşler gündeme getirilmekte,
gündemde tutulmakta, kamuoyu oluşturulmaktadır. Daha
doğru bir deyişle, gazetecilikle toplumda üzerinde konu
şulan gündem saptanma yoluna gidilmektedir.
Günümüzde gazetecilikte rol oynayan kitle iletişim
araçları, kişilerin dikkatini çekme bakımından büyük gö
revler yüklenmiştir. Aynı zamanda, haber olarak verme
dikleri de haber olarak verdikleri kadar önemlidir. Haber
olarak verdikleri olay/olaylar ne kadar saptırılmış, kalıp
yargılarla dolu ve taraf tutar bir şekilde veı:ilmiş olursa ol
sun, izleyenlerin bunları. denetleme olanağı yoksa, kafala
rında olay/olayları kitle iletişim araçlarından aldıkları gibi
canlandırmaktadırlar.
Gazetecilik yapan kuruluşların kendi yayın politikala
rına göre istenileni/istenilmeyeni haber olarak vermeleri,
l ııı
Temel Gazetecilik
bu bağlamda düşünülmelidir. Hangi olay/olaylann haber

olarak verileceği karan, yayın kuruluşunun yayın politika
sı çerçevesinde verilmektedir. izleyici yönünden ise, iste
nilenVistenilmeyen haber olgusunu değerlendirme, yayın
kuruluşu içinde karar verme durumunda olanların seçimi
sonunda oluşmaktadır. izleyiciye ise, ancak kendisine su
nulan içerik içinde seçici davranma hakkı tanınmaktadır.
Gazetecilik-Kitle iletişim Araçları ilişkisi
lnsanlann gerek yakın gerekse uzak çevrelerinde olup bi

tenler hakkında bilgi almalannı, günümüzde özellikle bu
amaçla geliştirilmiş ve uzmanlaşmış bazı araçlar sağlamak
tadır. Bu araçlara genel bir terim kullanarak kitle iletişim
araçtan adını veriyoruz. Endüstri teknolojisinin gücünü
simgeleyen kitle iletişim araçlan, kitleleri iletişim ağıyla
birbirine bağlamaktadırlar.
Kitle iletişim araçlarının, yüzyıllardır insanlar arasında
ki ilişkilerin temeli olan iletişime katkılan ise yakın geçmiş
te yaygınlaşmıştır. Mekanik güçleri dolayısıyla hareketlilik
çoğaltıcısı olarak işlev görmeleri, iletişimin kitle iletişimi
şekline dönüşmesine neden olmuştur. Bu araçlann yaygın
lık kazanmasıyla, yüzyıllardır süregelen iletişimin sınırlı
olan kapsam ve etkileri genişlemiştir. Geleneksel iletişimi
kitle iletişiminden ayıran iki özellik bulunmaktadır.
1 . Kitle iletişim araçtan zamandan tasarruf ederek,
kapsanılan yerleri genişleterek enformasyonu taşınabilir ve
saklanabilir hale getirmiştir. Bu durum, kitle iletişim araç
larını, geleneksel iletişim yöntemleri yanında toplumsal
etki yönünden daha güçlü kılmıştır.
2. Kitle iletişim araçları, çalışabilmek bakımından bir
örgütlenişe gereksinme duymaktadır. Daha başka deyişle,
kitle iletişim araçlan diğer toplumsal kurumlar ve örgütler
gibi bazı özelliklere ve yükümlülüklere sahiptir.
l 1 12
Toplumda Gazetecilifiin Rolü ve Önemi
Yukarıda sayılan iki özellik yanında, kitle iletişim

araçlarının pek çok işlev gördüğünü belirtmek gerekir. Bu
araçlar, yüzyıllardır var olan geleneksel iletişimin işlevle
rini günümüzde farklı görünümlerde yerine getirmektedir.
Haber verme, propaganda, eğitim, eğlence, reklam yapma
şeklinde sıralayabileceğimiz bu işlevleri, kitle iletişim araç
ları toplumsal kurumlar olarak toplumsal yapı içinde ger
çekleştirmektedir.
Günümüz gazeteciliğinde önemli rol oynayan gazete,
dergi, radyo ve televizyon, etkin kitle iletişim araçları ola
rak toplumsal bir uğraş olan iletişimde yer almaktadır. in
sanlara, yakın ve uzak çevrelerinde olup bitenleri haber
olarak vermeye, kısacası dünyayı tanımlamaya çalışmakta
dır. Bunun yanında, insanların çeşitli sorunlarının çözüm
lenmesine de yardımcı olmaktadır. Zaman zaman insanoğ
lunun eğlence gereksinmesini de karşılamaktadır. Top
lumda satılan malların tanıtımım da büyük ölçüde üst
lenmişlerdir. Gazete, dergi, radyo ve televizyon ister gaze
teciliğin temel işlevi olan haber verme işlevini görsün, is
terse eğlendirsin, isterse reklam yapsın, kitlelerin bir ba
kıma gözü kulağı olmak durumundadır.
Gazete ve dergiden radyo ve televizyondan her gün
milyonlarca insan yararlanmaktadır. Bu araçların evleri
mizde adının geçmediği, söylenmediği gün ve saat yok gi
bidir. Her an yakın çevremizde bu araçların varlığını his
sederiz. Aslında, günlük yaşantımızın ayrılmaz birer par
çasıdır. Gazetelerin büyük bir güç olarak belirmesi, dün
yada okuma yazma oranının artmasıyla gerçekleşmiştir
denebilir. Radyo ve televizyonun izlenilmek için izleyicile
rinden okuma yazma gibi bir beceri istememesi, gazetelere
oranla bu araçların daha kolay izlenilmesine neden olmuş
tur. Bununla beraber, radyo ve televizyonun gazetelere
oranla yaygınlık kazanması daha çok yenidir. Gazeteler
19. yüzyıl ortalarından itibaren e tkinlik kazanırken, radyo
1 11 3
Temel Gazetecilik
Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra, televizyon ise ikinci Dün

ya Savaşı'ndan sonra yaygınlaşmıştır.
Gazetecilik yapan araçlar olarak gazete ve dergiler,
radyo ve televizyon ülkenin toplumsal yapısı içinde yer
alan iletişim sisteminin uzmanlaşmış bir bölümünü oluş
turur. Bu araçları, aynı zamanda siyasal iletişimin yaygın
laşmasında büyük rol oynamaları nedeniyle, siyasal alt sis
temler olarak nitelemek de mümkündür. Toplum içinde
oynadıkları asıl önemli rol ise, toplum içinde ve toplumlar
arası akıp giden iletişimin dengeli bir şekilde dağılımında,
iletişimin alt yapısını mekanik araçlar olarak düzenlemele
ridir.
En genel tanımlamayla, gazeteciliğin temel işlevi ha
ber vermektir. Günümüzde haber verme işlevini yerine ge
tiren çeşitli gazetecilik örgütleri bulunmaktadır. Gazeteci
lik örgütleri içinde basın, radyo ve televizyon yanında, bu
araçlara yardımcı olan başka aracılar da yer almaktadır.
Gazeteciliğin altyapısını oluşturan, endüstri teknolojisini
temsil eder sayılan mekanik araçlar yanında belki üzerinde
en çok durulması, söz edilmesi gereken bu araçları çalıştı
ran fikir işçilerinin ürettikleridir. Fikir işçilerinin ürettik
leri ise herkesin diline doladığı, beğenmediği, bizi dünya
dan iyi veya kötü şekilde haberli kılan haber dediğimiz ol
gudur. Daha öz bir deyişle gazetecilik yapmaktır.
Günümüzde, gazetecilikte çok sayıda kitle iletişim
aracı görev almış durumdadır. Gazeteler yanında radyo
nun ve televizyonun da gazetecilik alanına kaymasıyla, ça
ğımızın gazeteciliği çok aracın gazetecilik alanında işlev
gördüğü gazetecilik şekline dönüşmüştür denebilir. Radyo
önce maç nakilleri, daha sonra da kısa haberler sunarak
gazetecilik alanına girmiştir. 19 50'lerden itibaren de tele
vizyon yoluyla da gazetecilik yapılmaya başlanmıştır. Bu
yönden, araçların yapısal özellikleri nedeniyle, günümüz
gazeteciliği basın, radyo, televizyon arasında haberleri hız-
j 114
Toplumda Gazereciliğin Rolü ve Önemi
la verebilmek yönünden büyük bir yanş içinde gerçekleş

mektedir.
Gazetecilik Yapan Kitle lletişim Araçlannın

Yapısal Ôzellikleri
Gazetelerin yanında önce radyonun, daha sonra da televiz

yonun gazeteciliğe kaymasıyla bazı yeni terimler gazeteci
lik diline girmiştir. Gazeteler, dergi için yazılı basın, radyo
ve televizyon için sözlü veya elektronik basın terimleri
kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde, gazetecilikte rol
oynayan araçlann kendine özgü özellikleri bulunmaktadır.
Gazetelerin sürdürdüğü gazetecilik anlayışı, radyo ve
televizyona da yansımakla beraber, gazetecilikte rol oyna
yan araçlann yapısal özellikleri nedeniyle bazı farklılıklar
vardır. Gazeteler, ülkesine göre değişen ölçüde tifdruk, of
set baskı tekniğiyle basılmaktadır. Aynı zamanda, baskı
tekniğine uygun olarak da içeriği bol veya az haber ve re
simle düzenlenmiş olarak sunulmaktadır.
Radyoda ise, yer yer kayda alınmış seslerin eşliğinde
spikerlerin okuduğu haberler yer almaktadır. Televizyon
da radyodaki gibi haberleri yine spikerler sunarken, yer
yer ekranda haber filmleri, çeşitli yazılar, şekiller, fotoğraf
lar, grafikler, kayda alınmış seslerle birlikte haberlere eşlik
etmektedir.
Yazılı Basının Ôzellikleri
Gazete ve dergi göze hitap eden kitle iletişim aracıdır. Oku

ma yazma bilmeyenler, yazılı basının yazdıklannı okuya
mazlar, ancak dinleme yoluyla yararlanabilirler. Yazılı ba
sının ulaştırdığı haber mesajlan, saklanabilir bir belge ni
teliğini taşımaktadır. Bu yönden, belge olması nedeniyle,
istendiği zaman tekrar okunma, gözden geçirilme olanağı
nı sağlamaktadır.
Temel Gazetecilik
Yazılı basın, haberleri daha ayrınulı, derinliğine inerek

sunar. Radyo ve televizyona oranla, haber verme bakımın
dan daha az hızlıdır. Zamanı radyo ve televizyona oranla
daha elverişli olarak kullanmaları daha kapsamlı haber
vermelerine yol açmaktadır. Bu nedenle, yazılı basının
ekonomik olanakları yeterliyse, haber malzemesi fazlalığı
halinde sayfalarını artırma olanağını her zaman zorlayabi
lir. Radyo ve televizyon ise, hiçbir zaman yazılı basının bu
özelliğinden yararlanamaz.
Sözlü Basının Ôzellikleri
Radyo yalnız kulağa yönelir. izleyiciler radyonun verdikle

rini duyma yoluyla alabilirler. Radyonun verdikleri ise ka
lıcı değil, uçucudur. Bununla beraber, günümüzde kitle
iletişim araçları içinde en hızlı ve en çabuk haber mesajı
ulaşurabilen araçtır. Televizyon ise hem göze hem de ku
lağa yönelen bir kitle iletişim aracıdır. Ekrandaki görüntü
ye ses tamamlayıcı bir öğe olarak eşlik eder.
Gerek radyo gerekse televizyonun yayın süresi günün
yirmi dört saatiyle sınırlıdır. Bu bakımdan, verdikleri ha
berler yönünden sürekli olarak yirmi dört saat zaman sını
n içinde kalmak durumundadır. Verdikleri haberi gazete
ler kadar derinliğine inerek, ayrıntılı olarak hiçbir zaman
veremezler. Radyo ve televizyon, okumayazma gibi bir be
ceri istemez.
Gazetecilik Yapan Araçlann Ekonomik Ôzellikleri
Günümüzde yazılı basın, radyo ve televizyon toplumsal

kurumlar olarak büyük sermayeyle çalışmaktadır. Serma
yeyse, özel sermaye veya devlet sermayesi şeklinde olabil
mektedir. Sermayeyi kimin koyduğu, bu araçlar üzerinde
tekel veya çoğulcu iletişim sisteminin varlığına zemin ha-
l 1 16
Toplumda Gazeteciliğin Rolü ve Önemi
zırlamaktadır. Daha öz deyişle, sermaye mülkiyet ve dene

tim durumunu yansıtan en önemli göstergedir. Çoğulcu
iletişim sistemlerinde, gerek basın sahasında, gerekse rad
yo ve televizyon sahasında, büyük anonim şirketler yazılı
veya sözlü basının finansmanım sağlamaktadır. Tekelci
sistemlerde ise, devletin yazılı veya sözlü basın üzerinde
finansman yönünden katkısı bulunmaktadır.
1 7. Yüzyılın başında çıkmaya başlayan gazeteler, tam
anlamıyla teknolojik devrimin doruğuna erişmiş bulun
maktadır. Yalnız, baskı alanında elektronik bilimi ve oto
masyon üretim sorunlanmn pek çoğunu çözmüş, yüksek
hızlı rotatif baskı makineleri üretimi çok artırmıştır. Özel
likle, ofset tekniğiyle siyah-beyaz baskı büyük ölçüde ye
rini renkli baskıya terk etmiştir. Dizgi sahasında uygula
nan yeni yöntemler, foto kompozisyon, filmle dizgi, bilgi
sayar ile dizgi, elektronik klişe yapma teknikleri dizgi iş
lemini çabuklaştırmıştır. Faksimile yöntemi ve telsizle, ga
zeteler aynı anda basılabilme olanaklanna kavuşmuştur.
Yazılı basın alanındaki teknolojik gelişmelere ayak
uydurabilmesi için büyük paralar gerekmektedir. Bu ne
denle, büyük sermaye gruplan, genellikle anonim şirket
ler, günümüzde basın alanında faaliyette bulunmakta veya
çeşitli basın zincirleri basın alanında önemli bir ad olarak
hareket etmektedir. Sözlü basın alanında da aynı durum
görülmektedir. Gerekli sermayeyi bulma nedeniyle oluşan
birikim, gazete sayılanmn radyo ve televizyon istasyonu
sayılanmn azalması, kalanlann ise fazlasıyla güçlenmesi
anlamını taşımaktadır. Oluşan basın zincirleriyse basın öz
gürlüğüyle ilgili herkesi fazlasıyla düşünceye sevk etmek
tedir. Genel kam, basında (yazılı olsun, sözlü olsun) biri
kimin basın özgürlüğünü kısıtlaması şeklindedir.
Yazılı ve sözlü basında görülen birikimin yanında üze
rinde durulması gereken, bu araçlann haber toplama ve
yazma olanaklarının geçirdiği gelişmelerdir. Teknolojik
l ıı 1
Temel Gazeıecilik
olanakların gelişmesiyle, gazetecilikte rol oynayan araçla

rın haber toplama ve yazma olanaklarına yardımcı olan bu
aracılar, haber toplama ve yazmayı hızlandınrken, masraf
ları daha da kabartmıştır. Telefon, radyo hatları ile iletişim
faksimile, uydularla iletişim, haber ajansları, fikir işçilerine
kolaylıklar sağlamakla beraber, fikir işçilerinin ücretleriyle
birleşince büyük toplamlar oluşmaktadır.
Diğer bir önemli nokta ise, yazılı ve sözlü basının ha
ber alma olanağına ve özgürlüğüne etkide bulunan haber
ajanslarıdır. Günümüzde, dünya ulusları olabildiği ölçüde
kendi ulusal haber ajansları yanında, üç büyük haber ajaı:ı
sından haber alma durumundadır. Associated Press, AFP
ve Reuters, yazılı basın ve sözlü basına haber sağlama yö
nünden adeta yarış halindedir. Verdikleri haberler ait ol
dukları devletin dünya görüşünü yansıtan bir ölçü içinde
kalmaktadır. Haber ajansları muhabirlere büyük ölçüde
yardımcı olmakla beraber, gazeteciliğin temel işlevi olan
haber vermede köprü başlarını tutmuşlardır.
Gazetecilikte Haber Verme lşlevi
insanoğlunun bu yüzyılda haber alma yönünden karşılaş

tığı yenilikler, gazeteciliğe yeni bir çehre kazandırmıştır.
Önceleri yalnız haber alma bakımından gazete okuyanlar,
zamanla radyodan haberleri dinlemeye, sonraları da tele
vizyondan haberleri izlemeye başlamışlardır. Her üçüne de
sahip olma olanağı olan insanoğlu için, gerek yazılı gerek
se sözlü basın yaşantısının önemli birer parçasıdır. lnsan
lar günümüzde, hızlı haber alma bakımından radyo din
lemekte, olaylan yerinde oluyormuş gibi izleyebilmek için
televizyona yönelmekte, olaylan derinliğine öğrenebilmek,
önemini kavrayabilmek bakımından da gazeteleri okumak
tadırlar. Artık alışılan, kitle iletişim araçlarından haber iz
lemek için birbirini tamamlayacak şekilde yararlanmaktır.
l ııa
Toplumda Gazeteciligin Rolü ve Önemi
Gerçekten, haber verme işlevi, gazeteciliğin en önemli

ve temel işlevidir. Kamusal ilişkiler üzerinde hüküm ver
me yönünden de değerlendirilen hep haberler olur. Gaze
tecilik yapan araçların "haber verme işlevi" gazetecilik
mesleğinde çalışanlarca olduğu kadar, toplumda pek çok
kişi tarafından sürekli olarak eleştirilir. Görünüşte, insana
çekici gelen bu oyunun yazılı kuralları pek yoktur. Eleşti
riler, oyunu bazen dikenli noktalara götürmekte, iş tatsız
boyutlara da ulaşabilmektedir. Yapılan eleştiriler bir yön
den gazetecilik ahlakı, diğer yönden de gazetecilik sorum
luluğuna ilişiktir.
Kitle iletişim araçlanyla toplum arasındaki ilişkiler
yönünden yapılan bu eleştiriler, genelde bazı haberlerin
tam olarak yansıtılmadığı veya hatalı ve kasten öyle göste
rilmekte olduğu şeklinde olabilmektedir. Hatta bazı eleşti
rilerdeyse, gazetecilik yapan kitle iletişim araçlannın han
gisi olursa olsun, günlük bir toplumsal sorunu fazlasıyla
abarttığı veya sorunu hiç önemsemediği de yer alabilmek
tedir. Kısacası, gazetecilik yapan araçları hataları nedeniyle
kınamak, sonra da bunlardan bazı isteklerde bulunarak,
çeşitli girişimlerde bulunmasını istemek, belki günümüzde
gazeteciliğin temel sorununu oluşturmaktadır. Haberlerin
çoğu neden sıradandır veya bayağıdır? Haberler neden bil
giyle yüklü değildir? Hatalı ve eksiktir? Bu soruların yanıt
lan ise, gazetecilik yapan araçların "haber yapma ve ver
me" işlevleriyle ilişkilidir.
Haber yapma ve verme işlevlerini açıklamak için, ga
zeteciliği tıpkı toplumbilim gibi bir görgül disiplin olarak
ele alıp incelemek yerindedir. Böyle hareket ettiğimizde,
haberlerin görgül araştırmanın bulguları yanında, araştır
mada kullanılan kavramlar, yöntemler ve gazeteciler za
man ayırabilirlerse görgül olarak deneyebilecekleri varsa
yımlardan oluştuklarını söyleyebiliriz. Bu bakımdan, diğer
görgül disiplinler gibi gazetecilik, yalnız gerçekler üzerin-
l 11 9
Temel Gazetecilik
de verilmiş bulunan hükümlerle sınırlı kalmaz. Gazeteci

likte toplumsal değerler, tercihler de yer alır. Gazeteciliğin
hammaddesini oluşturan haberler, ülkenin ve toplumun
olası olduğu ölçüde iyi veya kötü bir fotoğrafını vermeye
çalışır. Haberler içinde yer alan toplumsal değerler ise, ha
beri yapan ve veren gazetecilere çoğu kez ait olmadığı gibi,
haberlerden kesinkes de ayrılmaz.
Haber verme işlevini toplumsal olgu olarak ele aldı
ğımızda, gazetecilikte kullanılan araçlann günlük çalışma
ve çalıştınlma süreçlerini de gözden geçirmek gerekmek
tedir. Daha başka deyişle, kişisel davranışı gösteren gaze
tecilik psikolojisiyle bunlan biçimlendiren kurumsal bas
kılan da dikkate almak yerinde olacaktır. Bu bakımdan, şu
soruları sormak anlamlıdır. Neden bazı muhabirlerin uz
manlık alanlanna bazı haber kaynaklan girmekte, diğerleri
girmemektedir? Neden A gazetesinin yazıişleri müdürüyle
B televizyon haber merkezi müdürü ellerinde bulunan ha
berlerin bazılannı yayımlamak veya antene çıkarmak için
ayırmakta, diğerlerini kullanmamaktadırlar?
Bu soruların yanıtını verebilmek, "Haber Yapma" te
riminden ne anlamak gerektiğine bakmakla olanaklı ol
maktadır. Çünkü haber verebilmek için belirli bir çerçeve
içinde haberin oluşturulması gereklidir. Daha öz deyişle,
haber yapma, olay veya olaylann haber olarak verilmek
üzere haber haline getirilmesi sürecini içermektedir. Bu
konuyu toplumbilim açısından değerlendiren Amerikalı
yazar Bernard Roscho şöyle demektedir:
Haber yapma (newsmaking) sırasında haberin içeriğini

oluşturan enformasyonun bir kısmı bir toplumsal sü reç so
nucu o larak yayımlanmakta, diğer kısmı ise atılmakta veya
üzerinde durulmamaktadır.
Bu yönden, toplumsal çözümlemede belki en tutarlı yol

kişisel yanlılık.lan inceleme yerine, kurumsal baskıları in-
l 120
Toplumda Gazeteciliffen Rolü ve Önemi
celemektir. Böylelikle, Roscho'nun tanımından dolaylı ola

rak görüldüğü gibi, gazeteci psikoloj isiyle haber sosyoloji
si (sociology ofnews) arasında bir aynın yapabilme olana
ğı doğabilecektir.
Haber sosyolojisinin ne olduğuna değinmeden önce,
Roscho'nun diğer bazı görüşlerini de gözden geçirmek ge
rekecektir. Roscho , yayımlanmış haberlerin ikili temeli ol
duğuna işaret ettikten sonra şunları eklemektedir:
To plumsal bir ürün olarak basının içe riği, içinde n çıktığı

to plumu yansıtır. Kurumsa l bir ürün o la rak ise, basının içe
riği, işlevi habe r to plama ve ya zma olan uzmanlaşmış, ku
rumlaşmış ça lışmala nn so nucudur. Bu iç içe girmiş koş ulla
nn tümü ise haber sosyo loj isini o luşturur.
Roscho, toplumsal yapının içerik üzerinde temel belirleyi

ci olduğuna işaret ettiği gibi, haber sosyolojisinin, top
lumbilimin temel inceleme birimleri olan tabakalaşma,
inançlar, davranış kalıplan astüst ilişkilerini değerlendir
mesi gerektiğini söylemektedir. Yalnız, haber sosyolojisi
nin asıl amacı topluma soktuğu girdilerdir. Girdilerin oluş
turduğu çıktıları ise pek dikkate almamaktadır. Daha baş
ka deyişle, toplumu nasıl etkilediğini ve toplumun nasıl
etkilendiğini dile getirmek istemektedir.
Haber Vermenin Gördüğü Toplumsal lşlevler
Çağımızda gazetecilikte rol alan kitle iletişim araçları, top

lumsal kurumlar olarak toplumun iletişim yapısı içinde
kendilerine özgü merkezi bir konuma sahiptir. Temel iş
levleri olan haber vermeyle, topluma çeşitli girdileri, olgu
lar ve değer yargılan arasında çeşitli bağıntılar kurarak sü
rekli olarak sunarlar. Bu sunuş sırasında gördükleri top
lumsal işlevler yanında, bazı psikososyal işlevler de yük-
Temel Gazetecilik
lenmiştir. Başka deyişle, haber verme işlevleriyle birlikte,

daha pek çok toplumsal ve psikososyal işlevleri de yerine
getirir. Bunlar arasında, kamuoyunu oluşturarak belirli bir
konu üzerinde ikna etme, eğitim, eğlendirme, oyalama,
reklam yapma da yer almaktadır.
Haber verme işlevleriyle gazetecilik yapan kitle ileti
şim araçları topluma siyasal, ekonomik, toplumsal, sanat
sal, bilimsel enformasyonu, ister güncel olsun isterse genel
nitelikte olsun çeşitli olgular arasında bağıntılar kurarak
sunar. Zaman zaman uyuşumcu, zaman zaman eleştiriyle
yüklü olarak olguların ve değerlerin toplumda yerleştiril
melerini sağlar. Bu işlevleriyle, bilgi verme yanında fikirle
rin, değerlerin aktarımını yapması, aslında kitle iletişim
araçlarının eğitim işleviyle bütünleşmektedir. Daha öz de
yişle, haber vermenin toplumsallaşmada oynadığı önemli
rolü göstermektedir.
Haber verme işleviyle aynı zamanda bazı fikirlerin sa
vunuculuğunu yaparak, topluma belirli yönde fikir deği
şikliği getirerek yeni tutumların yerleştirilmesini ister. Bu
işlevi görürken, zaman zaman siyasal karar alma yönün
den ikna e tmeye yönelerek, bazı fikirlerin değiştirilmesin
de, şekillenmesinde rol oynar. Diğer yandan, yine haber
verme işlevi içinde, toplumun ekonomik yapısının işleyi
şiyle ilgili olarak malların tanıtımına da yönelir. Malların
tanıtımı (reklam) yoluyla, ekonomik sistem hakkında bi
linçlendirme, tanıtma ve malı satın alma yönünde ikna
etmeye yöneltme, haber verme işlevi içinde gerçekleşir.
Gazetecilikte haber verme işlevi, zaman zaman kişileri si
yasal ve ekonomik açıdan bilinçlendirme yanında ikna et
me işleviyle de yüklü olabilir.
Belki haber verme işlevi yoluyla yönelinen en önemli
işlevi psikolojik ve toplumsal değerleri içeren, değerlendi
ren eğlendirme, dinlendirme işlevi olarak nitelemek
mümkündür. Günün ağır bunaltıcı sorunlarından ve ko-
j 122
Toplumda Gazeteciliğin Rolıi ve Önemi
şullarından uzaklaştırarak kişileri hayal ve düş dünyasına

itme, gamdan, sıkıntıdan arındırma bakımından haber
verme günümüz gazeteciliğinde önemli bir yer tutmakta
dır. Kişiye çevresinde edindiği bilgilerle statü kazandıraca
ğına, öğretilmesi gerekenleri öğreterek toplumsal normları
zorlayacağına, genelde topluma istenileni sunmaya, sorun
lardan, dertlerden kaçma ve kurtulmayı vurgulayan hep
eğlendirme ve dinlendirme işlevi olmaktadır.
Kişileri rahatlatma, uyuşturmaya yöneltmekle birlikte,
boş zamanlarının değerlendirilmesinde bu tür haberlere
yönelme, çağımızda hemen hemen her ülkede büyük bir
yer tutmaktadır. Sansasyonel habercilikle yazılı basında ilk
kez görülen bu işlev, günümüzde yazılı basında bütün
güçlülüğüyle sürerken, sözlü basın da kendini büyük öl
çüde duyurmaktadır. Radyo ve televizyonun gazeteciliğe
kaymasıyla, yazılı basında bu işlev özellikle televizyonun
yapısal özelliklerini dikkate alan ölçüde bir değişim geçir
miştir.
ABD'de 19. yüzyılda sansasyonel haberlerin ilk kez
aşın ölçüde yer aldığı gazetecilik akımı olan san gazeteci
lik benzeri, hala günümüzde bulvar gazeteleri ve magazin
gazeteleriyle sürdürülmektedir. Bu türden olan gazeteler,
bol resimli ve görüntülü sayfa düzeniyle birlikte az yazı ve
iri başlıklarla sıradan, önemli olmayan haber vermeye yö
nelmektedir. Türkiye'de olduğu gibi, ofset yöntemiyle ba
sılan gazetelerin pek çoğu bu şekilde hazırlanmaktadır.
Zaten en çok satan tür gazeteler, dergiler de bunlardır.
Günümüzde gazeteciliğin temel işlevi haber verme
olmakla birlikte, bu işlev içinde kitle iletişim araçlarının
diğer işlevleri de yerine getirilmektedir. Bu yönden, gaze
tecilik yapan araçların hangisi olursa olsun, bir yandan iş
lev gördükleri toplumsal yapı içinde kişilere çeşitli kulla
nımlar ve doyumlar kazandırmaktadır. Diğer yandan, kişi
lerin üzerinde düşünmelerini sağlama yönünden çeşitli so-
l 12 3
Temel Gazetecilik
runlan gündeme getirmekle, gündem koyma ve saptama

işlevini de yerine getirmektedir. Bunun yanında belki üze
rinde fazla durulmayan, kişilerin belleklerinde bilgi alı
koymalanna ve depolamalanna yönelen girdilerin oluştu
rulmasıdır.
6. BÖLÜM
Gazetecilikte Sorumluluk ve
Kendi Kendini Denetleme
Gazeteci ve Sorumluluk
Gazeteciler, ister yazılı ister sözlü basında çalışsınlar oku

yucularına, dinleyicilerine ve izleyicilerine her gün kısıtlı
süre içinde, ilanlardan ve reklamlardan kalan yer ölçüsün
de "ne verilebilir? " sorusunu kendilerine sorarlar. Zaman
baskısı alunda, gazeteciler bütün iyi niyetleriyle ellerinden
gelenin en iyisini yapmaya çalışırlar. Çoğu kez de birtakım
sübjektif ölçütler kullanmak durumunda kalırlar. Hele he
le gazetecilerin yaptıkları işi değerlendirme yönünden, ne
zamanlan ne de olanakları vardır. Onların yerine başkaları
gazetecilerin yaptıklarını, bazen iyi bazen kötü olarak de
ğerlendirirler. "Sorumsuzluk" ile "sorumluluğunu bilme
me" , bu yönde gazetecilerin yaptıklarını değerlendirmek
bakımından kullanılır.
Çağdaş demokrasilerde, gazetecilerin kamuoyunun ba
ğımsız temsilcileri olma görevini yüklendikleri ve sorum
lulukları bulunduğu konusu üzerinde durulur. Bu bakım-
l 12 5
Temel Gazececilik
dan da basın, yasama, yürütme ve yargının yanında dör

düncü bir güç olarak kabul edilir. Gazeteciler, bu yaklaşım
gereği toplum adına toplumu denetleyen bir kamu denet
çisi konumundadırlar. Gerçekten de, karmaşık toplum ya
pısı içinde birbirleriyle ilişki kurmakta güçlük çeken ke
simler arasındaki bağlantıyı gazeteciler sağlarlar.
19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren gazetecilik, top
lumda yüce amaçlan olan bir meslek olarak kabul edil
mektedir. Gazeteciliğin toplumda meslek olarak kabul
edilmesiyle birlikte, gazeteci de toplum içinde saygın bir
insan olarak kendine yer edinmektedir. Toplum içinde yü
ce amaçlan olan bir meslek olmakla birlikte gazetecilik,
aslında her meslek gibi para kazanmak için yapılır. Daha
doğru deyişle, toplum içinde gazeteciliğe hem çoğu kez sı
radan bir iş hem de yüce bir meslek olarak bakılır. Bu du
rum ise, gazeteciliğin diğer meslekler için gerekli görülen
özellikleri tam olarak kapsamamasından kaynaklanmakta
dır.
lş sosyolojisinin bir işin meslek sayılabilmesi için
koyduğu bütün kuralları karşılamasa da, gazetecilik dün
yada ve Türkiye'de meslek olarak anılmaktadır. Gazeteci
lik mesleği hak, yükümlülük, özgürlük ve sorumluluk gibi
birçok kavramı içinde barındırmaktadır. Gazeteciliği bir
meslek olarak tanımlayanlar, basının toplumsal yaşam ba
kımından önemi, basının sorumluluğu ve gazetecilerin
toplum hizmetinde bir kamu görevlisi oldukları noktasın
dan hareket etmektedirler. "Gazetecilik eğer bir meslekse,
bu meslekte olanların sorumluluğu vardır" görüşüyse, ga
zetecinin sorumluluğunu sürekli gündemde tutmaktadır,
tutmaya da devam edecektir.
Günümüzde gazetecilik kuruluşlarının büyük yatırım
gerektirmesi, büyük ekonomik işletmeler, hatta tekeller
şeklinde çalıştırılması, bu kuruluşlarda çalışan gazetecile
rin oynadıkları rolü gündeme getirmektedir. Gazeteciler
l 12 6
Gazetecilikte Sorumluluk ve Kendi Kendini Denecleme
aslında her zamankinden daha çok, gazetenin sahibi olan

şirket veya grupta ücret karşılığında çalışan kişilerdir. Tar
tışılan ise, gazetecilerin gazete sahiplerinin çıkar ilişkile
rinden etkilenmemeleri, entelektüel bir etkinlik olan gaze
teciliğin zarar görmemesidir. Belirli bir ücret karşılığı para
kazanmak için çalışan gazetecinin, sorumluluğu yanında
meslekte çabuk yıpranması, çalışma koşullan, iş güvence
sine sahip olması, yoğun çalışmanın yarattığı zihinsel yor
gunluğa karşı korunması, zamanının ve gücünün hiç ol
mazsa bir kısmını mesleğinden başka uğraşlara ayırması
aynı şekilde tartışılanlar arasındadır.
Gazetecilikte Sadelik, Açıklık, Kesinlik,

Doğruluk Gereği
Teknolojinin sürekli olarak ilerlemesi, yazılı basının oldu

ğu kadar radyo ve televizyonun verdiği haberlerin yapısını
ve şeklini etkilemektedir. Gerek yazılı basın gerekse sözlü
basın, haber olarak neleri verecekleri konusunda dikkatli
bir değerlendirme yapmak durumunda kalmaktadır. Rad
yo ve televizyonun gazetelerle rekabeti, modem dünyanın
istemleri, gazetelerin sürekli olarak kendilerine çekidüzen
vermek için çaba göstermelerini gerektirmektedir. 20.
Yüzyılın sonuna doğru gazeteler, son yirmi yıla oranla çok
daha değişik konulara yer vermek, değinmek zorunda kal
maktadır.
1 9 . Yüzyılın ortalarında, "okuyucu kendini ilgilendi
reni okur" diyen Amerikalı gazeteci Horace Greeley'nin bu
sözleri, günümüzde geçerliliğini korumaktadır. Gerçekten,
gerek yazılı, gerekse sözlü basında sunulan haberlerin ya
pısını, şeklini etkileyen, hatta düzenleyen insanoğlunun
farklı ilgileri olmaktadır. Artık gazetecilik, farklı ilgi ve
meraklara göre haberlerin hazırlanmasına yönelirken, çok
sayıda insana değil, az sayıda insana mesaj ulaştırabilmeyi
l 12 7
Temel Gazetecilik
ön plana çıkarmaktadır. Yazılı ve sözlü basın, izleyicileri

nin farklı ilgi ve meraklarım tatmin etmek için, değişik ha
ber yaklaşımları uygulamaktadır. Bütün bu görülen deği
şikliklere karşın, değişmeyen haberciliğin temel gerekleri
açıklık, sadelik, kesinlik ve doğruluktur.
Gazeteci, izleyicisine haberini sade bir dille, doğru,
açık ve kesin olarak sunmalıdır. izleyici için bu tür sunuş,
anlamayı kolaylaştırır. Gazeteler için doğruluk yaşamsal
önem taşır. Radyo ve televizyon için açıklık, kesinlik, sa
delik, doğruluk tümden önemlidir.
Haberler ve Sadelik
Gazeteciliğin temel gerekleri arasında haberin sade bir dil

le, doğru, açık ve kesin bir dille verilmesi yer alır. Sözlü
basın araçlarının, yazılı basına göre daha hızla haberleri
ulaştırması, yazılı basını sözlü basının tamamlayıcısı olma
durumuna getirmiştir. Yazılı basın, sözlü basına göre ha
berleri daha derinliğine, genişliğine sunarak okuyucuların
çeşitli ilgilerine yönelebilmektedir.
Haber, ister yazılı basın ister sözlü basın için kaleme
alınsın sade olarak yazılmalıdır. Bunun başlıca nedeni de,
her eğitim düzeyindeki okuyucunun, dinleyicinin, seyirci
nin haberi okuduğu, dinlediği ve seyrettiği zaman kolay
lıkla anlaması ve sonuç çıkarabilmesidir. Bu bakımdan,
haber yazarken sürekli "haberi bir fikir, bir cümle" olarak
düşünüp kaleme almak zorunludur.
Sadelikten amaç, haberin her cümlesinin kolay anlaşı
lır olmasıdır. Hele gazetelerden verilen bir haberin üç veya
dört kez okunduktan sonra anlaşılabilmesi büyük bir fela
kettir. Başka bir deyişle, haber yazarken yaldızlı, süslü söz
cüklerden kurulu cümlelerden kaçınmalı; sözcükler büyük
bir özenle seçilmelidir.
Gazetecilikte Sorumluluk ve Kendi Kendini Denetleme
Gazetecinin görevi ve sorumluluğu, olayların mantıklı

bir sıra içinde neden ve nasıl oluştuğunu okuyucuya, din
leyiciye ve seyirciye anlatmaktır. Yazılan haberlerde kısa
paragraflar tercih edilmeli, bütün cümleler kısa ve tek fi
kirli olmalıdır. Yaldızlı sözcükler ve eğer önemli değilse
ayrıntılar haberlerde kullanılmamalıdır.
Açıklık ve Haberler
Açıklığın sağlanması, haberde sadelik kadar önemlidir.

Tıpkı haberde sadeliğin sağlanmasında olduğu gibi, açıklı
ğı sağlamak için kısa cümlelerle hazırlanmış paragraflar
kullanılmalıdır. Haberlerde açıklığı sağlayabilmek için, üze
rinde önemle durulacak olan doğru ve çapraşık olmayan
sözcükleri seçmedir. Klişeleşmiş, mecazi ve eşanlamlı söz
cükler ve çok kimsenin anlayamayacağı deyimlerin, açık
lık sağlanmak isteniyorsa kullanılmasından kaçınılmalıdır.
Gazetecilerin geniş sözcük hazineleri olmalı, sözcüklerin
yapılan hakkında da bilgileri bulunmalıdır. Bu yönden,
dilbilim ile gazetecilik arasında yakın ilişki bulunduğu
akıldan çıkarılmamalıdır.
Gazeteciliğin hem az hem de çok eğitimlilere yöneldi
ği düşünülürse, açıklığın önemi daha iyi ortaya çıkar.
Açıklığı sağlamada en önemli noktalardan biri de, haberin
gereken yerleri üzerinde durmadır. Bu şekilde, kararsızlık
ve çapraşıklık önlendiği gibi açıklık sağlanabilir. Argo söz
cükler, artık günümüzde günlük dilin bir parçasıdır. Argo
sözcükler, gerek duyulduğunda haberde açıklığı sağlamak
amacıyla kullanılabilir. Bu nedenle, argo sözcüklerin kul
lanımı, dilin usta bir şekilde kullanımını gerektirir.
Kesinlik ve Haberler
Haber için açıklık, sadelik önemli olmakla birlikte, haber

her zaman "yeni" olarak sunulmalıdır. "Yeni olanı sunar-
l 129
Temel Gazetecilik
ken, haberi yazanlar, hiçbir zaman işi aceleye getirmeme

lidirler. Bu noktada gazetecinin en çok dikkat edeceği
özellik kesinlik olmalıdır.
Anlaşılır bir haber sunmak için, açıklık ve sadelik ne
kadar gerekliyse , izleyicilerin inanmalarını sağlamak ba
kımından kesinlik de o kadar gereklidir. Kesin ifade, ikna
etme ve inandırma etkenlerini de taşıdığından haberin an
laşılmasını kolaylaştırır, güçlendirir. Gazeteci için kesin
lik, haberlerin etkinliğini sağlamak yönünden de önemli
dir. Kesinlik sayesinde, haberlerde gelişigüzellik önlendiği
gibi, gereksiz tekrarlar ve bölük pörçük ifadelerden de ka
çınılmış olunur. Ayrıca kesinlik, gerçeklere de önem ver
diğinden, kişisel fikirlerin ve dogmaların kullanılmasına
da karşıdır. Bu yönden haber, daima "üçüncü şahıs olarak
kaleme alınır."
Haberin Doğru Olması, Gazetecilerin Sorumluluklan
Haberin doğru olması, genellikle gazetecilerin sorumlu

olarak görevlerini yaptıklarının kanıtıdır. "Sorumsuz" gibi
kötü bir sıfatla damgalanmayı hiçbir gazeteci istemez. Ba
sın özgürlüğünü diledikleri gibi kullanabileceklerini dü
şünen, istediklerini yapan gazetecilerin bu duruma pek al
dırdıkları yoktur. Haberini sorumsuz olarak vermiş ver
memiş umurunda bile değildir. Bu bakımdan, "kendi ken
dini denetleme mekanizması" basın ahlak yasası doğal ola
rak hep sorumsuz gazetecilere karşı geliştirilmiştir.
Gazetecilerin sorumluluğu, genelde haberlerin doğru
olmasıyla ilişkilendirilir. Aslında, haberlerin doğru olması,
açık, sade ve kesin bir dille kaleme alınması haberciliğin
temel gerekliliğidir. Haberin doğruluğu, güvenilir olması,
haberin gerçek anlamda haber olması yönünden sürekli
olarak dikkate alınır. Doğru/yalan haber ayrımları ya da
karşılaştırmaları hep bu mantık çerçevesinde gündeme ge-
l 130
Gazetecilikte Sorumluluk ve Kendi Kendini Denedeme
lir; böylelikle gazeteciler suçlanır veya beğenilir. Aynı şe

kilde birçok kişi, gazeteleri eleştirerek "gazeteler hiçbir şey
vermiyor, verseler bile bunlar inanılması güç haberlerdir"
der. insanlar, öğrendiklerinin ve başkalarına haber diye
verdiklerinin pek çoğunu gazetelerden veya diğer yayın
organlanndan toplamışlardır.
Gazetecilerin sorumluluğuna yönelik olan bu yakış
tırmalann, gazete yöneticileri ve gazetecilerin kendileri ta
rafından iyi bir şekilde değerlendirilmesi büyük bir zorun
luluktur. Bu nedenle, gazetecilerin daima halkın iyiliğini
istemeleri temel amaçlan olmalı, kendilerini hep doğruyu
arayıp bulmaya adamaları gerektiğini akıldan çıkarmama
lıdırlar. Aynı zamanda, kendilerinin de insan olduklarını,
yanlış yapabileceklerini bilmelidirler. Verdikleri haberler
de, yüzde yüz doğru olmasalar dahi, tümünde doğruluğu
ve aslına sadık kalmayı denemelidirler. Ancak bu şekilde,
haberlerde taraf tutulduğu, kişilerin özgürlüklerine teca
vüz edildiği gibi suçlamaları önleyebileceklerdir.
Gazetecinin ve gazeteciliğin ideal amacı ve görevi,
doğrunun ve gerçeklerin aranıp bulunacağı alanı yaratmak
ve korumaktır. Gazetecinin görevi ve amacı hiç de basit
değildir. Gazetecinin görevi patronuna, gazetesine, radyo,
televizyon istasyonuna, internette haber sitesine ya da her
hangi bir görüşe değil, özellikle mesleğinin getirdiği "so
rumluluk" kavramınadır. Bu nedenle, gazeteci iyi bir eği
timci olmalı, ancak hiçbir zaman reformcu olmamalıdır.
Günümüzde gazeteciler, fikir işçisi olarak önce kendi
vicdanlanna, sonra da okuyucularına, dinleyicilerine, se
yircilerine sorumludurlar. Gazetecilik sorumluluğu içinde
gazeteciler haber toplamakta, topladıklannı değerlendir
mekte, önyargısız ve taraf tutmayarak haberlerini yazmak
tadırlar. Gerçek anlamda yazılı ve sözlü basın, görevlerini
tam olarak yapıyorsa, cesur ve atak olarak hareket etmek
durumundadır. Ancak bu şekilde halka neyi ve neden bil-
l 13 1
Temel Gazetecilik
meleri gerektiğini söylemede haşan kazanabilir. Bu yönden,

20. yüzyılın tanınmış Amerikalı gazetecilerinden Walter
Lippmann'ın, gazetecilerin görevleriyle ilgili sözlerini an
mak yerinde olur:
Gazetecilerin görevleri, her özgür yurttaşın yapmak isteyip

de, za man ve ilgisizlik n edeniyle yalnız başına gerçekleştire
mekleri işlerdir.
Gazetecilikte Kendi Kendini Denetleme Mekanizması
Günlük çalışma yaşamında basın sık sık karşılaştığı ahlaki

sorunlara, çelişkilere çözüm bulmak zorundadır. Bu du
rumun nedeni, basının kamusal çıkarlara hizmet etmek
görevini üstlenmiş olmasında yatmaktadır. Basının çözüm
arayışlannda ise, genelde kendi kendini denetleme diye
anılan mekanizma ortaya çıkmaktadır. Zeynep Alemdar
özdenetim konusuna şöyle yaklaşmaktadır:
Özdenetimle anlatılmak istenen mesleki say gınlığı sağla

mak, doğru, güvenilir haber vermek, yorumla n inanılır kıl
mak, okuyucunun güvenini sürdürmek için yapılması ve
yapılmaması gere kenlerin bütünüdür.
Yazılı ve sözlü basın için kendi kendini denetleme kamu

oyuna karşı sorumsuz davranmama anlayışının bir göster
gesi olarak ortaya atılmıştır. Yani basın, radyo, televizyon
önce kendine bakıp eksiklerini ve yanlışlannı görecek,
bunlan elinden geldiği kadar düzelterek, kendine göre be
nimsediği sorumluluk anlayışıyla kamuoyuna sunacaktır.
Bu görüşler, doğal olarak ideali yansıtmaktadır. Kendi ken
dini denetim ya da basın ahlakıyla ilgili konular, çeşitli et
kenlerle ilişkilidir ve karmaşık bir yapıya sahiptir.
Kendi kendini denetleme için tek bir yöntem yerine
pek çok model geliştirilmiştir. Çeşitli düzenlemeler kabul
1 1 32
edilmekle birlikte, tam anlamıyla hiçbir ülkede basının

kendi kendini denetlemesi üzerinde anlaşmaya varılmış
değildir. Bu durum, gerek basının kendi kendisinin dene
time yanaşmaması gerekse de kendi kendini denetleme
yönünde yeterli ahlak kurallarının getirilememesi ve uygu
lanamamasındandır. Basın kendi kendini denetlemeye gö
türecek yollan elinden geldiği ölçüde tıkamak için çalış
maktadır. Hatta kendi kendini denetleme yolundan ayrıl
mak yollarını aramaktadır.
Basın Ahlakı
Pek çok ülkede basının kendini denetlemesi yolunda atı

lan adımlar, genellikle "basın ahlakı" çerçevesinde top
lanmaktadır. Bu girişimleri sistem çerçevesinde açıklayan
toplumsal sorumluluk kuramıdır (social responsibılity
theory). Daha doğru bir deyişle, kendini denetim bir yan
dan özgürlük diğer yandan ise ahlak çerçevesinden değer
lendirilmek istenmektedir. Aslında, meslek ahlakı konusu
ve sorunu ilk çağlardan günümüze kadar hemen hemen
her toplumda görülen bir olgu olarak karşımıza çıkmakta
dır. Aynı şekilde, özgürlükler üzerinde Amerikan Bağım
sızlık Savaşı ve Fransız Devriminden beri her dönemde
tartışılmaktadır.
Basın özgürlüğü denilince, demokrasinin bütün ku
rumlarına ve mekanizmalarına yürekten inanan bir inanç
sistemi içinde kişiyi, dolayısıyla kişisel hak ve özgürlükleri
t emel alan bir özgürlük akla gelmektedir. Basın ahlakı ise,
basın özgürlüğünü koruyabilmek ve sürdürebilmek için
var olması gerekli bir ahlak anlayışıdır. Hiç kuşkusuz, öz
gürlüğe gereksinme duymayanların ahlaka da gereksinme
leri yoktur. Kısacası, basın için özgürlük ilk ve kaçınılmaz
koşuldur. Özgürlük gerekli olduğu için de belli bir basın
ahlakı anlayışı korunmalı ve bu konuda bir ortak anlayış
bulunmalıdır.
Temel Gazececı1ik
Basın ahlakı a nlayışının nasıl sürdürüleceği ve koru

nacağı konusunda pek çok ülkede çeşitli girişimler yapıl
mıştır. Asıl olan, özgür bir basının uyacağı ahlak kuralla
rını basına kimsenin dikte etmemesidir. Basın kendi ahlak
kurallarını belirlemeli ve uygulamasını da kendisi yapma
lıdır. Ahlak kuralları nelerdir? Bu kuralları nasıl bir dünya
görüşü çerçevelemektedir? Bu iki sorunun yanıtını vere
bilmek bakımından, önce basın meslek kurallarını irdele
mek anlamlı olacaktır.
Basın meslek kurallarının başında, hiç kuşkusuz bü
tün dünyada kabul görmüş bulunan ortak kural olarak
"doğru haber verme" gelmektedir. Gazeteci, okuyucuya
yanlış bilgi vermekten kaçınmalı, haberin doğruluğunu çe
şitli kaynaklardan araştırmalı, bir düzeltme varsa bunu ya
yımlamaktan kaçınmamalı, meslek gizliliğini korumalı, ha
berin kaynağını açıklamamalıdır. Ayrıca, gazeteci iftiradan,
hakaretten ve kişilerin özel yaşamlarıyla ilgili bazı özellik
lere girmekten, şiddet ve kötülüğe karşı esnek tutum izle
yip kamu ahlakını zedelemekten, haber alabilmek için ga
zetecinin hakkı olmayan dürust sayılamayacak yollara baş
vurmaktan kaçınmalıdır. Doğal olarak, sayılanlara dikkat
edilince, meslek kurallarının ardında bazı hakların, haber
kaynaklarına ulaşma özgürlüğünün, gazetecinin fikirlerini
ve inançlarını, vicdanına ters düşen işleri geri çevirebilme,
kamu yaşamını ilgilendiren bütün konuların özgürce araş
tırılabilmesi hakkının özünün yattığı açıkça ortaya çık
maktadır. Basın meslek kurallarıyla basın ahlakı iç içedir,
birbirlerinin ayrılmaz parçalan gibidir. Ikisi açısından, sü
rekli hassas bir denge bulunmalıdır, kurulmalıdır.
Basın Ahlak Yasalan
Basın ahlak kurallarının bazıları, kamu yetkilileri tarafın

dan belirlenmiştir. Bu tür ö rneklere Italya'da, Kamerun'da,
1134
Madagaskar'da, Sri Lanka'da rastlamak mümkündür. Belir

lenen ahlak kurallan, "basın ahlak yasası" , "şeref yasası" ,
"gazetecinin haklan ve sorumluluklan bildirgesi", "meslek
sorumluluklar kurallan", "gazetecilik yasası" başlıkları al
tında toplanmıştır. Başlıklar ne olursa olsun, belirlenen
kuralların içeriği farklılık göstermektedir.
Mesleğin kendisi, çoğu ülkede kendi ahlak standartla
rım belirlemektedir. Birçok ülkede de gazeteciler cemiyeti
veya sendikası, gazetecilerin yükümlülüklerinin listesini
belirleme görevini üstlenmiştir. Bunların örnekleri arasın
da Avustralya, Kanada, Kolombiya, Mısır, Finlandiya, Ir
landa, Fransa, Macaristan, Hindistan, Endonezya, Jamaika,
Yeni Zelanda, Nikaragua, Nijerya, Norveç, Isveç, Isviçre,
Ingiltere, ABD, Venezuella, Yugoslavya sayılabilir.
Gazete sahipleri ya da yayıncılann oluşturdukları bazı
derneklerde gazeteciler ve diğer basın çalışanlarının sıkı
sıkıya uyması zorunluluğunu getiren bazı ahlak kuralları
saptamışlardır. Bunun örneklerine ise Birmanya, Şili, Da
nimarka, Japonya ve Pakistan'da rastlanabilir. Benzer diğer
bir saptama ise, yayıncıların ve gazetecilerin ortak çabala
rıyla olmuştur. Avusturya, Belçika, Almanya, Israil, Güney
Kore, Lübnan, Isveç bu akımı başlatanlar arasındadır. Bazı
toplu iş sözleşmelerinde belli bazı maddeler ahlak ve dav
ranış kurallanyla ilgilidir. Bu yaklaşımın örnekleri Kanada
ve ABD'de bulunmaktadır.
Gazetecinin temel yükümlülüklerini dış müdahale
olmadan belirleme kaygısından hareket eden Uluslararası
Gazeteciler Federasyonu 1 9 54 tarihli Bordo Bildirgesi
adıyla bilinen onur kurallan ve yasasını benimserken,
1 9 7 l 'de AET'e üye ülkelerin gazeteci sendikaları Avustur
ya ve lsviçre'nin katılmasıyla, Münib Bildirgesi adı altında
bazı noktaları yeniden düzenlemiştir. Her iki bildirge,
mesleki konularda gazetecilerin sadece meslektaşlarının
otoritesini kabul edecekleri üzerinde durmaktadır.
l 135
Temel Gazetecilik
Uluslararası kuruluşlarca da basın ahlakı konusunda

çeşitli girişimler yapılmıştır. Birleşmiş Milletler Ekonomik
ve Sosyal Konseyi, basın ve haber alma özgürlüğü yönün
den bir yasa hazırlatmak istemiştir. Yalnız, Konseyin bu
girişimi, hiçbir zaman öneri özelliğini dahi kazanamamış
tır. Bu konuda en çok girişimi olan yine Birleşmiş Millet
ler'e bağlı bir kuruluş olan UNESCO'dur.
UNESCO'nun, haberlerin serbest dolaşımı yolunda gi
rişimleri yanında, basın ahlakı yönünden de girişimleri bu
lunmaktadır. Uzun çalışmalar sonucu, Ekim 1 978'de Pa
ris'te toplanan 2 1 . Genel Konferans'ta, "iletişim Araçlan
nın llkeleri Üzerinde Bildirge" kabul edilmiştir. Kabul edi
len bildirge, ne uluslararası bir anlaşmadır ne bir konvansi
yon ne de bir yasadır. Yalnızca, meslek ahlak yasalannın il
kelerini derleyen bir belgedir. Hiçbir yaptınmı yoktur. Ya
ni iletişim araçları, bu bildirgeye uymazsa haklarında ko
vuşturma açılamaz. Ulusal yasalarda bu ilkelere uyulma
masını suç sayan hükümler varsa, o zaman durum değişir.
UNESCO adına iletişimle ilgili tüm sorunlan incele
yen Mac Bride Komisyonu, raporunda, "basın ahlak yasa
larının gerek ulusal ve gerektiğinde bölgesel düzeyde, hü
kümetlerin müdahalesi olmadan mesleğin kendisi tarafın
dan benimsenmesinin istenilir olduğunu" öneriler kısmın
da belirtmekle yetinmiştir. Uluslararası basın ahlak yasası
nın benimsenmesi yönünden, gazetecilerin pek çoğu, bu iş
gerçekleşecekse, meslek örgütlerinin kendisi tarafından
yapılması üzerinde dururlarken, diğerleri bu konuda tar
tışmaya girmenin meslekten olmayanlar arasında siyasal
çatışmaya neden olacağını söylemektedirler.
Basın Konseyleri: Rolü ve Görevi
Basın ahlak yasalarıyla dünyada kurulan basın konseyleri

nin görevi, meslek ahlakı standartlannın olabildiğince yük-
l 1 36
sek tutulmasını güvenceye almaktır. Basın konseylerinin

ilki 1 9 1 6'da lsveç'te kurulmuştur. Son yıllarda, basın kon
seyleri dünya düzeyinde yaygınlık kazanırken, günümüz
de kırk kadar basın konseyi faaliyet halindedir. Bu konsey
ler, l 970'lerden sonra oluşmuştur. Konseylerde genelde
yayıncıların, gazete çalışanlarının temsilcileri ve bağımsız
bir başkan bulunur. Başkan, çoğunlukla emekli bir yargıç
tır. Bazı konseylerde devletin, bazılarındaysa devlet orga
nının temsilcileri bulunur. Bazı ülkelerde ise, basın kon
seyleri devlet tarafından (örnek Endonezya) veya gazeteci
ler tarafından kurulmaktadır (örnek Danimarka).
Basın konseyi bakımından çeşitli girişimler ve uygu
lamalar olmakla birlikte, bu konseylerin güçleri sınırlıdır.
Yetkileriyse, bir sorumlunun tanısını yapmak, sansür kara
n olmaktan öteye geçmemektedir. Bazılarının yaptırım uy
gulama yetkisi bile bulunmamaktadır. Basın konseylerinin
başlıca görevleri basın özgürlüğünü savunmaktır. Almanya
ve lngiltere'deki basın konseyleri, basının yapısal evrimini
inceleyip kamuoyuna duyurmakla görevlidir. Bu görev,
basın özgürlüğünün savunulması çabasının bir parçasıdır.
Ombudsman
Basının kendi kendini denetleme yollan arasında om

budsmanın önemli bir yeri vardır. Ombudsman model ola
rak lşveç'te geliştirilmiştir. lsveç uygulamasında ombuds
man, okuyucuların basınla ilgili şikayetlerini yönelttikleri
kişidir. Ombudsman'a şikayette bulunan kişinin yapacağı
tek harcama posta ücreti ödemektir. lsveç hükümetiyle
ombudsmanın hiçbir bağı bulunmamaktadır. Ombudsma
nın maaşı lsveç Yayıncılar Derneği tarafından ödenir.
lsveç'teki ombudsman modelinin başka bir uygulama
sı ise, basın kuruluşunun kendi ombudsmanını belirleme
şeklinde görülür. Bu modelde, ombudsman çalıştığı basın
1 1 37
Temel Gazetecilik
kuruluşu içinde kuruluş için yazılı eleştiriler yayınlar, ga

zetecilere mesleki sorumluluklannı anımsatır. Ayrıca, ba
sın kuruluşunda çıkan haber ve yorumlarla ilgili şikayetle
ri değerlendirir. Bu model, ABD'de ilk kez 1 967'de Louis
vılle Courier-joumal ve Louisville Times da uygulanmaya
'
konulmuştur. ABD'de çeşitli uygulamalan ise halen sür

mektedir.
Türkiye'de ilk ombudsman uygulaması, 1 983-1987 yıl
ları arasında Hürriyet gazetesi tarafından Amerikan mode
line benzer bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Buna benzer bir
uygulama, 1999 yılı başından itibaren Milliyet gazetesince
okur sayfasında sürdürülmektedir. Sabah'ta 2004, Hürri
yet'te 2002, Akşam'da 2004, Cumhuriyet'te 2005, Yeni Şa
/ak'ta ise 2006 yılından itibaren okur temsilcisi bulunuyor.
Türkiye'de Basının Kendi Kendini Denetleme

Uygulamalanna Bir Bakış
Türkiye'de basının kendi kendini denetleme konusu, 27

Mayıs l 960'tan sonra gündeme gelmeye başlamıştır. Ulus
lararası Basın Enstitüsü'nden yardım istenilenerek bir ba
sın ahlak yasası (ek 1 ) hazırlanmıştır. Aynı zamanda, on
üyeli bir basın şeref divanı kurulmuştur. Basın şeref diva
nının rolü ve basın ahlak yasasının önemi, askeri yöneti
min 196 1 genel seçimiyle yönetimden çekilmesiyle birlikte
azalmıştır. Basın ahlak yasası yürürlükte kalmakla birlikte,
işlerliği tartışılır olmuştur.
1 960 yılından sonra kurulan basın şeref divanının gö
revleri arasında, basın ahlak yasasına uymayan basın kuru
luşlannı kamuoyuna açıklama, basın kuruluşlarına gerek
tiğinde uyarma ve benzeri cezalan verme bulunmaktaydı.
Caydmcılıktan öteye gidemeyen uygulamalanyla basın şe
ref divanı, Türkiye'de basının kendi kendini denetlemesi
yönünden ilk örneği oluşturuyordu. Gerekli düzenlemeler
1 1 38
açısından bazı girişimlerde bulunsa bile basın şeref diva

nının fazla başanlı olduğunu söylemek güçtür.
Türkiye'de 1 2 Eylül 1 980 askeri darbesinden sonra,
1961 Anayasasının, 1982 Anayasasıyla değişmesiyle birlik
te, medyayı düzenleyen yasalarda çıkanlan kanun hük
münde kararnamelerle önemli değişikliklerin yapıldığını
söylemek gerekir. Özellikle Türkiye Radyo-Televizyon Ku
rumu Yasası ve Basın Yasası bakımından getirilen değişik
liklerin ardından, basının kendi kendini denetlemesi ko
nusu tekrar gündeme gelmiştir. Basın, kendi kendini de
netleme yönünden basın meslek ilkeleri koyma, basın kon
seyi kurma arayışı içine girmiştir.
1 986 yılından itibaren yirmi sekiz gazeteciden oluşan
bir çalışma grubu tarafından, kendi kendini denetleme
konusu ele alınarak düzenlemeler için çalışmalar başlatıl
mıştır. 1 987'de "Basın Konseyi Sözleşmesi" ve "Basın Mes
lek llkeleri" adı altında iki belge hazırlanarak gazetecilerin
onayına sunulmuştur. 6 Şubat 1 988'de konsey sözleşmesi
ni yirmi sekiz gazete, yirmi iki dergi, on bir haber ajansı,
altı yayın kuruluşunun imzalamasıyla resmen kurulmuş
tur. Konseyin çalışmalannda temel ölçüt olarak on altı
maddelik "Basın Meslek llkeleri"nin ele alınması kabul
edilmiştir (ek 1 ) .
Basın Konseyi, 1 988'de kurulduğu zaman üç ana or
ganı bulunmaktaydı. Bunlar, sırasıyla " Basın Konseyi Üye
ler Kurulu'' , "Basın Konseyi Temsilciler Kurulu" , "Basın
Konseyi Yüksek Kurulu"ydu. 1 6 Mart 1 997'de yürürlüğe
giren Basın Konseyi sözleşmesine göre, basın konseyinin
organları ikiye indirilmiştir. Bunlar, Basın Konseyi Sözleş
mesinin 2. maddesine göre, Basın Konseyi Üyeler Kurulu
(BKÜK) ve Basın Konseyi Yüksek Kurulu'dur (BKYK) .
Basın Konseyi'nin bir genel sekreteri ve genel sekrete
re bağlı, yeterli elemanlardan oluşan bir bürosu vardır.
1 139
Temel Gazetecilik
Basın Konseyi'nin üyeler kurulunun olağan toplantısı

yılda bir kez Konsey Başkanı'nın başkanlığında yapılır. Bu
toplantıda genel sekreter, Basın Konseyi'nin çalışmaları
hakkında genel kurula bilgi sunar. Basın Konseyi Sözleş
mesinin 6. maddesine göre, Basın Konseyi Üyeler Kurulu,
Basın Konseyi Yüksek Kumlu'nun görüşülmesine gerek
duyduğu veya en az on üyenin önerisi üzerine gündeme
alınmasına karar verilen konulan inceler ve görüşlerini ka
muoyuna duyurur.
Basın Konseyi Sözleşmesi'nin 1 1 . maddesinde, Basın
Konseyi Yüksek Kumlu'nun görevleri sıralanmıştır. Basın
Konseyi Yüksek Kurulu, Basın Konseyi Sözleşmesi'nin 1 2 .
maddesine göre, basın meslek ilkeleri ve Basın Konseyi
Sözleşmesi'ne katılan gazeteciler ve basın organlarıyla on
ların mensuplarının mesleğe ilişkin uygulamaları hakkın
da karar verir. Aynı maddeye göre, şikayetler en çok iki
ayda sonuçlanır. Bu süre aşılırsa, şikayetçi kendisini vaat
mektubuyla bağlı saymayabilir.
Basın Konseyi Yüksek Kurulu'nun, Basın Konsey Söz
leşmesi'nin 1 3 . maddesine göre, meslek uygulamalarıyla
ilgili bir konuyu ele alabilmesi için, hakkında yapılan ya
yın nedeniyle konuya taraf olan kimsenin veya Basın Kon
seyi üyesi basın kuruluşlarından birinin veya beş bireysel
üyenin yazılı başvuruda bulunması zorunludur. Basın or
ganı veya gazetecinin kendisi hakkında haksız bir suçla
mada bulunulduğunu ileri sürerek, Basın Konseyi üyesi
olmayan bir kurum, kuruluş veya kişi hakkında Basın
Konseyine başvurması mümkündür. Basın Konseyi Yük
sek Kurulu üye basın kuruluşları veya beş bireysel üye ta
rafından yapılan başvurulan, ilgilinin şikayet ettiği konu
nedeniyle yanıt ve dava haklarını kullanmayacağını bildiren
vaat mektubunu imzalamış olması koşuluyla ele alabilir.
Basın Konseyi Sözleşrnesi'nin 18. maddesine göre, Ba
sın Konseyi Yüksek Kurulu, kişilerin kendileriyle ilgili ya-
l 1 40
ymlar yüzünden yaptıklan başvurular nedeniyle basın men

suplan veya basın organlan hakkında şikayeti yersiz bul
ma, uyarma veya kınama karan alabilir. 19. maddeye göre
de, Basın Konseyi Yüksek Kurulu kararlan Basın Konseyi
üyesi olan tüm basın organlanyla basın kuruluşlanna gön
derilir. Basın organlarının, kendileriyle ilgili kararlan ya
yımlamalan, Basın Meslek llkeleri'ne uyma yönündeki yü
kümlülüklerin gereği sayılır.
Basın Konseyi çalışmalannı sürdürmekle birlikte, Türk
toplumunun yapılan bu çalışmalara ne kadar önem verdi
ği, duyarlı olduğu üzerinde yorum yapabilmek gerçekten
güçtür. Basın Konseyi kendi çapında kendi kendini denet
leme çalışmalanna katkıda bulunmaya çalışırken, Türkiye
Gazeteciler Cemiyeti kendi kendini denetleme yönünden
yeni bir girişimi başlatması, Türkiye'de kendi kendini de
netleme bakımından medyanın konumunu ortaya koyması
yönünden yeni bir oluşuma imza attı. 1 8 Kasım l 998'de
Türkiye Gazetecileri Cemiyeti Yönetim Kurulu, Türkiye
Gazetecileri Hak ve Sorumluluklar Bildirgesi'ni kabul ede
rek bir yeniliği daha medyanın gündemine koydu (ek 1 ) .
Bildirge, son zamanlarda çok kirlenen Türk medya or
tamında çalışan gazetecilerin çok somut konularda nasıl
hareket etmesi gerektiğine değindiği gibi, bağımsızlıktan,
muhabirlerin meslek ilkelerini ihlal etmesine kadar ayrın
tılara kadar iniyor. Aynı zamanda bildirge, devletten ya da
hukuk sistemimizden kaynaklanan özgürlüklerin kısıtlan
ması, gazetecilerin haklannın erozyona uğraması gibi nok
talara da değiniyor. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, bu bil
dirgeyle doğru haber alma hakkının gerçek bir demokrasi
nin işlerliğinin temel koşulu olduğunu göz önünde tutarak
habercileri dürüst davranmaya davet ediyor. Asıl önemli
olan ise, gazetecilerin doğrudan vicdanlanna hitap etmesi.
Türkiye Gazeteciler Cemiyeti'nin hemen hemen bir yıl
süren çalışmalan ve girişimleri sonunda kabul edilen bu
1 1 41
Temel Gazetecilik
bildirge, basın meslek ilkelerinin genişletilmiş bir çerçeve

sini çiziyor. Yeni bir gazeteci tanımı yapıyor; medyanın
konumunu sorguluyor. Cemiyetin saptadığı bu ilkeler yö
nünden bazı aynntılara karşı çıkanlar olmakla birlikte, ge
nellikle ilkeler kabul görüyor. Bildirgeye uyulmaması ha
linde, herhangi bir yaptırım olmadığından her şey gazete
cinin vicdanına bırakılmış durumda.
Bildirge yayımlandıktan sonra, birçok gazeteci metni
benimsediklerini ilan etti veya altını imzaladı. Hiç kuşku
suz, bildirgeye uyum sağlamanın uzun bir süreç alacağı ise
kesin. Artık uygulanması veya uygulanmaması gazetecile
rin vicdanlarına ve eğitimlerine kalmış. Oysa medyada bil
dirgeyi benimsemeyenler de var. Bunlar, eskiden olduğu
gibi bildikleri şekilde davranmaya devam ediyorlar.
7. BÖLÜM
Gazetecilikte Bilgi Alma ve

Verme (Enformasyon)
Bilgi Alma-Bilgi Verme (Enformasyon)
Günümüzde gazeteciliğin temeli olan bilgi alma ve verme

işlemi için, çeşitli dillerde information (Türkçeleşmişi en
formasyon) terimi kullanılagelmektedir. Türkçede enfor
masyon terimi, hükümetin işleyişi yönünden tanıtma söz
cüğü karşılığı olarak yerleştirilmiştir. Aslında, Türkçede
belki enformasyon tanıtmanın karşılığı olarak kullanılmak
tadır, ama yabancı dillerdeki sözcüğün taşıdığı anlamın
karşılığını Türkçede verememektedir. Enformasyonu, aynı
zamanda lngilizcedeki knowledge sözcüğüyle de karıştır
mamak gerekmektedir. llk bakışta aynı anlamı taşıdıkları
sanılan iki sözcük farklı anlamlarla yüklüdür. Knowledge
sözcüğü, information sözcüğünün bilgi alma ve verme, ta
nıtma anlamlarına karşılık, günümüz Türkçesinde tek
sözcük şeklinde karşılığı olmayan "bir konu hakkında bil
gi sahibi olma" (malumat) anlamını taşımaktadır.
1 1 43
Temel Gazetecilik
Enformasyon sözcüğü için, yabancı dillerdeki çeşitli

sözlüklere bakıldığında, sözcük anlamı olarak çeşitli ta
nımlamalarının yapıldığını görürüz. Sözcük günlük diller
de kullanılışı bakımından bilgi toplama ve vermeyi göster
mektedir. Hukuk dilinde kullanılışı ise adli soruşturmada
soruşturma usulü hakkındaki kararı içermektedir. Asıl
önemli olan matematik alanında kullanılışıdır. Enformas
yon sözcüğü, bütün dillere matematik alanında çok sözü
edilen enformasyon kuramının anlaumından kaynaklana
rak girmiştir.
Sözlüklerde yer alan enformasyonun çeşitli anlamları
nı, aynı adı taşıyan bir yapıt vermiş olan Fransız iletişim
hukukçusu Femand Terrou şöyle yorumlamaktadır.
Enformasyonun birinci anlamı, şekillenmiş bir fikri ifade et

mektedir. Hukuk anlamı ise uygulamayı göstermektedir. Ma
tematik anlamı ise, tümden bilimsel bir kullanım şeklidir.
Aslında, enformasyon sözcüğünün günlük anlamıyla hu

kukta kullanım şeklinin anlamı, yayın yöntemlerinin ve
özgürlük kavramlarının birlikte kullanılmasını gerektir
mektedir. Her iki kullanım şekli, temelde basın ve yayın
yöntemlerinin temel veya yardımcı belli başlı araçlar ola
rak alınması gerektiğini dolaylı olarak ifade etmektedir.
Daha başka deyişle, enformasyon sözcüğü belirli bir süre
cin varlığına işaret eden bir sözcüktür. Özellikle kitle ileti
şim araçlarının sayıca çok yaygın olduğu çağımızda enfor
masyonun rolü, önemi artmış, taşıdığı anlamlar çeşitlilik
kazanmıştır.
Enformasyonu başka yönlerden yaklaşarak tanımla
yanlar da vardır. Zorunlu olarak fikrini söylemek, fikrini
söylemiş olmak zorunluluğu şeklinde enformasyon tanım
lanmaktadır. Enformasyonun bu şekildeki tanımında, bilgi
verme ve almanın eksik olarak tanımlandığı göze çarpmak-
l 1 44
Gazetecilikte Bilgi Alma ve Verme (Enformasyon)
tadır. Böyle bir tanımla enformasyona yaklaşanlar, daha

çok yüzeyde bir ifade kullanarak fikir özgürlüğünün savu
nuculuğunu yapmaktadırlar. Çağımızda gazetecilik yapan
yayın araçlarının fazlalığı ve çeşitliliği, bu tanımın eksikli
ğini kolayca ortaya çıkarabilmektedir. Fikrini söyleme zo
runluluğuna, "neyle söyleme", "neden, niçin ve kime söy
leme zorunluluğu" sorularının günümüzde mutlaka eklen
mesi gerekmektedir. lnsan haklan ve kamu özgürlükleri
açısından önemli bir özgürlük olan ifade özgürlüğünden
kaynaklanan bu tanımı, kitle iletişim araçlarının hareketli
lik çoğaltıcısı olarak işlev görmeleri nedeniyle, iletişim öz
gürlüğü açısından tekrar gözden geçirmek gerekmektedir.
lletişim özgürlüğü açısından düşünülürse, enformas
yonun hem düşünce (bilgi verme) hem de bilmek istemeyi
(bilgi alma) içine alacak şekilde geniş kapsamlı olarak ta
nımlanması zorunlu olmaktadır. Günün koşullan gereği
olarak insanlar, artık hem hemcinslerinin düşüncelerini
öğrenmek, yani (haber almak) bakımından özgür olmayı
yeğlerlerken hem de olayların, sorunların gerçek yüzünü
de bilmek istemektedirler (haber verilmek) . Enformasyo
nun, bu yaklaşıma göre şöyle bir tanımını yapabiliriz:
Kişinin herhangi bir durum karşısında ko yacağı tavır hak

kında ko şullan o luşturup düzenlemesine yarayan herhangi
bir i çeriktir.
Bu tanım, ilk bakışta yine eksiktir. Ancak kişinin bilgi al

masını anlatmaktadır. Ayrıca, gazetecinin bilgi alırken, ga
zetecilik açısından önemli olan haber alması dışında kalan
propaganda, tanıtma, halkla ilişkiler işlemlerini de kendi
ne göre bir ayrıma tabi tutması gerekmektedir. Propagan
da, tanıtma, halkla ilişkiler işlemleri, bilgi vermekten çok,
düşünceleri öğrenmek ve bilmek istemelerinin amacını
saptırmak bakımından kullanılır. Bu açıdan, yukarıdaki
1 1 45
Temel Gazetecilik
tanıma bakınca, bilgi verme bakımından da yüklü olduğu

ortaya çıkmaktadır.
Propaganda, tanıtma ve halkla ilişkilerden aynlabil
mesi için doğru olması, objektif olması ve sorumluluk ta
şıyan bir şekilde ulaştırılması gereklidir. Haber veren ba
kımından bu amaçların sağlanabilmesi içinde kesinlik, ori
jinallik, özlülük, güncel olma gibi özelliklerin de eklenme
si, hızlı bir şekilde verilmesi, kendi içinde bütünlük taşı
ması da zorunludur. Doğal olarak, bütün bu amaçların ve
özelliklerin bütünleşmesi, geniş ölçüde toplum içinde en
formasyonun dağıtımı, dağılımı ve yayılmasıyla ilişkilidir.
Gazetecilikte Bilgi Alına ve Verme Nasıl Gerçekleşir?
Gazetecilikte, herhangi bir haber mesajının oluşturulması

bakımından bilgi alma ve verme işlemleri gereklidir. Gaze
teciler, izleyicilerine haberleri ulaştırmak bakımından (bil
gi verme) kendileri de haber alma (bilgi alma) durumun
dadırlar. Böylelikle, günümüz gazeteciliğinde, hem haber
toplama hem de haber verme süreçleri yer almaktadır. Bu
yönden, gazeteciliğin temelinde yüzyıllardır süregelen en
temel iletişim ilişkilerinin yattığı akıldan çıkarılmamalıdır.
insanlar arası ilişkilerin temeli olan iletişim, en basit şek
liyle bile bilgi alma ve vermeye dayanmaktadır.
lletişim kuramı açısından bilgi alma ve vermeyi çö
zümlersek, bilgi alma ve vermede iki ana etkenin söz ko
nusu olduğunu görürüz. Bu etkenleriyse, en basit bir ifa
deyle gönderen ve alan şeklinde tanımlayabiliriz. Bilgi al
ma ve verme sürecinin işleyişine aynntılı bir biçimde de
ğinmeden önce, Amerikalı yazar Wilbur Schramm'ın bir
görüşünden söz etmek yerindedir.
Schramm, gazetecilikteki haber olgusunu anlatabil
mek için, iletişim kuramı açısından habere yaklaşarak şöy
le demektedir:
lletişim, birtakım iletişim işaretlerine uyarak bölüşmedir.
Bu görüşünü uzun yıllar önce belirtmesine karşın Schramm,

gerçekten günümüzdeki gazetecilik alanındaki bilgi alma
ve verme işlemlerini, bu görüşüyle hala iyi bir şekilde açık
lığa kavuşturabilmektedir. Bilgi alma ve verme çok uzman
laşmış, farklılaşmış yöntemlerle de yapılsa, hala geleneksel
olarak insanlar arasındaki ilişkilerden kaynaklanmaktadır.
Aslında, bilgi alma ve verme en basit yüz yüze iletişim
ilişkilerine dayanmaktadır. Gazetecilikte rol oynayan etkin
araçlar olan gazeteler, radyo ve televizyon bu ilişkileri kitle
içinde çoğaltmakta, yaygınlaştırmaktadır.
Gazetecilik açısından en temel yüz yüze ilişkiler için,
bilgi alma ve verme bakımından gönderen ve alan kendine
göre iletişim işaretlerini bölüştürür. Toplum içinde bilgi
alma ve verme işlemiyse öteden beri süregelir. Çağın ve
yerin özellikleriyse bilgi alma ve vermeye çeşitlilik, farklı
anlamlar kazandırır. Bu yönden, gazetecilik yapan araçla
rın günümüzde bilgi alışverişi bakımından katkılan ve ba
şarılan önemli boyutlara ulaşmıştır denilebilir.
Yalnız, günümüzde gazetecilikteki bilgi alma ve verme
sürecinin işleyişini anlatabilmek bakımından, iki modelin
yardımına gerek bulunmaktadır:
1 . Kitle iletişim araçları olmadan var olan bilgi alma
ve verme düzeni,
2. Kitle iletişim araçlarının var olduğu, katkısı bulun
duğu bilgi alışveriş düzeni.
Son 10 yıldır dünyada iki model dışında üçüncü bir
modelden söz etmek gerekmektedir. Bu modelde kitle ile
tişim araçları yanında, intemetin katkısının bulunduğu
gözlemlenmektedir. Yurttaş gazeteciliği şeklinde özetlene
cek bu modelde, herkes kendi web günlüğünü kendisi ya
ratarak bilgi alışverişinde bulunmaktadır. Bu modelin di
ğer modellere göre gerek dünyada gerekse Türkiye'de yay
gınlığı daha alt düzeydedir.
Temel Gazetecilik
Birinci modelde, toplum içinde bilgi alışverişi çok dar

bir çerçeve içinde oluşurdu. Daha iyi bir tanımlamayla, in
san sesinin eriştiği yere kadar bilgi alışverişi uzanabilirdi.
Birbirini tanıyanlar arasında, samimi bir hava içinde bilgi
alma ve verme işlemleri oluşurdu. Konuşma havası içinde
olup bittiği için de kaulanlann tepkisi hemen görülür, ge
leneksel yüz yüze ilişkiler içinde gönderen ve alan rolle
riyse sık sık değişirdi. Böyle bir ortamda bilgi alışverişi ilk
elden gerçeklerle ilişkili olduğundan, yeni olan her olaya
haber adı verilirdi. Dış çevreden haberlerin gelmesiyse en
derdi. Bu model bakımından, gazetecilik yapılmamakla be
raber, gazeteciliğe temel olan bilgi alışverişinin e tkinliğin
den söz etmek mümkündür.
ikinci modeldeyse, uygarlığın gelişmesiyle gazeteciliğe
zemin hazırlayacak kitle iletişim araçlannın gelişiminin
bilgi alışverişine ne gibi katkılan olduğu söz konusu ol
maktadır. Toplum içinde gazetecilik yapan kişiler bulun
makta, bilgi alışverişi bakımından çoğaltıcı etkisi bulunan
bazı kitle iletişim araçlarının varlığı bilgi alışverişine yeni
bir görünüm kazandırmaktadır.
Çoğaltıcı gücü olan herhangi bir kitle iletişim aracın
dan bir mesajın gelmesiyle (bu araç gazete, radyo veya te
levizyon olabilir) iletişim süreci işlemeye başlamaktadır.
Bilinmeyen alıcılar bakımından ise, kitle iletişim araçlanna
karşı tepki göstermek çok güçtür. Tepki göstermek için,
aradan zaman geçmesi gerekmektedir. Birdenbire tepki
gösterme, alıcı ve gönderen rollerinin değiştirilme olanağı
hemen hemen hiç yoktur.
Bu modelde, mesajlar alıcıyı düşünceye sevk etmesine
karşın, alıcının ilk modeldeki gibi anında tartışmaya ka
tılma, katkıda bulunma, değiştirme veya anlayabilme ola
nağı hiç yoktur. Alıcılar, bilgi alışverişinin başlatılmasının
bir parçası değildirler. Ancak olayların oluşuna katılması
engellenmekte, buna karşılık gazetecilerin referans çerçe-
l 1 4B
Gazerecilikre Bilgi Alma ve Verme (Enformasyon)
velerine göre göstermeye çalıştıkları gerçekleri gözleyebil

mektedirler.
Bu yönden, kitle iletişim araçları tarafından gerçekleş
tirilen bilgi alışverişi, düşünceye sevk eden iletişim olarak
nitelenmektedir. Aslında düşünceye sevk eden iletişim yo
luyla sağlanan bilgi alışverişi, insanların çeşitli bilgiler al
masını sağlamakla, bilgilerini çoğaltmakla beraber, alıcıları
gözlemci duruma düşürmekten geri kalmamaktadır. Bu du
rum, çağımızda egemen bilgi alışverişinin temel özelliğidir.
Gazete, dergi, radyo ve televizyon haber verme işlevle
rini yerine getirirken, alıcılarına bir yandan sürekli olarak
bilgi verirken, diğer yandan da hareketsiz duruma sok
maktadır. Aslında toplumsal açıdan kitle iletişim araçları,
insanın çevresiyle olan ilişkilerini düzenleyebilmesi, so
runlarını çözebilmesi, çeşitli ilgi ve meraklarına yanıt bu
labilme yeteneğini artıran araçlar olarak ele alınmaktadır.
Kitle iletişim araçları, insana çevresine yönelik bilgiler su
narak kendine karşı güven duyması, güçlü olması, toplum
içinde kendine yer sağlamasına olanak tanımaktadır.
Diğer yönden ise, bu araçlar bilgi alışverişini hızlandı
rarak, çok fazla bilgi sunarak insanoğlunun yaşantısını şe
killendirmesi, karşılaştığı sorunları göğüsleyebilmesi ve
çözebilmesi yönünden yeteneklerini kısıtlamaktadır. Bir
çok toplumbilimci, kitle iletişim araçlarının verdiği haber
lerle, insanoğlunu güçlendireceğine , sundukları yanın ger
çeklerle insanları boğmakta, tepki gösterme yeteneğini yi
tirdiğini ileri sürmektedir. Dahası, insanların ancak olayla
n kitle iletişim araçları yoluyla gözleme olanağını bulduk
larını ekleyerek, insanoğlunun kendi geliştirdiği kitle ileti
şim araçlarının tutsağı durumuna düştüğünü söylemekte
dirler. Hatta bazıları, daha da cesur bir deyişle, insanoğlu
na kendi çevresi hakkındaki bilgiler, sanki bir cam köşkte
oturuyormuş gibi, tek taraflı olarak sunulmaktadır şeklin
de görüşlerini dile getirmektedirler.
1 1 49
Gazetecilik Yapan Araçlann Bilgi Alışverişi Yönünden
Ônemi ve Rolü
Modern insan, gazetecilik yapan araçlar yoluyla bir yandan

fazlasıyla bilgi bombardımanıyla karşılaşmakta, diğer yan
dan da. yakın ve uzak çevresiyle uğraşabilmesinde güvene
bilmesinde bir azalma söz konusu olmaktadır. Kitle ileti
şim araçları insanoğlunun dünyasını tanımlamakta, Mars
hall McLuhan'ın deyişiyle, "insanoğlu dünyayı kitle ileti
şim araçlarıyla algılayabilmektedir. "
Toplumbilimciler yönünden çeşitli tartışmalar bir ya
na, asıl önemli olan gazetecilik yapan araçlarla bilgi alışve
rişi sonucu olarak ulaştırılan bilgilerin ne olduğudur? Da
ha öz bir deyişle, bilgiler ne ölçüde alınmakta, algılanmak
ta , öğrenilmektedir? Gazetecilik yönünden girdilerin ço
ğalması, gerçekten aynı oranda toplumda çıktı üretebil
mekte midir? Bu soruların yanıtlan, aslında gazeteciliğin
toplumu ne ölçüde etkilediği, toplumun da ne ölçüde etki
lendiğiyle ilgilidir.
Gazetecilikte bilgi alışverişi, çeşitli haber toplama ve
haber verme süreçlerini içermekle beraber, gazetecilik me
sajı şekline dönüşene kadar hep gönderen açısından yapı
lan işlemlerdir. Haber içeriğinin yayımlanması veya antene
çıkmasıyla, bilinmeyen alıcılar tarafından okunması, din
lenmesi ve izlenmesi işlemlerini başlatmaktadır. Mesajın
izlenmesi ise, kişinin kendine göre geliştirdiği ilgisi ölçü
sünde oluşmaktadır. Kişi kendi ilgi ve beğenisine göre iz
leyeceği mesajı seçmekte, diğerlerini ise okumamakta, din
lememekte, izlememektedir. Asıl önemli olan, seçilenlerin
ne ölçüde anlaşıldığı, algılandığı, hatta öğrenildiğidir.
Yapılan bütün alan ve laboratuvar araştırmalarında
kitle iletişim araçlarının fikir ve tutumları değiştirme ba
kımından sınırlı etkileri olduğu saptanmakla beraber, bilgi
verici etkisinin bağımsız olarak oluştuğu, önemli bir aracı
j ı so
etken olarak etkisi bulunduğu inkar edilememiştir. Özel

likle, bilgi verme işlevi sonucu görülen olayları anlama, al
gılama ve kavramayı içeren bilişsel yaklaşımın benimsen
mesiyle, iletişimin öğrenmeyi gerçekleştiren, bilgi sistem
lerinin paylaşılmasını olanaklı kılan belli başlı bir aracı
olarak toplumsallaşma yoluyla olduğu vurgulanmaktadır.
Toplumsallaşma yoluyla insanoğlu belirli rolleri, de
ğerleri, tutum ve davranışları öğrenmektedir. lnsanoğlunun
öğrenmesinin, özellikle bu yönden öğretim ve karşıtı olan
öğrenmeyle ilgili olduğu ortaya çıkmaktadır. Toplumsal
laşma araştırmaları bakımından üzerinde son yıllarda en
çok durulan ise, bilgi alışverişi sonucu olarak öğrenme bel
leğe bilgi sokulması, belleğe sokulan bilgilerin sonradan
nasıl işlendiğidir.
Öğrenme, belleğe bilgi sokulması, belleğe sokulan bil
gilerin sonradan nasıl işlendiğini anlatabilmek bakımından
yine yüz yüze iletişim ve kitle iletişim modellerinin yardı
mına gerek vardır. Yüz yüze iletişim yoluyla öğrenme, kar
şılıklı kişiler arası iletişim ile küçük kümeler içindeki kişi
ler arasındaki iletişimde söz konusu olabilmektedir. Hal
buki, kitle iletişim modelinde yüz yüze iletişimi, düşünce
ye sevk etme yoluyla kitle iletişim araçları gerçekleştir
mektedir. Kitle iletişim araçlarıyla gönderilen mesaj ise tek
yönlüdür.
lki model bakımından üzerinde durulması gereken ise
öğrenmenin nasıl gerçekleştiğidir. Bu yönden belki önce
öğrenmenin tanımının yapılması gerekmektedir.
insanın öğrenmesi, kendi eski deneyimlerine göre, birbirine

yakın olarak oluşan olaylar arasındaki ilişkilere ait bilgilerin
bellekte depolanmasıdır.
Bu tanıma dikkat edilince, öğrenmenin hem resmi hem de

resmi olmayan yollardan gerçekleşebildiği ortaya çıkmak-
l ısı
Temel Gazetecilik
tadır. Öğretim didaktik olarak önce aile içinde, sonra bu

amaç için geliştirilmiş bulunan okullar aracılığıyla yapıl
maktadır. Bu tür öğretimde, genelde her zaman ödüllen
dirme ve cezalandırma söz konusudur. Halbuki insanoğlu
aynı zamanda daha farklı yollardan da bazı şeyler öğren
mektedir. Bunlar arasında yaşıt kümeleri, arkadaş kümele
ri, dinsel öğretim, kitle iletişim araçları yer almaktadır.
Kitle iletişim araçlarının bilgi verme yönünden etkin
liği bir gerçek olmakla beraber, özellikle diğer toplumsal
laşma etkenleri olan aile ve okul kadar öğretmek için çalış
tıkları söylenemez. Belki bu araçların resmi olmayan bir
öğretim yaptıklarını söylemek anlamlıdır. Daha önce de
belirtildiği gibi, kişinin bu araçları bilgi alma yönünden iz
lemesi tümden kendi ilgisine ve seçimine bağlıdır. Kişiler
bu araçlardan kendi istekleri doğrultusunda zorlanmadan,
istemeden öğrenmektedirler yargısını ileri sürmek anlamlı
olmaktadır.
Öğrenme ister yüz yüze iletişim modeli içinde ailede,
okulda, yaşıt ve arkadaş kümeleri içinde ister dinsel öğre
tim yoluyla gerçekleşsin isterse kitle iletişim modeli yoluy
la gerçekleşsin, resmi ve resmi olmayan yollarla oluşmak
tadır. Yüz yüze iletişim modelinde, aile ve okulda öğren
me, ödüllendirme ve cezalandırma sonunda gerçekleşmek
tedir. Halbuki kitle iletişim modelinde, kitle iletişim araç
larından öğrenme sırasında kişilerin verilenleri tam anla
mıyla algılamadıkları, kavrayamadıkları veya belirleyeme
dikleri sık sık rastlanır bir durumdur. Bu yönden de sürek
li olarak yorum için başkalarına başvurulur. Daha öz bir
deyişle, yüz yüze iletişim modelinde, yani aile ve okul
içinde öğrenme yine kişiye göre değişen ölçüde olsa bile,
kitle iletişim modeline oranla daha sağlam temellere da
yanmaktadır.
Bilgi Alışverişinde Okuryazarlık,
Bilgisayar Okuryazarlığı ve
Medya Okuryazarlığının Rolü ve Ônemi
insanın kişisel merakı ve ilgisine göre enformasyon top-

1umsal gereksinim haline dönüşmekle birlikte, yoğunluğu
giderek artış göstermektedir. Enformasyonun dağılımı ve
yayılmasında ise kitle iletişim araçlan, yeni iletişim tekno
lojileri büyük roller üstlenirken, okuryazarlık, bilgisayar
okuryazarlığı ve medya okuryazarlığının bu süreçler için
de konumuna bakmak gerekmektedir.
Okuryazarlık eğitimle birlikte ele alındığında, yüzyıl
lardır yazılı metinlere ulaşılarak, bunlann değerlendirilme
sini ve bunlardan yararlanılmasını beraberinde getirmek-·
tedir. Aynca okuryazarlık gibi bir beceriye sahip olunma
sına gerek duyulmaktadır. Daha başka deyişle, okuryazar
olanlar yazılı metinlerden yararlanabilme, değerlendire
bilme, çözebilme yetisine sahip olabilmektedirler.
Gazetecilik yapan kitle iletişim araçlan olan gazete,
dergi, radyo ve televizyonda akan enformasyon yazılı me
tinler halinde düzenlenmekte, hazırlanmaktadır. Okurya
zarlık, bilgi alışverişinde akan enformasyonun bireysel dü
zeyde gerek gazeteciler gerekse alıcı olan bireylerin çö
zümleme yapabilmelerinde temel oluşturmaktadır. Vurgu
lanması gereken ise, bilgi alışverişinde okuryazarlığın ne
kadar önemli olduğunun yadsınamaz olduğudur.
Okuryazarlık aynı zamanda, bilgisayar okuryazarlığı
ve medya okuryazarlığı bakımından da önemli role sahip
tir. l 970'li yıllardan itibaren devreye giren bilgisayarlardan
akan enformasyonu çözümleyebilmek, değerlendirebilmek
bakımından okuryazar olma yanında bilgisayar okuryazarı
olmak da gerekmektedir. Bilgisayar okuryazarı olmak, ki
şisel bilgisayarlar açısından hem okuryazar olmayı hem de
bilgisayar kullanabilme bakımından bilgisayara çeşitli ko
mutlar verilebilmeyi gerektirmektedir.
l ıs 3
Temel Gazetecilik
Bu noktada insanoğlu, hem okuryazarlık hem de bil

gisayar okuryazarı olma yetilerinden yararlanarak bilgisa
yar aracılığı ile girdiği intemette çeşitli arama motorları
kullanarak gezinebilmekte, istediği enformasyona ulaşa
bilmekte, enformasyondan yararlanabilmektedir. Hiç kuş
kusuz bilgisayar okuryazarlığının, okuryazarlık ile birlikte
ele alınması, değerlendirilmesi büyük bir zorunluluktur.
Daha başka deyişle okuryazar olmak, bilgisayar okuryazar
lığına sağlam bir zemin hazırlamaktadır.
Medya okuryazarlığı, medyaya ulaşma, çözümleme
yapma, değerlendirme, yararlanma yetisi olarak tanımlan
maktadır. Aslında medya okuryazarlığı, bu tanımın ötesin
de özellikler taşımaktadır. Medya bakımından medya okur
yazarlığı, eleştirel düşünme ve takdir etme kadar yakın,
küresel kültürü, söylem ve icatlardan çıkarsama yetisidir.
Amacı ise, taraflılık ve temsil edilmeme gücünden haberli;
medya formlarında gerçekliğin inşa edilebilme aracı olarak
kullanıldığının farkında olan etkin katılımcılar yaratmadır.
Günümüzde medya-televizyon, gazeteler, radyo, film,
kitaplar ve internetteki teknolojik gelişmeler itibariyle dü
şünüldüğünde, hergün iletişim biçimlerinin daha karma
şık hale geldiği, akan enformasyona daha çabuk ulaşıldığı
nı yadsımak mümkün değildir. Hele hele dev medya şir
ketlerinin konumu, medya teknoiojilerinin devamlı olarak
gelişmesi dikkate alındığında, insanların medyaya ne öl
çüde ulaşır durumda olduklarım belirlemek giderek güç
leşmektedir. Bu noktada ise, bireylerin medya okuryazarı
olma bakımından eğitilmeleri ve medya okuryazarı şekline
dönüştürülmeleri gerekmektedir.
Medya okuryazarlığı, bireylerin yaşadıkları toplumlar
içinde yer alan medyaya karşı anlayış geliştirmeleri ve çağ
daş toplum içinde medya kullanımı bakımından çeşitli
yaklaşımları geliştirmelerine olanak sağlamaktadır. Bu ne
denle, medya okuryazarlığı bireylerin,
l ı s4
a) medya metinlerini çözümlemeleri ve medya metin

lerine eleştirel gözle bakmalannı,
b) medya metinleri içindeki siyasal, toplumsal, ticari
kaynaklan, kültürel çıkarlan ve içerikleri belirle
melerini,
c) medya mesajlanyla sunulan iletileri ve değerleri
yorumlamalannı,
d) gerçek gereksinimler ve amaçlan değerlendirmeye
dayanan belirgin medya mesajlarını ayrıştırabilme
leri,
e) çok çeşitli formatlarda medya mesajlan hazırlama,
bilgi ve yetileri hedef kitlelere dağıtarak, ulaştıra
bilme yetkinliklerinin geliştirilmesini ve öğrenilme
sini sağlamaktadır.
Medya okuryazarlığı kavramı, medyaya karşı eğitim
aracı olarak medyanın kötü etkilerine ve yaşanan akımlara
karşı korunmak için ortaya atılmış bir kavramdır. 1930'lar
da lngiltere'de kavram kullanıma girmiş, l 960'lı yıllarda
ise kavram popüler kültür için ayrıştırma yapmak bakı
mından kullanılmaya başlanmıştır. Bu yaklaşım genelde
popüler sanatlar paradigması olarak anılır. l 980'lerde ise
medyanın ideolojik gücünün, imajın doğallığına bağlan
ması yaklaşımıyla birlikte, kurgulanmış mesajlar doğal olan
lar gibi kabul görür olmuştur. Arkasından gelen diğer bir
değişim ise medya okuryazarlığının, imajların, temsiliyet
lerin tüketilmesi yönünde gelmiştir denilebilir. Bu para
digma temsiliyet paradigması olarak anılır.
l 970'li yıllardan itibaren medya okuryazarlığı kavra
mı, çeşitli biçimlerde Avrupa'da ve diğer ülkelerde medya
eğitiminde kullanıma girmiştir. Kuzey Amerika'da, Kana
da'da l 977'den itibaren medya okuryazarlığının bir eğitim
konusu olması gündeme gelmiştir. Özellikle, medya eğiti
minin ortaya atılmasının iki ana nedeni bulunmaktadır:
l ıss
Temel Gazetecilik
1 - Amerikan popüler kültürünün pervasızlığı

2- Eğitim sistemlerine yeni eğitim paradigmalarının ek
lenmesi gereksinimi
Medya eğitimi, ABD'de fazla yaygın olmamakla birlik
te sivil toplum örgütlerince gönüllü olarak yürütülen med
ya okuryazarlığı hareketleri bulunmaktadır. Güney Afri
ka'da ise ırk ayrımcılığı bakımından medya eğitimi, 1 994
seçimlerinden itibaren artan ölçüde istenilir olmuştur.
Günümüzde medya okuryazarlığı kavramının, okur
yazarlık, bilgisayar okuryazarlığı yanında çeşitli açılardan
önemli olduğunu söylemek mümkündür. Medya okurya
zarlığı bakımından dile getirilen konular arasında medya
mesajlarına eleştirel gözle bakan çözümleme süreçlerinin
işletilmesi, yayıncılığın ticari boyutlarında, reklamcılıkta,
medya/hükümet ilişkilerinde, medyanın taraflı olması, med
ya içeriğinde yer alan toplumsal kalıp yargılar ve şiddet gi
bi sosyopolitik değerlendirilmelerin yapılabilmesi bulun
maktadır.
Avustralya, Kanada ve lngiltere gibi ülkelerde bu ko
nular genelde bazı kilit kavramlarla -medya dili, medya
kurumlan, medya temsiliyeti, izlerkitleler ve medya tekno
lojileri- birlikte dile getirilmektedir. Ayrıca medya okurya
zarlığı bakımından medya eğitiminin önemli rolü hep öne
sürülmektedir. Genelde öğretmenlerin medya bakımından
medya eğitimi yapmaları istenilmektedir. Öğretmenlerin
medya eğitimi bakımından, eğitim pratikleri, medyaya karşı
kişisel yöndedir. Buna karşılık; öğretmenlerin medyadan
yararlanmaları, alışkanlıkları ve ilgileri pek dikkate alın
mamaktadır.
Bu noktada ise çocukluktan itibaren medyadan yarar
lanma alışkanlıklarının nasıl kazanıldığı, değiştirilip değiş
tirilmediğinin dikkate alınması gerekmektedir. Belki vur
gulanması gereken ise, medya okuryazarlığının toplumsal
laşma açısından konumudur.
8. BÖLÜM
Dünyada Enformasyon Dağılımının

Genel Görünümü
Toplumsal Gereksinim Olarak Enformasyonun

Rolü ve Ônemi
insanın kişisel merakı ve ilgisi ölçüsünde gereksinimi olan

enformasyon, 1 9 . yüzyılın sonundan ve özellikle Birinci
Dünya Savaşı'ndan sonra gerçek anlamıyla tüm insanlık
bakımından toplumsal bir gereksinme şekline dönüşmüş
tür. Bu gereksinim, aynı zamanda enformasyonun toplum
içindeki ve toplumlar arasındaki dağıtım yöntemlerini de
şekillendirmekte ve koşullandırmaktadır. Enformasyonun
dağıtım ve yayılmasında ise, kitle iletişim araçları, özellikle
gazete ve dergi, radyo ve televizyon, telefon, teleks, faksi
mile, iletişim uydusu, film, teyp, kamera, ışıklandırma
araç ve gereci, basımevi araç ve gerecine büyük ve önemli
roller düşmektedir. Günümüzde, oldukça karmaşık bir
düzen içinde gerçekleşen enformasyonun dağılımı ve ya
yılması, gerçekten gerek kişisel gerekse örgütsel düzeyde
önemli bir olgudur.
Temel Gazeıecilik
Çağdaş insan için yaşadığı dünyada nelerin olup bitti

ğini bilmek temel gereksinim olmakla beraber, her zaman
yakındaki veya uzaktaki hemcinsleriyle dayanışma içinde
de bulunmak istemektedir. Bilgi alma için merak, ilgi duy
ma şeklinde görülen bu yakınlaşma ve dayanışma, mutlu
luk ve karşıtı olan mutsuzluğa karşı bir tepki şeklinde ken
dini gösterir. Bilgi ararken oyalanma, zaman geçirmek is
temek de bir bakıma arada caydırıcılık oluşturur. Bu yön
den, enformasyon çeşitli işlevler, görmektedir diyebiliriz.
Bilişsel düzeyde gördüğü işlevler, günlük bilgilerin ve ha
berlerin ulaşması, bilgilendirme, değerlerin aktanmı ve ik
na etme şeklinde kendini gösterir. Psikososyal düzeyde ise
toplumsal dayanışma sağlama, oyalama, oyalanma, dinlen
dirme, burukluklan giderme şeklinde görülebilir.
Kişisel DÜZeyde
20. Yüzyılın insanı veya daha başka deyişle, çağdaş insan

olabilmek için sürekli olarak enforme edilmenin gereklili
ği, günümüzde pek çok düşünürce savunulmaktadır. Bu
sav kabul görmüştür de. . . Kişinin enforme edilmesi bakı
mından üzerinde en çok konuşulan, durulan özgürlük ise
iletişim özgürlüğüdür.
lletişim özgürlüğü, hala yeterli ölçüde iyi bir şekilde
tanımlanmamakla beraber, insanoğlunun bitmek tüken
mek bilmeyen "bilmek" amacına sahip çıkmak istemekte
dir. lletişim özgürlüğünün ortaya çıkışı, Birleşmiş Millet
lerce 10 Aralık 1948 günü kabul edilen lnsan Haklan Ev
rensel Bildirgesi'nin 19. maddesiyle olmuştur. Bu madde
iletişim özgürlüğünü şöyle tanımlamaktadır:
He rkesin, h içbir sınır ta nımadan ke ndi istediği şe kilde en

fo rmasyon, fi kir, düşünce ara ma, a lma ve yayma bakımın
dan fikir ve ifade özgürlüğü vardır.
Dünyada Enformasyon Dagılımının Genel Görünümü
Çağdaş insan yazgısını belirlemek bakımından, var oluşu

na aslında enformasyonu aramak, almak ve yaymakla yanıt
aramakta; geleceğini sürekli olarak elinden tutulup karşı
karşıya geçirilen görmez şekline dönüştürmek istememek
tedir. Günümüz insanı içinde yaşadığı siyasal, toplumsal,
kültürel, ekonomik, felsefi ve dini yaşamın nasıl yönlendi
rildiğini, yönetildiğini her yönüyle bilmek, tanımak görü
şünü taşımaktadır.
Aslında iletişim özgürlüğü herkese tanınmış kişisel bir
özgürlük olmakla beraber, kişinin kendi girişimiyle kulla
nabileceği bir özgürlük değildir. Zaten çelişki de burada
dır. Kişinin tek başına bu özgürlüğü kullanabilmesi bakı
mından, ne zamanı ne maddi ne de teknik olanakları var
dır. Geçinmek için para kazanması onun çok fazla zama
nım almakta, bu bakımdan iletişim özgürlüğünü ancak en
forme edilebilmek için gazeteciden aldığı gazete, haber
dinlemek ve izlemek için radyosunun veya televizyonun
düğmesini çevirmekle veya televizyonuna uzaktan ku
manda edebilmekle internette gezinmekle kullanabilmek
tedir. Bu şekilde, bir bakıma, kendi iletişim özgürlüğünü,
kendi adına kullanan toplumsal iletişim örgütlerine dev
retmektedir. Bu devir yoluyla, kişilere ait olan iletişim öz
gürlüğü kurumsal olarak toplumsal iletişim örgütleri tara
fından kullanılmaktadır. Toplumsal kurumlar olarak çalı
şan iletişim örgütleri de, çağımızda enformasyon gereksi
nimi sağlamaktan sorumludur.
Ôrgıitsel Düzeyde
Gerçekten de toplumsal, kurumsal olarak çalışan kitle ile

tişim araçları ve haber ajansları internette arama motorları,
çağımız dünyasında bilişsel düzeyde iletişim sağlamaktan
sorumlu olmakla beraber, siyasal iktidarların da eli kolu
dur. Kitle iletişim araçları ve haber ajanslarının internetin
l ı s9
Temel Gazetecilik
olmaması halinde, dünyamızda pek çok yer ölüm sessizli

ğine bürünecek, insanoğlu ne olup bittiği hakkında haber
alma kaynaklarından yoksun duruma düşebilecektir. Biliş
sel düzeyde iletişimde etkin olması nedeniyle, kitle ileti
şim araçları, özellikle kamusal ilişkilerde büyük rol oyna
maktadır. Siyasal iktidarlar da, bu yönden, kitle iletişim
araçlarını işletilmesi açısından kendi dünya görüşleri ba
kımından denetim altında tutmak istemektedir. Kitle ileti
şim araçlarından devlet yönetiminde azami ölçüde yarar
lanmak bakımından ellerinden geleni yapmaktadır.
Özellikle, gazete ve dergiye, radyo ve televizyona, ha
ber ajansına enformasyon gereksinimini sağlamak bakı
mından düşen sorumluluk, hem kişisel düzeyde hem de
ulusal ve uluslararası düzeyde önemli boyutlara ulaşmak
tadır. Çağımızda enformasyonun sağlanması ve dağıtımı,
iletişim uyduları yoluyla çok geniş alanlara kadar olanaklı
olmakla beraber, bütün gazeteler, radyo, televizyon istas
yonları, haber ajansları internet arasında anında haber
alışverişi ve dağıtımı aynı hızlılık içinde gerçekleşememek
tedir. Daha başka deyişle, enformasyon alışverişi ve dağı
lımı yönünden dünya yüzeyinde yeni teknik olanaklardan
eşit ölçüde yararlanma durumu halen mevcut değildir.
Bugün ulusal haber ajansları dünya düıeyinde eşit bir
şekilde dağılmamıştır. Aynı zamanda, gördükleri haber
dağıtım işlevi bakımından da birbirinden kapsam ve etkin
lik yönünden de ayrılmaktadır. Belki asıl vurgulanması ge
reken de, ulusal ve uluslararası düzeyde radyo, televizyon,
gazete ve dergilerin büyük ölçüde enformasyon gereksi
nimini karşılayan ulusal haber ajanslarının, üç büyük ha
ber ajansına, kendi ülkeleri hakkındaki haberleri diğer ül
kelere gönderebilmek için dayanmakta olmalarıdır.
Geçmişe oranla pek çok ülkede insanların büyük ço-
8unluğu aldıkları gazete, evlerinde bulunan radyo, televiz
Jon alıcısı sayısı internet bağlantısı bakımından karşılaşu-
l 1 60
Dünyada Enformasyon Dagılımının Genel Görılnılmıl
rıldığında, daha fazla enformasyon akımıyla karşılaştıkları

doğrudur. Yalnız eldeki bu sayılar ve olgular ise, gerek ül
ke içinde gerekse ülkeler arasında enformasyonun akışı ve
akan haber mesajlarının içeriği yönünden dengesizliklerin
bulunduğuna da işaret etmektedir.
Dünyada Enformasyonun Dağılımında Görülen

Dengesizlikler: Dengesiz lletişiın Olgusu
Belki günümüzde üzerinde en çok durulması gereken en

formasyonun dünya düzeyinde dağılımında görülen den
gesizliklerdir. Dünya düzeyinde enformasyon aktarımı tek
nik bakımdan gelişmiş ülkelerden gelişmemiş ülkelere doğ
ru yapılmaktadır. Ayrıca, aynı veya benzer dilleri konuşan
ve kültürleri benzeşen, uzun tarihsel bağlarla birbirine bağlı

olan ülkeler arasında enformasyon aktarımı fazlayken, farklı
geçmişi olan ülkeler arasındaki enformasyon aktarımı az
dır. Bilgi alışverişi, enformasyonun dağılımı bakımından gö
ze çarpan özellik, dünyanın çeşitli bölgeleri yönünden tek
yönlü olarak bir akışın egemenliğidir. Tek yönlü akış, ge
rek nicelik gerekse de nitelik açısından hemen fark edil
mektedir.
Teknik yönden gelişmiş ülkelerden azgelişmiş ülkele
re veya gelişmekte olan ülkelere yönelen, nicelik ve nitelik
açısından tek yönlü olarak gerçekleşen bu tür iletişime
dengesiz iletişim adı verilmektedir. Gerçekten, dengesiz
iletişim kavram olarak hem gelişmiş ve gelişmemiş ülkeler
arasındaki toplumsal değişme bakımından ekonomik den
gesizliği vurgulamakta hem de iletişim yönünden görülen
dengesizliğin toplumsal değişme içindeki yerine işaret et
mektedir. Bu tür bir iletişim akımı içinde, gerek içeriğin
niteliği açısından gerekse nicelik bakımından uluslararası
düzeyde sürekli olarak bilgi alışverişi gelişmiş ülkeler tara
fından yapılmaktadır. Azgelişmiş ülkelerin bilgi alışverişi
lı6ı
Temel Gazetecilik
bakımından katkısına pek başvurulmamaktadır. Azgeliş

miş ülkelerden gelişmiş ülkelere doğru olan bilgi alışverişi
ya çok azdır ya da hiç yoktur. Daha başka deyişle, iki yön
lü bir bilgi alışverişi pek yapılamamaktadır.
Bilgi alışverişinde görülen bu dengesizlik iki yönden
önemli boyutlara ulaşmaktadır:
1 . Kitle iletişim araçlarının mülkiyeti ve dağılımı ba
kımından, yani iletişimin altyapısı bakımından görülen den
gesizlikler,
2. Haberlerin dağılımı bakımından görülen dengesiz
likler.
Birinci boyut, kitle iletişim araçlarının alıcı ve verici
yönünden mülkiyeti, yayın olanakları ve hatlarının dağılı
mı yönünden kaynaklanmaktadır. Bu dağılımın en başat
belirtisi, gerek dünya düzeyinde gerekse ulusal düzeyde
dengesiz bir birikim şeklindedir. iletişimin alt yapısı yö
nünden görülen bu dengesizlik, aynı zamanda haberlerin
aşın ölçüde dengesiz bir biçimde dağıtımına ve dağılımına
neden olmaktadır. Aslında, iletişim yönünden görülen
dengesiz birikim temelini sömürgecilik ile sömürgeci dev
let yönetimlerinin kurduğu sömürge iletişim düzeninden
almaktadır.
1 9 . Yüzyılda sömürge sahibi pek çok Avrupa ülkesi,
sömürgeci iletişim düzeni kurarak, gerek iletişimin altya
pısını gerekse de haberlerin dağılımını kendi yönetimlerini
sağlamlaştırmak bakımından düzenlemiştir. Birinci ve
ikinci Dünya Savaşı'ndan sonra Avrupa'da ve dünyada gö
rülen siyasal yapıdaki değişiklikler sonucu, pek çok yeni
devlet uluslararası siyaset sahnesine çıkmıştır. Yeni siyasal
sistemler kurulmakla beraber, iletişim sistemleri yeni ku
rulan siyasal sistemlere ayak uyduramamıştır. Siyasal de
ğişmeyle toplumsal değişmenin yeni kurulan devletlerle
birlikte yürüyememesi, bu yeni devletlerin iletişim sistem
lerinde dengesizliklere neden olmuştur.
1 1 62
Dünyada Enfonnasyon Dağtlimmm Genel Görıinıimıi
Yeni kurulan devletlerde, bir yandan iletişimin altya

pısını oluşturan mekanik araçlann üretimi ve tüketimi ba
kımından eski sömürgeci ülkeye bağımlılık, diğer yandan
enformasyon kanallannı sağlıklı bir biçimde işletememe
enformasyon boşluğu yaratmıştır. Altyapı bakımından ba
ğımlılık sürerken, ellerinde olanak olmaması nedeniyle en
formasyon boşluğu içerik yönünden gelişmiş ülkelerin ile
tişim kanallanyla sağlananlar tarafından doldurulmuştur.
Böylelikle, gelişmiş ülkelerden gelişmemiş ülkelere gelen
haberler nicelik ve nitelik yönünden artmış, fakat geliş
memişlerden gelişmişlere giden haber akımı büyük boyut
lara ulaşamamıştır.
Gelişmemiş ülkeler, ancak gelişmiş ülkelerin kendi
dünya görüşleri çerçevesinde gündeme getirdiği ölçüde
iletişim sürecinde yer almıştır. Dünyada sömürgecilik ege
menken kurulmaya başlayan ve dünyayı kendi haber böl
geleri şeklinde bölen Reuters, Havas ve Wolff haber ajans
lan, Birinci Dünya Savaşı ve lkinci Dünya Savaşı'ndan son
ra ortaya çıkan enformasyon boşluğunu doldurma bakı
mindan önemli rol oynamıştır. Haber alışverişi bakımın
dan gelişmiş yöntemleri kullanmalan, teknik olanaklara
sahip olmalan, bu olanaklardan etkin biçimde iletişim sü
recinde yararlanmalan; Reuters, AFP, AP, UPI ve TASS'ın
dünya düzeyinde dengesiz iletişim yönünden etkin olma
lannı sağlamıştır.
Haber ajansları yanında, günümüzde dünyada denge
siz iletişimde rol oynayan toplumsal kuruluşlar arasında
iletişim uyduları, bazı radyo ve televizyon şebekeleri ve
şirketleri, gazeteler, dergiler ve internet de bulunmaktadır.
Daha önce de değinildiği gibi, büyük haber ajanslan ileti
şim uydulannın teknik olanaklanndan azami ölçüde ya
rarlanırken, diğer ulusal haber ajanslan için durum böyle
değildir. Ulusal düzeydeki haber ajansları eşit ölçüde dün
ya düzeyine dağılmadığı gibi, bunlann büyük çoğunluğu
üç büyük haber ajansından (Associated Press, Reuters ve
1 163
Temel Gazetecilik
AFP) kendi haberlerini başka ülkelere ulaştırmak bakı

mından yararlanmak durumundadır. Aynı durum bazı rad
yo ve televizyon şirketleri, gazeteler ve dergiler için de ge
çerlidir.
Radyo ve televizyon şirketleri, radyo haber yayınla
rında kendi dilinden başka yabancı dilleri kullanarak, tele
vizyon filmleri ve dizileri, haberleri satarak iletişim akımı
na yeni boyutlar getirmiştir. Özellikle sinema endüstrisi
kuramamış ülkeler için gelişmiş ülkeler tarafından üretilen
sinema filmleri, uluslararası düzeyde haber verme yönün
den büyük etkinliğe sahip bazı gazeteler ve dergilerle, ge
lişmiş ülkelerin kendi dünya görüşleri, bunları üretme ola
naklarından yoksun gelişmemiş ülkelerde iyi pazar olanak
ları yaratmaktadır. lnternet, lngilizce bilenler için önemli
bir kaynaktır.
Yeni illuslararası lletişim DÜZeni:

lki Yönlü lletişime Yönelme isteği
1 960'lara gelindiğinde, siyaset bilimcileri bir yandan ku

ramsal açıdan yeni kurulan devletlerin siyasal yönden dü
zenlenmeleri üzerinde fikir yürütürken, diğer yandan bu
ülkelerdeki yeni seçkinler daha önceki sömürgeci ülkele
rin kurduğu sömürgeci iletişim düzenine karşı savaş aç
mışlardı denilebilir. Bu savaşın nedenlerini aşağıdaki ör
nekle göstermek mümkündür:
Gerç ekten, bir Afrika ülkesi olan Gana'nın başken ti Ak

ra'dan sınır komşusu olan T ogo'n un başkenti olan Lome'ye
telgraf ç ekmek iç in büyük engeller ortaya çıkıyordu. T elg
raf, önce Gana'yı yıllarca elinde tutmuş olan lngiltere'nin
başkenti Londra'ya, oradan P aris'e, daha sonra Lome'ye ula
şabiliyordu. Aslında i ki b aşkent arası uzaklık iki yü z elli ki
lometre olduğundan, bir sürat koşucusu atlet bu uzaklığı
telgraftan daha ç abuk alabiliyordu.
Dünyada Enformasyon Dagıltmının Genel Görünümü
l 960'larda aynı zamanda iletişim kanallannın azgelişmiş

ülkeler tarafından öneminin anlaşılması yanında, kitle ile
tişim araçlannın uluslararası alanda önemli rol oynadığı
bir dönem başlamıştır. Bu dönemi belirleyen olgulan ise
şöyle özetlemek mümkündür:
Artık hiçbir ulus ke ndi ke ndine yete rlik iddia sı taşıyamaz.

Ulusal kamuo yu yanında uluslararası kamuo yu da önemli
dir.
Bu olgulann niteliğini anlamak bakımından da, arkadan şu

soruların sorulması ve yanıtlanmn aranması gerekiyordu.
Gerçekten dünya haritasına bakıldığında, dünyada her ül
ke eşit işlem görebiliyor muydu? Özellikle gelişmiş ülkele
rin ajansları olan dört büyük haber ajansı (Associated
Press, United Press lntemational, Agence France Presse,
Reuters) , gelişmekte olan ülkelerin sorunlanm eskimiş,
kalıplaşmış kavramlarla mı anlatıyordu?
lletişim kanallan yoluyla başlayan bu uyanış, kısa za
manda içerikle de bütünleşerek, ideolojik dokulu da olsa,
yukandaki sorulara yanıt aramak yönünden, "hakça ve
adil işlem görme isteği" şeklinde iyice kendini duyurmaya
başladı. Bu isteği, uluslararası platforma getiren ve basının
uluslararası barışın gerçekleşmesi yönünden görevleri üst
lenmesi gerektiğini ortaya atan, l 970'lerin başında Sovyet
bloku oldu . Sovyet blokunun suçlamaları, iddialan Bir
leşmiş Milletler Genel Kurulu'nu, UNESCO kayıtlarını
doldurmaya başladı. Fakat Batı bloku bu girişimlere fazla
ses çıkarmadı. Sorunu hala "iletişim özgürlüğü" çerçeve
sinden görmeye devam etti. Aslında, "serbest iletişim akı
mını" korumak için büyük çaba da sarf etmiyor değildi. Bu
durumun altında yatan neydi? Batı bloku, özgürlüğünü
savunarak azgelişmiş ülkeler üzerinde elde etmiş olduğu
iletişim egemenliğini bırakmak istemiyordu. Bu yönden
de, sürekli olarak azgelişmiş ülkelerdeki dört büyük haber
1 165
Temel Gazetecilik
ajansı muhabirlerinin özgürce haber vermelerini sağlamak,

iletişim akımının yönünün değişmesine engel olabilmek
için çaba gösteriyordu.
Yeni Ekonomik Düzen

Yeni Uluslararası lletişim Düzeni
Sovyet blokunun 1 970'lerin başında başlattığı girişimler

sonucunda, uluslararası gündeme iki yeni kavram girdi.
Bu kavramlar yeni ekonomik düzen ve yeni uluslararası
iletişim düzeni kavramıydı.
Yeni ekonomik düzen kavramı, genelde uluslararası
ilişkilerin sömürgecilikten kurtarılmasını vurguluyordu.
Özellikle Üçüncü Dünya Ülkeleri (bunlara Bloksuzlar ve
"Bağlantısızlar" da denilebilir) , Batı ve Doğu blokunun ye
ni kurulan devletlerin dış ilişkilerini denetlediklerini ileri
sürerken, uluslararası alanda eşitliğe ve adil ilişkilere da
yanan bir düzenin kurulmasını istiyorlardı. Bu bakımdan
bu kavramın ardında, bütün gelişmekte olan ülkeler, ge
lişmiş ülkelerle olan ilişkilerini bir merkezde ve ortak de
netim altında toplarlarsa, yeni ekonomik bir düzene varı
labilir görüşü yatıyordu.
Gerçekten bu düşünceler, kısa sürede gelişmekte olan
ülkelerin gelişmiş ülkelerle olan diyaloğu şeklinde kendini
gösteren, UNCTAD konferanslarına dönüştü. Aynı za
manda, bu gelişme yeni ekonomik düzene yönelme şek
linde başlasa bile, kısa sürede iletişim düzenine de yansıdı.
Böylelikle, ikinci önemli kavram olan yeni uluslararası ile
tişim düzeni kavramı uluslararası gündeme geldi. Üçüncü
Dünya Ülkelerinin ekonomik yönden isyanlarını dile geti
rerek iletişim alanına da ulaşan bu eylem biçimi, Batı dün
yasıyla Üçüncü Dünya ülkelerini bir araya toplayarak yeni
bir düzene yönelmeye ortam hazırladı. Bu yeni düzenle
meye ise, yeni uluslararası iletişim düzeni diyoruz.
l ı 66
Yeni Uluslararası lletişiın Düzenine Yöneliş:
Haberlerin Serbest Dolaşımı
Yeni uluslararası iletişim düzenini anlayabilmek bakımın

dan, dengesiz iletişim akımının temelinde yatan Batılılann
serbest iletişim akımı kavramının temellerine inmek ge
rekmektedir. Batılılann serbest iletişim akımı anlayışıyla
gelişmekte olan ülkelerin iletişim kolaylıklan, bunlann dü
zenlenmesi anlayışı pek çok yönden bağdaşmamaktadır.
Gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkelerle ne denli iyi
ilişkiler kurmak istese, gelişmekte olan ülkelerin çıkarla
rıyla çatışmakta, iletişim kolaylıkları ekonomik ve tekno
lojik üstünlük, gelişmiş ülkelerle gelişmekte olan ülkeler
arasındaki haber akımını düzenlemekte, frenlemekte, bi
çimlemektedir.
Gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere geçtiği çe
şitli haberler üzerinde kavramsal süzgeçlerin etkinliği gö
rülmekte, hatta gittikçe geride kalsa bile ikinci Dünya Sa
vaşı'ndan sonra başlayan soğuk savaş dönemindeki Doğu
Batı anlaşmazlığının esaslan hala sunulan haber içeriğine
de yansımaktadır. Bu bakımdan, gelişmekte olan ülkelerde
basın-yayın organlan, kendine Batı kaynaklı haber sağla
yan kurumlann çizdiği ya da sınırladığı dünya haritasıyla
karşı karşıya kalmaktadır. Bu durum ise, çoğu kez geliş
mekte olan ülkelerin çıkarlarına ters düşmektedir.
Aynı şekilde, Batı kaynaklı haber sağlayan kurumların
ulaştırdığı haberler, belirli süzgeçlerden geçirilerek akta
rılmaktadır. Batılılar tarafından bilinen ve beklenen bir
çerçeve içinde "pişirilip kotarılarak" haber verilmektedir.
Üzerinde durulması gereken diğer bir nokta ise, Batı kay
naklı haberlerde yer alan önderlerin genellikle büyük dev
letlerden olması, gelişmemiş ülkelerden olmamasıdır. Ge
lişmemiş ülkelerden olması, ancak olağandışı ve alışıla
gelmemiş durumlarda mümkün olmaktadır. Belki üzerin-
l 167
Temel Gazetecilik
de durulması gereken en son nokta ise, günümüzde Ku

zey/Güney olarak yansıyan Doğu-Ban anlaşmazlığının mi
rasının hala Batı kaynaklı haber malzemesinde yer alması
dır.
Üçüncü Dünya ülkelerinin bakış açısından, yukarıda
değerlendirilen Batılıların, serbest iletişim akımının biçimi
ve yönünü, gelişmekte olan ülkeler uluslararası kuruluşla
nn gündemine getirerek, evrensel yeni bir iletişim düzeni
kavramıyla birleştirerek ve geliştirerek değiştirmeye yö
nelmiştir. Bu yönden ortaya atılan yeni uluslararası ileti
şim düzeni, temelde yeni uluslararası ekonomik düzen kav
ramının bir devamıdır. Gelişmekte olan ülkelerin girişi
miyle yaygın ölçüde kullanılmaya başlanan kavramla, yeni
kurulacak olan ekonomik düzen içinde gelişmekte olan
ülkeler iletişim kaynaklanndan daha eşit bir biçimde ya
rarlanmak istemiştirler.
Eşit bir biçimde iletişim kaynaklanndan yararlanma
yanında, gelişmekte olan ülkeler, Batılılann serbest ileti
şim akımı görüşlerine karşıt olarak dünyanın çeşitli ulus
lannın birbirlerini tanıma amacıyla iletişimin serbest dola
şımı ilkesini benimsemekte ve tanımaktadır. Gelişmekte
olan ülkeler, var olan gelişmiş ülkelerden azgelişmiş ülke
lere doğru yönelen ve serbest iletişim akımının tek yönlü
olmaktan kurtanlarak, iki yönlü olmasının güvenceye ka
vuşturulmasından yanadır.
Yeni lnuslararası lletişim Düzeni lçin

lnuslararası Düzeyde Çeşitli Girişimler
lletişim kolaylıklan akımı, ikinci Dünya Savaşı'ndan sonra

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda çoğu kez tartışılmış
tır. l 957'de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'na sunulan
bir raporda, dünyada yaygın bir biçimde haber alma yönün
den bir açlık bulunduğuna işaret edilirken, l 958'de Birleş-
l 168
Dünyada Enformasyon Dağllımının Genel Görünümü
miş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi tarafından, az

gelişmiş ülkelerde kitle iletişim araçlarını geliştirme ama
cıyla somut bir eylem planı geliştirilmesi istenmiştir.
Bu girişimlerden on yıl sonra Birleşmiş Milletler daha
önce belirlenen amaçlarından biraz gerilemiş, fakat ileti
şim araçlarının uluslararası anlayışa ve barışa yararlı olabil
mesi için neler yapılması gereği, l 970'te toplanan UNES
CO Genel Kurulunda ele alınmıştır. 1 972 yılında toplanan
UNESCO Genel Konferansı'nda ise, "lletişim Araçları Üze
rinde ve Yeni Uluslararası iletişim Düzeni için Bir Bildir
ge" hazırlanmasına karar vermiştir. Bildirge için taslaklar
hazırlanması, ülkelerin, çeşitli görüşlerin birleştirilmesi
yıllar almakla beraber, 1 978 yılı sonunda Paris'te toplanan
UNESCO 20. Genel Konferansı'nda bildirge kabul edilmiş
tir. Bildirge tümden basın ahlak yasalarının ilkelerini der
leyen, çerçeve bir belge niteliğindedir. lstenilen ise, bütün
üye ülkelerin buna büyük ölçüde uymasıdır.
Çerçeveyi çizen bildirge yanında diğer gelişmeler, yeni
uluslararası iletişim düzeninin yerleşmesi bakımından bel
ki daha ilginçtir. Bunları ise, yeni uluslararası iletişim dü
zeninin yerleşmesi bakımından çeşitli kurumların temelle
rinin atılması olarak niteleyebiliriz. Bu kurumlar arasında
Bağlantısız Ülkeler Haber Ajansları Pool'u, Bağlanusız Ül
keler Radyo ve Televizyon Örgütü, Bağlantısız Ülkeler lle
tişim Konseyi ve Bağlantısız Ülkeler Telekomünikasyon
Komitesi yer almaktadır.
Kurumsallaşma çalışmaları ilk kez 1 973 yılında Ceza
yir'in Alger kentinde toplanan ikinci Bağlantısız Ülkeler
Konferansı'nda gündeme gelmiştir. Bu konferansta, dünya
çapında haber dağılımı ve akışının yeniden düzenlenmesi
ve bağlantısız ülkelerin ortaklaşa bir haber ajansı kurmala
rı istenmiştir. Gerçekten Yugoslav Haber Ajansı Tanjug,
1 975'te Haber Ajansları Pool'u deneyimine girişmiştir. Ye
ni uluslararası iletişim düzeni bakımından 1 975 yılı içinde
1 1 69
Temel Gazetecilik
pek çok uluslararası toplantı düzenlenirken, 1 9 76- 1 980

dönemi, yeni uluslararası iletişim düzeni kavramının so
mutlaştığı ve ilkelerinin saptandığı dönem olmuştur deni
lebilir.
Yeni uluslararası iletişim düzeninin kurulması için baş
langıç, Mart l 976'da Tunus toplantısında yapılmıştır. Bu
toplantı sonunda hazırlanan rapor, yeni uluslararası ileti
şim düzeninin ilk temeli olarak değerlendirilebilir. Mart
Nisan 1 976'da Honolulu'da yapılan toplantıda, bazı Ame
rikalı iletişim uzmanları, iletişimdeki dengesizliğe ilk kez
parmak basarlarken, Mayıs 1 976'da Meksika ve Temmuz
1 976'da Yeni Delhi'de yapılan toplantılarla, Tunus'ta alı
nan kararlar olgunlaştınlmıştır. Ağustos 1 976'daki Kolom
bo toplantısında, kavramın oluşturulması ve bağlantısız
ülkeler arasında iletişim konularında işbirliğini geliştire
cek bir yapının kurulması gündeme gelmiştir. Temmuz
1 976'da Costa Rica'da UNESCO tarafından düzenlenen
"Latin Amerika ve Karaibler'de Iletişim Politikaları Devlet
ler Arası Konferansı"nda, bölge çapında bir haber ajansı
nın ve ulusal ajanslar birliğinin oluşturulması önerilmiş,
Amerikan haber ajansları ise bu önerilere şiddetle karşı
çıkmıştır. UNESCO, bu yüzden ABD basınında aşın saldı
rılara uğramıştır.
Kasım 1 976'da Nairobi'de toplanan UNESCO Genel
Konferansı'nda, Üçüncü Dünya Ülkeleri, Kolombo toplan
tısından sonra, UNESCO programında iletişim konularına
önemli bir yer verilmesini isterken, Amerikan ve lngiliz
basını UNESCO'yu, basın özgürlüğüne karşı bazı girişim
leri desteklemekle suçlamıştır. Bütün bu suçlamaların te
melinde ise, UNESCO'nun iletişim araçlarının temel ilke
leri üzerinde bir bildirge tasarısı hazırlamış olması yat
maktadır. Nairobi'de bildirge tasarısı, geniş tartışmalara
yol açarken, iletişimle ilgili bütün sorunları uluslararası
bir komisyona incelettirilmesi için "Mac Bride Komisyo-
l 110
Dünyada Enformasyon Dağılımının Genel Görünümü
nu" kurulmuştur. Aynca, Nairobi Konferansı, "serbest ve

dengeli haber dolaşımının sağlanması" için UNESCO ge
nel müdürüne geniş yetkiler vermiştir.
Gerçekten, Nairobi'deki gergin hava UNESCO'yu bü
yük bir bunalıma sokmamakla birlikte, yeni uluslararası
iletişim düzeni üzerinde çeşitli tartışmalar birbirini izle
miştir. "Mac Bride Komisyonu'', Aralık 1 977'de Paris'te ilk
toplantısını yapmıştır; komisyonun toplantıları 1 979 yılına
kadar sürmüştür. "Mac Bride Komisyonu"nun oluşturul
masına karşı hoşnutsuzluk, Ekim-Kasım 1978'de Paris'te
toplanan UNESCO Genel Konferansı'nda belirgin olmakla
beraber, "lletişim Araçlarının Temel llkeleri Üzerindeki
Bildirge" kabul edilmiştir. Mac Bride Komisyonu'nun ha
zırladığı rapor, Eylül-Kasım 1 980'de toplanan Belgrat'taki
UNESCO Genel Konferansı'nda sert tartışmalara yol aç
mıştır. Bununla beraber, Belgrat'taki konferansta alınan
karar, yeni uluslararası iletişim düzenini tanımlayan ilk
önemli belge olmuştur.
Belgrat Konferansı'nın kararına göre, "yeni uluslarara
sı iletişim düzeni devletler hukukunun Birleşmiş Milletler
Anayasası'nda belirtilen temel ilkelerine dayanmalıdır; ha
bercilik ve iletişim sorunlarının çözümlenmesinde çeşitli
lik kuraldır; her ülkenin ve her ülke içindeki çeşitli toplu
lukların sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik koşulları di
ğer ülkelerin ve toplulukların koşullarından değişik ol
dukları için çözüm yollan da değişik olur, UNESCO yeni
uluslararası iletişim düzeni kavramının geliştirilmesine
özen gösterecektir. " Kararda aynı zamanda, yeni bir kuru
luş olan International Program lor the Development of
Communication'un (IPDC) kurulması onaylanmaktadır.
Belgrat Konferansı'nda IPDC'nin kurulmasını, ABD global
dengesizliği düzeltmek için gelişmekte olan ülke gazeteci
lerine burs verme, yetişmelerini finanse etme mekanizması
olarak teklif etmiştir.
Temel Gazetecilik
UNESCO'nun anılan girişimleri, Birleşmiş Milletler ta

rafından da ilgiyle izlenirken, Birleşmiş Milletler yeni ulus
lararası düzen üzerine eğilmeye başlamışur. 1 982'deki
Roma Bildirgesi'yle, iletişimin demokrasi ve gelişmede uy
gulanması vurgulanmış, yeni uluslararası iletişim düzeni
nin dünyada çoğulcu bir iletişim sisteminin kurulmasına
yönelik bir süreç olduğu belirtilmiştir. Ayrıca, bu düzenin
Kuzey-Güney ya da Doğu-Batı iletişim ilişkilerine çözüm
getirmeye yönelik bir düzen olmadığı, insanlığın tüm ileti
şim sorunlarını kapsayan bir alanı olduğu üzerinde du
rulmuştur. Eylül 1 983'te Avusturya'nın Iglis kentinde Bir
leşmiş Milletler-UNESCO'nun ortaklaşa düzenledikleri yu
varlak masada ise, daha çok gözlem ve uyanların açıklan
masıyla yetinilmiştir.
Iglis toplantısında belirlenen görüşler arasında şunlar
dikkati çeker niteliktedir: Yeni uluslararası iletişim düzeni
diye kesin ve somut bir düzen yoktur, fakat "yeni bir ev
rensel habercilik ve iletişim düzeni" diye esnek, ilkeleri ve
içeriği tanımlanmamış bir kavram vardır. Bu düzen evren
sel bir düzendir, uluslararası bir düzen değildir. Düzen ye
rine sistem, yaklaşım, çevre, uzlaşma gibi sözcükler kul
lanmak gerekir. Gerçek çoğulculuk kaynaklarda da çoğul
culuğu gerektirir. Bu görüşler, bilgi için Ekim-Kasım
l 983'te toplanan UNESCO Genel Konferansı'na ve Birleş
miş Milletlerin 39. Genel Kunılu'na sunulmuştur.
UNESCO'nun l 983'te Paris'teki genel konferansında,
yeni uluslararası iletişim düzeni üzerinde uzlaşma olur
ken, bu konuyla ilgili tasarılar tartışmalara yol açmadan
onaylanmıştır. Bununla beraber, 1 983 sonunda ABD, 1 984
sonundan itibaren UNESCO'dan çekileceğini açıklamıştır.
Benzer açıklamalar, daha sonra İngiltere ve Batı Almanya
tarafından yapılmıştır. Anılan devletlerin UNESCO'dan çe
kilme gerekçelerinde, UNESCO tarafından iletişim konu
larına çok politika karıştırıldığı ve serbest iletişim akımı
nın baltalanmak istendiği üzerinde durulmuştur.
l ı12
Dünyada Enformasyon Dagılimının Genel Görünümü
1 98 5 yılı başından itibaren ABD, UNESCO'dan çekil

miştir. 1 986'da da ABD'nin en güçlü müttefiki olan lngil
tere de UNESCO'dan ayrılmıştır. lki ülkenin UNESCO'dan
çekilmesi, 1980'li yıllarda Reaganizmin getirdiği güvenle
inatlaşma düzeyine kadar varmış, UNESCO'dan ipler ko
parılmıştır. ABD'nin bu örgütten çekilmesiyle birlikte, yeni
uluslararası iletişim düzeni bakımından yeni bir döneme
girildiğini söylemek mümkündür.
Yeni uluslararası iletişim düzeni konusu, genellikle
Batı'da klasik bir basın özgürlüğü sorunu olarak işlenmiş
tir. Bu, tümüyle yanlış değildir; ancak Üçüncü Dünya'nın
iletişim düzeniyle ilgili istemleri, Batılı gazetecilerin Üçün
cü Dünya'dan haber toplama ve verme serbestliğinden çok
daha geniş bir alanı kapsıyordu. Artık insanlığın büyük bir
bölümünün dünyadan bilgi sahibi olma ve kendi sesini
duyurma hakkı ve isteği de söz konusuydu. Aynı şekilde,
basın özgürlüğünün gerçekten tehlikeye düşeceğine yü
rekten inananlar olduğu gibi, ticari bilgi aktarımının en
gellenmesinden korkan çıkar grupları, propaganda etkinlik
lerinin engellenmesinden kaygılanan bürokratlar, Üçüncü
Dünya'nın kendi adına konuşan bir siyasal güç haline gel
mesinden çekinen güç odakları da vardı.
UNESCO, farklı dünya görüşlerinin ve çıkarlarının,
diplomatik kılıflara büründürülmüş ideolojik formüller
için çarpıştığı bir arena haline dönüşünce, sonunda bun
dan kendisi de zararlı çıkmıştır. Önce ABD, arkasından
Ingiltere'nin UNESCO'dan çekilme karan alması, hiç kuş
kusuz uluslarası bir örgüt için olmaması istenilen bir du
rumdu. Bütün bunlar bir yana, durum ne olursa olsun, bir
süre daha etkinlikler sürdürülmeye çalışılmıştır.
lpler kopsa bile, UNESCO'nun Birleşmiş Milletlerle
birlikte ortaklaşa düzenlediği son yeni uluslararası iletişim
düzeni etkinliği, Nisan 1 986'da Kopenhag Yeni Uluslarara
sı lletişim Düzeni yuvarlak masa toplantısı olarak gerçek-
l ın
Temel Gazetecilik
leştirilmiştir. Toplantı, hayli çelişkilerle dolu olmakla bir

likte, yine de tartışmalar oydaşma, dengesizliklerin azaltıl
ması, kitle iletişim araçlarında özgürlük ve çoğulculuk üze
rinde geçmiştir.
UNESCO'nun yeni uluslararası iletişim düzenine ba
kış açısının, özellikle l 987'de UNESCO'nun 24. Genel Kon
feransında bir İspanyol olan Federico Mayor'un UNESCO
Genel Başkanlığına seçilmesiyle değişime girdiği açıkça
belli olmaya başlamıştır denilebilir. Mayor, verdiği demeç
lerde, UNESCO'nun "serbest iletişim akımına olan bağlılı
ğından" söz ettiği gibi, "yeni uluslararası iletişim düzeni
ni" reddettiğini belirtmekten geri kalmamıştır. Daha sonra
yapılan UNESCO Genel Konferanslarında ve planlarında
yeni iletişim düzeninden ve uygulamalarından söz edilme
si pek uygun görülmemiştir. Son yapılan UNESCO planla
rında ise, kültürel çeşitlilik, herkes için eğitim, herkes için
enformasyon (information lor all) üzerinde durulmakta
dır. Özellikle, herkes için enformasyon ile intemetin dün
ya üzerinde yaygınlaşması amaçlanmaktadır.
Sivil Toplum Ôrgütlerinin "MacBride Raporu"yla

llgili Sürdürdüğü Çabalar
ABD ve lngiltere'nin UNESCO'dan çekilmesiyle birlikte,

yeni uluslararası iletişim düzeni yönünden UNESCO dö
neminin artık kapandığım söylemek yanlış olmaz. "Yeni
uluslararası iletişim düzeni" kavram olarak UNESCO'nun
1 990-1995 arası plan ve programlarında yer almakla bir
likte, uygulamalarından hiç söz edilmemekteydi. UNESCO
dönemi kapanınca, hükümet dışı kuruluşlar, mesleki ör
gütler ve akademisyenler yeni uluslararası iletişim düzeni
ni sahiplenmeye yöneldiler. Bu örgütler arasında Dünya
Hıristiyan lletişim Derneği (World Association for Chris
tian Communication), Uluslararası Gazetecilik Örgütü {In-
l 174
Dünyada Enformasyon Dağılimının Genel Görünümü
temational Organization of joumalists) , Uluslararası Kitle

lletişim Araştırmaları Derneği (Intemational Association
of Mass Communication Research) bulunmaktadır.
Aslında, 1 980'lerin ortalarından itibaren yeni uluslara
rası iletişim düzenini etkileyen bazı belirtiler sezinlenebi
liyordu. Bunlar arasında birinci sırayı, hiç kuşkusuz
UNESCO ve Birleşmiş Milletlerin yeni uluslararası iletişim
düzeninden "resmi" desteklerini çekmeleri oluşturuyordu.
!kinci sırada ise, MacBride Raporu'nda sözü edilen global
iletişimdeki çokuluslu denetimin acımasız bir şekilde artışı
yer alıyordu. Bu durum, yalnızca dünyanın güneyindeki
ülkelerde değil, endüstrileşmiş ülkelerinde de görülebili
yordu. Üçüncü sırayı ise Batılı ülkelerin, Birleşmiş Millet
lerin de katkısıyla kendi "yeni dünya düzenlerini" kurmak
için girişimleri yer alıyordu. Dördüncü sırada ise, uluslara
rası kültürel kaygıların daha fazla hissedilebilir olması
vardı. Beşinci sırada ise, Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa
ülkelerinde esen değişim rüzgarları, bu ülkelerin durumla
rında görülen siyasal ve ekonomik değişikliklerin uluslara
rası iletişim düzeninin geleceğini etkileyeceği vardı.
Sovyetler Birliği'nin yıkılması ve Doğu Avrupa'da de
ğişim rüzgarlarının esmesiyle birlikte, MacBride Raporu
hakkında sivil toplum örgütleri tarafından sürdürülen ça
balar da artış gösterdi. 1 989'dan itibaren sekiz MacBride
Yuvarlak Masa Toplantısı yapılarak, yaşanan küresel deği
şikliklerin, yeni uluslararası iletişim düzeni arayışını daha
önemli hale getirdiği vurgulanmaya başlandı. Yapılan yu
varlak masa toplantılarında, sivil toplum örgütleri yanında
akademisyenlerin üzerinde durdukları, varsıl ülkelerin ile
tişim teknolojilerine sahip olmasının, bu teknolojilere sa
hip olma yönünden uçurumu genişlettiği, küresel enfor
masyon, eğlence endüstrileri tarafından oluşturulan tekel
lerin, askeri kuruluşlar, endüstri, medya gruplarının zayıf
layan çok taraflı ilişkilerinin tehlikesiydi. Bütün bunlara
l 115
Temel Gazetecilik
karşı savaşacak olan sivil toplum örgütlerinden oluşan ko

alisyonların çabalarının artması isteniyordu.
Küreselleşme, Karşı Enformasyon Akışı ve Dağılımlan
Küreselleşmenin uluslararası enformasyon dağılımları üze

rinde belirgin etkileri görülmektedir. Uluslararası enfor
masyon dağılımlarının en belirgin etkileri haber ve eğlence
içeriğinin yanı sıra, eğitim, sağlık, spor, çeşitli bilgisayar
oyunları, pomo yayınlar, turizm, uluslararası konferanslar,
bilimsel bilgi alışverişi gibi yeni alanları kapsayacak bir
şekilde gelişim göstermiş bulunmaktadır. Eğitim, siyaset,
ekonomi alanında malzemenin ve personelin uluslararası
sınırlar arasında akışkanlık göstermesi ise, enformasyonun
dağılımı bakımından genel çerçeveyi tamamlanmaktadır
denilebilir.
Dijital teknoloji ile olanaklı hale gelen uydu yayıncılı
ğı ile kablolu televizyondan değişen alanlan birleştirmek
için yararlanılırken, yayıncılık ve telekomunikasyon ağla
rında görülen kısmı deregulasyon ile özelleştirilmelerin bir
sonucu olarak gelişen çevrim-içi iletişim, uluslararası dü
zeyde enformasyon dağılımının temel taşıyıcısı konumunu
almasına neden olmuştur demek yanlış olmaz.
l 970 li yılların başlarından itibaren yeni ekonomik
'
düzen yeni iletişim düzeni içinde tanımlanmaya çalışılan

uluslararası enformasyon dağılımı ve serbest iletişim (free
flow of information) genelde literatürde kültür ve medya
emperyalizmi görüşleriyle tartışılagelmiştir. Herman ve Mc
Chesney ( 1997) , Sparks ( 1 998) ve Boyd-Barrett'in ( 1 998)
medya ve kültür emperyalizmi açısından görüşlerinin bu
yönde olduğunu söylemek gerekir. Küreselleşme ise, genel
anlamda anılan ekseni belirginsizleştirmek için geliştirilen
ideolojik bir araç olarak algılanmaktadır.
1 176
Dünyada Enformasyon Dağlbmmm Genel Görünümü
Medya ve kültür emperyalizmi görüşleri egemenlik

yapılan, toplumsal olanın açımlanması bakımından eko
nomik olanın merkezde yer alması, Baulı medya şirketle
rinin siyasal iktidarlarla oluşturduğu ilişkiler, bu şirketle
rin medya pazanndaki etkinlikleri ve medya alanında or
taya çıkan eşitsiz güç/iktidar ilişkilerinin jeopolitik görü
nümleri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Buna karşı küresel
leşme bakımından geliştirilen görüşlere bakmak ve değer
lendirmek anlamlı olmaktadır.
Tomlinson ( 1999), Beck (2000), Held (2004) , Cas
tells'in (2005) , görüşlerini dünyada, enformasyon akışının
yoğunlaşması, küreselleşme sürecinin merkezinde yer alan
zaman ve mekan itibariyle dönüşümleri örnekleyen medya
düzlemindeki gerçek yapısal değişimleri yansıtmaktadır
şeklinde özetlemek mümkündür. Bu arada anılan görüşle
rin yanında literatürde ağırlık kazanan küresel medya or
tamı artık Batıdan dünyanın her yönüne doğru yayılan tek
yönlü iletişimle nitelendirilmeyip, özellikle bölgesel dü
zeyde yeni alternatif üretim merkezlerinin oluşumu ile bir
likte yeni çok-yönlü, çok-sesli ve multimedya merkezli en
formasyon akışlannın tanımlanması gerekliliği üzerinde
durulmaktadır.
Bu noktada iki farklı yaklaşımdan söz etmek müm
kündür. Enformasyonun akışının etki alanını giderek ge
nişleten küresel iletişim akışlarına karşı "iyimser" bir yak
laşımla bakanlar arasında Cunningham vd ( 1998) , Cha
laby'nin (2002) bulunduğunu söylemek gerekir. Anılan
görüşlerin yanında Batılı olmayan medyanın enformasyo
nun küresel dağılımındaki eşitsizlikleri azaltabileceği, da
ha kozmopolit bir kültürün gelişimine katkı sağlayabilece
ği ve oluşturulan karşı enformasyon akışlarıyla birlikte,
kültürel kimlikleri biçimlendireceği, grupları harekete ge
çirebileceği ve yeni ulusötesi özel ve kamusal alanlan oluş
turabileceği şeklinde dile getirilen görüşlerden de söz et-
j 1 11
Temel Gazetecilik
mek mümkündür. Thussu'nun (2007) yaptığı derlemede

bu görüşlerin bir özetlemesini bulmak mümkündür.
Literatür tarandığında, yukarıda sıralanan görüşlerin
yanında küreselleşme ve enformasyon dağılımı bakımın
dan daha özele indiği görülen görüşlerin bulunduğunu
söylemek gerekir. Bu görüşleri üç grupta toplamak müm
kündür. Birinci grup görüş alanı içinde kültürel olanın
ekonomik ve siyasal olandan daha önemli bir hale gelme
siyle birlikte dünyadaki enformasyon akışları ve dağılımla
rının, dünyada diğer endüstriyel ürünlerin akışının önüne
geçtiği ve başat bir nitelik kazandığı yer almaktadır. Bu
konuda görüş ileri sürenler arasında Waters ( 1995) ile
Hannerz'in ( 1 996) adlarını saymak yanlış olmaz.
Birinci grup görüşle bağlantılı sayılabilecek ikinci grup
görüşü ileri sürenler dünyada enformasyon akışları yoluy
la yaygınlaşan küresel kültürün ulusal izleyicilerinin özel
de olan beğenilerinden kopmakta olduğu üzerinde dur
maktadırlar. Bu alanda çalışanlar arasında Beck (2005) ile
Lull'ı (200 1 ) saymak gerekir. Beck ve Lull'ın görüşleri bir
birlerinden farklı görünmekle birlikte, temelde küresel kül
türü dikkatli bir şekilde değerlendirmeye almaktadırlar.
Beck küresel dünyada ulusal kültürün türdeşliğinin
bozulması ile kozmopolit kültürün ulusal kültürün yerini
alması bakımından "kültürel çeşitlilik, açıkca farklı olan
kültürlerin ve toplumların yerel düzeyde birbirleriyle iç
içe geçmesi, yan yana yaşaması veya çatışması, çok çeşitli
geleneklerin 'kritik bütünleşmesi" anlamına gelir görüşün
dedir. Lull ise, kendi içinde uyum ve bütünlük taşıyan
ulusal kültürlerin yerini "kültürel melezleşme" aldığını söy
leyerek, kültürel melezler yeni fiziksel mekanlarda oluştu
rulan kültürel sentezlerin üretimi ve bu yeni sentezlerin
'orijinal' mekanlarına geri sunumuyla ortaya konulurlar
şeklinde görüşünü ileri sürmektedir.
1 1 78
Dünyada Enformasyon Dağılımmm Genel Görünümü
Üçüncü grup görüş küresel karşı enformasyon akışı ve

dağılımı bağlamında değerlendirilen diasporik medyalar
üzerinde yoğunlaşmaktadır. Diasporik medya ve diasporik
topluluklar kavramlannı anılan görüşün ne anlatmak iste
diği bakımından açmak gerekmektedir. Diasporik toplu
luklar kendi ülkelerinden çeşitli nedenlerle ayrılarak farklı
ülkelere gelip yerleşen, görünmez kozmopolitanlar veya
dikkat çekmeyen çalışan gruplar olarak ifade edilebilirler.
Bu bağlamda diasporik medyalar diasporik topluluklara ait
medyalar olarak tanımlanabilirler.
Diasporalar uluslararası ağlan kurarlar, ticari kültürel
oluşlan geliştirirler ve dolaylı bir şekilde kendi farklı kim
liklerini yapılandınrlar, ayrıca, ulusötesi medya kültürle
rinin oluşumunda etkindirler. Ayrıca , diasporik gruplar
çerçevesinde ve bu gruplar tarafından hazırlanan enfor
masyonun küresel medyaya ilişkin karşı akışlannın dağı
lımında anahtar rol üstlenmektedirler. Sinclair ve Cun
ningham (2000) , Karim (2003) ve Georgiou ve Silverstone
(2007) yukanda özetlenmeye çalışılan görüşlerini, genel
anlamda diasporalar ve medya özel anlamda Asya ve
Avusturalya'da dini nedenler ve göç nedeniyle oluşan di
asporalar bakımından ifade edilmişlerdir.
Kültürel emperyalizm ve medya emperyalizmi yanında
kültürelci görüşlerin bulunması bir yana, dünyada enfor
masyon akışına ve dağılımına ilişkin çalışmalar bakımın
dan kavramsal yakınlaşma eğilimleri olmasına karşın, hala
belirgin farklılıklann varlığını koruduğu görülmektedir.
Farklı entelektüel birikimlere sahip araştırmacılar hala ge
nellikle belirli bir düzeyde yer alan kavramlan ve yöntem
leri- belki de pratik endişelerle kullanmayı tercih etmekte
dirler.
Hala, dünyada çok değişken bir alan olan enformas
yonun üretiminden akış ve karşı akışlan, dağılımı ve tüke
timi bakımından kültürel haritalann oluşturulması zorlu-
l 1 79
Temel Gazetecilik
ğunun yaşandığından söz etmek mümkündür. Kültürel ha

ritaların oluşturulması gerçekleşirse/gerçekleşebilirse, hiç
kuşkusuz, dünyada enformasyon dağılımı ile karşı akışla
rın değerlendirilmesinde fazlasıyla yardımcı olacaktır.
l ı so
9 . BÖLÜM
Dünyada tletişim Akımını Düzenleyen

Kuruluşlar: Haber Aj ansları
Günümüzde Haber Ajanslannın Rolü ve Ôneıni
Haber ajansları hiç kuşkusuz günümüzde, gerek ulusal ge

rekse uluslararası düzeyde haber alışverişinde etkin rol
oynamaktadır. 19. Yüzyılın ilk yansından itibaren devreye
giren haber ajansları, basın endüstrisinde ayrı bir bölüm
oluşturur. Macar asıllı bir Fransız olan Charles Havas,
1835'te Havas haber ajansını kurarak haber ajanslarının
temelini atmıştır. Havas kurulduğu zaman, gazeteler ajan
sın satmak istediği haberleri saun almaktan çekinmiştir. Bu
na karşılık, ajansın ilk müşterilerini diplomatlar, bankerler
oluştururken, ajansa abone olmayı uygun görmüştür.
Günümüzde haber ajansları, dünyanın çeşitli kıtaları
na ve bölgelerine, gereK. yazılı gerekse sözlü basına, inter
net gazeteciliğine, yerel, ulusal, uluslararası kaynaklı ha
ber sağlama yönünden hizmet götürmektedir. Bununla
birlikte, dünyada haber ajanslarının dağılımı yönünden
l ı aı
Temel Gazetecilik
farklılıklar bulunmaktadır. Hala bazı ülkelerin haber ajansı

yoktur. Bazı ülkelerdeyse, ancak bir haber ajansı bulunur
ken, bazılarında çok sayıda haber ajansı hizmet sunmakta
dır.
Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya'da bazı ülkelerde ha
ber ajanslarının kurulması, 19. yüzyılın içinde olurken 20.
yüzyılda haber ajanslarının sayısı hemen hemen dünyanın
her kıtasında ve bölgesinde artış göstermiştir. Özellikle
ikinci Dünya Savaşı'ndan sonra haber ajansı kurulması,
pek çok yeni kurulan devletçe amaç olarak benimsenmiş
tir. Afrika'da, Asya ve Okyanusya'da ve Arap ülkelerinde
l 960- l 970'li yıllar arasında pek çok haber ajansı kurul
muştur. Bununla birlikte bu ülkelerde, 1960 ve l 970'li yıl
larda kurulan haber ajansları, teknolojinin pahalı olması,
giderlerin karşılanamaması nedeniyle l 980'li yılların so
nuna doğru hizmetlerini durdurmuştur. Bu durum ise,
haber alışverişi yönünden, bu ülkelerin hem kendileri hem
de haber ajansları için zararlı olmaktadır.
Dünyanın çeşitli kıtalarında ve bölgelerinde bulunan
haber ajanslarının etkinliği, gösterdiği faaliyetler birbirin
den çok farklıdır. Özellikle bazıları yönünden farklılıklar
büyük boyutlara ulaşmaktadır. Bazıları ise adı haber ajansı
olmakla birlikte, devletin enformasyon bürosu olarak işlev
görmektedir. Günümüzde haber ajanslarının sayısı çoğal
makla birlikte, tüm haber ajansları teknolojik yönden güç
lü ve üstün değildir. Teknolojik yeniliklere ayak uyduran,
teknolojiyi yakından izleyen haber ajansları hiç kuşkusuz
dünya haber alışverişinde etkin olabilmektedir.
Hem teknolojik olanakları elinde bulundurmak hem
de bu olanaklara uygun haber hizmeti sunmak bakımın
dan, Sovyetler Birliği'nin parçalanması ve 1 99 1 yılı başın
daki Körfez Savaşından sonra, üç Batılı haber ajansı olan
Associated Press, Reuters ve Agence France Presse söz sa
hibi durumdadır denebilir. Anılan üç büyük haber ajansı
1182
Dünyada iletişim Akımını Düzenleyen Kuruluşlar: Haber Ajansları
dünyadaki iletişim akımını düzenlemek, ona yön vermek

için büyük bir yanş içindedir. Bu yarış giderek her gün
daha büyük boyutlara ulaşmaktadır. Dünyanın iletişim yö
nünden gündemini belirlemek için büyük çaba sarf edilir
ken, hiç kuşkusuz küreselleşme yönünden katkıları ve et
kilerini dikkatten uzak tutmamak gerekir.
Hem teknolojik olanaklan elinde bulundurmak hem
de bu olanaklara uygun haber hizmeti sunmak bakımın
dan, Körfez Savaşı ve Sovyetler Birliği'nin parçalanmasın
dan sonra üç Batılı haber ajansı söz sahibi durumdadır.
Amerika Birleşik Devletleri'nden Associated Press, lngilte
re'den Reuters, Fransa'dan AFP dünyadaki iletişim akımını
düzenlemek, ona yön vermek için büyük yanş içindedir.
Bu yarış, giderek her gün daha büyük boyutlara ulaşmak
tadır. Hatta üç Batılı haber ajansı için, artık "dünyanın ile
tişim yönünden gündemini belirlemede etkin olarak söz
sahibidir" cümlesi kullanılmaktadır. Bu üç haber ajansının
küreselleşme yönünden katkıları ve etkilerinin çok fazla
olduğunu söylemek hiç de yanlış olmaz.
Reuters, Associated Press ile birlikte Agence France
Presse, günümüzde ilk üç haber ajansı olarak dünya haber
dağıtım sisteminde egemen durumdadır. Bu ajanslan, yine
bir Batılı haber ajansı olan DPA'nın hızla gelişerek bağım
sızlığı, sağlam mali yapısı, haberlerinin niteliği gibi neden
lerle dördüncü haber ajansı olarak izlediğini söylemek ge
rekir.
Halbuki 19. yüzyılın sonunda dünya haber dağıtım
sistemi denizaltı kablolu telgraf sistemi üzerine kurularak,
Reuters ile Havas'ın denetimi altındaydı. Bu durum günü
müze kadar hep tartışma ve eleştiri konusu olmaya devam
etti. Eleştirenler arasında ABD, Almanya, Sovyetler Birliği,
Japonya ve Birleşmiş Milletlerin uzmanlık kuruluşu olan
UNESCO yer alıyordu. Özellikle, UNESCO Reuters, Asso
ciated Press, United Press Intemational ile Agence France
1 183
Temel Gazetecilik
Presse'in dünya haber dağıtımı üzerindeki egemenliğinden

şikayet etmekteydi.
Günümüzde, ABD'den Associated Press, lngiltere'den
Reuters, Fransa'dan Agence France Presse, Almanya'dan
Deutsche Presse Agentur (DPA) Batılı dört haber ajansı
olarak dünya düzeyinde haber dağıtım hizmetlerin gerçek
leşmesinde etkindir. AP, ABD'nin iç pazarında olduğu ka
dar dünya pazarlarında da e tkin olan bir haber ajansıdır.
Reuters, dünyanın her tarafına mali verileri sunmada en
önde gelmektedir. Ayrıca Avrupa, Afrika ve Asya kıtala
rında Reuters'in sunduğu haber hizmetleri birinci sırada
yer almaktadır. AFP'nin hizmetleri arasında Afrika ülkele
rine özel bir ilgi gösterilmektedir. DPA, AP'den sonra
dünya üzerinde kooperatif biçiminde kurulu ikinci haber
ajansı olma özelliğini taşımaktadır.
Haber ajansları, kuruluşlan, işleyişleri bakımından ku
ruldukları ülkelerin hukuki rejimlerine göre değişiklik gös
termektedir. Dünya düzeyinde ulusal haber ajansına sahip
ülkelerin bazılarında haber ajansları, doğrudan devletin de
netimi altında bulunmakta veya çalıştırılmaktadır. Bazı ül
kelerde ise haber ajansları, gazeteler, radyo, televizyon ör
gütlerinin kurduğu kooperatifler biçiminde örgütlenmekte
veya özerk kamu kuruluşları şeklinde işletilmektedir.
Haber Ajansı Tamını ve GördüğU İşlevler
Haber ajansının tanımını yapmak gerçekten güçtür. Tanı

mı, belki en akılcı olarak amacına bakılarak yapılabilir.
Gerçekten haber ajansları, ilk kurulduklarından beri gaze
tecilik yapan veya iletişim sıi recinde yer alan kuruluşlara
haber bulma görevini yüklenmiştir. Hala da yüklenmekte
dir. Bu bakımdan, belki en basit şekilde "haber ajansını,
kitle iletişim araçlarına ortak hizmet götürme işlevini ye
rine getiren kuruluşlar" olarak tanımlayabiliriz.
l •8 4
Dünyada iletişim Akımını Düzenleyen Kuruluşlar: Haber Ajans/an
Amerikalı yazar John Hohenberg'in verdiği haber

ajansı tanımı, ilk tanımdan daha kapsamlıdır:
Haber ajansı, gazete, radyo, te levizyon, de rgile r gibi, kitle

iletişim araçlanna haber sağlayan bir kuru luştur.
Yalnız bu tanım, haber ajanslarının günümüzde gördüğü

işlevler dikkate alınınca yine eksik kalmaktadır. Haber
ajansları, kitle iletişim araçlarına fotoğraf, eleştiri, karika
tür, resimli roman, röportaj gibi haberlerin tamamlayıcı
ürünlerinin de sağlanmasında rol oynamaktadır. Bu ba
kımdan, UNESCO'nun verdiği tanımı kullanmak yerinde
olacaktır:
Haber ajansı, hukuki statüsü ne o lursa o lsun, ge nel anlam

da habe rle ri, ge rçekleri gösteren ve tanımlayan aktüalite
be lgelerini bulup, bunlan kitle iletişim araçlarına, onlan
ikna e tme nin dışında kalmak üzere yayan, yasalann hü
kümle rine , ticaret kurallanna uygun, o lanak verdiği ölçüde
tam ve tarafsız bir hizmet götüre n kuruluştur.
Bütün tanımlamalardan, haber ajansının haber toplama ve

yazma işlevleriyle uğraştığı, gördüğü hizmeti de belirli bir
ücret karşılığı sattığı görülebilmektedir. Aslında, genelde
geleneksel olarak gazetecilikte haber toplama ve yazma iş
levini muhabirler gerçekleştirirler. Yalnız, haber ajansları,
ellerinde bulunan teknolojik olanakların üstünlüğü nede
niyle, haber alma ve yayma işlemlerini diğer gazetecilik
kuruluşlarına oranla daha çabuk ve hızlı olarak yerine ge
tirmektedir. Aynı zamanda, aldıkları ve yaydıkları haberle
ri ucuza da mal edebilmektedir. Amerikalı yazar John
Hohenberg'in de vurguladığı gibi, haber ajanslarına, "ça
ğımızın anonim muhabirleri" olarak bakmak gerekmekte
dir görüşü bu olguya parmak basmaktadır.
Temel Gazetecilik
Günümüzde teknolojik olanakların gelişmesiyle, ha

ber alışverişi çeşitli basın organları arasında çok daha hızlı
olarak yerine getirilmeye başlanılmıştır. Bu durumun so
nucu olarak, gazetecilik kuruluşları için bir yandan haber
maliyetleri artarken, diğer yandan haber kaynaklarını göz
den geçirmek durumuyla karşı karşıya kalmıştır. Yazılı ve
sözlü basın ise, bu nedenle, haber ajanslarının sunduğu
çeşitli hizmetlerden yararlanma yolunu tutmuştur. Buna
karşılık, muhabirlerden de vazgeçmemiştir.
Haber satışı yönünden haber ajanslarının yaptığı, tica
ret dünyasında toptancı tüccarlarının yaptıkları satışlarla
çok benzeşmektedir. Haber toptancısı olarak haber ajans
ları, haberler ve yan ürünlerini belirli bir ücret karşılığında
müşterilerine satmaktadır. Haber ajanslarından haber ve
yan ürünlerini alan yazılı ve sözlü basın ise, yine Hohen
berg'in deyimiyle, " perakende olarak haber satın almış" ol
maktadır.
Haber ajanslarından haberler, gerek yazılı basın gerek
se sözlü basın tarafından belirli bir ücret karşılığında sağ
lanmakla beraber, gazetecilik kuruluşları yönünden haber
toplama ve yapma için hiç emek verilmemiş olmaktadır.
Yalnız yazılı ve sözlü basın, haber ajanslarının pek çok
hizmetinden yararlanmakla beraber, satın aldıklarını ay
nen kullanmamaktadır. Kendi muhabirleri aracılığıyla top
ladıklarını da, haber ajanslarından satın aldıklarına kat
makta, birleştirmektedir.
Diğer bir yol olarak da, haber ajanslarından aldıkları
haberleri redaksiyon işlemi yoluyla sunmayı yeğlemekte
dir. Redaksiyon (yeniden kaleme alma) işlemiyle yapılan
ise, haberlerin özgün olma niteliğine dokunmadan, bazı
düzeltmeler ve ekler koymaktır. Daha başka deyişle, mu
habirler geleneksel görevlerini yapmakla beraber, günü
müzde iyi birer redaktör de olmuşlardır. Haber ajansları,
böylelikle günümüz gazeteciliğinde temel haber alma kay-
l 186
Dünyada iletişim Akımım Düzenleyen Kuruluşlar: Haber Ajansları
nağını oluştururken, redaksiyon ise kitle iletişim araçların

da haberlerin sunumunda kullanılan temel yazım şeklidir.
Gazetecilik kuruluşları haber ajanslarının hizmetle
rinden sürekli olarak yararlanmakla beraber, bu hizmetler
yönünden pek mutlu değildir. Bu hizmetleri hep eleştir
mektedir. Aslında yapılan eleştiriler yersizdir. lster haber
ajanslarına verdikleri haberleri çok ayrıntılı, yorum kat
madan veriyor şeklinde eleştiriler yöneltilsin, isterse kendi
dünya görüşüne göre haberleri dağıtıyor denilsin, haber
ajanslarının haber toplama ve yapma yönünden çok güç
koşullar içinde çalıştığı akıldan çıkarılmamalıdır. Amaç,
zaten gazetecilik standartlarını karşılamaktır, çeşitli ilgileri
değil.
Haber ajanslarının hataları doğal olarak vardır, fakat
pek çok yararlı hizmet gördükleri de ortadadır. Verdikleri
haberler yönünden çoğu kez hep önde gider. Bu yüzden
haber ajanslarına haber vermek her zaman önemlidir. Ge
nellikle haber toplama yönünden hep önemli kuruluşlarda,
kilit noktalardakilerin görüşlerinden yararlanılır. Bu yön
den, modem kitle iletişiminde haber ajanslarından temel
muhabirler olarak söz etmek yanlış bir yorum değildir.
Haber ajansları, gerek Türkiye'de gerekse diğer ülke
lerde haberlerini bilgisayar teknolojisiyle dağıtmaktadır.
Pek çok haber ajansının merkezinde bilgisayarlar yirmi
dört saat boyunca sürekli çalışır. Alıcı durumunda olan
gazetecilik kuruluşunca ajanstan geçen haberler kesilip
alınır, sistem ise yine haber vermeye devam eder.
Her sabah ajanslar, genellikle daha önce gerçekleşmesi
beklenen haberlerin bir listesini abonelerine geçmeyi ih
mal etmez. Ayrıca, geçtikleri her haberin başına uygun bir
başlık da koyar. Her haberin altında ise geçtiği saat bulu
nur. Ajanstan geçen haberler gelişiyorsa, daha önce geçen
kısımlarda nelerin değişeceği veya çıkarılacağı abonelere

bildirilir.
Haber Ajanslannın Gelişimi
Dünyada ilk haber ajansı, 1 835 yılında Fransa'da kurulan

Havas'tır. Bu ajansın haberleri, başlangıçta gazeteciler tara
fından kullanılmamıştır. Bununla beraber, birkaç yıl içinde
muhabirlerin sayısını artırmayı başarmış, çeviri hizmeti
kurmuş, abonelerine haber göndermede telgraftan yarar
lanmaya başlamıştır. Havas, 1848'den itibaren Paris, Lond
ra, Brüksel; 1 850'de de Paris, Roma, Viyana ve belli başlı
Alman kentleri arasında haber toplama ve gönderme yö
nünden bağlantı kurmuştur.
Havas'ı, 1855 yılında Almanya'da Wolff haber ajansı
izlemiştir. 1851 yılında ise önce Havas ile birlikte çalışmış
olan Alman asıllı Julius Reuters, Londra'da bir ticari haber
bürosu kurarak, bugünkü Reuters'in temelini atmıştır. Re
uters'in verdiği haberleriyse bir yıl sonra gazeteler kullan
maya başlamıştır.
ABD'de ilk haber ajansının kurulması 1857 yılına rast
lamaktadır. 1857'den önce New York'ta çıkan gazeteler,
aralannda anlaşma yaparak New York limanına gelen ge
milerden haber almaktaydı. Alınan haberler ise, hemen ga
zeteler tarafından kullanılırdı. 1857 yılında New York As
sociated Press'in kurulması, beraberinde pek çok yeniliği
de getirdi. O yıllarda ABD'de telgraf kullanılmaya başlan
mıştı, fakat tarifeler çok yüksekti. New York Associated
Press giderlerini azaltmak için, topladığı haberleri başka
eyaletlerde bulunan gazetelere satmaya başladı.
Zamanla, New York Associated Press'in haber sattığı
eyaletlerdeki gazeteler de bir araya gelip kendilerine göre
haber ajansları kurdu. Örneğin Westem Associated Press,
New England Associated Press gibi. Doğal olarak, New
York Associated Press'in kendilerine haberlerin büyük bir
kısmını vermediğini söyleyerek, hepsi bir araya gelip ba
ğımsız bir kooperatif kurdu. Avrupa'dan haber alabilmek
l ı 86
ıçın Wolff ile anlaşma yapmak istedi, başaramadı, fakat

Havas ve Reuters ile anlaşu.
1892'de Western Associated Press adını Associated
Press şeklinde değiştirerek merkezini lllinois eyaletine ta
şıdı. New York Associated Press bu duruma karşı çıkmak
istediyse de başanlı olamadı. Illinois'e taşınmış olan Wes
tern Associated Press, Reuters, Havas, Wolffile anlaşmalar
yaparak, ABD'de anılan ajanslardan alınan haberlerin teke
lini ele geçirmişti. 1 900'de yabancı ülkelerde bürolar kur
du, fakat buralarda haber dağıtmadı. Aynı yıl, Illinois'de
ki merkezini New York'a taşıyarak bugünkü Associated
Pressin temelini attı.
1 907 yılında E. W. Scripps kendi gazetelerine, yayın
organlarına haber sağlayan organları bir araya toplayarak,
United Press Association'u kurdu. Aynı yıl lngiltere de
Exchange Telegraph ofLondon Ajansı ile bir anlaşma im
zalayarak kendi haberlerini lngiltere'de çıkan gazetelere de
dağıtmayı başardı. 1 909'da W. R. Hearst, Scripps'in bu ha
reketini izleyerek, International New Agency'i kurdu.
Amacı kendi gazetelerine taze haber bulmaktı.
1 9 1 Tde Sovyet hükümeti bir haber bürosu kurdu. Bu
büro 1 9 1 8'de ajans haline gelerek Tass'ı oluşturdu. Birinci
Dünya Savaşı'ndan önce mali sorunlar nedeniyle Wolff
önemini yitirmişti, yerine ise Transocean adlı yeni bir Al
man haber ajansı kurulmuştu. Transocean, tarihte ilk kez
kurulan devlet ajansıdır. ikinci örnek ise Tass'tır.
ikinci Dünya Savaşı sırasında Fransa'nın Almanlar ta
rafından işgali üzerine, Havasın da çalışmaları durdu. Re
uters, Avrupa'da çalışan tek ajans olarak kaldı. Havas, sa
vaştan sonra Agence France Presse adını alarak faaliyete
başladı, fakat Reuters eski haber sahalannı almıştı. Ameri
kan ajanslan ise Amerika dışında çok faal hale gelmişti.
Tass da Sovyet dünyasında dünya ajansı olma kimliğini
kazanmıştı.
Gümimüzde Banlı Büyük Haber Ajanslanmn
Haber Dağın.mı Yönünden Gösterdiği Ôzellikler
l 982'ye kadar dünyada haber dağıtma yönünden "beş bü

yükler" diye adlandırılan haber ajansları olarak Associated
Press, United Press lntemational, Agence France Presse ve
TASS'ın adı her yerde anılırdı. United Press lntematio
nal'ın 1 982 ve l 985'te geçirdiği iki satış, etkinliğinin azal
masını da beraberinde getirdi. UPI, 1985 yılında geçirdiği
ikinci satıştan sonra, 1 990 yılında tüm hisseleri haber
ajansını kurtarmak amacıyla oluşturulan bir yatının grubu
olan "lnfotectechnology"nin eline geçti. Son sahip Suudi
Arabistan sermayeli bir kuruluştur. Günümüzde UPI, eski
uluslararası niteliği ve etkin güçünü yitirmiş olmasına kar
şın, ABD'deki medyanın bir bölümüne sınırlı da olsa tele
vizyon ağırlıklı hizmet götürmektedir. UPl'nin başansız
duruma düşmesi yönünden yapılan eleştiriler, ABD'deki
ajans hizmetlerinin yapısından kaynaklandığı gibi, UPl'nin
her zaman kar amacı güden bir kuruluşken, rakibi AP'nin
abonelerce desteklenen, masrafları karşılanan kar amacı
gütmeyen bir kurum olması üzerinde toplanmaktadır.
Beş büyükler bakımından diğer önemli bir gelişme ise,
SSCB'nin parçalanması oldu. 199l'e kadar, sayısı dörde inen
dört büyük haber ajansı, haber dağıtımı yönünden hala et
kinliğini sürdürmeye devam ediyordu. Ağustos 199 1 'de
Tass, Tass-ltar adını alarak eskiye göre daha az üstün ko
numa geldi. Tass'ın arkasına eklenen ltar sözcüğü, lnter
national Telegraph Agency of Russia'nın kısaltmasıdır.
SSCB parçalandıktan sonra, SSCB'nin merkezi haber ajansı
olan Tass'ın adı değiştirilmemiş, aksine arkasına ltar ek
lenmesi uygun görülmüştür.
Dünyanın ilk haber ajansı olan Havas'ın mirasçısı
AFP, ikinci Dünya Savaşı sonra yeniden kurulan ilk haber
ajansıdır. AP ve Reuters'ten sonra bugün AFP dünyanın
1 1 90
Dılnyada iletişim Akımını Düzenleyen Kuruluşlar: Haber Ajans/an
üçüncü büyük haber ajansı konumundadır. Bazı haber

ajanslan AP, Reuters, AFP, DPA kadar güçlü olmasa bile
uluslararası üne sahiptir. Bu haber ajanslan arasında ltal
ya'da günlük gazetelerin sahibi bulunduğu ANSA, lspan
ya'da çoğunluk hisselerine lspanyol hükümetinin sahip
olduğu ve lspanyol gazetelerinin hissedar bulunduğu bir
kamu kuruluşu olan EFE, Mısır'daki yan resmi bir kamu
kuruluşu olan MENA, lran'da lslami Cumhuriyetin haber
ajansı IRNA, japonya'daki KYOPO, Çin'de Yeni Çin Haber
Ajansı XlNHUA, Bulgaristan'da BTA, Yunanistan'da ANA,
Malezya'da Bemama sayılabilir.
AP ve Reuters dünyada haber dağıtımı yönünden iki
yol izlemektedir.
1 . Eğer ülkenin kendi ulusal veya ticari haber ajansı
bulunuyorsa, onunla haber değiş tokuşu yapmaktadır.
2. Ülkenin haber ajansıyla veya yayın kuruluşuyla, ha
ber satış sözleşmesiyle haber satılmaktadır. Bu yola "abone
sözleşmesi" adı verilmektedir.
Bu iki yol dışında, AP ve Reuters, ülkelerin ulusal ha
ber ajanslanna kendi ülkelerinin haberlerini satmakta,
ulusal haber ajanslannın ise ulusal haberlerini dış dünyaya
dağıtmaktadır. AP, Reuters yanında AFP ve Tass-ltar'ın
dünyanın pek çok ülkesinde bürolan, bürolarda çalışan
tam ve yanın zamanlı çok sayıda muhabirleri, fotoğrafçıla
n bulunmaktadır. Günlük olarak topladıklan haberleri,
gerek kendi ülkeleri içinde gerekse dünya düzeyinde da
ğıtmaktadır. Dağıttıklan haberlerin nitelik ve nicelik ba
kımından yoğunluğu fazladır. Abonelerine günlük olarak
dağıttıklan haberlerin miktan milyonlarca sözcükle öl
çülmektedir. Yirmi dört saat boyunca, aboneleri olan ulu
sal haber ajanslan için haber dağıtımını lngilizce, Fransız
ca , lspanyolca, Arapça, Portekizce yapmaktadır.
Teknolojik gelişmeleri büyük Batılı haber ajanslan çok
yakından izlemektedir. Haberlerin yazılması, düzeltilmesi,
1 191
Temel Gazetecilik
düzenlenmesi, hızla otomatik olarak dağıtımında katod

ışınlarından ve çok gelişmiş bilgisayar ağlarından yarar
lanmaktadır. Radyofoto, telefoto, uydu iletişimi gerek ül
keler gerekse kıtalar arasında haberlerin görüntülü veya
görüntüsüz aktarılmasında ve dağıtılmasında kullanılmak
tadır. Özellikle, haberlerin görüntülü veya görüntüsüz ola
rak anında aktarılması, iletişim uyduları yoluyla dünyada
ki yer istasyonlarına iletilerek yapılmakta, buradan da ha
ber ajanslarına ulaştırılmaktadır. 1991 Körfez Savaşı sıra
sında AP ve Reuters bu olanaklardan yararlandığı gibi,
Amerikan CNN de haberleri eşanlı olarak vermiştir. Bu ya
rış ise kıyasıya sürmektedir.
Associated Press, Agence France Press, Tass-Itar ve

Reuters'in Ôzellikleri
1 944 yılında kurulan Agence France Pressin atası, 1 835'te

kurulan dünyanın ilk haber ajansı olan Havastır. Fransız
ulusal haber ajansı olan Agence France Presse, 1957'de
kabul edilen yasa gereğince özerk bir kamu kuruluşu şek
linde yönetilmektedir. Yönetiminden on beş kişilik bir yö
netim kurulu sorumludur. AFP'nin merkezi Frarısa'nın
başkenti Paris'tedir. 1979 yılından beri, haber hizmetlerin
de yeni enformasyon teknolojilerinden yararlanılan AFP'de
haberlerin hazırlanması, depolanması, dağıtımı bilgisayar
aracılığıyla yapılmaktadır. l 985'ten itibaren ise Paris, Was
hington, Tokyo kaynaklı siyah-beyaz ya da renkli telefoto
hizmeti sunulmaya başlanılmıştır. l 985'ten itibaren Paris,
Washington ve Tokyo kaynaklı renkli fotograf hizmetleri
yanında uydu yayını, görüntülü yayın hizmeti, dijital ya
yın, CD-ROM tekniği, internet gazetesi AFP'nin diğer
hizmetleri arasında yer almaktadır. Aynca, cep telefonu
kullanıcılarına WAP teknolojisiyle hizmet götürmektedir.
1 192
Dünyada iletişim Akımmı Düzenleyen Kuruluşlar: Haber Ajans/an
1850'de kurulan Reuters, 1851 'den beri lngiltere'nin

başkenti londra'da çalışmaktadır. Halen Reutersin mülki
yeti Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda gazeteleri
(lngiliz Gazeteciler Derneği, Avustralya basını, Yeni Ze
landa Basın Derneği) ile Birleşik Arap Emirliği'nin elinde
bulunmaktadır. Reuters Avrupa, Asya, Avustralya, Yeni
Zelanda, Kuzey Amerika, Latin Amerika ve Afrika'da haber
dağıtımı yönünden uydu bağlantısıyla birbirine bağlanmış
bilgisayarlar kullanmaktadır. "Automatic Data Exchange"
adı verilen sistem, gelen ve giden haberleri türlerine göre
kümelere ayırarak dağıtmaktadır. Reutersin "dünya haber
leri servisi'', "röportaj servisi", "ekonomi haberleri servisi"
sunduğu önemli haber hizmetleri arasındadır. Ekonomik,
mali konular yönünden Reutersin sunduğu ekonomi ha
berleri servisi, çok ünlüdür ve dünyada pek çok ülkede
hemen hemen tüm endüstri, ticaret, bankacılık sektörleri
bu hizmetten yararlanmaktadır.
Associated Press bugün dünyada var olan haber ajans
larının devamlılık yönünden en eskisidir. Kuruluşu 1848'e
kadar giden Associated Press, Amerikan gazetelerinin sa
hip bulunduğu bir kooperatif şeklinde örgütlenmiştir.
ABD içinde giderler belirlenmiş bir tarifeye göre üyeler
arasında bölüşülmekte, buna karşılık üye gazeteler kendi
olanaklarıyla sağladıkları haber ve fotoğrafları ajansa ver
mektedir. Associated Press'in merkezi ABD'nin New York
kentindedir.
Günümüzde AP geniş haber kaynaklan, yaygın haber
leşme ağı, çok sayıda abonesi, birçok olayla kanıtlanmış
güvenirliği, yeni teknolojilerden kısa sürede yararlanma
yeteneği ve dakikada bin iki yüzden dokuz bin altı yüze
kadar değişen sayısal yayın kapasitesiyle, uluslararası ha
her aj ansları arasında en büyüğü ve en etkin olanıdır.
1 9 1 7 yılında kurulan Tassın adı, Ağustos 199 1 'de
Tass-Itar olmuştur. Tass, 1 99 1 yılına kadar Sovyetler Birli-
l 1 93
Temel Gazetecilik
ği'nin haber ajansı olarak hizmet görmüş merkezi bir ha

ber ajansıydı. Merkezi Moskova'daydı. Sovyetler Birliği'ne
ait on dört cumhuriyetin ayn haber ajansları olmakla bir
likte, Tass hepsi için merkezi haber ajansı rolü oynamak
taydı. Ayrıca, Tass, on dört cumhuriyetin haber ajansına
ülke dışından ve diğer Sovyet cumhuriyetlerinden gelen
haberleri vermekteydi. Tass l 980'li yıllların sonuna kadar
AP, UPI, Reuters, AFP ile birlikte dünyanın en büyük ha
ber ajansları arasındaydı. Tass'ın gücü SSCB'de 1 990'lı yıl
lann başındaki değişiklikler nedeniyle zayıflarken, ülke
deki hükümet iki yeni haber ajansı daha kurdu. Rusya için
ITAR, Yeni Bağımsız Devletler Topluluğu için ise RIA.
SSCB'nin resmi haber ajansı olan TASS ile Rusya Bağımsız
Devletler Topluluğu tarafından kurulan iTAR, iTAR-TASS
adı altında birleştirilirken, RIA ise ülkenin ikinci haber
ajansı olan NOVOSTI ile birleştirildi. iTAR-TASS birleşti
rilmesinde TASS ulusal haber ajansı olarak kalırken, ulus
lararası servisler iTAR tarafından yürütülmeye başlandı.
Türk Haber Ajansları
Türkiye'de ulusal veya ticari haber ajansçılığının uzun bir

geçmişi bulunmadığını söylemek gerekir. Osmanlı lmpara
torluğu'nun son yıllarında bazı haber ajanslan, dünyada
haber dağıtımı için gerçekleştirmek istedikleri kartelleşme
hareketi bakımından lstanbul'da bürolar açmıştı. Bu büro
lar fazla uzun ömürlü olmadı.
Mustafa Kemal, Anadolu'daki ulusal kurtuluş hareketi
hazırlıklarını dünyaya duyurmak için önce ufak bir haber
örgütü kurdu. Bu örgütün faaliyeti 1920 yılına kadar sür
dü. 1920'de TBMM kurulduğunda, Matbuat Müdürlüğü ku
rularak, ulusal mücadele haberlerini o zaman içinde ikiye
ayrılmış bulunan Istanbul basınına göndermekle görev
lendirildi. Zaman içinde ise Matbuat Müdürlüğü'ne bağlı
1 1 94
olarak Antalya, Zonguldak ve Gelibolu'da muhabirlikler

açılarak hem haber alma hem de haber verme faaliyeti hız
landmldı.
Antalya, Zonguldak ve Gelibolu'daki muhabirlikler,
gemi kaptanlan aracılığıyla ulusal kurtuluş hareketini ls
tanbul'a duyurmuş, kaptanlar aracılıyla topladıklannı ise
Ankara'ya aktarmıştı. Daha sonralan, Matbuat Müdürlüğü,
işlerini biraz daha geliştirerek yabancı gazetelerden çevir
diğini, hem yerli basma iletmiş hem de haber kaynağından
yoksun bulunan Ankara hükümetine haber sağlamıştı.
Ulusal kurtuluş hareketinin yurtdışına duyurulması
gereksinimini şiddetle duyan Atatürk, ulusal haber ajansı
kurulması gerekliliğine inanmıştı. l 925'te bu amaçla Ana
dolu Ajansı 'nı anonim şirket olarak kurmuştu. Anadolu
Ajansinın kuruluş statüsüne göre, Anadolu Ajansı'nın %
50 payı devlete, % 50 payı ise Atatürk ilke ve devrimlerine
inanmış kişilere verilmişti.
Anadolu Ajansı bugün yan resmi bir ajans statüsün
dedir. Devletin bütçe olanaklarından yararlanır. Türki
ye'nin bütün il ve ilçelerinde büroları bulunan Anadolu
Ajansı'nın merkezi Ankara'dadır. Pek çok yabancı haber
ajansı ile abone veya değiş tokuş sözleşmesi haber alışveri
şinde bulunur. 1999 yılında yıllardır pek çok eksikliği gö
rülen haber alma, izleme ve aktarma işlemlerinin yenilen
mesi için bilgisayar teknolojisi değiştirilmiştir. Ankara'ya
diğer bölgelerden haberler dial-up telefon hattı yöntemiyle
ana bilgisayarla bağlantı kurularak geçirilmektedir. Muha
birler, haberlerini ya da fotoğraflarını, telekom hattını kul
lanarak modem yoluyla Ankara'ya ulaştırmaktadırlar. Ay
rıca, Anadolu Ajansı uydu yayını sistemi kullanarak, fo
toğraf ve haberlerini çok hızlı bir şekilde abonelerine ile
t ebilmektedir.
Anadolu Ajansı içinde, özel radyo ve televizyonlann
kurulmasıyla birlikte, yeni gelişmelere ayak uydurmak için
1 1 95
Temel Gazetecilik
1 992 yılında görüntülü haber ünitesi kurularak, televiz

yonlara görüntülü haber servisi başlatılmıştır. 1993 yılında
Radyo Anadolu yayına başlamıştır. Görüntülü haber ünite
leri ile Radyo Anadolu, l 996'da Anadolu Ajansı 'nın % 20
ortak olduğu Anadolu Radyo ve Görüntü Hizmetleri AŞ'ye
(ARG) devredilmiştir. 2000 yılında ise görüntülü haber
hizmetlerine verimli olmadığı için son verilirken, Radyo
Anadolu'nun ad hakkı özel bir şirkete satılmış, frekansla
rıyla birlikte araç ve gereçleri TRT'ye geçmiştir.
Türkiye'de Anadolu Ajansı yanında, ticari amaçla ku
rulmuş bulunan ulusal haber ajansı sayısı fazla değildir.
Var olan haber ajanslarının bazıları hizmetlerini yazılı ha
ber, görüntülü haber, fotoğraf, ekonomi haberleri, aktüel
haberler, spor haberleri hizmetleri üzerinde yoğunlaştır
mıştır. Bazıları ise, "prodüksiyon ajansları" olarak hizmet
vermektedir. Ayrıca, özel müşterilere hizmet götüren özel
hizmet ajansları da vardır.
Türkiye'de bir diğer ticari haber ajansı biçimiyse, bir
basın grubunun sahibi bulunduğu butün kitle iletişim
araçlarının haber gereksinmesini karşılamaya yönelik ola
rak kurulan, özellikle taşra haber birimi olarak çalışan ve
sadece gruplarına bağlı yayın organlarına hizmet veren
"havuz ajans"lardır. Bunlara örnek olarak Hürriyet Haber
Ajansı ve Milliyet gazetesinin Mil-Ha haber ajansı verilebi
lir. Hürriyet Haber Ajansı 1 Mayıs l 963'te kurulmuştur.
Hürriyet gazetesinin istihbarat servisi kaldırılarak, kurulan
ajans, başlangıçta başka gazetelere de haber satmış,
l 970'ten itibaren Hürriyet grubuna hizmet götürmeyi sür
dürmektedir. Mil-Ha 1980'li yılların sonunda kurulmuştur.
Yalnız Milliyet grubuna hizmet vermekteydi. l 999'da her
iki ajans da kapatılarak, Doğan Haber Ajansı (OHA) ku
rul muştur. Doğan Haber Ajansı yanında , 1 994 yılında Sa
bah Haber Ajansı (SHA) Sabah grubu bünyesinde faaliyet
gösteren gazete, televizyon ve dergilere haber ve fo toğraf
1 1 96
hizmeti vermek için kurulmuştur. 1 999 yılı sonlarında di

jital ve on-line sisteme geçen SHA halen faaliyetini sür
dürmektedir.
Ticari haber ajansı olarak Türkiye'de Türk Haberler
Ajansı, Akdeniz haber ajansları denemeleri yaşanmıştır.
Kapanan Türk Haberler ajansı sonra tekrar yayın hayatına
dönmüştür. 1 979'da kurulan Ulusal Basın Ajansı (UBA)
ise 1 998 yılı sonunda sahibi tarafından kapatılmıştır. Ha
len hizmetlerini sürdüren haber ajansları arasında Anka,
ihlas Haber Ajansı ve Cihan Haber Ajansı'ndan söz edilebi
lir. Anka Haber Ajansı 197l'de kurulmuştur; hizmetleri
bugün önemli boyutlara ulaşmıştır. ihlas Haber Ajansı ile
Cihan Haber Ajansı, Türkiye'de özel radyo, televizyonların
yayın hayatına girmesiyle birlikte kurulmuş bulunan ajans
lardır. Türkiye gazetesi grubuna ait olan ihlas Haber Ajan
sı 1 993'te, Zaman gazetesi grubuna ait olan Cihan Haber
Ajansı 1994'te yayın hayatına başlamıştır. Her iki ajans da
yazılı, sesli, görüntülü haber hizmeti sunmaktadır.
Türkiye'de halen fotoğraf ajansçılığı dalında rakipsiz
konuma sahip olan ABC Basın Ajansı 1975 yılında kurul
muştur. 1981 yılında Ankara'da kurulan MAK ajans ise,
Türkiye'de magazin haberleri üreten ilk ve tek ajans ko
numundadır. Abonelerine on-line hizmet sunan MAK ajans
bütün hizmetlerini intemet ortamına aktarmış bulunmak
tadır. Spor haberleri konusunda düzenli hizmet veren
Türk Spor Ajansı (TSA) 1983 yılında kurulmuştur. Halen
Türkiye'nin en uzun süre hayatta kalan spor ajansı olma
özelliğini taşıyan TSA, bilgisayar ve intemet kanalıyla fo
toğraflı bültenler sunmaktadır.
Türkiye'de iktisat haber hizmetlerini sunma yönünden
iktisat Haberleri Ajansı (tKA) , Ekonomik Basın Ajansı
(EBA) ile Türk Ekonomik Basın Ajansı'ndan (TEBA) söz
etmek gerekir. 1952 yılında Ankara'da kurulan IKA, 1998'de
hizmetlerine son vermiştir. 1 969 yılında Ankara'da kuru-
l 197
Temel Gazetecilik
lan EBA, halen internet ortamında ekonomi haberleri hiz

meti sunmaktadır. 198 1 yılında Ankara'da kurulan TE
BA'nın verdiği haberler ekonomi ağırlıklıdır. Haberlerinde
önemli projelere, ihalelere yer verilirken, sektörel gelişme
ler incelenmektedir. TEBA'nın haberlerine internet orta
mında ulaşmak mümkündür. l 996'dan bu yana haberleri,
her an kolaylıkla erişilebilecek geniş bir arşivde korun
maktadır.
l 993'te televizyon alanında çalışmak için Bağımsız Ba
sın Ajansı (BBA), Türk Haberler Ajansının sahibinin oğlu
olan Bedri Kayabal tarafından kurulmuştur. Halen BBA
yurtiçindeki televizyon kuruluşlarına hizmet sunma ya
nında, çeşitli yurtdışı yayın kuruluşlarına çekim, organi
zasyon, program yapımcılığı ve uydu hizmetleri vermekte
dir. 1996'da Ankara'da kurulan Anses Haber Ajansı, Yo
rum ve Yayıncılık AŞ ansesnet adıyla basın kuruluşları ve
abonelerine elektronik ortamda Ankara'dan bilgi ve haber
aktarmakta, ajans ve iletişim kuruluşlarına da bilgi sağla
yıcı olarak hizmet vermektedir. Türkiye'de mevzuat konu
sunda hizmet götüren bir ajans, Ankara'da 1973 yılında
kurulan Ajans Tuba'dır.
Türkiye'de medya izleme konusunda iki ajansın adın
dan söz etmek gerekir. Bu ajanslar INTERPRESS ile
AJANSPRESS'tir. Interpress, Türkiye'de yirmi üç televiz
yon kanalının otuz gün geriye dönük arşivini elinde bu
lundurduğu gibi, 1981 yılından bu yana on üç ulusal gaze
tenin arşivine de sahiptir. Ajans Press ise radyo izleme, de
şifre hizmetleri, çeviri hizmetleri, medya bilgi bankası, in
ternet izleme, elektronik izleme, televizyon reklamlarını
izleme, bülten dağının hizmetleri, CD arşiv ürünlerini hiz
met yelpazesinde bulundurmaktadır.
III. KISIM
Haber ve Haber
Kaynakları
10. BÖLÜM
Haber Kavramı,
Önemi ve Özellikleri
Haber Kavramı/Haber Yapma ilişkisi
Günlük gazetelere bakıldığında, haberlerin gazetelerin say

falarında işgal ettikleri yer ve sütünların ön planda olduğu
kolaylıkla görülebilir. En önemli haberler gazetelerin bi
rinci sayfalarında yer alır. Farklı konulu haberler için ör
neğin dış haberler, ekonomi, sanat, spor gibi özel sayfa
lar/bölümler gazetelerde bulunur. Hangi haberin daha ön
ce verileceği radyo ve televizyon haberlerinde zamanla
mayla ayarlanır.
Televizyon haberlerinde yer alan görüntüler, gazete
lerde fotoğraflar, radyo haberlerinde sesler gerçek yaşamın
içinden alınmış kesitler olarak haberlerde yer alır. Görsel
ve sözel imgeleri izleyici, imgelerin gösterdiğini değil, gön
derilen imgelerle kendi kendisinin karşı karşıya kaldığını
sanarak algılar. Gerçeklikle izleyicinin içine girdiği bu
oyun, haber metinlerini bozmaz, aksine sürekli olarak pe
kiştirir.
Temel Gazetecilik
Yazılı, sözlü, görüntülü basın bütün toplumsal ku

rumlar gibi tarih içinde biçimlenmiştir. Kullandıklan tek
noloji de zaman içinde değişiklik göstermiş ve göstermek
tedir. Kitle iletişim araçlannın yönetimi, bu araçlardan su
nulan haberler üzerinde ülkelerine göre uygulanan yasal
ve kurumsal denetimler, seçimler, toplumların geçmişiyle
olan ilintisi ölçüsünde anlamlılık kazanır.
Haber kavramının niteliğini, taşıdığı anlamı, özellikle
rini somut bir şekilde belirleyebilmek yönünden iki temel
etkeni dikkatten uzak tutmamak gerekir:
1 . Toplumda geçerli ve kullanılmakta olan iletişim
teknolojisi,
2. Mevcut toplumsal yapı.
Aynı şekilde, gazetecilikte haberleri üreten kişileri
simgeleyen gazetecinin de sayılan bu iki temel etkenle çok
yakından ilişkisi olduğu akıldan çıkanlmamalıdır.
Gazeteciler, haberleri kaleme alan kişiler olarak anılır
lar. Gazetecilere haber yaparken karışan olmaz, ama son
radan gazetecilerin kanşanı çok olur. Sokaktaki adam bü
yük bir fütürsuzlıkla, "bu ne biçim haber böyle ! " şeklinde
yapılan haberleri kendine göre değerlendirir. Haber sosyo
lojisiyle uğraşanlar ise, gazetecilerin "haber yapma" , "ha
beri kurgulama", "gerçeğin toplumsal kurgusunu yapma"
işiyle uğraştıkları üzerinde dururlar. Gazetecilere sorarsa
nız, haber sosyologlannın onlar için kullandıkları nitele
meleri anlaşılmaz ve inanılmaz bulurlar.
Gazetecilerin yaptıklan haberler ise, diğer yandan ha
ber kavramını değerlendirmek yönünden "haber nedir? "
sorusuna yanıt arayanlar tarafından fazlasıyla irdelenmiş
tir. Bu soruya aranan yanıt, hiç kuşkusuz haberi tanımla
ma için yollar aramaktan başka bir şey değildir. Yapılan bu
Lanımlamaların gazetecilere ve gazetecilerin yaptıklarına
bakanlarının ayrı ayrı değerlendirilmesi anlamlıdır.
l202
Haber Kavramı, Önemi ve Özellikleri
Gazeteciler yönünden haberi tanımlamaya yönelenler

arasında çok çeşitli görüşler ileri sürenler bulunmaktadır.
Cohen ve Young, "haberler gazeteciler tarafından üretil
mektedir" görüşünü ileri sürerlerken, Gieber "haberler ga
zetecilerin yaptıklarıdır" şeklinde bir tanımlama kullan
mayı uygun bulmaktadır. Fishman ise, "haber, çalışanların
uyguladıkları yöntemlerin sonucu olarak ortaya çıkan şey
dir" şeklinde haberi tanımlamaya gitmektedir.
Haberin içinde yer alanlan inceleyerek, haberi tanım
lamaya farklı açıdan yaklaşanlar da vardır. Van Dijk, habe
ri bir tür olarak değil, bir söylem olarak ele almakta, habe
rin söyleminin toplumda var olan egemen söylemlerin bir
ürünü olarak görmektedir. Stuart Hall ve diğerleri ise,
egemen söylemlerin haber metni içinde yeniden kuruldu
ğuna işaret etmektedirler. Belki bütün bu eleştirel görüşle
ri en iyi şekilde değerlendiren Kunelius'tur:
Günümüz gazeteciliği bir dereceye kadar gerçeği anlamlan

dırmamızda özel bir konum kazanmıştır. Gazetec ilik büyü k
ölçüde başka söylemlerden o luşan, başka söylemleri temsil
eden ve dönüşüme so kan bir söylemdir.
Haberi tanımlama yönünden haber söylemi ve gazeteci

için ileri sürülen yukarıdaki görüşler yanında, gazetecile
rin yaptıklarını değerlendiren olumlu ve olumsuz görüşler
de vardır. Bu görüşlere karşı, gazetecilerin kendilerine sa
vunma yönünden geliştirdikleri anlayış da anlamlıdır. Ga
zeteciler, "sorumlu gazetecilerin haberlerde kesinlikten ya
na olduklarını, izleyicileri için güvenilir ve inanılır olmak
bakımından ellerinden geleni yaptıklarını, sansasyondan
kaçtıklarını, hiçbir zaman haberlerini masa başında uy
durmadıklarını" ileri sürmektedirler.
Gazetecilerin iddialarına duyarlı olan Gaye Tuch
man'ın, bu konudaki görüşleri oldukça ilginçtir:
l 203
Temel Gazetecilik
Biz hiçbir zaman haberi yapanlan aşağılamıyoru z. Onları,

haberleri uydurdular diye itham etmiyoruz. Aslında, tüm
kamu belgeleri gibi haberlerin, kendi iç tutarlılığı olan ku r
gu lanmış gerçekler olmasının bizi duyarlı kıldığını belirti
yo ruz.
Haber yapmayı değerlendirme yönünden yukanda aktarı

lanlar için, genelgeçer üç yaklaşımdan söz etmek müm
kündür. Bunlardan birincisini, gazetecinin haber yaparken
ve aktarırken özerkliği ve karar verme gücü olup olmadığı
oluşturur. Bu yaklaşımla ilişkili olan ikinci yaklaşım biçi
mi, haberlerde kültürün etkilerini ve kullanılan sembol
sistemini dikkate alır. Her iki yaklaşımla dile getirilmek is
tenilen ise, gazetecilerin kapitalist sistem içinde gazetecilik
mesleği ve çalıştık.lan gazetecilik kuruluşunun rutin işleyi
şi tarafından nasıl engellenmek istendikleridir.
Basının ticari bir işletmeye dönüşmesi, yatay, dikey te
kelleşme olgusuyla birlikte, gazetecilik normlan haber söy
lemini biçimlendirici olmuştur. Aslına bakacak olursak,
gazeteciliğin günlük uygulamalan ve gazetecilerin profes
yonel ideolojileri içinde haberin söyleminin oluşması ge
rekir. Diğer yandan ise, haber söylemi, haberlerin üretildi
ği somut tarihsel koşullan ve haberin üretildiği an ile be
lirlenir. Siyasal/ekonomik güç/iktidar ilişkileri de kesit ola
rak haberlere yansır. Bütün bunlann taruşılması ortadadır.
Üçüncü yaklaşım biçiminde ise, haber yapma süreci
gazetecilik kuruluşunun ekonomik yapısıyla ilişkilendiril
mektedir. Gazetecilik kuruluşunun temel amacı, kar et
mek olan özel girişimin elinde bulunması veya devlet elin
de olması bu yaklaşımın temel felsefesini oluşturmaktadır.
Daha başka deyişle, gazeteciliğin sistemi koruyan bir ku
rum olup olmadığı tartışılmaktadır. Bu yaklaşım biçimin
de, dikkat edilirse haberin söylemi gazetecilik yapan kuru
luşlann ekonomi politiği içinde yapılanmaktadır. Karlılık
l 204
kaygısı daha fazla kişiye yönelik, hatta kişileştirilmiş içe

riklerin hazırlanmasına önayak olurken, haberlerde çeşitli
liği sınırlamaktadır. Bu durum, benzeşmeye yol açan daha
çok satan magazin konularının haber olarak seçilmesine
neden olmaktadır.
Haber yapma, haberi izleme bakımından günümüzde
haber çerçeveleri (new frames) kullanılmaktadır. lletişim
de çerçeve veya medya çerçevesi, bir kaynağın bir sorun
veya olay hakkında enformasyon sunarken kullandığı, söz
cüklere, simgelere, cümlelere ve sunum biçimlerine işaret
etmektedir. Kaynağın elindeki konuyu uygun bir şekilde
göndermesiyle birlikte, seçilen haber çerçevesi ortaya çık
maktadır.
Haberi çerçeveleme ve temel gündem koyma arasında
yapılan karşılaştırmalarda, bilişsel etkilerin nerede yer al
dığı üzerinde durulurken, haber çerçeve/çerçeveleri, gaze
tecilerin belirli olaylara daha geniş açıdan bakabilmek için
haberleri içine yerleştirdikleri yorumlayıcı yapılara işaret
etmektedir. Bu yönden, çerçeveleme (framing) , gündem
koyma (agenda setting) ve öne almanın (priming) rolü ve
önemi üzerinde durulmaktadır.
Gündem koyma; medyanın belirli konulara öncelik
vererek, bunları medyanın gündemine getirmesi bakımın
dan izlerkitlenin, bu gibi konulara verdiği önemi anlat
maktadır. Öne alma, haber içeriğinin izlerkitle bakımın
dan siyasal liderler ve hükümetlerin performanslarını de
ğerlendirmek açısından belirli sorunları tutamak noktası
(bench-mark) olarak kullanmalarını göstermektedir. Çer
çeveleme ise, gündem koyma ve öne almadan farklı bir
boyutta karşımıza çıkmaktadır. Çerçeveleme; bir sorunun
veya olayın haberlerde nasıl ifade edildiği kadar, izler
kitlenin bu sorunu veya olayı haber olarak anlaması bakı
mından nasıl bir etki yaratacağı varsayımına dayanmakta
dır. Bu yönden, haberi çerçeveleme hem makro hem de
l 205
Temel Gazetecilik
mikro düzeyde yapılandırma olarak karşımıza çıkabilmek

tedir. Çerçeve makro düzeyde karmaşık sorunları sunma
da kullanılırken, mikro düzeyde izlerkitlenin izlenimlerini
oluştururken yararlandıkları enformasyon sunumlannı be
lirlemektedir.
Ayrıca, gündem oluşturma, öne alma ve çerçeveleme
bakımından haber mesajlarının oluşturulması, işlenmesi
ve etkilerinin nasıl yaratıldığına da bakmak gerekmekte
dir. Haber yapma bakımından hem haber çerçevesini kur
ma hem de gündem oluşturma daha çok haber olarak me
sajın oluşturulmasıyla ilişkilidir. Buna karşılık, haberi iş
leme (news prosessing) bakımından gündem koyma ve
haber çerçevesi oluşturma daha farklı bir şekilde gerçek
leşmektedir. Her iki oluşturma işlemi bakımından, izler
kitlenin haber mesajlarına dikkat göstermesi gerekmekte
dir.
Haberlerde Kullanılan Anlanın Biçimi
Neresinden bakarsak bakalım, haberlerin bir anlatımının

bulunduğundan söz etmek gerekir. Bu anlatım, haberlerde
yer alan olaylan ve gerçekleri hikaye etmek, özetlemek
için kullanılmaktadır. Haber yazma kurallarına uygun ola
rak, bu anlatıma ise, haber yapılırken başvurulması gere
kir. Magazin haberinde haberin hikayesi, olayın ayrıntısına
ilişkin bir açıklamayla başlayabilir. Ters piramit kuralına
göre yazılmış bir haberde ise, haber kaynaklarının söyle
dikleri bir alıntı olarak haberin girişinde yer alabilir veya
başlığına çıkabilir. Haberlerde olaylar arasında kurulan
zamansal ilişki, çoğu kez zamansal bir sıra düzeni izlemez.
Haber/haberler kurgusal metindir. Bu nedenle, haber
lerin tüm kurgusal metinlerde olduğu gibi bir söylemi
vardır. Haberler özetledikleri, hikaye ettikleri olaylara,
gerçeklere anlam kazandırır. Bir yandan, haberin söylemi-
l 206
nin içinde yer alan anlatımla olaylar/gerçekler kurulur,

canlandırılır, insanlara aktarılır. Diğer yandan ise, haberle
rin söylemi içinde egemen söylemler doğallaşır, egemen
ideoloji yeniden kurulur. Her gün bize ulaşan haberlerin
üst söylemi burjuva ideolojinin söylemidir.
Haberlerin tümünde bir anlatıcı (narrator) yer alır.
Anlatıcı haberleri aktarır, hatta daha ileri giderek kendi
gözüyle doğrulan dikte eder. Haberlerde anlatıcının ta
nımlandığı, tanımlanmadığı durumlar mevcuttur. Anlatıcı
tanımlandığında haberde yapay bir nesnellik oluştuğun
dan söz edilebilir. Tanımlanmadığında ise, anlatıcı bağımlı
veya bağımsız kalabilir. Şöyle ki: Kimi durumlarda anlatı
cı, haber kaynağının söylemine bağımlı konumda olabilir.
Bazen de haber kaynağının söylemini alıntı olarak kullana
rak mesefe koyabilir. Anlatıcı, haber kaynağının söylemle
rine bağımlıysa, bu söylemleri kendi sözüne katar.
Gazetelerde başlıklar, alt başlıklar, flaş ve özet girişler,
bunları izleyen cümleler, spotlar, fotoğraflar haberde anla
tıcıyı destekler. Radyo haberlerinde anlatıcı, doğrudan ha
ber özetlerini sunar. Televizyonda ise, haberlerden özetler
izleyiciye duyurularak haberlerde nelerin yer aldığı hak
kında izleyici bilgilendirilir. Bu açıdan bakıldığında ise, bir
söylem olarak haber, haber kaynaklan, anlatıcı, varsayılan
ve hedeflenen izleyici arasında kurulan bir diyalog gibidir.
Haberler, aynı zamanda güç/iktidar sahibi seçkin kişi
lerin görüşlerinin sunulmasıyla oluşturulur. Her gün ha
berlerde rastladığımız seçilmiş kişiler arasında bakanlar,
parti önderleri, önde gelen politikacılar, üst düzey bürok
ratlar, işadamları, polis/yargının üst düzey yetkilileri, çe
şitli baskı kümelerinin sözcüleri yer alabilirler. Seçilmiş
kişi olarak çok sıradışı kişilerin haberlerde yer aldıkları da
görülebilir.
Stuart Hall ve arkadaşları, seçilmiş kişileri haberlerin
birincil tanımlayıcıları olarak ele alırlarken, gazetecileri bi-
l 20 7
Temel Gazetecilik
rincil tanımlayıcıların söylediklerini, tanımladıklarını hal

kın kullandığı dile dönüştüren kişiler olarak değerlendir
mektedirler. Molotoch ve Lester, haberlerde yer alan akre
dite haber kaynaklarını haber teşvikçileri olarak niteler
ken, gazetecileri ise haber aktarıcıları olarak adlandırmak
tadırlar. Roscho ise, bu kişilerin tümünün "haber yapıcıla
rı" olduklarını vurgulamaktadır.
Haberi Tanımlama
insanoğlunun çevresinde ne olup bittiğini bilme, haber

alma isteği, arzusu üzerinde pek çok kimse kafa yormuş
tur. llk yapılan haber tanımlamaları arasında "olan her şey
haberdir", "dün bilmediğimiz haberdir", "insanların üze
rinde konuştukları haberdir" , "haber, okuyucuların öğren
mek istedikleridir" şeklinde tanımlar yer almıştır. Bu ta
nımlamaların hepsi insanların bilme, öğrenme istediklerini
değerlendirmek için yapıldığı açıktır. Amaçlan ise, haberi
tanımlama için bir yol bulmaktır.
Ne yazık ki, bütün çabalara karşın haber tanımı üze
rinde bir görüşbirliği olduğunu söylemek güçtür. Hala ev
rensel olarak kullanılabilecek bir haber tanımı yoktur. Ha
beri tanımlamak izlemekten daha güçtür ve bu bir gerçektir.
Haberi tanımlamaya geçmeden önce, toplum bilimsel
tartışmalarda çok sözü edilen haber/olay ve haber/gerçek
ilişkisi üzerinde durmak ise anlamlıdır.
Haber/Olay ilişkisi
Gazetecilikte, genellikle haber olay veya olayların hikayesi

ve özeti şeklinde tanımlanagelmektedir. Bu tanımda yer
alan olay, hikaye, özet gibi sözcüklerin ne anlama geldiği,
ne gibi anlamlarla yüklü olduğuna bakmak, haber/olay
ilişkisini değerlendirebilmek için gerekli olmaktadır.
l 208
Olay, genelde çeşitli olguların belirli bir yer ve zaman

içinde oluşmasıdır. Önemli olan ise, haberde olay/olayları
oluşturan olguların niteliği ve anlamını belirli bir yapı ve
çevresiyle olan ilişkisinin kurulmasıdır. Olay/olaylar haber
olarak insanlara ulaşmaz, insandan insana iletilmezse, ha
yal olmaktan öte geçemez. Bu bakımdan, haberlerde yer
alan olay/olaylan oluşturan olgular, ister yerel ister ulusal
isterse uluslararası düzeyde yer alsın hepsi birden açmış
oldukları, açtıkları, açacakları tartışmalara zemin hazırlar.
Olay/olayların evrimi kavramı, toplumun evrimini iz
lemiştir. Zaman içinde ise olayların niteliği değişmiş, şekil
lenmiştir. Gazetecilikte haber yapma bakımından olaylar
önemli yer tutmakla birlikte, yazılı, sözlü ve görüntülü ba
sının gördüğü işlev, olaylar hakkında bilgi vermek, daha
başka deyişle olaylan haber olarak biçimlendirmektir. Bu
yönden, Wilbur Schramm'ın haber/olay ilişkisi yönünden
verdiği tanım çok anlamlıdır. Schramm, verdiği tanımda
haberin içinde nelerin bulunduğuna ve haberin niteliğine
dikkat çekmektedir.
Habe r bir o lay değildir. Olduktan son ra algılanabilecek bir

o lgudur. Ola yla özdeş değil, fakat o la yın esas çe rçevesi
içinde tekrar kurulabilme si hedefidir.
Gazeteciler haberi oluşturan olay/olaylan her zaman izle

mek/gözlemek olanağına sahip değildirler. Genellikle, ha
ber değeri görülürse, olay/olaylar olduktan sonra haberleş
tirilmek, enformasyon, resim, görüntü toplamak üzere ga
zeteciler görevlendirilirler. Daha başka deyişle, olay/olay
lar öğrenildikten sonra, gazeteciler tarafından değerlendi
rilerek yazılı, sözlü, görüntülü basın için haber haline geti
rilir.
Bazı olay/olaylara gazeteciler kadar, toplumun bir ke
simi hemen tanık olabilirler, bunları gözleyebilirler. Ôme-
j 209
Temel Gazetecilik
ğin törenler, açılışlar, yanşmalar gibi. Bu tür olaylann ola

cağı daha önceden bilindiğinden bunlan izlemek, gözle
mek olasıdır. Bazı durumlarda ise toplumun bir kesimi bu
gibi olay/olaylar, örneğin sel, deprem, toprak kayması,
yangın, büyük kazalar, grevler, askeri darbeler içinde ya
şadığından bunlara hemen tanık olabilirler. Bu gibi olaylar
açık bir görünüm kazanmıştır.
Olayı, olay olduktan sonra gözlemekle, izlemekle gö
revlendirilen gazetecinin, gözlemciliği, izlemede gösterdiği
dikkatin pek çok noktanın aydınlatılmasına neden olabile
ceği açıktır. Bu bakımdan, olayı yapan olguların "gözlene
bilme" ve "görülebilme" nitelikleri değerlendirilebildiği ve
ortaya çıkanlabildiği ölçüde, gazetecinin görevi olayı esas
çerçevesi içine oturtarak haber yapmaktır. Doğal olarak,
olayı esas çerçeve içine oturtmak bakımından toplanan en
formasyonun yoğunluğuna göre, gazetecinin haberini ya
parken hikaye etme veya özetleme işlemini tercih etmesi
gerekmektedir.
Gazetecinin olayla ilgili eline geçen enformasyon ke
sinlikten uzak ve ayrıntılardan oluşuyorsa hikaye etme,
enformasyon yoğun ve kesinse özetleme işlemine başvura
rak haber yapması olağandır. Her zaman, gazeteci yaptığı
haberini olay/olaylarla özdeş değil, fakat olayın esas çerçe
vesi içinde tekrar kurulması şeklinde yapmak durumun
dadır. Gazeteci, olay/olaylan kendi algıladığı biçimde ve
ölçüde, kendi birikim ve deneyimlerine göre haber yap
maktadır.
Haberleri medyadan izleyen kişiler, bu yönden hiçbir
zaman kendilerine ulaşan haber/haberlerin amacını kes
tirme gücüne sahip olamamaktadırlar. lzlerkitlenin medya
dan haber alması, gerçekleri öğrenmesi, gazetecilerin ken
di seçmeli ilgilerine göre "haber olur diye seçtikleri, ayır
dıkları, düzenledikleri, haber olarak yazdıklan olay/olay
lann okunması, dinlenmesi, seyredilmesi" şeklinde gerçek-
l 21 0
leşmektedir. lzlerkitlenin "seçmeli ilgisi/algısı"nın gazete

cininkiyle kesişmesi çoğunlukla m �mkün değildir.
Haber/Gerçek llişkisi
Wilbur Schramm'ın haberin olayla özdeş olmadığı yönün

deki yargısı, haber olay ilişkisi kadar haber gerçek ilişkisi
nin değerlendirilmesinin yapılmasını gerektirmektedir. Ha
ber/gerçek arasındaki bağıntı ne yöndedir? Bu soruya yanıt
bulmak kadar irdelemek de anlamlı olmaktadır.
Olaylar, haberlerin hammaddesini oluşturur. Sürekli
bir biçimde olaylan yapan olgular, gerçekler üzerinde ku
ruludur. Haber olayla özdeş olmadığı, olamayacağı için,
haberde gerçek payı değişkendir. Gerçek kalıcı, haber
uçucudur.
llk kez bu hassas ilişkiyi değerlendiren 1 920'li yıllarda
Walter Lippmann olmuştur. Bir gazeteci olan Lippmann,
görüşlerinde William james'in etkisi altında kalmışur. Bu
hassas ilişkiyi değerlendirirken, Lippmann şöyle demekte
dir:
Haber ile gerçek a ynı şey değildir. Haberin işlevi bir ola yı
i letmektir, gerçeğin işlevi ise, saklı kalmış o lgula n gün ışı
ğına çıka ra rak, bunla rın bi rbirleri a rasında ki bağlantıyı ku
ra rak, insanoğlunun iletişimine o lanak tanımak için gerçe
ğin resmini yapabilmektir.
Lippmann ve Schramm'ın görüşlerinin kuramsal görüşler

olduğu açıktır. Hiç kuşkusuz, görüşlerini yaptıklan göz
lemlere dayandırarak ileri sürmüşlerdir. Her iki yazann
görüşlerini dikkate almak, haber yapan gazetecinin ha
ber/gerçek ilişkisini kurmak yönünden ne yapması gerek
tiğini görebilmemizi sağlayabilir.
Gazeteci haber yapabilmek için, eline geçen olay/olay
lara ait olgular arasından bir seçim yaparak, olay/olaylan
l 211
Temel Gazetecilik
esas çerçevesine oturtabilmek için, doğal olarak olay/olay

ların ardında yatan gerçeklere anlam vermek durumunda
dır. Olayı mümkün olduğu ölçüde aslına sadık olarak ve
rebilmek için de, haber/gerçek arasındaki ilişkiyi kurmalı
dır. Bu durumda olayın aslına sadık kalma, olayı oluşturan
olgulara ait gerçeklere dayandırılması doğrultusundadır.
Haberde olayın esas çerçeveye oturtulması, gerçeği iyi bir
şekilde yansıttığı ölçüde önem kazanmaktadır.
Haberin gerçekle olan ilişkisinde bazı çarpıklıkların
bulunduğu üzerinde hep durulur. Olaya ait gerçek bütün
gerçekliğine değin haber haline getirilmeyebilir. Haberde
gerçek payı değişkendir. Değişken kalmaya da mahkum
dur. Gerçek açısından, zamanlılık öğesi önemli değildir.
Haberde ise zamanlılık önem taşımaktadır. Asıl önemli
olan gerçeğin kalıcı olması, haberlerin zamanla unutulup
gitmesidir.
Gazetecilik Kitaplanncla Yer Alan Haber Tanımlan
1 9 . Yüzyılın sonlarına doğru ilk gazetecilik eğitim ve öğre

tim programlarının açıldığı ABD'de, haberi tanımlama yö
nünden çabaların başladığım söylemek yanlış olmaz. Bu
yıllarda basılan Amerikan gazetecilik kitaplarında ilk yapı
lan haber tanımlamalarının eğitim amaçlı olduğu bir ger
çektir. Günün koşullarına ve gazetecilik gereklerine uygun
pek çok haber tanımlaması, eğitim ve öğretim amaçlı ola
rak yapılan haber tanımlamalarını izlemiştir. Bu tanımlara
değinmeden önce, bunların bir yandan haberin niteliğini
değerlendirdiklerini, diğer yandan haberi oluşturan temel
etkenlere yer verdiklerini söylemek gerekir. Tüm çabalar,
haberin ne anlama geldiğini gösterebilmek içindir.
Yapılan haber tanımlamaları arasında, "haber zamana
uygun her şeydir", "zamana uygun rapor haberdir", "haber
bir olayın raporudur" şeklinde tanımlamalar bulunduğu
l 212
Haber Kavramı, Önemi ve Özellik/en·
gibi, "haber acele kaleme alınmış edebiyattır", "haber yan

nın tarihidir" şeklinde tanımlara rastlanabilmektedir.
Bu tanımların yaygın ölçüde kullanıldığını söylemek
mümkündür. Verilen her tanımda zaman etkeni vurgula
nırken, daha önce üzerinde durulan özetleme/hikaye etme
işlemine değinildiği açıkça görülebilmektedir. Haber, hala
tam olarak tanımlanamamakla birlikte, haberi tanımlama
ve içinde yer alan etkenleri belirleme bakımından aşağıda
ki tanım bir basamak oluşturmaktadır.
Haber, herhangi bir zamanda geçen olay, fikir ya da so ru

nun özetidir.
Daha önce de belirtildiği gibi, haberleri tanımlamak, ha

berleri izlemekten daha güçtür. Yapılan pek çok tanımla
ma, haberin bazı yönlerini vurgulamakta, belirlemekte, fa
kat her yönünü kapsamamaktadır. Gerçekten, haberleri
tanımlama yönünden sarf edilen çeşitli çabalar sonucu,
uzun haber yapan olaylar listesinin ortaya çıkanlabildiğini
söylemek gerekir.
Haber, genellikle bir fikre, soruna ve olaya dayanmak
tadır. Bunlar haberlerin hammaddesini oluşturur. Olaylar,
fikirler, sorunlar ya hikaye edilerek ya da özetlenerek ha
ber yapılır. Özetleme veya hikaye etme işlemi, günümüz
gazeteciliğinde sözlü, yazılı, resimli olarak yapılmaktadır.
Bu işlem sırasında üzerinde önemle durulması gereken en
önemli nokta, haber yapılırken olayın, sorunun, fikrin esas
çerçevesi içine oturtulup kurgulanmasıdır. Kurgulanma sı
rasında ise, olgular arasında bağlantı kurulurken, haber ile
gerçek arasındaki ilişkinin de değerlendirilmesi gerekmek
tedir. Böyle bir bağlantının kurulması, haberi izleyenler
yönünden anlamlılık taşımaktadır.
Haberi oluşturan hammaddelerin dikkat çekebilmesi
için zamana uygun olmalan gerekmektedir. Olanlar sanki
l 21 3
Temel Gazetecilik
şimdi oluyormuş gibi haberde yer almaktadır. Bir başka

deyişle haber şimdidir, şimdiki zamandan biraz geçmişe
bakar, ama genelde geleceğe dönüktür. Aslında dakikalar,
saatler söz konusu olunca, haber çabuk bozulabilen, is
tenmeyen bir fikir ürünü olarak yerini alır.
Haberleri oluşturan fikirlerin, sorunların, olayların
hayal olarak kalmaması için, sürekli olarak insandan insa
na aktarılması gereklidir. İnsanlar arasında aktarılırken
ise, bunları özetleyen hikaye edenler, hedefledikleri izleyi
cilerinin seçmeli ilgisine yönelmek durumundadırlar. llgi,
dikkat toplamak, anlamlılık kazandırmak için, haberi ya
parken, e lde bulunan hammaddeleri aslına sadık olarak
esas çerçeve içine oturtmalı, kurgulamalıdır.
Toplumbilim ve Kitle lletişim Kuramı Bakımından

Haberi Değerlendirme Çalışınalan
Haberin zamana dayalı ve ömrünün kısa olması nedeniyle,

toplumbilim ve kitle iletişim kuramı açısından, haberleri
kuramsal olarak sınıflama çabalan gösterilmiştir. Bu çaba
lar, haberlerin toplumsal olgu olarak niteliğini kısmen
açıklığa kavuşturabilmektedir.
Haberleri sınıflayanlar arasında başı çeken Amerikalı
sosyolog Robert B. Park'ur. 1 930'lu yıllarda haberi bilgi
edinmenin bir türü olarak sınıflayarak, haberle bilgi alış
verişi ve bilme arasındaki ilişkiyi göstermeye çalışmıştır.
Park bu sınıflamasını ise, kendinden yanın yüzyıl önce ya
şamış başka bir Amerikalı sosyolog olan William james'ten
almıştır. William Jarnes, insanoğlunun bilme isteğini ve
arzusunu değerlendirirken, bilgi edinmek yönünden ikili
bir ayrıma gittiğini belirtmektedir.
1 . Malumattar olmak (Bilgi edinmiş olmak) (knowled
ge abouı)
2. Aşina olmak (acquiantance wiıh)
l 21 4
Park, William james'in yaptığı ayrımı, haberleri değer

lendirmek için uygulama yolunu seçmiştir. "Hemen he
men bütün haberlerin, izleyiciler bakımından belirli bir
zaman süresi içinde tanık olunan bilgiler şeklinde tanım
lanmasının yerinde olacağı" görüşünde olan Park; "aşina
olduğumuz haberler somut, kendi içinde bütünlüğü olan,
olgulara dayanan haberlerken, bilgilendirildiğimiz haber
ler soyut, çözümleme gerektiren kavramlarla uğraşan ha
berlerdir" demektedir. Bu görüşlerini ise, "aşina olduğu
muz haberleri kişisel deneyim, algılama sonucu kazanırız,
bilgilendirildiklerimizi ise resmi öğretim ve sistematik
araştırma sonucu elde ederiz" şeklinde sürdürmektedir.
Park'ın görüşlerini dikkate alarak, gerek bilgilendiril
diğimiz gerekse de aşina olduğumuz haberler için belirli
bir düzey saptanması mümkündür.
Aslında aşina olduğumuz haberler yönünden yavaş
yavaş bilgi edinmeye yönelebilirken, bilgilendirilmediği
miz haberler hakkında ancak yüzeysel bir bilgilenmeye
sahip olabiliriz. Aynı zamanda, aşina olduğumuz haberler
bizi az çok bilgilendirmekle birlikte, az da olsa bilgilendi
rilmeye götürebilir. Bu yönden, her haberde kesinlikle az
veya çok, haberi özetlediği ölçüde olayın özgeçmişini anla
tan malzemenin yer alması doğaldır. Park, yaptığı sınıfla
madan yola çıkarak haberi şöyle tanımlamaktadır:
Haber sistematik bir bilgi değildir. Bununla birlikte, haber o

haberle ilgilen kişilere ulaşana kadar haber o larak kalır. Bu
niteliği ise, haberin temel niteliğidir.
Roscho'nun, haberi tanımlama yönünden en önemli katkı

sı, haberi, diğer gazetecilik ürünlerinden ayıran en belirgin
öğenin zaman olduğunu önemle vurgulamasıdır. Diğer bir
katkısı ise, haberi oluşturan toplumsal olguların süreç ola
rak kavranması gerektiğine işaret etmesidir. Roscho şöyle
demektedir:
Temel Gazetecilik
Za man öğesi, haberi belirlemekle birlikte, ba zı güçlükleri

de beraberinde getirmektedir. Habere konu olan o laylar ve
içinde yer alan olgular bir anda o rtaya çıkma makta ve kay
bo lmamaktadır. Top lumsal o lgular zama n içinde evrimleş
mekte, bir a nlık gibi görünmelerine karşın uzun bir geçmiş
leri bulunmaktadır.
Kaarle Nordenstreng ise, pek çok olayın haber biçiminde

kavranabilmesi yönünden, olayın geçmişine ilişkin iki ayrı
düzeyde ele alınmasını gerekli görmektedir. Haberleri ham
haberler (raw news) ve açıklayıcı bilgiler (background com
mentary) olarak ikiye ayırmaktadır.
Ham habe rler, o la yın geçmişine ilişkin bilgi vermeden su

nulur. Açıkla yıcı bilgiler ise haberle gerçek yaşam arasında
ilişkinin kurulması için gerekli o lan bilgilerdir.
Ham haberin daha çok duyu organlarının birer uzantısı iş

levini yerine getirdiğini ileri süren Nordenstreng'e göre,
"ham haberin işlevi, izleyiciyi bilgili kılacak hammadde
sağlamadır."
Park'ın William James'in yaptığı ayrıma dayanarak
ileri sürdüğü görüşleri değerlendirerek, Nordenstreng,
ham haberi kendi arasında "somut" ve "soyut" olarak ikiye
ayırmakta; "soyut ve somut haberler, gerçek olay, sorun ya
da süreçlere ilişkin haberler"dir demektedir. "Somut ha
berler" , yakın ve uzak çevrede oluşan haberler olarak daha
çok kaza, yangın, sel, deprem gibi haberler; "soyut haber
ler" ise, izleyicinin kendisine açıklayıcı bilgi verilmeden
anlayamayacağı türden haberlerdir. Ulusal, uluslararası
düzeydeki pek çok oluşumlar soyut haberler içinde değer
lendirilebilir. Soyut haberlerin, ham haberlerin bir türü
olarak anlaşılabilir ve kavranabilir hale gelmesi bakımın
dan kesinlikle açıklayıcı bilgilerle desteklenmesi gerek
mektedir.
J 21 6
Nordenstreng'in somut haberi yerine, pek çok Ameri

kan gazetecilik kitabında "zor ve sıcak" (hard and hot)
şeklinde bir tanımlama kullanılarak, bu tür haberlerin
hemen açık bir görünüm kazandığı vurgulanmaktadır.
Bununla birlikte, açık bir görünüm kazanmayan soyut ha
ber yönünden açıklayıcı kavramlann çözümlemeye katıl
ması üzerinde durularak, olayın somutlaştınlması ve açık
bir görünüm kazanması için çaba gösterilmektedir. Amaç
ise kişinin değişen dünyaya ilişkin en sağlıklı bilgileri al
ması, kazanmasıdır. Günümüz gazeteciliğine Birinci Dün
ya Savaşından itibaren giren açıklayıcı ve yorumcu haber
cilik {interpretative reporting), soyut olaylan somut bir
çerçeve içinde açıklamak ve yorumlamak anlayışını ken
dine amaç edinmiştir.
Molotch ve lester "haberin oluşumunun (occurrence)
planlı/plansız olması, oluşumun planlayıcılannın haberin
destekleyicileri (promoter) olup olmamasına göre haberle
ri sınıflamaktadırlar. Bu tipolojiye göre, eğer bir olay plan
lanmış ve sonra olması planlayıcılar tarafından desteklen
mişse, bu bir "rutin haber"dir (routine news). Bir olay
planlanmış, fakat planlayıcı dışında bir kimse tarafından
desteklenmişse, bu "skandal"dır (scandal). Eğer olay plan
lanmamış, fakat neden olan dışında başkası tarafından des
teklenmişse, bu bir "kaza"dır (accident}.
Dikkat edilirse, Molotoch ve Lester tarafından yapılan
bu sınıflama, gazetecilik kuruluşunca oluşturulan haber
den bilgi sahibi olunması üzerine kuruludur. Gerçeklik ile
haberin karşılaştırılmasını, haberde taraf tutulması anlayı
şını hoş karşılamazken, haberde objektiflik varsayımını da
reddederler. Molotch ve lester'e göre gazeteler "dışandaki
dünyayı değil" , fakat "başkalannın deneyimlerini belirle
me gücüne sahip olanlann uygulamalannı" yansıtır.
Haberleri Sınıflama Çalışmalan
Haberlerin smıflandınlması, gazetecilik eğitimi görenler

için büyük bir kolaylıktır. Bu bakımdan, pek çok gazeteci
lik kitabında haber sınıflamalan bulmak olağandır. Buna
karşılık, gazetecilik mesleğinde çalışanlar hiçbir zaman ha
berleri sınıilamazlar. Onlar için önemli olan, o gün baş
sayfada birinci sırada yer alacak haberdir. Aynı durum,
zamanlama bakımından radyo, televizyon haber bültenin
de ilk verilecek haber olarak karşımıza çıkar. Haber top
lama yönünden getirdiği kolaylıklar nedeniyle, haberlerin
toplandığı kaynaklar bakımından gazetecilik mesleğinde
bir uzmanlaşmadan söz edilebilir. Gazetecilik mesleğinde
ki bu uzlaşma, haber kaynaklarına daha iyi yaklaşmayı,
değerlendirmeyi beraberinde getirmektedir.
Gazetecilik eğitimi yönünden yapılan ilk sınıflama,
haberleri nitelikleri bakımından sınıflama şeklindedir. Bu
sınıflamaya göre haberleri dört kümede toplamak müm
kündür:
l . Genel Haberler (özellikle konulan bakımından her
zaman ortaya çıkan haberlerdir) ,
2. Basit Haberler (konulu haberlerdir, muhabirler bu
tür haberleri fazla yorumlamaya gitmeden yazabilirler) ,
3 . Karmaşık Haberler (muhabirlerin konu hakkında
temel bilgi toplamalarını, haberde yorum yapmasını zo
runlu kılar) ,
4. Özel Konulu Haberler (fazlasıyla özel uzmanlık is
teyen haberlerdir, muhabir için yorum yapması mutlak zo
runludur).
Niteliklere göre yapılan sınıflama bakımından, aynı
zamanda kendi arasında konulara göre bir sınıflamaya gi
dilmektedir. Genel haberler kendi içinde kısa kişi haberle
ri, konuşmalar, söyleşiler, yayınlar, toplantılar, törenler
şeklinde üçe ayrılırken, basit haberleri ise dört kümede
l 218
toplamak mümkün olmaktadır. Bunlar sırasıyla ölüm, has

talık, cenaze haberleri, yangın, kaza, sel, deprem haberleri,
mevsim ve hava durumuna ait haberler ve cinayet haberle
ridir. Karmaşık haberler yönünden sınıflamada sırasıyla
mahkemeler, duruşmalar, davalar, hükümet, politika, iş,
endüstri, tarım, çalışma yaşamı, eğitim, araştırma, bilim,
uzay, deniz, din ve benzeri ayrımları kullanılmaktadır.
Özel konulu haberler için yapılan sınıflamada ise, sosyete
kadm, spor, edebiyat, güzel sanatlar, eleştiri, köşeler ve
makaleler yer almaktadır.
Dikkat edilirse, bu sınıflama bugün gazetecilik mes
leğinde yer alan uzmanlık çalışmalarına uygun düşmekte,
aynı zamanda uzmanlık dallarını (news beats) belirlemek
tedir. Basit ve karmaşık haberler içinde yer alan ölüm, has
talık, yangın, kaza, cinayet, mahkeme haberleri bugün po
lis-adliye muhabirlerinin uzmanlık alanlarım belirlerken,
hükürnet ve politika ise hükümet-parlemento muhabirle
rinin uzmanlık dallarını kapsamaktadır. Aynı şekilde kar
maşık haberler içinde yapılan sınıflamada yer alan iş, en
düstri, tanın, çalışma yaşantısı ekonomi muhabirlerinin
uzmanlık alanım alt uzmanlık alanlarıyla birlikte oluştur
maktadır.
Bugün pek çok gazetecilik kuruluşunda eğitim, bilim,
uzay, denizcilik, savunma alanlarında uzmanlaşmış muha
birler çalıştırıldığı gibi, spor muhabirleri, sosyete muhabir
liği, kültür/sanat muhabirliği yapan muhabirler de vardır.
Dış politika üzerinde uzmanlaşma yanında turizm, kadın
konularında uzmanlaşma çok gözde olan uzmanlık dalla
rıdır. Mutfak, ev ve bahçe düzenleme, çiçek yetiştirme, ev
hayvanları, bilgisayar konusunda uzmanlaşma giderek
önem kazanmaktadır.
1 1 . BÖLÜM
Haberde Yer Alan Temel Öğeler
Haber Değeri Kavramı
Haberi tanımlama yerine kullanılan diğer bir yaklaşım,

haberin içinde yer alan bazı temel öğeler olan haber değer
lerine (news values) eğilmedir. Bu yaklaşım şeklinin amacı
ise, haberciliğin dayandığı temel ilkelerin ne olduğunu
göstermektir. Aslında bu yaklaşım, Ban dünyasında yaygın
ve evrensel bir kullanım kazanmış bulunan, insanın ilgisi
ni çekmeye yönelik haber anlayışının değerlendirilmesi ve
tartışılmasıdır.
Batı dünyasında yaygın haber anlayışına göre, "bir kö
pek bir adamı ısınrsa bu haber değildir, bir adam köpeği
ısınrsa bu haberdir. " Yalnız bu anlayışın, insanın ilgisini
çekme açısından yaklaşılarak geliştirildiği akıldan çıkanl
mamalıdır. Ayrıca, bu anlayış gereği olarak haberin tanım
lanamayacağı, fakat sezilebileceği görüşü de yerleştirilmiş
tir. Bu anlayışla birlikte, sürekli olarak " haber içgüdüsü",
"haber kokusu alma", "haber gözü" gibi kavramlann kul-
Temel Gazetecilik
lamını, gerek gazetecilik mesleğinde gerekse akademik

çevrelerde büyük bir yaygınlık kazanmıştır.
Haberin içinde yer alan temel öğeler olan haber değer
lerini dikkate alan bu yaklaşım, haberi tanımlamaktan çok,
haber kavramını açıklama çabasındadır. Aslında bütün bu
çabalar, genelde yine haberi doğrudan ya da dolaylı olarak
tanımlamaya yöneliktir. Amaç ise, haberde neler bulundu
ğunu , bulunabileceğini ortaya koyabilmektir. Pek çok
Amerikan gazetecilik kitabında bu çabanın çeşitli örnekle
ri bulunabilir. Genelde, haberde bulunması gerekli öğeler
olan, haber yapılırken haberciliğin temel ilkelerini oluştu
ran haber değerlerini, beş ana kümede toplamak müm
kündür:
l . Zamanlılık (immediacy)
2. Yakınlık (proximity)
3 . Önemlilik (prominence)
4. Sonuç (consequence)
5 . insanın ilgisini çekme (human interest)
Bazı yazarlar, yukandaki değerlere başka değerler de
eklerler. Bunlar arasında, anlaşmazlık (conflict), kuşku
(suspense), gariplik (odditiy), duygulara yönelme (emo
tions), yenilik, şimdi olması, tazelik özellikleri taşıması, en
geç olması, yeni ortaya çıkması (orijinallik) yer almakta
dır.
Haberciliğin Temel llkeleri
Çeşitli olay ve olguların haber haline getirilmesinde, bazı

temel değerlerin yer alması gerekmektedir. Bunlara genel
de haber değerleri adı verilmektedir. Haber değerlerinin
tümünün birden veya kısmen haber yapılırken kullanımı
ise, haberciliğin temel ilkelerine uyulup uyulmadığını gös
termektedir. Özellikle, ileriki bölümlerde değerlendirile
cek olan 5N ve IK Kuralı, haber değerleriyle, haberin
l 222
Haberde Yer Alan Temel ögeler
oluşturulmasında ne gibi sorulara yanıt arandığını göster

mek için geliştirilmiş bir kuraldır. Bir başka deyişle, ha
berciliğin temel ilkelerini oluşturan haber değerleri, haber
yapma yönünden hiçbir zaman vazgeçilmeyen temel et
kendir.
Zamanlılık
Günümüzde haber çok hızlı olarak verilmekte, önemım

çok çabuk yitirmektedir. Artık eskiden olduğu gibi haber
lerin ulaşması için aylar, hatta yıllar gerekmemektedir.
Amerikalı yazar Curtis McDougal, bu durumu şöyle değer
lendirmektedir:
Son yanın yüzyıldır yazılı basında çalışanlar arasında yay

gın klişe , d ünkü gazeteden daha ölmüş bir şey yoktur şe k
lindedir.
Aslında, McDougal'ın bu görüşüne, "bir saat önceki radyo,

televizyon bülteninden daha ölmüşü yok"u eklemek belki
daha anlamlı olacaktır. lntemet için benzeri görüşler ileri
sürülebilir.
Gerçekten, zamanlılık ilkesi, haberin zamanlı olması
değerini yansıtırken, daima "ne zaman ortaya çıktı?" soru
suna da yanıt vermektedir. Telefon, telsiz, faks, iletişim
uydulan dünyayı küçültmüştür. Bu tür araçlarla, haberler
çok kısa süre içinde iletilebilmektedir. Bu yönden haber
çok çabuk değer yitirmektedir demek yanlış olmamakta
dır.
Zamanlılık, haber kavramının içinde yer almakla be
raber, haberin diğer tür enformasyondan ayırt edilebilmesi
için, öğrenildiği anda gösterilmesi, belirtilmesi ana koşul
dur. Her haber için, zaman etkeni bu yönden haberin ya
yımlanması ve yayımlanmasının belirlenmesi bakımından
l 22 3
Temel Gazetecilik
ana etken olmaktadır. Bu nedenle, haberlerde yer alan,

"dün, bugün, sabahleyin, bir saat önce, geceleyin" gibi
zarfların kullanımı, haberi oluşturan olayın ne kadar za
man önce oluştuğuna parmak basmaktadır.
Haberde zaman öğesini belirleyen veya gösteren üç
ana bileşke bulunmaktadır. Bu bileşkelerin tümü ise, ha
bere zamanlılık değerini kazandırmaktadır. Bu üç bileşke
şunlardır:
1 . Yenilik (receney)
2. Anilik (immediacy)
3. Geçerlilik (currency)
Böylelikle, haberden zamanlı bir enformasyon olarak
söz edebilmek için haber kaynağı, iletişim aracı, haberi iz
leyenlerin var olması ve karşılıklı etkileşimi de gereklidir.
Yenilik ya da en son olarak olayın oluşması, haberi
oluşturan olayın yeni olarak oluşmasını değil, yeni olarak
bildirilmesini işaret eder. Örneğin yeni olarak öğrenildiği
gibi. Amaç unutulmuş, ihmal görmüş enformasyonu gün
ışığına çıkarmak, ona yenilik kazandırmaktır.
Geçerlilik ise, anilik ile bağıntılıdır. Eski zamanlarda,
tek bir haberci bütün ulusu etkileyecek ölçüde bir haber
aracısıyken, anilik öğesi, habercinin mesajını ulaşnrması
yönünden gerekli olan zamanı gösterirdi. Ama günümüz
deki gibi çok sayıda kitle iletişim aracının egemen olduğu
iletişim akışında, anilik toplumda kullanılan iletişim tek
nolojisiyle kitle iletişim araçlarının kurumsal yayın politi
kaları arasındaki etkileşimle değerlendirilmek durumun
dadır. Bu bakımdan, gerek geçerlilik gerekse anilik karşı
laştırılma yoluyla ölçülebilir.
Amerikalı yazar Bernard Roscho'nun deyişiyle, "ani
lik, en son olan olaylarla bunları haber yapan kitle iletişim
araçlannı birbirine bağlar; oysa geçerlilik olaylan toplu
mun çeşitli kesimleriyle bağlantılı tutar. Yenilik ise, bir en
formasyon parçasını haber şekline dönüştürürken, insanın
l 22 4
Haberde Yer Alan Temel Ögeler
ilgisine dayanan geçerlilik habere haber değerini verir."

Daha doğru bir deyişle, haber mutlaktır, geçerliliği ise za
manlılığının diğer yönleri gibi görelidir.
Günümüzün çok araçlı gazeteciliğinde, zamanlılık de
ğerini veren yenilik, anilik ve geçerlilik öğeleri farklılık
göstermektedir. Haberin zamanlılığı yönünden, yenilik ve
anilik öğeleri radyo için ön planda yer alırken, gazeteler
bakımından geçerlilik ön plana çıkmaktadır. Televizyon yö
nünden ise yenilik, anilik ve geçerlilik duruma göre önem
kazanmaktadır; fakat çoğunlukla, yenilik ve anilik öğeleri,
radyo için önemli ölçüde değerlendirilmektedir. lntemet
için de aynı sözler söylenebilir. Gazeteler yönünden geçer
liliğin ön plana geçmesi, gazetenin hazırlanması bakımın
dan uzun zaman gerekmesi yönündendir. Gazeteler yine
anilik ve yeniliğe ellerinden geldiği kadar değer verirken,
bu öğelerin geçerli olmasını ön planda tutmak zorundadır.
Yakınlık
Yakınlığı da zamanlılık gibi haberin, haber niteliğini ka

zanmasına özen gösteren bir haber değeri olarak kabul
etmek gerekir. Her iki haber değeri, haberi yapan temel
öğeler olarak, haber olarak izlenecek olay veya olaylar or
taya çıktıktan, daha doğrusu açık bir görünüm kazandık
tan sonra gazeteciler için anlamlı olmaya başlar. "Ne za
man" sorusu zamanlılık ilkesini gösterirken, "nerede" so
rusu da yakınlık ilkesine işaret eder.
Yalnız, yakınlık yönünden gazetecilerin oldukça dik
kat etmeleri gerekmektedir. insanlar doğalan gereği yakın
çevrelerinde olan olaylarla ilgilenirler, bunlara karşı merak
duyarlar. Ama şurada, burada ne olmuş gibi sorulann ya
nıtı, yakınlığı ölçüsünde insanoğlunun ilgisini çekebilir.
Özellikle haberi alma bakımından, hangi kitle iletişim ara
cı olursa olsun izleyiciler, aşina olduklan yerlere, adlara
l22 5
Temel Gazetecilik
karşı birinci derecede ilgi duyarlar. Yakın çevrelerinde ne

olup bittiğini sürekli olarak merakla, ilgiyle öğrenmek is
terler.
Yakınlık kavramım, günümüzde kitle iletişim araçla
rının hızlılık gibi temel niteliği dolayısıyla, farklı bir değer
lendirme içinde ele almak gerekmektedir. lnternet bu ol
guyu daha hızlandırmıştır. Daha doğru bir deyişle yerel,
bölgesel, ulusal, uluslararası çevre içinde yakınlığın göreli
ölçüde değerlendirilmesi insanoğlu tarafından yapılmakta
dır. Örneğin oturduğu apartmandaki veya mahalledeki bir
yangın veya komşunun ölümü yanında, bölgede çıkan or
man yangını veya hava kirliliği insanoğlu için daha ilgi çe
kici olabilmektedir.
Bununla beraber insanoğlu, aynı zamanda doğası ge
reği aşina olduğu, tanıdığı yerler, kişiler hakkında da bilgi
aramaktadır. Örneğin tanınmış bir film artistinin veya dev
let adamının o çevreyi ziyareti. Bu durum, bir noktada
üzerinde konuşulacak konu arama, belki de dedikodu
yapmayla ilişkilidir. Yerel gazeteler, radyo, televizyon is
tasyonlan bu yönden, ulusal nitelikli haberlere yerel bir
açıdan yaklaşarak izleyicilerinin isteklerini tatmin etmeye
çalışır.
Sonuç
Zamanlılık ve yakınlık, haberin temel değerleri olmakla

beraber, haberi haber yapan asıl sonucudur. Bu bakımdan,
haberde sonuç öğesini değerlendirirken, şu sorularla işe
başlamak anlamlıdır: Haberi bu kadar büyük hale getiren
na:lir? Kim bu haberi bu kadar büyütmektedir? Ne sorusu
bize sonuç ilkesini vermektedir.
Aslında sonuç, haber değeri taşıması, çatışma, gelişme
veya kazalardan ileri gelmektedir. Çatışmalı, karmaşık
olaylar ve sorunlardan ortaya çıkanları değerlendirme, so-
l 226
nucun önemini ve büyüklüğünü belirlemektedir. Bu ba

kımdan, bu nitelikler haberin yazılması yönünden de dik
kate alınarak, böyle bir habere ne kadar yer ve zaman ayrı
lacağı kararlaştırılmaktadır. Gazetecinin sonuç öğesini iyi
değerlendirmesi, haberin önemini, büyüklüğünü belirledi
ği gibi, haber üzerinde yerinde ve doğru hüküm vermesin
de (newsjudgement) başarılı olmasına da yol açmaktadır.
Önemlilik
Önemli kişiler, sayılar, garip olaylar ve zıtlıklar haberi

önemli yapan etkenlerden bazılarıdır. insanlar doğalan ge
reği tanınmış kişiler hakkındaki haberleri zevkle, merakla
izlerler. Tanınmış kişiler kadar bazı ülkeler, kentler, ku
rumlar ve kuruluşlar haber değeri bakımından önemli ola
bilir.
Tanınmış kişiler hakkında, haberleri izlemenin öne
mine Amerikalı yazar Curtis McDougal şöyle değinmekte
dir:
insanla r eşit yaratılmakla beraber, bazıları diğerlerine o ran

la ha bere ko nu olma bakımından daha çok önemli o labili
yo rlar. Bu durum onların to plumdaki yerlerinden, statüle
rinden ileri geldiği gibi, daha önc e sürekli gerçekleştirdikle
ri o lağandışı bir hareket nedeniyle sürekli o larak ilgi ç ek
melerinden de kaynaklanabilir.
Daha önce değerlendirilen haber öğeleri olan zamanlılık,

yakınlık ve sonuç, tek başına haberin önemli olmasını be
lirleyemez. Haberin önemli olmasını sonuç öğesi kısmen
belirlemekle beraber, "ne zaman", "nerede oldu" sorulan
kesinlikle sonuç ilkesini tamamlamalıdır. Bu yönden, ha
berin önemliliğini belirleyen soruların ise "nasıl" ve "ne
den" sorulan olduğu akıldan çıkarılmamalıdır.
Temel Gazetecilik
"Nasıl" ve "neden" sorularına yanıt bulma habere

önemlilik değerini bir yandan kazandınrken, diğer yandan
günümüzde yaygın ölçüde kullanılan açıklayıcı ve yorum
layıcı haber yazmanın temelini oluşturmaktadır. Neden,
niçin, nasıl sorulannı kendine soran gazeteci, haberini
yapmadan önce topladığı bilgiler üzerinde hüküm vermek
te, "önemlilik" ilkesine varabilmektedir. Önemlilik ilkesi,
haber üzerinde hüküm verme yönünden sonuç kadar
önemli olmaktadır.
lnsamn llgisini Çekme
Herkesin karşılaşabileceği durumlarda, kadın-erkek herke

si ilgilendiren olaylara duyulan merakı, insanın ilgisini çe
ken (human interest) olaylar şeklinde tanımlama müm
kündür. Başkalannın yaşantıları, mutluluklan, sağlıklan,
karşılaştıklan güçlükler ve insanlığın tümden gelişimi, bi
zim bunlan haber olarak izlememize, bunlar hakkında ilgi,
sempati ve nefret duymamıza yol açar. Örneğin Güney
ltalya'da, lran'da, Meksika'da olan deprem sonucu veya
Hindistan'da selden evsiz barksız kalan insanlara, bunları
kurtarma çalışmalanna duyulan ilgi gibi.
Haberin insanın ilgisini çekme öğesi, daha önce değer
lendirilen zamanlılık, yakınlık, önemlilik ve sonuçta pek
yer almayan, insanın ilgisini çeken noktalara yöneliktir.
Aslında, bütün diğer ilkeleri tamamlayan, insanın ilgisini
çekme öğesidir. Genelde gazetecilik, insanın ilgisini çeken
konulardaki haberlerden oluşmaktadır. insanlar gerçi mes
lek, boş zamanlarını değerlendirme ve diğer ilgileri yö
nünden birbirlerinden ayrılırlar. Yalnız, her haberde in
sanların ilgisini çeken, kişiye göre değişen bir çekicilik bu
lunur. Bazı haberler diğerlerine oranla insanlann daha çok
ilgisini çeker.
insan ne kadar bencil, katı yürekli olursa olsun hem

cinsinin yaşamı, sağlığı, iyiliği, uğradığı felaketler, malla
rının kurtarılması karşısında kesinlikle sempati duyar. Bu
durumda, duyduğu bu ilgi yaşamın ister tatlı ister acı ya
nını içersin, onu zaman zaman ağlatır da, güldürür de. in
sanın ilgisini çeken haberleri boşlama büyük bir gaftır.
Kuşku, "çatışma" diye adlandırılan ruhsal davranışlar, ha
berde duyuları uyandırma bakımından kullanılır. Daha
başka deyişle, duyu dünyamıza yönelerek ilgimizi çeker.
Bu bakımdan, duygusal etmenler gazetecilikte insanın ilgi
sini çekme ilkesini oluşturur.
Olağandışılık, macera, serüven, heyecan, görülmeye
değer şeyler ve aşk, sürekli olarak insanın ilgisini çeken
konular arasında yer alır. Kadın ve erkek arasındaki cinsi
yet farklılıkları ise, insanın ilgisini çeken konulara ayrıca
lıklı bir yer kazandırır. Kadınlar çoğu kez aşk maceralarıy
la, evlenmelerle, boşanmalarla ilgili haberleri okurlarken,
erkekler cinayet, politika ve spor haberlerini tercih etmek
tedirler. Kadın ve erkekler bir yana, çocuklar ve hayvanlar
da insanların ilgisini çeken konular arasındadır. Örneğin
cami kapısına veya boş bir arsaya bırakılmış çocuk, su ve
ya sebze satan arabanın atının ayağının kırılması gibi.
insanlar arasındaki arzu, nefret, korku, sevgi, kıskanç
lık, sempati, bonkörlük, mizah, cimrilik, gazap ve benzer
leri daima haber ayrıasında yansır. insanın ilgisini çeken
konularda genellikle çatışma, kuşku, karışıklık ve olağan
dışılık bulunması, bunları daha ilginç kılar. Günümüz
dünyasında, insanın ilgisini çeken haberler, bizi bir gök
kuşağı gibi sarıp durur.
Gazetecilikte insanın llgisini Çekme Yönünden

Uygulanan Yaklaşımlar
Günümüzde gazetecilikte insanın ilgisini çekme olgusu,

mesleğe tümüyle egemendir denilebilir. Yeni konular "in-
l 22 9
Temel Gazetecilik
sanın ilgisine yöneliktir" gerekçesiyle her gün haber değeri

kazanmaktadır. Gazetecilikte, "insanın ilgisi nasıl çekilir?"
sorusuna, kamunun ilgisine yönelme şeklinde yanıt aran
maktadır. Bu değişikliği ise pek çok gazeteci olumlu bir
gidiş olarak değerlendirmektedir.
"Kamunun ilgisini çeken konular" arasında, insanla
nn cüzdanlannı ilgilendiren, vergiler, fiyat artışları gibi
konular çoğu kez yer almaktadır. Bunları ise uzaya gitme,
yeni teknolojik gelişmeler ile uzak bir ülkede petrolün bu
lunması, petrolün zaman zaman siyasal silah olarak kulla
nımı gibi konular izlemektedir. Daha sonraki sıralarda ise,
insanların yaşantılarını etkileyen konular, örneğin çocuk
suçluluğu, beyaz kadın ticareti, sosyal güvenlik, sağlık si
gortası, işsizlik sigortası, çevre kirliliği ve terör görülmek
tedir.
insanoğlu hala zenginlerin, güçlülerin yaşantılarına
merak ve ilgi gösterdiğinden, gazetecilikte haber konusu
olmayı yine sürdürmektedir. Spor, resimli konular ve ben
zerleri insanların merak ve ilgiyle izledikleri arasındadır.
Fal, bulmaca, yemek reçeteleri ve dedikodudan ise hiç vaz
geçilememektedir.
Günümüzde artık haberlerin içine, insanın ilgisini çe
ken öğeleri şırınga etmek en çok başvurulan yol halini al
mıştır. Bu durum, gazeteciliğin insanoğlunun kişiliğini
sömürmesi olmakla beraber, eski tür kişisel gazetecilikten
değişiklik göstermektedir. Artık gazetelerin yazıişleri mü
dürleri veya radyo, televizyon haber merkezi sorumluları
kendi kişiliklerini kamunun önünde belirgin duruma geti
receklerine, bu ayrıcalığı kullananlar yazılı ve sözlü basın
muhabirleri olmaktadır.
lnsanın ilgisini çekme yönünden eski anlayış şekli,
haberlerin düz ve renkli haberler şeklinde ikiye ayrılma
sıydı. Renkli haberlerde en çok kullanılan, hayal gücüne
göre olayların kaleme alınması ve insanın bol bol ağlaması
1 230
olgusuydu. O günkü anlayışa göre, "insanın ilgisini çek

mek denilince akla hep kan, para ve barut" gelirdi. Düz
haberlerde aranılan ise, birdenbire ortaya çıkan haberlerin,
muhabirin kimliği gizlenerek, objektif olarak kaleme alın
masıydı.
Aslında, gazetecilikte içeriğin değişmesi, biçimlenme
si, yeni şekil alması, pek çok toplumsal kurum gibi çok
ağır bir şekilde işlemektedir. ABD'de l 9 20'lerin başında ilk
çıkan tabloidler ve Avrupa'daki benzerleri bu yolu kırk-elli
yıl öncesine kadar izlemekten geri kalmadı. l 920'lerden
sonra belirginleşmeye yönelen haftalık siyasal haber dergi
leri, aktüalite dergileri, kişiliğe önem veren, fakat bir üslup
özelliği taşımayan haber yazmaya yönelerek bir yenilik
başlattı.
Siyasal haber dergilerinin topluma girişinin ardından,
radyonun yaygınlaşmasıyla yeni akım ağırlık kazandı. Hele
televizyonun gazeteciliğe kayması, yazılı basının kendine
iyice çekidüzen vermesini zorunlu hale getirdi. Yavaş ya
vaş da olsa, yeni anlayış, geleneksel biçimde bazı değişik
likler yaptı. Eskiden renkli haber konuları arasında yer
alanlar, düz haberlerin konusunu oluşturabildi, oluştur
maktadır da. Asıl önemli değişiklik ise, olayın haber yapı
lırken anlaşılır bir çerçeveye oturtulması yönünde oldu.
Düz haberler artık her yönden renkli haberlerle kuşa
tılmışlardır. Bir başka deyişle, artık olaylar haber yapılır
ken, kamuoyunca kişisel bir anlatım ve renkli terimler ve
tanımlar kullanılırsa, daha iyi anlaşılacağı görüşü egemen
olmuş gibidir. Görülen biçim ve içerik değişikliği, haberi
tanımlama şekillerine de değişiklik getirmiştir. Bu neden
le, düz ve renkli haber ayrımı yerine ciddi ve tatlı haber
ayrımı daha çok kullanılır olmuştur.
Ciddi haberler, genellikle insanda hemen bir etkisi ol
mayan, zamanla, yani insanı düşünceye sevk ettikten son
ra algılanabilen haberlerdir. Bunlann içine iç ve dış politi-
j 231
Temel Gazetecilik
ka, eğitim, ekonomi, işçi ve iş sorunları terör gibi haberler

girmektedir. Tatlı haberler ise, insanda hemen etki uyan
dıran, algılanması çabuk, genellikle eğlendirici haberler
dir. Bunların içinde polis haberleri, sosyete, dedikoduyu
da içeren magazin haberleri yer almaktadır.
lnsamn llgisini Çekme Yönünden

Renkli Habere Kayış
Gazetecilikte insanın ilgisini çeken konuların artması, içe

rik ve sunuş şekillerine de değişiklik getirmiştir. Ciddi ni
telikli düz haberlerin yanında, tatlı haberler bol miktarda
yer almaya başlamıştır. Ciddi haberlerle tatlı haberler bir
birine karışmıştır demek pek yanlış olmaz. lkisini birbi
rinden ayırmak bazen çok güç olmaktadır. Hatta, başlık
larda veya haberin girişinde bile iyi bir renkli haber girişi
kullanıldığı ölçüde başarılı olunabilmektedir. Bu bakım
dan, muhabirlere fazla iş düşer olmuştur.
Değişen gazetecilik anlayışı dolayısıyla, olayda yer
alan insanları aktörler olarak düşünmek, değerlendirmek
artık muhabirler için zorunlu hale gelmiştir. Ayrıca muha
birler, bunlara kişisel yönler, yorumlar da eklemek duru
mundadırlar. Yazdıklarını değerlendirirken, gerekirse il
ginç kılmak için renkli malzeme bulup, açıklayıcı noktalar
katmaktadırlar. Hatta haberi, yarattığı etkiye karşı tepkileri
de eklemektedirler.
lnsanın ilgisini çekme, gazetecilikte izleyiciyi çekmek
le beraber, haber değerlerini saptırdığı, karışurdığı, basit
leştirdiği üzerinde durulmaktadır. Aslında ikisi de hatalı
dır. Bu yönden, insanın ilgisini çekmenin belirli sınırları
olmalıdır. Gerektiğinde insanın ilgisini çekme iyi bir bi
çimde, zevkli biçimde kullanıldığında haberi yapan olayı
aydınlığa kavuşturabilir. Dikkatsizce kullanıldığında ise,
her şey berbat edilebilir.
Haberi yazarken, insanın ilgisini çekme yönünden ha

ber değerleri için doğru bir bakış açısı yakalamak temel
alınmalıdır. Meslekte bilgi, deneyim kadar, haber üzerinde
hüküm verme ve yorumlama çok önemli olmaktadır. Bu
yönden, haber değerini belirlemede kullanılacak ölçütleri
ilgililik-ilginçlik ekseni üzerine değil de, önemlilik-anlam
lılık ekseni üzerine oturtmak, gazetecilikte sansasyonel
haberlere kaymayı önlemede büyük bir güvencedir.
Haber değerini ilgililik-ilginçlik ekseni üzerine oturt
ma, genelde magazin haberi denilen olguya bizi götürür.
Magazin haberi, genel olarak insanın kendisiyle yüzleşme
sini engelleyen, çevresiyle gerçek anlamda tanışmasını da
olanaksız kılan bir yanılsama dünyasını yansıtır. insan
kendisini magazin haberinin yarattığı bu yanılsama dünya
sına gönüllü olarak bırakır, ancak magazin haberine ger
çekte inanmaz. Bu dünyaya bir kaçış olarak insan girer,
ama kendi yaşamım başka ölçütlerle sürdürür ve yaşar.
Kitlelerin magazin haberine duydukları gereksinme, çağ
daş toplumda edilgenleşerek yitirdikleri, kendi yaşamlarım
belirleme gereksiniminin yerine geçen bir gereksinme bi
çimidir. Ancak bu yeni gereksinme, günümüzün toplum
larında oldukça köklü bir şekilde yerleşmiş, hatta kendi
başına belirleyici bir güç ve işlev kazanmıştır.
Magazin haberleri, genelde tatlı haberlerdir. Zaman
zaman sansasyonla da yüklü olabilir. insanların duygula
rına yönelme, hatta sömürme temel amaç olarak haberde
kullanıldığından, bu tür haberler sansasyonel haber olarak
nitelenir. Sansasyonel haberin aşırıya varanı ise, skandal
olarak adlandırılır. ister magazin haberi, ister sansasyonel
haber olsun, isterse skandal haber olarak nitelensin, kul
landığı haber değeri ilgililik-ilginçlik ekseni üzerinde otur
tulmuştur. Amaç ise, insanın ilgisini çekmedir.
Her ne olursa olsun, tatlı ve ciddi haberlerde, önemli
lik ile ilginçlik, ussallık ile duygusallık anlamlı ölçüler
1 233
Temel Gazetecilik
içinde birlikte bulunmalıdır. Dengeli ve tarafsız bir gazete

cilik için bu ölçüler aranılır nitelikler olarak değerlendiril
melidir. Önemlilik-anlamlılık ekseni üzerine haber değe
rini oturtma, ciddi haber uygulamasına bizi götürür. Ciddi
haberlerde, haberin anlaşılabilirliğini sağlamak için ilginç
lik yine kullanılır. llginçlik boyutunun haberin içeriğinin
belirlenmesinde değil de, sunuluşunda araç olarak kulla
nılması haberin anlaşılabilirliğini sağlar. izleyicide habere
karşı ilgi uyandırmak, bu ilgiyi sürekli uyanık tutmak ha
berciliğin vazgeçilmez unsuru olmalıdır. Haberin başanlı
sayılması için kullanılan ölçüt, izleyici üzerinde ilginç ol
ması nedeniyle duygusal bir etki yaratıp yaratmamasıdır.
Aynca, habere konu olan sorun ve olayın haberi izleyen
yönünden nesnel anlamda önem taşımasıdır.
12. BÖLÜM
Haber Toplama
Gazetecilikte işlevsel Bir Gereksinme Olarak

Haber Kaynağından Yararlanma
Gazetecilikte asıl önemli olan haberi toplamakur. Yalnız,

haber toplama sanıldığı kadar kolay olmayan, hatta yorucu
ama zevkli bir uğraştır. Haber kaynaklan, gazetecilik ya
pan araçlar için işlevsel bir zorunluluktur.
Haber toplama yönünden gazeteci nerede, ne zaman
haber olabilecek enformasyon bulacağını, neyi ve kimi gö
receğini, topladıklarını nasıl ayırıp değerlendireceğini bil
melidir. Aynı zamanda, gazeteci iyi bir gözlemci olarak so
runları, olaylan izler. Çözümlerini değerlendirirken, yaza
cağı haberler yönünden sürekli olarak haber kaynaklarına
dayanması gereklidir.
Olaylar ve sorunlar gazetecilerce öğrenilmeden haber
halinde yer alamaz. Bazı olaylar ve sorunlar hakkında ha
ber toplama oldukça kolaylıkla gerçekleştirilebilir. Bazıları
1 235
Temel Gazetecilik
yönünden ise haber toplama bu kadar kolay değildir. Ga

zetecilerin "görülebilir ve gözlenebilir" olaylan izlemeleri,
gözlemde bulunmaları, haber toplama bakımından en is
tenilen yoldur. Bununla beraber, haber toplama işleminin
daha çok, haber verenler (informants) aracılığıyla gerçek
leştiği akıldan çıkarılmamalıdır.
Gazeteciler, olaylan anında olurken izleme ve gözle
me olanaklarına her zaman sahip değildirler, sahip ola
mazlar da. Bu yönden, haber olabilecek olay ve sorunları
ikinci elden öğrenmek, daha doğrusu "anlatılmak" duru
mundadır. "Anlatılma" işlemi, karşılıklı bir etkileşim ola
rak bazen bir söyleşi şeklinde gerçekleşebilir. Bazen de ga
zetecinin soru sormasına gerek duymayacağı, basın bülteni
veya benzer bir belgenin kullanımıyla olabilir. Basın bül
teni veya belgeler, olayı veya sorunu gazeteciye anlatsa bi
le, yine de söyleşi yapılmasını zorunlu kılabilir. Bu şekilde,
haber toplama birinci aşamada dolaylı bir işlemken, haber
veren ile gazeteci arasında ikinci aşamada doğrudan bir
toplumsal fikir değişimi şekline dönüşebilir.
Haberin niteliği ve habercilikle uğraşan kurumların iş
levsel gereksinmeleri, haber toplama yollarını aştığı gibi,
yazılı ve sözlü basın da kendi en önemli haber kaynakla
rıyla karşılıklı olarak etkileşir. Haber sosyolojisinin teme
linde bir yandan gazeteci-kaynak ilişkisi kurma, diğer
yandan da bu etkileşimin niteliği ve sonuçları yatmaktadır.
Bu yönden, haber toplamayı standart ve kısmen de olası bir
kural haline getirebilmek bakımından yapılan işlem, gaze
tecilerin haber kaynaklarına göre uzmanlaştmlmalandır.
Haber Kaynaklanmn Rolü ve Önemi
Gazeteciler haber toplama yönünden çeşitli kaynaklardan

yararlanırlar. Genelde, bu kaynaklan en basit bir sınıflan
dırmayla ikiye ayırmak mümkündür:
1 2 36
Haber Toplama
1 . Birinci el kaynaklar
2. !kinci el kaynaklar
Gerek birinci gerekse ikinci el kaynaklan, gazeteciler
çeşitli şekillerde kullanırlar. Gazetecilikte asıl önemli olan,
gözlenebilir olaylarda, olayı gözleyerek gerekli olan enfor
masyonu toplamaktır. Bu gibi durumlarda enformasyon,
genelde yerinden, yani birinci el kaynaklardan toplanılır.
Gazeteciler her zaman gözleyemeyecekleri olaylan ise ,
ikinci elden öğrenme yoluna giderler. Daha başka deyişle,
ikinci el kaynaklan kullanırlar.
Yerinden Haber Toplama
Önemli haberler çoğu kez yerinden toplanılır. Örneğin ga

zeteci bir konuşmayı, toplantıyı, futbol maçını, bir duruş
mayı, bir seçimi izler. izlemesi sırasında, izlediği olaylan
yerinden gözlem yaparak, katılarak tanımlar. Gazeteci ola
yı yerinden izlerken, olayın neden oluştuğunu da anlama
sı, değerlendirmesi gereklidir. Bu bakımdan, anlama yete
neğini bilinçli bir şekilde kullanması, çok iyi gözlem yap
ması zorunludur. Örneğin bir politikacı vergi reformu
üzerinde konuşmaktadır, fakat neden konuşma için o gü
nü ve yeri seçmiştir? Bu soruların yanıtlarını politikacıyı
izlerken gazeteci bulmalı, konuşma yerini ve zamanını iyi
bir şekilde tanımlamalıdır.
Gazeteci, gözlemini yaparken, gerekli yerlerde not al
malı, olanağı varsa zaman zaman ses kaydetmelidir. Yerin
den haber toplama çabuk değişen durumların önemini
kavramaya dayanır. Gazeteci, hem olayların gelişimini iz
ler hem de yazacağı haber için notlar almayı ihmal etmez.
Yerinden haber toplama bakımından uzmanlaşma iyi
sonuç vermektedir. Uzmanlaşmış muhabirler, haberleri
yerinden daha kolaylıkla izleyebilirler. Aynı zamanda uz
manlıkları gereği olarak, olayın yakın geçmişiyle birleştir-
l 2 37
Temel Gazetecilik
meyi daha kolaylıkla yapabilirler. Özellikle parlamento ,

iktisat ve adliye muhabirleri, yerinden haber verme yö
nünden uzmanlaştıkları ölçüde daha etkin olabilirler.
Pek çok gazetecilik kuruluşu için yerinden haber ver
me çok pahalı bir işlem olduğundan, bu gibi işlemleri
kendisi için yapacak olan başka kuruluşlara abone olur. Bu
gibi durumlarda, yerinden haber veren çeşitli haber ajans
larının hizmetlerinden yararlanır. Hatta gazetecilik kuru
luşları, kendileri yerinden haber toplasa bile, haber yapar
ken haber ajanslannın verdikleriyle kendi topladıklannı
birleştirir.
insanlarla Konuşma
Her yerde her zaman gazeteci olayları gözleyemeyeceğine,

hatta ancak olduktan sonra bilgi sahibi olduğuna göre, ço
ğu kez olayları ikinci elden öğrenir. Gazetecilere haber ve
renlerce olay anlatılır, hikaye edilir. Bu anlatılma sürecin
de, gazetecinin ilk başvuracağı yollardan biri çeşitli insan
larla konuşmak, daha doğru bir deyişle söyleşi yapmaktır.
Gazeteciler, haberlerinin çoğunu insanlarla konuşarak
toplarlar. Bazen bir muhabir telefonla biraz gevezelik ede
rek haberi alabilir. Örneğin polise, belediyeye telefon etme
gibi. Bazen de haber toplama yönünden kısa ve uzun söy
leşi yapması zorunlu olabilir.
Gazeteci gerek yerinden haber toplarken, gerekse ken
disine olayın anlatılma sürecinde söyleşiye başvurur. Söy
leşi yaptıklan kişiler çoğu kez olaya katılanlar veya görgü
tanıkları olurlar. Örneğin polisle, hastanedeki doktorla
konuşma. Ayrıca, gazetecinin haberi oluşturan olay hak
kında, olaya katılmayan kimselerle de konuşması, danış
ması çoğu kez gereklidir. Gazeteciler, sık sık bu yönden
hükümette, iş dünyasında kilit noktalarda oturanlarla ko
nuşmak durumundadırlar. Gazeteciler, yetkili ağızlardan
bilgi almayı kendileri için zorunlu hissederler.
1 2 38
Haber Toplama
lnsanlarla konuşma her zaman gazeteci için kolay ol

maz. Bazı insanlar çoğu kez gazetecilerle görüşmek iste
mezler, gazetecilerden korkarlar veya kaçarlar. Örneğin bir
kaza sonucu kansı veya kocası, çocuğu ölmüş bir kişiyle
konuşmak gerçekten çok güçtür. Bu gibi kişiler, genellikle
kendi hallerine bırakılmayı tercih ederler. Aynı şekilde,
çeşitli şekilde suç işlemiş alanlan konuşturmak gazeteci
için çok güçtür.
Aslında, insanlarla konuşma yoluyla gazeteci esaslı
noktalar yakalayabilir, öğrenebilir. Söyleşi yapılan kişinin
temel haber kaynağı olduğu bilincinde olan gazeteciler,
her türlü yolu deneyerek karşısındakileri konuşturmak
yollarını ararlar. Örneğin suçluyu da, suçsuzu da konuştu
rabilirler.
!kinci El Kaynaklan Kullanma
Gazeteciler hiç kuşkusuz kendi duydukları yetinmez, baş

kalarının söyledikleriyle de kalmazlar. Hatta haber peşinde
koşmazlar. Raporlara, belgelere, ilanlara, reklamlara, dos
yalara bakarak, daha doğru deyişle ikinci el kaynaklan
kullanarak haber toplayabilirler. lkinci el kaynaklar, ge
nelde hem haberi oluşturan hammaddedir hem de gazete
cinin daha önce topladıklarının denetiminde kullanılabile
cek önemli metinlerdir.
Gazeteciler, resmi olsun olmasın ikinci el kaynakları
anlayarak okumalıdırlar. Dahası, iyi değerlendirerek kul
lanmalıdırlar. Burada gazetecinin iyi eğitim görmüş olma
sı, hatta dalında uzmanlaşması önemli rol oynar.
Haber Toplanırken Çıkan Güçlükler
Gazeteciler haber toplarken çeşitli güçlüklerle karşılaşır

lar. Tüm güçlüklere karşın çalıştıklan kuruluş için haber
1 239
Temel Gazetecilik
toplarlar. Haber toplarken, gazetecilerin dikkat edecekleri

üç temel nokta bulunmaktadır. Aslında bunlar, gazeteci
nin görevini bilinçli olarak yapması bakımından temel ge
reklerdir:
1 . Haberleri kaynağından elinden geldiği ölçüde doğru
olarak toplaması
2. Gerektiği durumlarda haber aldığı kaynaklan koru
ması
3. Kendine güvenilip bilgi verildiyse, buna saygı gös
termesi
Haber Kaynaklan Yönünden Güvenilirliği Sağlama
Gazetecinin ilk görevi, topladıklarının doğru olup olmadı

ğını denetlemektir. Bunu da ancak, haber kaynaklarını iyi
denetleyerek yerine getirebilir. Sürekli olarak, aklında
"kullandığım haber kaynakları güvenilir midir yoksa şaşır
tıcı mıdır?" sorulan olmalıdır. Bu yönden çeşitli söyleşiler,
ikinci el kaynaklar, kaynaklarının güvenilir olması için
denetim yollarıdır.
Haber toplanırken yerinde gözlenebilir olaylar yanın
da, "görülmeyen, ortaya çıkmayan" olaylar da haber haline
getirilebilir. Aslında bu durum, olayın taşıdığı haber değe
riyle toplum yapısının arasındaki bağıntının ortaya çıka
rılmasıdır. Böyle bir bağıntıyı ortaya çıkarmak gerçekten
güçtür. Gazetecinin ustalığı, çeşitli kişilerle görüşmesi, on
ları konuşturması, hatta dedikoduları, söylentileri değer
lendirmesi, varsa belgelere ve dosyalara ulaşması gerekli
dir. Eğer başarılı olursa, "görülmeyen" olay haber değeri
kazandırılarak görülebilir şekle dönüşebilir.
Haber kaynaklarının güvenilirliğini sağlama bakımın
dan gazetecilerin karşılaşnklan ikinci güçlük, haber kay
naklarınca enformasyonun "yönlendirilerek verilmesidir"
(news management). Basın bültenleri, basın konferansları
1 2 40
Haber Toplama
sırasında sunulan bilgilerde her zaman yönlendirme mev

cuttur. Verilecek bilgileri hazırlayanlar, daha önce kendi
lerine göre değerlendirip düzenleyerek sunarlar. Verilecek
ler üzerinde denetim uygularlar. Gazetecilik kuruluşları
bu durumu kendisi için kolaylık olarak görmekle beraber,
kandırıldığında ise bu durumu kendi yayın organlarında
dillerinden düşürmez.
Haber Alınan Kaynaklan Koruma
Gazeteciler, topladıkları haberleri aldıkları kaynakları ken

dilerine göre derecelendirerek belirtirler. Bazen haber al
dıkları kaynaklan açıkça belirtmekten kaçınmazlar. Bazen
de belirtmeye zaten gerek yoktur. Örneğin "Başbakan
lık'tan" ve "Genelkurmay Başkanlığı'ndan bildirilmiştir"
gibi. Bazen de haber aldıkları kişinin adını açıklamayı uy
gun görmezler. Haberin kaynağı o zaman bizzat haberi
toplayan gazetecinin kendisi olabilir.
Haber alınan kaynak gerçekten haber değeri çok yük
sek olan bilgiler verdiyse, haber metninde, haberin "öz
geçmişi" (background) bakımından bu kaynağın adından
söz edilmesi önemlidir. Gazetecilik kuruluşunda sorumlu
müdür, o adın kullanılmasını bazen isteyebilir veya kulla
nılmamasını uygun görebilir. Bu gibi durumlarda haber
kaynağından "yetkili" ve benzeri gibi sözcüklerle söz edi
lebilir. Gazetecilikte, "buna anonim olarak kaynağı belirt
me" adı verilir.
Yalnız, kaynaklann anonim olarak kullanımı, bazen
haber değerinin çok önemli olması nedeniyle başa dert
açar. Gazeteciler haber toplamak için bu kaynaklara çeşitli
yönlerden yaklaşırken, bu kaynaklar zaman zaman bazı
gazetecilere "haber sızdırır" (news leak) bazılarına ise hiç
bir şey söylemez. Haber sızdırılan gazetecilere de, kendile
rine haber vereni bildirmemeleri, fakat haberi yazmalan
1 2 41
Temel Gazetecilik
söylenir. Daha başka deyişle, gazeteciden haber aldığı kay

nağı koruması, gizli tutması istenilir.
Haber Aldığı Kaynağa Saygı Gösterme
Haber kaynağı, bazen gazetecinin vicdanına güvenerek

gizli, fakat gazetecinin bilmesi gerekli enformasyonu sağ
layabilir. Verilen bu "duyulması istenilmeyen" (of[ the
record) bilgileri ise aslında gazetecinin çevresine aşıladığı
güven ve saygınlıktan kaynaklanır. Daha doğrusu kendisi
ne olup biten hakkında aşina olsun diye bilgi verilir. As
lında, gazeteci verileni açıklarsa, kaynak böyle bir durum
bulunmadığını söyleyeceği gibi, gazeteciyi kanıtlamaya da
davet edebilir.
Gerçekten bu gibi durumlarda gazeteci için büyük
riskler olmakla beraber, iyi haber kaynaklannın güvenini
kazanarak haber almanın karşılığı da fazladır. Gazeteci
için haber aldığı kaynaklar ne kadar üst düzeydeyse, haber
değeri o kadar yüksek enformasyon sağlayabilir. Doğal
olarak haber verenler, kimliklerinin çok gizli tutulmasını
isterler. Bu yönden kaynak belirtmeden, doğruluğu kanıt
lanmadan enformasyonu kullanmak istemeyen gazeteciler
bazen güç durumda kalabilirler. Sonunda da anonim ola
rak kaynağı belirtirler.
Bazen de gazetecilere haber kaynağı tarafından olay
olmadan, olacağı hakkında bilgi verilir. Aslında, gazeteci
lik kuruluşları için kolaylık sağlamanın bir yoludur. Yal
nız, bu gibi durumlarda bilgi verilirken üzerine bir kayıt
düşülür. Bu tür enformasyon haber şeklinde, ancak şu sa
atten sonra verilecektir denilir. Ambargolu olarak adlandı
nlan bu tür bilgiler hep koşulludur.
Örneğin füze atılacaktır, yalnız hava uygun olursa ve
ya büyük bir devlet adamının ölmesi beklenmektedir, fa
kat öldüğü zaman haber haline getirilecektir.
1 2 42
Haber Toplama
Ambargo bazen zamanından önce bozulabilir. Bu, as

lında haber veren kaynağa ihanet olarak kabul edilir. Yal
nız, yapıldığı çok görülmüştür. Gazetecinin sorumluluk
anlayışıyla haber kaynağına duyduğu saygı bu gibi durum
larda ters orantılıdır.
Haberde Doğruluğu Sağlama
Haberlerin çoğu yeni mesleğe girmiş heyecanlı, fakat de

neyimsiz gazeteciler tarafından toplanılır, yazılır. Aslında,
haber kaynaklarının, haberde yer alan hatalar yönünden
sorumluluğu vardır. Deneyimsiz gazetecilerin yaptıkları
hatalar da bunlara eklenince, bazen ortaya kötü örnekler
çıkabilir. Böyle duruma düşmemek için, gazetecinin elinde
bulunan en önemli silah, haberin doğruluğunu sağlamak
tır. Bunu gerçekleştirmek için de, amacında daima samimi
ve dürüst olmalıdır.
Haberin doğru olmasını sağlama yanında, topladığı
bilgileri veya ele geçirdiği bazı belgeleri diğer yayın organ
larından daha önce kendi gazetesinde yayımlatma, gazete
cilik dilinde, genelde "atlatma haber vermek" diye adlan
dırılır. Haber atlatmak heyecan verici bir olgu olmakla bir
likte, doğru haber vermek, sorumlu gazetecilik yapmak ön
planda gelmelidir. Elde edilenler üzerinde kuşku varsa, at
latma haber uğruna sorumsuz davranılmamalıdır.
Haberin doğruluğunu sağlama yönünden karşılaşılan
lar arasında, haberin kaynağınca gerçekleştirilen bazı işlem
lere değinmek gerekir. Haber kaynağının kasıtlı veya kasıt
lı olmayan şekilde hatalı bilgi vermesi, haberin doğruluğu
yönünde en önemli engeli oluşturur. Daha öz deyişle, ha
ber kaynağıyla gazeteci arasında bilgi alışverişi yönünden
e tkileşim gerçekleşse bile ortaya iyi bir sonuç çıkmaz. Bu
yönden, haber toplarken, gazetecinin topladıklarını çeşitli
şekillerde denetlemesi ve değerlendirmesi gerekmektedir.
! 2 43
Temel Gazetecilik
Haber kaynağı, kasıtlı olarak hatalı bilgi veriyorsa, çı

kacak haberin doğru bir haber olmaması için elinden gele
ni yapıyor demektir. Bunu bilinçli olarak yaptığından, ka
sıtlı olarak hatalı bilgi vermektedir. Buna karşılık, haber
kaynağı kasıtlı olmayarak hatalı bilgi veriyorsa, ya olaya
yanlış olarak tanıklık etmiştir veya belleği zayıftır. Kasıtlı
olarak haber kaynağınca gerçekleştirilen iki tür bilgi ver
me işlemi, haberin doğruluğu yönünden önemli sorunlara
yol açabilmektedir.
Kasıtlı olarak haber kaynağınca gerçekleştirilen bilgi
verme işlemlerinden biri, kasıtlı ve bilinçli olarak hiç bilgi
vermemektir. Bu işleme "hiç bilgi vermeme" (disinforma
tion) adı verilir. Hiç bilgi vermeyen haber kaynağı, kasıtlı
ve bilinçli olarak bu işleme başvurmaktadır. Kendisine bil
gi için başvuran gazeteciyi başından savmakta, onu atlat
maktadır.
Kasıtlı olarak haber kaynağınca gerçekleştirilen diğer
bir işlem eksik bilgi vermedir. Genelde misinformation
şeklinde adlandırılan, eksik bilgi verme işlemi sırasında,
haber kaynağı olaya ait bazı noktalann gün ışığına çıkma
sını istememekte, verdiklerini kendine göre düzenlemek
tedir. Gazeteci karşısında, sürekli olarak kaçak güreşen
haber kaynağı, kendine göre geliştirdiği savunma meka
nizmasıyla bilgi alışverişine yön vermektedir.
Haberin Doğruluğunu Kanıtlama
Bir "haberin doğruluğunu kanıtlama" (venfication), deği

şik haber kaynaklannı karşılaştırarak denetleme şeklinde
gerçekleştirilebilir. Bu işlemle gazeteciler, haberde geçen
adların, adreslerin doğru olup olmadığına, ayrıntıların yer
li yerinde bulunup bulunmadığına bakarlar. Aynca, haberi
oluşturan olguları değerlendirirler. Amaç ise, elden geldiği
ölçüde doğruluğu sağlamak ve kanıtlamaktır.
1 2 44
Haber Toplama
Gerek yazılı basın gerekse sözlü basın, doğruluğunu

kanıtlayamadığı bir haberi verdiğinde riske girmiş demek
tir. Haberde soruşturulmamış özelliklerin bulunması, ola
sılıklara fazla yer verilmesi, genelde iyi sonuç doğurmaz.
Hatta yayın organının saygınlığının zedelenmesine kadar
işi götürebilir. Yayın organı sorumsuz, güvenilir değil şek
linde suçlanabileceği gibi, haberi yazan gazetecinin çevre
sine karşı saygınlığı da sarsılmış olur. Bu bakımdan, böyle
durumlarda bu tür haberleri, doğruluğu kanıtlanana kadar
vermemek gerekir.
Gazeteci, bazen de haberdeki temel gerçeklerden emin
olabilir, fakat tamamlayıcı ayrıntılar hakkında kuşkusu
bulunabilir. Böyle bir durumda, ilk baskıda veya bültende
kesinlikle kuşkular kanıtlanana kadar haberi "niteleme"
(qualification) yoluyla vermeyi uygun görebilir.
Ömek:
Hüseyin Yılmaz'ın Atatürk Bulvarı üzerindeki o yunca k ma
ğazası dün a kşam tamamen yandı. Yangın ın ç ıkış nedeni araştı
rılıyor.
Gösterilen bütün özene karşın, yine de doğru olmayan

bazı noktalar haberlerde yer alabilir. Bunu önlemek çoğu
zaman pek mümkün de değildir. Haber yazarken, bu gibi
durumlan önlemek için kullanılan yollardan biri, her iki
tarafın görüşlerini aynı haber içinde yansıtmaktır. Bu yol,
genelde haberin doğruluğunu kanıtlamak yönünden kul
lanılan en iyi yol olarak kabul edilir.
Hele doğru olmayan bir demeci haber diye vermek,
doğru bir habercilik örneği değildir. Aksine, sorumsuz ga
zeteciliktir. Bu yönden, gazetecinin görevi, verilen demeç
te nelere değinildiğini değerlendirmek, demecin kimden
alındığına "göndermede" (attribution) bulunmaktır. Daha
doğru bir deyişle, kaynağını bildirmektir.
1 245
Temel Gazetecilik
Omek:
Cam eşya fiyatlarına % 1 0 -40 arasında zam yapılacağı, Şişe
ve Cam Fabrikaları Genel Müdürü Os man Yücel tarafından açık
landı.
Ayrıca yetkilinin isteği üzerine, haberin kaynağı ha

berde belirtilerek, haberin doğruluğunun kanıtlanması yo
luna gidilebilir.
Omek:
Genel Kurmay Başkanlığı' ndan bildirildiğine göre, Genel
Kurmay Başkam Orgeneral Doğan Güreş'e, Türkmenistan Devlet
Başkanı tarafından bir yanş atı armağan edildi.
Habere kaynaklık edecek olayın daha önce olacağı ga

zeteci tarafından biliniyorsa, olay haber yapılırken, haber
kaynağı haberin girişinde kesinkes belirtilir. Bu şekilde ve
rilen haberde, doğrudan doğruya göndenne yer alır.
Omek:
Özel Sevgi Hastahanesi, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel
tarafından dün yapılan bir törenle açıldı.
Doğrudan doğruya gönderme yapma yanında, haberin

doğruluğunu kanıtlama bakımından "dolaylı gönderme"
de kullanılabilir.
Omek:
Bayındırlık Bakanı Mehmet Temel' in, sağlık nedeniyle ba
kanlıktan ayrılacağı bildiriliyor.
Polis-adliye haberlerinde kaynağı belirtme ve tanıtma

gerekmez. Zaten bilgi onlardan alındığından, haberin doğ
ruluğunu kanıtlamak daha kolaydır.
Haber Toplama
Ômek:
Ankara'da yapılacak 1 9 Mayıs törenlerine katılmak için
Samsun'dan gelen atletler, Ankara-Samsun karayolunun toprak
kayması nedeniyle kapanmasından törene yetişemiyorlar.
Veya:
Fabrikatör Ahmet Çirkin, F ransa' ya hileli zeytinyağı ihraç
etmekten on yıl hapse mahküm oldu.
Gazeteciler lçin Olası Haber Kaynaklan

Neler Olabilir?
Çağdaş gazetecilikte haberler, çeşitli kurum ve kuruluşlar

dan çeşitli yollara başvurularak toplanmaktadır. insanoğ
lunun değişen ilgisi ve merakı nedeniyle, haber olabilecek
konular kendi aralarında da değişime uğramakta, şekil al
maktadır. Yeni haber konulan dolayısıyla, daha önce ha
ber kaynağı olarak düşünülmeyen kurum ve kuruluşlar ile
örgütlere başvurulmaktadır. Örneğin uzay çalışmaları, çev
re, hava ve deniz kirliliği gibi.
Günümüzde gazetecilik kuruluşlarında çalışan gazete
ciler, kendi aralarında uzmanlaşmışlardır. Bu yönden, iz
ledikleri haberler bakımından kapsadıkları haber kaynak
lan çok çeşitli ve dağınık değildir. Daha doğru bir deyişle,
coğrafi olarak geniş bir alana yayılmamışlardır. Yalnız ha
ber kaynaklan yönünden gazetecilerin uzmanlıklarına gö
re, olası haber kaynaklarını başkent ve kente göre değer
lendirmek gerekmektedir. Bu değerlendirme ulusal ve ye
rel düzeydeki haber kaynaklarının neler olduğunu bize
gösterebilmektedir.
Başkent lçin Haber Kaynaklan
1 . Cumhurbaşkanlığı veya Başkanlık

2. Parlamento
Temel Gazetecilik
3 . Başbakanlık ve Bakanlıklar
4. Siyasal partiler ve sendikalar
5. Polis ve jandarma örgütü
6. Silahlı kuvvetler
7. iktisat, ticaret ve sanayi odalan
8. Sanat ve eğlence yerleri
9. Eğitim kurumlan
10. Özel sektör
Herhangi Bir 11 Merkezi lçin Haber Kaynaklan
1. Valilik
2. Belediye başkanlığı
3. n genel meclisi
4. Belediye meclisi
5. Çeşitli müdürlükler
6. Polis ve jandarma, varsa silahlı kuvvetlere ait birlikler
7. Siyasi partiler ve sendikalar
8. Sanayi, iktisat ve ticaret odalan, özel sektör
9. Sanat ve eğlence yerleri
10. Eğitim kurumlan
Toplanan Haberlerin Gazetecilik Kuruluşlanna

Ulaşnnlması lçin Yapılması Gerekenler
Zaman süresinin kısalığı nedeniyle, toplanan bilgilerin ga

zetecilik kuruluşlanna haber yapılmak üzere ulaştırılması
gereklidir. Bu yönden genelde haberi toplayan gazeteci
haberini yazmaz, fakat en canlı kısımlarım çalıştığı yayın
kuruluşuna iletir. Gelen bilgiler ise, haber merkezinde ha
ber haline getirilir. Bu bakımdan haber toplamaya gönderi
len gazetecilerin, nerede çalışırlarsa çalışsınlar, bazı temel
ilkelere uymaları gerekmektedir.
1 2 48
Haber Toplama
Haber toplarken, topladıklannı daha sonra kaleme ala

bilmek için yeterli bilgi, fotoğraf, film veya ses elde etmiş
olmalıdır. Eğer fotoğraflan kendi çekiyorsa veya fotoğrafçı
varsa, kesinkes gereçler sağlam ve çalışır durumda bulun
malıdır. Aynı şekilde, film alma araç ve gereçleri için ye
terli film, ışıklandırma, ses alma gereçleri, naklen yayın
arabalan hazır olmalıdır.
Topladığı haberleri ulaştırabilmek için cep telefonu,
uydu telefonu çalışır durumda olmalı, gerektiğinde bir
yerden bir yere gidebilmek için taksiyi nerede bulabilece
ğini bilmelidir. Çalıştığı gazetecilik kuruluşu kendisine
ulaşım aracı veya naklen yayın aracı veriyorsa, bu takdirde
haber merkezindeki üst sorumluyla sürekli bağlantı halin
de olmalıdır.
Tuttuğu notları çabuk, okunaklı bir şekilde yazmalı,
verilen bilgiler arasında, propaganda malzemesini ayırabil
melidir. Ayrıca, haber kaynağını kullanırken, haberin ye
tişmesi için gerekli olan zaman sınınnı iyi kestirmelidir.
Aldığı sesleri dikkatli bir şekilde değerlendirmeli, azami
ölçüde seslerden yararlanmalıdır.
1 3 . BÖLÜM
Gazetecilikte Söyleşinin Önemi
Söyleşinin Tanımı ve Ôzellikleri
Gazetecilikte söyleşi günümüzde çok kullanılan bir haber

toplama biçimidir. 1 9 . Yüzyıl Amerikan gazeteciliğinin
önemli buluşlanndan biri olarak gazeteciliğe girmiş, pek
çok ülke gazetecisi tarafından benimsenmiş uygulanır ol
muştur.
"Bir gazetecinin soru sormak için kişiye resmi olarak
yaklaşması" şeklinde tanımlanabilen söyleşiye, gazetecilik
te her an rastlamak olasıdır. Söyleşi için verilen bu tanım
ise, hemen hemen yerleşmiş bir tanımdır.
Gündelik gazetecilik soru sormakla başlar ve sürüp
gider. Sorular aslında söyleşinin esasıdır. Soru sormak ye
terli değildir. Doğru soru sormak gereklidir. Bu nedenle,
çoğu kez söyleşi yapabilmek bir sanattır denildiği de olur.
Muhabirlerce çeşitli insanlar arasında yüz yüze veya
telefon yoluyla yapılan konuşmalar, günlük haberlerin üç
te ikisini oluşturur. Gazeteci mesleğe girdiği andan emekli
l 2 sı
Temel Gazeıecilik
olana kadar, haber yapabilmek için sürekli olarak soru so

rar, yanıtlarını alıp kaydeder. Sorduğu sorulara verilen ya
nıtları bazen kullanır. Bazen de gerekli değil diye veya ba
şına bela geleceği için kullanmayabilir.
Söyleşi yapan gazeteci/gazetecilerin ünlü Yunan filo
zofu Diyojen'e benzetildiği de olur. Gazeteci bazen bir de
dektif, bazen sır saklayan bir arkadaş, bazen kurnaz bir
diplomat, bazen başarılı bir satıcı veya pazarlamacı, bazen
bir savcı, bazen de ruhbilim uzmanı gibi çalışarak söyleşi
yoluyla haber toplamak durumundadır.
Aynı zamanda, bir manava girip geçen iki haftaya
oranla müşteriler daha az mı yoksa çok mu domates satın
aldı diye soran gazeteci de söyleşi yoluyla bilgi toplamak
tadır. Söyleşi, gazetecinin haber toplamak için başvurduğu
yollardan ancak bir tanesidir.
Başka bir tanımla, "söyleşi, haberin fazlasıyla kişisel
görüşlere dayanan kısmı olarak" ele alınabilir. Seçilmiş,
tanınmış kişilerle , örneğin bakanlar, politikacılar, parti
başkanları, üst düzey bürokratlar, işadamları, baskı grup
larının temsilcileri gibi güç/iktidar sahibi kişilerle yapılan
söyleşiler haberlerin büyük çoğunluğunu oluşturur. Bu ki
şilerin uğraşları, fikirleri, düşünceleri bakımından söyleşi
de sorulan sorular, haberlerin söyleminde yer alır. Haber
de söyleşiyi yapan anlatıcı, söyleşiyi verenler haber kayna
ğı olarak, hedeflenen izleyiciyle bir diyalog içine girerek
haberleri oluşturmayı sürdürüp giderler.
Türk gazeteciliğinde de söyleşi çok kullanılan bir ha
ber toplama yöntemidir. Yakın zamanlara kadar "falanca
kişi şu gazeteciye mülakat verdi" şeklinde yaklaşılırken,
mülakat yerine söyleşi sözcüğünün kullanılması giderek
yaygınlık kazanmaktadır. Söyleşi çok sık başvurulan bir
haber toplama yön temi olmakla birlikte, dikkat-istediği de
akıldan çıkarılmamalıdır.
Söyleşi Nasıl Yapılır?
Söyleşinin yapılması için konulmuş kesin ve katı kurallar

bulunmamaktadır. Yalnız, söyleşiyi yapan söyleşinin insan
ilişkilerinde bir deneme, bir çalışma olduğu bilincinde ol
malıdır. Bu nedenle, söyleşiyle söyleşiyi yapan ne elde
edebileceğini, ne yapabileceğini ortaya koyma fırsatını ka
zanır diyebiliriz.
Söyleşi çeşitli aşamalardan geçilerek gerçekleştirilir.
Bu aşamaları tamamlayan gazeteci, elde ettiklerini değer
lendirerek haber yapabilir. Söyleşinin birinci aşamasını,
söyleşi yapılacak olan kimseye nasıl yaklaşılır oluşturur.
Bu durum hiç kuşkusuz yapılacak söyleşinin konusuna
göre değişiklik gösterir.
Söyleşi yapmak için önce randevu almak zorunludur.
Randevu almakla söyleşinin en önemli kısımlarından biri
çözülmüş olur. Randevu alırken, gazetecinin önce kendini
tanıtması, söyleşi yapılacak kişiye sormak istediği noktala
n özet halinde belirtmesi gereklidir. Söyleşi yapılacak olan
kişiden randevu alındıktan sonra, gazeteci artık belirli gün
ve saatte gidip söyleşiyi yapmak durumundadır.
Gazetecinin söyleşi için kendini hazırlaması gerekli
dir. Hazırlık aşamasında neler yapılabilir konusunda kesin
kurallar bulunmamaktadır. Başarılı olmayan bir söyleşinin
en önemli engeli muhabirin yeteri kadar hazırlıklı olma
masıdır. Yalnız aşağıda sıralanan noktalara dikkat etmesi
genelde önerilir.
1 . Söyleşi yapılacak kişi hakkında bilgi sahibi olmalıdır.

2. Bilgi edinme bakımından, çeşitli arşivlerden yararlan
malıdır.
3 . Soru soracağı konu hakkında iyice bilgi sahibi olmalıdır.
4. Soracağı sorulan iyice düzenlemeli, mümkünse bir liste
belirlemelidir.
Temel Gazetecilik
5. Söyleşiyi veren sorulan iyi ve düzenli bir şekilde yanıt

lamaktan kaçınırsa, ona başka yönden yaklaşmak için
elinde fazla soru bulunmalıdır. Yani elinde söyleşiyi
canlı tutacak kadar çok soru olmalıdır.
Söyleşinin üçüncü aşaması ise, söyleşinin yapılmasıdır.

Karşı tarafı konuşturmak amaç olduğuna göre, söyleşinin
başlatılmasında izlenecek yöntem yaşamsal önem taşır. Bu
bakımdan, belki en uygun yol, yüzden gülümsemeyi eksik
etmeden yarı resmi bir hava içinde söze başlamaktır. Kul
lanılan sözler daima açık yüreklilikle söylenmeli, kaçamak
ifadelerden kaçınılmalıdır.
Söyleşide açık ve kesin sorular sorulmalıdır. Bu şekil
de hem söyleşi yapılan kişide güven hissi uyanır hem de
gazetecinin konuya hakim olduğu izlenimi verilir. Söyleşi
esnasında söyleşi yapılan konuşmaktan kaçınabilir, kaçak
güreşebilir, hatta hiç yanıt vermeyebilir. işte bu noktada
gazeteci buzları eritmek, karşı tarafı konuşturmak için
elinden gelen her yolu denemek durumundadır.
Söyleşi yapılan kişi soru/yanıt akışının yönünü değiş
tirmeye kalkışabilir. Bu durumda gazeteci akıllıca birtakım
sorularla söyleşiyi rayına oturtmalıdır. Söyleşide en ağır ve
esaslı soru her zaman en sona saklanmalıdır. Böyle bir so
ru başta sorulursa, söyleşi yapılan kişinin sinirlenip gaze
teciyi kovabileceği, onu kapı dışan edebileceği dikkatten
uzak tutulmamalıdır.
Temkinli ve dikkatli davranmak, söyleşi yapan gazete
cinin en büyük sorumluluğudur. Söyleşi esnasında not
defteri ve kalem kullanılabilir. Not alırken her sözcüğü
yazmamalı, aşırılığa gidilmemelidir. Not alınmasına izin
verilmezse, yaptığı söyleşiyi gazeteci kafasında iyice can
landırmalı, kilit noktaları oluşturarak en kısa zamanda ka
ğıda geçirmelidir.
Söyleşi esnasında not tutulabildiği gibi, anında banda

da alınmaktadır. Böyle bir teknik kolaylığın kullanımı not
tutma, sözleri atlama gibi zorluklann aşılmasını berabe
rinde getirmiştir. Teypler, ayrıca telefonla yapılan söyleşi
leri kaydetmek için de kullanılmaktadır. Radyo, televizyon
haberlerinde, programlannda yer alan söyleşiler canlı ola
rak verilebileceği gibi banttan da verilebilmektedir.
Söyleşi yapıldıktan sonra, toplanılanlann değerlendi
rilmesi zorunludur. Değerlendirme yapılırken, toplanan
bilgiler mantıklı bir sıraya konulur. Temel çerçeve dışında
kalanlar ise ayıklanır. Bütün bu işlemlerden sonra elde ka
lan iskelet bilgiler, önem sırasına göre düzenlenerek haber
yapılır. Ayıklamayla birlikte fazla önemli bilgi elde kalma
dıysa, o zaman söyleşi için hazırlık aşamasında öğrenilen
ler, bunlara eklenerek haber yapılma yoluna gidilir. Yapı
lan haberlerde, söyleşi yapılan kişinin kişiliğinin değil fi
kirlerinin, görüşlerinin ortaya çıkması esastır.
Söyleşi Çeşitleri
Söyleşinin çeşitleri üzerinde ilk ayrım, haber söyleşisi ve

renkli haber söyleşisi şeklindedir. Böyle bir aynına neden
gerek vardır? Bu soruya verilen yanıt, bizi yapılan ayrımın
neden yapıldığına ve ne kadar gerekli olduğuna götürür.
Haber söyleşi, olaya ait gerçekleri ve bilgileri veya her
ikisini de birden elde etmek için yapılır. Renkli haber söy
leşisi ise, söyleşi renkli haber şeklinde verileceğinden, bu
yolla elde edilen gerçekler ve bilgilerin değeri yazılacak
haberle orantılıdır.
Haber söyleşi için örnek vermek oldukça kolaydır. Her
hangi bir gazetenin ilk sayfasına bakıldığında, en önemli
haberin haber söyleşiyle gerçekleştirildiği hemen görülebi
lir. Renkli haber söyleşisi örneklerine gazetelerin başsay
fasında rastlanabildiği gibi, bunlar daha çok magazin say
falannda yer alır.
Temel Gazetecilik
Gerek haber söyleşinde gerekse renkli haber söyleşi

sinde gazetecilerin dikkat etmeleri gereken bazı noktalar
bulunmaktadır. Gazeteci, söyleşide ele alınanları iyice de
ğerlendirmeli, söyleşiyi verenin görüşlerinde önyargılann
bulunup bulunmadığına dikkat etmelidir. Söyleşide ortaya
çıkan önemli ve temel noktalar kadar, sorulan sorular söy
leşi yazılırken değerlendirilmelidir. Söyleşi, gerektiğinde
çeşitli kaynaklarla da desteklenmelidir.
Magazin haberleri içinde yer alan renkli haberler, ma
gazin gazetelerinde yer alan haberlerin büyük çoğunluğu
nu oluşturur. Bu tür haberlerin çoğu diğer haberlere göre
kişisel haberlerdir. Çoğu kez röportaj olarak adlandırılan
renkli haberler aslında çeşitli biçimlerde yapılan söyleşi
lerdir. Renkli haber şeklinde hazırlanmış röportajlara gü
nümüzde radyoda, televizyon kanallarında rastlamak ola
sıdır.
Renkli haber şeklinde hazırlanan röportajları kendi iç-
lerinde türlerine göre sınıflamak gerekmektedir:
a) lnsanın ilgisini çeken röportajlar
b) Açıklayıcı ve yorumlayıcı röportajlar
c) Biyografik röportajlar
lnsanın ilgisini çeken röportajlar adından anlaşıldığı
gibi, sıkı sıkıya haberi oluşturan olaya bağlıdır. Bu tür rö
portajlar okuyucuları, izleyicileri, dinleyicileri duygusal
yönden fazlasıyla etkilemeyi amaçlarlar. lzlerkitleyi üzen,
kızdıran, eğlendiren, sempati veya antipati uyandıran bu
tür röportajlarda, sonuç daima sona saklanır. Hikayeye
benzeyen bu tür röportajlarda mizah, acı, üzüntü, sevinç
egemen olurken, izlerkitleyi tatmin etmek veya şaşırtmak
olağandır.
lnsanın ilgisini çekme yönü ağır basan haber röportaj
lar, radyo, televizyon gazeteciliğinde yazılı basın kadar sık
lıkla kullanılır. Yazılı basında kullanılan günlük sade dilin
özellikleri, haber röportajlarda, radyo ve televizyonda kul-
l 2 56
Gazetecilikte Soy/eşinin Önemi
lanılan konuşma diline göre farklılık gösterir. Bununla bir

likte, ister gazetelerde olsun isterse radyo, televizyonda ol
sun bu tür söyleşiler anılan kitle iletişim araçlarının gü
m1müzde ayrılmaz parçalandır.
Renkli haber türünde hazırlanan röportajlann ikinci
türü, açıklayıcı ve yorumlayıcı röportajlardır. Açıklayıcı ve
yorumlayıcı röportajlarda okuyucu/izleyiciyi, içinde yaşa
nılan dünyanın karmaşık sahnelerinin arkasına götürmek
amaçlanır. Daha başka deyişle, bu tür röportajlarla neyin
neye ait olduğu gösterilmek istenilir. Açıklayıcı, yorumla
yıcı gazetecilik anlayışının bir göstergesi olduğundan, di
ğer haberlere göre daha uzundur.
Ayrıntılıdır, ciddi bir ifade taşıdığı söylenebilir. Örne
ğin çevreyi korumanın önemini veya atom enerjisinin ba
rışçı amaçlarla kullanılmasını açıklayan, yorumlayan rö
portajlar gibi.
Açıklayıcı ve yorumlayıcı röportajlara, günümüzde
yazılı basında olduğu kadar tematik radyo, televizyon ka
nallannda da sıkça rastlamak mümkündür. Bu tür röpor
tajlarda insanın ilgisini çekmek önemli olduğu gibi, olay
ların perde arkasına da götürmek ön planda yer alır.
Açıklayıcı ve yorumlayıcı röportajın bir alt türü ise bir
şeyin nasıl yapıldığını gösteren röportajdır diyebiliriz. Bu
tür röportajda, elde bulunan malzeme derinliğine işlenir.
Açıklamanın yanında, yol gösterme yer alır. Fikirlerden
çok, fiziksel eylemlere yöneldiğini söylemek mümkündür.
Yöntem ve teknikleri öğretmeyi amaçlayan bu tür röpor
tajlara gazetelerde, dergilerde, radyo, televizyonda rastla
nabilir.
Yemek nasıl yapılır, çiçek nasıl yetiştirilir, süs bitkile
rine, ev hayvanlarına nasıl bakılır ve benzeri şeklinde yapı
lan röportajlar bu türün tipik örnekleridir. Hiç kuşkusuz
bu röportajları yapanların becerikli, pratik olmalan gere
kir. Çıkan söyleşilerin edebi niteliği hemen hemen hiç
l 2 s1
Temel Gazetecilik
yoktur. Yaratıcı niteliği ağır basmaktadır. Bu yüzden, açık

lama için şekil, şema, resim ve benzeri görüntü malzeme
sine yer verilmesi zorunlu olmaktadır.
Renkli haber türünde hazırlanan röportajların üçüncü
türü olan biyografik röportajların yayınlanması yerleşmiş
bir uygulamadır. Birçok dergi, radyo ve televizyonda bi
yografik röportajlara rastlanılmaktadır. insanın kişiliğinin
sorgulanması, araştırılması şeklinde nitelendirilecek olan
biyografik röportaj , günümüzde geleneksel gazeteciliğin
olmazsa olmazları arasında yer almaktadır.
Biyografik röportajlar, yerel olarak yapılıyorsa gazete
lerde yayınlandıkları ölçüde, acil olarak kaleme alınmış,
rutin, monoton yazılar olmaktan öte geçemezler. Ulusal
dağıtıma sahip dergilerde çıkarlarsa, titizlikle hazırlanırlar.
Dergiler, gazetelere göre daha çok biyografik röportaj ya
parlar. Bununla birlikte televizyonda, radyoda, dergiler
kadar röportaj yapılan kişinin kişiliğini iyi bir şekilde ta
nımlayan ve tanıtan röportajlara da yer verilmektedir.
Biyografik röportajın bir diğer şekli ise tarihi röportaj
lardır. Bu tür röportajların konulan arasında insanların
doğum, evlenme, ölüm yıldönümleri, tiyatrolar, sanat eser
leri, kentsel yıkıntılar, buluşlar, keşifler, binaların temel
atma ve açılış törenleri yer almaktadır. Dünyada var olan
her şeyin tarihi veya hikayesi olduğu dikkate alınınca, ta
rihi röportaj konulan çok çeşitli ve zengindir. Hiç kuşku
suz, özgün ve taze fikir getirmek her zaman kolay değildir.
lnsanlann başından geçen çeşitli maceralar, özellikle
aya seyahat, uzay yolculukları, çeşitli savaşlar, denizaltı se
rüvenleri, biyografik röportajlar bakımından bazı yakla
şımların kullanılmasını beraberinde getirmiştir. Bu tür bi
yografik röportajlar, üzerinden gizlilik kaydı kaldırılan ar
şivlerden yararlanılarak, savaş sırasında olayların izlenme
si veya uzay alanındaki gelişmelere vurgu yapılarak hazır
lanmaktadır. Amaç ise, çeşitli kesitlerin portresini çizmek-
l 2 58
tir. Olumlu bir hava içinde hazırlanan bu tür röportajlar

da, izlerkitleyi bilgilendirmek istenilmektedir.
Söyleşi çeşitleri bakımından ikinci bir ayrım, söyleşi
nin türüne göre yapılan bir ayrımdır. Bu ayrıma pek çok
gazetecilik kitaplarında rastlamak olağandır. Yapılan bu ay
nında, söyleşiler için beşli bir ayrım kullanılmaktadır:
1. Haber söyleşi
2. Telefonla söyleşi
3. Hazırlıklı söyleşi
4. Rasgele söyleşi
5. Sempozyum söyleşi
Haber Söyleşi
Haber söyleşide gazeteciyle söyleşi yapılacak kaynak ara

sındaki konuşma çok kısa bir süre içinde gerçekleşir. Bu
gibi durumlarda, gazetecinin elinde söyleşi yapılacak kişi
hakkında esaslı bir kanıt veya haber oluşturacak bazı
önemli bilgiler bulunmaktadır. Örnek verilecek olursa, ta
nınmış bir kişinin döviz kaçakçılığı yaptığını gazeteci be
lirlemiştir. Elinde yeterli kanıtlar bulunmaktadır. Bu du
rumun daha açıklığa kavuşması ve aydınlatılması için, bu
kişiye sorular sorularak istenilen bilgiye ulaşılmaya çalışı
lır.
Telefonla Söyleşi
Bu söyleşi şekli, haber söyleşinin daha da kısaltılmış şekli

dir. Telefonla söyleşi, her gün çok sayıda yapıldığından,
gazetecilerin çok fazla alışık oldukları bir söyleşi şeklidir.
Yalnız, söyleşi yapılırken, sorulacak soruların açık ve iyi
bir şekilde düzenlenmiş olması gerekir.
Hazırlıklı Söyleşi
Hazırlıklı söyleşi yapılacaksa, söyleşi öncesi sorulacak bü

tün soruların en ufak ayrıntısına kadar hazırlanması zo
runludur. Hatta soruların öncelik ve sonralık sırası bile be
lirlenir. Daha başka deyişle, söyleşi yapılacak kişinin kar
şısına gazeteciler hazır olarak giderler.
Bazen yapılan bütün hazırlığa karşın, sorulara yeterli
yanıt alınamayabilir. Alınsa bile işe yaramayabilir. Güç du
rumlarda da olsun, her şekilde denenmesi gerekli olan bir
söyleşi türüdür.
Rasgele Söyleşi
Çok yaygın, fakat aynı zamanda yapılması çok güç olan bir
söyleşi türüdür. Gazetecinin bu tür söyleşide, karşısında
kinin güvenini kazanmak için onu ikna etmesi gerekebile
ceği gibi, karşısındakinin hiç yanıt vermeyeceğini veya hiç
aldırmayacağını da hesaba katması gerekebilir. Yani gaze
teci, bu tür söyleşide toplayacağı yanıtların gelişigüzel ola
cağını, hatta hiç amacına ulaşamayabileceğini baştan bil
mektedir. Hiç yoktan iyidir diyerek, bazı ipuçları elde
edebilirim umuduyla bu tür söyleşiye başvurmaktadır.
Sempozyum Söyleşi
Sempozyum söyleşi, genellikle bilgi sahibi kişilerin görüş

lerini almak için başvurulan bir yoldur. Sempozyum söyle
şiyi yapan gazeteciler genelde deneyimli, usta gazeteciler
dir. Bu tür söyleşiyi oluşturacak malzemeyi, telefonla veya
seçilmiş kişileri ziyaret ederek toplarlar. Bu tür söyleşilerin
konulan, genellikle gazetenin üzerinde parmak bastığı ko
nular arasından seçilir. Sempozyum söyleşi kaleme alınır
ken, konuşulanların sürekliliğini gösterecek şekilde veya
yarı renkli haber şeklinde kaleme alınabilir.
! 2 60
IV. KISIM
Haber Yazma
14. BÖLÜM
Haber Yazma: Temel Kurallar
Haberin İçinde lnsan Ôğesini Tanımlama
Haberler iyi özetledikleri veya hikaye ettikleri ölçüde olay

lar/gerçeklere anlam kazandırır. Olaylann içinde gerçek
liklerin kurulması, canlandırılması, insanlara aktarılması
haberin söylemi içinde gerçekleşir. Bir söylem olarak ha
ber ise, haber kaynaklan, anlatıcı, hedeflenen izlerkitle
arasında bir diyalogtur. Hiç kuşkusuz, olaylann/gerçeklik
lerin kurgulanması sırasında, olay/olaylar içinde yer alan
insanlar büyük bir yer tutarlar. Daha başka deyişle, in
san/insanlar olay/olayların en önemli hammaddesini oluş
tururlar. Aynca, olay/olaylann aynlmaz parçalandırlar.
Haberlerde yer alan insanların bazılan seçilmiş kişiler
olarak devlet başkam, başbakan, bakanlar, parti önderleri,
önde gelen politikacılar, bürokratlar, işadamları, bilim
adamları, polisler yargıçlar, çeşitli baskı gruplarının sözcü
leri olabilirler. Bazılan ise, sıradan sokaktaki adam olarak
haberlerde yer işgal edebilirler. Asıl önemli olan ise, seçkin
veya sıradışı insanlann haberlerde nasıl tanımlandığıdır.
1 263
Temel Gazetecilik
Haberin içinde "kim" olarak tanımlanacak insan öğe

sini, haberi yaparken betimlemek ve tanımlamak ise ol
dukça dikkat ister. Haberde insanı betimleme ve tanımla
ma hiçbir zaman biyografi kaleme alınır şeklinde yapıl
maz. Biyografide yer alan bazı özellikler, haberde insan
öğesini betimlemede ve tanımlamada kullanılmakla birlik
te, kendine özgü özellikler taşır. Olay/olayların haberleşti
rilmesi sırasında betimlenmesi/tanımlanması gereken in
san öğesinin adı, yaşı, cinsiyeti, unvanı, lakabı, nerede
oturduğu veya mesleği (hepsi veya bazıları) mümkün ol
duğu ölçüde doğru bir şekilde haberin içine yerleştirilir.
Ayrıca, betimlenmek/tanımlanmak istenilen insan öğesinin
kendine özgü bazı özellikleri öne çıkartılabilmek, vurgu
lanabilmek için gayret gösterilir.
Haberlerde yer alan kişi/kişiler özne olarak ele alınır
ken, haberi yazan gazeteciye fazlasıyla iş düşer. Gazeteci
anlatıcı olarak haberinde yer alan kişi/kişileri izlerkitleye
tanıtabilmek için onu betimleme ve tanımlama yanında,
ayrıı zamanda bu kişi/kişilerin yaptıklarını, söylediklerini
halkın kullandığı dile aktarmak ve dönüştürmek duru
mundadır. Bu nedenle, haberini yazarken gazeteci kendi
fikrini söylemez, haberlerini üçüncü tekil şahıs olarak ka
leme alır. "Ben, benim, bana, biz, bizim, bize" gibi sözcük
leri ancak haberde yer alan kişi ve kişilere gönderme yapa
rak kullanır.
Haberde Üslup ve Ônemi
Haberde üslup denilince, akla habercilikte kullanılan temel

ilkeler ve gereklerin birlikte bulunması ve kullanımı gelir.
Genelde sadelik, kesinlik, canlılık, doğrudan doğruya oluş,
konu üzerinde durma, özgünlük, açıklık, özü verme ve
doğruluk haberin üslubunda yer alır. Doğal olarak, yuka
rıda sayılan niteliklerin hiçbiri kesinlik ifade etmez.
1 264
Haber üslubu, dilin iyi bir şekilde kullanımını zorunlu

kılmaktadır. Haber yazılırken haberde sadelik, kesinlik,
canlılık, doğruluk, açıklık, özgünlük dikkate alınmalıdır.
Aynı zamanda, haberde doğrudan ve özü verecek bir ifade
gerekmektedir. Daha doğrusu üslup, Türkçenin iyi ve doğ
ru olarak kullanılmasıdır.
Türkçenin doğru ve iyi olarak kullanılmasından kasıt
adların, fiillerin (yüklemlerin) , tümleçlerin yerli yerinde
olması, kullanılacak zarflann, sıfatlann iyi seçilmesidir. Bu
yönden, Türkçe dilbilgisi kurallan iyi bir şekilde bilinme
lidir. Seçilen sözcüklerin diziminde, dilbilgisi kurallan iyi
uygulanmalıdır.
Haberde üslubun önemi bakımından aşağıdaki örnek
anılmaya değer. Fransız Dışişleri bakanlanndan Clemen
ceau, La justice (Adalet) gazetesinin Yazıişleri Müdürüy
ken, işe yeni başlayan bir muhabire, haberde üslubun öne
mini anlatmak bakımından şunlan söylemiştir:
Genç ada m, bir cümle yazarken önce bir a d, b ir fi il, bir de

tümleç kullanacaksın. Sıfat kullanmak istiyorsan, önce be
nim iznimi a lmalısın.
Clemenceau'nun bu sözlerinin, gazetecilikte sıfatlann yerli

yerinde kullanılmasının, haberin üslubu bakımından önem
li olduğu kadar, haberciliğin temellerini bozmaması yö
nünden ne kadar dikkat gösterilmesi gerektiğine işaret et
tiği açıktır. Sıfat kullanılması, haberin karmaşık hale gel
mesine yol açtığından işleri kanştırmaktadır. Aynı durum,
zarflar bakımından da söz konusudur.
Asıl önemli olan, haberin üslubu yönünden fiillerin
kullanımıdır. Fiillerin zamanı yerli yerinde olmazsa, bir
cümlede başka, diğerinde başka fiil zamanı kullanılırsa ha
ber üslubundan söz edilemeyecektir. Bu bakımdan, muha
birin en büyük sorumluluğu, yazdığı haberde fiillerin birbi-
l 26 5
Temel Gazetecilik
rini iyi bir şekilde izleyip izlemediğini, aynı zamanlann kul

lanılıp kullanılmadığını denetlemek şeklinde olmalıdır.
Fiil zamanlarının yanında, fiillerin etken ve edilgen
şekilde kullanılma durumları, haberin üslubunda büyük
rol oynamaktadır. Aslında, etken fiilleri kullanmak, oku
yucunun cümleler arasındaki bağıntıyı kaybetmemesi ba
kımından önemlidir.
Ömek:
Emekli General Hasan Kılıç, dün akşam Kasımpaşa Deniz
Hastanesi' nde öldü. l 904'te Kayseri'de doğan Emekli Ko rgeneral
Kılıç, Harp Okulu'nu b itirdikten sonra muhtelif askeri ko muta
kademelerinde bulundu. Emekli Ko rgeneral Hasan Kılıç'ın c ena
zesi yann askeri törenle kaldınlarak Zinc irlikuyu'daki aile me
zarlığında toprağa veri lecek. . .
Edilgen fiillerin tercih edildiği durumlar olabilir.

Ömek:
lran'daki so n deprem felaketi için Kızılay tarafından bin iki
yüz adet çadır, muhtelif yiyec ek ve içecek maddesi gönderildi.
Yardım malzemesi karayo luyla yola çıkarıldı.
Türk yazılı basınında, 1 982 yılı sonlarına kadar kitap

Türkçesinden esinlenilerek -miş'li geçmiş zaman kullanıl
mıştır. Gazeteler, 1982'den sonra fiil zamanı kullanma yö
nünden, -di'li geçmiş zaman ve şimdiki zamanın hikayesi
ne dönmüşlerdir.
Unvanlann, Adlann Doğru Olarak Belirtilmesi
Haberi haber yapan, insanlar ve insanların birbirleriyle

olan ilişkileridir. Haberi oluşturan kişilerin adlannın ve
unvanlannın doğru olarak yazılıp ve belirtilmesi, hem ha
berde doğruluk gereğine uyma hem de okuyucunun suç
lamasını önleme bakımından önemlidir.
1 266
Ömek:
"Doktor Ahmet Girmiş" yerine "Eczacı Ahmet Girmiş" de-
mek gibi veya:
D eniz Kuvvetlerinde " Amiral" yerine "General" demek gibi.
Aynı durum, adresler için de aynı derecede önemlidir.
Ömek:
Olay " Yenişehir" de geçmiştir, fakat muhabir " Yenimahal
le" de olduğunu yazmıştır.
Veya:
Olayın olduğu sokağın a dı "Lale sokak"tır, muha bir "Güneş
sokak" diye yazmıştır.
Ev, sokak ve cadde numaralan için yapılan karışıklık
lardan da daima kaçınmak gerekmektedir.
Yazım (lmla), Noktalama ve Kısaltmalar
Haberi haber yapan, kullanılan sözcükler kadar bunların

yazımının doğru olup olmadığıdır. Yazılı basın için yazım
ne kadar önemliyse, sözlü basın için de sözcüklerin doğru
olarak telaffuz edilmesi o derecede önem taşımaktadır.
Yazılı basın bakımından yazımın doğru olması, kamu
oyuna doğru bilgi verilmesi bakımından yaşamsaldır. Ger
çi, Türkçe yazıldığı gibi okunduğundan, muhabirlerin ya
zım hatası yapmalan olanaksızdır denilmektedir. Buna
karşın, bu yola sık sık gidildiği de görülmektedir. Bu ba
kımdan, muhabirin elinin altında daima "Yazım Kılavuzu"
ile "Türkçe Sözlük" bulunması zorunludur.
Noktalama, haber cümlelerini birbirinden ayırma, cüm
lelerde bazı önemli noktaları belirtme bakımından önemle
kullanılmalıdır. Kısaltmalarda ise, · en çok dikkat edilecek
nokta, çok alışılmış ve yadırganmayacak kısaltmaların kul
lanılması gereğidir. Gazeteler ve diğer yayın organlan, ken
dileri kısaltmalar yapıp okuyanın yanlış anlamasına neden
olmamalıdır.
SN ve lK Kuralı ve Uygulaması
Her haberin bir giriş bölümü ve bunu izleyen "gövde" diye

adlandınlan diğer bölümleri bulunur. Haberin girişinde
ideal olarak istenilen altı sorunun yanıtının verilmesidir.
Bu altı soruyu oluşturan soru edatlan ise şunlardır:
NE-NEREDE-NE ZAMAN-NEDEN-NASIL-KlM?
Bu altı soru bir arada bulunduğu zaman, basit dilbilgisi

kurallarına göre, özne ve yüklemden oluşan cümleyi ku
rar. Aynı zamanda zaman, yer, durum ve nedeni gösteren
sıfat ve zarfları da içine alır. Anılan soruların yerli yerinde
kullanılmasıyla haberin girişi, haberin esasını verecek şe
kilde düzenlenmiş olur. Haberin geri kalan kısmı ise, giriş
te özet olarak söylenenlerin belirli bir oran içinde genişle
tilmesi şeklinde düzenlenir.
Bu altı soruyu yanıtlamak yönünden geliştirilmiş olan
kurala, 5N ve JK Kuralı adı verilmektedir. 5N ve JK'nın
genelde haberin girişinde bulunması istenilir. Yalnız çoğu
kez hepsi bir arada bulunmaz. ima yoluyla kullanılması ise
olağandır.
5N ve lK kuralının tam anlamıyla kullanıldığı bir ör
nek aşağıda verilmektedir:
ômek:
Ulus meydanında Ateş Gö zlükçüsü dün akşa m, eski sabıka
lı Ahmet G ül tarafından mağa za nın ca mla n kesilmek ve kırıl
ma k suretiyle soyulara k kasa dan pa ra ve altın alındı.
Sorular Yamtlar
Ne oldu? Mağaza soyma
Kim bu işi yaptı? Ahmet Gül
Ne zaman oldu? Dün akşam
Nerede oldu? Ulus meydanında,
Ateş Gözlükçüsünde
1 268
Nasıl yapıldı? Mağazanın camlan kesilmek ve

kınlmak suretiyle
Neden yapıldı? Para ve alun almak için
Bazen 5N ve JK'nın biri diğerlerine oranla daha önemli
olabilir. Bu durum, yazının girişinde baştan belirtilir.
Ömek:
Kim?
Devlet Su lşleri Genel Müdürü Suphi Güç, Ankara-lstanbul
karayolunda geçirdiği trafik kazasında öldü.
"Ne" sorusu ile başlayan giriş, "kim" ile başlayan gi

rişten daha az önemli kişiler için kullanılır. "Nerede", "ne
zaman," "nasıl" ve "neden" ile başlayan haber girişleri di
ğerlerine oranla daha az uygulaması olanlardır.
Ömek:
Ne?
lstanbul-Ankara demiryolundaki tren kazasında, ateşçi Meh
met Kaya ağır yaralanarak Ankara Devlet Demiryollan Hastane
si'ne kaldırıldı.
Ters Piramit Kuralı
Haber yazma kuralları içinde en eskisi, en çok kullanılanı

ters piramit kuralıdır. Bu kurala göre, toplanan bilgiler il
giye göre azalan bir sıra izler. Şöyle ki, en önemli bilgiler
en başa konulur; sonra azalan bir sıra izlenerek diğerleri
sıralanır. Ters piramit kuralı, tıpkı mimaride olduğu gibi
bloklann sıralanması gibidir. Ciddi haberlerin yazılması
bu formaya oldukça kolay uygulanabilir.
"Ters piramit kuralı"nın temeli, 19. yüzyılda Ameri
kan lç Savaşı ( 186 1-1865) sırasında atılmıştır. Telgrafın
kullamm1 da zaten hu döneme rastlar. lç savaş sırasıt).da
Amerikalı gazeteciler, telgraftan haberleri ulaştırmak için
yararlanmıştır. Telgraf hatlarının o sıralarda düzgün ça-
l 269
Temel Gazetecilik
lışmaması nedeniyle, gazetelerin savaş hattına gönderdik

leri muhabirler, topladıklarının bir anda verilemeyeceğin
den korktuklarından, haberlerin girişine olabildiği ölçüde
bilgiyi doldurma yolunu tutmuşlardır. Daha başka deyişle,
haberlerin girişi genelde 5N ve l.K'nın içinde yer aldığı,
olayın tümden özetini veren bir giriş şeklinde düzenlen
miştir.
Kural, Amerikan lç Savaşı'ndan sonra basın sendikala
rı ve haber ajanslarının telgraf hatlarıyla haber vermeyi
uygun görmeleriyle mükemmel bir hale gelmiştir. Teleksin
haber ulaştırma için kullanılmasından önce, ters piramit
kuralına göre haberler tüm olarak verilmez, ancak baş pa
ragrafları geçilirdi. Daha sonra ise geri kalan bölümleri,
gövdesi gönderilirdi. Gün içinde yeni ilk paragraflar gön
derilerek haber taze bir hale getirilirdi.
Ters piramit kuralım uygulamayı Avrupa'da yerel ba
sın da benimseyince, gazetecilik alanında kendisine pek
çok taraftar bulmuş oldu. Zamanla da, gazetecilikte belli
başlı kurallardan biri haline geldi. Hala çok kullanılan bir
gazetecilik kuralıdır. Bununla beraber, yine de eleştiril
mektedir. Yalnız, lehinde ileri sürülen görüşler çok fazla
dır. Bunları şöyle sıralamak mümkündür:
1. Okumayı kolaylaştırır, tekrarı önler.

2. Merakı tatmin eder.
3. Sayfa düzenini kolaylaştırır.
4. Başlık atmada kolaylık sağlar.
5. Haberi daraltma ve genişletme olanaklarını hazır
lar.
6. Hızlı olarak haber yazmayı sağlar.
Ters piramit kuralının uygulaması için bir örnek vere

cek olursak:
llk para graf, haberi özetler; ikinci paragraf, örneğin zarar

göre n tarafın görüşünü yansıtır; üç ünc ü paragraf, zararın
tanımını yapar; daha sonraki paragraflarda ise, zarar veren
tarafın tanıtılması ve a ynntılar yer a lır."
Özetle ters piramit kuralında her paragraf kendinden önce

gelene oranla daha az önemli bir şekilde sıralanır.
Dörtgen ve Kare Kuralı
Ters piramit kuralının dışında en çok kullanılan haber

yazma kuralı, dörtgen veya kare kuralıdır. Haber yazmada
eğilim özü verme şekline dönüştüğünden, aynntılann aza
lan bir sıra izlemesi de daha az kullanılır olmaktadır. Yazılı
basının, radyo televizyona çok şey kaptırdığı düşünülürse,
bu nedenle yazılı basının vereceği haberlerde yoruma yer
vermesi gerekliliği açık seçik ortaya çıkmaktadır.
Dörtgen veya kare kuralı yorumlayıcı haberler için ge
liştirilmiş haber yazma biçimidir. Bu kural, haberi yorum
layıcı olarak yazacak muhabir tarafından, haberi anlamlı
bir çerçeveye oturtabilmek için kullanılmaktadır. Bu kura
la göre, haberi blok veya kareler olarak düşünmek gerek
mektedir. Bir örnek verecek olursak:
Haberi iki b lok ve ya iki kare olarak düşünelim: l lk karedeki

paragrafların önem i, o kuyucu bakımından e şdeğerde dir.
Zate n böyle bir haberde flaş haber ile yorumlayıc ı malzeme
bir arada kulla nıldığında n, iki kareden b iri, haberin girişin
de yata y, diğe ri ise dikey şekilde düze nlenir.
Dörtgen kuralına göre yazılan bir haberde paragrafların

her biri eşdeğer olduğundan, okuyucu haberin hepsini
okumadan tamamını anlayamaz. Bu tür haberler, belgeleri,
fikirleri yorumlayıp değerlendiren haberlerdir. Paragraflar
Temel Gazetecilik
bağlayıcı cümleleriyle birbirlerine bağlıdır. Çoğu kez, olay

lan derinliğine vermek, anlam kazandırmak, özgeçmişi yo
rumlamak bakımından bu kuraldan yararlanılmaktadır. Bu
kuralı uygularken, özellikle "neden" sorusu üzerinde du
rulmaktadır.
Diğer Haber Yazma Kurallan
Yukarıda sıralanan haber yazma kuralları dışında en çok

kullanılan haber yazma kuralı normal piramit kuralıdır.
Ters piramit kuralının tümden tersi şeklinde bir düzenle
meyle hazırlanan bir haber türüdür. Ayrıntıdan başlanarak
esasa ulaşmayı hedef alan bir kuraldır. Günümüzde renkli
haber yazmada kullanılan bu kurala en çok magazin gaze
teciliğinde rastlamak olağandır.
Normal piramit dışında en çok kullanılan haber yaz
ma kuralı ise konuşma tarzında haber yazmaktır. Radyo ve
televizyon gazeteciliğinin temelini oluşturan bu kural, sa
mimi bir ifade ve basit bir dille haber yazmayı hedef al
maktadır.
Bütün sıralanan kurallar dışında en az kullanılan ise,
ters piramit kuralı ile kare kuralının birleştirilmesidir. Bu
kural, genelde tarihi olaylann haber değeri taşıyacak şe
kilde değerlendirilmesinde kullanılır.
1 5. BÖLÜM
Haber Girişi ve Çeşitleri
Giriş Tanımı ve Özellikleri
Haberin girişi veya gazetecilikte, Türkçede kullanılan te

rimle "flaşı", büyük ölçüde haberin bütününün yapısını
kararlaştınr. Haberin girişi eğer kaba ve aynı zamanda sı
kıcıysa, gövdesi sadece tekrardan ibaret kalır. Artık haberi
üç kez anlatacak şekilde düzenlenen haber yapısının çok
tan modası geçmiştir. Yalnız, bu yol zaman zaman dene
yimsizler tarafından sık sık kullanılmaktadır. Eski anlayışa
göre, haberde başlık haberi vermekte, bunun yanında ol
dukça kapsamlı, ayrıntılı bir girişle habere girilmekteydi.
Haberin gövdesi içinde, girişte kullanılan ayrıntılar bir ve
ya iki kez tekrarlanmaktaydı.
Bugünkü haber girişi anlayışına göre, gazeteciler giriş
yazarlarken, topladıklan bilgileri kısımlar halinde düşün
mek zorunda kalmaktadırlar. Ellerindeki bilgileri değer
lendirip bir süzgeçten geçirdikten sonra, girişlerini yaz
maktadırlar. Böylelikle, ellerindeki bilgilerin en önemli
1 213
Temel Gazetecilik
kısmı, haberin girişini oluşturacak şekilde düzenlemeye

tabi tutulmaktadır. Muhabirin geniş ölçüde takdir yetkisi
ni kullanmasından sonra haber girişi yazılmaktadır. Bu
yaklaşım şekli, haberin az ve öz olarak verilmesidir.
Yeni habercilik anlayışı, haberin az ve özü vermesine
yöneldiğinden, ilk paragraf haberin girişi olmaktadır. lkin
ci paragraf ise, yine eskiden alışılmış olduğu gibi, ayrıntılı
bir paragraf şeklinde olayın özetini vermektedir. Bundan
sonra kullanılan diğer paragraflar ise, birinci ve ikinci pa
ragraflarda dokunulan ayrıntıların genişletilerek azalan
önem sırasına göre düzenlenmesidir. Ters piramit kuralına
göre anlatılan bu haber yazım şeklinde, haber alttan kesil
diğindeyse değerinden pek kaybetmemektedir.
Ters piramit kuralına göre, haber girişinde 5N ve JK
kuralına fazlasıyla dikkat gerekmektedir. Ayrıca, haberde
doğruluk, açıklık, kesinlik, sadelik gereklerine dikkat edil
mesi, kimden alındığının açıklanması, haber girişinde yer
alacak önemli noktalardır.
Haber Girişi Yönünden Yapılan Sınıflamalar
Haber girişleri çeşitli açılardan sınıflanarak değerlendiril

mektedir. Yapılan sınıflamaları üç ana kümeye ayırmak
mümkündür.
l . Şekil bakımından girişler
2. 5N ve 1Kkuralının uygulanması bakımından
girişler
3 . Üslup bakımından girişler.
Şekil Bakımından Girişler
Bu tip girişler, daha çok haberin tek veya çok nedeni olup
olmadığı üzerinde duran girişlerdir. Daha doğru bir deyiş
le, tek veya çok olayın haberi oluşturması üzerinde inşa
edilmiştir.
Tek Olaylı Giriş
Tek fikir, tek cümle klişesinin bir göstergesidir. Genellikle

ters piramit kuralının getirdiği bir özelliktir. Böyle bir giriş
kullanıldığı zaman, ilk cümle tek olayı anlatır. Arkadan
gelen ikinci paragraf ise, olayın nasıl oluştuğunu gösterir.
Diğer paragraflar olayın ayrıntıları üzerine dizilir. Bu tip
girişle başlayan haberin dizilişi, tıpkı bir merdivene ben
zemektedir.
Bu şekil bir girişin bazı avantajları da yok değildir. El
dekiler bir kısıtlamaya tabi tutulmakta, kullanılacak olan
lar seçildikten sonra, gerekli açıklayıcı bilgilerle birlikte
kullanılabilmektedir. Bu şekilde, hem az ve öz verilmekte
hem de haberin gerekli yere sığdırılması kolaylaşmaktadır.
Tek olaylı giriş, genellikle konuşma haberlerini verirken
kullanılmaktadır.
Ömek:
Milli Eğitim Bakanı l smail Arar, Üniversiteler yasa tasarısı
nın esaslan ve özellikleri hakkında bilgi vermek üzere dün bir
basın toplantısı düzenledi. l smail Arar, bu toplantıda, tasarıya
yön vere� temeller ve reformist a çıdan a nla mlı noktala r üzerin
de durarak, üniversite öğreniminin belirli bir ücrete tabi o lma
yacağını söyledi.
Çok Olaylı Giriş
Çeşitli yönleri bulunan bir haberde, bu durumun girişte

belirtilmesi gereklidir. Başlangıçta yapılacak olan ise, giriş
te kullanılacak olan ayrıntıların girişin uzunluğu düşünü
lerek ayarlanmasıdır. Çok olaylı girişin şekli ise, pek düz
gün olmayan bir merdiveni andırmaktadır.
Çok olaylı giriş kullanılarak yazılan haberler, yine ters
piramit kuralına yakın bir biçimde düzenlenmektedir. Bu
nunla beraber, böyle haberleri kısaltma pek kolay olma-
1 2 75
Temel Gazetecilik
maktadır. Çok olaylı giriş kullanılarak yazılan haberlerde,

olaylar sayılan oranında ya aynı giriş içinde özetlenebilir
ya da ayrı ayrı girişlerin birbirine bağlı olarak kullanılması
yoluna gidilir. Böyle girişler için örnekler aşağıdadır:
Omek 1:
Ankara- lstanbul karayolunun 56. kilometresinde dün saba
ha karşı bir otobüs kazası oldu. Anka ra'dan lstanbul'a gitmekte
o lan Gezgin Turizm Şirketi'ne a it 06 EA 075 pla ka lı yolcu o to
büsü, karşı yönden ge lmekte olan 36 FC 644 sayılı özel o to mo
bille çarpıştı. Kaza sonunda özel o to mobilin şoförü ko ma ha lin
de Etimesgut Hava Hastanesi'ne kaldırıldı. Otomo bilin arkasında
o turanlar kazayı hafif sıynklarla atlattılar.
Omek 2:
Şiddetli soğuk dalgası Ege Bölgesi'nden Doğu Anadolu' ya
kaymaya başladı. Şiddetli soğukla birlikte kar yağışı da hızlandı.
Süre kli yağan kar yüzünden ba zı il ve ilçele rin civar köyle rle
o lan karayolu ve telefon bağlantısı kes ik bulunuyor.
Hava sıcaklığı düşmeye devam ediyo r. Meteoro lo ji Genel
M üdürlüğü'nden alınan bilgile re göre dün en düşük hava sıcak-
lıkla n ş öyle: . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .
Hakkari'nin Yüksekova ilçesi ile gere k karayo lu gerekse te
lefon bağlantısı şiddetli kar fırtınası yüzünden üç gündür kesik.
Telsiz aracılığı ile bağlantı ku rulmaya çalışılıyo r.
Soğukla nn bir süre daha devam edeceği, hava sıcaklığın ın
Batı'dan başlamak üzere yavaş yavaş a rtacağı bildiriliyor.
SN ve lK Kuralına Göre Girişler
Bu tip girişler, 5N ve JK kuralım oluşturan soru edatları

nın birinin önemli olduğu ve ağır bastığı giriş tipidir.
Kim örneği:
Cumhurbaşkanı T urgut Özal, dün ka lbinin durması sonucu
Ankara Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastahanesi'nde öldü.
1 2 76
Haber Girişi ve Çeşitleri
Nerede örneği:
lstanbul'da dün akşamdan beri yoğun sis y üzünden Kartal
Ya lova vapur seferleri aksıyor.
Ne zaman örneği:
Bugün sabah saat altı sırala rında Malatya'da çok şiddetli bir
deprem oldu.
Neden örneği:
Toprak kayması yüzünden, Konya-Karaman a rasında a ra ç
lara güç yol verilebiliyor.
Nasıl örneği:
Kötü hava koşulla n n edeniyle, THY'na a it bir Airbus uça
ğı, çok güç koşulla r a ltında, Ankara Esenboğa havaa lamna ine
bildi.
Ne örneği:
ltalya'da Etna yanardağı lav çıkartmaya başla dı.
Üslup Bakımından Girişler
Üslup bakımından girişler kendilerine göre bazı özellikler

taşırlar. Bunları şöyle sıralamak mümkündür:
1 . Haberi on-on beş sözcükle özetlemesi,

2. Okuyucunun hemen ilgisini çekmesi, ilgiyi sürdü
recek nitelikte olması.
3. Olayı tam ve doğru olarak vermesi,
4. Olayın en ilgi çekecek yönünün girişte yer alması.
Üslup bakımından girişler, taşıdıkları özellikler gibi,

kendi aralannda da bazı sınıflamalara tabi tutulur. Bunun
la beraber, sınıflamalar bir yana, Türk gazeteciliğinde en
çok kullanılan giriş tiplerinden örneklerin aşağıda veril
mesi uygun görülmüştür.
Doğrudan Doğruya Anlanmlı Giriş
Türkçenin çeşitli şekillerde kullanımıyla hazırlanan giriş

türüdür.
Ömek 1:
On dört yaşındaki lngiliz ço cuğu T imo thy Dewey, esrar
satmak suçundan yargılandığı l stanbul 3. Ağır Ceza Mahkeme
si'nde dün altı yıl üç ay hapis cezasına çarptırıldı.
Ömek 2:
Altındağ Belediye Temizlik i şleri çalışanlarının kırk araçla
günde ortalama sekiz yüz to n çöp to pladıklan açıklandı.
Dolaylı Anlatımlı Giriş
Doğrudan doğruya anlatımlı giriş gibi, Türkçenin çeşitli

şekillerde kullanımıyla yazılır.
Ömek:
" Amcamın gelini Fındık Güleryüz'ü ben öldürdüm" deme
siyle Hasan Güleryüz' ün katil o lduğu kanıtlandı.
Kapalı Giriş
Türk gazeteciliğinde sık rastlanan giriş tiplerindendir. Ka

palı giriş, aslında haberin yanlış değerlendirilmesinin bir
sonucudur. Acele haber yazma telaşı içinde olan gazeteci
lerin, önemli noktalardan birini gözden kaçırmaları, bu tür
haber girişlerinin yazılmasına neden olmaktadır. Zaman
zaman da haberde tümden doğrulanamayan bazı noktalar
varsa, fakat haberin verilmesi de gerekiyorsa kapalı girişle
haber verilmektedir.
Ömek:
Ankara Emniyet Müdürü, Aydınlıkevler'deki Güneş odun
deposunu so yduklan iddiasıyla yakalanan, Hasan Gümüş ve Hü
seyin Küçük' ün verdikleri ifa deler üzerine, Ahmet Kılıç ve Meh
met Küçük'ün aranmasına başlandığını söyledi.
1 2 78
Haber Girişi ve Çeşideri
Bu örneğin doğru olarak yazılmış şekli aşağıdadır:
Ahmet Kılıç ile Mehmet Küçük'ün Aydın lıkevler'deki Gü

neş odun deposunu, Ha san Gümüş ve Hüseyin Küçük ile birlik
te soydukla n, An ka ra Emniyet Müdürü ta rafından a çıklandı.
Yığma Giriş
Eski gazetecilik anlayışına göre, giriş cümlesinin özet ha

linde yazılması egemen olmuştur. Yığma giriş veya diğer
adıyla özet giriş bugün de zaman zaman kullanılmaktadır.
Ömek 1:
Kendisini ve kızla nnı sürekli rahatsız eden Ahmet Dengi'yi
dört kurşunla yere seren Gülizar Öztoprak'ın yargılanma sına
dün 4. Ağır Ceza Mahkemesi'nde başlandı.
Ömek 2:
Eruh ilçesinin Osmandalı köyünde, çoc ukla nn tarlada bul
dukları ve köye getirdikleri bir havan mermisinin patla ması so
nucu yedi çocuk pa rçalanara k öldü, bir çoc uğun da bacağı ko p
tu.
Hikaye Girişi
Hikaye veya renkli haber girişi diye adlandırılan bu tip gi

rişte, başlıca özellik kısa ve çarpıcı olmasıdır. Aynca, do
kusunda hoşa gidecek şekillere yer vermesi aranılır.
Ömek 1:
Masa llann ünlü "açıl susa m a çıl" sözü nihayet gerçekleşti.
Kilitler artık anahta rla değil, bir kağıt parçasıyla a çılıyor.
Ömek 2:
Po dyu mla nn en uzun boylu mankenlerinden Ec e Oktay,
kırk metre duvaklı gelinliğiyle Sha reton Oteli'nde, adına yakışan
bir şekilde kraliçeler gibi dünyaevine girdi.
Alınnlı Giriş
Bir demeçten, bir konuşmadan bir cümle ya da kısım ala

rak haberin girişinde kullanmaya, alıntılı "giriş" adı veril
mektedir. Bu tip girişe "iktibaslı giriş" de denilmektedir.
Alıntılı girişi savunabilmek yönünden iki nedenden söz
edilebilir:
1 . Alınan cümlenin habere en uygun girişi oluştur
ması.
2. Haberin en ilgi çekici kısmının o cümlede toplan
ması.
Ômek 1:
Dışişle ri Bakanı Vahit Halefoğlu, Türkiye'nin I ran-Ira k Sa
vaşı konusundaki görüşlerin in be lli o lduğunu ve taraflan suçla
yıcı bir tutum içinde bulunmadığını be lirtere k, "Bu savaşın bir
an önce sona ermesini istiyoruz" dedi.
ômek 2:
Kurulduğundan bu yana geçen yedi yıl içinde , " uygulama
hastanesi" a rayan Gazi Üniversitesi Tıp Fakü ltesi'nin inşaatı ta
mamlanan hastane binasını dün hizmete a çan Cumhurbaşkanı
Kenan Evren, yetkililere, " Eğe r zorla ma sa ydım burası da o lmaz
dı" de di.
Sorulu Giriş
Bir habere soruyla başlanması pek çok kişi tarafından hoş

karşılanmaz. Aynca, elverişli bir giriş de değildir, paragraf
genel kurallanna da aykındır. Bununla beraber, açıklığa
kavuşmayan olaylann ikinci ve üçüncü aşamalarında kul
lanıldığı görülmektedir.
ômek:
Fatma'yı kim öldü rdü? Bu rsa'da iki gün önce işlenen cina
yet hala esra nnı ko ruyor.
Olumsuz Giriş
Olumsuz bir cümleyle haberin başlaması pek uygun değil

dir. Haberin esası olmuş, cereyan etmiş bir olaya dayanma
lıdır diyenler "olmadı", "yapılmadı" gibi fiillerin okuyucu
üzerinde ters bir tepki yaratacağı görüşündedirler.
Ömek:
İ ngiliz görüşmeci Lord Owen, Bosna-Hersek için sürdürdü
ğü görüşmelerden hiç bir sonuç alamadı.
Flaş Giriş
Bugünkü gazetecilikte, haberin başlığıyla hemen hemen

aynı ifadeyi kullanan giriş tipidir. Kullanılan girişler içinde
en çok tercih edilenidir. Amacı, haberin temelini sade,
açık, doğru ve kesin olarak az ve öz şekilde vermedir.
Ömek:
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı M urat Karayalçın,
Sosyalist Enternasyonal toplantısına katılmak için Lizbon'a gitti.
16. BÖLÜM
Haberin Bütününü Yazma
Haberde Neler Bulunur?
Yazılı olsun sözlü olsun tüm basında, haberler yönünden

uyulması gerekli temel gazetecilik kuralı doğruluktur.
Herhangi bir haberde gazeteci o haberi oluşturan olayın
bir parçası olmadığından, kendinden hiçbir zaman söz et
mez. Yazdıklarını üçüncü şahıs olarak tanımlar, anlatır.
Haber yazarken, fazlalıkları daima atmak gerekir. Eğer
kurulan cümlelerde fazla yan cümlecikler varsa, okuyucu
da fazla okunacak gibi bir his uyanabilir. Bu yönden de
yazılan her haberin tonu önemlidir. Ciddi habere, hiçbir
zaman ne girişte ne de başka bölümünde anlamsızlık ka
zandıracak bir unsur katılır.
Sade, yalın Türkçenin gazetecilikte kullanılacak yazı
dili olması gerekir. Yalın Türkçeden kasıt argo değildir.
Eğer argo kullanılacaksa yerinde kullanılmalı, alışılmış söz
cüklerle uygulanmalıdır. Zaten standart haberin amacı bil
gi vermedir. Bu bakımdan gerçekleri yazıp nokta koymak
gerekir.
Temel Gazetecilik
Haberi yazarken şu bilgiler akıldan çıkarılmamalıdır:

1 . Yazılan haber okuyan, dinleyen, seyredende kendi
sinin sormak istediği sorulan yanıtlıyor mu?
2. llk cümlede kim, ne, nerede, ne zaman, nasıl, ne
den sorulan var mı, yoksa ima mı ediliyor?
3 . Dikkatsizliğe yer verilmiş mi; yani gelişigüzel, basit
ve yetersiz olarak mı bilgi toplanmış?
4. iki taraflı bir olayda yalnız bir tarafa mı yer veril
miş?
5. Gerekli temel bilgiler, yani olayın tarihçesi, içeriği,
tanımlanması, bunu yeni bir haber yapabilecek ni
telikte midir?
Haberi yazdıktan sonra kesinkes yüksek sesle okuma
lıdır. Bu suretle kulağa hoş gelmeyen tekrarlan ve karışık
cümleleri çıkarma olanağı sağlanabilir.
Temel Haber Yazma Kurallanna Göre

Haberin Bütiinünün Düzenleniş Şekilleri
Haberin bütünü bakımından, haber girişlerinin iyi bir şe

kilde kaleme alınması çok önemlidir. Zaten daha önceki
bölümde de değerlendirildiği gibi, iyi bir haber girişi dai
ma o haberde az ve öz şekilde izleyiciye ne demek istendi
ğini sunmayı hedef almaktadır. Haber girişi az ve özü ve
recek şekilde kaleme alınırsa, geriye kalan bölümleri ise
girişte belirtilen özelliklerin ayrıntıya inerek yazılması şek
linde düzenlenir. Bu yönden, haberin bütününün düzen
lenmesinde en çok dikkat edilecek nokta, elde bulunan
ayrıntıların iyi bir şekilde değerlendirilmesi ve düzenlen
mesidir.
Ters Piramit Kuralına Göre
Ters piramit kuralına göre, haberin bütünü üç şekil izlene

rek yazılabilir. Bunları sırasıyla kronolojik dizi, blok pa-
j 28 4
Haberin Bıitünıinıi Yazma
ragraflar ile düzenleme, zincirleme düzen şeklinde ifade

edebiliriz. Aynca, her üç şeklin uygulanmasında birlik sağ
lanması için çeşitli bağlayıcı sözcüklerden yararlanılır.
Kronolojik Dizi
Bu şekil uygulandığı takdirde, haberin girişi yazıldıktan

sonra, eldeki bilgiler eğer mümkünse, olayların oluş sıra
sına göre, daha doğrusu zaman unsuru dikkate alınarak
değerlendirilip sıralanır. Kronolojik diziyle yazılmış bir
haber tümden olayların akışını esas tutan bir yol izler.
Bu yol çok kullanılmakla beraber, zaman unsurunun
iyice denetlendikten ve kanıtlandıktan sonra yerleştirilme
sini öngörmektedir. Yangın, deprem, tören ve benzeri
olayların haber şeklinde yazılmasında kronolojik dizi iyi
bir şekilde uygulanabilmektedir.
SÜNNET GECESiNDE GÔLET FAClASI
Sındırgı'ya bağlı Bulak köyünde sünnet düğünü i çin gelenlerin

gezmek amacıyla bindikleri sal devrildi. Kazada yedisi i lkokul
öğrencisi on kişi boğularak öldü.
Olay, dün Bulak köyüne 1 . 5 km. uzaklıktaki Karagöl'de
meydana geldi. Ali Çanak adlı orman muhafaza memurunun,
sünnet düğünü için köye davet ettiği akrabalarının ve bir iş ar
kadaşının ölümüyle sonuçlanan kaza şöyle gelişti:
Ali Çanak, yedi yaşındaki oğlunun sünnet töreni için Biga
diç'e bağlı Kayalıdere köyündeki akrabalarını törene davet etti.
yirmi altı yaşındaki Çanak'ın kayın biraderi lbrahim Tosun, ya
nına. yedisi ilko kul öğrencisi o lan kardeş çocuklarını alarak sa
bahın erken saatlerinde Bulak köyüne geldi. Köydeki o rman loj
manlarında bir süre eğlenen akrabalar, daha sonra topluca orman
yangın gözetleme memuru o lan Halil Tan rıkulu ile birlikte yağ
mur sularıyla oluşan göletin yanına geldiler. Burada çocukların ıs-
l 28 5
Temel Gazetecilik
ranyla dört metre uzunluğundaki sala Halil Tannkulu (31), Mer

yem Çanak (8), Nurcan Tosun (17), Ayşe Tosun (8), Hülya Avcı
(9), lbrahim Tosun (26), Turgut Kan (7), Süleyman Binay (10),
Çiğdem Kök (10 ) ve Atila Karataş (10) birlikte bindiler.
Salda panik
Yavaş yavaş göletin o rtasına doğru ilerlemeye başlayan salın
su aldığını görünce çocukla r paniğe kapıldılar. Pa nik sırasında
çocuklar bir ta rafa do luşunca sal da a labora o ldu.
Faciayı anlatan Ali Çanak, " Dilim tutuldu, hareketsizleş
tim" diyor.
Sala sığamadığı için binmeyen Ali Çanak, karada yken ço
cukla nyla birlikte iki yakınının gölete düşüşünü ko rkuyla izledi.
"Şaşkınlıktan dilim tutuldu, nasıl o ldu anla madım ama hareket
edemiyo rdum" şek linde ko nuşa n Çanak, gördüğü ma nzarayı
şöyle anlattı:
" Sa l devrilince, çocukla r lbrahim ve Halil'e sa nlmaya çalış
tılar. Ço cukla nn çırpınışla n, lbrahim ve Halil'in çaba lan gittikçe
za yıfladı. Kısa süre sonra suyu n içinde kayboldula r."
Çevreden yetişenler ancak cesetleri toplayabildiler

Yardım isteyen sesler üzerine çevreden yetişen köylüler
gölete ulaştıkla nnda yedisi ço cuk on kişinin cesetlerini gölet in
içinden büyük bir acıyla topladılar.
Yetkililer, sandal biçimindeki salın üç kişiyi bile taşıyama
yacak bir ya pıya sah ip o lduğunu belirterek, "Böyle bir sala o n
kişi nasıl sığdılar, nasıl cesa ret ettiler anla mak mümkün değil"
şeklinde ko nuştula r.
Sındırgı ve köylerini mateme boğan olayda hayatını kaybe
den yedisi ilkokul öğrencisi on k işiden dokuzunun cenazesi bu
gün Kayahdere köyünde öğle namazından so nra topluca toprağa
verilecek. Ha lil Tannkulu ise Devletlibaba köyünde defnedile
cek.
(H11rriyet, Mayıs 1 986)
lSMAIL CEM KIZ ISTEDl
SARAYBOSNA (Milliyet)- G üneydoğu Avrupa İ st ikrar Paktı

Devlet ve Hükümet Başkanla n Zirvesi, T ürk diplomatıyla Boş
nak tercümanın üç yıllık a şkının mutlu sonla nokta lanma sı için
bulunmaz bir fırsat oluşturdu.
Zirveye ev sahipliği ya pan Sa raybosna , T ürkiye ile Bosna
Hersek a rasında diplomatik bir kız isteme törenine sahne oldu.
Dışişleri Ba ka nı İ sma il Cem, zirveye katılma k üzere dün geldiği
Sa raybosna'da Bosna lı Delaliç ailesinden, Özel Kalem Müdürü
Mehmet Kema l Bozay'a kız istemeye gitti.
Bakanlığın yetenekli diplomatlannda n Boza y, 1996-1997
yılla nnda görev ya ptığı Saraybosna 'da tanıştığı Azra Delaliç'le
evlenmeye karar verdikten sonra Bakan Cem'den onay istedi.
Cem, onayı vermekle yetinmeyip, zirvenin Saraybosna'da yapıl
masını fırsat bilerek kız isteme görevini de üstlendi.
Allah'ın emri Peygamber'in kavliyle

Saraybosna'ya va n r varmaz Delaliç ailesinin evine giden
Cem, "llk defa kız istemeye gidiyorum. Benim için antrenman
olacak. İnşa llah gelecek sefere oğluma kız isterim" diye konuştu.
Anne Emine ile baba Muhammed Delaliç, Dışişleri Bakanı ve be
raberindeki çok sa yıda basın mensubunu sıca k bir şekilde karşı
la dı. Cem, sözü uzatmadan, " Allah'ın emri, Peygamber'in kavliy
le kızınız Azra ha nımı, oğlumuz Mehmet Kemal'e ist iyoruz" de
di. Muhammed Bey' in, " bizim evde hanım sorumludur" demesi
üzerine Cem de, "Hepimizde öyle" karşılığını verdi.
Kısa bir sessizlikten sonra Muhammed Delaliç, " Mehmet
Kemal'i uzun zamandır tanıyoruz. Aramızda büyük dostluk var.
Evet diyoruz" deyince; İsmail Cem de " Evet demenin kolay ol
ma dığını biliyorum. Ben de kız babasıyım" ifa desini kullandı.
Ardından basın mensupla nnın da a lkışla n eşliğinde Meh
met Kemal, Azra'ya Cem' in eşi Elçin Ha nım' ın a ldığı yüzüğü tak
tı. Böylece bir dönem diplomatlann yabancılarla evlenmesinin
yasa k olduğu Dışişleri Baka nlığı'nda da bir tabu yıkıldı.
(MUliyet, 30 Tem.muz 1999)
ASENA lÇlN SAF TUTTULAR
lstanbul Haber Servisi- Türk feminist hareketinin öncü i simle

rinden gazeteci-yazar Duygu Asena, son yolculuğuna kadınlann
o muzlan ü zerinde " Ka dınlar v ardır, kadınlar her yerde" slo ganı
ile uğurlandı. Asena için düzenlenen uğurlama törenlerine kar
deşi lnci Asena'nın çağnsı ü zerine kadın lar matem havasından
uzakta, beyaz giysileriyle katıldı.
2 yıldır mücadele ettiği beyin tümörüne cumartesi sabaha
karşı yenik düşen Duygu Asena için ilk tören en son çalıştığı Va
tan gazetesinde düzenlendi. B uradaki törende konuşan Vatan
gazetesi yazan Haşmet Babao ğlu, "Gazetecilikte iyi o lan ne varsa
Duygu Asena sayesindedir. 'Kadın ın adı var' artık. Kadının adı:
Duygu Asena" dedi.
Duygu Asena için ikinci tören Atatürk Kü ltür Merkezi'nde
gerçekleştirildi. Metin Uca'n ın sunduğu törende Nebil
Özgentü rk'ün "Bir Yudum lnsan" pro gramı için hazırladığı bel
geselin 17 dakikalık bölümü gösterildi. Sosyolo g Pınar Selek,
"Hayatımda iki kadın için yo ğun bakıma kaldınldım. Biri anne
mi kaybettiğim için biri de Duygu içindi. lkisi de aynı yaşta gitti
ler. Annem gibi Duygu'yu örnek alarak büyüdüm" dedi.
Selek, Asena'nın h er türlü haksızlığa, mağduriyete po litik sı
nırlamalar dışında karşı çıktığını söyledi. Selek, şöyle devam etti:
" Yıllar sonra mağdur olacağımı, D uygu'nun cezaevinde kar
şıma çıkacağın ı nereden bilirdim? C ezaev ine girdiğim ilk gün
lerde teyzem o lduğunu söyleyerek beni ziyaret etti. Tel örgülerin
arkasından bana göz kırpması hala belleğimde. Uzun uzun ko
n uştuk, ban a h içbir şey so rmadı. Dosyamı incelemişti, her şeyi
biliyo rdu. So nra benim için dışanda büyük bir kampanya başlat
tı. Teyzem o lduğunu söyleyerek beni ziyaret ettiği için hakkında
davalar açıldı. Kendi doğru lan için sağın a soluna bakmadan gi
derdi. Bu yüzden öncü bir kadındı. D uygu, asla pes etmeden sa
kin kararlılığıyla bir patika kazdı. Bu patikadan aynlmayan çok
fa zla kadın olduğunu düşünü yo rum."
Yazar Şirin Tekeli de, " Kadının Adı Yok" kitabının, Türkiye
feminizminin manifestosu o lduğunu ifade etti.
! 288
Gazeteci-yazar lpek Çalışlar da, Asena'yı bir gazetenin genel

yayın yönetmeni ya da ba şya zarı olara k düşündüğünü belirterek
ha yalini şöyle a ktardı:
" Onu nla bir gazete kurma hayalim vardı. Emimin bu gaze
teyi ilk kurduğumuzda bir uçağa atlayıp i spa nya Başbakanı
Zapa tero ile söyleşi için lspanya'ya giderdi. O u ça k yolculuğuna
gidemediği için çok üzgünüm. n
Asena' nın Ordün'den gelen okuru ressam Sebahat el Rahsan

ise "Yurtdışında yaşıyorum. Ve bana sordukları üç isim vardı:
Mustafa Kemal, Aziz Nesin, Na zım Hikmet. Ona son yı llarda bir
Türk kadını da eklenmişti: Duygu Asena" dedi. Mor Ça tı temsil
cisi Gülsu n Kanat, Asena'nın vasiyeti üzerine cenazeye çelenk
göndermek yerine va kıflarına bağış yapılmasını istediğini anım
satara k "Bağış a ldığımız için ilk kez bu ka dar üzüldük, hüzün
lendik. Asena'ya teşekkür ediyorum" dedi. AKM' deki tören ön
cesinde ve sonunda Asena'nın çok sevdiği Jan Garbarek'a a it
" Nehirlerin Birleştiği Y erde" adlı beste çalındı.
'Kadının adı var'

Alkışlar arasında AKM'den çıkan lan Asena'nın cenazesi
Teşvikiye Camisi'ne getirildi. Cami avlusu nda Kadın P latfo rmu
üyeleri " Kadının adı var, unutmayacağız" yazılı pankart a çtı. Av
luda açılan a nı defterlerine sevenleri Asena için yazdılar. Asena
ve gazeteci Ergil Tezerdi için aynı anda öğleyin cenaze namazı
kılındı. Kadınla nn da saf tuttuğu cenaze nama zının ardından
Asena' nın sa n güllerle donatılmış tabutu kadınla nn omuzla n
üzerinde taşındı. Kadınlar, a lkışlar, zılgıtlar ve " Ka dınlar vardır,
kadınlar her yerde" sloganı ile Asena'ya veda ettiler. Asena' nın
son dura ğı Zincirlikuyu'daki a ile mezarlığı oldu. Cenazeye ka tı
lan her kadın Asena için mezarının başına çiçek dikti.
Duygu Asena için taziye mesajı gönderen Prof. Dr. Server
Tanilli, " Kavganın bu ndan sonrasında kadınlar, Du ygu Asena'ya
borçlu oldukla nnın bilinci ile yürüyecekler" dedi. Emre Erdem
de mesa jında, "Duygum'a, sana, dostlu ğuna, kitaplarına , kadın
ve insan ha kla n için çabalarına teşekkür borçluyu m" dedi.
( Cumhuriyet, 2 Ağustos 2006)
1 289
Blok Paragraflarla Düzenleme
Ters piramit kuralının bu düzenleme şeklinde, paragrafla

rın yerinin değiştirilmesi, önemleri değişmeyecek şekilde
yapılabilmektedir. Blok paragraflarla haberin gövdesini in
şa etmek, ancak önemleri hemen hemen aynı olan bilgile
rin elde bulunması halinde mümkündür.
Blok paragrafla düzenleme yapılacaksa, eldekilerin
çok iyi bir şekilde süzgeçten geçirilmesi, değerlendirilmesi
zorunludur. Ayrıca, muhabirin takdir yetkisini de iyi bir
şekilde kullanması gerekmektedir.
Blok paragraflarla düzenlenerek yazılan haber türleri
arasında geziler, hava durumuyla ilgili haberler yer almak
tadır. Bu türün yazımında blok paragraf kullanımı oldukça
rahat bir şekilde uygulanabilmektedir.
ANKARA, lKl ÔNEMU KONUK BEKLiYOR
Fransız Hükılmetinin özel temsilcisi Büyükelçi Claude Amaud

ile Uluslararası Sivil Havacılık ôrgütü'nün Direktörü Assad
Kotaite Onüm'ılzdeki hafta başında Ankara'ya gelecekler.
ANKARA, (Cumhuriyet Bürosu)- Ankara, önümüzdeki
hafta iki önemli konuğu ağırlayacak. F ra nsa' nın mimarlığını yü
rüttüğü 2 1 . yüzyılın Avrupa savaş uçağı projesinin temaslarım
yü rüten Fransız hükümetinin özel temsilcisi Büyükelçi Claude
Amaud ile Uluslararası Sivil Havacılı k Örgüt ünün (I CAO) Di
rektörü Assad Kotaite önümüzde ki hafta başında Ankara'ya ge
lecekler.
Fransa'mn Eureka projesinde heyet başkam olan eski Mos
kova Büyükelçisi Amaud, Ankara'da 2 1 . yüzyılın savaş uçağı
pro jesi üzerinde görüşmelerde buluna ca k. Fransız Cumhurbaş
kanı Mitterand, bundan bir süre önce Avrupa ülkelerine ve bu
a rada T ürkiye'ye de çağnda bulunarak 2 1 . yü z yı l ı n Avrupa savaş
uçağı üzerinde şimdiden ça lışma la ra başlanmasını önermişti.
F ra nsa, bu çağrıda bulunduktan so nra Büyükelçi Ama ud'u Av-
1 2 90
rupa başke ntle rine gönde rerek söz konusu uçağın üretilmesi
için gerekli teknolojik işbirliğinin koordinasyonunu da üstle n
mişti.
Fransa'nın Avrupa ülkeleri arasında yüksek teknoloji a la
nında işbirliği öngöre n bu proje ye Türkiye'yi de davet etmesi,
Ankara'da, gerek Türk-F ransız ilişkile ri, ge rek hareketlenmeye
başlayan Türkiye-Avrupa ilişkileri bakımından " önemli ge lişme"
olarak nite le ndiriliyor. Arna ud'un gelişi, Ankara'ya göre , Fran
sa' nın Avrupa işbirliğinde Türkiye'ye verdiği ye ri gösterme si a çı
sından da "a nlamlı" bir ziyaret.
Büyükelçi Arnaud, Anka ra'da bulunduğu süre içinde Dışiş
leri Bakanı Va hit Halefoğlu, Milli Savunma Bakanı Zeki Yavuz
türk ve Devlet Bakanı Mustafa Tınaz Titiz ile görüşme le rde bu
lunacak. Bu görüşme le r sırasında, Arnaud proje üze rinde Türk
hükümetine ayrıntılı bilgiler ve recek. Türkiye' nin söz konusu
uçağın yapımına hangi alanla rda katkıda bulunabileceği de a raş
tırılacak.
Büyükelçi Arnaud önümüzdeki paza rtesi günü Ankara'ya
gelirken, a ynı gün U luslararası Sivil Havac ılık Örgütü Direktörü
Lübna nlı Assad Kotaite de Anka ra'da Türk hükümetiyle temas
larda bulunacak. Kotaite, U laştırma Bakanı Veysel Ata soy, Dışiş
leri Bakanı Vahit Halefoğlu ve Başbakan Turgut Özal ile görüşe
cek.
Dünyada sivil havacılığa ilişkin gerekli teknik düzenlemele
ri yürüten I CAO'nun direktörüyle yapılacak görüşme lerde Tür
kiye'nin Yunanistan ve Sovyetler Birliği'yle olan havac ılık sorun
la nnın da gündeme ge lmesi bekleniyor.
Bu çerçevede , Yuna nistan' ın Ege'deki G- 18 yolunda yaptığı
değişikliğin de görüşme le rde ele alınacağı ta hmin e diliyor. Bu
konudaki anlaşmazlık, Yuna nistan'ın 1 981 yılında, Avrupa'yı
Ege'nin uluslara rası hava sa hasından ve Türkiye'nin güneybatı
sından geçe rek O rtadoğu'ya bağlayan G- 18 yolunu Türk iye'ye
da nışmadan Limni üzerinde n Rodos'a gidecek şekilde doğuya
ka ydırması ile ortaya çıkmıştı.
Türkiye'nin it irazla n üzerine lCAO Konse yi Yuna nista n'ın
uygulamasının örgütün kurallarına a ykın olduğunu be lirlemiş
ve Se la nik'in doğusundan Rodos'a uza na n direkt bir yolun geçi-
l 29 1
Temel Gazetecilik
rilmesine karar vermişti. Yunanistan, bu karan aşama aşama uy

gulamaya koyacağını I CAO'ya bildirmiş bulunuyor.
( Cumhuriyet, 9 Şubat 1986)
ZAMCI KlTLER KAR ŞAMPiYONU
Türkiye'nin en büyük 500 sanayi kuruluşu araştırması 150

500'de , " zamcı" kamu kurumlan karlılıkta listede ilk sıralan al
dı. Liste nin en karlı ilk beş şirke ti, kamuya ait bulu nuyor. Sırtını
faize da yayan öze l se ktör şirke tleri "en karlı" sıralamasında ge ri
planda kalırken üretim yapan ve zam yapmasına müsaade edilen
kamu şirketle ri bu yıl büyük sıçrama yaptı. Bunlardan Türkiye
Kömür i şle tmele ri, 59.5 trilyon lira ile karlılıkta başı çe ke rke n,
yılın son çe yreğinde özelle ştirme ihalesine çıkarılacak Petrol
O fis i 54.6 trilyon lira ile 2., Tüpraş 54.4 trilyon lira ile 3. oldu.
1 997 yılındaki performansa göre 499. sıradaki Tüpraş' ın, 1998
yılında 496 basamak yukan çıkması dikkati çekti. Tüpraş'ın kar
lılıkta son sıralardan ilk sıralara yükselmesinde otomatik fiyat
landırmaya ge çişin büyük e tkisi oldu. 2000 yılının 2. çe yreğinde
öze lle ştirilmesi be klenen 1 997 yılının kar birincisi Pe tkim 45
trilyon lira ile bu kez 4. sırada yer aldı. Liste nin 5. ismi ise 37.l
trilyon lira kar sağlayan Eti Bor A.Ş. oldu.
Şeker ve Tekel
Teke l ve Türkiye Şeke r F abrikalan da, özel sektörün devle
rinden Ford Otomotiv, Oyak Renault ve Arçelik'in ardından ilk
lO'a ismini yazdıran kamu kurumlan oldular. Yine heme n he r
ay zam yapan Kİ T'le rde n Te ke l, 29.7 trilyon lira, Şeke r Fabrika
lan 28.4 trilyon lira kar sağlayarak üst sıralara fırladı. Te ke l, kar
lılıkta 2. sıradan 9. sıraya düşe rken, sürpriz isim Şeke r Fabrika
lan 490. sıradan 10. sıraya sıçradı. Şe ke re son bir yılda sık ara
lıklarla zam yapılması şirketin kan nı artıran önemli e tken oldu.
150 500 sıralamasına giren 41 kamu kurumundan 24'ü, l 998'i
karla kapadı. Toplam kar, 350.4 trilyon lira olarak ge rçe kleşti.
Söz konusu kar, 500 büyük sanayi kuruluşunun toplam kannm
yüzde 36.5'ini oluşturuyor.
(Akşam, 30 Temmuz 1999)
DOSTLUK GRUBU KRlZl
Tdrkiye-lsrail Parlamentolar Arası Dostluk Grubu'nun 263 llye

sinden 26'sı tepki olarak istifa ederken, CHP'li Antman grubun
feshedilmesini gündeme getirdi.
lsrail'in, Lübnan'da özellikle ço cukların ölümüne yol açan sa ldı

nlanna karşı o luşan tepki, Türk-lsrail dostluğunu da etkiliyor.
Türkiye-lsrail Parlamento lar Arası Do stluk Grubu üyesi,
CHP lzmir Milletvekili Canan Antman, Dostluk Grubu Başkanı
AKP Adana Milletvekili Vahit Kirişç i ile görüşerek, " lsrail'e sal
dınlan durdurun" çağrısı yapılmasını, sonuç a lınamaması du
rumunda grubun feshedilmesini istedi. Antman şunları söyledi:
" Vahit Bey'e, 'İnsanlara karşı bir görevimiz var. Bir ateşkes
çağrısında bulunalım. Sivil halka yönelik insani yaklaşımla kat
liamlann durdurulmasını isteyelim. Olma zsa topluca feshedelim'
dedim. Bu arada dünyadaki tüm parlamentolar arası do stluk
gruplannı da, lsrail'e baskı yapmaya çağırmamız gerekiyo r. Ora
da çocuklar paramparça o luyor. Bir dostluk grubu o la rak yapa
bileceklerimiz o lmalı.n
llk alternatif değil

Milletvekillerinin gruptan istifala nnın devam ettiğini ve ls
rail' e "Saldınların so n bulması, barış o rtamının sağlanması ve
yaşanan dramın so na erdirilmesi" yönünde çağrı yapacaklarını
belirten Kirişçi de şöyle ko nuştu:
"lsrail'in yaptıklannın o coğrafyada yaşayan insanlann hafı
zalanndan bir türlü silinemeyecek dramlar ve kınanması gere
ken davranışlar o lduğunu beyan ettik. Dostluk grubunun fesh
edilmesi bir alternatif ama akla ilk o larak bu gelmiyor. Do stluk
gru pları diplomatik ilişki sağlayan bir kanaldır. Bunu yapamı
yo rsak do stluk grubuna da gerek kalmaz.n
Ayvazoğlu: Devle t terörü

Gruptan istifa eden CHP Ço rum Mi lletv ekili F eridun
Ayvazoğlu da, "Bir insanlık suçu işleyen, masum insanla ra, ço-
l 2 93
Temel Gazetecilik
c uk ve sivillere karşı suç işleyenlere karşı dostluk bağımızı ko

pa rırız. I sra il devlet terörü yapıyor. Bu tür katliamla r ya pa n ülke
dostumuz olamaz. Dost olmak istediğimiz bir ülke mazlum mil
letlere karşı hainc e sa ldın yapaca ksa, bu durum 'biz onla ra kefi
liz' anlamı taşıma z" dedi.
lstifalar -sürüyor
Isra il'in Filistin ve Lübnan'da ki saldırılarına tepki olarak
gruptan istifa eden milletvekillerinin sayısı da 26'ya ulaştı. Kriz
den önc e 263 üyesi bulunan dostluk grubundan istifa eden mil
letvekillerinin isimleri şöyle:
• AKP: Seracettin Karayağız, Nezir Nasıroğlu, Musa Sıvacı
oğlu, Mehmet Yılmazcan, Ali Aydınlıoğlu, Ihsan Merda noğlu,

Mehmet Ali Suçin, Mustafa Nuri Akbulut, Ahmet i nal, Hacı I b
rahim Kabarık, Süleyman Gündüz, Afif Demirkıran, Sait Yazı
c ıoğlu, Halil I brahirn Yılma z (vefatından önc e istifa etmiş) , Fahri
Keskin, Mehmet Yüksektepe, Hasa n Aydın, Mikail Arslan.
• CHP: Ufuk Ôzkan, Mehmet Yıldırım, Atilla Kart, Mehmet
Kesimoğlu, Oğuz Oyan, Feridun Ayvazoğlu.

• ANAP: Serpil Yıldız, Muhsin Koçyiğit, Züheyir Amber.
(Milliyet, 2 Ağustos 2006)
Zincirleme D1izen
Zincirleme düzen, girişten sonra gelen her paragrafın bir

birini izleyecek şekilde, yani anlam bakımından birbirine
bağlı olarak düzenlenmesiyle gerçekleştirilir. Bu tür bir
düzenleme tıpkı zincirin halkalarına benzer. Bu nedenle,
haberin kısaltılması güçlükle yapılabilir.
Ters piramit kuralının gerek kronolojik dizi gerek
blok paragraflarla düzenlenmesi gerekse zincirleme düze
ne uygun olarak uygulanması halinde, bazı bağlayıcı söz
cükler de kullanılmaktadır. Buna birlik sağlama adı veril
mektedir. Yalnız, bu şekil kendi başına buyruk olmadığın
dan, diğer şekillerin arasında sayılmamıştır.
1 294
Haberin Bıitıinıinıi Yazma
Birlik sağlama yönünden bazı bağlayıcı sözcüklerin

kullanımı zorunludur. Kullanılan sözcükler arasında ise,
"aynca, böylece, burada, böylelikle, yalnız, bu nedenle,
çünkü vs. " yer almaktadır.
EN ÇOK VERGl ARABESKTEN
Sanatçılar arasında bu yıl " vergi rekortmenliği koltuğu"na Sela

mi Şahin oturdu. 21 milyon 427 bin lira vergi ödeceğini beyan
eden Selami Şahin'i, 1 3 milyon 548 bin lira ile Emel Sayın ve 12
milyon 697 bin lirayla Kemal Sunal izliyor.
Diğerleri
Selami Şahin, geçen yıl 3 milyon 708 bin lirayla 5. sırada
yer alıyordu. 1 985 'in vergi rekortmeni 20 milyon 734 bin lirayla
Emel Sayın'dı. 2. sırada 13 milyon 50 bin lirayla Kemal Sunal, 3.
sırada ise 10 milyon 677 bin lirayla Sezen Aksu yer alıyordu.
İstanbul Defterdan Kemal Civelek, " en fazla Gelir Vergisi
ödeyen" sanatçıların gelir matrahlanyla ödeyecekleri Gelir Ver
gisi miktarlarını açıkladı. Geçen yıl 18 milyon 344 bin lira ka
zanç sağladığını beyan eden lbrahim T atlıses bu kez 9 milyon li
ra Gelir Vergisi ödeyecek. Hülya Süer 4 milyon 17 bin, Hülya
Koçyiğit 3 milyon 817 bin 5 18 lira, Sezen Aksu 3 milyon 759
bin, Harika Avcı ise 3 milyon 565 bin lira vergi beyanında bu
lundu.
Cüneyt Arkın 1 milyon 975 bin lira Gelir Vergisi ödeyece
ğini beyan ederken, Gün gör Bayrak 1 milyon 858 b in , lzzet Al
tınmeşe ise 255 bin 950 lira vergi beyanında bulundu.
Bu arada 1985 yılı içerisinde 8 bin 515 lira para kazandığını
bildiren b estekar Cengiz Tekin 2 b in 129 lira vergi ödeyecek.
Serpil Çakmaklı bu yıl 647 b in 723, Zerrin Özer 642 b in 403 lira
vergi ödeyecek. Banu Alkan 1 milyon 884 b in liralık vergi beya
nında bulunurken, Kadir lnanır'ın vergisi de 1 milyon 6 bin lira
olacak.
Bu yılın sanatçıları arasındaki " vergi rekortmenliği" sırala
ması şu şekilde:
Temel Gazetecilik
Mesleklere göre rekortmenler

Mühendisler a rasında 550 milyon lira ile lnan Kıraç, "vergi
rekortmeni" oldu. Kıraç'ı 504 milyon lira ile Erdoğan Gönül,
516 milyon lirayla Nusret Arsel izledi.
Do kto rlar sıra lama sında ise 326 milyon 304 bin liralık vergi
beyan eden En gin Pak birincilik " koltuğuna" oturdu. Do kto rlar
da Ertuğru l Bayırlı 39 milyon lira lık vergiyle ikinci o lurken, 23
milyon lira v ergi ödeyeceğini bildiren Kamuran Arel de üçüncü
lüğü pa ylaştı.
Avuka tla r arasında yapılan Gelir Vergisi sıra lamasında 121
milyon 626 bin lira ile Kazım Dündar ilk sırada yer aldı. Dün
da r'ı 75 milyon 825 bin lira ile lzzet Hatem ve 56 milyon 688
bin lirayla Emil Haim F ranko izledi.
(Hürriyet, 28 Nisan 1986)
SAGUGIN RENGl BEYAZ!
Araştırmalara göre Avrupa ülkelerindeki insanla nn tükettiğinin

yarısı kadar beyaz et yiyo ruz. Ama sayıla n gün geçtikçe artan
" sağlıklı yaşamseverler" beya z et tüketiminin artmasını sağlıyo r
lar. Beyaz et deyince a kla hemen tavu k geliyor ama halkımız için
yen i o lmasına rağmen hindi de gayet seviliyor.
Özellikle diyet ya panla ra tavsiye edilen tavuk eti, artık sa
dece bütün o larak değil parça parça ve hatta paramparça halde
bile satılıyo r. Özel tavuk soslan ise lezzetlerine lezzet katıyor.
Tavuk kadar yararlı o lan hindi ise özellikle kolestero lü yüksek
o lanlara tavsiye ediliyor.
Yılba şı sofrala nmn simgesi o lan hindi eti, artık pastırma
sından salamına, jambonundan fümesine kadar mutfaklara g ir
meye başladı. Ka lp ve damar sağlığı a çısından elli yaşını aşmış
kadınla ra tavsiye edilen h indi aynı tavuk eti gibi gelişme çağın
da ki çocuklara da ço k yara rlı.
(MiUiyet, 30 Temmuz 1999)
VERGl lADESl YERİNE ÔZEL lNDlRlM GELlYOR
Yeni Gelir Vergisi Kanunu'nun ana hatlannı oluşturacak taslağa

göre; ücretlilerin aldıkları vergi iadesi yerine özel indirim siste
mi, isteyen ücretliye de beyan uygulaması gelecek.
Gelir Vergisi Kanunu'nda köklü değişiklikler yapılması öngörü

lüyor. Bu kapsamda gelir vergisine tabi gelirler, " çalışma, faaliyet
ve sermaye gelirleri" olarak yeniden tanımlanıyor. Çalışanlann
vergi iadesinin yerini 'özel indirim' alıyor. Kurumlar vergisinin
ardından gelir vergisinin de yeniden yazımı için kollan sıvayan
Vergi Konseyi, mevcut durum ile yeni kanunda yer verilmesi
planlanan düzenlemelere ilişkin bir "ara rapo r" taslağı hazırladı.
Yeni Gelir Vergisi Kanun u'nun da temelini oluşturacak o lan ra
por taslağı, son değerlendirmelerin ardından kamu ve özel sek
törün görü şüne sunulacak.
Yeni Düzenleme Neler Getiriyor?

Rapo r taslağında yeni sistemin ana hadan da, şu şekilde o r
taya kondu:
• Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlan, Gelir Vergileri Ka
nunu o larak b irleştiriliyo r. Gerçek kişilerle ilgili bölümde, ver

giye tabi kazanç ve iratlar, çalışma, faaliyet ve sermaye gelirleri
adı altında 3 katego ride to planacak.
• Çalışma gelirleri, ücret gelirleri ve girişim gelirleri olarak
ikiye ayrılırken, girişim gelirleri ticari, sınai ve zırai kazançlar ile

serbest meslek kazançlanndan o luşacak. Sermaye gelirlerini ise
menkul ve gayn menkul sermaye iratlan ile elden çıkarma ka
zançları meydana getirecek. Kurumlann vergilendirilmesi ise
daha önce çıkarılan Kurumlar Vergisi Kanunu'nun entegrasyonu
yo luyla gerçekleştirilecek.
Düşük Beyana Asgari ôdeme

• Yeni Gelir Vergisi Kan un u'nun da temelini o luşturacak
rapor taslağına göre, kazan ç karinesi- gider bildirimi ile Vergi

idaresi, hayat tarzına ve sahip o lduğu kaynaklara nazaran düşük
gelir beyan eden mükellefler için, asgari bir matrah takdir edebi-
j 297
Temel Gazetecilik
lecek. Alınan bilgiye göre buradaki ölçütler, ikamet edilen konut

veya ikinci konutun kira değeri, temizlikçi hariç evde eleman ça
lıştın lması, sahip o lunan bin ek, deniz, hava taşıtı, binek veya ya
rış atı ile 450 cm3'den büyük mo tosiklet, özel kulüp üyelikleri
ve turistik amaçlı yurtdışı seyahatler o larak belirlenecek.
• Ücretler üzerinden stopaj uygulamasına devam edilirken
isteğe bağlı o larak ü cretlilere de aynca yıllık beyanname verme

hakkı tanınacak. Böylece beyanname üzerinden yapılacak indi
rimlere imkan sağlanacak. Özel gider indirimi kaldınlacak ve
sadece ücretlere mahsus bazı indirimler devreye girecek.
• Bu çerçevede özel indirim ile aile ve ço cuk indirimi uygu
lamaya konulacak.
• Tüm mü kellefler için de asgari geçim indirimi planlanı-
yo r.
( Yeni Şafak, 3 Ağustos 2006)
Dörtgen Kuralına Göre
Ters piramit kuralı çok kullanılır bir kural olmakla bera

ber, bu kuralın uygulanamayacağı durumlar da bulunmak
tadır. Haberi yapacak bilgilerin hepsi eş değerdeyse, bu
takdirde ters piramit kuralının uygulanmasına gerek kal
maz. Böyle durumlarda dörtgen kuralı ise biçilmiş kaftan
dır.
Haber yazma giderek özü verme şekline dönmekte ol
duğundan, azalan önem sırasına göre bilgilerin sıralanma
sını hedef alan ters piramit kuralı önemini yitirmektedir.
Hele yazılı basın elindeki olanakları radyo ve televizyona
kaptırdıkça, haberlerini verirken işi artık iyi bir şekilde yo
rumlamaya ve değerlendirmeye dökmektedir. Bu nedenle
de dörtgen kuralına yönelinmiştir.
Dörtgen kuralına göre, haberin girişi asıl haberdir.
Haber girişi az ve özü vermektedir. Haberin gövdesi ise,
açıklayıcı bir anlatımla yazılmış eş değerdeki paragraflar
dan oluşmaktadır. Daha doğru bir deyişle, haberin gövde-
j 298
si, girişte verilenlerin anlamını açıklama hedefini gütmek

tedir. Toplanan her bilgi eşdeğerse, haber yazılırken bun
ları koymak zorunludur. Dörtgen kuralının anlatılan bu
ilk şeklini okuyan, haberin tamamını okumadan anlaya
maz. Genelde bu şekil, dar bir kenar üzerine oturmuş
dörtgen olarak nitelenir.
RAMAZANLIK ZAMLAR
Et, yumurta ve pirinç, zam rekorlan kırıyor. Hazır kıyma, mar

ketlerde 1400 liraya çıku. Dana eti 1800-1900 lirayı buldu. AI
payla beslenmiş dananın bonfılesi, lüks semtlerde 3 bin lirayı
buldu.
Ramazan, piyasaların biraz o lsun canlanmasına neden o ldu ve

tüketimi artan bazı kalem mallarda fiyatlar hızla tırmanış a geçti.
En fazla fiyat artışı et, yumurta ve pirinçte gözlendi. Et, so n bir
ay içinde kilo başına 300-400 lira arttı. Kasaplarda, marketlerde
en ucuz et cinsi o lan kıyma 1 400- 1500 liraya ulaştı. Dana eti
1800- 1 900 liraya ulaştı. Bo nfilenin fiyatı lüks semtlerde 3 bin li
rayı yakaladı.
Bir ara bo lluktan 10 liraya kadar düşen yumurtanın fiyatı
şimdi 30-35 lira do laylarında seyrediyor. Ramazan ayının yanı
sıra, yumurta fiyatlarının yükselmesindeki etkene "bo lluğun so
nucu" deniliyo r ve ilgililer bo lluk sırasında tavukların kesilme
siyle şimdi yumurtlatacak tavuk bulunamadığını belirtiyo r.
Pirincin şakası yok

Fiyat artışında pirinç de liste başı. So n 1 - 1 . 5 ay içinde pi
rinç fiyatları no rmalin üzerinde yü kseldi. E ski mal kalmaması,
yeni mahsul beklentisiyle Ramazan'da tüketimin diğer aylara gö
re fazlalaşmasının yanı sıra, pirincin stokçuların eline düşmesi
fiyat artışını körüklüyor. 300 liralık baldo pirinç, bugün to ptan
cıda 430-440 liradan, 260-270 liralık ro ko c insler 350-360 lira
üzerinden işlem görüyor. i thal pirincin de yo klara karıştığı, so n
partileri toptancıda 290-300 liradan satılan İ talyan ve İ spanyo l
1 299
Temel Gazetecilik
mallarının yeni gelecek o lanlarının Ramazan nedeniyle tüketici

ye daha yüksek fiyatla yansıyacağı kaydediliyor. Roko pirincin
bakkaldaki fiyatı 450 lirayı, baldo pirincinki de 550 lirayı buldu.
Son 1 -1 .5 ay öncesine kadar sesi sedası çıkmayan kuru
fasulye de zam o rtamına uydu. Bakliyat to ptancıların Anado lu'da
mal kalmadığını, eskisi tükendiğinden yeni mahsul çıkana kadar
fiyatın astrono mik rakama ulaşmasından çekindiklerini söylü
yo rlar. Halen t? ptancı piyasalarda lüks tip kurufasulyenin fiyatı
650-700 lira. Nohut sürekli ihraç ediliyo r ve fiyatında bir deği
şiklik yo k. Kırmızı ve yeşil mercimek de 15 güne kadar yeni
mahsul piyasaya girecek. Halen 600 lira do laylannda fiyatla to p
tancıda satış işlemi gören mercimeğin, yenisinin çıkmasıyla
yüzde 50 hatta daha fazla o randa ucuzlayacağı tahmin ediliyo r.
Ramazan ayında iftar sofralarının kaçınılmaz gıda maddesi
o lan ve tüketimi artan zeytinin fiyatında, herhangi bir kıpır
danma gözlenmiyor. Ramazan öncesinde işlerdeki durgunluk
nedeniyle düşme eğilimine giren zeytin fiyatını halen artmadan
koruyo r. Piyasalarda satılan Antalya, Aydın, Edremit, Erdek ve
Gemlik zeytinlerinin peraken decilerdeki fiyatı 500-600 lirayla
1500 lira arasında değişiyor. 250-280 tanesi bir kilo gelen iri
Gemlik zeytinlerinin fiyatı ise 1000 liranın üzerinde. M armara
Birlik zeytinlerinin fiyatı da 800-1200 lira arasında o ynuyor.
Peysan'ın ortaklarından Ali Zafer Taciro ğlu, T ürkiye'de 50 bin
do layında zeytin üreticisi bulunduğunu, körfez zeytinlerinin
yüzde 50 'sine Marmara Birlik'in sahip olduğunu belirtti ve zey
tin fiyatlarının artmamas ını "sıkı para po litikasının sonucu" şek
linde bağladı.
(Hürriyet, 18 Mayıs 1986)
YEMYEŞlL SOFRAI.AR
" Yeşillik kelimesinin ço k kesin bir tanımı yo k. Yemek ve ilaçlar

da, ko ku veya tatlan için kullanılan, yaprak veya sap yapraklan
olan bütün bitkiler yeşillik şeklinde tanımlanabilir. Yeşillikleri,
besleyic i değerleri için pişirilen ve yenilen tenc ere otlan; ye me k
lere lezzet vermek için kullanılan aro matik tatlı otlar ve salata
larda çiğ yenilen salata o tlan o larak ayı rmak mümkün."
1 300
Bu cümleler Ardabbela Boxer'ın yazdığı Khalkedon Yayınla

n tarafından çıkarılan Lezzetli Yeşiller Kitabı'ndan . . . Kitapta
50'den fazla lezzetli veya faydalı otu tanımları, görüntüleri ve
kullanım biçimleri ile bulabilirsiniz. Bunlardan bir kısmı roka,
nane, sanmsak, maydanoz gibi mutfaklanmızda çok sık kullan
dığımız, bir diğer kısmı ise aslında etrafımızda olan, kolay ula
şabileceğimiz ama tanımadığımız yeşillikler.
Yine bu kitapta bahçecilikten zevk alanlar ya da taze yeşil
likleri sevenler için yeşillik yetiştirmenin püf noktalannı ve tıp
alanında nasıl kullanıldıklarına dair ipuçlarını bulabilirsiniz.
Sağlık için yeşil yiyin

Özellikle son dönemlerde artan "sağlıklı yaşam" trendinden
sonra insanlar artık yediklerine içtiklerine bayağı dikkat eder
oldular.
Artık insanlar lezzetten çok faydalarını ve zararlannı düşü
nerek mönülerini belirliyorlar.
lşte en bilindik yeşillikler ve onlann faydalan

• Taze soğan: Çok eski zamanlarda, Roma, Mısır, Pers ve
Yunan halkları tarafından tıbbi amaçlarla kullanılmış olan so

ğan, idrar söktürücü ve sindirim sistemini uyancı etkilerinin ya
nı sıra iskorbüt hastalığını da önleyen doğal bir antiseptiktir.
• Sarmısak: Doğal bir antiseptik ve antibiyotiktir. Sindirimi
kolaylaştınr, kan basıncını düşürür.

• Dereotu: Dereotu çok eski zamanlardan beri hem sihirli
güçleri için hem de ilaç niyetine kullanılmıştır. Teskin edici, gaz

giderici ve uyarıcı.
• Yaprak kereviz: Başlıca bileşimi selüloz ve su olduğundan
çok zayıf kişiler için iyi bir gıdadır. Kalorisi az ama lif ve C vi
tamini oranı fazladır. Özellikle sinir sistemi ve asabi mide ağnla
nnda vücut sistemi için genel bir kuvvetlendiricidir.
• Köri yapraklan: Hindistan'da kuvvet ilacı olarak kullanı-
lır.
• Kişniş: Tohumları hazmı kolaylaştınr ve idrar söktürücü
olarak kullanılır. Yatışurıcı ve uyancı etkileri bir arada bulun

durduğundan aşın kullanılırsa bağımlılık yapar.
1 30 1
Temel Gazetecilik
• Rezene: idrar söktürücü ve sedütif etkiler vardır. Yaprak

lan, kökü ve tohumlan demlenerek yara lapası veya göz, el ve
ayak banyosu için kullanılır.
• Defne: Yapraklan demlenerek içilirse iştah açar ve hazmı
kolaylaştırır. Merhem gibi sürüldüğünde adale ağnlanna iyi ge

lir.
• Nane: Gaz giderici ve kasılmalan önleyici etkisinin yanı
sıra bulantıya karşı da etkilidir. Limon ile birlikte kaynatıldığın

da soğuk algınlığı ve bulantılara iyi gelir.
• Bergamut: Çiçek ve yaprakları kurutulmuş veya tazeyken
demlenerek içilirse adet sancılarını hafifletir, uyku getirir. Gaz

giderici bir etkisi de vardır.
• Fesleğen: Asabi tansiyon ve uykusuzluk tedavisinde kul
lanılır. Gargara yapılırsa öksürüğün ve boğaz ağnlannın iyileş

mesine yardımcı olur. Doğal bir antiseptiktir.
• Maydanoz: A, B, C vitaminlerince zengin, üstelik demir
ve kasliyum deposudur. Karaciğer iltihabında, romatizma} hasta

lıklarda ve gut tedavisinde kullanılır. idrar söktürücüdür.
(MiDiyet, 30 Temmuz 1999)
MALI PlYASAL\RDA 'DÔVlZE ENDEKSLİ' BOZULMA
Avrupa borsalanndaki bozulmayla sabah döviz son üç yılın, faiz

2006'nın en yüksek seviyesine çıktı. Ôğlen yine Avrupa ile to
parlanan piyasanın gözü yurtdışında
lSTANBUL- Türk mali piyasaları uluslararası piyasalara ve ya

bancı yatırımcılara bağlı hareketini sürdürüyor. Dün sabah başta
Avrupa borsalanndaki hızlı değer kaybını takip eden piyasalarda
rekor düşüşler yaşandı. Sabah Nisan 2003'ten bu yana gördüğü
en yüksek seviye olan 1 . 5840 YTL'ye çıkan dolar günü 2,3 YKr
artışla 1 . 5650 YTL'den kapattı. Döviz piyasasındaki bozulmada
yerli bankaların elinde bulunan ve döviz açık pozisyonlannı ka
pattıklan dövize endeksli kağıtların 14 Haziran'da vadesi dolma
sı da etkili oldu.
Bono faizleri ise kesintisiz çıkışını sürdürdü. 9 Nisan 2008

vadeli tahvilin faizi 0.62 puanlık çıkışla yılın zirvesi olan yüzde
1 7 .0S'e ulaştı. Sabah 36.405 puana gerileyen IMKB ise günü 271
puanlık çıkışla 38. 1 3 2'den tamamladı.
Avrupa borsalarındaki düşüşün dün Türk mali piyasaların
da moralleri bozduğunu ve yalnız yabancı değil yerli yatırımcıla
rın da katılımıyla tüm piyasalarda rekor bozulma yaşandığını
söyleyen para yöneticileri, öğle saatlerinde bu piyasaların artıya
geçmesi üzerine Türk piyasalarında da benzer seyir izlendiğini
açıkladı. Ancak akşam saatlerinde açıklanan dış ticaret verileri
nin kötü çıkması sınırlı da olsa piyasalarda yeni bir bozulma ya
rattı.
Açık 2.2 milyar dolar

14 Haziran tarihinde dövize endeksli kağıtların vadesinin
dolacağını, bankaların ise Hazine'den vadesi dolan paralarını
YTL cinsi alacaklarını belirten bir yetkili, "Yaklaşık 2-2.2 milyar
dolarlık bir kağıt piyasadan çıkıyor. Bu da aynı tutarda bir açık
pozisyon anlamına geliyor. Bu nedenle son günlerde yerli banka
ların da dövizde alımlan var. Aynca yabancı bankaların ise fiyat
ları yükseltmeye çalıştıklarını görüyoruz. Açık kapatma çabalan
böyle bir dönemde kurlar üzerinde ciddi baskı yaratabilir" diye
konuştu.
(Radikal, 1 Haziran 2006)
Dörtgen kuralının ikinci bir uygulanışı da vardır. Yazılan

haberin gövdesi taze haberlerden değil, fakat olayın geçmi
şine ilişkin belgelenmiş bilgi ve fikirlerden oluşursa ikinci
şekil uygulanır. Bu şekil, daha çok gazete ve dergilerce ter
cih edilir. ikinci şekil, aslında haberin anlamını verme
mekle beraber, tarihi ve biyografik geçmişini iyi bir biçim
de gös.terebilmektedir. Bu yönden de, tamamlayıcı haber
olarak genelde kullanılır.
NASIL ÇÔKTÜ?
DlYARBAKIR (hha)- Lice llçesi'ne bağlı 2 1 köy ile 17 mezrada

yaşayan toplam 10 bin nüfusun ulaşımını sağlayacak olan ve 45
milyon liralık yatırımla gerçekleştirilen Dicle Nehri üzerindeki
köprü, kesin kabulü yapıldıktan iki hafta sonra daha ulaşıma
açılmadan çöktü. 33 metre uzunluğunda, 7 metre yüksekliğinde
ve 6 metre genişliğindeki köprünün, eksik malzeme kullanılma
sı ve inşaat sırasında yapılan bir teknik hatadan dolayı çökmüş
olabileceği ihtimali üzerinde durulurken, Köy Hizmetleri 8. Böl
ge Müdürlüğünce de teknik ve idari soruşturma açıldı.
Lice llçesi'ni 1 5 kilometre uzaklıktaki Birlik Köyü yakınla
nnda, Dicle Nehri üzerinde yıllardan beri yapımı planlanan ve
geçtiğimiz Mayıs ayında ihale edilen köprünün inşaatı, Nisan
başında tamamlandı ve kesin kabulü 1 1 N isan 1986 günü yapıl
dı. Bu arada ulaşıma açma çalışmalan devam ederken, çevrede
Dicle üzerindeki tek geçit olan köprü çöküverdi. Köprünün çö
küş nedenini saptamak üzere Köy Hizmetleri 8. Bölge Müdürlü
ğü olaya el koyup soruşturma açtı. llk belirlemelere göre, "orta
ayağının tam yerine o turtulamaması ve eksik malzeme kullanıl
ması" nedeniyle çökmüş olabileceği ihtimali üzerinde duruluyor.
Köy Hizmetleri 8. Bölge Müdürü Mustafa Bilgin, olayla ilgili
soruşturmanın sürdürüldüğünü belirterek, "Köprünün yıkılma
olayını, genel müdürlük talimatı doğrultusunda uzmanlara ince
letiyoruz. Teknik ve idari soruşturma sürüyor. Çöküşe yağışla
nn etkisi de olabilir. Kıyılan köprünün yerine yenisini Afet Fo
nu'ndan yapmaya çalışacağız, dedi.
n
ôte yandan, geçtiğimiz yıl Mayıs ayında yapılan ihaleyi

Aytekinler Müteahhitlik ve Ticaret Limited Şirketi'nin kazandığı
ve inşaatın bu kuruluş tarafından gerçekleştirildiği, Köy Hizmetle
ri 8. Bölge Müdürlüğü görevlilerinden Şükriye Kayhan'ın kontrol,
Celal Yeşilgöz, Mehmet Duman, Ôzcan Mürsal ve Mehmet Ça
kar'dan oluşan heyetin de kabulde sorumluluk aldıklan belirlendi.
Vatandaş ne diyor?
Lice Birlik Köyü Muhtarı Mehmet Yakacı, köprünün kesin
kabulünden kısa süre sonra yıkılmasına bir anlam veremediğini
söyledi. Muhtar şöyle konuştu:
Haberin Bütününü · Yazma
"21 köy ile 1 7 mezrada oturan yaklaşık 10 bin kişi bu köp

rünün hizmete açılmasını sabırsızlıkla bekliyordu. Köprünün
yıkılmasıyla çok güç durumda kaldık. Daha önceleri sallarla
nehri geçerek okula giden çocuklanmız da umudu köprüye bağ
lamıştı.
(Hürriyet, 27.4.1986)
MiSYONER OPERASYONU
(Soner Kılınç, lzmir-) lzmir'de Hıristiyanlık propagandası yapa

rak izinsiz broşür dağıttıklan öne sürülen 16 ABD'li, çok sayıda
Türkçe lncil ve anket formuyla yakalandı. Kamuya açık yerlerde
izinsiz dini broşür dağıtmak suçuyla hakim karşısına çıkanlan
sanıklara 5 bin 400'er lira ceza verildi.
lzmir Emniyet Müdürlüğü'ne bağlı Güvenlik Şube Müdür
lüğü ekipleri, Buca'nın Forbes Caddesi'nde misyonerlik faaliyeti
yürüttüğü tespit edilen Amerikalı Kelly Ann Hunt (2 1 ) , Calvert
Edwin Hydes (22), Amanda Lee Meenk ( 19) ve Heather Lynn
Grant'i (20) önceki gece, saat 22.00'de gözaltına aldı. Dört Ame
rikalının Hıristiyanlık diniyle ilgili anket formu dağıttıklan ve
Basmane Bodrum Otel'de kaldıklan belirlendi.
Operasyonu genişleten Güvenlik Şube dedektifleri, dün ote
le baskın yapu. Operasyonda Amerikalıları, Türkiye'ye getirip
Hıristiyanlık propagandasını organize ettiği öne sürülen Matt
heus Hendrikus (32) ile Bridget Renee Behrens (25), Jack Paul
Plummer ( 1 9), Rocky joseph Favia (21), Rachel Diana La Gran
deur (20), Heather Margaret Melancon (19), jennifer Renae Nu
nemacher (22), Gregory Young (31), Dixie Deann Du Bose (24),
Benjamin Bryon Rinkenberger (21) ve Aaron Michael Whitelock
(29) gözaltına alındı.
Amerikalılann kaldığı odalarda yapılan aramalarda 1 54 an
ket formu, çok sayıda Hıristiyanlık diniyle ilgili broşür. 22
Türkçe lncil ve lncil isteme formu ele geçirildi. Çoğu öğrenci 16
kişinin, Trabzon'da da faaliyet gösteren Reiztz Turizm Şirke
ti'nin Müdürü Mattheus Hendrikus (32) aracılığıyla bir hafta
önce İstanbul Atatürk Havalimanı'ndan Türkiye'ye giriş yaptık-
l 30 5
Temel Gazetecilik
lan ve misyonerlik faaliyetlerinde bulunmak amacıyla dört gün

önce lzmir'e geldikleri tespit edildi.
lslam'ı tanımak istiyoruz

Yakalanan misyonerlerin Ege Bölgesi'ndeki dini yerleri do
laşacaklarını öne süren Mattheus Hendrikus, "Arkadaşların çoğu
ABD'de öğrenci . Dünya, lslam dinini tanımak istiyor. Biz hem
lslam dinini tanımak, hem de Hıristiyanlığı tanıtmak için çaba
harcıyoruz. Yaptığımızın suç olduğunu bilmiyorum." diye ko
nuştu.
Çalışmalarının lslam diniyle Hıristiyanlık arasında bir köp
rü olduğunu savunan Hendrikus ile sekizi bayan 16 kişi, Güven
lik Şube Müdürlüğü'nde sorgulandıktan sonra TCK'nın 534.
maddesi gereğince "kamuya açık yerlerde izinsiz dini broşür da
ğıtmak" suçundan haklarında düzenlenen soruşturma evrakıyla
adliyeye sevk edildi. Nöbetçi mahkeme, ABD'li sanıklara 5 bin
400'er lira ceza verdi. Sanıklar daha sonra sınırdışı edilmek üze
re Yabancılar Şubesi'ne teslim edildi.
(Milliyet, 30 Temmuz 1999)
HIRlSTlYANLIK'I YAYIYORLAR
Hıristiyanlığı yaymaya yönelik örgütlü çalışma biçimine "mis

yonerlik" deniliyor. Hıristiyanlığın ilk ve en büyük misyoneri
sayılan Aziz Paulos, Anadolu'nun büyük bölümüne, önemli Yu
nan kentlerine Hıristiyanlığı ulaştırdı. Paulos ve öteki misyoner
lerin çabalarıyla Hıristiyanlık Roma lmparatorluğu'nun ticaret
yollan üzerindeki büyük kentlerde hızla yayıldı. Birinci Costan
tinus döneminde (306-337 yıllan arasında) Hıristiyanlık Roma
lmparatorluğu'nun her köşesine yayıldı. Roma imparatorluğu ile
özdeşleşen Hıristiyanlık 1 3 50- 1 500 yıllan arasında büyük ölçü
de sarsıldı. Misyonerlik kurumu da bu dönemde geriledi. Trent
Konsili'yle ( 1 545-63) birlikte yeniden düzenlenen ve canlılık
kazanan Katolik Kilisesi lspanya, Portekiz, Fransa'nın yeni bul
duğu ve ele geçirdiği topraklara misyonerler gönderdi. Böylece
Orta ve Güney Amerika, Antiller, Filipinler Hıristiyan oldu.
1 30 6
Cizvit misyonerler Japonya, Çin ve Hindistan'da yeni mis

yonlar kurdular. Bu çalışmalar 1622'de Rorna'da kurulan tınan
Yayına Cemiyeti tarafından koordine ediliyordu. Kişisel imanı ve
kutsal metinlerin bağlayıcılığını vurgulayan Protestan kiliseleri
16. ve 17. yüzyıllarda yeni sömürgelerde büyük bir yükseliş gös
terdi. 19. ve 20. yüzyıllarda yeni örgütler oluşturuldu. Bunlar
gönüllü kuruluşlardı. 20. Yüzyılın ortalannda bağımsızlık kaza
nan sömürgelerde misyonerlik çalışrnalan sıkı bir denetim altına
alındı. Hıristiyanlık propagandası yasaklandı. Misyonerlik ça
lışrnalan zaman zaman Türkiye'de de görüldü . Bu türden çalış
malarda görev alan misyonerler, yaz mevsiminde turistik geziler
kapsamında ülkemize gelip, ekonomik olarak geri konumda bu
lunan bölgelerde faaliyetlerde bulunuyorlar.
MURDOCH TÜRKlYE'DE
News Corporation, Atlantic Records'un başkanı Ertegün'le yap

tığı ortaklıkla TGRT'yi satın aldı. lhlas Yayın Holding'in ana his
sedan olan Huzur Radyo TV'yi (TGRT) satın alan News Cor
poration, Türkiye'de yabancı sınırlamasını Ahmet Ertegün'le yap
tığı ortaklıkla aştı.
lhlas Yayın Holding'in ana hissedan olan Huzur Radyo TV'yi

(TGRT) satın alan News Corporation, Türkiye'de yabancı sınır
lamasını Ahmet Ertegün'le yaptığı ortaklıkla aştı. News Corp.
Başkan Yardımcısı ve Avrupa Başkanı Martin Pornpadur, medya
sektöründeki uluslararası deneyim ve bilgi birikimleri sayesinde
Türk izleyicilerine zengin içerikli yeni bir seçenek sunmayı he
deflediklerini vurguladı.
Ekonomi Servisi- News Corporation, TGRT'yi 1 5 1 milyon
YTL'ye (yaklaşık 1 00 milyon dolar) satın aldığını açıkladı. News
Corporation'dan yapılan açıklamada, dünyanın en büyük medya
şirketlerinden News Corporation ve Atlantic Rt>cords'un kuru
cusu ve Başkanı Ahmet Ertegün'ün, TGRT'yi, lhlas Yayın Holding
AŞ ve diğer hissedarlardan satın almak üzere anlaştığı kaydedildi.
1 307
Temel Gazetecilik
Anlaşmaya göre News Corporation ve Ahmet Ertegün'ün,

TGRT'nin yayın hakkını elinde bulunduran Huzur Radyo TV
AŞ'nin hisselerinin tamamını satın alacağı belirtilen açıklamada,
satışın gerekli izinlerin alınması ve koşullann sağlanmasının ar
dından sonuçlandınlmasının öngörüldüğü bildirildi. Açıklamada
şöyle denildi: "Hisse satın alma anlaşmasına göre News Corpo
ration ve Ahmet Ertegün tarafından satın alınmayan TGRT mar
kası ve TGRT FM Radyosu, lhlas Yayın Holding'in bünyesinde
kalmaya devam edecek. Anlaşmanın tamamlanmasına kadar ge
çecek sürede , News Corporation TGRT ismini kullanmaya de
vam edecek. Satış işleminin tamamlanmasının ardından lhlas
Yayın Holding, medyadaki faaliyetlerini diğer kuruluşları aracı
lığıyla devam ettirecek."
Ahmet Ertegün de açıklamasında, News Corporation'dan
dostlan Rupert Murdoch ve Martin Pompadur ile birlikte, bu
yeni girişim için oluşturduklan önemli ortaklıktan büyük bir
memnuniyet duyduğunu aktardı. Ertegün, "Aynca lhlas Gru
bu'nu, News Corporation gibi önemli bir Amerikalı yatmmcının
Türkiye'ye gelmesini sağlayan bu anlaşmayı sonuçlandırdıkları
için tebrik ediyorum. Türk izleyicilerine dünya standartlarında
eğlence yayını ve programlan sunmayı umuyoruz" ifadesini kul
landı.
News Corp. Başkan Yardımcısı ve Avrupa Başkanı Martin
Pompadur da News Corporation'ın bir süredir Türkiye'de medya
sektöründeki gelişmeleri dikkatle izlediğini ve geçen yıl şu anda
News Outdoor olarak faaliyetlerini sürdüren açık hava reklam
şirketi Kamera Reklam'a yatının yaptığını vurgularken Ahmet
Ertegün ile birlikte tüm gerekli kaynakları kullanarak üstün ka
litede bir televizyon istasyonu oluşturma konusunda kararlı ol
duklarını kaydetti.
Pompadur, medya sektöründeki uluslararası deneyim ve
bilgi birikimleri sayesinde Türk izleyicilerine zengin içerikli yeni
bir seçenek sunmayı hedeflediklerini vurguladı.
lhlas Yayın Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Müca
hid Ören ise thlas Yayın Holding'in TGRT markasını bünyesinde
bulundurmaya ve medyadaki faaliyetlerinin TGRT Haber Kanalı,
1 308
TGRT Pazarlama TV, lhlas Haber Ajansı ve Türkiye gazeteleri ile

devam edeceğini açıkladı.
Verilen bilgiye göre, görüşmeler esnasında lhlas Yayın Hol
ding'in danışmanlığını Rayrnond jarnes ve Goetzpartners şirket
leri, News Corporation'ın danışmanlığını ise Ata Yatının üstlen
di.
Uluslararası medya devi

Medya ve eğlence şirketi olan News Corporation film yapım
ve yayıncılığı, televizyon, kablolu televizyon programcılığı, uydu
televizyon yayıncılığı, dergi ve ek yayıncılığı, gazete yayıncılığı
ve kitap yayıncılığı başta olmak üzere sekiz alanda faaliyet göste
riyor. Varlıklarının toplam değeri 55 milyar dolar, yıllık geliri ise
yaklaşık 25 milyar dolar olan News Corporation'ın hisseleri New
York ve Sydney borsalarında işlem görüyor. News Corporation
faaliyetlerini öncelikle ABD, Avrupa, lngiltere, Avustralya, Asya
ve Pasifik havzasında sürdürüyor.
M'llzik sanayisine damga vurdu

Bugün 82 yaşında olan Ahmet Ertegün, 1947 yılında New
York'ta 10 bin dolar borçla kurduğu küçük plak şirketini Atlan
tic Records adıyla dünya devi haline getirdi. Neredeyse 50 yıldır
dünya müzik sanatı ve sanayisine damgasını vuran Ertegün,
müzik dünyasına büyük emeği geçen kişiler için ilk kez konan
Grarnrny Onur Ödülü'ne layık görüldü.
47 yıldır Amerika'da yaşıyor

Atlantic Records, Ray Charles'tan Rolling Stones'a kadar
yüzlerce ünlü sanatçıyla çalışarak bugün ABD'de bir numara.
Babası eski büyükelçilerden Mehmet Münir Ertegün'ün işi ne
deniyle lsviçre, Paris, Roma, Londra ve Washington'da büyüyen
Ahmet Ertegün, 47 yıldır Amerika'da yaşıyor.
( Cumhuriyet, 25 Temmuz 2006)
Dörtgen kuralının ikinci uygulanışına göre, haber ilk uy

gulanışta olduğu gibi az ve özü verir, ikinci haber olarak
1 309
Temel Gazetecilik
yanında daima habere ait kısa bir geçmiş eklenir. Bazen,

ikinci haberin altına ilk haberle ilgili ufak tefek ayrıntılar
eklendiği de olabilir.
Dörtgen kuralının iki uygulanış şekline göre dizilmiş
haber krokileri şöyledir:
1 . Şekil 2. Şekil
Kuralın ilk uygulanış biçiminin örneklerine Türk ga

zeteciliğinde l 980'den sonra rastlamak mümkün olmakta
dır. Bu şekil, daha çok ekonomi, maliye, sosyal sorunlar,
vergiler, işçi-işveren ilişkilerini iyi bir şekilde değerlendi
rebilmektedir.
ikinci uygulanışa ise, Türk gazeteciliğinde zaman za
man rastlamak mümkündür. Buna örnek olarak, tanınmış
bir kişinin başına gelen bir kazayı veya felaketi vermek
mümkündür. Asıl haber ters piramit kuralına göre yazılır.
Yanına dörtgen kuralına göre yazılmış biyografik bilgilerle
süslü olayın ayrıntılan konulabilir.
Normal Piramit Kuralına Göre
Ters piramit kuralının tam tersi bir uygulama, normal pi

ramit kuralıdır. Normal piramit kuralına göre, ayrınu ha-
j 310
ber girişini yapmaktadır. Ters piramitin esası, girişte sonu

cu vermekteyken, normal piramitte sonuca ulaşma, habe
rin sonunda mümkündür.
Toplanan haberler fazla önemli değillerse, normal pi
ramit kuralının uygulanması yoluna gidilebilir. Bu kurala
göre, yazılan haber genelde renkli haber olarak adlandı
rılmaktadır. Pek çok kimse ise bu tür haberleri röportaj
olarak bilir. Düz, monoton haberler yanında eğlence ara
yanları tatmin eden bir haber şeklidir.
lnsanın ilgisini çeken konular, mizah, yenilik ve ben
zeri, normal piramit kuralına göre oldukça iyi bir şekilde
işlenebilir. Daha başka bir deyişle, sürpriz sonuçlarıyla ço
ğu kimse tarafından kısa bir hikayeye benzetilir. Günü
müzde radyo , televizyon ve yazılı basın tarafından çok
kullanılan bir kuraldır.
SlNEMA, UYUŞTURUCUYA BlR KURBAN DAHA VERDİ
Çok sayıda televizyon dizisi ve kırk film çeviren Helga Anders,

giderek tanınmaz hale geldi ve hastanede yapayalnız öldü.
Sinema dünyasından bir yıldız daha kaydı. Alman sinemasının

ünlü yıldızı Helga Anders, yapayalnız, bir hastane odasında ya
şama veda ederken, trajik sonuyla hayranlannı üzüntüye boğdu.
38 yaşında ölen Helga Anders, sekiz yaşında sahneye çıka
rak, küçük yaşlarda yeteneğini kanıtlamıştı. 17 yaşında ise tanış
tığı Roger Fritz, "Alman Lolita"sı olarak sinemada isim yapacak
yıldızın hızla yükselmesine yol açacaktı. Alman yönetmen ve
oyuncu Roger Fritz'le "Genç Kız" filminde ilk kez dikkatleri çe
ken Helga Anders, kısa sürede büyük üne kavuştu. l 967'de
Roger Fritz'le evlenen Helga Anders tam yedi yıl sanauyla yaşa
mını kaynaştırarak, "Yaşamının en iyi dönemi" dediği bu yıllan
hep hatırlayacaktı. Bu arada 1 50 televizyon dizisinde rol almış,
tam 40 da film çevirerek, erişilmesi güç bir rekora ulaşmıştı.
1 311
Temel Gazetecilik
Artık Helga Anders için bir iniş dönemi başlıyordu. Uyuştu

rucular ve alkol de, her gün Helga'yla içli dışlı olmaya başlamış
tı. Giderek tanınmaz bir hale gelmeye başlayan Helga'nın hay
ranları da şaşkınlık içindeydi. Genç yaşta "anne" rollerine doğru
gidiyordu Helga Anders. Bunu düşünmek Helga için yıkım olu
yor, çıldırmanın eşiğine geldiğini görüyordu. Krizler birbirini iz
liyordu. Helga, genç yaşta gelen büyük ünüyle birlikte erimeye
başlamıştı.
Tedaviler, içkiden uzaklaşmalar, yeminler, ara vermeler,
krizler, nöbetler ve yine tedaviler artık Helga Anders'in vazge
çemediği, istemeden yaşadığı roller olmuştu .
Ve en sonunda bir hastane odasında yapayalnız yaşamı nok
talanmıştı. Helga Anders'in 18 yaşındaki kızı Leslie bile yanında
yoktu. Çünkü Leslie o sırada Fransa'da bir tanıdıklarının yanında
kalıyordu. Şimdi herkes bu yıldızın hayata veda etmesini, ister is
temez Marilyn Monroe'nun erken ölümüyle yan yana koyuyordu.
(Hrlrriyet, 22 Nisan 1986)
ALKOL TEDAvtst GôRMELl
Son yıllarda Hollywood'un en sevilen kadın oyuncuları arasında

bulunan Küba asıllı Cameron Diaz'ın alkol alışkanlığı kontrol
den çıktı. Matt Dillon'dan ayrıldıktan sonra bunalıma giren
Diaz, teselliyi gençliğinde de bağımlı olduğu alkolde arayınca
kariyeri tehlikeye girdi. Son film çalışmaları sırasında sabahları
bir kez bile vaktinde sete gelemeyen 26 yaşındaki yıldız, son ola
rak birkaç aydır arkadaşlık ettiği Oliver Stone'a da, bir yemek sı
rasında kıskançlık krizi geçirerek yumruk attı. Stone ile kavga
sından sonra hastaneye kaldırılan Diaz'ın ağır bir bunalım geçir
diği söylendi ve kesinlikle alkol tedavisi görmesi önerildi. Sanat
çının umutsuz ve saldırgan ruh hali, çalışma arkadaşları ve işve
renlerini de endişelendiriyor. Sette fotoğraflarını çekmek için
bulunan basın mensuplarını kovup, hakaretler etmesi ise basının
sanatçıya karşı uygulayacağı bir boykot tehlikesini gündeme ge
tiriyor.
( Cumhuriyet, 1 Nisan 1999)
PiKNiK DÖNÜŞÜ KAZA
AKILLARA durgunluk veren olay Aydm'ın Söke ilçesinde ya

şandı. Bağarası Beldesi Belediye Meclisi'nin DYP'li üyesi Nihat
Avcı'nın kızı Ayşe Avcı, eniştesi Hidayet Bilgin'in kullandığı
otomobille önceki gün ailece Bafa Gölü'ne pikniğe gitti. Talihsiz
genç kız, başına geleceklerden habersiz, teyzesinin kızı ve diğer
akrabalarıyla neşe içinde piknik yaptı. Aile dönüş yoluna çıktık
tan bir süre sonra , karşı yönde taş dolu bir kamyon belirdi.
inanılacak gibi değil

PLAKASI ve sürücüsünün kimliği belirlenemeyen kamyo
nun kasasından düşen bir taş, Ayşe'nin bulunduğu otomobilin
ön camını parçalayıp içeri girdi. Hızla ilerleyen katil taş, genç
kızın önce göğsüne, sonra başına çarpıp, aynı hızla aracın arka
camından dışarı çıktı. Bir anda gerçekleşen olayı dehşet içinde
izleyen aile, kanlar içinde kalan Ayşe'yi hemen Söke Devlet Has
tanesi'ne kaldırdılar. Ayşe, buradan Aydın Devlet Hastanesi'ne
sevk edildi.
ANCAK yapılan tüm müdahaleler güzel Ayşe'yi hayata dön
dürmeye yetmedi. Talihsiz kız, inanılmaz kaza sonucu hastanede
hayatını kaybetti. Olay sırasında Ayşe'nin yanında o turan ve yara
lanan teyzesinin kızı Şakire Bilgin (10), Aydın Devlet Hastane
si'nde tedavi altına alındı, Bağarası Kemalpaşa ilköğretim. Oku
lu'nun başarılı öğrencilerinden Ayşe'nin garip ölümü, ailesini ve
arkadaşlarını yasa boğdu. Ayşe, dün gözyaşlarıyla toprağa verildi.
"Korkunç bir olay"

SINIF Başkanlığı ve okulun bando takımının majörlüğünü
yapan Ayşe Avcı için, okul bahçesinde hüzünlü bir tören düzen
lendi. Törene katılan öğretmenleri ve okul arkadaşları çok sev
dikleri kızın ardından gözyaşlarına boğuldular. Arkadaşları, "O
kadar hayat doluydu ki, onun öldüğüne inanamıyoruz. Bu çok
korkunç bir olay" diye ağladılar. Öte yandan taşın fırladığı kam
yonun sürücüsünün kimliğinin belirlenmesi için soruşturma
başlatıldı.
( Takvim, 15 Mart 1999)
MÜZE GlBl GAZl
Kurtuluş Savaşı'nın hayattaki son 2 gazisinden biri olan 1 1 1 ya

şındaki Yakup Satar'ın Eskişehir'deki evi ziyaretçi akınına uğru
yor. Milletvekillerinden valilere, askerlerden öğrencilere herkes
Atatürk'ün neferi Yakup Dede'ye koşup elini öpüyor. Randevulu
gelen ziyaretçiler gazinin mendil, bardak gibi eşyalannı haura
olarak alıyor.
Basra'da da savaşn
1895 yılında Kırım'da doğan ve ailesiyle birlikte Eskişehir'e
göçen Yakup Satar, l . Dünya Savaşı'nda Basra cephesinde savaş
tı. Daha sonra Mustafa Kemal'in askeri olma şerefini elde eden
Yakup Satar, Sakarya Meydan Muharebesi'ne katıldı. Yakup De
de şu anda İstiklal Savaşı'nın yaşayan son iki gazisinden biri. Ya
kup Dede'nin Eskişehir'deki evi ziyaretçilerle dolup taşıyor.
Randevuyla ziyaretçi
Türkiye'nin dört bir yanından öğrenciler, askerler, siyaset
çiler Yakup Dede'nin yüzünü görmeye, elini öpmeye evine ko
şuyor. Yakup Dede'nin bakımını üstlenen kızı Zekiye Tali (73),
"Gelenlerin sayısı çok artınca randevuyla ziyaretçi kabul etmeye
başladık" diyor.
'Yüzünü görsek yeter'

Zekiye Tali, "Babamın kalp, kulak ve göz rahatsızlığı var.
Son 5 yıldır evden dışan çıkamıyor. Konuşmasında ve anlama
sında problem var. Ziyarete gelmek isteyenleri önceden 'Savaş
anılannı artık anlatamıyor' diye uyarıyorum. Ama 'Olsun, onun
yüzünü görsek, elini öpsek bile bize yeter' deyip yine de geliyor
lar" dedi.
Gaziden hatıra
Zekiye Tali, "Herkes babamın elini öpüp yüzüne dokunu
yor. Babamın kullandığı mendil, bardak gibi eşyalan hatıra ola
rak alıp götürüyorlar" diye konuştu.
(Postıl, 1 Haziran 2006)
lOO'LÜK NiNENiN HAYALI GERÇEK OLDU
Son dişini 98 yaşında kaybeden ve yüz yaşına bastığında yeni

den yemek yemeyi özleyen Mevlo.de Nine, sonunda protez dişle
rine kavuştu.
Kimsesizler yurdunda yaşayan yüz yaşındaki Mevlüde Nine, 1 5

gün önce ilk muayenesinde verilen 'protez takılabilir' raporunun
ardından, yeni dişlerine kavuştu.
Mevlüde Akyürek'e yeni protezleri, Hürriyet Ankara'nın da
izlediği bir operasyonla takıldı. Mevlüde Nine, dişleri yokken
hayalini kurduğu yaprak sarmalan da, operasyonunun hemen
sonrasında afiyetle yedi.
Kimsesizler Yurdu'nda kalan Mevlüde Akyürek, yeni dişleri
takıldıktan sonra Hürriyet Ankara'ya, " Kendimi 18 yaşında his
sediyorum. Artık istediğim her şeyi yiyebileceğim" açıklamasını
yaptı.
Yaprak Sarmayı Yedi

Son dişini 98 yaşında kaybeden Mevlüde Nine, 100 yaşında
"Artık ben de yaprak sarma yemek istiyorum" demiş ve protez
yaptırmak için diş hekimine başvurmuştu. Diş Hekimi Billur
Çobanlı kimsesizler yurdunda kalan Mevlüde Akyürek'in protez
tedavisine başladı.
Çobanlı tedavi sırasında Mevlüde Nine'nin yüz yaşında ol
masına rağmen hiçbir kemik erimesi belirtisi olmadığına çok şa
şırdığını ifade etti. Ufuk Polikliniği'nde takılan protezle muradı
na eren Mevlüde Akyürek, ilk olarak yaprak sarma yedi ve "Ar
tık sadece çorba içmeyeceğim, her şeyi yiyebileceğim. Çok mut
luyum" dedi.
(Hl1rriyet-Ankıua, 1 Haziran 2006)
RÜYAYLA GELEN VAHŞET
Babasıyla kahvecilik yapan Gökhan annesini, ablasını ve ağabe

yini bıçakla oldürd'11kten sonra kahveye gidip babasını da öldür
d\1. Gökhan, cinayetleri nıyasında görd'11ğü bir sesin "ailen kötü
yola düşecek namusunu temizle" demesi '11zerine işlediğini söy
ledi.
'R'l1yamda Bir Ses Bana Öldür Dedi'

Dinar'da komşulannın çok sessiz ve kendi halinde bir genç
ti dedikleri 19 yaşındaki Gökhan Armağan bütün ailesini tüyler
ürperten bir şekilde öldürdü. Kan donduran olaydan sonra poli
se teslim olan Gökhan, cinayetleri rüyasında bir sesin "ailen kö
tü yola düşecek, namusunu temizle" demesi üzerine işlediğini
söylediği bildirildi. Poliste bütün cinayetlerini soğukkanlıkla an
latan Gökhan, iki gece üst üste rüyasında babasının annesini ve
ablasını sattığını gördüğünü belirterek bir sesin "ailen kötü yola
düşecek hepsini öldür" demesi üzerine cinayetleri işlemeye ka
rar verdiğini söylediği bildirildi.
'Cinayeti Gören Abim. Şok Geçirdi'

Gökhan polisteki ifadesinde cinayetleri şöyle anlattı. "Bu
nun üzerine ben de sabahtan ekmek bıçağını bileylettim. Gece
yatarken annemin boğazım kestim, ölmeyince daha fazla acı
çekmesin diye bıçağı kalbine sapladım. Sesler üzerine uyanan
ahim beni annemi öldürürken görmüş, donup kalmıştı. Hiç tep
ki bile vermedi. Onu da orada öldürdüm. Daha sonra ablamın
yattığı odaya gidip onu öldürdüm. En sonunda da babamı öl
dürmek için kahveye gittim. Orada sandalyede yatıyordu. Sırtın
dan bıçakladım, kalkıp kaçmaya başladı. Orta refüjün orada ya
kalayıp onu da öldürdüm".
( Yeni Şafak, 3 Ağustos 2006)
Ters piramit, normal piramit kurallarının haber kroki

leri şöyledir:
Ters Piramit Normal Piramit
Ters Piramit ve Döngen Kuralının Birleştirilmesi
iki kuralın birleştirilmesiyle yazılan bu haber şeklinde

yalnızca haber açıklanmamaktadır. Aynı zamanda, haberin
esasını oluşturan olay veya olaylar hakkında gerekli olgu
lar da verilmek yoluna gidilmektedir. Daha doğrusu, ola
yın yakın geçmişine de dokunulmaktadır. iki kural birleş
tirildiğinden, önemsiz ayrıntılar sona bırakılmaktadır. Ya
zılan haberde ise haber yavaş yavaş öneminden azaltılma
yoluna gidilmektedir.
Bu kural ile tarihi binaların yanması, yıkılması, ana
nını hakkında çok iyi bir şekilde haber yazılabilmektedir.
Ayrıca, önemli bir kişinin ölmesi de bu kural ile işlenebil
mektedir. Bu kuralı uygulayan gazeteci, haberini yazarken
genellikle biyografik ve tarihi kaynaklara başvurmak zo
runda kalmaktadır.
AŞKI AGLATAN ÔLÜM
Bayan Simpson, 89 yaşında, eşinin ôlO.mllnden sonra yalnız ya

şadığı evinde hayata dün veda etti.
Madame, arnk soluk almıyor . . .

Paris yakınlanndaki muhteşem villanın emektar hizmetçisi,
yaşlı hanımının ölümünü villadaki diğer görevlilere bu sözlerle
iletti. Acı haberi, daha sonra Buckingham Sarayı dünyaya du
yurdu. Windsor Düşesi'nin Windsor'daki Fropmore Mezarlı
ğı'ndaki kocasının yanına gömüleceği açıklandı.
Madame artık yaşamıyordu . . . Aylardan beri yatağında kı
pırdamadan, iri siyah gözlerini tavandan hiç ayırmadan yatan
Windsor Düşesi, 89 yaşındaki sessiz sedasız dünyaya veda et
mişti. O, İngiltere Kralı VIII. Edward'ın, aşkı uğruna tacını, tah
tını terk ettiği kadındı. Evinde, uzun süredir yalnız yaşıyordu.
Amerikalı bir işadamının eşi olan Wallis Simpson, 1935 yı
lında eşiyle birlikte Londra'ya geldiği zaman, kaderin ona ne bü
yük bir sürpriz hazırladığını bilmiyordu. İngiltere'nin yakışıklı
ve çapkın veliahtı Prens Edward ile bir partide tanışmıştı. Wallis
Simpson ve eşi, daha sonraki günlerde de İngiltere veliahtı ile
sık sık buluşmuşlardı.
Madame Simpson ile İngiltere veliahtının dostluğu kısa bir
süre sonra büyük aşka dönüşecekti. Ve Prens Edward, babasının
ölümü üzerine tahta çıktıktan sonra l 936'da Wallis Simpson ile
evlenmeye kararlı olduğunu açıklayacaktı. Bay Simpson, sessiz
sedasız sevgililerinin arasından çekildikten sonra ise Kral Ed
ward'ın eşinden boşanmış bir kadınla evlenemeyeceği açıklan
mıştı. Kral Edward, bu açıklama üzerine, "Sevdiğim kadının
yardımı ve desteği olmadan ülkemin ve halkın sorumluluğunu
üstlenemem" diyerek tahtından feragat e tmişti.
Böylece Kral VIII. Edward, sevdiği kadınla birlikte olabil
mek için ölünceye kadar sürgünde yaşamayı da göze almış olu
yordu. Ama eski Kral, hiçbir zaman bu karanndan pişmanlık
duymadı. Windsor'lar yıllar yılı bir "mutluluk sembolü" olarak
tanındılar. Kalplere taht kurdular. Windsor Düşesi, sevdiği er-
l 318
Haberin Bıirıinıinıi Yazma
keğin ölümünden sonra hayatım 13 yıl daha devam ettirdi. Ona

yaşama gücünü veren, çok sevdiği eşiyle beraber geçirdiği güzel
günlerin unutulmaz anılarıydı. . .
(Hürriyet, 25 Nisan 1986)
YlNE GEUBOLU
(Murat Kıray, Çanakkale-) Gelibolu Yarımadası Milli Parkı'na

beş yıl sonra yine ateş düştü. 1 994'te dört bin hektar alanın kül
olduğu bölgeye 20 kilometre mesafedeki Kumkamp mevkiinde
dün saat 14.45 sıralarında henüz belirlenemeyen nedenle çıkan
yangın şiddetli rüzgarın da e tkisiyle geniş bir alana yayıldı. Or
man Bölge Müdürlüğü ekiplerinin yam sıra, Çanakkale, Eceabat,
Gelibolu belediye itfaiyeleri de yangına müdahale etti.
Bir biçerdöverden sızan akaryakıtın neden olduğu öne sü
rülen yangında, bir askeri itfaiyenin devrilmesi sonucu üç er ya
ralandı. Grayder operatörü Cafer Yahşi kalp krizi sonucu yaşa
mını yitirirken, altı kişi de gözaltına alındı. Yangın akşam geç
saatlerde büyük oranda kontrol altına alınırken ilk belirlemelere
göre 1 1 3 hektar orman kül oldu.
Gelibolu'nun Kumköy mevkiinde de beş yıl önce mısır pi
şirmek için ateş yakan 15 yaşındaki A. U. binlerce hektar orma
nın kül olmasına yol açmıştı.
25 YAŞINDA, TEDAVlNlN BAŞINDA
AIDS'in tespit edilmesinin Qzerinden 25 yıl geçti, ancak hasta

lıkla savaşta hala pek çok alanda yetersizlik yaşanıyor. Birleşmiş
Milletler AIDS'le mücadele örgütü UNAIDS'in 10 yıllık gelişme
raporu ne kadar az yol alındığını gösterdi.
BlRLEŞMlŞ MİLLETLER- 'Çağımızın vebası' olarak da anılan

AIDS, 25 yaşında. Ancak hastalıkla savaş çok gerilerden geliyor.
Birleşmiş Milletler (BM) AIDS ile mücadele örgütü UNA
IDS, 10. yıllık gelişme raporunda, 'birkaç küçük bölgede başla-
l 319
Temel Gazetecilik
yan AIDS ve HIV'in dünyanın neredeyse tamamına yayılarak 65

milyon kişiye bulaştığım, bunlardan 25 milyonunun ise bu has
talık sebebiyle yaşamını yitirdiğini' belirtti.
lnsan davranışlan değişti

Raporda, ABD'de doktorlann Haziran l 98 1'de HIV virüsünü
ilk kez tespit etmesinden bu yana sürdürülen savaşta kimi dikkate
değer başanlar kazanılmasına rağmen, mücadelenin tam anlamıy
la etkin biçimde yürütülmekten çok uzak olduğu kaydedildi.
Raporda, BM Genel Kurulu'nun 2001 yılında yaptığı özel
AIDS oturumundan bu yana görülen en büyük değişikliğin insan
ların davranışlarında meydana geldiği vurgulandı. Artık giderek
daha çok insanın kondom kullandığı, daha az kişiyle cinsel ilişki
ye girdiği, cinsel etkinliklere daha geç yaşlarda başladığı ve birçok
ülkede artık kan ürünlerinin düzenli olarak HIV içerip içermedi
ğini belirlemek için birtakım kontrolden geçirildiği açıklandı.
Gelişmekte olan ülkelerde halen 1 .3 milyon hastanın yaşam
süresini uzatan ilaçlar kullanmakta olduğu, bu ilaçlann geçen yıl
300 bin can kurtardığı belirtildi.
Dışlanma sorunu sürüyor

70'ten fazla ülkede yapılan yeni araştırmanın sonuçlarına
göre , beş yıl öncekinden daha fazla insan HIV testi yaptırıyor ve
danışmanlara başvuruyor. Verilerini bildiren 58 ülkede ilkokul
öğrencilerinin yüzde 74'ü, ortaokul öğrencilerinin ise yüzde
81 'ine AIDS hakkında eğitim veriliyor.
Ancak bütün bu gelişmelere rağmen 2005 yılında 4.1 mil
yon insana daha HIV bulaştı ve 2.8 milyon kişi öldü. 2004 yılın
da 4.9 milyon insana HIV bulaşmış ve 3 . 1 milyon kişi ölmüştü.
Raporda, dünya genelinde kondom arzının gerekenden
yüzde 50 az olduğu, AIDS hastalarının yaşam süresini uzatan
ilaçların yaygın olarak bulunmakla beraber pahalı olduğu da be
lirtildi.
En önemli sorunlardan biri, AIDS hastasının hala ayrımcılık
ve toplumdan dışlanmayla karşılaşıyor olması. Bu yüzden, dün
yada HIV bulaşmış 40 milyon kişinin çoğu hiç test yaptırmamış
olduğu için durumunun farkında değil.
1 320
Kadınlar korunmasız
Gelişmekte olan ülkelerde AIDS'le mücadeleye bu yıl 8.9
milyar dolar aynlması beklenirken, asıl gerekli miktar 14.9 mil
yar dolar. 2008'de ise önleyici çalışmalar için harcanacak 1 1 . 4
milyar dolar da dahil AIDS'le mücadele için gerekecek para 22. l
milyar dolar.
UNAIDS raporunda, kadınların AIDS riskine karşı daha ko
runmasız olduğu da belirtildi. Hastalıktan korunmanın başlıca
ve en bilinen yöntemi olan prezervatif kullanımı, çoğu zaman
erkeklerin inisiyatifine bağlı. Bu durum, kadınların hastalığa
karşı yeterince iyi korunmasını engelliyor.
UNAIDS'in yöneticisi Dr. Peter Piot, "AIDS hastası kadın
sayısı ve oranı artıyor" diyor. Kadınlan AIDS'ten korumak için
dizayn edilen jel ve kremler ise 2010'da kullanıma sunulacak.
(Radilcal, 1 Haziran 2006)
NEFES NEFESE BlR ÔMÜR
Uzun bir tarihi nefes nefese takip eden, 58 yıllık meslek yaşamı
nı anlattığı kitabına da 'Nefes Nefese Bir ômür' adını veren usta
gazeteci artık yok...
lSTANBUL Milliyet- Milliyet yazan ve gazeteciliğin duayenle

rinden Yılmaz Çetiner (79) , tedavi gördüğü Amerikan Hastane
si'nde dün 1 7 . l S'te hayata gözlerini yumdu.
VKV Amerikan Hastanesi'nde solunum sıkıntısının artması
üzerine geçen günlerde yaşam destek ünitesine bağlanan Çeti
ner, kronik obstrüktif akciğer hastalığına bağlı solunum yetmez
liği tanısıyla yaklaşık bir aydır tedavi görüyordu.
l 4'ünde annesini, 20'sine girmeden de babasını kaybeden
Çetiner, yanında kaldığı ve "abla" dediği halasının kızı Muam
mer Hanım aracılığıyla l 9'unda gazetecilik mesleğiyle tanıştı.
Sayısız ôdill sahibi

Yeni Sabah, Vatan, Hayat, Cumhuriyet, Akşam, AA, Hürri
yet ve Milliyet gazetelerinde muhabirlik ve röportaj yazarlığı ya-
l 321
Temel Gazetecilik
pan Çetiner, Afrika, Kızıl Çin, Sovyet Rusya gibi o dönemlerin

gidilmesi zor, renkli ülkelerde yaptığı tehlikeli yokuluklannın
röportajlarıyla gazetecilik başarı ödülleri kazandı. Üç belgesel
haberiyle de yılın gazetecisi seçildi. lki kez yılın gazetecisi, 1 0
kez d e Gazeteciler Cemiyeti birincilik ödülüne layık görüldü.
Röportajda dinamizm
Usta bir yazar olan Çetiner, Edebiyat Sözlüğü'nde şu satır
larla anlatılıyor:
"Röportajlarında izlenimlerini, görüş ve düşüncelerini canlı
bir dille , Türkçenin sınırlarını zorlayarak, zevkli bir biçimde ve
ren Çetiner, röportaj türüne ayn bir dinamizm getirdi. "
Meslekte 5 8 yıl, Milliyet'te kendi söylemiyle 4 dönem yaşa
yan Çetiner, Türkiye tarihindeki pek çok olaya tanıklık etti.
1946 ve 1950 seçimlerini, Demokrat Parti dönemini, 1960'lann
politik ve toplumsal yaşamını gözledi. 1 2 Mart muhtırası döne
mini çok yakından izledi.
Mesleğiyle hayat buluyordu

Sağlığı nedeniyle 1 yıl ayn kaldığı Milliyet'e 79'unda geldiği
gün, mesleğe ilk başladığı yıl kadar heyecanlıydı. Abdi lpekçi'yle
ölmeden 1 5 gün önce yaptığı son röportajı için gazeteye vardı
ğında, onu soluksuz bırakan solunum sorununu bile ciğerlerin
den anlık da olsa atmayı başardı. Bu anını, "Geçen gün inanın
biraz da heyecan içinde gazeteye gittim . 30 yıldır çalıştığım Mil
liyet'ten yaklaşık 1 yıl uzak kalmıştım. Ohh hayat varmış! " diye
anlattı.
Milliyet 56. yaşını kutlamaya hazırlanırken Çetiner, Milli
yet'te geçen yıllannı anlattığı yazısında şöyle diyordu:
Milliyet'te 4 dönem
"Ali Naci'nin eşinin kürk mantosunu, mücevherlerini rehin
ederek çıkardığı Milliyet 'l 948- 1949', kınk dökük makinelerle
bata çıka denize açılan Milliyet ' 1 949-1950' . Abdi lpekçi'nin,
görkemli bir beyin manivelasıyla kurduğu kadroyla, adeta şaha
kaldırdığı güvenli, dürüst, modem gazetecilikte yol açan Milliyet
1 322
Haberin Bürününü Yazma
'1 954- 1980', okuruna doğru haberi veren, sağlam, köklü, gerçek
gazetecilik yapan . . . ve artık dünya basın devleriyle beraber ve
aynı hizada çalışan güvenilir gazete Milliyet.
Son 36 yıldır (arada ' 1 9 7 1 -75' Hürriyet var) Milliyet okuyu
cusuyla birlikte olmanın zevkini, gururunu taşıyorum ! "
Bu yazıdan bir gün sonra Milliyet'in kuruluş yıldönümün
de, "30. yıl plaketini" almak için tekerlekli sandalyesinde, nefes
almasını destekleyen solunum cihazıyla Milliyet'e geldiğinde bu
kez gururlanan Milliyet ailesiydi.
Milliyet'e soluk getirdi

Gazeteciliğe yeni adım atanlardan en deneyimlilerine, koca
çınarla, tarihin canlı tanığıyla Milliyet çatısı altında buluşmanın
onuru yaşandı.
58 yıllık gazetecilik yaşamını anlattığı kitabının adında da
nefes darlığı illetinin gizi vardı aslında. 20 yaşında baş gösteren
sıkıntısına rağmen, hem heyecanından hem de hastalığından ne
fes nefese sürdürmüştü mesleğini ve kitabının adına da "Nefes
Nefese Bir Ömür" demişti. Mesleği duygusallığım asla törpüle
memişti.
Eski dostu Suna Kıraç'ın rahatsızlığı onu çok etkilemiş, anı
kitabını okuduktan sonra kaleme aldığı "Suna'nın gözleri" yazı
sında ona, "Gözlerin sağ olsun . . . sonra dilerim bu hastalığa bir
çare bulunsun sevgili Suna" diye seslenmişti.
VKV Amerikan Hastanesi'nde solunum desteğine bağlandığı
günlerde ailesi, dostları ve koca bir basın camiası da ona sesleni
yordu yeniden nefes alabilsin diye . . .
Nefesi tükendi
Uzun bir tarihi nefes nefese takip eden gazetecinin nefesi
tükendi artık. Söyleyecek sözler de düğümleniverdi. Artık her
kes nefessiz, basın camiası yetim ...
Çetiner'in cenazesi cuma günü Bebek Camii'nde kılınacak
öğle namazının ardından Anadoluhisan Aile Kabristanı'na def
nedilecek.
(MiUiyet, 3 Ağustos 2006)
17. BÖLÜM
Haberlerin Tekrar Yazılması
Haber Ajanslarınca Sürdünilen Haber Verme Yanşı
Günümüzde, haber ajansları, büyük bir hızla haber topla

ma ve müşterilerine haber sunma yanşı içindedirler. Haber
ajansları ister yerel, ister ulusal isterse uluslararası kimlik
te olsunlar, haber sunma yarışında bayrağı ellerinden bı
rakmamak için didinip durmaktadırlar. Yirmi dört saat
boyunca sürdürdükleri yarışta ise, hem teknolojiden hem
de insan emeğinden yararlanmaktadırlar. lnsan emeği fi
kir, düşünce ve olguları haber haline dönüştürmek için
kullanılırken, haberlerin müşterilere aktarılması için en
ileri iletişim teknolojisine başvurulmaktadır. Özellikle, As
sociated Press, Reuters ve AFP uluslararası düzeyde, yirmi
dört saat boyunca haber hizmetini eksiksiz sürdürebilmek
için büyük bir yarış halindedir. Amaçlan ise müşterilerine
"ilk önce" haberi ulaştırmaktır.
Radyo, televizyon istasyonları, gazeteler haber alabil
mek için, çoğu kez haber ajanslarına abonedir. Eğer çeşitli
1 32 5
Temel Gazetecilik
yerlerde muhabirleri ve özel büroları bulunuyorsa, bir

denbire patlayan olaylan izleyicilerine sunabilme olanak
larına, tıpkı haber ajansları gibi sahip olabilmektedirler.
Çoğu kez uluslararası ve büyük ulusal olaylarda yapılan
ise, haber ajanslanndan gelenlerle yetinmedir. Zaten gaze
tecilik kuruluşlarının çoğunun büro açacak, muhabir bu
lunduracak mali gücü de yoktur. Bu yönden, haber ajans
lan habercilik alanında hız yarışında hep önde gitmektedir
demek yanlış bir tanı değildir.
Haber ajanslanndan geçenler ise, gerek yazılı basın ge
rekse sözlü basınca kendi yayın politikalanna göre bir dü
zenlemeye ve değerlendirilmeye tabi tutulmaktadır. Özel
likle gazeteler, radyo , televizyona oranla, haber ajanslann
dan gelenleri yeni bir hava içinde sunmayı yeğlemektedir.
Zaman zaman gazetelerin haber ajanslarından gelenleri,
kendi istihbarat kaynaklarıyla değerlendirdiği haller ol
maktadır. Radyo, televizyon için de aynı durum söz konu
sudur. Yazılı basın ve sözlü basın tarafından haber ajansla
rından gelen haberler, gazetelere, radyo, televizyon bülten
lerine konulmadan tekrar yazılmaktadır.
Gazetecilikte Haberlerin Tekrar Yazılması:

Redaksiyon işlemi
Bir yandan gazetecilikte haber toplama yönünden giderle

rin kabarması, diğer yandan haber ajanslarının haber ver
me bakımından hız yarışı içinde olmalan, çeşitli gazeteci
lik organlarında yeni bir habercilik anlayışını yerleştirmiş
tir. Çok masraflı alanlarda haber toplama ve yazmayı ha
ber ajanslarına bırakan gazeteler, radyo, televizyon istas
yonları ise, hiçbir zaman haber yazmıyor değildirler. Elleri
kollan bağlı olarak da oturmamaktadır. Yalnız haber top
layıp yazacaklarına, bundan belki daha güç olan bir işlem
le günlerini geçirmektedir.
Çoğu kez her gün pek çok gazetecilik kuruluşunda

yapılan ise, haber ajanslarından geçen haberleri, kendi ya
yın politikaları içinde değerlendirmek, yeniden kaleme
almaktır. Yapılan işlem ilk bakışta çok basit görülmekte
dir. Yalnız başkasının yazmış olduğu bir haberin tekrar ya
zılması şeklinde olduğundan çok dikkat istemektedir.
Başka muhabirler tarafından derlenip toparlanarak ha
ber şeklinde yazılmış haberlerin, özgün haline dokunul
mayarak yeni bir anlayış ve havayla sunulmasına redaksi
yon işlemi adı verilmektedir. Aslında yapılan işlem yuka
rıda da belirtildiği gibi, haberlerin bir ölçüde tekrar kale
me alınması, tekrar yazılmasıdır. Günümüzde gazetelerin
sayfalannı dolduran, radyo ve televizyon haber bültenle
rinde yer alan haberlerin büyük çoğunluğu, redakte edile
rek hazırlanmış ve değerlendirilmiş haberlerdir. Redaksi
yon, günümüz gazeteciliğinin temelini oluşturmaktadır.
Redaksiyon İşleminin Ortaya Çıkış Nedenleri
Redaksiyon işleminin ortaya çıkışını, Alexandre Graham

Bell'in telefonunun yaygın bir şekilde kullanılmaya baş
lanmasına kadar götürmek mümkündür. Telefonun gaze
telerce kullanılmasıyla, gazetecilikte redaksiyon işleminin
temelleri atılmıştır denilebilir. Redaksiyon işlemini ilk kez
yararlı bir işlem olarak gören ise, ABD'de New York Eve
ning Post Gazetesi Yazıişleri Müdürü Charles Chapin'dir.
Chapin, gazetecilerin haberleri topladıktan sonra, büroya
dönerek haberlerini yazmalarının gerekli olmadığını sa
vunmuştur. Haber topladıktan sonra, gazetecinin topladık
larını gazetedeki yazıişleri müdürüne telefonla bildirmesi
ni ise şart koşmuştur. Böylelikle, zamandan tasanuf edile
ceğini söyleyen Chapin, redaksiyon işleminin de hız ka
zanmasına neden olmuştur.
Temel Gazetecilik
Redaksiyon işlemi, önceleri 1 9 . yüzyılın sonlannda

ABD'de akşam gazetelerinin çeşitli baskılan için çok sık
başvurulan bir işlem olmuştur. Daha sonralan bu yolu sa
bah gazeteleri de benimsemiştir. Hele ikinci Dünya Sava
şı'ndan önce ABD'de redaksiyon öyle yaygınlaşmıştır ki,
hemen hemen bütün haberler redaksiyon yoluyla yazılır
olmuştur. John Hohenberg, bu yılları dile getirirken şöyle
demektedir:
Her şey iyiydi hoştu, ama gazetecilikte haberin ilk elden

toplanışına, yazılışına gazetelerde rastlamak olanaksız hale
gelmişti.
ABD, ikinci Dünya Savaşı'na girince, haberlerin redaksi

yon yoluyla tekrar yazılmasıyla gerçek anlamda haberin
toplanıp yazılması yönünde bir denge kurulmaya çalışıldı.
Muhabir olarak çalışan erkeklerin askere alınması, gazete
lerde kadınlann muhabir olarak çalışmalannı, redaksiyon
işlemini üstlenmelerini zorunlu kılmıştı. Savaş bitip erkek
muhabirler görevlerine dönünce, kadınlar işlerini kaybet
mediler. Televizyonun yaygınlaşmasıyla gazetelerin sayıla
rında azalma başladı. Bu yeni olgu ise, zaman etkeninin de
değerlendirilmesiyle, gazetelerin daha aynntılı, daha de
rinliğine haber veren araçlar şekline dönüşmesini hızlan
dırdı. Redaksiyon işleminin kısmen önemi azalırken, özel
likle haberi toplayıp yazan muhabirlerin haberleri gazete
lerde daha sık görülür oldu.
Gazetelerin hazırlanması günümüzde hala çok zaman
almaktadır. Bu nedenle, redaksiyonun gazetecilik üzerin
deki baskısı dengelenmeye çalışılmakla beraber, redaksi
yon hala önemini korumaktadır. Gerek yazılı basın gerek
se sözlü basında zamanlılık yönünden aslına sadık olarak
fakat hızlı bir biçimde haberlerin sunulması temel oldu
ğundan, redaksiyon yapan kadın ve erkek gazetecilerin iş-
l 32 8
leri her zaman yoğundur. Hohenberg'in deyişiyle, "ABD'de

önceleri bir deney olarak başlatılan redaksiyon işlemi,
alışkanlık haline gelmiş, günümüzde ise bir gereksinme
olmuştur. "
Redaksiyon Yoluyla Haberlerin Tekrar Yazılması lşlemi
Redaksiyon işlemi günümüz gazeteciliğinde çok sık başvu

rulan bir işlem olmakla beraber, uygulanışı yayın organlan
arasında farklılık göstermektedir. Pek çok Batı ülkesinde
redaksiyon işlemini yapan redaktörler (rewrite man or wo
man), gazetecilik kuruluşunun kadrosunda devamlı olarak
çalıştırılmaktadırlar. Türkiye'de çeşitli gazetelerde redak
siyon işlemini istihbarat şefleri yapmaktadırlar. TRT'de ve
özel radyo ve televizyonlarda radyo ve televizyon haber
bültenlerinin son şeklini almasıyla görevli redaksiyon bö
lümü ve redaktör spikerler bulunmaktadır.
Redaksiyon yoluyla haberlerin yazılması işlemine aşa
ğıdaki haller gerektirdiği ölçüde başvurulabilir:
1 . Haber toplayan gazetecinin kendi haberini yazma

sını engellendiği durumlarda, telefonla verdiği bil
gilerin haber haline getirilmesi için,
2. Diğer yayın organlarında çıkmış bulunan haberleri
tekrar yazmak için,
3. Haber ajanslarının geçtiği haberlere ulusal veya ye
rel bir hava katmak için,
4. Kendi muhabirlerinin daha önce yazmış oldukları
yayımlanmış haberleri geliştirmek, yenilikler ekle
mek için,
5. Yazıişleri müdürlüğü tarafından seçilmiş bulunan
yazılmış, basılmış belgeleri, mektupları ve basın
bültenlerini haber yapabilmek için.
Redaktörlere Düşen Görevler
Redaktörler her gazetecilik kuruluşunda aynı işleri gör

mezler. Bazılarında redaktör, yalnız kısa ve yer dolduracak
haberlerin düzenlenmesi işiyle görevlendirilir. Bazıları, te
lefonla haber almada başarılıysa, haber toplayan muhabir
lerin telefonla verdiklerini almak için çalıştırılırlar. Bazıla
rı, başka gazetelerde çıkmış haberleri redakte edebilirler.
Gerektiğinde kullanılacak malzemeyi tarayıp ayırırlar. Ha
ber ajanslarının bilgisayarla geçtiği haberleri tekrar yazar
lar. Hatta kendi yayın organlarında veya başkalarında çık
mış haberleri yeniliklere göre geliştirirler, genişletirler.
Redaktörlere düşen görevler çok çeşitli olmakla bera
ber, yaptıkları işleme çok dikkat göstermeleri gerekmekte
dir. Genelde redaksiyon işlemiyle uğraşanlar, bu bakım
dan meslekte eskimiş, deneyimli gazetecilerdir. Çalıştığı
gazetecilik kuruluşunun haber kaynaklarını iyi bilen, kul
lanılabilecek haberler üzerinde yeterli ölçüde hüküm ve
rebilecek durumda olanlardır. Gerekli yerlerde ne gibi il
kelerin kullanılabileceğini iyi değerlendirebilenlerdir. Da
ha doğrusu, yaratıcı gücü olan, hiç görmediği, fakat top
lanmış, değerlendirilmiş haberleri zihninde şekillendirerek
yazıya geçirebilen gazetecilerdir.
Redaksiyon yapan redaktörlerin kendilerine göre ha
ber yazma şekilleri bulunmaktadır. Hepsinin üzerinde bir
leştiği ilke, haberin tam olarak yazılmasıdır. Daha doğru
bir deyişle, belirli zaman sının içinde haber yazma işlemi
nin bitirilmesidir. Zaten redaksiyonun amacı da budur. Bu
bakımdan, sürekli olarak zamanı dikkate almak ve elini
çabuk tutmak zorundadır.
Redaksiyon yoluyla haber yazılırken, habere hem iyi
bir giriş bulmak hem de bunu tamamlayan gövdeyi düz
gün bir şekilde planlamak hep redaktörün görevidir. Re
daktör, aynca haberin sağlıklı ve ilginç olabilmesi için ge-
1 330
rekli yan unsurlan da habere katabilme olanağına sahiptir.

Ayrıca, çalıştığı gazetecilik kuruluşunda elindeki habere
ne kadar yer veya zaman ayrılabileceğini değerlendirebil
me olanağı da bulunmaktadır.
Telefonla Haber Alına
Telefonla haber alma, redaksiyon yoluyla haber yazmak

için kullanılan en önemli yollardan biridir. Zaman ve ye
rin, haber toplayan gazetecinin çalıştığı gazetecilik kurulu
şuna gelip, kendi haberlerini yazmasını engellediği du
rumlarda, telefonla haber yazdırma yoluna başvurulabilir.
Eskiden redaktörlere telefonla haber verildiği zaman, ilk
yaptıklan kendilerine iletilecek haber hakkında not ala
bilmek için daktilo makinelerine kağıt takıp hazırlamaktı.
Son yıllardaki uygulamalar ise, daktilo makinesini dev
re dışı bırakma şeklindedir. Gazeteciliğe bilgisayar tekno
lojisinin girmesiyle birlikte, telefonla haber alma farklı bir
şekle bürünmüştür. Muhabirler teybe aldıklan haberleri
telefon aracılığıyla çalıştıklan kuruluşa, redaktör aracılığı
olmadan geçmektedirler. Artık telefon aracılığıyla teypten
verilenler, gazetenin merkezi bilgisayarına girmekte, yazı
işlerince değerlendirilmektedir.
Gerek elektronik gazetecilik teknolojisini kullanan
Batı ülkelerinde gerekse Türkiye'de yaygın olarak dağıtım
olanağı bulunan gazetelerde, telefonla haber vermede bil
gisayardan yararlanılmaktadır. Bilgisayann kullanımı, hem
işi çabuklaştırmakta hem de kolaylaştırmaktadır. Aynı za
manda, haberlerin arşivlenmesini sağlamaktadır.
Nokia ve Reuters'in geliştirdiği ortak teknoloji gazete
cilerin çalıştıklan yayın organı dışında, haber oluşturma
ve gönderme şekillerinde de büyük değişiklikler getirmeye
yönelmiş bulunuyor. Yeni mobil gazetecilik uygulaması,
gazetecilerin metinleri, fotoğraflan, ses ve video haberleri-
1 33 1
Temel Gazetecilik
ni dizüstü bilgisayarlar yerine cep cihazlarından aktarma

larını sağlıyor.
2007 yılının yaz aylannda başlatılan denemeler sıra
sında, dünyanın dört bir yanından seçilmiş muhabirler
günlük çalışmalarında metin, görüntü, ses ve canlı video
çalışmalannı düzenleme, birleştirme ve dosyalama bakı
mından mobil gazetecilik uygulamalanndan yararlanmaya
başladılar, denilebilir. Böylelikle, multimedya haberlerini
yayınlama için stüdyoya veya ofise dönme gereksinimi or
tadan kalkacak gibi görünüyor. "Bu, kullanımı son derece
kolay olan bir uygulama" diye konuşan Reuters'in Bilim
Departmanı Başkanı Nick Fulton'un görüşleri bir hayli il
ginç:
"Mobil gazetecilik uygulamasıyla, geniş hacimli dizüs
tü bilgisayarlar yerine cep cihazları üzerinden mekanı terk
etmeden haberleri bütünüyle hazırlamak, dağıtımını yap
mak mümkün. Böylece, zaman kaybetmeden insanlar da
kikası dakikasına en sıcak haberlere ulaşabilecekler."
Haber Ajanslarının Verdiği Haberleri Tekrar Yazma
Bütün basın yayın organları, haber ajanslarından geçilen

haberler üzerinde redaksiyon işlemi yaparak sayfalarını
yapmakta veya bültenlerini hazırlamaktadır. Redaksiyon
işleminde genelde yerel, bölgesel veya ulusal bir hava
vermek için, haber ajanslarından aldıklannı kendi yayın
kuruluşunun istihbaratıyla birleştirmek kullanılan en yay
gın yoldur. Ayrıca, redaksiyon işlemi çeşitli haber ajansla
rından geçen haberleri birleştirmek için kullanılmaktadır.
Türkiye'deki uygulamada haber ajanslarından geçen
ler üzerinde redaksiyona başvurularak gazetelerin sayfaları
hazırlanmakta, radyo , televizyon haber bültenleri düzen
lenmektedir. Pek çok küçük ve orta boy gazete, Anadolu
Ajansı'ndan geçen haberlerlerin redaksiyonuyla çıkabil-
l 332
mektedir. Gazetelerimizde kullanılan dış kaynaklı haberle

rin çoğunluğu ise, Anadolu Ajansı'nın yabancı haber ajans
lanndan çevirerek dağıttığı dış kaynaklı haberlerdir.
Ankara, lstanbul, lzmir, Bursa, Konya, Adana gibi
kentlerde çıkan gazetelerin hemen hemen hepsi önce
Anadolu Ajansı'nın geçtiği haberlerden yararlanmakta,
bunlara kendi istihbaratını katmaktadır. lstanbul gazetele
ri ise, Anadolu Ajansı yanında Anka, lhlas Haber Ajansı,
Doğan Haber Ajansı ve Cihan Haber Ajansı'nın yazılı, gö
rüntülü haberleri yanında uydu yoluyla alınan televizyon
yayınlan, yabancı gazeteler ve dergilerden redaksiyona
başvurarak yararlanmaktadır. TRT'de de lstanbul gazetele
rine benzer bir uygulama izlenerek haber bültenlerini ha
zırlamaktadır. Aynca, TRT Eurovision kanalıyla aldıklarını
ve uydu yoluyla kaydettiklerini redaksiyon yoluyla kul
lanmaktadır. l 990'lı yıllardan itibaren sayılan artış göste
ren özel radyo ve televizyon kanallan kendi istihbaratlan
nı, çeşitli haber ajanslarından aldıklanyla birleştirerek da
ha çok magazin ağırlıklı haberler vermektedir.
ABD ve pek çok Batı ülkesinde haber ajanslannca rad
yo, televizyon için hazırlanmış haberlerin geçilmesi olduk
ça yaygın bir uygulamadır. Hiç kuşkusuz, çok pahalı bir
hizmet olan habercilik bakımından bu uygulamanın radyo,
televizyon istasyonları için büyük bir kolaylık olduğu
açıktır. lhlas Haber Ajansı ve Cihan Haber Ajansı ile bazı
diğer ajanslann bu yöndeki uygulamaları, kısmen de olsa
boşluğu dolduracak niteliktedir.
ÇERNOBlL'DE RADYASYON SIZINTISI AZALDI,

AMA SÜRÜYOR
Sovyetler Birliği'nin Ban Almanya'daki büyiikelçisi, sızınnnın

Avrupa -alkeleri için hiçbir tehlike oluşturmadığını söyledi.
Temel Gazerecllik
MOSKOVA (Akajans)- Dünyayı dehşete düşüren Çemobil reak

törünün radyasyon yaymaya devam ettiği açıklanırken, Çemobil
civarındaki öğrencilerin kaza bölgesinden uzaklaştırılmaya baş
landığı bildirildi.
Sovyetler Birliği'nin Bonn Büyükelçisi Yuli Kivitsinkski,
Çemobil reaktöründeki radyasyon sızıntısının sürdüğünü açık
ladı. Sızıntının çok az miktarda olduğunu söyleyen Sovyet Elçisi,
bunun Avrupa ülkeleri için hiçbir tehlike oluşturmadığını sa
vundu. Elçi Kvitsinski, Çernobil'den yayılan radyasyonun Batı
Avrupa'da hiçbir zaman tehlikeli düzeye ulaşmadığını da öne
sürdü ve bu konuda alman önlemlerin gereksiz olduğunu söyle
di.
BBC Dinleme Servisi'nin bildirdiğine göre, bir Sovyet radyo
yayınında, Çemobil çevresindeki öğrencilerin 30 kilometrelik
tehlike bölgesinin dışına çıkanlarak güneye, tatil kamplanna
gönderilmesine başlandığı duyuruldu.
Bu arada kaza kurbanlannı tedavi etmek için Moskova'da
bulunan Amerikalı dünyaca ünlü kemik iliği uzmanı Dr. Robert
Gale, radyasyondan ölenlerin sayısının daha da artabileceğini
söyledi.
Saçlar dökülüyor
Federal Alman Bild ve Abendpost gazeteleri, Çemobil'e 1 30
kilometre mesafedeki yerleşim merkezlerinin bile radyasyondan
etkilendiğini ileri sürdüler. Her iki gazetede de yer alan konuyla
ilgili haberlerde, özellikle Gomel Kenti'nde, çocuk ve kadınlarda
önemli ölçüde saç dökülmelerine rastlandığı kaydedildi.
ARIZA YAPAN NÜKLEER SANTRAL

KAPATILDI
LONDRA (Reuter) lngiliz Elektrik Kurumu'ndan yapılan açık

-
lamaya göre, başkent Londra'nm 100 kilometre kuzeydoğusunda

bulunan Sizewell reaktörünün karbondioksit soğutma sistemin
de bir arıza çıktı. Açıklamada, arıza nedeniyle az miktarda rad-
yoaktivitenin yayıldığı ve bunun üzerine de, reaktörün çalışma

sının durdurulduğu kaydedildi.
REAGAN, GORBAÇEV'lN GÖRÜŞME TEKL1F1Nl REDDETTi
WASHiNGTON (Ajanslar)- Amerika Birleşik Devletleri Başkanı

Ronald Reagan, Sovyet Lideri Mihail Gorbaçev'in önceki gün
yaptığı, nükleer denemelerin yasaklanması konusunda görüş
mek üzere Avrupa'da veya Hiroşima'da buluşma önerisini red
detti.
Beyaz Saray'dan Gorbaçev'in konuşmasına cevap olarak ya
pılan açıklamada, Sovyetler'e, nükleer denemeler konusunda
daha önce uzmanlar düzeyinde görüşmeler yapılmasının öneril
diği belirtilerek, "Moskova, bugüne dek, bu görüşme önerisini
kabul ettiğini bile bildirmediği halde, iki liderin sadece nükleer
denemelerle sınırlı bir konuda, bir araya gelmeleri mantıklı de
ğildir." denildi.
Öte yandan, Gorbaçev'in ilk atom bombasının atıldığı Japon
kenti Hiroşima'da bir Sovyet-Amerikan zirvesi düzenlenmesi
önerisini, Japonya Başbakanı Yasuhiro Nakasone de reddetti.
'KOLOMBlYA'YA MÜDAHALE YOK'
BOGOTA (AFP)- Kolombiya'daki şiddet olaylan karşısında ülke

ye ABD öncülüğünde bir askeri müdahale yapılacağı yönündeki
iddialar Ekvator, Peru ve Brezilya tarafından resmen yalanlandı.
Peru Devlet Başkanı Alberto Fujimori, ABD'nin Kolombi
ya'ya yapacağı iddia edilen darbeye ülkesinin de destek vereceği
yönündeki söylentileri, "Hiçbir şey bu kadar gerçekdışı olamaz,"
diye yanıtladı. Peru'nun başkenti Lima'da gazetecilere açıklama
yapan Fujimori, Kolombiya'nın iç işlerine müdahale yetkileri
olmadığını vurgulayarak "Kolombiya'ya yönelik Peru-Ekvator
ortak müdahalesinin yüzde bin yanlış olduğunu, " söyledi.
Temel Gazetecilik
Ekvator'da, "ABD birliklerinin, Kolombiya'daki uyuşturucu

trafiğine ve gerillalara müdahale etmek amacıyla Ekvator'a yığıl
dığı" yönündeki haberleri yalanlandı.
Brezilya hükümet sözcüsü Georges Llmaziere de, ülkesinin
Kolombiya'ya yönelik bir askeri müdaheleye birlik göndereceği
yolundaki haberleri yalanladı.
Güney Amerika basınında, ABD'nin Kolombiya'ya yönelik
bir darbe hazırlığında bulunduğu yönünde yer alan haberler,
son dönemde yerini, komşu ülkelerin Washington'ın liderliğin
de müdahalede bulunacağı haberine bırakmıştı.
(6 Ağustos 1999)
SAKIK KARDEŞLER GEREKÇEU KARARI ALDI
DlYARBAKIR (ANKA)- Diyarbakır 1 No'lu DGM tarafından

ölüm cezasına çarptırılan PKK'nin 2 numaralı adamı Şemdin
Sakık ile kardeşi Arif Sakık, haklannda hazırlanan gerekçeli ka
ran aldılar. Şemdin Sakık'ın gerekçeli kararda 33 erin şehit
edilmesi eyleminden sorumlu tutulmasına üzüldüğü öğrenildi.
Sakık kardeşlerin gerekçeli karan aldıklanna ilişkin imzalı tebli
gatın Diyarbakır 1 No'lu DGM'ye gönderilmesi halinde, sanıkla
rın dosyası DGM Başsavcılığı'nca Yargıtay'a gönderilecek.
( Cumhuriyet, 30 Temmuz 1999)
'SOSYAL YARDIM PROJESi'
ANKARA (AA)- Milli Eğitim Bakanı Metin Bostancıoğlu, 8 yıllık

zorunlu eğitim uygulamasıyla başlatılan Sosyal Yardım Proje
si'nden 500 bini aşkın öğrencinin yararlandığını bildirdi. Bos
tancıoğlu, 1 998- 1999 öğretim yılında 5 38 bin 660 ilköğretim
öğrencisine öğle yemeği verildiğini, 246 bin 635 öğrenciye gi
yim, 271 bin 621 öğrenciye de kırtasiye yardımı yapıldığını kay
detti. Bostancıoğlu, bu öğretim yılında öğrencilere verilen öğle
yemeği için illere 10 trilyon 585 milyar lira gönderildiğini ifade
etti.
REFORMU DEGlŞTlREN YALAN
ANKARA (ANKA)- Rakamlar, mali milat ve nereden buldun uy

gulamasının ertelenmesi için gösterilen gerekçelerin başında ge
len, "Nereden buldun uygulaması, Türkiye'den 100 milyar dolar
kaçmasına neden oldu" iddiasının doğru olmadığını gösteriyor.
Merkez Bankası'nın 1 998 yılına ilişkin olarak yeni revize et
tiği ödemeler dengesi bilançosundaki gelişmelerle uluslararası
rezervlere ve döviz mevduat hesaplarına ilişkin gelişmeler, mali
sistemden kayıt dışı olarak yurtdışına ya da yastık altına 100
milyar dolar gibi Türkiye'nin milli gelirinin yansına yakın ölçü
de döviz kaçışı olduğunu doğrulamıyor.
Uzmanlar, mali sistemden kayıt dışı olarak çıkan ya da yine
kayıt dışı olarak giren dövizin izlenebildiği en iyi verinin ödeme
ler dengesi bilançosunda yer alan "net hata ve noksan" kalemi
olduğunu ifade ediyorlar. Ödemeler dengesindeki cari işlemler
dengesi ile net sermaye hareketlerinin toplamı artı bir rakam ve
riyor ise döviz rezervinin bu ölçüde artması ekleniyor. Eğer re
zerv bundan daha fazla artmışsa, sisteme kayıt dışından para gi
rişi olduğu, rezervdeki artış bunun altında kalmışsa ya da rezerv
azalmışsa sistemden bir kayıt dışı çıkış olabileceği varsayılıyor.
Eylülde giren Ekimde çıku

Mali milat uygulamasının yapıldığı 1998 yılı Eylül ayında,
daha önce mali sistem dışında, başka bir ifadeyle "yasnk alnnda"
tutulan paralar bankalara yatmldığı için Eylül 1998'e ilişkin
ödemeler dengesi bilançosunda net hata ve noksan rakamı pozi
tif bazda 4 milyar 354 milyon dolar olarak hesaplanmıştı. Başka
bir ifadeyle mali sisteme kayıt dışından bu ölçüde bir para gir
mişti.
Ekim 1998 ile Ocak 1999 arasında mali sistemden kayıt dışı
olarak çıkan 7 .5 milyar dolarlık dövizin tümünün 'nereden bul
dun'dan kaçtığı ve yine kayıt dışı olarak yurtdışına çıkanldığı
varsayılsa bile 1 00 milyar dolar olduğu iddia edilen paranın on
da birine bile ulaşılamıyor.
1 337
ANKARA POUSl 500 BlN KORSAN CD'YE EL KOYDU
Altındağ'da bir işyerine düzenlenen operasyonda, piyasaya sü

rülmeye hazır halde ve üzerinde Kültür Bakanlığı bandrolü bu
lunan 500 bin korsan CD ve kaset ele geçirildi. Ankara Emniyet
Müdürlüğü Kaçakçılık ve Organize Suçlar Şube Müdürlüğü
ekipleri uzun süredir korsan CD ve kaset üretip satan kişilere
yönelik olarak sürdürdükleri istihbarat çalışmalan sonucunda,
Kazım Karabekir Caddesi'ndeki işyerine baskın düzenledi. lşye
rine giren polis ekipleri, gördükleri karşısında şaşırdı. Üzerle
rinde Kültür Bakanlığı bandrollerinin de yapıştınldığı lbrahim
Tatlıses, Gülşen gibi pek çok ünlü sanatçıya ait müzik ve film
CD'si ele geçirildi. CD'ler torbalara doldurularak, Ankara Emni
yet Müdürlüğü'ne götürüldü.
(Zaman, 1 Haziran 2006)
AlLE HEKlMLlGlNDE SEVK ARANMAYACAK
Aile hekimliği uygulamasının sağlıklı bir şekilde yerleşmesi

amacıyla uygulamanın başladığı illerde 6 ay süreyle sevk zorun
luluğu aranmayacak. Hastaneler, yatarak tedavilerde kullandık
lan ve kendi eczanelerinden temin ettikleri ilaçlara da imalatçı
ve ithalatçı indirimiyle yüzde 3 . 5 oranında eczacı indirimi uygu
layarak fatura edecek. Maliye Bakanlığı'nın Tedavi Yardımına
llişkin Uygulama Tebliği, Resmi Gazete'de yayımlandı. Uygula
mada ortaya çıkan tereddütlerin giderilmesi amacıyla hazırlanan
tebliğe göre, aile hekimliği uygulamasına geçilen illerde, aile he
kimlerince verilen sağlık hizmetleriyle birinci basamak özel sağ
lık kuruluşlannca verilen sağlık hizmetlerinin bedeli karşılan
mayacak. Bunlann dışındaki sağlık kurum ve kuruluşlannca ve
rilen sağlık hizmetlerinin bedeli ise tebliğ hükümlerine uygun
olarak ödenecek. Aile hekimleri, ihtiyaç halinde hastalan sağlık
kurumlanna sevk edecek.
(Zaman, 1 Haziran 2006)
LONDRA'DA YlNE YARGISIZ lNFAZ
Dış Haberler Servisi- İngiliz terörle mücadele ekiplerinin Lond

ra'nın batısındaki bir eve düzenlediği baskın sonucu bir kişi öl
dürüldü, bir kişi gözaltına alındı. "Çok özel istihbarata dayandı
ğı" söylenen ve 250 polis personelinin katıldığı baskında "şüp
heli" olduğu belirtilen 23 yaşındaki bir erkek yaralandı. Polisin
hastaneye götürdüğü gencin kurtarılamadığı bildirildi. Olayla il
gili olarak "yargısız infaz" tartışmalarının başlaması üzerine "jet
hızıyla soruşturma açıldığı" bildirildi. Kentin doğusuna düşen
Forest Gate semtindeki bir eve dün sabaha karşı yapılan baskın
sırasında polisin "direnişle karşılaştığı ve bunun üzerine ateş aç
tığı" açıklandı. Bölgede yolların trafiğe kapatıldığı operasyonda
bir kişi gözaltına alındı. Polis yetkilileri baskının geçen tem
muzda yaşanan metro eylemleriyle ilgili olmadığını açıkladılar.
Metro saldırılarının ardından yeni saldırılar olabileceği yönünde
açıklamalar yapılmıştı.
Brezilyalı genç de öldllrülm:ılştii

lngiliz polisi, temmuz saldırılarında "intihar eylemcisi" ol
duğundan şüphelendiği Brezilyalı Jean Charles de Menenzes adlı
genci vurmuştu. Forest Gate, başta Müslümanlar olmak üzere
yabancıların yoğun olarak yaşadığı bir semt olarak biliniyor.
Baskın yapılan evin bitişiğinde yaşayanlar burada iki oğlu ve bir
kızı bulunan ailenin "dost canlısı" ve "çok dindar" olduklarını
söylediler. Yan binada oturan bir öğrenci, ailenin Bangladeşli ol
duğunu kaydetti.
( Cumhuriyet, 3 Haziran 2006)
Diğer Yayın Organlannda Çıkmış Olanlan Tekrar Yazına
Redaksiyon işlemi, diğer yayın organlarında çıkan haberler

üzerinde de yapılabilir. Bu uygulamayla yapılan, genellikle
çıkan haberlerden denetlendikten sonra yararlanmaktadır.
Pek çok yayın organı artık kendilerine ait olarak yayımla-
1 339
Temel Gazetecilik
dıkları ve yayımladıkları üzerinde telif hakkı koymaktadır

lar.
Alınan telif hakkı, doğal olarak haberin çıktığı şekli
itibariyledir. Amaç ise haberlerin üzerinde korsanlık ya
pılmasını (news piracy) önlemektir. Aslında, kamuya ait
haber belirli bir gazetecilik kuruluşuna ait olan arasındaki
çizgi aşıldı mı, bu durumu belirlemek çok kolaydır. Zaten
kamuya ait bilgiler üzerinde telif hakkı uygulanamaz. Bazı
yayın organlan kamuya ait bilgileri, diğerlerine göre baskı
sırasının ve antene çıkma zamanının önceliği itibariyle, iyi
bir şekilde haber yapma veya tümden kaza eseri olarak da
ha önce kullanabilir. Yalnız, bütün yayın organlarının ge
nelde bilinen bütün olguları kullanma hakkı olduğu akıl
dan çıkarılmamalıdır.
lHE WAll STREET JOURNAL:

DÜNYANIN EN İLGİNÇ BORSASI
İSTANBUL'DA
Onlu Amerikan Ekonomi gazetesi The Wall Street joumal, İs

tanbul Menkul Kıymetler Borsası ile ilgili olarak yayımladığı,
alaycı bir dille kaleme alınan haberde, dünyada senetlerin "alfa
betik sırayla" sauldığı tek borsanın İstanbul'da olduğunu yazdı.
"İstanbul borsasının bir tek eksiği var, o da hisse senedi"
diye yazan Wall Street joumal, hisse senedi fiyatlannın yalnızca
dağıtılan temettülere göre oluştuğunu kaydetti.
Ekonomi Servisi- Ünlü Amerikan ekonomi gazetesi The Wall

Street Joumal, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nı "hisse se
netsiz" hisse senedi borsası olarak nitelendirdi. Borsanın Ocak
ayında "büyük bir gösteriş" ile açıldığını ileri süren gazete, "Şimdi
burada Başbakan Ôzal'ın serbest piyasa ekonomisi için gösteri
alanı oluştu" şeklinde yazdı. lMKB'nin dünyada, senetlerin "al
fabetik sırayla" satıldığı ilk borsa olduğuna işaret eden The Wall
Street joumal, alaycı bir dille kaleme aldığı haberinde, hisse se
netlerinin de yalnızca temettüye göre değer kazandığını belirtti.
1 3 40
The Wall Street Joumal, İstanbul Menkul Kıymetler Borsa

sı'nı konu alan bir haber yayımladı. "İstanbul'un borsasının bir tek
eksiği var, o da hisse senedi" başlığı altında yayımlanan haberde,
borsada işlemlerin çok hareketsiz geçtiği belirtilerek, "Yatınmcı
lar, farelerin koridorlarda amaçsız dolaştığı gibi, bir odadan diğe
rine girip çıkıyor" denildi. İMKB'nin hisse senetlerinin, alfabetik
sırayla satılan ilk borsa olduğunu vurgulayan gazete, Özal'ın ser
best piyasa ekonomisi için bir "gösteri alanı" olması amacıyla, yıl
başında "büyük bir gösteriş" ile kurulduğunu kaydederek, borsa
hakkında görüştüğü ilgililerin sözlerine de yer verdi.
Aracıların en iyi fiyatı bulana kadar dolaşıp durduğunu ya
zan gazete, eski MEBAN Genel Müdürü Mehmet Gün Çalıka'nın
da "Sizi biraz saf gördüler mi, fiyatı iki katına çıkarırlar" dediği
ni ifade etti. 1982 banker olaylarına değinilen haberde, önceden
hisse senetlerinin hamburgercilerde dahi satıldığını belirterek şu
görüşe yer verdi: "Bu nedenle, eski 'vahşi doğu' stili alışverişe
yol açmamak için borsa aşırı disiplin altına alındı."
40 kayıtlı şirketin hisse senetlerinin alfabetik sırayla satışa
sunulduğunu ifade eden The Wall Street joumal haberi, "Eğer se
nedinizin sırasını kazara atlayacak olursanız ertesi günü beklemek
zorunda kalırsınız" deniliyor. Türk Lirası'nın konvertibl olmaması
nedeniyle yabancı hisse senetlerinin satışa sunulmadığına dikkat
çekilen haberde , hisse senedi fiyatlarının yalnızca dağıtılan temet
tülere göre oluştuğu belirtilerek, borsa bankeri llhan İzibelli'nin
"Şirket karlan, iş planlan gibi şeylerle ilgilenmiyoruz," dediği be
lirtildi. İzibelli, gazeteye verdiği demeçte aynca şu sözleri söyledi:
"Eğer, örneğin Koç Holding hisseleri çok az sayıda ise, müşterile
rimiz onlan satın alır ve sonsuza kadar saklar. "
( Cumhuriyet, 1986)
BOMBALI SALDIRI TEHDlTLERl
Dış Haberler Servisi- Kuzey İrlanda barış anlaşmasına karşı olan

Cumhuriyetçi üç örgütün birleştiği ve yeni saldınlar hazırlığında
bulunduğu bildirildi. İngiltere'de yayımlanan The Times gazete
sinin kimliği belirtilmeyen istihbarat kaynaklarına dayanarak
verdiği haberde, farklı gruplardan 1 00 kadar teröristin, İrlanda
1 341
Temel Gazetecilik
Cumhuriyet Ordusu (IRA) içindeki 3 ana grubun kurduğu itti

fakın belkemiğini oluşturduğu belirtildi. Gazetenin haberine gö
re " Oglaigh na hEireann" adındaki yeni oluşumda İrlanda Kur
tuluş Örgütü (IRA), bu örgütten aynlan Gerçek IRA ve Sürekli
Ira grupları yer alıyor. Bu gruplardan 100 kadar militanın bel
kemiğini oluşturduğu Oglaigh na hEireann'ın lrlanda Cumhuri
yeti ve Kuzey İrlanda'da yandaşları bulunuyor.
Geçen yıl 29 kişi ölm:iiştii

Örgütün en güçlü olduğu yer ise lrlanda Kurtuluş Örgü
tü'nün de (IRA) kalelerinden birisi sayılan sınırdaki Dundalk
kenti. Yeni oluşumun en büyük grubu Gerçek IRA, geçen Ağus
tos ayında 29 kişinin ölümüyle sonuçlanan Omagh saldırısından
sorumlu tutuluyor.
Bu örgüt olayın hemen ardından ateşkes ilan etse de bir
yandan da yeni terör eylemlerinde bulunmak üzere yeniden ya
pılandığı yönünde bilgiler vardı. lngiliz Gizli Servisi MiS, 1997
yılındaki ateşkesten sonra asıl tehlikenin IRA'dan değil, bu ör
gütten ayrılan gruplardan geleceğini kaydetmişti. Uzmanlara gö
re, İngiltere ve İrlanda hükümeti ile IRA'nın siyasi kanadı Sinn
Fein arasındaki barış görüşmelerinin beklenen sonucu verme
mesi örgütün yeniden şiddete yönelmesinde önemli rol oynuyor.
Bu arada, terör eylemlerini Kuzey lrlanda yerine, İngilte
re'ye yönelten Oglaigh na hEireann, böylelikle sempatizanlarını
da kaybetmemiş olacak. Saldın için İngiltere'nin özellikle de
başkent Londra'nın seçilmesinde bir başka nedenin ise burada iş
yapan uluslararası büyük şirketleri kaçırmak olduğu belirtiliyor.
( Cumhuriyet, Ağustos 1999)
GLOBAL FINANCE:
AKBANK, AVRUPA'NIN 'EN msr SEÇlLDI
Ekonomi Servisi- Global Finance dergisi, Akbank'ı Avrupa'nın

ve Türkiye'nin en iyi internet bankası seçti. Global Finance der
gisinin her yıl yaptığı "Dünyanın En İyi İnternet Bankaları-
2006" araştırması sonuçlandı.
Buna göre, Akbank 2006 yılında Avrupa'nın ve Türkiye'nin

en iyi bankası seçildi. Akbank, kurumsal internet şubesi alanın
da Türkiye'nin, online kredi bankası (web kredi) ve bireysel in
ternet şubesindeki yatının hizmttleri alanında ise Avrupa'nın en
iyi bankası seçilerek üç ayn kategoride birincilik ödülü kazandı.
Akbank, Global Finance dergisinden 2005 yılında Türki
ye'nin en iyi bireysel internet şubesi, 2003 yılında Avrupa en iyi
bireysel online fatura ödemesi ve Türkiye en iyi bireysel internet
şubesi, 2002 yılında ise Avrupa en iyi bireysel web sitesi tasanmı
ve Avrupa en iyi bireysel online fatura ödemesi ödülü almıştı.
Başka yayın organlarında çıkan haberlerin redaksiyon yo

luyla tekrar düzenlenerek kullanımı, daha çok yer ve za
man doldurmak için yapılmaktadır. Yapılan işin güvenilir
olması kesinkes zorunludur. Türk gazeteciliğinde de bu
yola başvurulması olağandır. Genel uygulama ise haberi
kullanılan yayın organının belirtilmesi şeklindedir.
Servetlerinin miktannı kendileri de bilmiyor

TÜRKlYE'NlN 100 ZENGiNi
Nokta dergisi, Türkiye'nin en zenginlerinin, ABD'nin en zengin

lerini gösteren listenin ortasında yer almayı başardıldanııı yazı
yor.
Haftalık Nokta dergisi, "En zengin 100 Türk" listesini ya
yınladı. Listedeki aileler, 1 0 milyar liradan başlayıp, 200 milyar
lirayı da aşan servetleri denetliyorlar. Dergi, " Türkiye'nin en
zenginlerinin, ABD'nin en zenginlerini gösteren listelerin orta
sında yer almayı başardıklannı" yazıyor.
"En zengin 100 Türk" olarak verilen liste şöyle:
200 milyar Türk Lirası ve daha yukansı
R. Koç, Sabancı, Karamehmet (Çukurova Holding) , Yaşar
(Yaşar Holding), Eczacıbaşı, Dinçkök, Yazıcı (Anadolu Endüst
ri), Haznedaroğlu (Kutlutaş) , Koçak (Kutlutaş), Ercan (Ercan
Temel Gazetecilik
Holding), Tara (Enka) , ôzilhan (Anadolu Endüstri), Sönmez

(Sönmez Holding) , Sezai Türkeş (STFA), Feyzi Akkaya (STFA),
Kamhi (Profilo Holding) , Şahenk ( Doğuş Grubu), Kocabıyık
(Borusan), Narin, Bodur, Boyner (Altınyıldız), Gazioğlu (Orta
Anadolu TAŞ), Yırcalı, Çiftçi (Çiftçiler Holding), Ülker.
200-100 milyar TO.rk Lirası
Akçağlılar (Tekfen), Akın (Akın Tekstil), Alaton (Alarko),
Berker (Tekfen) , Salahattin Beyazıt, Çarmıklı, Çolakoğlu (Ço
lakoğlu Metalurji), Çavuşoğlu (ÇBS) , Nezih Dural, Eken (Ber
dan Tekstil), Elginkan, Garih (Alarko) , Gökyiğit (Tekfen), Gür
sel (Kiska İnşaat), Hattat (Hema Holding) , Kanatlı (Eti Bisküvi),
Koçman, Menteşoğlu, Ôzakat (Etibank) , Ôzbucak (Ôzbucak
AŞ), Ôzsaruhan (Metaş), Erol Simavi, Toprak (Toprak Holding) ,
Ulusoy, Yurtçu (lzdaş).
100-10 milyar T"O.rk Lirası arası
Acıman (Man Ajans), Ağın (Biaş) , Arar (Atlas Halı), Murat
Bayrak (Sancak Tül) , Beşikçioğlu (Beşikçioğlu AŞ), Bezmen, Bur
la, Cankurtaran, Cerrahoğlu, Cevahir (Müteahhitlik) , Dedeman,
Dürüst (Alo-Mintaks) , Ekinci, Eliyeşil, Esin (Esin Nakliyat),
Eskiyapan (Birlik Mensucat), Güler ( Cihan Elektronik), Hakko
(Vakko), Has (Otomarsan) , Işık (Işıklar Holding) , Kalkavan,
Kavala, Komili, Konukoğlu (Gaziantep İplik), Koray (Koray İn
şaat), Kurtçu (Yıldız Tekstil), Makzume (Deniz Nakliyat), Men
ger, Mimaroğlu (Töbank) , Okan (Beslen Makama) , Onur (Mü
teahhitlik), Ôzdoyuran (Un ve lrmik), Ôzköseoğlu (Entes inşa
at), Ôztemir (G ümüşsuyu), Piyale , Sağra, Sadıkoğlu, Sapmaz,
Haldun Simavi, Sivri (lzdaş) , Soyak (Soyak inşaat) , Süzen
(Transtürk) Süzer (Süper Dış Ticaret), Tatlıcı (ihracat-Diyar
bakır) , Taciroğlu (Peysan), Topbaş, Turgut (Fako tlaç), Yaman
türk, Yalman (Tatko), M. Ali Yılmaz (Tek-Art Holding).
Tam rakam verilemiyor

Nokta, büyük servet sahibi ailelerin serve tlerinin miktanm
kendilerinin de bilmediğini belirtiyor. Dergiye göre, "En zengin
1 00 Türk, 10 milyar liradan başlayıp, 200 milyar liranın üzerine
çıkan servetleri denetliyor. Başlannda Koç ve Sabancı ailelerinin
1 344
yer aldığı süperlerin sahip olduğu servetin toplam değerini, baş

ta kendileri ve yakınlan olmak üzere kimse bilemiyor. Türki
ye'nin kaymak tabakasını oluşturan bu 20-25 ailenin mallan,
mülkleri, yatırımlan, iştirakleri hakkında bir rakam verebilmek,
tahmin olarak bile mümkün değil. . . "
Noktaya göre, "Zenginlerin nasıl yaşadıklan hakkında ka

muoyunda oluşmuş bazı düşüncelerin o kadar geçerli olmadığı
nı ortaya koyuyor. Süper zenginler, elbette kendi yüksek düzey
lerinin çerçevesinde, ama kendilerinden beklenmedik şekilde
ölçülü, hatta mazbut yaşıyorlar. Pek az vakit ayırabildikleri özel
hayatlannı evlerinde, aileleriyle, çocuklan, torunlanyla birlikte
yaşamayı tercih ediyorlar. Gazetelerde boy gösteren o su gibi pa
ra harcayan çapkınlar, gece hayatına, içkiye, kumara, kadına
düşkün 'dinamik' insanlar aslında en zenginler arasına girmek
ten uzak kişiler . . .
"
(Müliyet, 8 Haziran 1986)
lHRACATTA KDV VURGUNU
ANKARA (AA)- Maliye Bakanlığı denetim elemanlan, ihracatçı

lann katma değer vergisi (KDV) iade taleplerinin yüzde 228'inin
sahte ve yanıltıcı belgelere dayandığını belirledi.
Maliye Gelirler Kontrolörleri Demeği'nin "Vergi Sorunlan"
dergisinde yer alan araştırmaya göre, son yıllarda toplanan KDV
içinde, iade edilen vergi miktan yüksek düzeylere ulaştı.
lstanbul'daki iade sonuçlannı da değerlendirmeye alan araş
tırmaya göre, bu ilimizde ihracatçılar 1997 yılında 1 3 5 trilyon
697 milyar lira, 1998 yılında da 238 trilyon 486. 7 milyar lira tu
tarında KDV iadesi talebinde bulundu . Buna karşılık, nakit ve
mahsup yoluyla ihracatçılara 1997 yılında 106 trilyon 957.4 tril
yon 866.6 milyar lira tutarında KDV iadesi yapıldı. Böylece, son
iki yılda 374 trilyon 183. 7 milyar liralık iade isteminin 304 tril
yon 824.l milyar liralık bölümü karşılandı.
lstanbul'da dahilinde alınan KDV rakamlarına göre, 1997'de
toplanan verginin yüzde 23. 5'u, 1998'de ise yüzde 23. 2'si ihra
catçılara geri verildi.
Temel Gazetecilik
Suistimal olaylan
Bu arada Maliye Bakanlığı denetim elemanlannın KDV ia
desi inceleme sonuçlan, bu alandaki suistimal olaylanndaki artı
şı da gözler önüne serdi. KDV iadelerine ilişkin en fazla incele
me yapan denetim birimi olan gelirler kontrolörlerinin 1995 yılı
denetimlerinde yüzde 5 olarak ortaya çıkanlan suistimal oranı,
1997 yılında yüzde 10, 1 998 yılında ise yüzde 3 1 . 7 olarak belir
lendi. 1998'de 251 rapor düzenleyen gelirler kontrolörleri, 1 1
trilyon 7 1 2 milyar liralık KDV iadesi dosyasını inceledi ve 3 tril
yon 721 milyar liralık iade talebinin yanıltıcı ve sahte evrak ile
diğer nedenlerle reddine karar verdi. Maliye müfettişlerinin son
iki yılda gerçekleştirdikleri KDV iadesi incelemelerinde ise iste
nen iadenin 1997'de yüzde 32.B'lik, 1998'de ise yüzde 25. 2'lik
bölümü haksız bulundu . Vergi denetmenlerinin incelemelerinde
de reddedilen KDV iadesi oranı 1997'de yüzde 1 , 1998'de ise
yüzde 8. 1 olarak belirlendi.
Nakit iadeden vazgeçilsin

Araştırmada, mevcut sorunların halli için nakit iade siste
minden derhal vazgeçilmesi gerektiği belirtildi ve devletten para
alma esasına göre kurulmuş sistemden beslenen, paravan şirket
ler ortaya çıktığı kaydedildi.
Nakit iade yerine mahsup sisteminin getirilmesi istenen
araştırmada ihracatçılara söz konusu tutarlann gelir, kurumlar,
KDV ve muhtasar vergi borçlan yanında sigorta borçlannın mah
subu yoluyla ödenmesi önerildi.
Araştırmada, söz konusu uygulamanın belli sektörlerdeki
sahte ve yanıltıcı fatura kullanımını ortadan kaldıracağı ve sek
törde ciddi çalışan imalatçı ve ihracatçı firmaların desteklenmesi
yolunu açacağı da vurgulandı. Araştırmada aynca, sahte ve muh
teviyatı itibanyla yanıltıcı belge kullanımının en fazla tekstil ve
konfeksiyon sektöründe olduğu, buna da ana üretim merkezle
rinin belge düzeni açısından yeterince denetlenememesi ve ithal
hammaddenin gerçek fiyatların çok altında bir rakamla gümrük
girişlerinin yapılmasının yanı sıra , kar marjının iki katı KDV
alınmasından kaynaklandığı ifade edildi.
(MUliyet, 4 Ağustos 1999)
Kendi Gazetecilik Kuruluşunca Daha Önce Verilmiş
Haberin Geliştirilmesi veya Birleştirilmesi
Haberi oluşturan olayda gelişme görülmesi, redaksiyon yo

luyla düzenlenebilmektedir. Redaksiyon, bu bakımdan ha
berlerin gelişmesi ve devamını değerlendirebilmek yönün
den iyi bir işlem olarak karşımıza çıkmaktadır. Haberlerin
gelişmesini gösterebilmek yönünden haber değerini yitiren
etkenler atılmakta, değerini koruyanlara yenilikler ve ge
lişmeler eklenmektedir. Haber, bu şekilde hem gelişmekte
hem de yeni bir hava ve anlayışla tekrar sunulmaktadır.
Daha başka deyişle, haber tazelenmektedir. Bu gibi haber
lere gazeteciler arasında ikinci gün haberi dendiği de ol
maktadır.
ATLAS-1 YANIYOR
MlLLlYET HABER MERKEZl

Basra Körfezi'nde seyreden Atlas- 1 tankerine yapılan roketli sal
dın sonucu geminin 3. kaptanı Oğuz Birgüler öldü, kaptan Mus
tafa Varol başından, elektrik zabiti Sinan Kayalar ile Ramazan
Acar adlı gemici de bacaklarından yaralandılar. Daha önce 2
Mart'ta da saldınya uğrayan Atlas- l'de ikinci kaptan ölmüştü.
Birleşik Arap Emirlikleri haber ajansı "Wampress" , geminin
Suudi Arabistan'ın Ras Tannurah Limanı'ndan yüklediği 138 bin
ton petrolü Türkiye'ye getirmek için yola çıktığını, Abul Bukkus
petrol dolum tesislerinin 25 kilometre güneyinde lran savaş
uçaklannın saldınsına uğradığını bildirdi. AP ajansı da saldınyı
lran uçaklannın yaptığını söyledi. Haber verildiğine göre, gemi
mürettebatı gemiyi terk ederken kurtarma gemileri, yangının
petrol depolanna sirayet etmemesi için yoğun çaba gösteriyorlar.
Dışişlerinin açıklaması
Öte yandan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Yalım Eralp, saldından
sonra tankerde yangın çıktığını bildirerek, şunlan kaydetti:
Temel Gazeıecilik
"Tankerde yangın çıkması üzerine mürettebatın Abu Da

bi'nin kuzeyindeki Das Adası'na tahliyesine başlanıldığı öğre
nilmiştir. Saldmnın öğrenilmesini müteakip Dışişleri Bakanlığı
bilgi derlemesi için gerekli girişimleri başlatmış bulunmaktadır.
Türk Hükümeti uluslararası hukukun yeni ve vahim bir ihlalini
teşkil eden sivil ve masum bir hedefi milletlerarası sularda vur
mak suretiyle can ve mal kaybına yol açan bu saldmyı şiddetle
kınar."
Kaptanın evinde yas

Bombalanan tankerde ölen kaptan Oğuz Birgüler'in lzmir'de bu
lunan ailesi haberi gazetecilerden öğrendi. Kaptanın 8 aylık ha
mile eşi Figen Birgüler'den ölüm haberi gizlendi, sadece yaralı
olduğu bildirildi.
Kaptanın kayınpederi Cengiz Kaynak şöyle konuştu:
"Kızımla bir buçuk yıllık evliydiler. Biz, Oğuz'un gitmesini
istemiyorduk. Zaten bir süre önce görevinden istifa etmişti. Tan
ker sefere çıkınca tekrar gitti. Gitme dedik, dinlemedi. Oğlum
gibi severdim. "
Olen kaptanın kayınpederi, birkaç günden beri huzursuz
olduklarım belirterek: "Hanımla sık sık konuşuyorduk. içimize
mi doğdu nasıl bilmiyorum, ama kötü bir olay yaşayacağımızı
sanki hissetmiştik" dedi.
(Milliyet, 21 Nisan 1986)
Ôlen 3. kaptanın cesedi hlll gemide

ATLAS-1 SÖNDÜ
Yaralı süvari Mustafa Varol ve Ramazan Acar'ın ayak topuklan

nın kınk olduğu bildiriliyor.
iSTiHBARA T SERViSi
Basra Körfezi'nde önceki gün lran'a ait olduğu sanılan savaş
uçaklarının saldırısına uğrayan Atlas-1 tankeri Abu Dahi'ye çeki
liyor. Bir kişinin öldüğü, üç kişinin de yaralandığı saldırıda tan
kerin yaşam mahallinde çıkan yangın söndürüldü .
1 3 48
Telefon ile dün görüştüğümüz tanker mürettebatı durumla

rının iyi olduğunu bildirdi. Başı parçalanarak feci şekilde ölen
üçüncü kaptan Oğuz Birgüler'in cenazesi hala geminin yaşam
mahallinde bulunuyor.
Tanker yağcısı Efendi Getlaç, dün saldmyı şöyle anlatı:
"Muhtemel bir saldmya karşı bütün gece uyanık kalmıştık.
Bir kısım mürettebat geminin kıçında, bir kısmı yaşam mahal
lindeyken sabah saat 09. 50'de bir uçak göründü. Biz normal bir
uçuş zannederken birden sancak tarafına dört bomba attığını
gördüm. Ancak bombalar yaklaşık 30 metre kadar açığa düştü.
(MiUiyet, 22 Nisan 1986)
Haberin gelişmesi yönünden ikinci gün açısı kullanılacak

sa, haberine göre kullanılan girişte ya renkli haber girişi ya
da açıklayıcı bir girişe yer verilebilir. Aslında, eski haberin
yenileştirilmesi, tazelenmesi işlemi yapıldığından, özellikle
anlamlı ve önemli yeni noktaların girişte kullanılması ge
rekmektedir. Özellikle yeni yazılan girişin yapay sonuçlar
yaratmaması için büyük dikkat gösterilmelidir.
lŞTE MUClZE
KONYA (hha)- Kuran kursu öğrencisi 1 5 yaşındaki Abdullah

Durukan, dengesini kaybedince su içtiği musluk gözüne saplan
dı. Gözünde, yerinden sökülen muslukla Devlet Hastanesi'ne gö
türülen Abdullah Durukan 30 dakika süren ameliyatla kör ol
maktan kurtarıldı.
Olay, dün saat 1 1 .00 sıralarında meydana geldi. Sedirler
Caddesi'ndeki Kuran kursunun öğrencisi Abdullah Durukan,
arkadaşlarıyla birlikte tenefüse çıktı ve ders zili çalınca aceleyle
çeşmeye koşup su içmeye başladı. Aceleciliği nedeniyle dengesi
ni kaybeden Abdullah Durukan öne doğru düştü ve musluk gö
züne saplandı. Çığlıklar üzerine arkadaşları kurs yöneticisi Nuri
Çınarka'ya durumu bildirdiler. Yönetici Nuri Çınarka, musluğu
1 5 dakika içinde sökerek öğrenciyi gözünde musluk olduğu hal
de Konya Devlet Hastanesi'ne götürdü.
1349
Temel Gazetecilik
Abdullah Durukan, göz servisinde hemen ameliyat edildi.

Op. Dr. Ali Turgay Özdemir ve ekibi tarafından başanh bir ope
rasyonla gözündeki musluk çıkanldı. Bir süre yoğun bakıma alı
nan Abdullah Durukan, narkozun etkisinden kurtulduktan son
ra, " Neredeyim, bana ne oldu?" diyebildi.
Operasyonu gerçekleştiren Dr. Ali Turgay Özdemir "Çocuk
bize geldiği zaman gözüne musluk oturmuştu. Hemen ameliyata
aldık. Göz kapağı kenarını keserek musluğu gözünden çıkardık.
Büyük bir ihtimalle gözün görebileceğine inanıyorum. On yıllık
meslek hayatımda göze taş kaçması, çabuk saplanması gibi olay
lara tanık oldum ama böylesine ilk kez rastladım. Öğrenci, gö
züne musluk saplanınca hareket etmeden durmuş olabilir. Aksi
halde gözü kurtarmamız mümkün olmazdı. "
Musluk anahtarıyla musluğu yerinden söken kurs yöneticisi
Nuri Çınarka ise olayı şöyle anlattı:
" Çocuklar koşarak bana geldiler ve durumu bildirdiler.
Hemen yanına gittim. Abdullah adeta çeşmeye yapışmıştı. Ken
disine hareket etmemesini ikaz ettim. Musluk anahtannı alıp
musluğu sökmeye başladım. 1 5 dakika içinde musluğu yerinden
söktüm. Sonra da hastaneye gittik. Eğer telaşlanmış olsaydık ve
ya Abdullah can acısı ile hareket etseydi gözü çıkardı."
GözQne musluk saplanan öğrencinin

sargılan bugün açılıyor
ABDULLAH'IN MlNNET BORCU
Türk nbbı açısından adeta mucize gerçekleştiren Opr. Dr. Ôz

demir, Abdullah'ın gözüne saplanan musluğu başarılı bir ameli
yatla çıkarmışn.
KONYA (hha)- Öğrenim gördüğü Kuran kursunda, çeşmeden su

içerken gözüne musluk saplanan 15 yaşındaki Abdullah Duru
kan, başarılı bir ameliyatla gözündeki musluğu çıkaran Opr. Dr.
Ali Turgay Özdemir'in elini öperek teşekkür etti. Türk tıbbı açı
sından büyük bir haşan sayılan ameliyatı gerçekleştirerek adeta
1350
bir "mucize" yaratan Opr. Dr. Özdemir, sargıların bugün açıla

cağını belirtti.
Sedirler Caddesi'ndeki Kuran kursunda perşembe günü saat
1 1 .00 sıralarında meydana gelen olayda kurs öğrencisi Abdullah
Durukan, ders zilinin çalmasından sonra aceleyle çeşmeden su
içerken, üzerine 13 yaşındaki Cengiz Er isimli öğrenci düşmüş
ve olay sonucunda musluk gözüne saplanmıştı. Kurs yöneticisi
Nuri Çınarka, musluğu büyük bir dikkatle yerinden sökmüş ve
Abdullah Durukan'ı gözünde muslukla Konya Devlet Hastane
si'ne yetiştirmişti. Göze saplanan musluk, başarılı bir ameliyatla
çıkarılmıştı.
Opr. Dr. Ali Turgay Özdemir'in başkanlığında Şükran Ya
rar, Azize Oksit ve Birsen Yılmaz'dan oluşan ekibin gerçekleştir
di ve 30 dakika süren başarılı ameliyatla göze saplanan musluk
çıkarılmıştı. Konya Devlet Hastanesi'nde heyecanlı bekleyiş sü
rerken ameliyatı gerçekleştiren Opr. Dr. Ali Turgay Özdemir,
"Abdullah'ın gözünün göreceğine inanıyorum" dedi.
"GÖRÜYORUM, GÖRÜYORUM . . . "
KONYA (hha)- Opr. Dr. Ali Turgay Özdemir, Konya Devlet Has
tanesi'nde 1 5 yaşındaki Abdullah Durukan'ın sol gözündeki sar
gılan usta parmaklarıyla çıkarırken, etrafı derin bir sessizlik
sarmıştı . . . Herkes heyecanlı bir bekleyiş içindeydi. Sol gözüne
saplanan musluk, Konya Devlet Hastanesi'nde gerçekleştirilen
başarılı bir ameliyatla çıkarılan Abdullah Durukan'ın bu gözü
nün görüp görmeyeceği şimdi belli olacaktı.
Odadaki derin sessizlik birden 1 5 yaşındaki Abdullah Du
rukan'ın yürekten gelen ve herkesi sevince boğan çığlığıyla bo
zuldu . . .
"Görüyorum . . . Görüyorum . . ."
Tıp bir mucize gerçekleştirmişti. Ameliyat ekibi birbirini

kutlarken, Abdullah Durukan, sevinç gözyaşları döküyordu.
Günler süren heyecanlı bekleyiş mutlu sona ermişti.
Temel Gazetecilik
Sol gözündeki sargılar çıkanldıktan sonra ameliyatı gerçek

leştiren ekibin şefi Opr. Dr. Ali Turgay Özdemir'in parmaklannı
göstererek sorduğu sayıları tek tek doğru şekilde cevaplandıran
Kuran kursu öğrencisi Abdullah Durukan, "Net olarak görüyo
rum, şükürler olsun, gözüm kazadan önceki gibi görüyor. Her
kese teşekkür ederim" diyerek sevincini dile getirdi.
Opr. Dr. Ali Turgay Özdemir, musluğun göz çukurunun
üstündeki kısma dayalı olması nedeniyle ameliyatta haşan sağ
ladıklarını belirtti, "Bu durum gözün büyük hasar görmesini ön
lemiş. Aslında büyük bir soğukkanlılıkla musluğu yerinden
sökmeyi başaran ve Abdullah'ın korkusuna rağmen onu sakin
leştirebilen Kuran kursu yöneticisi Nuri Çınarka'yı kutlamak ge
rekir" diye konuştu .
Abdullah Durukan'ın sargılar açıldıktan sonra görebildiğini
duyan tüm yakınlan Devlet Hastanesi'ne akın etti. Abdullah Du
rukan'ı ziyaret etmek için hastane koridorlarını dolduranlar, "Se
vincimiz sonsuz" dediler.
Hastane yetkilileri, Abdullah Durukan'ın 1 5 gün içinde has
taneden taburcu edileceğini bildirdiler.
Nasıl Olmuştu?
Sedirler Caddesi'ndeki Kuran kursuna devam eden 1 S yaşındaki
Abdullah Durukan, geçen perşembe günü ders zilinin çalmasın
dan sonra çeşmeden su içmek istemiş, ancak acele yüzünden ar
kadaşı 1 3 yaşındaki Cengiz Er kendisine çarpmıştı. Bu sırada
musluğa kafası vuran Abdullah Durukan'ın sol gözüne musluk
saplanmıştı.
(Hürriyet, 1 1 Mayıs 1986)
TAKSlM'DE CANLI BOMBA DEHŞETi
İstanbul Haber Servisi- Taksim Meydanı'nda İstanbul Çevik

Kuvvet Şube Müdürlüğü'ne bağlı polislere yönelik yapılan inti
har saldırısında eylemi gerçekleştiren kadın ölürken 3'ü polis
olmak üzere 10 kişi yaralandı. Polis, olay yerinden kaçtığı kay
dedilen bir kişinin eşkalini belirlerken şüpheli gördüğü yaklaşık
30 kişiyi gözaltına aldı.
Emniyet Genel Müdürlüğü geçen günlerde tüm emniyet

müdürlüklerini " PKK'nin 52 canlı bomba"sının bulunduğu ko
nusunda uyarırken İstanbul'da ilk "canlı bomba" saldırısı dün
saat 1 2.40 sıralarında Taksim Meydanı'nda sürekli görev yapan
çevik kuvvete karşı düzenlendi. İstanbul Emniyet Müdürlüğü
Çevik Kuvvet Şube Büdürlüğü'ne bağlı otobüsler ile bir panzerin
sabit nokta olarak beklediği Taksim Cumhuriyet Anıtı ile İstiklal
Caddesi arasındaki alanda meydana gelen saldın 20 yaşlarındaki
bir kadın tarafından gerçekleştirildi. Çevik kuvvet görevlileri sır
tında bir çantayla kendilerine yönelen bir kadını o tobüslere 20
metre mesafede durdurdu. Nöbetçi polis silah çekerek çantayı
bırakması için kadını uyarınca, kadın bir adım geri çekilerek el
lerini kaldırdı. Polisin kendisine yakaşmasını bekleyen kadın ey
lemci elinde tuttuğu bombanın pimini çekti. Meydana gelen şid
detli patlama sonucu saldırıyı gerçekleştiren kadın parçalanarak
ölürken 3'ü polis olmak üzere 10 kişi de yaralandı. Yerde kıvra
narak yatan yaralılara başka bir bomba daha olabileceği kuşkusu
üzerine bir süre yaklaşılamadı. Bomba ekibi ve arnbulanslann
olay yerine gelmesinin ardından, yaralılar Taksim llkyardım
Hastanesi'ne kaldırıldı. Saldırıyı gerçekleştiren kadının cesedini
ipe bağlayarak sürükleyen polis, yaptığı inceleme sonucu patla
mamış 4 adet el bombası ve 7 fünyeyi etkisiz hale getirdi. Emni
yet yetkilileri, intihar saldınsı düzenleyen kadının kimliğinin be
lirlenmesi için çalışmalann sürdürüldüğünü belirtti.
İstanbul Çevik . Kuvvet Şube Müdürlüğü'nde görevli polis
memurlan Yılmaz Erdoğan, Duran Gökçek ve Mustafa Tokalaş,
Taksim llkyardım Hastanesi'ndeki ilk tedavilerinin ardından Şiş
li Etfal Hastanesi'ne sevk edildi. Yaralanan polislerin olaylara
karşı çevre illerden lstanbul'a geçici görevle getirildikleri öğre
nildi.
CHP Kağıthane belediye başkan adayı Yusuf Gürlevik'in kı
zı Ezgi GO.rlevik ( 1 1 ) ve yeğeni Çiğdem Kılıç ( 19) ile Serpil Er
can, Alparslan Göktay, Goksal Uysal, Go.naydın Alan'ın tedavi
leri sürüyor. Öte yandan patlamada yaralanan Esma Yurdakul
adlı yurttaş ilk tedavisinin ardından İstanbul Terörle Mücadele
şube müdürlüğüne götürüldü ve ifadesinin alınmasından sonra
serbest bırakıldı.
Temel Gazetecilik
Kadın eylemciyle birlikte saldırıyı gerçekleştirdiği öne sürü

len 25 yaşlarında, 1 . 70 boyunda, gür siyah saçlı, esmer bir kişi
nin de olay yerinden yaya olarak kaçtığı bildirildi. Eşkali belirle
nen ve Fenerbahçe montu giyen saldırganın yakalanması için
operasyonlar düzenleyen polis, 2'si Fenerbahçe montlu yaklaşık
30 kişiyi şüpheli oldukları gerekçesiyle gözaltına aldı.
Patlamanın ardından İstanbul Emniyet Müdürü Hasan Ôz
demir, olay yerinde incelemede bulundu ve ardından İstanbul
Valisi Erol Çakır ile birlikte yaralıları ziyaret etti. Vali Çakır,
patlamaya dinamitle güçlendirilmiş bombaların yol açtığını be
lirterek "Bu menfur tecavüz polisimizin uyanıklığı sayesinde çok
hafif atlatılmıştır. Bu olay arife günü, Kurban Bayramı'nın he
men öncesinde, terörün vahşetinin ne boyutlarda olduğunu gös
termektedir" dedi.
Maliye Bakanı Nami Çağan ile Orman Bakanı Arif Sezer de
Taksim llkyardım Hastanesi'ne gelerek yaralıları ziyaret etti.
Başbakan Bülent Ecevit ise bombalı intihar saldırısıyla ilgili ola
rak "PKK'nin, genç kızlardan canlı bomba olarak yararlanması
ne kadar insanlık dışı yollara başvurduğunu gösteriyor" dedi.
İnsan Hakları Derneği (lHD) ile Özgürlük ve Dayanışma
Partisi (ÖDP) de yaptıkları yazılı açıklamada, Taksim Meyda
nı'nda gerçekleştirilen bombalı saldırıyı kınadı.
PKK'nin canlı bombaları daha önce Batman, Van, Adana,
Sivas, Tunceli, Hakkari'de hedef seçtikleri yerlere yönelik olarak
eylemler yapmışlardı. Saldırılar sonucu çok sayıda yurttaş, asker
ve polis yaşamını yitirmişti.
( Cumhuriyet, 28 Mart 1999)
SALDIRININ ARDINDAKi iSiMLER ARANIYOR
ALPER TURGUT
Taksim'de çevik kuvvete yönelik bombalı intihar saldırısını dü
zenleyen kadın teröristin kimliği henüz belirlenemedi. Bomba
nın patlaması sonucu yaralanan 10 kişiden S'i taburcu edilirken
3'ü polis memuru 5 yaralının tedavisi Taksim llkyardım ve Şişli
Etfal hastanelerinde sürüyor. Taksim'deki saldırının çözülmesi
Haberlerin Tekrar Yazilması
için güvenlik güçlerinin 24 saat görev başında olduğunu belirten

İstanbul Valisi Erol Çakır, Bakırköy olayının failleriyle, Mavi
Çarşı olayının failleriyle, Mavi Çarşı olayının bir kısım faillerinin
de yakalanmasıyla son bir aydaki faili meçhul saldırıların çö
zülmüş olacağını söyledi.
İstanbul'un "göbeğinde" meydana gelen bir metropole yö
nelik ilk intihar saldırısında yaralanan yurttaşlar yaşadıkları ola
yın şokundan kurtulamadı. Kağıthane llköğretim Okulu 7. sınıf
öğrencisi kızı Ezgi Gürlevik ( 1 1 ) ile lletişim Fakültesi 1 . sınıf
öğrencisi yeğeni Çiğdem Kılıç'ın patlama sonrasında yaralanma
sı üzerine hastaneye koşan CHP Kağıthane belediye başkan ada
yı Yusuf Gürlevik şöyle konuştu:
"Kızım ve yeğenim sinemaya gideceklerini söyleyince izin
verdik. Böyle bir şey olacağını bilemezdik ki. Şarapnel parçalan
yüzünden kamından yaralanan kızım başarılı bir ameliyat geçir
di. Her ikisinin de hayati tehlikeleri bulunmuyor."
İntihar saldırısını gerçekleştiren kadın olarak duyulan, an
cak yaklaşık 5 saat sonra patlamada yaralanan bir yurttaş olduğu
anlaşılan Tunceli doğumlu Esma Yurdakul (21) da başından ge
çenleri şöyle anlatıyor: "Bir tekstil firmasında sekreter olarak ça
lışıyorum. Arkadaşım Serpil Ercan'la birlikte Taksim'e gezmeye
gitmiştik. Büyük bir patlama, ardından da itiş ve kakış meydana
geldi. Bombanın patlamasıyla çevreyi saran toz bulutu nedeniyle
intihar saldırısını yapan kişiyi görmedim. Yaralılar yerde kanlar
içinde yatıyordu. O ana kadar kendi yaralarımızı fark edememiş
tik. Yaralandığımızı anlayınca caddeye kadar yürüdük. Özel bir
otomobile binerek Taksim llkyardım Hastanesi'ne gittik. "
Şarapnel parçası nedeniyle kolundan yaralandığını belirten
Yurdakul, "Ayakta tedavi oldum. Daha sonra çeşitli birimlerden
gelen polisler beni sorguladı. Ardından da adı üniversite olayla
rına karışan Esma Yurdakul'la olan isim benzerliğim nedeniyle
İstanbul Terörle Mücadele Şubesi'ne götürüldüm ve parmak
izim alındı. Suçsuz olduğum anlaşılınca serbest bırakıldım" diye
konuştu.
Bombalı intihar saldırısının görgü tanığı Anadolu Ajansı
(AA) muhabiri Aftan Kulunyar ise yaşadıklarını şöyle anlattı:
Temel Gazetecilik
"Sıraselviler'de oturuyorum. 16.00-24.00 saatleri arasında çalış

tığım için işe gitmeden önce istiklal Caddesi'nde gezmek iste
dim. Birden büyük bir patlama meydana geldi. Patlamanın oldu
ğu Taksim Meydanı'na koştuğumda üçü kadın biri polis beş ki
şinin yerde yattığını gördüm. Yaralılan ve olay yerini fotoğraf
larken sert bir cismin üstüne bastım . Ayağımı kaldınp yere ba
kınca cismin kadının çantasından yere düşen el bombası oldu
ğunu anladım. Hızla bombanın olduğu yerden kaçtım. Birkaç
dakika sonra olay yerine takviye olarak gelen polis, beni patlama
alanından uzaklaştırdı . " Saldında yaralanan polis memurlan Du
ran Gökçek'in Taksim tlkyardım, Yılmaz Erdoğan ve Mustafa
Tokalaş'ın Şişli Etfal Hastanesi'nde tedavileri sürüyor. lstanbul'a
terör olaylannı üzdü . Hastanelerin önü gün boyu Erdoğan, Gök
çek ve Tokalaş'ı ziyarete gelen polislerle doldu. Taksim tlkyar
dım Hastanesi'nde tedavi edilen yaralılardan Serpil Ercan, Al
parslan Göktay, Günaydın Akın ve Göksal Uysal dün taburcu
edildi.
Muhtemel bir faciayı uyanıklığı sayesinde önleyen polis
memurunu ödüllendireceğini vurgulayan Vali Erol Çakır, dün
yada önlenmesi en zor terörist eylemlerden birinin de "canlı
bomba" eylem türü olduğunu belirtti. Çakır, Taksim'de önceki
gün intihar eylemi düzenleyen kadının kimliği ile ilgili olarak
"Teröristin kimliği kesinleşmediği için bir bilgi veremiyorum.
Canlı bomba olarak kimliği bilinen bir terörist olduğu zannedi
liyor. Parmak izi araştırması sonuçlandıktan sonra sağlıklı bir
bilgi alabileceğiz. Eylem tek kişi tarafından gerçekleştirildi. An
cak eylemin bir hazırlayıcısı, planlayıcısı ve yönlendiricisi bulu
nuyor. Bundan öncekiler nasıl yakalandıysa onlar da yakalana
caktır" diye konuştu .
Vali Çakır, saldırıyı gerçekleştiren kişi olarak adı emniyet
ten sızdınlan Mardin Dargeçit nüfusuna kayıtlı 25 yaşındaki Sa
ime Kılıç'la ilgili olarak "Hayır, o değil. Böyle bir isim yok. Kuv
vetle tahmin ettiğimiz isim bu değil" dedi.
( Cumhuriyet, 29 Mart 1999)
'CANLI BOMBA'NIN KlMUGl BEURLENEMEDl
lstanbul Haber Servisi- Taksim Meydanı'nda görev yapan Çevik

Kuvvet Şube Müdürlüğü polislerine arife günü bombalı intihar
saldınsı gerçekleştiren kadının kimliği belirlenemedi.
lstanbul polisi, saldınnın ardından düzenlediği operasyon
lar sonucu durumlanndan şüphelenilen çok sayıda kişiyi gözal
tına alırken "canlı bomba"nın kullandığı patlayıcılann 10 gün
önce kırsal alandan lstanbul'a getirildiği tespit edildi.
Taksim'de sırtındaki çantada bulunan bombalan patlatarak
kendisinin ölümüne, 3'ü polis memuru 10 kişinin de yaralanma
sına neden olan kadın teröristin teşhisi ve cenazesinin alınması
için Adli Tıp Kurumu'na dün de başvuru yapılmadı. Medyada
görüntüleri ve fotoğraflan yayımlanmasına karşın herhangi bir
başvurunun yapılmadığını vurgulayan polis yetkilileri, 1 ay içe
risinde sahibi çıkmadığı takdirde cenazenin belediye tarafından
kimsesizler mezarlığına gömüleceğini söylediler.
Operasyonlar sürüyor
Taksim'deki intihar saldınsıyla ilgili lstanbul Terörle Mücadele
ve istihbarat şubelerinin ortaklaşa düzenlediği operasyonlar de
vam ediyor.
"Canlı bomba"nın yanında bulunduğu bildirilen ve patla
manın ardından olay yerinden kaçan saldırganın eşkali görgü
tanıklan tarafından belirlenmişti. Eşkali belirlenen erkeğin aran
masına devam edildiğini kaydeden emniyet yetkilileri, 3 gün içe
risinde PKK üyelerinin kalabileceği çok sayıdaki eve operasyon
düzenlendiğini bildirdiler. Operasyonlar sonucu durumlanndan
şüphelenilen çok sayıda kişi gözaltına alınırken saldında kulla
nılan ve patlamadan ele geçirilen el bombalan, dinamit lokumla
n ile fünyelerin, eylem için kırsal alandan yaklaşık 10 gün önce
lstanbul'a getirildiği tespit edildi. Saldın tarihine kadar bir hücre
evinde saklanan patlayıcılann, eylem öncesi intihar saldınsını
düzenleyen kadına teslim edildiğinin belirlendiği öğrenildi.
( Cumhuriyet, 3 1 Mart 1999)
KADIN TERÔRlSTlN KlMLlGt BELlRLENDl
İstanbul Haber Servisi- Taksim'de geçen cumartesi günü nokta

görevi yapan çevik kuvvet polis ekibine bombalı saldın düzenle
yen kadın teröristin Kars Susuz nüfusuna kayıtlı Maral Mamyak
olduğu belirlendi. Mamyak, ailesi kabul etmediği için belediye
tarafından defnedildi. Kurban Bayramı öncesi Taksim'de gerçek
leştirilen saldında 3'ü polis 1 0 kişinin yaralanmasıyla sonuçla
nan saldından sonra kimliği belirlenemeyen kadın teröristin ai
lesi dün ortaya çıktı . Adli Tıp Kurumu'nda 5 gün bekleyen cena
ze için başvuran Tevfik ve Telli Mamyak çiftçi, 22 yaşındaki kız
larının cesedini teşhis ettiler. Mamyak'ın cenaze işlemleri, ailesi
nin ilgilenmemesi nedeniyle polisler tarafından gerçekleştirildi.
Adli Tıp otopsi raporunu İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sağlık
İşleri Daire Başkanlığı'na götüren polisler, aldıklan gömme ra
porunu, defin işlemleri için Fatih Mezarlıklar Müdürlüğü'ne tes
lim ederek işlemleri tamamladılar.
Cenaze kabul edilmedi

Raporda Beyoğlu Cumhuriyet Savcılığı'nca Adli Tıp Kurumu'na
gönderilen ve otopsisi yapılan cenazenin ailesi tarafından kabul
edilmediği kaydedildi. Raporda aynca konunun hassasiyet taşı
ması dolayısıyla cenazenin en kısa sürede toprağa verilmesi için
gerekli işlemlerin yapılması istendi.
Ailesi mezarlığa ginnecli

Mezarlıklar Müdürlüğü'nün defin izni vermesi üzerine Maral
Mamyak Habipler Cebeci Köyü Mezarhğı'nda defnedildi.
Mamyak ailesinin cenaze için mezarlığa gitmediği, 3 yıl ön
ce evden kaçan kızlan Maral Mamyak için emniyete başvurduğu
öğrenildi.
( Cumhuriyet, 2 Nisan 1999)
UNAKITAN'IN OGLU KAZA GEÇ1RD1: 4 ÔLÜ
Konya yalanlannda meydana gelen kazada Maliye Bakanı Una

kıtan'ın oğlu ve damadı yaralandı, diğer araçta bulunan 4 kişi,
hurdaya dönen araçta can verdi.
Maliye Bakanı Kemal Unakıtan'ın oğlu Abdullah ve damadı Eyüp

Sabri Küçük, Konya yakınlarında geçirdikleri trafik kazasında
yaralandılar. 4 kişinin hayatını kaybettiği kazayı haber alan Ba
kan Unakıtan ve eşi Ahsen Unakıtan hemen Konya'ya geldiler.
Abdullah Unakıtan ile Eyüp Sabri Küçük, dün bir iş görüş
mesi için Cemal Kaya'nın kullandığı 34 DM 8144 plakalı Range
Rover marka ciple yola çıktılar.
Yolda inşaat çalışması vardı

Unakıtan ve beraberindekilerin bulunduğu cip, saat 1 7 .00
sıralannda Konya-Karaman karayolunun Çumra ilçesi yakınla
nnda inşaat çalışması yapılan duble yolun daraldığı kavşakta,
Mustafa Topçu yönetimindeki 42 DG 258 plakalı Renault marka
otomobille çarpıştı. Hurdaya dönen o tomobilde, Ayşe Bulut
(73), Fatma Topçu (47), Ayşe Avlar ( 1 2) ve Fatma Avlar yaşam
lannı yitirdi.
Köylüler yardım etti

Yaralanan Abdullah Unakıtan, bölgedeki köylülerden biri
nin otomobiliyle Konya'ya getirildi. Kent girişinde polisi araya
rak kazayı haber veren Unakıtan daha sonra polis eskortu eşli
ğinde Özel Başkent Hastanesi'ne gitti.
Konya Valisi Atilla Osmançelebioğlu da, kazayı duyar duy
maz hastaneye gelerek Unakıtan'ı ziyaret etti. Küçük ve Kaya da
aynı hastanede tedavi altına alındı.
Unakıtan, Küçük ve Kaya'nın durumlannın iyi olduğu açık
landı. Kaza haberini, eşi Ahsen Unakıtan'la birlikte Bandırma'da
oğlunun pastörize yumurta tesislerini gezerken öğrenen Kemal
Unakıtan, hemen Konya'ya hareket etti.
UNAI<ITANU\R SUÇSUZ ÇIKTI
ANKARA ANKA, Konya OHA- Maliye Bakanı Kemal Unakı

tan'ın oğlu Abdullah Unakıtan, damadı Eyüp Sabri Küçük ve
oğul Unakıtan'ın ortağı Cemil Kaya'nın içinde bulunduğu cipin
çarptığı aracın sürücüsü Mustafa Topçu, kazada birinci derece
den kusurlu bulundu.
Kaza raporunda, aracı Fatma Küçük Unakıtan'ın eşi Kü
çük'ün kullandığı, anayola kontrolsüz çıkan Topçu'nun ise 'bi
rinci dereceden kazaya sebebiyet verdiği' bilgisi yer aldı. Dün ta
burcu edilen Abdullah Unakıtan ise annesi Ahsen Unakıtan'la
birlikte adliyeye giderek ifade verdi.
Kazada ölen dört kişi de dün cuma namazı öncesi toprağa
verildi. AKP'li yöneticiler törene Bakan Unakıtan'ın da katılmak
istemesini bildirmesine rağmen ölenlerin yakınlan cenazeyi bek
letmedi.
Bakan Unakıtan da yaralı kurtulan sürücü Topçu'yu ziyaret
etti. Hastaneye "başhekimlik kapısından giren Unakıtan, bod
rum katından çıktı. Unakıtan'a Vali Atilla Osmançelebioğlu da
eşlik etti. Kaza yerinde de incelemede bulunan Bakan Unakıtan, .
ölenlerin yakınlarına da başsağlığı diledi.
Unakıtan başsağlığı ziyaretlerindeyken eşi Ahsen ve oğlu
Abdullah ile Kaya , özel uçakla Ankara'ya döndü.
(Müliyet, 5 Ağustos 2006)
POUSl ARACINA ALMADI
Konya'da 4 kişinin ölümüyle sonuçlanan kazada cipi kullandığı

öne sünllen K'ilçllk kefaletle serbest bırakıldı.
ALI GÜLER, ÖZGÜR SARI OHA- Konya'da dört kişinin ölümüyle

sonuçlanan kazada cipi kullandığı iddia edilen Maliye Bakanı
Kemal Unakıtan'ın damadı Eyüp Sabri Küçük dün taburcu oldu.
Unakıtan'ın küçük kızı Fatma'yla evli olan Küçük, dün ko
rumaları olduğu iddia edilen kişilerle birlikte hastaneden çıka
rak avukatının otomobiline bindi. Çumra Adliyesi'ne doğru ha-
1 3 60
reket eden Küçük'e eşlik eunek isteyen polisler, otomobili ıslık ça
lıp koşarak durdurdu. Ancak otomobile binmek isteyen üç polis,
içeridekilerle konuştuktan sonra sivil polis otosuna binerek Kü
çük'ü takip etti. Konya Emniyet Müdürü Salih Tuzcu ise, "Kü
çük'ün polis nezaretinde gitmesi gerekmiyor" dedi. Hakim karşı
sına çıkan Küçük, 1 0 bin YTL kefaletle serbest bırakıldı. Küçük'e
yurtdışına çıkış yasağı da getirildi. Kazada diğer aracın sürücüsü
Mustafa Topçu'nun yüzde 80 kusurlu olduğu belirlenirken, ölen
Senem Kıyak'ın oğlu Ali Kıyak, Küçük'ten şikayetçi olmadı.
OiP'U ATIUA. KART:

KAZADA DEULLER KARARTILDI
KONYA AA- CHP Konya Milletvekili Atilla Kart, Maliye Bakanı

Kemal Unakıtan'ın oğlu Abdullah Unakıtan'ın da karıştığı ölüm
lü trafik kazasında delillerin karartıldığını öne sürdü.
Kart, partisinin il başkanlığında düzenlediği basın toplantı
sında, trafik kaza tutanağına göre, Unakıtan'ın içinde bulunduğu
cipin sürücüsünün henüz belli olmadığını savundu. Kart şunlan
kaydetti:
'Tutanakta isim yok'

"Trafik tespit tutanağında sürücülerin kimlikleri yazılır. Bu
noktada çelişki yaratan beyanlar olduğu içindir ki, kaza tutana
ğını düzenleyen memurlar, sürücünün belli olmadığını tutanağa
düşmek zorunda kalmıştır. n
Unakıtan ve arkadaşlarının olaydan yanın saat sonra, Baş

kent Üniversitesi Konya Araştırma ve Uygulama Hastanesi'ne in
tikal ettirildiğini ifade eden Kart, hastanede alkolmetre olmadığı
için alkol tespiti yapılmadığını öne sürdü.
Kart, "AKP'nin Konya milletvekillerinin bir bölümü, Konya
Büyükşehir Belediye Başkanı Çumra Adliyesi'nde, jandarma ve
emniyetinde . Sizin ne işiniz var orada? Hangi sıfatla adli soruş
turmanın yapıldığı bir yere, hangi gerekçeyle gidiyorsunuz?" dedi.
Temel Gazetecilik
Redaksiyon işlemi aynı zamanda daha önce çıkmış haber

lerin birleştirilmesi bakımından da kullanılmaktadır. Ge
nelde yapılan ise, aynı konuda ve mahiyette haberlerin bir
bütün haline getirilmesidir. Böyle durumlarda, aynı gün
cereyan eden, aynı konu ve mahiyetteki olaylar ayn ayn
haber olarak verilseler bile, gerekli görüldüğünde birleşti
rilmektedir. Yapılan bir işleme, redaksiyon yoluyla haber
lerin birleştirilmesi denilmektedir.
lstanbul'da Mevsimin llk Kan Yağdı,

Aliağa'da 7 Gemi Batn
KIŞ FENA BASTIRDI
Balkanlar'dan gelen soğuk hava önceki gece İstanbul'a yılın ilk

karının yağmasına neden oldu . Kar kalınlığı 4 santimetreyi bu
lurken, yağışın devam edeceği bildirildi.
Aliağa'da şiddetli fırtına nedeniyle 3 dev gemi, 4 orta boy
gemi ve 2 yüzer vinç battı, zarar 7 milyar lira . . . Deniz Nakli
yat'ın Mohaç kosteri de Bandırma'da karaya oturdu.
Şiddetli Kış Avrupa'da da etkili oluyor. Kıbrıs Rum bandıra
lı bir gemi Sardunya açıklarında battı, 8 kişi kayboldu. İzlanda
açıklarında batan bir İngiliz gemisinde ise 1 2 kişi öldü.
YURT HABERLERl SERVlSl

Doğu ve Güneydoğu Anadolu'yu günlerdir etkisi altında bırakan
soğuk hava ve kar yağışı, yerini güneşli havaya bırakırken, İs
tanbul ve Marmara Bölgesi'ne mevsimin ilk kan yağdı.
Kar yağişı nedeniyle İstanbul'da kara ve deniz trafiğinde ak
samalar meydana gelirken, Edime, Keşan, İpsala ve Malkara'da
ilk ve orta dereceli okullar pazartesiye kadar tatil edildi.
Balkanlar'dan gelen soğuk ve yağışlı hava nedeniyle İstan
bul ve çevresinde kar yağışının devam edeceğini belirten Meteo
roloji yetkilileri, Yeşilköy'de kar kalınlığının dün sabah saatle
rinde 4 santimetreyi bulduğunu söylediler. Öte yandan, dün ge
ce aniden başlayan kar yağışı yüzünden Köprü trafiğinde güç
lükler meydana geldi. Sıkışıklık nedeniyle sürücüler saatlerce
1362
köprü üstünde beklemek zorunda kaldılar. Deniz trafiğinde ise

kar yağışı yüzünden bazı seferler yapılamadı.
Edime'de bir günlük kar yağışı, yaşamı altüst etti. Uzun
köprü ilçesine üç kilometre mesafede mahsur kalan 20 öğrenci,
14 saat sonra kurtulabildi. Trakya'da fırtına nedeniyle elektrik
tellerinin kopmasından susuz ve elektriksiz kalan bazı ilçelerde
ekmek sıkıntısı başgösterdi.
Yoğun kar ve hızı 90 kilometreyi bulan tipi yüzünden
elektrik ve su verilemeyen Kırklareli'nde de hastanelerde hiz
metler durdu.
Elektrik tellerinin koptuğu, içme suyu jeneratörlerinin ça
lıştırılamadığı Kırklareli'nde fırtına nedeniyle çok sayıda baca
yıkıldı. TV antenleri ve bazı çatılar uçtu. Kofçaz, Demirköy ve
Vize ilçeleri ile bazı köylerin yolu ulaşıma kapandı.
Orta Anadolu'da ise fırtınanın getirdiği yağış etkisini sür
dürdü. Sivas, Yozgat ve Nevşehir'de kar yağarken, Kayseri, Kır
şehir ve Niğde'de yağış kaydedildi. Hava sıcaklığı gündüz orta
lama 5-7, geceleri ise sıfınn altında 3 ve 7 derece arasında deği
şen bölgede, hızı 60 kilometreyi bulan fırtına yüzünden evlerin
çatılan uçtu, elektrik kesintileri meydana geldi.
Doğu Anadolu Isındı

Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki soğuk ve kar yağışı,
yerini sıcak ve güneşli havaya bıraktı. Yurttaşlar geçici bahann
tadını çıkarmaya çalışırken, ilgililer aniden ısınan kar kütlele
rinde kopmalar olabileceğini belirterek, halkı çığ tehlikesine
karşı uyardılar.
Gemiler Hasar Gördü

Bu arada kötü hava koşullan Ege ve Marmara Denizi'nde gemile
re büyük zarar veriyor. Önceki gün lmralı açıklarında batan Bo
durlar- 1 kosterinden sonra, dün de Deniz Nakliyat'a ait 3 bin
500 tonluk Mohaç kosteri Bandırma Bababumu açıklannda ka
raya oturdu.
lzmir Aliağa'da ise, saatte hızı 90 kilometreye ulaşan fırtına
nedeniyle 3 dev gemi, 4 orta boy gemi ve 3 yüzer vinç parçala-
1 36 3
Temel Gazetecilik
nıp ve battı. Zarann 7 milyar lira civannda olduğu bildiriliyor.

Söküm tesisleri önünde bekleyen Sadıkoğlu, Yerel, Leyla, Öge,
Cömert, Çukurova, Kalkavan ve Gümüşçubuk firmalanna ait
gemilerin büyük hasar gördüğü saptandı.
lmralı'dan lstanbul'a kum getirirken, fırtına ve dalgalara
yenik düşerek 7 kişilik mürettebatıyla Marmara'nın karanlık su
larına gömülen Bodurlar- l'den en son iki saat önce haber alındı
ğı açıklandı. Olayın meydana geldiği gün kosteriyle Marmara'da
bulunan 1 5 yıllık denizci Hasan Altun, "Telsizle görüşürken ha
vanın iyi olduğunu, yollarına devam edeceklerini belirttiler. Fa
kat, iki saat sonra bir mil önümüzde seyreden Necati Sağbaş adlı
kum kosteri büyük telaş içinde Bodurlar- 1 batıyor, hiçbir şey
yapamıyoruz diye telsiz anonsu geçti. Biz de dev dalgalara yenik
düşmemek için 24 saat mücadele verdik ve kurtulduk" dedi.
Rum Gemisi Batn

Öte yandan Türkiye'ye sülfirik asit taşıyan Kıbrıs Rum bandıralı
bir tanker kötü hava şartlan nedeniyle Sardunya açıklannda battı.
Stainlesa Trader adlı tankerin 18 kişilik mürettebatından
l O'u kurtanlırken, iki gemicinin cesedi bulundu.
Bu arada bir İngiliz tankerinin de lzlanda açıklannda kaya
lara çarparak batması sonucu 1 2 kişi öldü.
(Milliyet, 27 Aralık 1986)
MlNlBÜSE TUZAK
Mardin'de PKK'nın döşediği mayına çarpan minibllste 9'u çocuk

26 kişi can verdi.
MlllIYET HABER AJANSI
Mardin'in Midyat ilçesinde bir minibüsün PKK'nın döşediği
mayına çarpması sonucu 26 kişi öldü, üç kişi yaralandı. Yeniko
nak jandarma Karakolu'nu basan teröristler beş askeri şehit etti,
yedisini de yaraladı. Bitlis'in Mutki ilçesinde minibüs tarayan te
röristler 5 vatandaşı öldürdüler. Diyarbakır'da bir genç kimliği
meçhul kişilerce öldürüldü. Güvenlik kuvvetleriyle çatışmaya
giren teröristlerden altısı öldürüldü.
1 36 4
Haberlerin Tekrar YazJ/ması
Minibüs mayına çarpn

Mardin'in Midyat ilçesine bağlı Kayapınar köyü yakınlarında
PKK'nın döşediği mayına çarpan Emin Akyüz yönetimindeki 47
DA 1 76 plakalı minibüste dokuzu çocuk, beşi kadın toplam 26
kişi öldü, üç kişi de yaralandı. Dün sabah saat 09.00 civarında
meydana gelen olayda ölenlerin adlan şöyle:
Cemil Keleş (50), Nezir Ağımıan (40), Felemez Ağırınan
(35), Hüseyin Aybar (37) , Can Akyüz (7), Nevaf Ağırınan (6),
Bekir Ağırman (35), Şakir Ağırman (2), Salih Ağınnan (37),
Bedri Ağımıan (27), Nuri Ağırm.an (32), Kenan Ağuman ( 1 .5),
Halime Ağırınan (32), Bekir Ağımıan (6), Suat Ağuman (4) ,
Selma Aktekin (28) , Ômer Aktekin (27), Esma Yeşilman (55),
Mahuza Aktuğ (25), Rıfat Aktuğ (3 aylık), Hamo Akyüz (19),
Şeyhnaz Akyüz (4), Davut Akpınar (38) , Dero Ağınnan (30),
Güle Ağımıan (35).
Karakol Baskım 5 Şehit

Bingöl'ün Genç ilçesi Yeniyazıkonak Jandarma Karakolu önceki
gece kalabalık bir PKK'li terörist grubunca basıldı. Roket ve
uzun namlulu silahlarla saldıran teröristlere güvenlik güçlerinin
karşılık vermesi üzerine çatışma çıktı. Geç saatlere kadar süren
çatışmada kimlikleri öğrenilemeyen bir asteğmen, bir uzman ça
vuş ve üç er şehit oldu, yedi asker de yaralandı.
Bitlis'in Mutki ilçesinden Boğazönü köyüne gitmekte olan
bir yolcu minibüsü, dün saat 08.40 civarında teröristlerin saldı
nsına hedef oldu . Kimlikleri öğrenilemeyen beş vatandaş öldü.
Bitlis'in Mutki ilçesi Kavakbaşı beldesinde de dün sabah sa
at 1 1 .00 civarında 56 AC 803 plakalı özel oto , teröristlerce silah
larla tarandı. Saldırıda şoför Şirin Birlik, kardeşi Kazım Birlik ile
şoförün adı öğrenilemeyen eşi ve üç çocuğu öldürüldü .
Diyarbakır'ın Bağlar semtinde Muzaffer Tekin (20) adlı
genç, kimliği meçhul kişilerin silahlı saldırısı sonucu öldü.
6 Terörist ôldürüldü
Bingöl'ün Genç ilçesi Selvi bucağı kırsal alanında üç, Solhan il
çesi Arakonak köyünde de iki, Şımak'ın Uludere ilçesi Gülyazı
Temel Gazetecilik
karakolu yakınlarında güvenlik kuvvetleriyle çatışmaya giren bir

terörist öldürüldü.
Adana'nın Kuruköprü Meydanı'nda bulunan TEK'e ait tra
foya dün akşam saat 1 8 . 3 5 sıralarında tahrip gücü yüksek patla
yıcı madde atıldı. Patlama sonucu üçü ağır dokuz kişi yaralandı.
(MUliyet, Ekim 1993)
17 ÜNlVERSlTE ôGRETlM YILINA BAŞLADI
Haber Merkezi- Gazi, Anadolu , Selçuk, Atatürk, Akdeniz, Mimar

Sinan, Pamukkale, Osmangazi, Mustafa Kemal, Karadeniz, Kaf
kas, Niğde, Ondokuz Mayıs, Çukurova, Sütçü lmam, Cumhuri
yet, 18 Mart, Süleyman Demirel Üniversiteleri ile Gülhane Aske
ri Tıp Al<.ademisi (GATA), Kara ve Hava Harp Okullarında 1993-
1994 öğretim yılı törenlerle başladı. İstanbul Teknik Üniversite
si, İstanbul Üniversitesi, Yıldız Üniversitesi ve lzmir Dokuz Ey
lül Üniversitesi'nde Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in katı
lımıyla bugün, Trakya Üniversitesi'nde ise yann yeni öğretim yı
lı törenlerle başlayacak. Dün öğrenime başlayan Erciyes Üniver
sitesi ve Adnan Menderes üniversitelerinde de resmi açılış tören
leri daha sonra yapılacak.
Yeni öğrenim yılına başlayan 15 üniversitenin rektörlerine
birer mesaj gönderen Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, "ina
nıyorum ki, gençlerimiz her geçen gün nitelik ve nicelik bakı
mından gelişen üniversitelerimizde edinecekleri çağdaş bilgi ve
becerileriyle, Türkiyemizin uygarlık mücadelesine büyük katkı
da bulunacaklardır" dedi. Demirel, Ankara Gazi ve Erzurum
Atatürk Üniversitelerinin de açılış törenlerine katılarak konuşma
yaptı.
Muhabirimiz Figen Atalay'ın bildirdiğine göre, Rektör Prof.
Dr. Yılmaz Büyükerşen törende yaptığı konuşmada "Eğitime
önem vermeyen adam "ı aradığını belirterek, bulmasına yardımcı
olunmasını istedi. 30 yıllık meslek yaşamında eğitime önem ver
meyen adamı göremediğini, Türkiye'de herkes için eğitimin bü
yük önemi olduğunu söyleyen Büyükerşen, "Ama eğitime önem
vermeyen adam var ya, eğitime bir tek o önem vermiyor. Ama
1 366
kendisini belli etmiyor. Belli etse bende kimle mücadele edeceği

mi anlayacağım. Belki kaba kuvvet kullanırım" diye konuştu.
Eğitim sistemindeki soruları anlatan Rektör Büyükerşen,
şunları söyledi:
"Türkiye çapında öğretim yapan kurumumuzu, Türkiye ça
pında teşkilatlanmaktan, topyekun eğitim seferberliğini başlat
maktan bugüne kadar o alıkoydu. Sekiz yıldır altı Avrupa ülke
sinde binlerce Türk gencine hizmet verdiğimiz halde , yurtdışın
da bir banka temsilciliğine ancak uygun görülen bir teşkilatlan
mayı hala o engelliyor. Fırsat eşitsizliğinin törpülenmesi için yıl
larca önerdiğimiz açık lisenin kurulmasını yakın tarihe kadar o
savsakladı. Birinci basamak sınavını kazanamayan lise mezunla
rının 'başınızın çaresine bakın' diyerek sokaklarda o bıraktı. Li
seyi bitirip eğitimin 1 1 . katından tepe üstü sokağa düşen gence,
yarın elimizi uzattığımızda yine o kıyameti kopartacak. Ama bu
adam ortalarda yok. Bu adam herhalde kendini esnaf, sanayici,
gazeteci, bürokrat, politikacı kılığında gizliyor. Hatta bu adam
profesör kılığına giriyor olabilir. Ama onu yakalamadan çağı ya
kalamak mümkün olmayacak. "
Milli Eğitim Bakanı Nahit Menteşe d e , açıkta kalan 440 bin
gence Anadolu Üniversitesi'nin olanaklarını kullanarak açık öğ
retim yoluyla çare bulduklarını, başka alternatif gösterilirse bu
nu da dikkate alacaklarını söyledi.
Dokuz fakülte, bir konservatuvar, yedi yüksek okul, beş
enstitü, 440 bin öğrenci ve bin 300 öğretim üyesinin bulunduğu
Anadolu Üniversitesi'nde yeni ders yılı için açık öğretime 184
bin 500, örgün bölümlere de 3 bin 401 kontenjan ayrıldı.
Eskişehir Anadolu Üniversitesi'nde bu yıl lktisat ve lş ida
resi Fakülteleriyle Açıköğretim Fakültesi Sosyal Bilimler ldaresi
önlisans bölümlerinde ise kayıtlar bugün sona eriyor.
Yeni Yasa
Çukurova Üniversitesi'nin açılış törenine katılan Devlet Bakanı
Bekir Sami Daçe, yükseköğrenim kurumlarının ancak özgür or
tamda verimli olabileceklerini, ekonomik, sosyal ve kültürel
alanlarda öncülük görevini yerine getirebileceklerini belirterek
Temel Gazetecilik
"Son aşamasına gelinen yeni yasa ile üniversitelerimize bu im

kanı sağlayacağız" dedi. Daçe, hükümetin eğitimde imkan ve fır
sat eşitliğinin sağlanması, halen yüzde 16 düzeyinde bulunan
yükseköğretimde okullaşma oranının 2000 yılında yüzde 30'a
çıkanlması konusunda yoğun bir çalışma içinde olduğunu bil
dirdi.
Bu öğretim yılında 24 bin öğrencinin öğrenim göreceği, 469
öğretim elemanının görev yapacağı Selçuk Üniversitesi'nin Ala
eddin Keykubat Kampüsü'nde düzenlenen açılış törenine katılan
Milli Savunma Bakanı Nevzat Ayaz ise bu yıl başanlı bin öğren
ciyi dış ülkelerdeki üniversitelere göndereceklerini söyledi.
Devlet Bakanı Nafiz Kun Ondokuz Mayıs Üniversitesi'nin
Devlet Bakanı Ahmet Şanal Mustafa Kemal Üniversitesinin, Dev
let Bakanı Şükra Erdem Sivas Cumhuriyet Üniversitesi'nin, Or
man Bakanı Hasan Ekinci Karadeniz Üniversitesi'nin, Devlet Ba
kanı Mehmet Gölhan da Süleyman Demirel Üniversitesi'nin açı
lışına katıldı. Cumhuriyet Üniversitesi'nde Belediye Başkanı Te
mel Karamollaoğlu'nun da katıldığı törende konuşan Bakan Er
dem, dün 1 milyon öğrencinin öğrenime başladığını ve 40 bin
öğretim görevlisinin işbaşı yaptığını söyledi. Türkiye'de etnik
gruplann yıllardır bir mozaik içinde aynın yapmadan yaşadığını
ve bu yaşantının devam ettirilmesi için gençlere büyük görevler
düştüğüne dikkat çeken Erdem, "Bu vatanı birlikte koruyalım ve
hunun için birlikte çaba gösterelim" dedi. Yeşilyurt'taki Hava
Harp Okulu'ndaki törende de, bu yıl okula giren 13'ü kız toplam
208 öğrenci ant içti.
Kara Harp Okulu'nun yeni öğrenim dönemine başlaması
nedeniyle düzenlenen törende , sınıflarını derece ile geçen öğ
rencilere başarı belgeleri Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral
İsmail Hakla Karadayı tarafından verildi.
( Cumhuriyet, Ekim 1993)
BAYRAMDA BiLANÇO: 62 ÔLÜ 1 17 YARAU
ANKARA (AA)- Arife ve 4 günlük Kurban Bayramı süresinde ,

yurdun çeşitli yerlerinde meydana gelen trafik kazalannda 6 2
1 368
kişi öldü, 1 77 kişi yaralandı. Nehre uçan bir otomobilde bulu

nan 4 kişi de kayboldu. Kazalarda ölen ve kimlik bilgileri net
olarak belirlenen arasında, yaşlan 2- 13 arasında değişen 14 ço
cuk bulunuyor. Aşırı hız, dikkatsizlik, hatalı sollama sonucu ka
za yapan sürücülerden l 4'ü de, kendilerinin neden olduğu kaza
larda yaşamlarını kaybetti.
Son beş gün içinde meydana gelen trafik kazalarının ağır bi
lançosu arife günü görüldü. Arife günü meydana gelen trafik ka
zalarında 20 kişi ölürken 27 kişi yaralandı. Bayramın 1 . günü
meydana gelen kazalarda ise 1 8 kişi öldü, 69 kişi yaralandı.
Kurban Bayramı'nın 2. gününde meydana gelen kazalarda 6
kişi yaşamım yitirirken 5 1 kişi yaralandı. Bayramın 3 . günü ise 6
kişi hayatını kaybetti, 5 1 kişi de yaralandı.
Bayramın son günü sat 20.00'ye kadar meydana gelen kaza
larda ise 7 kişi öldü, 14 kişi yaralandı. Konya'mn Beyşehir ilçe
sinde, iki otomobilin şerit ihlali sonucu çarpışması sonucu sürü
cülerden Selahattin Baş, Antalya-Burdur karayolunda, 3 otomo
bilin çarpışUğı zincirleme trafik kazasında Merclal Suel (55) ve
eşi Nurşat Akkadın Suel ( 5 1 ) , Eskişehir'in Seyitgazi ilçesinde iki
otomobilin hatalı sollama nedeniyle çarpışması sonucu Ahmet
Erol (58), Zonguldak'ın Alaplı ilçesinde denize uçan otomobilin
sürücüsü Muhammet Li.koğlu (23), Samsun'un Kavak ilçesinde,
şarampole yuvarlanan otomobilin sürücüsü Bahri Yılmaz (38),
İstanbul Küçükçekmece'de bir otomobilin park halindeki mini
büse çarpması sonucu otomobilde sıkışan ômftr Çetinoğlu ya
şamını yitirdi.
(BıJltenler, 1 Nisan 1999)
Çeşitli Belgeler ve Basın Bültenlerini Haber Yapma
Günümüz gazeteciliğinde ikinci el kaynaklar sayılan çeşitli

belgeler, basın bültenleri, raporlar redaksiyon yoluyla ha
ber yapılabilmektedir. Bu işlemler sırasında bazen ilk el
kaynaklardan toplanmış haberlere oranla daha iyi haberler
de çıkabilmektedir. Ciddi içerikli bu tür haberler ise basın
kuruluşlan tarafından çok sık olarak kullanılmaktadır.
1 36 9
TOPER! DIŞlŞLERl MÜŞAVIRI
Bem Büyükelçisi Kaya Toperi Dışişleri Bakanlığı Müşavirliği'ne

getirildi. Resmi Gazete'de yayımlanan atama karanna göre Bem
Büyükelçiliği'ne PKK saldınsında sonra İsviçre ile ilişkilerinin
gerginleşmesi üzerine geri çekilen Kaya To peri, Dışişleri Bakan
lığı Müşavirliğine getirilirken, Basın Müşaviri Cavlan Tanyer ise
Basın Yayın Enformasyon Genel Müdür Yardımcılığına atandı.
(Milliyet, 21 Kasım 1993)
ATAMA KARARI.ARI
ANKARA (AA)- Ulaştırma Bakanlığı Telsiz Genel Müdürlüğü'ne,

Türkiye Demir Çelik işletmeleri Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu
Başkanı Mehmet Kamil Ergenekon'un atanmasına ilişkin karar
name, Resmi Gazete'nin bugünkü sayısında yayımlandı. Yayım
lanan bir başka kararnameyle de, Kültür Bakanlığı Telif Haklan
ve Sinema Genel Müdür Yardımcısı Gürbüz Mutlu, başka bir gö
reve atanmak üzere görevinden alındı.
( Cumhuriyet, Kasını 1993)
CUMHUR ASPARUK MGK GENEL SEKRETERi
ANKARA (Cumhuriyet Bürosu)- Orgeneral Ergin Celasun'un

Hava Kuvvetleri Komutanlığı'na atanmasıyla boşalan Milli Gü
venlik Kurulu (MGK) Genel Sekreterliği'ne 30 Ağustos'tan ge
çerli olmak üzere Orgeneral Cumhur Asparuk getirildi. Orgene
ral Asparuk'un atanmasına ilişkin Bakanlar Kurulu karan, Resmi
Gazete'nin dünkü sayısında yayımlandı.
( Cumhuriyet, Ağustos 1999)
KARDEMlR'DE GÖREVDEN ALMA
KARABÜK (AA)- Karabük Demir ve Çelik Fabrikaları A.Ş. (Kar

demir) genel müdür yardımcılanndan ikisi görevinden alındı.
Kardemir yönetim kurulu tarafından alınan karar doğrultusun-
1 370
da, Genel Müdür Yardımcısı Ersin Öztürk'ün yerine Elektronik

Proses ve Kontrol Müdürü Tamer Atalay, Genel Müdür Yardım
cısı Ali lhsan Karaoğlu'nun yerine Yüksek Fırınlar ve Çelikhane
Başmüdürü Fadıl Demir vekaleten atandı.
200TDE 3 ORGENERAL EMEKU

TSK YÔNETlMl YENlDEN ŞEKlLLENDl
ANKARA (Cumhuriyet Bürosu)- Yüksek Askeri Şüra (YAŞ) top

lantılanndaki terfilerin ardından Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK)
komuta kademesi de yeniden şekillendi. Teamüllere göre, Orge
neral llker Başbuğ'dan sonra 20 10 yılında Genelkurmay Başkanı
olması beklenen Orgeneral Sebahattin Işık Koşaner Jandarma
Genel Komutanlığı'na getirildi. Koşaner, 20 1 0 yılında Genel
kurmay Başkanlığı'na atanması durumunda bu görevi doğum ta
rihi avantajı nedeniyle 3 yıl yapacak. Önümüzdeki yıl Orgene
rallikte süreleri dolacak olan Fethi Remzi Tuncel, Şükrü Sanışık
ve lsmail Koçman 2007 YAŞ'ında emekli olacaklar. YAŞ'taki ter
filer ve daha sonra yapılan atamalarla TSK komuta kademesi ye
niden şekillendi. Kara Kuvvetleri kadrosundan Orgeneral Ge
nelkurmay Başkanı Hilmi Özkök ile Jandarma Genel Komutanı
Orgeneral Fevzi Türkeri'nin emekliye aynlmasıyla iki korgeneral
orgeneralliğe terfi etti. Milli Savunma Bakanlığı Müsteşan Kor
general Avni Atila Işık 30 Ağustos itibarıyla Kara Kuvvetleri
Kurmay Başkanlığı, Kara Kuvvetleri Lojistik Başkanı Korgeneral
Hasan Iğsız da 2. Ordu Komutanlığı görevlerine başlayacaklar.
Teamüllere göre Işık'ın 2008 yılında kıta, Iğsız'ın da karargah
görevine atanmaları bekleniyor. Bu iki komutanın görev süreleri
20 10 yılında doluyor. Olağanüstü bir gelişme olmaması duru
munda iki komutanın Genelkurmay Başkanlığı şanslan bulun
muyor. Emekliliklere bağlı terfilerin ardından komutanlann gö
rev yerleri de değişti. Önümüzdeki yıl YAŞ toplantısından sonra
emekliye ayrılmaları beklenen 3 komutan, son görev yıllarına
girdi. 2003 yılında orgeneralliğe terfi edenlerden Ege Ordu Ko
mutanı Orgeneral Fethi Remzi Tuncel, son yılını lstanbul'da l .
1 37 1
Temel Gazetecilik
Ordu Komutanlığı görevinde geçirecek. Terörle mücadele açı

sından önemli olan 2. Ordu Komutanlığı görevini yürüten Or
general Şükrü Sarıışık da lzmir'e, Ege Ordu Komutanlığı'na
atandı. Sarıışık'ın da bu görev yerinden emekliye ayrılması bek
leniyor. Erzincan'da konuşlu 3. Ordu Komutanı olan Orhan Yö
ney ise Kara Kuvvetleri Eğitim Doktrin Komutam (EDOK) ola
rak rütbesindeki son görev yılını tamamlayacak. Orgenerallik rüt
besindeki görevlerine Ege Ordu Komutam olarak başlayan Ge
nelkurmay 2. Başkanı Orgeneral Sebahattin Işık Koşaner, önü
müzdeki dönemde terörle mücadelede önem kazanacağı düşü
nülen Jandarma Genel Komutanlığı'na atandı. Koşaner, önceki
rütbelerinde terörle mücadelede yoğun olarak görev yapmıştı.
lki yıl bu görevi sürdürdükten sonra Koşaner'in 2008'de Orge
neral llker Başbuğ'dan boşalacak olan Kara Kuvvetleri Komutan
lığı'na atanması, 2010 yılında ise Genelkurmay Başkanlığı'na geti
rilmesi bekleniyor. Koşaner, ağustos sonrası doğumlu olduğu için
de Genelkurmay Başkanlığı görevini 3 yıl sürdürecek. EDOK'tan
3. Ordu Komutanlığı'na atanan Orgeneral lsmail Koçman'ın ise
2008 yılında emekliye ayrılması bekleniyor.
Koşaner sonrası
Orgeneral Koşaner'den sonra TSK'ye komuta edecek komu
tanın kim olacağı sorusunun yanıtı ise 2008 yılı YAŞ toplantı
sındaki terfilerle belli olacak.
DôRTIE OçO YOKSUL

MEMURUN HALI lÇLER ACISI
ANKARA (Cumhuriyet Bürosu)- Türkiye Kamu-Sen tarafından

yapılan araştırmaya göre, memurların yüzde 75'i yoksulluk sını
rının altında maaş alıyor, yüzde 3 2'si zorunlu gereksinimlerini
bile karşılayamıyor. Memurların yalnızca yüzde 2'si maaşlarının
artan kısmıyla tasarruf edebiliyor.
Türkiye Kamu-Sen Araştırma Geliştirme Merkezi'nce yapı
lan araştırmayla, Türk memurunun profili çıkarılarak 2006 yılı
1 372
toplu görüşmelerinden beklentileri belirlendi. Türkiye'de 10

milyon dolayında insan, kamu çalışanlarına doğrudan bağlı ola
rak yaşıyor. Araştırmanın memurların ortalama durumlarına ve
eğilimlerine yönelik ortaya koyduğu bazı sonuçlar şöyle:
• Yüzde 59'u 1 5 yıldan fazla süredir çalışıyor.
• Ortalama 2 çocuk sahibi.
• Yüzde 60'ının eşi çalışmıyor.
• Yüzde 56'sının tek geliri maaş.
• Yüzde 54'ü ev sahibi değil.
• Yüzde 38'i kirada, 1 6'sı lojmanda oturuyor.
• Kirada oturanların yüzde 40'ı 200-300 YTL arasında kira
ödüyor.
• Evi olmayanların yüzde 35'i küçük, elverişsiz evlerde otu
ruyor.
• Yüzde 20'si açlık sınırının altında (750 YTL ve altı), yüz
de 7S'i yoksulluk sının altında (1000 YTL) ücret alıyor.
• Yüzde 82'sinin her ay düzenli olarak ödemek zorunda ol
duğu borcu var.
DlSK-METAL lŞ ARAŞTIRMASI
YOKSULUN ENFLASYONU YÜZDE 12.53
Ekonomi Servisi- DlSK'e bağlı Birleşik Metal-lş, en yoksul yüzde

20'lik kesimin temmuz sonu itibariyle yaşadığı yıllık enflasyo
nunun yüzde 12.53 olarak gerçekleştiğini açıkladı. Aynı dönem
lerde en zengin yüzde 20 için ise enflasyon yüzde 1 1 . 79 oldu.
Araştırmada ayrıca, gelir gruplarına göre enflasyon farkının,
gelir düzeyine göre tüketim tercihlerindeki değişimden kaynak
landığı bildirildi ve şunlar kaydedildi:
"2004 Hane Halkı Harcama ve Gelir Anketi sonuçlarına gö
re en zengin yüzde 20'lik dilimin, en yoksul yüzde 20'ye göre
harcamalarının payı eğitimde 6 kat, eğlence, kültür ve ulaşımda
3 kat, lokanta ve oteller için 2 kat daha fazladır. Buna karşın gı
da harcamalarında en zengin yüzde 20, en yoksul yüzde 20'nin
oransal olarak yüzde 40'ı kadar harcama yapmaktadır. "
1 373
Temel Gazetecilik
Basın bültenleri, belgelerin taranması yanında, gerektiği

durumlarda kullanılması zorunlu olan biyografik bilgilerin
derlenerek redaksiyon yoluyla haber haline getirilmeleri
gerekmektedir. Daha önce hazırlanan bu tür haberler,
derhal arşivden çıkarılarak veya kuruluşun merkezi bilgi
sayarından çağrılarak, birdenbire patlayan bir olayı aydın
lığa kavuşturabilmek yönünden kullanılmaktadır. Daha
doğru bir deyişle, olayın özgeçmişini (background) açık
lamakta, kolaylıkla değerlendirilmesine neden olmaktadır.
V. KISIM
Çağdaş Gazetecilik
Türleri
1 8. BÖLÜM
Fikir Gazeteciliği
Fikir Gazeteciliği: Tanımı ve ôzellikleri
Günümüz gazeteciliğinde önemli bir yer işgal eden, hiç

kuşkusuz fikir gazeteleridir. Fikir gazeteleri, insanoğlunun
yapısı gereği olarak pek hoşlanmadığı, fakat bilmesi, öğ
renmesi gerekli olan haberleri sunan gazetecilik türüdür.
Sunduğu ciddi içerikli haberlerle insanları düşünmeye yö
neltir. Fikir gazeteciliğinin amacı, önemli toplumsal so
runları, konuları saptayarak toplumun gündemine getir
mektir.
Toplumu belirli bir görüşü savunarak bilinçlendirme
görevi yapan fikir gazetelerinin okuyucuları, genelde yük
sek eğitim görmüşlerdir. Fikir gazetelerinin yapmak istedik
leri arasında ise haberleri yorumlayarak, açıklayarak de
ğerlendirmek önde gelmektedir. Ayrıca, haberleri derinli
ğine, ayrıntılarına inerek, zaman zaman neden ve niçinini
soruşturarak vermeyi de uygun görür. Bu bakımdan, haber
yaparken açıklayıcı ve yorumlayıcı bir yaklaşım uygulandığı
gibi, soruşturmacı, araştırmacı bir yol da benimsenebilir.
1 377
Temel Gazetecilik
Fikir gazetelerinde ciddi içerikli haberler yanında yo

rumlar, çeşitli görüşlerin değerlendirildiği makalelere rast
lamak olağandır. Çeşitli görüşleri savunan köşe yazarları,
uzmanlaşmış muhabirlerin hazırladıkları çeşitli toplumsal
konulan içeren sayfalar ve bölümler, bu tür gazetelerin
sayfalarım oluşturur. Tirajları ise, yönelmek istedikleri kü
melerin görüşlerine uygun geldiği ölçüde yükselir veya al
çalır. Yalnız, magazin gazetelerine oranla, satışlarının dağı
lımlarının düşük olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Fikir Gazeteciliğine Yöneliş Nedenleri
Sanayi devrimi öncesi yayımlanan gazeteleri iki ana kü

mede toplamak mümkündür:
1 . Siyasal polemikle uğraşanlar,

2. Ticaret, iktisat, iş haberleri verenler.
Hiç kuşkusuz, sanayi devrimiyle, beraberinde gelen

teknolojik gelişmeler gazeteciliğe de yeni bir görünüm ka
zandırdı. Aynı şekilde, gazeteler de yeniden biçimlenerek
dünyanın değişen toplumsal çehresine uyum sağladı.
1 830'lardan sonra, birbiri arkasından gelen teknolojik
yenilikler gazetelere yeni bir görünüm vermiştir. Halka
dönük gazeteciliğe yönelinmiştir. Gazetelerin kazandıkları
yeni görünüm içinde, belki en önemli değişiklik, kalıp
laşmış haber sunma biçimlerindedir. Haber sunma biçim
lerine koşut olarak da, gazetelerin sayfa düzenleri ve for
maları da değişiklik geçirmiştir.
Aslında, gazetelere bu değişiklikleri getirenler hep tek
tek gazetecilerdir. Yalnız şurası unutulmamalıdır ki, bu
değişiklik belirli bir toplumsal yapı içinde gerçekleşmiştir.
Haber toplama ve yazma yönünden getirilen yenilikler,
buna koşut olarak haber konusu olabilecek yeni sorunlara
Fikir Gazeteciliği
yönelme, hep yenilik arayan kişilerden çok, değişen top

lumsal koşullann sonucudur.
Teknolojik gelişmeler bir yandan matbaacılıkta iler
lemelere neden olurken, diğer yandan haber toplama ve
yazma bakımından telgrafın, telefonun kullanımı, haberin
meta olarak değerini ve önemini artırmıştır. Özellikle,
halka dönük gazetecilik anlayışının benimsenmesini, bası
nın kurumsal olarak yeniden şekillenmesinde görülen en
önemli değişiklik olarak kabul etmek gerekir. Bu akımla
birlikte, gazetecilik bir yandan fikir gazeteciliği diğer yan
dan da sansasyonel haberlere yer veren bulvar gazeteciliği
olarak gelişmeye ve ilerlemeye yönelmiştir.
Gazetelerin 19. yüzyıldan itibaren başlayarak geçirdik
leri değişimi, Amerikalı sosyolog Robert B. Park şöyle dile
getirmektedir:
Basının doğal tarihi, yaşayan türlerinin tarihidir. Bunlar ise,

altında günümüzde yaşayan gazetelerin yeşerdiği, şekil al
dığı koşullann tümüdür.
Tıpkı bütün toplumsal kurumlar gibi, basın da geçmişte

üretilenler üzerinde kuruludur. Her toplumda basın araç
lannın yönetimi, içeriğinin seçimi ve denetimi hep geçmi
şin izlerini taşır. Bu bakımdan, günümüzdeki gazeteciliği,
yine Park'ın deyişiyle, "modem bir kent gibi mantıksal bir
ürün olarak kabul etmemek" gerekmektedir.
Objektif Haber Verme Anlayışı:

Ôzellikleri ve Getirdikleri
19. Yüzyılda haberin meta olarak değerinin ve öneminin

artması, gazetecilikte haber verme yönünden önemli bir
değişiklik getirmiştir. Getirilen en önemli yenilik ise, sub
jektif haber verme yerine objektif olarak haber verme ilke-
1 379
Temel Gazetecilik
sinin benimsenmesidir. Daha doğru bir deyişle, olgulara

dayanan bir gazetecilik anlayışına yönelmedir. Objektif
olarak haber vermenin temelinde, haberin taraf tutmadan,
dengeli bir biçimde verilmesi yatmaktadır. Objektif haber
verme anlayışı, Amerikan gazeteciliğinin uygulaması ola
rak, diğer ülkelerce de benimsenmiştir.
Objektif haber verme anlayışı, tıpkı 5N ve 1 K kuralı,
ters piramit kuralı gibi 1 86 1-1865 yıllan arasındaki Ame
rikan lç Savaşı sırasında yapılan gazetecilik uygulamalan
nın sonucu olarak doğmuştur. Amerikan lç Savaşı sırasın
da, telgraf iletişim alanında kullanılmaya başlanılmış, fakat
telgraf hatlarının iyi çalışmaması ve telgraf ücretlerinin
pahalılığı nedeniyle, Amerikan gazeteleri ve gazetecileri
haberin özünü vermek için yeni yöntemler ve teknikler
denemek zorunda kalmışlardır. lşte bu yönden ilk başvu
rulan yol, haberin verilmesi için gerekli tüm enformasyo
nu içinde bulunduran 5N ve IK kuralına göre yazılmış
"yığma giriş"in kullanılmasıdır. Yığma girişle başlanılan
bir haber, önem sırasına göre aynntılann kaleme alındığı
"ters piramit kuralı" ile yazılmıştır.
Bu şekilde haber yazma 19. yüzyılda alışılmış haber
yazmadan değişikti, fakat dönem için önemli bir yenilikti.
Önemliden önemsize doğru enformasyonu değerlendiren
5N ve 1 K kuralı ile ters piramit kuralı, haber verme bakı
mından telgraf giderlerini azaltmış, habere açıklık, yenilik
getirmiş, okuyucunun haberi çabuk anlamasını kolaylaş
tırmıştır. Gazetelerin yanında, gelişmekte olan haber ajans
ları çeşitli gazetelere ve dergilere hizmet götürme bakı
mından olguları taraf tutmadan, dengeli bir biçimde yansız
vermek durumunda kalmışlardır. Objektif haber verme
anlayışı, olguları vurgulayan bir haber yazma şekli olarak
1 860'lardan sonra ABD'de günlük kullanıma girmiştir.
Haberler ile fikirlere dayalı yorumlar arasında denge
sağlanması, objektif haber vermenin en belirgin özelliğidir.
1 38 0
Fikir Gazeteci/igi
Objektif haber vermeye sıkı sıkı bağlanmanın sonucu ola

rak, gazetelerde haber sayfaları yanında yorumlara yer ve
ren sayfalar da (editorial page) görülmeye başlanılmıştır.
Egemen görüş ise, haber sayfalarının yalnız olguları değer
lendirmesi, yorum sayfalarında da çeşitli görüşlerin işlen
mesi şeklindeydi.
Gazetecilikte objektif haber verme öncesi uygulamada
ise, haber verilirken kaynak belirtilir, fakat haberde taraf
tutulup tutulmadığının anlaşılması, okuyucunun kendisi
ne bırakılırdı. Bu uygulama 1 7. ve 18. yüzyıllardan beri
pek çok gazete tarafından yapılmaktaydı. Objektif haber
verme ise, haberde objektifliği ve taraf tutmamayı vurgu
lamaya yönelmişti. Doğal olarak, bu yaklaşım objektif ga
zetecilik anlayışının ideal şeklini yansıtıyordu.
Objektif haber verme yönünden Amerikalı gazeteci
Samuel Bowles'un 1871 yılında söyledikleri bir hayli il
ginçtir:
Gazetelerde yer alan günlük gazetecilik konulan hiçbir za

man kendi seçimleri değildir. Çoğunlukla bunlar uygula
madan ileri gelmektedir. Gazetenin ilk görevi, ideal olma
yan fakat güncel olan yaşantıyı haber olarak vermedir.
Önemsemeyerek tatsız durumlan baskı altına alsa bile, bu
nu yapmaya asla hakkı yoktur. Gazete, temelde 'ne'yi be
timlemek için vardır.
Bowles'un üzerinde durmak istediği nokta, toplumsal ger

çeklerdeki çeşitliliğin haber yapılabilmesi yönünden, ob
jektif haber verme normlarının, toplumun değerlerinden
bağımsız olması gerekliliğidir. Yalnız gerçekte durum bu
muydu? Gazeteler haberler ve yorumlar arasında denge
sağlayabiliyorlar mıydı? Aslında, aşağıda değerlendirileceği
gibi, gazetelerdeki gerçek uygulama ideal ilkelerden ayrılı
yordu. Bu durumu, John Hohenberg şöyle değerlendir
mektedir:
Temel Gazetecilik
20. Yüzyılın başında tanımlandığı ölçüde objektif haber

verme hoş, tatlı bir mit olmaktan öte geçememişti. Geçerli
olmuş, hala da olan, haberlerin verilmesinde dürüstlük, ta
rafsızlık, iyi niyet anlayışıdır.
Objektif Haber Verme Yönünden Eleştiriler:

Haberi Yorumlama Gerekliliği
Objektif haber vermenin uygulaması arttıkça, çeşitli eleşti

rileri de beraberinde getirmiştir. Eleştirilerin özellikle üze
rinde durduğu noktalan ise:
1 . Objektif haber verme normlan nasıl olmalıdır?

2. Objektiflik nasıl tanımlanır?
sorulanna yanıt aramak şeklinde özetleyebiliriz. Ama ge

nelde hep "haberler objektif olarak verilmiyor" yönünden
eleştiriler yöneltiliyordu.
Objektif haber vermenin önde gelen savunuculann
dan sayılan Samuel Bowles, 187l'de yazdıklanndan ayrıla
rak, 1 885'te şöyle demekten kendini alamıyordu:
Haberini yazan gazeteci, kendi fikrini çelişen kaynakların

görüşlerinden ayn tutmalıdır. Zaten temel olan haber (news
of/act} ile yorumun (news ofopinion) birbirinden ayrılma
sıdır.
Aslında, aydınlığa kavuşturulmak istenilen nokta ise, her

haberin yazılırken sürekli olarak kişisel algılamalardaki
farklılıklann etkisinde kalıp kalmadığıdır. Bu hususu ilk
ortaya atan, yorumlamaya gerek olduğunu 1 9 l l'de ileri
süren Will lrwin olmuştur. Will lrwin gibi aynı görüşü sa
vunan, Max Weber'den etkilenen, Walter Lippmann da
bulunmaktadır.
Fikir Gazetecili#
Lippmann haber üzerinde hüküm verme sürecine dik

kati çekerek, gazetecinin tam anlamıyla objektif kalamaya
cağını söylerken, bu görüşlere benzer görüşler haber ajans
lannın verdiği dış kaynaklı haberler için de ileri sürülmüş
tür demektedir. Lippmann, yorumlayıcı haberciliğin (inter
pretative reporting) temelini ise şu sözleriyle atmıştır:
Özellikle haberi oluşturan olguların gözlenebilmesi güçse,

objektif olarak haber verme olanaksızdır, bunların gün ışı
ğına çıkarılması için yorumlama gereklidir.
20. Ylizyılda Objektif Haber Verme Anlayışı
Objektiflik kavramı gazetecilik kuruluşlarında çalışanlar

arasında açık veya tutarlı nedenlere dayanmayan bir ko
numdadır demek yanlış olmaz. Bu durum dünyada da böy
ledir, Türkiye'de de. Bazı gazeteciler için objektif olma, ha
la mesleklerinin en can alıcı noktasını oluştururken, bazı
ları için gerçekten ulaşılması çok güç olan bir meslek idea
lidir. Hatta bazıları için de objektiflik, haber toplamada,
sunmada ve enformasyonun izleyici tarafından kabulünde
yol gösterici ve aracıdır. Aynı zamanda, izleyiciler bakı
mından da objektiflik aldıkları haberin inanılır ve güveni
lir olması yönünden önem taşır. izleyiciler, gazetecilik ku
ruluşlarının uygulamalarını objektifliği esas alarak değer
lendirirler.
Aslında, 20. yüzyılda gazetecilik yapan kitle iletişim
araçları olarak yalnız, gazete, dergi ve radyo varken, objek
tiflik, popüler kitle gazetelerinin siyasal yanlılığını ve san
sasyon dolu haberlerine karşı geliştirilmiş bir eski moda
değer taşıyan bir standart olarak kabul görürdü. Televiz
yon 1950'den sonra dünyada haber kaynağı olarak yer
edinince işler değişti. Objektiflik, televizyon için ender bir
değer olmaktan çok, pek çok ülkede ulusal televizyon ka
nallarının ayrıcalıklı ve üstün statü kazanmalan nedeniyle,
1 38 3
Temel Gazetecilik
nitelikli yayın için rutin bir kural şekline dönüştü denile

bilir.
Bununla birlikte, hala objektiflik kavramının kullanı
mı ve kavramın kendisi üzerinde kargaşa süregelmektedir.
Bu durum, objektifliğin sağlanmasının güçlüğüyle objek
tiflik için alternatiflerin olup olmaması ve bazen de tercih
edilmesinden kaynaklanmaktadır. Haberde objektifliğin bu
lunmaması, kesin olmama ve taraf tutmayla ilişkili değil
dir. Objektifliğin rutin bir kural haline gelmesini eleştiren
ler ise, statükoyu koruduğu üzerinde durmaktadırlar.
Haber çalışanları yönünden objektiflik altı öğeden
oluşur şeklinde bir düşünce, kısmen de olsa kabul gör
mektedir. Bunları şöyle sıralamak mümkündür:
1 . Bir sorunun farklı yönlerini sunarken dengeli ve

tarafsız olma.
2. Haber yazarken kesinliğe ve realizme uyma.
3 . Haberde tüm ana geçerli noktalan sunma
4. Yorum ile olguları birbirinden ayırma, fakat fikri
geçerli olarak kabul etme.
5. Yazarın kendi tutumu, yorumu veya katılımının
etkisini azaltma.
6. Aykırı, yanlı olma ve hınç alma amaçlarından ka
çınma.
Öncelikleri değişmekle birlikte, sıralanan altı öğe ob

jektiflik tartışmalarının büyük çoğunluğunda yer almakta
dır. Objektifliğin ölçülmesinde çeşitli ölçütlerden yararla
nılmaktadır. Bunlardan biri haberdeki enformasyon, değe
rini belirleyebilmek için olgusallık, kesinlik, bütünlük esas
alınarak, bunların birbirleriyle olan ilişkisi değerlendiril
mektedir. lkinci bir yol ise, haberi değer olarak ele almak
tır. Bu yolda üzerinde durulan ise, haberde ne ölçüde den
genin sağlandığı ve tarafsız olunup olunmadığıdır.
1 38 4
Yorumlayıcı, Açıklayıcı Haber Verme
(Interpretative Reporting}
Birinci Dünya Savaşı çıktığında yorumlayıcı, açıklayıcı ha

ber verme anlayışı iyice benimsendi denilebilir. Büyük kit
lelerin etkilendiği, kendini içinde bulduğu savaşın neden,
niçin çıktığını, kimlerin taraf olduğunun sokaktaki adama
anlatılması için haberlerde tarafsız olmak, objektif olmak
yetmiyordu. Çevrede olup bitenlerin, olayların altında ya
tanların yorumlanması, anlatılması gerekiyordu. Aslında,
bu yeni yönelişe ayak uydurmak gazeteciler içinde güçtü.
Yorumlama, açıklama için 17. ve 18. yüzyıl gazeteciliğinde
yaygın bir uygulamaya tekrar dönüldü. Eski başmakale ya
zarlarının yerini, gazetelerde köşe yazarları, radyonun güç
lenmesiyle birlikte radyoda ise yorumcular almaya başladı.
Ayrıca, gazeteciler yazdıkları haberlerde olayları yorumla
yabilmek için fazlasıyla yeni haber kaynaklarına, uzman
larla yapılmış söyleşilere yer verdiler.
1 929 ekonomik krizi, arkadan gelen krizli yıllar yo
rumlayıcı, açıklayıcı haber verme işlemine daha çok hız
kazandırdı. Gelişen aktüalite dergiciliği yanında çeşitli ga
zeteler haftalık haber özetleri hazırladı. Bu özetler içinde
yavaş da olsa yorumlayıcı, açıklayıcı haberler yanında, ha
berin öz geçmişine değinen (background) yaratıcı, bazen
spekülatif haberler de yer alıyordu. Gazeteler, siyasal fikir
leri objektif forma içinde nasıl yazmayı öğrendiyse, bu
formayı koşullar gerektirince daha geniş bir alanda yer
alan yorumlayıcı görüşlere de uyguladılar. Yavaş yavaş,
olayların altında yatanları haber olarak verirken yorumla
yıcı ve açıklayıcı bir ifade kullanmaya başladılar. Böylelikle
yorumlayıcı ve açıklayıcı haber verme anlayışı yerleşti.
ikinci Dünya Savaşı'ndan sonra ise yorumlayıcı haber
cilik anlayışı daha çok hız kazandı denilebilir. Olayları de
rinliğine değerlendirme, yorumlama yanında, okuyucuyu
Temel Gazetecilik
olayın perde arkasına götürme, haberi okuyucunun refe

rans çerçevesine ve deneyimlerine uyarlama, olgulara an
lam kazandırma, haberi anlamlı bir çerçeveye oturtma,
haberi anlamlı kılmak için çeşidi yollar denendi, hala da
denenmektedir. Artık yorumlayıcı haber yazan muhabirle
rin tıpkı bilim adanılan gibi oynadıkları rolleri nedeniyle
sorumlulukları olduğu kabul edilmektedir. Bu bakımdan,
yorumlayıcı haber yazanlann haberi genişlettikleri, haberi
yapan olgulan açıklığa kavuşturduklan, açıklayıp anlam
kazandırdık.lan üzerinde durulmaktadır.
Araşnnnacı Haber Verme (/nvestigative Reporting)
Gazeteciliğin kamu yarannı gözeterek yaptığı yayınlarda

araştırmacı haber verme büyük yer tutmaktadır. Araştır
macı haber yazan gazeteciler, gizli kapaklı kalmış, üstü ör
tülmüş olaylan araştırırlar, derinleştirirler. Tıpkı toprağı
kazanlar gibi, hükümete ait sorunlardaki doğru ve yanlış
uygulamaları, özel sektördeki yolsuzlukları ortaya çıkar
maya çalışırlar. Araştırmacı haber verme yorucu olduğu
kadar, tehlikeli bir gazetecilik uygulamasıdır.
Magazin gazeteciliğine yönelişi hızlandıran joseph Pu
litzer, aynı zamanda araştırmacı haber verme yönünden
gazetecinin önemli rolü olduğunu, olması gerektiğini gün
deme getirmiştir. Sistematik olarak kötülüklere karşı çık
mış, bunlan su yüzüne çıkarabilmek için çeşitli yollar de
nemiştir. Bunlar arasında muhabirin araştırmacı rolü ya
nında, olaylara tanıklık etmesini, söyleşi yapmasını zorun
lu tutması yer almaktadır. Koyduğu Pulitzer ödülleri ile de
ABD'de pek çok araştırmacı haber verme örneklerinin or
taya çıkmasını sağlamıştır.
Araştırmacı haber vermeye çeşidi polis-adliye haberle
rinin açığa kavuşturulmasında olduğu kadar, hükümetin
işleyişi yönünden parasal yolsuzluklar, vergi sorunları,
1 386
Fikir Gazetecili$
hastane, çocuk suçlulukları, ruhsal hastalıklan değerlen

dirme yönünden başvurulmaktadır. Yalnız, bu tür haber
vermenin çok uzun süre boyunca haber topladıktan, çok
büyük masraflar yapıldıktan sonra ürün verebildiği akıl
dan çıkarılmamalıdır. Bu tür haberler çeşitli şekillerde ya
zılabilir. Eğer herkes tarafından kısmen bilinen bir konuy
sa, bu takdirde fazla açıklama habere konulmaz. Konu
çapraşıksa, özellikle hükümet konularında olduğu gibi ha
bere yorumlayıcı malzeme katmak zorunludur.
Günümüzde Fikir Gazeteciliği
Günümüzde fikir gazeteciliğinin pek çok ülkede çeşitli ya

yın organlan tarafından uygulaması yapılmaktadır. Türki
ye'de fikir gazeteciliği örnekleri bulmak mümkündür. Ge
nellikle bu tür yayınlann içeriklerinde açıklama, özgeçmi
şine değinme, derinliğine olayları anlatma, çözümleme,
yorumlama örnekleri yer almaktadır. Türk gazeteciliğinde
fikir gazeteleri olmakla beraber, yorumlayıcı, araştırmacı
haberlere 1 980'den sonra sık rastlanır olmuştur.
Köşe yazarları, çeşitli uzmanların görüşlerinin yer al
dığı haberler yanında ikna etme, tavsiye ve teşvik yöntem
lerini içerenler arasında kesinkes bir aralık bırakılmalıdır.
Bu gibi yöntemlerin kullanılma yeri ise, fikirlerin ifade edil
diği yorum sayfalandır. Burada, haberi yorumlama, açık
lamaya gerek kalmamakta, görüşlerin belirtilmesi önemli
olmaktadır.
2 1 . yüzyılda enformasyonun yoğunluğundaki artış,
gazetecilikten yeni isteklerde bulunuyor denilebilir. Olay
lan haber olarak aktarmak yeterli olmazken, gazeteciler
den elde ettikleri bilgilerin sentezini yapmaları ve işleme
leri isteniyor. Gazeteciler, bilgisayardaki dosyalan ekranla
rına çağırarak, yazılı malzemeden bilgi işleme sonucu ya
rarlanıyorlar. Sayfa sekreterleri sayfa düzeni yaparlarken,
Temel Gazetecilik
görüntü ve grafik özellikleri kullanarak, bilgi işlemenin ni

teliksel yoğunluğunu güçlendiriyorlar.
"Yeni objektiflik kavramı" gereğince modem gazeteci
liğin karmaşıklığı nedeniyle, objektiflik kavramının unu
tulması gerekiyor. Yalnız, "objektiflikten uzlaşmayı" ob
jektifliğe yaklaşmaktan tehlikeli görenler de bulunuyor.
Belki, bilgi işlemede ağırlık gazeteciliğin gereksinimi ise,
daha önceki noktaları da dikkate alan, objektiflik standar
dının konması gerekli. Bu standart ise yazı işleri müdürle
ri, genel yayın yönetmenleri ve yazarlara, gazetecilik süre
cine daha fazla işlerlik kazandırmak için müdahale hakkı
nın verilmesiyle sağlanabiliyor.
19. BÖLÜM
Magazin Gazeteciliği
Magazin, Magazin Haberi Tanımı ve Ôzellikleri
Magazin kavramı kökü itibariyle Arapça'da hazine sözcüğü

ile aynı türden gelmektedir. Emevilerden lspanya'ya, ora
dan Fransa'ya geçen hazine sözcüğünün tarihsel bir süreç
izlediği bilinmektedir. Aslında Arapçada mahazin sözcüğü
mahzen sözcüğünün çoğuludur. Mahzen ise içinde eşya
depolanan yer anlamındadır. Fransızcada ise sözcük, dük
kan anlamını karşılamak için kullanılırken, içinde birçok
ürünün satıldığı yer olarak tanımlanmaya başlanmıştır.
Magazinin içinde pek çok farklı bilginin yer aldığı ya
yın anlamında kullanılmasının temelinde Fransız yaklaşı
mının ağır bastığı açıktır. Günümüzde magazin kavramı
çok çeşitli konulan işleyen, genellikle fotoğraflı, süreli ya
yın şeklinde kabul görmektedir. Magazinin günümüzde
edindiği anlamlar, bir yandan kavramın köküyle yakından
ilişkili olurken, diğer yandan dükkan benzerliğinden kay-
Temel Gazetecilik
naklanmaktadır. Özellikle, dükkanlarda ve mağazalarda

çeşitli ve çok sayıda tüketim malzemesinin satılması, ma
gazinde de birbirinden farklı konuların işlenmesi bu ben
zerliğe işaret eder niteliktedir.
Magazin günümüzde yayımcılık anlayışı itibariyle çok
benimsenen gazetecilik haber türlerinden bir tanesidir.
Pek çok ülkede ve Türkiye'de magazin gazeteciliğinin ör
neklerine rastlamak olağandır. insanoğlunu bilgilendirmek
ten çok, hoşça vakit geçirmesini vurgulayan magazin gaze
teciliğinin izleyicisi fazladır. Her eğitim düzeyindeki insa
na hitap edebildiğinden dolayı daha çok vakit geçirmek,
oyalanmak, eğlenmek için izlenilir.
Bol resimli, büyük puntolu, fakat az haberin yer aldığı
sayfa düzenine sahip magazin gazetelerinin anlatımı ge
nelde çok basittir. Haber konulan çok çeşitlidir. Sosyete
dedikodusundan, sanatçılann yaşamına, basit sokak cina
yetlerinden, hayat pahalılığına, çeşitli yemek reçetelerin
den, yıldız falına değin, çeşitli, bazen akla hayale gelmeyen
konular magazin haberlerinin konusunu oluşturur.
işlenen konular itibariyle düşünüldüğünde, magazin
haberleri ciddi içerikli haber malzemesinden yoksundur.
Magazin haberlerip.in amacını eğlendirirken bilgi vermek
şeklinde özetlemek mümkündür. Haber olabilecek her ko
nu, magazin haberi yapılabilmektedir. Başanlı olur olmaz
hiç üzerinde durulmaz. Bu yönden, magazin haberlerinde
insanoğlunun hoşuna giden, onlan düşünceye yöneltme
yen haberler yanında, çoğu kez kurmacaya dönük haberler
yer alır. insanları eğlendirmek, modern yaşamın monoton,
sıkıcı dünyasından uzaklaştırmak, insanın duyularına yö
nelmek magazin haberlerinin en temel haber stratejileri
arasında yer alır.
Magazin haberlerinde verilen haberi kısa tutmak, kim
senin dikkatini dağıtmamak, ama onun yerine çeşitliliğe,
yeniliklere yer vermek ön plandadır. lzlerkitlenin arzula-
1 3 90
Magazin Gazeıeci/iği
rını ve ilgilerini tatmin etmek için düzenlenen magazin

haberleri, söylemi itibariyle insanoğlunun haberleri anla
ma ve algılaması bakımından kolaylık sağlar. Daha başka
deyişle, magazin söylemi, kitle kültürünün belirleyici özel
likleriyle örtüşürken, kitle toplumu ortamında varolmak
için en uygun olanakları bulmaktadır. Gerçek dünyayı ma
gazin söylemi nedensellik ilişkileri dışında yapılandırmak
ta, olguları bağlamlarından koparmaktadır. ideolojiyi, eğ
lence aracılığıyla aktaran yapısıyla, bu sürecin vazgeçilmez
bir üreticisi/taşıyıcısı durumundadır.
Magazin Gazeteciliğine Yöneliş Nedenleri
Magazinleşme kavramı, lngiliz literatüründe "tabloidizati

on" sözcüğüne karşılık gelmektedir. 19. Yüzyılın ikinci ya
rısından itibaren yaygınlaşmaya başlayan kavram, 20. yüz
yılda önce yazılı basın daha sonra dergicilik, radyo, tele
vizyon gazeteciliğinde genel geçer bir nitelik kazanmaya
yönelmiştir. Günümüzde ise "tabloidization" kavramı hem
yazılı basın hem de televizyon açısından üzerinde önemle
durulacak bir kavram olarak karşımıza çıkabilmektedir.
Önce lngiltere'de denenerek, daha sonraları ABD ve
diğer Avrupa ülkelerine yayılan magazin gazeteciliği halka
dönük gazetecilik anlayışının bir uzantısıdır. 1 830'lardan
sonra tıpkı fikir gazeteciliği gibi, magazin gazeteciliği de
halka dönük olarak çıkarılan gazetelerin uygulamaların
dan oluşmaktadır. Halka dönük gazeteciliğin anlayışını,
amaçlarını insanların ilgisini çekerek ucuza gazete satmak
şeklinde özetlemek mümkündür. lki amaç aslında birbi
riyle çok yakından uyuşurken, kitle gazeteciliği yönünden
adımların atılmasını da beraberinde getirmiştir.
19. Yüzyılda gelişen teknoloji ile gazetenin ucuza mal
edilmesi sağlanırken, üzerinde en çok durulan insanın il
gisini çekebilen konuların haber yapılabilmesi bakımından
139 1
Temel Gazetecilik
yeni haber kaynaklarının bulunmasıydı. Endüstri devrimiy

le birlikte önce lngiltere'de, daha sonra diğer ülkelerde her
sınıftan insanın haberin konusu olması benimsenirken, bu
olgu gazeteciliğin seçkinci haber anlayışını terk etmesini
beraberinde getirmiştir.
Çağdaş gazeteciliğin gelişmesi bakımından benimse
nen bu anlayışın hiç kuşkusuz önemi ve rolü çok büyük
tür. Bu gelişmelere damgasını vuran iki Amerikalı gazete
ciden söz etmeden geçilemez. james Gordon Bennett ve
joseph Pulitzer, magazin gazeteciliğinin esasını oluşturan
sansasyonel haber yapmayı kendilerine amaç edinmiş iki
gazeteci olarak, gazetecilik tarihine geçmişlerdir.
james Gordon Bennett haber kaynaklarını genişletmek
bakımından haberlerinde, evlerin yatak odalarını, pansi
yonları, adi sokak cinayetlerini, fahişeleri çekinmeden kul
lanmıştır. Aynca, sokaktaki adamın cüzdanını ilgilendiren
parasal sorunlara değinirken, skandalları haberlerine yan
sıtmaktan geri kalmamıştır. Hatta kendi evlenme törenini
bile haber yapmaktan çekinmemiştir. Üzerinde önemle vur
gu yaptığı ilke ise, toplumda önemli kişilerin haberlerini
yapmanın gerekliliğiydi.
Hiç kuşkusuz Bennett'in amacı insanlara dönük haber
vermek, sokaktaki adamın haklarının şampiyonluğunu yap
mak, fakat onun sağlıklı haber almasını önlemekti. Yaptığı
gazetecilikle dünyanın doğru bir resmini vermeyi amaçla
yan Bennett, macera, serüven, uzak ülkelere yapılan seya
hatlerinde haberlerini yapmaktan geri kalmamıştı. Yaptık
ları ise objektif haber vermekten çok uzaktaydı.
joseph Pulitzer, Bennett gibi sansasyonel haberlere
rağbet ederken, gazeteciliğe yeni bir boyut daha kazan
dırmıştır. Gazete sütunlarını çeşitli haber konularının mü
cadelesi için ayırarak, şirket yolsuzluklarını, savaş, macera,
hükümet haberlerini haber olarak gazetelerine yansıtıyor
du. Pulitzer ve onun gazetecilik anlayışını benimseyenler,
1 392
Magazin Gazeteciligi
olaylara ilk elden tanıklık etmeyi, söyleşiye yer vermeyi

uygun görüyorlardı.
joseph Pulitzer'e Williarn Radolph Hearst'ün katılma
sıyla birlikte, sansasyona aşın derecede yer veren sansas
yonel gazetecilik anlayışı hız kazandı. Hearst bu akıma san
gazetecilik (yellow journalism) uygulamasını ekleyerek,
gazetelerinde kullandığı komik tiplerin karikatürlerde yer
almasını, üzerlerinin san boya ile boyanmasını, haberlere,
resimlerin, şekillerin, fotoğrafların eşlik etmesini, iri pun
toların kullanılmasını, gelişen yeni baskı teknolojisine uy
gun olarak renklerle zenginleştirilmesini sağladı. Gazetele
rinin içeriğinde üstün nitelikle dramatik eserler, ucuz me
lodramlar haline getirilerek çarpıtılıyordu. Okuyucularına
önder olacaklarına, günah, cinsellik, şiddet sunmayı yeğ
tutuyorlardı.
19. Yüzyılın son dönemlerinde görülen san gazetecilik
akımıyla sansasyonel gazetecilik iyice yerleşti denilebilir.
San gazetecilik akımı zaman içinde son bulmakla birlikte,
sansasyonel gazetecilik 20. yüzyılda da devam edegeldi.
Özellikle, sansasyonel haberlerin tutması üzerine gazete
ler, bastıkları kadın resimlerine eşlik eden, saptırılmış,
çarpıtılmış, uydurma haberleri, iri başlıklarla vermeye yö
nelmişlerdir. Aynca, gazeteler pazar günü ekleri, karika
tür, mizah ekleri gibi ek verme yönelişine de girmişlerdir.
l. Dünya Savaşı'ndan sonra sansasyonel gazetecilik do
ruk noktasına ulaşmıştır denilebilir. Savaşın acılarının sarıl
dığı yıllarda, l 9 l 9'dan itibaren gerek Avrupa'da gerekse
ABD'de sansasyon dolu, çıplak kadın resimleriyle bezenmiş
cinayet haberleri gazetelerin sayfalarını doldurmaya başla
mıştı. Bu tür gazeteler genellikle, Avrupa'da öğleden sonra
veya akşamüzeri bulvarlara serilerek satıldıklarından, bun
lara bulvar gazeteleri dernek alışkanlık haline gelmiştir.
Buna karşılık, ABD'de sansasyonel gazeteler 20. yüzyı
lın başlarından itibaren "tabloid" adı altında satılmaya baş-
Temel Gazetecilik
lamıştı. Tabloid gazetenin en önemli özelliği sansasyonel

haber vermesi yanında, boyutlarının 1 7 . yüzyılda çıkarılan
ilk gazetelerin boyutlarıyla aynı olmasından kaynaklanı
yordu. Küçük boyutlu olan tabloid gazeteler, ABD'de satış
yapabilmek için, şampanya dolu banyo küveti içinde otu
ran çıplak dansözü, elektrikli sandalyede idam edilen katil
kadının resmini ilk sayfalarında basmayı dahi uygun gören
bir anlayışı benimsiyorlardı.
1 929'daki ABD'deki büyük krizden sonra, I. Dünya
Savaşı'ndan beri yaygınlaşmaya başlayan yorumlayıcı ha
ber verme anlayışı, sansasyonel haberciliğin yanında ağır
lık kazanmaya başlamıştı. Hiç kuşkusuz, 1. Dünya Sava
şı'ndan sonra insanoğlu karşılaştığı güçlükleri, yaşadığı
dramatik olaylan göğüsleyebilmek için sansasyonel haber
alma gereksinimi sürdüregelmiştir. Karmaşık siyasal, top
lumsal ve ekonomik olaylan anlamak bakımından haber
lerde yorumlayıcı haber verme anlayışına bu nedenle yö
nelinmiştir.
ABD'de Time, Newsweek gibi aktüalite dergileriyle
birlikte Life gibi resimli dergilerin yayımlanmaya başlama
sı, radyonun yeni bir kitle iletişim aracı olarak devreye
girmesiyle bu kitle iletişim araçları insanoğlunun yaşamı
na yeni bir renk katmıştır. 11. Dünya Savaşı'ndan önce baş
layan televizyon yayını denemeleri ancak 1 950'den sonra
televizyonun dünya düzeyinde yaygınlık kazanmasını be
raberinde getirmiştir.
Salt eğlence sunan araç olarak geliştirilen radyo ve te
levizyon, "eğlence" öğesini radyo ve televizyonun yaygın
lık kazanmasıyla birlikte pekiştirmişlerdir. Radyo ve tele
vizyonun gazeteciliğe yönelmesiyle gazetecilik çok araçla
gerçekleştirilen gazetecilik şekline dönüşmüştür. 1 980'li yıl
lardan itibaren eğlence öğesinin haberlerde önem kazan
masıyla birlikte hah-eğlence olgusu yaygınlık kazanmaya
yönelmiştir. Avrupa'da, ABD'de ve dünyanın çeşitli ülkele-
1 394
rinde bulvar gazeteleri yayımlanmaya devam etmektedir.

Tabloidleşme, gazeteleri ve televizyonu sarıp sarmalamayı
sürdürmektedir.
Magazinleşmede Yeni Bir Aşama:

Infotainment'e Yöneliş
ister magazinleşmeye isterse tabloidleşmeye yöneliş diye

lim, global düzeyde hararetli akademik tartışmalara konu
olmaktadır. Eleştirel olarak konuya yaklaşanlar, artan tica
rileşme ve kartelleşmenin kamu yayıncılığının ve ulus dev
letlerin savunmasız değerlerini koruma güçlerinin azalma
sı ile birlikte, medyanın yurttaşa gerek duyduğu enfor
masyonu temin edemez duruma düştüğünü gündeme ge
tirmektedirler. Magazinleşme sonucunda, toplumda merak
uyandıran, hoşça vakit geçiren konular yoğunluk kazanır
ken, bunun üzerinde siyasal, toplumsal, ekonomik nitelik
li ciddi konular, eğlenceli hale getirilmekte, bağlamların
dan koparılarak sunulmaktadır.
Artık meta değeri taşıyan haberlerde sunulan bilgi, eğ
lence içeriğine bürünmektedir. Bu noktada devreye giren
infotainment (habeğlence) olgusu giderek, enformasyonu
yönlendirici bir süreçten geçirerek, desenformasyona dö
nüştürülmesine neden olmaktadır. Bu durum günümüzde
gerek dünyada gerekse Türkiye'de gazetelerde olduğu ka
dar, çeşitli televizyon kanallarında da kendini açıkça belli
etmektedir.
Magazinleşme/tabloidleşme, Türkiye'de özellikle, 1 990'lı
yıllardan itibaren özel radyo ve televizyon kanallarının
devreye girmesinden sonra artış göstermiştir denilebilir.
Bu yönelişin arkasında l 970'li yıllardan itibaren Avrupa ve
ABD'de artış gösteren neo-liberal politikalar olduğunu söy
lemek mümkündür. Yazılı basında magazinleşmeye yö
nelme, l 970'li yıllardan itibaren offset baskı teknolojisinin
1 39 5
Temel Gazetecilik
devreye girmesi, tekelleşme eğilimlerinin artış gösterme

siyle başlarken, asıl artış 1980'den sonra görülmüştür.
24 Ocak 1 980 kararlan ve 12 Eylül 1 980 askeri mü
dahalesiyle birlikte, Türkiye'de yeni bir ekonomik ve poli
tik yapılanmanın yaşanmaya başladığı söylenebilir. Bu dö
nem içinde yaşanan kısıtlamalar, büyük sermayenin med
ya sektöründeki egemenliğinin artış göstermesi, lstanbul
kaynaklı medyanın yeni bir görünüm kazanmasını berabe
rinde getirmiştir.
Tabloid sözcüğü köken itibanyla, 1864'te bir ilaç üre
ticisinin table t (hap) ve alkoloid (bir uyuşturucu türü)
sözcüklerini birleştirdiği bir terimden alıntıdır. Günümüz
de magazinleşme/tabloidleşme olarak kullanılan kavram,
popüler tabloid medya pazarının temel niteliklerine ışık
tutmaktadır. Aslında, tabloid kavramını üç ayrı noktadan
incelersek, kavramın niteliklerini daha iyi bir şekilde gö
rebilmek mümkün olabilmektedir.
Birinci olarak tabloid derken, büyük boy günlük gaze
telere göre daha küçük boyutlarda üretilen gazete formatı
nı anlamamız gerekir. Bu anlamda tabloid, 20. yüzyılın ba
şında üretilen yeni bir tür gazeteyi anlatmaktadır.
Tabloidin ikinci anlamına bakarsak, basit anlatımlı,
canlı, hareketli, kısa haberlerin, bol fotoğraf ve grafiklerin
yer aldığı bir gazetecilik biçimidir, türüdür. Gazetenin bi
rinci sayfasında canlı, hareketli haberler doğrudan bir an
latımla, büyük puntolu başlıklarla verilir. Haberlerin uzun
luğu, dili, fotoğraflann kullanımı tabloidleşme/magazinleş
menin özelliklerini tanır.
Tabloidin son anlamı ise tabloidleşme bakımından
kullanılan haberlerin konulan ile ilgilidir. lşlenen konular
arasında ünlü olanlara ait eğlence haberleri, cinsellik, suç
lar, spor, felaketler yer alır. Özel haberl er arasında yeni
zengin olmuş, tanınmaya başlayan kişilerin haberleri su
nulur. Pomoya da yer verildiği olur. Üçüncü anlam itiba-
1 396
riyle düşünüldüğünde, haber konulan hem televizyonda

hem de gazetelerde benzer şekillerde kullanılır.
Magazin Haberi
Magazin haberciliğinde izlerkitlenin hoşuna giden haber

ler yanında, kurmaca haberlere çoğu kez yer verilmesi ola
ğandır. Günümüzde, magazin medyasının günlük haber
havuzlan daha çok kurmacaya dönük tatlı/renkli haber
lerden meydana gelmektedir. Tatlı/renkli haberler şeklinde
kaleme alınan magazin haberlerinin çoğu kişiseldir. Bu tür
haberleri kaleme alan gazeteciler kendi fikirlerini haberle
rinde yansıtma olanağını bulurlar. Aynı zamanda, yazdık
larında bilerek bilmeyerek etrafında olup bitenlere karşı
olumlu veya olumsuz olarak tepki gösterebilirler. Bununla
birlikte magazin haberlerini oluşturan tatlı/renkli haberler,
bu tür haberleri yazanlar tarafından kendi fikirlerini ifade
etsinler diye mevcuttur denilemez.
Gazetecilerin duygulan, hayal gücü, insanlan ve olay
ları tanımlama yeteneği, sözcükleri, fikirleri ve anılan ör
mesi, ancak magazin haberlerini oluşturan tatlı/renkli ha
berlerle mümkün olabilmektedir. Bu yönden, diğer haber
yazma kurallarını kısıtlayıcı bulan magazin gazetecisi için
magazin haberi yazma hiç kuşkusuz, büyük bir özgürlük
tür. Bununla birlikte insanlan eğlendirmek, modern yaşa
mın monoton, sıkıcı iş dünyasından uzaklaştırmak, bera
berinde insan duygulanna yönelmek için çeşitli stratejile
riyle magazin haberciliği, özel alanların kamusal alan hali
ne dönüştürülmesini beraberinde getirmektedir.
Magazin haberciliğinin temel hedefi haberde her şeyi
kısa tutmak, kimsenin dikkatini dağıtmamak, ana görüş
vermek yerine, çeşitli yenilikleri, hareketleri durmadan tah
rik etmektir. Magazin haberleri, izlerkitlenin arzu ve haz
larını tatmin etmek amacıyla düzenlenmektedir. Aynca iz-
1397
Temel Gazetecilik
lerkitlenin isteklerinden çok, öncelikli olarak arzularına

seslenerek harekete geçirmektedir.
Tatlı/renkli haberlerden oluşan magazin haberleri ba
kımından genelde bir tanım vermek gerekirse, bir gazetede
yer alan renkli haber, düz haberin temelini oluşturan, cila
sız, kim, ne, nerede, ne zaman, neden ve nasıl sorularının
ötesinde ve dışında kalanları da içine alan bir yazı türüdür.
Bu tanımdan anlaşılacağı gibi, renkli haberin varlığı, gücü
ve benliği, hayal gücünün nasıl sunulduğunda yatmakta
dır. Bu yönden renkli haber, fıkra veya kısa hikaye, maka
leden, eleştiriden, köşe yazılarından farklıdır.
Renkli haber, gerçeklere dayanır, edebi değildir. Hika
ye etme, magazin haberinde kullanılmakla birlikte, gazete
cinin amacı ikna etme olduğu kadar aydınlanma olmalıdır.
Magazin haberi yazan gazeteci, hüküm verebilir ama avu
kat gibi davranamaz. Haberlerinde birinci tekil şahıs kul
lanmaz fakat haberinde kişisel gözlemlerini yansıtır.
Magazin söyleminde ele alınan haberleri algılama ve
aktarma bakımından bazı kalıplar oluşturmuştur denilebi
lir. Bu kalıplarla toplumun üzerinde anlaşmaya varmış ol
duğu simgeler sistemi- "dil" ile yaratılırken, haberler hika
ye etme tekniğiyle izlerkitleye ulaştırılmaktadır. Bu açıdan
magazin söylemi, kitle kültürünün belirleyici özellikleriyle
örtüşmektedir. Gerçek dünyayı nedensellik ilişkilerinin
dışında yapılandıran, olguları bağlamından koparan, ideo
lojiyi eğlence aracılığı ile aktaran yapısıyla magazin söyle
mi, bu sürecin vazgeçilmez üreticisi/taşıyıcısı konumun
dadır.
Haber Değerleri Açısından Magazin

Haberlerinin Değerlendirilmesi
20. Yüzyılın son yirmi yılından itibaren önce ABD'de ve

Avrupa'da, 1 990'lı yıllardan sonra Türkiye'de haber değer-
1398
Magazin Gazececiligi
leri içine nelerin girdiğinin tartışılması zorunlu olmakta

dır. Bunlar arasında ilk sırada tabloid türü ünlülerin ha
berleri yer almaktadır. Bu haberlerin gündeme girmesi, ga
zetecileri ünlülerin haberlerini yapar hale getirmiştir deni
lebilir. Bu gazetecilerin en tipik örnekleri arasında televiz
yon kanallarında prime-time'da haber sunan sunucular yer
almaktadır. Diğer bir yöneliş ise, sunucuların kendilerinin
ünlü haline gelmesi olmuştur. Bu durumda özellikle haber
lerde tartışmaya, fikirlere yer verilmesi yerine, talk show
lar kendini göstermeye başlamıştır.
Asıl üzerinde durulması gereken ise, haberlerin eğlen
ce, eğlencenin haber şeklinde düşünülmesi, aktarılmasıdır.
Eğlence her zaman az da olsa haberlerde eskiden beri yer
almıştır. 1 9. yüzyıldan itibaren ABD'de gazeteler bu tür
haberlere ucuza gazete satmak, ilgi çekmek için yer ver
mişlerdir. 1 980'lerden itibaren ABD'de "tabloid television"
adı verilen televizyon haber programlarıyla başlayan uygu
lama, l 990'lı yılların ortalarından itibaren hızlı bir şekilde
artış göstermiştir denilebilir.
Bu tür televizyon haber programlan üzerinde yapılan
araştırmalarda, habere konu olan olayların mafya ilişkileri,
sansasyonel cinayetler, fahişeler, çarpık seks ilişkileri, tü
keticiyi kandırma, kötü davranış içinde bulunan ünlüler
olduğu ortaya çıkmıştır. Aslında çıkan sonuçlar tabloid ga
zetelerle benzerlik gösterirken, suç, seks, dedikodu gibi
insanın ilgisini çeken konuların öne çıktığı görülmektedir.
Bu durum, tabloid gazetelerde ABD'de ve lngiltere'de hala
süregelmektedir.
1 1 Eylül 200 l 'den sonra, ABD'de magazin içerikli te
levizyon haberlerinde terör saldırılarının ön plana çıktığını
söylemek gerekir. Özellikle, ABD'de 1 1 Eylül olaylarından
sonra, 20. yüzyılın sonundaki habercilikte uygulanan yak
laşımlarda farklılık görülmeye başlamıştır. Hükümet, siya
set, diplomasi gibi yurttaşların yaşamım ilgilendiren konu-
1399
Temel Gazetecilik
lann yerini suç, hava durumu, sağlık, tüketici davranışı,

yatırım, eğlence gibi televizyon izleyicisinin, gazete oku
yucunun, özel yaşamlarını ilgilendiren konular almaya yö
nelmiştir. Bu şekilde haberleri izleme önceden kamu hiz
metiyken, aynı zamanda haberler televizyonlara kar geti
rirken artık izlerkitleyi çekme, reklam alma ve para ka
zanma için yapılagelmektedir.
Hiç kuşkusuz, bu durum dünyada belirli etkileşimlere
de neden olmuştur. Türkiye'de 1990'lı yılların başından
itibaren kurulan özel televizyon kanallarında benzer yak
laşımların uygulandığı görülmektedir. Daha sonra kurulan
salt haber veren kanallarla nitelikli habercilik yapılmakla
birlikte, magazinleşme özellikle ulusal kanallarda kendini
açık seçik olarak göstermektedir. İstanbul kaynaklı büyük
gazetelerin sahipleri aynı zamanda ulusal televizyon kanal
larının sahipleri olduklarından, benzer yaklaşımların gaze
telerde de sürdürüldüğünü söylemek yanlış olmaz.
20. BÖLÜM
Radyo ve Televizyon Gazeteciliği
Konuşma Şeklinde Haber Verme
20. Yüzyılda radyo ve televizyon gibi iki yeni kitle iletişim

aracının gazeteler yanında etkinlik kazanmaları, yazılı ba
sında köklü değişikliklere neden olmuştur. öz.ellikle radyo
ve televizyonun yapısal özellikleri nedeniyle, yeni bir tür
gazetecilik anlayışı benimsenmek durumunda kalınmıştır.
Bu yeni akıma, konuşma şeklinde haber verme adı veril
mektedir.
Konuşma şeklinde haber vermeyle izleyicilere arka
daşça, dostça, fakat basit bir dille yaklaşılmaya çalışılmak
tadır. Yeni şekil haber verme hiçbir zaman yerleşmiş haber
yazma kurallarını ortadan kaldırmamıştır. Belki getirdiği
önemli yenilik ise, haber yazma kurallarının radyo ve tele
vizyonun yapısal özelliklerine göre uyarlanmasındandır.
Radyo ve televizyon, aynca konuşma şeklinde, fakat
anında haber verme olanağını kitleye tattırmıştır. Yazılı
basında bu olanak hiçbir zaman yoktur. Özellikle radyo-
1 401
Temel Gazetecilik
nun hızlı ve çabuk haber vermesi, televizyonun ise haber

lerini ses ve görüntüyle süslemesi yazılı basına pahalıya
mal olmuştur. Daha doğrusu, insanoğlu gazetelerdeki ha
berleri okumadan önce, kesinlikle duymuş veya görmüş
olduğundan, yazılı basının radyo ve televizyona göre ver
diği haberleri daha ilginç kılması zorunludur. Bu bakım
dan da, sunduğu haberler yönünden geniş ve yeni bilgiler
yanında derinliğine açıklamalar, yorumlamalar da koymak
durumundadır.
Elektronik Basının Gelişimi
Elektronik basını oluşturan radyo ve televizyon ayrı ayrı

gelişmiştir. Radyo altın çağını yaşarken, televizyon geliş
meye başlamıştır. Günümüzde ise her iki araç birlikte,
farklı amaçlar için kullanılmaktadır. Bu yönden her iki
aracın nasıl gelişme gösterdiğine değinmekte yarar bulun
maktadır.
Radyonun Gelişimi
Radyo yayınlarının başlangıcını, pek çok ülkede 1920'lere

kadar götürmek mümkündür. Özellikle, ABD'de ve bazı
Avrupa ülkelerinde 1920'li yıllarda, aynı zamanda radyoda
haber yayını da başlamıştır. Halbuki az gelişmiş ülkelerde
veya gelişmekte olan ülkelerde, radyonun topluma girişi
1 930- 1 940 yılları arasında olmuştur. Sömürgelere, sömür
geci devletler tarafından, sömürge olmayanlara ise ileri gö
rüşlü girişimciler veya devletin yaptığı ticari antlaşmalar
yoluyla girmiştir.
Radyo yayınlan çeşitli aşamalardan geçmiştir. Özellik
le 1 92 7 ile lkinci Dünya Savaşı sonuna kadar geçen dönem
içinde olgunluk çağını yaşamıştır denilebilir. Televizyonun
yayınlarının bu yıllar içinde henüz deneme niteliğini ko-
l 40 2
ruması, ikinci Dünya Savaşı'nın çıkmasının denemeleri

engellemesi, radyonun haber yönünden etkin bir araç ha
line gelmesini sağlamıştır. Belki de bu dönem radyonun
habercilik yönünden altın çağıdır da.
Bu dönem içinde radyo bir yandan çeşitli siyasal ön
derler tarafından propaganda aracı olarak kullanılırken, di
ğer yandan hızlı ve seri haber vermesi nedeniyle, gazeteci
lik mesleğinde yeni atılımların ve deneylerin yapılmasını
da kolaylaştırmıştır. Yeni atılımlar arasında hiç kuşkusuz
savaş sahasından haber verme, olaylan yorumlama ve özet
leme, daha sonra televizyon haberciliğinin temelini oluştu
racak olan çeşitli muhabirlerin haberlerinden yararlanma
(eye witness news) yer almaktadır.
ikinci Dünya Savaşı'ndan l 960'a kadar geçen yıllar
içinde olgunluğunun doruk noktasına erişen radyoculuk,
l 950'lerden itibaren yaygınlık kazanan televizyonla karşı
karşıya gelmiştir. Bir yandan televizyon karşısında kendi
sini yenilemeye çalışmış, diğer yandan izleyicilerini tele
vizyona kaptırmamak için amansız bir mücadele vermiştir.
Bunda da kısmen başarılı olmuştur denilebilir. lyi ve nite
likli haber programların hazırlanması, özellikle ABD'de yir
mi dört saat boyunca haber verme hizmetlerini sunma yo
luyla, l 960'lardan itibaren radyo artık evde bir elektronik
araç olmaktan çıkmış, kişinin dostu, arkadaşı olmuştur.
Televizyonun Gelişimi
Televizyon yayınları 1 950'den sonra dünya düzeyinde yay

gınlık kazanmış, benimsenmiştir. Televizyon bugün için,
gazetelerden de, radyodan da, dergilerden de daha etkin bir
kitle iletişim aracı olma özelliğini korumaktadır. Pek çok
yazara göre tel evizyonun olgu nl uğa ulaşması l 960'lann ba
şında olmuştur. Azgelişmiş ülkelere televizyonun girmeye
başlaması ise, l 960'lann başına rastlamaktadır. Televizyo-
l 40 3
Temel Gazetecilik
nun l 960'tan sonra altın çağını yaşadığı ileri sürülmekte

dir.
Renkli televizyon yayınlan, yayın türlerindeki artış,
radyolink ve uydularla naklen yayınlarda, radyonun ya
nında büyük bir üstünlük sağlamıştır. Bu üstünlüğünü
ABD'de ve pek çok gelişmiş ülkede sürdürmekle beraber,
yine az gelişmiş ülkeler veya gelişmekte olan ülkeler yö
nünden radyo günlük haber alma gereksiniminin sağlan
dığı en önemli aracıdır. Televizyon için, radyonun ölüm
ilanını yazan araç denilmekle beraber, her iki aracın ken
dine göre iletişim açısından yerleri ve görevleri bulunmak
tadır. l 990'lı yıllardan itibaren televizyon öncelikle eğlen
ce ağırlıklı haber vermeye yönelmiştir. Habeğlence televiz
yonların temel malzemesi olmuştur.
Pek çok ülke ve ABD bakımından televizyon, haberle
ri kitlelere ulaştıran birinci ve en etkin araç durumunda
dır. Bununla beraber, televizyon çok fazla eleştirilen bir
araç da olmaktadır. Bu eleştiriler arasında belki en ağırı,
gerçekleri ve olaylan haber yaparken saptırdığı, çarpıttığı
dır. Üzerinde durulan diğer bir nokta ise, televizyon için
haber izleyen gazetecilerin haberlerini kendi görüş açıla
rından değil de, hiç kimsenin görüşünü yansıtmadan sun
malarıdır. Aslında bütün bu görüşler ve eleştiriler bir yana,
televizyonun günümüzün ekranda yansıyan bir aynası ol
duğu akıldan çıkarılmamalıdır.
Radyo ve Televizyon Gazeteciliğinin Temel Ôzellikleri
Gerek radyo gazeteciliği, gerekse televizyon gazeteciliği

tıpkı yazılı basın gibi aynı haber kaynaklarından yararla
nır. Haber toplarken radyo için ses alma aygıtları, televiz
yon için de ses alma aygıtları yanında film çekme aygıtları
ve malzemesine gereksinme duyar, bunlardan yararlanır.
1 40 4
Diğer önemli bir özellikleri ise yirmi dört saat gibi bir
zaman sının ile sınırlı olduklanndan, zamanlamaya önem
vermek durumunda olmasıdır. Yazılı basın için yer soru
nu, radyo, televizyon yönünden zaman olarak belirmekte
dir. Zaman zaman gazetelerde yer sorunu fazla sayfa koy
mayla çözülebilirse de, radyo, televizyon için günün belirli
saatleri hiçbir zaman değişemeyeceğinden, bunlarla sürek
li olarak sınırlı kalmak zorundadır.
Radyoda haberleri zamanlama televizyona göre daha
kolaydır. Televizyon haberlerinde ses yanında görüntü
malzemesi de kullanıldığından, zamanlamaya ses ile birlik
te görüntünün işgal edeceği sürenin eklenmesi zorunlu
dur. Radyoda ise, haberin içinde sunulan, yerinde alınmış
seslerin eklenmesiyle zamanlama sının, televizyona göre
daha kolaylıkla belirlenebilir.
Gerek radyo gerekse televizyon haberlerinde kullanı
lan ses ve görüntü malzemesinin, haberler antene çıkmaz
dan önce kurgulanmasının ve zamanlamasının yapılması
zorunludur. Televizyon haberlerinde kullanılacak resim
ler, fotoğraflar, filmler önce seçilir, değerlendirilir, kurgu
su yapılarak haberlerin içinde ne kadar süre yer alacağı
planlanır. Ancak ondan sonra antene çıkabilir. Radyo yö
nünden de kullanılacak kayda alınmış ses için benzer bir
değerlendirilme, antene çıkmadan önce yapılır. Daha doğ
ru bir deyişle radyo ve celevizyon haberlerinin hazırlanma
sı için çok zaman harcanır, çok kişi de çalışıp emek verir.
Radyo ve celevizyon haberleri ister kısa haberler şek
linde ister haber bültenleri şeklinde isterse haber program
olarak hazırlansın, kullanılan haber mecinleri zamana göre
ayarlanmış kağıtlara yazılır. Gerek programı antene çıka
ran teknik sorumlunun gerekse haber metinlerini sunan
spiker veya spikerlerin elinde radyo için kayda alınmış ses
lerin, televizyon için ses ve görüncülerin kapladığı zaman
1405
Temel Gazetecilik
süresini gösteren metinler bulunur. Bütün yayınlar bu me

tinler izlenerek yapılır.
Radyo ve Televizyon Gazeteciliğinde Haber Yapısı
Elektronik basında yazılı basının aksine, haberlerin bir bü

tün olarak düşünülmesi esastır. Genelde elektronik basın
da haberler gruplar halinde düşünülür. Oysa, yazılı basın
da günün önemli haberi için en büyük başlık kullanılarak
haberin önemi ve büyüklüğü belirtilmeye çalışılır. Elekt
ronik basında haberlerin gruplar halinde düşünülmesinde
iki yol izlenir:
1 . Haberler özet halinde az ve öz olarak verilir. Buna

kısa haberler denilir.
2. Haberler bir bütün halinde haber bülteni içinde ya
zılır.
Bu iki yolun dışında, gerek radyo gerekse televizyonda

günün önemli olayları hakkında haber programlan yayım
lanması hemen hemen her gün başvurulan yollardan biri
dir.
Haberler kısa haberler şeklinde sunulduğunda, genel
de yapılan haber kaynağının belirtilerek olayın bir veya iki
cümle içinde özetlenmesidir. Haber bülteni şeklindeyse,
haberlerin verilmesi kısmen yazılı basına yaklaşmaktadır.
Gazetelerdeki gibi haberler uzun ve derinliğine yazılma
makla beraber haberin aldığı süre, kısa haberlere göre
uzundur. Ayrıca, haber bülteninde yer alan haberler, kısa
haberlere göre daha kapsamlı, aynı zamanda çeşitlidir.
Haber programlar ise kısa haberler ve haber bültenle
rinden farklılık gösterir. Günün önemli olaylarını derinli
ğine, yerinde yapılmış söyleşiler, röportajlar, yorumlarla
birlikte sunar. Amaçlarıysa günün önemli olaylarını özet-
l 40 6
leme, değerlendirip özetlemektir. Bu yönden de haber

programlar, sürekli olarak dramatize bir hava taşır.
Elektronik basında haberler, ister kısa haberler ister
haber bültenleri isterse haber programlar içinde verilsin
ler, konuşma havasında sunulmaları en temel özellikleri
dir. Bu bakımdan, pek çok Batı ülkesinde ve ABD'de ha
berlerin konuşma havası içinde, fiil zamanı olarak şimdiki
zaman kullanılarak verilmesi çok yaygın bir uygulamadır.
Türkiye'de elektronik basında, son yıllarda özel radyo ve
televizyonlar kurulsa bile, radyo ve televizyonun haber
yapısını birbirinden ayırmak çok güçtür. Haberler genelde
her iki kitle iletişim aracı için hazırlanmakta, araçların ya
pısal özelliklerine göre antene çıkarılmaktadır. TRT Ku
rumu ve özel radyo ve televizyonlar tarafından kullanılan
haber zamanı, "-di'li geçmiş zaman"dır.
Elektronik basında, yazılı basındaki gibi sayfa düzeni
bulmak çok güçtür. Yalnız, haberlerden önce verilen haber
özetleri, kısmen bu işlevi yerine getirmektedir denebilir.
Kullanılan haber özetleri iyi düzenlenip yazılırsa, radyo
dinleyicisi ve televizyon seyircisi üzerinde iyi bir etki bıra
kabilir. Ayrıca, haberleri sunan spiker veya spikerlerin se
si, yerinde kayda alınmış röportajlar ve haber filmleri kul
lanılıyorsa, fonda konuşan muhabirin sesi, radyo ve tele
vizyon gazeteciliği için önemli etkenlerdir. Belki üzerinde
durulması gerekli diğer önemli bir nokta ise, haberleri
oluşturan sözcüklerin antene çıktığında, doğru ve aslına
sadık bir şekilde telaffuz edilmeleridir.
Elektronik basında haberler konuşma havasında veril
diklerinden sürekli olarak dostça bir ifade taşır. Daha doğ
ru bir deyişle gayri resmidir. Kullanılan cümleler kısadır.
Cümlelerin gücü başta değil, sondadır. Bu yönden çoğu
kez renkli haber havası taşır. Yalnız, elektronik basında
yorumlayıcı, açıklayıcı, araştırmacı haberlere de rastlamak
mümkündür.
Radyo Haberciliği
Pek çok ülke yönünden günlük haber alma gereksinimini

sağlayan radyo haberciliği açık, anlaşılması kolay şekilde
yazılmış haberlerden oluşur. Radyo için haber yazanlar sü
rekli olarak, insanın kulağına yönelik haberlerini düzen
lerler. Bu yüzden de kısa cümleler, az heceli sözcüklerle
haberlerini yazarlar. Ellerinden geldiği kadar güç telaffuz
edilen sözcüklerin haberlerinde yer almamasına dikkat
ederler.
Radyo haberlerinin temel anlatımı hikaye etme şek
lindedir. Bu şekil yazılı basında kullanılan renkli haber
yaklaşımına yakındır. Amaç ise, dostça bir yaklaşımla din
leyicinin ilgisini çekmek, çevresinde olup bitenleri tanım
lamaktır. Dinleyicilerin haberi ancak tekrarlandığı ölçüde
tekrar dinleme olanağı vardır. Tekrarlanmazsa, haber için
geriye dönüş olanağı hiçbir zaman yoktur. Bu bakımdan,
radyo haberlerinde anlaşılırlığı sağlama yönünden kaynak
belirtmek önemlidir.
Genelde radyo haberlerinde, ister kısa haberler ister
haber programlar isterse haber bültenlerinde aşağıda sayı
lan giriş tipleri uygulanarak haberler kaleme alınır:
1 . Kaynağı belirterek yazılan girişler

Örnek, Reuters'in haberine göre . . .
2. Yer belirterek yazılan girişler
Örnek, Portekiz'in başkenti Lizbon'da . . .
3. Zaman belirterek yazılan girişler
Örnek, saat 0 1 .00'den sonra . . .
4. Zıtlık gösterilerek yazılan girişler
Örnek, Tırmanan terör sona erecek mi?
5. Soru sorarak başlayan girişler
Örnek, lki Almanya birleşecek mi?
1 4 08
Radyo ve Televizyon Gazetecili$
6. Nükte ile başlayan girişler

Örnek, mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır
veya nisan ayında yağan kardan yollar kapandı.
Televizyon Haberciliği
Televizyon için haber yazmanın diğer haber yazma türle

rine göre en çok dikkat ve yaratıcılık istediği ileri sürül
mektedir. Televizyon haberi bir yandan üsluba önem ve
rirken, aynı zamanda muhabirin becerisini iyi bir şekilde
kullanmasını, olayın özgeçmişini içinde bulunduğu koşul
lar içinde iyi bir şekilde değerlendirmesini zorunlu kıl
maktadır.
Televizyon haberinin yapısı en çok radyo ve dergi ha
berine yakındır. Yine de anılanlarla arasında belirgin fark
lılıklar bulunmaktadır. Radyo haberi ile benzeşmesi, her
ikisinin de haber yapısının bir şov (gösteri) düzeni içinde
düzenlenmesi gerekliliğindendir. Yalnız, televizyon habe
rinde ayrıca görüntü malzemesinin yer alması, gösteri dü
zenini radyodan ayırmaktadır. Dergi haberlerinden tele
vizyon haberlerinin ayrıldığı nokta ise, televizyonda ha
berlerin bir yayın düzenine göre kurgulanmasıdır.
Televizyon haberi için belki en önemli özellik, habe
rin son sözcüğü söylenmeden, son resim gösterilmeden
olayı tam olarak anlatmadığıdır. Hiçbir zaman zaten gazete
haberi gibi alttan önemsiz kısımlar çıkarılabilecek şekilde
kaleme alınmaz. Bu durum da, dramatik bir bütünlük
içinde kaleme alınması zorunluluğundan ileri gelmektedir.
Ayrıca, televizyon stüdyosu hiçbir zaman gazetenin yazı
işleri odasıyla benzeşmez. Televizyon haberleri bakımın
dan zaman darlığı varsa, haberler kısaltılmaz, bazı haberler
tümden çıkarılır.
Televizyon haberinin dramatik bir bütünlüğü oldu
ğundan başı, ortası ve sonu tıpkı Aristo'nun bütünlük an-
l 409
Temel Gazetecilik
layışı gibi anlamlı bir şekilde düşünülerek kaleme alınma

lıdır. Yani haberin bir kısmından vazgeçmek haberi an
lamsızlaştırabilir. Bu yönden, bir piyesin tersine, televiz
yon haberinde olayın doruk noktası haberin ya başına ya
da başlangıca yakın bir kısmına yerleştirilir. Nedeni ise,
gerekli olan olguları dramatik terimlerle ifade etmek oldu
ğu kadar, olayın neden ve sonuçlarını görebilmektir.
EK/l
Türkiye'de Kendi Kendini

Denetlemeyle tlgili Hükümler
Basın Ahlak Yasası ( 1 960)
1. Bir amme müessesesi olan gazetecilik mesleği, bu mes

leğin dışında kalan özel veya ahlaka aykın maksat ve
menfaatlere alet edilemez ve amme menfaatine zarar
verici bir şekilde kullanılamaz.
2. Yazı, haber, fotoğraf vesair şekillerde yapılacak yayın
larda şu hususlara riayet edilir:
a) Ahlaka aykırı veya müstehcen yayında buluna

maz.
b) Şahıs, müessese ve zümreleri hedef tutan yazılar
da galiz kelimeler kullanılamaz, şeref ve haysiyet
lere karşı haksız yayın yapılamaz.
c) Amme menfaatini ilgilendirmeyen hallerde fertle
rin hususi hayadan küçük düşürücü şekilde teş
hir edilemez.
Temel Gazetecilik
d) Şahıslar, müesseseler veya zümreler aleyhine iftira

ve isnatta bulunamaz.
e) Din istismar edilemez.
3 . Haberlerde ve olayların yorumunda hakikatlerden,

tahrif veya kısaltma yoluyla maksatlı olarak ayrılamaz,
doğruluğu şüphe uyandırabilen ve tahkiki gazetecilik
imkanları içinde bulunan haberler, tahkik edilmeden
ve doğruluğuna emin olunmadan yazılamaz.
4. Gazetenin veya gazetecinin şahsi veya taraf tutan ka
naatlerine haberlerin metninde yer verilemez.
5. Haber başlıklarında, haberin ihtiva ettiği hususlar tah
rif edilemez.
6. Amme menfaati mutlak lüzum göstermedikçe, "mah
rem" kaydı ile verilen malumat yayınlanamaz.
7. Gazeteci, kaynaklarının mahremiyetini koruyacak ve
kendisine verilen sırlara saygı gösterecektir.
8. Haber, yazı veya resim kaynaklarının, yayın tarihi için
koydukları zaman kaydı ihlal edilemez.
9. llan, reklam mahiyetindeki haber, resim veya yazıla
rın, ilan veya reklam olduğu tereddüde yer bırakma
yacak şekilde belirtilir.
10. Mevkutelerin verdikleri yanlış bilgilerden dolayı, yol
lanacak haklı cevap veya tekzipler, cevap veya tekzibe
sebep olan yazının tesirini tamamiyle giderecek şekil
de en kısa bir zamanda yayınlanır.
Basın Meslek llkeleri ( 1988)
1. Yayınlarda hiç kimse, ırkı, cinsiyeti, sosyal düzeyi ve

dini inançları nedeniyle kınanamaz, aşağılanamaz.
2. Düşünce, vicdan ve ifade özgürlüğünün sınırlayıcı,
genel ahlak anlayışını, din duygularını, aile kurumu-
l 412
Ekler
nun temel dayanaklarını sarsıcı ya da incitici yayın

yapılamaz.
3. Bir kamu müessesesi olan gazetecilik mesleği ahlaka
aykırı özel amaç ve çıkarlara alet edilemez.
4. Kişileri ve kuruluşları, eleştiri sınırlarının ötesinde
küçük düşüren, aşağılayan veya iftira niteliği taşıyan
ifadelere yer verilemez.
5. Kişilerin özel yaşamı, kamu çıkarlarının gerektirdiği
durumlar dışında, yayın konusu olamaz.
6. Soruşturulması gazetecilik olanakları içinde bulunan
haberler, soruşturulmaksızın veya doğruluğuna emin
olunmaksızın yayınlanamaz.
7. Saklı kalması kaydıyla verilen bilgiler, kamu yararı
ciddi bir biçimde gerektirmedikçe yayımlanamaz.
8. Bir basın organının dağıtım süreci tamamlanmadan o
basın organının özel çabalarla gerçekleştirdiği ürün,
bir başka basın organı tarafından kendi ürünüymüş
gibi kamuoyuna sunulamaz. Ajanslardan alınan özel
ürünlerin kaynağının belirtilmesine özen gösterilir.
9. Suçlu olduğu yargı kararıyla belirlenmedikçe hiç kim
se "suçlu" ilan edilemez.
10. Yasaların suç saydığı eylemler, gerçek olduğuna inan
dırıcı makul nedenler bulunmadıkça kimseye atfedi
lemez.
1 1. Gazeteci kaynaklarının gizliliğini korur. Kaynağın ka
muoyunu kişisel, siyasal, ekonomik vb. nedenlerle,
yanıltmayı amaçladığı haller bunun dışındadır.
1 2. Gazeteci, mesleğin saygınlığına gölge düşürebilecek
yöntem ve tutumla haber araştırmaktan sakınır.
13. Şiddet ve zorbalığa özendirici yayın yapmaktan kaçı
nılır.
14. llan ve reklam niteliğindeki yayınların bu nitelikleri
tereddüte yer bırakmayacak şekilde belirtilir.
1 41 3
Temel Gazetecilik
1 5 . Yayın tarihi için konan zaman kaydına saygı gösterilir.

16. Basın organlan, yanlış yayınlardan kaynaklanan cevap
ve tekzip hakkına saygı duyarlar.
Basın Meslek tlkeleri ( 1 997)
lletişim Ôzgürlüğünü ülkemizde insanca yaşamanın, say

dam bir yönetime kavuşmanın ve demokratik sistemin te
mel koşulu sayan biz gazeteciler.
Kanun koyucunun veya öteki kurum ve kişilerin, lle
tişiın Ôzgürlüğünü kısıtlamalarına, her zaman ve her yer
de karşı çıkacağımıza kendi özgür irademizle söz vererek;
iletişim Özgürlüğünü, Halkın Gerçekleri Öğrenme
Hakkı'nın bir aracı sayarak;
Gazetecilikte temel işlevin, gerçekleri bulup bozmadan,
abartmadan kamuoyuna yansıtmak olduğunu göz önünde
tutarak;
Basın Konseyi'nin kendi çalışmaları üzerinde hiçbir
dış müdahaleye izin vermeme kararlılığını vurgulayarak;
Yukarıdaki bölümü de içeren Basın Meslek llkeleri'ne
uymayı, sözünü ettiğimiz temel inançlanmızın bir gereği
saydığımızı, kamuoyu önünde açıklanz.
1 . Yayınlarda hiç kimse; ırkı, cinsiyeti, sosyal düzeyi ve

dini inançlan nedeniyle kınanamaz, aşağılanamaz.
2. Düşünce, vicdan ve ifade özgürlüğünü sınırlayıcı; ge
nel ahlak anlayışını, din duygularını aile kurumunun
temel dayanaklarını sarsıcı ya da incitici yayın yapıla
maz.
3. Kamusal bir görev olan gazetecilik, ahlaka aykm özel
amaç ve çıkarlara alet edilemez.
4. Kişileri ve kuruluşlan, eleştiri sınırlannın ötesinde kü
çük düşüren, aşağılayan veya iftira niteliği taşıyan ifa
delere yer verilemez.
Ekler
5. Kişilerin özel yaşamı, kamu çıkarlarının gerektirdiği

durumlar dışında, yayın konusu yapılamaz.
6. Soruşturulması gazetecilik olanakları içinde bulunan
haberler, soruşturulmaksızın veya doğruluğuna emin
olunmaksızın yayınlanamaz.
7. Saklı kalması kaydıyla verilen bilgiler, kamu yaran
ciddi bir biçimde gerektirmedikçe yayınlanamaz.
8. Bir basın organının dağıtım süreci tamamlanmadan o
basın organının özel çabalarla gerçekleştirdiği ürün,
bir başka basın organı tarafından kendi ürünüymüş
gibi kamuoyuna sunulamaz. Ajanslardan alınan özel
ürünlerin kaynağının belirtilmesine özen gösterir.
9. Suçlu olduğu yargı kararıyla belirlenmedikçe hiç kim
se "suçlu" ilan edilemez.
10. Yasaların suç saydığı eylemler, gerçek olduğuna inan
dırıcı makul nedenler bulunmadıkça kimseye atfedile
mez.
1 1 . Gazeteci, kaynaklarının gizliliğini korur. Kaynağın ka
muoyunu kişisel, siyasal, ekonomik vb. nedenlerle ya
nıltmayı amaçladığı haller bunun dışındadır.
1 2. Gazeteci görevini, taşıdığı sıfatın saygınlığına gölge
düşürebilecek yöntem ve tutumlarla yapmaktan sakı
nır.
1 3 . Şiddet ve zorbalığı özendirici yayın yapmaktan kaçını
lır.
14. llan ve reklam niteliğindeki yayınların bu nitelikleri,
tereddüde yer bırakmayacak şekilde belirtilir.
1 5. Yayın tarihi için konan zaman kaydına saygı gösterilir.
16. Basın organlan, yanlış yayınlardan kaynaklanan cevap
ve tekzip hakkına saygı duyarlar.
Türkiye Gazetecileri Hak ve
Sorumluluklar Bildirgesi ( 1998)
Giriş
Aşağıda tanımı yapıldığı üzere her gazeteci ve basın-yayın

organı, gazetecinin haklannı savunmalı ve meslek ilkeleri
ne uymalı ve uyulmasını gözetmelidir.
Basın yayın organlan yöneticileri; genel yayın yönet
meni yahut müdürü, yazı işleri müdürleri yahut sorumlu
müdürler, sıfatlan ne olursa olsun, kuruluşlannda görevli
gazetecilerin meslek ilkelerine uygun hareket etmesinden
sorumludur.
Gazetecinin haklan, halkın haber alma hakkının ve
ifade özgürlüğünün; meslek ilkeleri ise dürüst ve doğru
iletişimin temelidir.
A. lnsan ve Yuntaş Hakkı
Herkes, bilgi edinme ve haber alma, özgür düşünce ve çe

şitli iletişim yollarıyla bunu ifade ile serbest eleştiri hakkı
na sahiptir.
Düşünce ve ifade özgürlüğünün kullanılmasının temel
yolu olan basın ve yayın özgürlüğü temel insan haklann
dandır. Bu haklann demokratik hukuk devletinde anayasal
güvence altında olması esastır.
B. Gazeteci Tanımı
Düzenli bir şekilde, günlük yahut süreli bir yazılı, görün

tülü, sesli veya elektronik basın ve yayın organında, kad
rolu, sözleşmeli ya da telif karşılığı, haber alma, işleme,
iletme veya görüş, fikir belirtme görevi üstlenen ve asıl işi
1 41 6
Ekler
ile başlıca geçim kaynağı bu olup, çalıştığı işletme ile ilgili

yasalar karşısındaki konumu bu tanıma uygun olanlar ga
zetecidir.
Basın ve yayın alanındaki her işletme, bu tanıma uy
gun çalıştırdıkları gazetecileri, kanunların gazetecilere ta
nıdığı haklardan yararlandırmak zorundadır.
C. Gazetecinin Sorumluluğu
Gazeteci basın özgürlüğünü, halkın doğru ve dürüst haber

alma, bilgi edinme hakkı adına dürüst biçimde kullanır.
Bu amaçla her türlü sansür ve otosansürle mücadele etme
li, halkı da bu yönde bilgilendirmelidir.
Gazetecinin halka karşı kamusal sorumluluğu, başta
işverenlerine veya kamu otoritelerine karşı olmak üzere,
diğer tüm sorumluluklardan önce gelir.
Bilgi ve haber ile özgür düşünce, herhangi bir ticari
mal ve hizmetten farklı olarak toplumsal bir nitelik taşır.
Gazeteci, ilettiği haber ve bilginin sorumluluğunu taşır ve
paylaşır.
Gazetecinin özgürlüğünün içeriğini ve sınırlarını, ön
celikle sorumlulukları ile meslek ilkeleri belirler.
D. Gazetecinin Haklan
1. Gazeteci tüm bilgi kaynaklarına serbestçe ulaşma ve

kamu yaşamını belirleyen, halkı ilgilendiren tüm olay
ları izleme, araştırma hakkına sahiptir. Kamusal ve
özel tüm işlerde, gazetecinin karşısına çıkanlacak giz
lilik ve sır gibi engeller, açık ve ikna edici gerekçelere
sahip olmalıdır.
2. Gazeteci, çalıştığı basın ve yayın organının kendisiyle
yaptığı sözleşmede de kaydedilen temel çizgisini dik
kate alır. O temel çizgi dışındaki ve onunla çelişen ya-
l 41 7
Temel Gazetecilik
hut orada açıkça belirtilmemiş olan tüm telkin, öneri,

istek ve talimatları reddetme hakkına sahiptir.
3. Gazeteci, inanmadığı bir görüşü savunmaya veya mes
lek ilkelerine aykırı bir iş yapmaya zorlanamaz.
4. Gazeteciler, özellikle de yazıişleri çalışanları, basın-ya
yın işletmesinin işleyişini belirleyen, etkileyen önemli
kararlardan haberdar edilmeli ve gereğinde kararların
alınmasına katılmalıdır.
5. işlevi ve sorumlulukları ışığında, gazeteciler örgütlen
me hakkının yanı sıra görevinin maddi ve manevi gü
vencesini sağlayan bir kişisel sözleşme yapma ve eko
nomik bağımsızlığını garantiye alacak şekilde, toplum
sal rolüne ve emeği ile yeteneğine uygun bir ücret al
ma haklarına sahiptir.
6. Gazeteci, kaynakların gizliliği ilkesi uyarınca, kayna
ğını açıklamaya ve tanıklık yapmaya zorlanamaz. Kay
nağı tarafından açıkça yanıltıldığı durumlar bunun is
tisnasıdır.
E. Gazetecinin Temel Görevleri ve llkeleri
l. Halkın gerçekleri ve doğruları bilme hakkı adına, ga

zeteci kendi açısından sonuçlan ne olursa olsun, ger
çeklere ve doğrulara saygı duymak ve uymak zorunda
dır.
2. Gazeteci bilgi ve haber alma, yorum yapma ve eleş
tirme özgürlüklerini ne pahasına olursa olsun savu
nur.
3. Gazeteci, başta barış, demokrasi v e insan hakları ol
mak üzere, insanlığın evrensel değerlerini, çok seslili
ği, farklılıklara saygıyı savunur. Irk, etnisite, cinsiyet,
dil, milliyet, din, sınıf ve felsefi inanç ayrımcılığı yap
madan tüm ulusların, tüm halkların ve tüm bireylerin
haklarını ve saygınlığını tanır. insanlar, topluluklar ve
1 41 8
Ekler
uluslar arasında nefreti, düşmanlığı körükleyici ya

yından kaçınır. Bir ulusun, bir topluluğun ve bireyle
rin kültürel değerlerini ve inançlannı (veya inançsızlı
ğını) doğrudan saldırı konusu yapamaz. Gazeteci, her
türden şiddeti haklı gösterici, özendirici ve kışkırtıcı
yayın yapmamaya özen gösterir.
4. Gazeteci, kaynağını bilmediği bilgi ve haberleri yayın
lamaz; kaynak açık olmadığında, yayınlamaya karar
verdiği durumlarda da kamuoyuna gerekli uyarıları
yapmak zorundadır. Ajanslardan alınan özel haberler
kullanılırken kaynak belirtilmesine özen gösterilir.
5. Gazeteci temel bilgileri yok edemez, görmezlikten ge
lemez ve metinlerle belgeleri değiştiremez, tahrif ede
mez. Yanlış, yanıltıcı ve tahrif edilmiş yayın malzeme
si kullanmaktan uzak durur.
6. Gazeteci, bilgi, haber, fotoğraf, görüntü, ses, belge el
de etmek için yanıltıcı yöntemler kullanamaz.
7. Gazeteci, kamuya mal olmuş bir şahsiyet bile olsa,
halkın haber alma, bilgilendirme hakkıyla doğrudan
bağlantılı olmayan hiçbir amaç için, izin verilmedikçe
özel yaşamın gizliliği ilkesini ihlal edemez.
8. Gazeteci, basılmış, yayınlanmış her yanlışı en kısa sü
rede düzeltmekle yükümlüdür. Gazeteci, cevap hak
kına saygılı olmalıdır.
9. Gazeteci, kendisine güvenilerek verilmiş bilgilerin,
belgelerin kaynaklarını kendileri izin vermediği süre
ce, mesleki gizlilik ilkesi uyarınca, hiçbir şekilde açık
lamaz.
10. Gazeteci, intihal (aşırma) , iftira, hakaret, lekeleme,
saptırma, manipülasyon, söylenti, dedikodu ve mes
netsiz suçlamalardan kesinlikle uzak durur.
1 1. Gazeteci, bir bilginin, haberin yayını yahut yayınlan
maması karşılığı hiçbir maddi veya manevi avantajın
14 1 9
Temel Gazetecilik
peşinde olamaz. Gazeteci, devlet başkanından millet

vekiline, işadamından bürokratına kadar haber kayna
ğı olarak da kabul edilen kişi ve kurumlarla iletişimini
meslek ilkelerini gözeterek yürütür.
1 2. Gazeteci, gazetecilik mesleğini, reklamcılıkla, halkla
ilişkilerle veya propagandacılıkla karıştıramaz ve ilan
reklam kaynaklarından herhangi bir telkin, tavsiye
alamaz, maddi çıkar sağlayamaz.
13. Gazeteci, ne konuda olursa olsun, elde ettiği bilgileri
geniş biçimde yayın konusu yapmadan kendi menfaati
için kullanamaz. Mesleğini, ne şekilde olursa olsun,
(kanunlann ve yönetmeliklerin kendisine tanıdığı hak
ların dışında) ayrıcalıklar kazanmak amacıyla kulla
namaz.
14. Gazeteci, her ne amaçla olursa olsun, tehdit ve şantaj
gibi yöntemlerle mesleğini ve kendisini kullandırmaz,
bunlara başvurmaz.
15. Gazeteci her türlü baskıyı reddeder ve çalıştığı basın
yayın organındaki yöneticileri dışında kimseden işiyle
ilgili talimat alamaz.
16. Gazeteci sıfatını taşımayı hak eden herkes meslek il
kelerine de en yüksek seviyede uymayı taahhüt eder
ve ülkesindeki kanunlara saygılı olmakla birlikte hü
kümet ve benzeri kurumların müdahalelerine kapalı
dır. Mesleki olarak sadece meslektaşlarının ve kamuo
yunun değerlendirmeleri ile bağımsız yargı organlarını
dikkate alır. Gazeteci, devleti yönetenlerin belirlediği
ulusal ve uluslararası politikalar konularında bazı ön
yargılara değil, halkın haber alma hakkına öncelik ve
rir. Onu meslek ahlakı, gazeteciliğin temel ilkeleri ve
özgürlükçü demokrasi kaygıları yönlendirir.
Gazetecinin Doğru Davranış Kuralları
(Hak ve Sorumluluk Bildirgesi'ne ek)
Haber-Yorum
Salt haberle yorum ve görüş ayrımı açık yapılmalı, okurun

ve izleyicilerin neyin haber, neyin yorum olduğunu kolay
ca seçebilmesini sağlamalıdır.
Fotoğraf-Görüntü
Fotoğraf yahut görüntünün güncel olup olmadığı açık bi

çimde belirtilmeli, canlandırma görüntülerde de bu, seyir
cinin fark edebileceği biçimde ifade edilmelidir.
Haber-ilan (Reklam)
Haber ve yorum metinleri yahut görüntüleri ile ilan

reklam amaçlı metinlerin ayrımı hiçbir kanşıklığa yer bı
rakmayacak ölçüde yapılmalıdır.
Yargı
Hazırlık soruşturması sırasında soruşturmayı zaafa uğra

tan, yönlendiren tarzda haber verilmesinden kaçınılmalı
dır. Yargılama sürecinde de haberler her türlü ön yargıdan
uzak ve kesinlikle doğruluğundan emin olunarak sunul
malıdır. Gazeteci yargı sürecinde taraf olamaz. Ne haberin
verilişinde ne de başlık ve benzeri sunuşlarda.
Mahkeme karan kesinleşmedikçe, bir zanlı veya sanık suç

lu ilan edilemez: Haberlerde ve yorumlarda suçluymuş gi
bi değerlendirmeler yapılamaz.
1 421
Çocuk
Çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel saldınlarda sanık, tanık

ya da mağdur (maktul) olsun, 18 yaşından küçüklerin açık
isimleri ve fotoğrafları yayınlanamaz. Çocuğun kişiliğini
ve davranışlarını etkileyebilecek durumlarda, gazeteci, bir
aile büyüyüğünün yahut çocuktan sorumlu bir başkasının
izni olmaksızın çocukla röportaj yapmaz ve görüntüsünü
almaya çalışmaz.
Cinsel Saldınlar
Cinsel saldın mağdurlarının fotoğraflan, görüntüleri veya

kimlikleri, açık kamu yararı olmadıkça yayınlanamaz.
Kimlik veya ôzel Durum
Açık kamu yararı olmadıkça ve olayla doğrudan ilgisi, bağ

lantısı bulunmadıkça, bir insanın davranışı veya işlediği
suç, onun ırkına, milliyetine, dinine, cinsiyetine, cinsel eği
limine, hastalığına yahut fiziksel, zihinsel özürlü olup ol
mamasına dayandırılamaz. Kişinin bu özel durumu, alay,
hakaret, önyargı konusu yapılamaz.
Sağlık
Sağlık konusunda sansasyondan kaçınmalı insanları umut

suzluğa yahut sahte umutlara sevkedecek yayın yapılma
malıdır. llaç tavsiyesinde mutlaka uzmana danışmalıdır.
Hastanelerde araştırma yapan bilgi ve görüntü almaya çalı
şan gazeteci, kimliğini belirtmek ve girilmesi yasak bölüm
lere ancak yetkililerin izniyle girmek zorundadır. Aynı şe
kilde yetkilinin hastanın yahut yakınının izni olmaksızın
1 422
Ekler
hastane ve benzeri kurumlarda her türlü yolla ses ve gö

rüntü alınmamalıdır.
Hediye
Kararlarla ve yayınlarla ilgili önyargı, kuşku yaratacak her

cinsten kişisel hediye ve maddi menfaat reddedilmelidir.
Müessese Çıkan
Gazetecinin bir basın-yayın organındaki işlevini "Hak ve

Sorumluluk" bildirgesindeki haklan, sorumlulukları ve
görevleri belirler. Gazeteci bu mesleki çerçeve ile yayın or
ganının çizgisi dışında müessese çıkan söz konusu olsa
dahi hiçbir faaliyete gönüllü yahut zorla katılamaz.
Ôzeleştiri
Gazeteci ile basın-yayın organlan, tekzip ve cevap hakkı

gibi zorunlulukların dışında da, yanlışlan düzeltmek ve
özeleştiri yapmakla yükümlüdür.
Taraf Olma
Gazeteci ve yayın organı, her ne nedenle ve her ne biçimde

olursa olsun, taraf oldukları bir olaydaki konumlannı ka
muoyuna açıkça belirtmelidir.
Yayın organı yahut yorumcu, siyasi, ekonomik ve toplum
sal tercihlerinin doğrultusunda yayın yapabilir. Bu durum
da da bu tavır açıkça ortaya konulmalı, ayrıca haber-olay
ayrımı kesin biçimde yapılmalıdır.
Ôzel Hayat
Çerçeveyi, "Bildirge"nin ilgili maddesi çizer. Asıl olan ka

mu yararıdır. Özel hayatın gizliliğinin geçersiz sayılabile
ceği başlıca konular şöyle sıralanabilir:
a) Büyük bir suç yahut yolsuzluk üstüne araştırma ve ya

yın
b) Toplumu kötü etkileyici bir tutumla ilgili araştırma ve
yayın
c) Toplumun güvenliğinin veya sağlığının korunması
d) llgili kişinin sözleri yahut eylemleri sonucu halkın ya
nılmasının, yanıltılmasının veya yanlış yapmasının en
gellenmesi
Bu durumlarda dahi özel hayatın kamuya açılan kesiti

mutlaka konuyla doğrudan ilgili olmalı veya ilgili kişinin
özel hayatının onun kamusal faaliyetini de etkileyip etki
lemediği gözetilmelidir.
Bilgi-Belge
Doğrudan kamu yararı olmadıkça, sahibinin izni dışında

belge fotoğraf, ses yahut görüntü alınamaz. Kamu çıkarı
söz konusu olduğunda dahi, yukarıdakilerin başka hiçbir
şekilde elde edilemeyeceğine kesin kanaat getirilmiş olma
sı gerekir.
Yıldırma, Tehdit, Israr
Gazeteci, bilgi veya görüntü almak için tehdit, şantaj gibi

yıldırma yollan ile hırpalama, zorlama gibi yöntemlere baş
vurmaz.
Ekler
Açık kamu yaran olmadıkça, gazeteci bilgi, ses ve görüntü

için, muhatabı istemediği halde zorlayıcı olamaz ve özel
hayatla ilgili mekanlarda izinsiz bulunamaz.
Haber lçin Para
Açık ve kesin kamu yaran olmadıkça, gazeteci belge yahut

görüntü temini amacıyla, bir başka suçla ilgili sanık, tanık
veya onların yakınlarına para veremez.
Sarsıcı Durumlarda
Üzüntü, sıkıntı, tehlike, yıkım, felaket ya da şok halindeki

insanlar söz konusu olduğunda gazetecinin olaya yaklaşı
mı ve araştırması insani olmalı ve gizliliklere riayet edile
rek duygu sömürüsünden kaçınılmalıdır.
Suçlu Yalanlan
Gazeteci, sanıkların yahut suçluların akrabalarını, yakınla

rını, olayla ilgileri olmadıkça veya olanın doğru anlaşılma
sı için gereği bulunmadıkça teşhir etmez.
Ekonomik, Mali Bilgi
Kanunlarla yasaklanmış olmasa dahi, gazeteci elde ettiği

ekonomik-mali bilgileri geniş biçimde yayınlamadan önce
kendisinin yahut yakınlarının menfaati için kullanamaz.
Gazeteci, kendisinde ve yakınlarında bulunan hisse senedi
ve benzeri mali araçlar konusunda yayın organındaki so
rumluları bu menkul kıymet sahipliği hakkında doğru bil
gilendirmediği sürece yayın yapamaz.
Temel Gazetecilik
Gazeteci, hakkında haber yahut yorum yazdığı ya da ya

kında yazacağı menkul veya gayri menkul kıymetlerin
doğrudan veya dolaylı alım satımını yapamaz.
Ambargo
Gazeteci, kendi çabasıyla elde etmedikçe, bir kaynağın

verdiği bilgi veya belgenin yayınlanma tarihi konusunda
onun arzusuna uyar. Gazeteci, röportaj , haber, yorum ve
ya görüntü, yayın şekli ne olursa olsun, hazırladığı yayın
organındaki sorumlular dışında, kaynağı da dahil kimseye
denetlettirmekle yükümlü değildir.
Rekabet
Gazeteci, rekabet nedeniyle de olsa, bir başka gazeteciye

bilinçli ve açık, mesleki zarar vermekten kaçınır. Bu bir
meslektaşının yayınını engelleyici davranışlarda buluna
maz.
Ôzdeşleşme
Gazeteci, ihtisas alanı ne olursa olsun öncelikle gazeteci

dir. Polis muhabiri, polis yahut sözcüsü, spor muhabiri
kulüp yöneticisi yahut sözcüsü, herhangi bir partiden so
rumlu muhabir onun üyesi yahut sözcüsü gibi davrana
maz, yayın yapamaz.
EK/2
Merkezi Brüksel'de Bulunan Avrupa

Haber Ajansları Birliği'ne Üye Olan
Haber Ajansları
A.A. Anatolian Agency

A.F.P. Agence France Presse
A.N.A. Athens News Agency
ANP Algemeen Nederlands Persbureau
ANSA Agenzia
APA Austria Presse Agentur
A.T.A. Albanian Telegraphic Agency
ATS/SDA Agence Telegraphique Suisse -Schweizerische
Depeschenagentur
BELGA Agence Telegraphique Belge de Presse S.A.
B.T.A. Bulgarian News Agency
C.T.K. Czech News Agency
DINAU Ukranian National News Agency
D.P.A. Deutsche Presse Agentur
EFE Agencia EFE S.A.
ELTA Lithuanian News Agency
HINA Croatian News Agency
M.T.l. Hungarian News Agency Corporation
1427
Temel Gazetecilik
N.T.B. Norsk Telgrambyra As

P.A. The Press Association Limited
PAP Polska Agencja Prasowa
RITZAU Ritzaus Bureau VS
ROM PRES Agencie Nationala de Presa
STA Slovenska Tiskovna Agencija
STT/FNB Oy Suomen Tietotoimisto - Finska Notisbyran
AB
TANWUG jugoslovenska Novinska Agencija
T.A.S.R. News Agency of the Slovak Republic
T.T. Tidningamas Telegrambyra
Kaynakça
A. Wood, William, Electronic journalism, Columbia University

Press, New York, 1967.
Abadan, Nermin, "Gazeteciliğin Gelişim Safhalan" , SBF Dergisi,
c. XVI, S. 1 , Mart 196 1 .
Akarcalı, Sezer, Türkiye'de Kamusal Radyodan Özel Radyo ve
Televizyona Geçiş Süresi, Punto, Ankara, 1996.
Akdemir, Semra, "Uluslararası Enformasyon Akışı: Kavramsal
Bir Çözümleme" , iletişim 09, Galatasaray Üniversitesi lleti
şirn Fakültesi Yayını, Aralık 2008, s. 1 0 1 - 1 22.
Alemdar, Zeynep, Oyunun Kuralı: "Basında Özdenetim Bilgi n.
Yayınevi, Ankara, 1990.

Almond, Gabriel, Powel Jr. , Bingham, Comperative Politics: A
Developmental Approach, Boston, Little and Brown, 1966.
Altheide, David, Creating Reality, How Television News Distorts
Events, Sage, California, 1974.
Altschull, ]. Herbert, Agents of Power: The Role of the News
Media in Human Affairs, Longman, NY, 1984.
Altun, Abdülrezzak, Türk�ve'de Gazetecilik ve Gazeteciler, ÇGD,
Ankara, 1995.
Ana Britannica, Ana Yayıncılık AŞ, c. 3.
1429
Temel Gazetecilik
Atabek, Nejdet, Okur Temsilciliği, Türk Basınında Okur Temsil

cisi Köşeleri Üzerine Bir Araştırma, Anadolu Üniversitesi
lletişim Bilimleri Fakültesi Yayınlan, 63, Eskişehir, 2005.
Atabek, Ümit, iletişim ve Teknoloji, Seçkin Yayınlan, Ankara,
200 1 .
Aziz, Aysel, Radyo ve Televizyona Giriş, genişletilmiş 2 . baskı,
Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın ve Yayın Yüksekokulu Bası
rnevi, Ankara, 198 1 .
Aziz, Aysel, Türkiye'de Televizyonculuğun 30 Yılı, TRT Yayınla
n, Ankara, 1999.
Bagdikian, Ben H. , The Media Monopoly, 5. baskı, Beacon Press,
1997.
Bali, Rıfat N., Tarz-ı Hayat'tan Life Style 'a: Yeni Seçkinler, Yeni
Mekanlar, Yeni Yaşamlar, lletişim Yayınlan, İstanbul, 200 1 .
Barlas, Canan, Bah-ı Ali'den Çiftetelli'ye: Türk Medyasının Kar
telleşme öyküsü, Birey Yayıncılık, İstanbul, 200)..
Bamet, J . , Cavanagh, j . , Küresel Düşler (çev. Gülden Şen), ls-
tanbul Medya Holding, 1995.
Beck, Ulrich, Power in the Glohal Age, Cambridge, Polity, 2005.
Beck, Ulrich, What is Glohalization?, Cambridge, Polity, 2000.
Becker, Lee, McCornbs, Maxwell, McLeod, jack, "The Develop-
ment of Political Cognitions" , Steven Chaffee (der.) Politi
cal Communic;ıtion, Sage, Londra, 1975.
Bennett , W. Lance, Politik illüzyon ve Medya (çev. Seyfi Say) ,
Nehir Yayınlan, İstanbul, 2000.
Berelson, Bernard, "Communications and Public Opinion" ,
Wilbur Schramm (der. ), Mass Communications, University
of Illinois Press, Urbana, 1960, ss. 527-543.
Berelson, Bernard , "What a Missing Newspaper Means?" Wilbur
Schrarnm (der . ) , The Process and Effects of Mass Commu
nication, University of Illinois Press, Urbana, 1954.
Binark, Mutlu, Kılıçbay, Barış (der.), fnternet-Toplum, Kültür,
Epos, Ankara, 2005.
Bliss jr. , Edward, Patterson, john M . , Writing News For Broad
cast, Columbia University Press, New York, 197 1 .
1 430
Kaynakça
Blumler, Jay ve Katz, Elihu (der.),

The Uses of Mass Communi
cations: Current Perspectives on Gratification Research,
Sage Publications, Londra, 1974.
Bohere, G., Professional joumalist: A Study on the Working
Conditions ofjournalists, ILO, Geneva, 1984.
Bokh, Judith, Miller, Kay, Investigative and Indepth Reporting,
Hasting House, New York, 1978.
Borgart, L., Press and Public, 23. baskı, Hillsdale, New Jersey,
1989.
Boyd-Barrett, Oliver, "Media Imperialism reformulated" içinde
Daya Kishan Thussu (der. ) , Electronic Empires, Global
Media and Social Resistance, Londra, Edward Amold, 1998,
s. 1 57-176.
Boyer, J. H, "How Editors View Objectivity?" journalism Quar
terly, S. 58, 198 1 , ss. 24-28.
Brooks, Brian S., Kennedy, George, Moen, Darly R., Ranly, Dan,
News Reporting and Writing, St. Martin's Press, NY, 1 980.
C. Hallin, Daniel, "The Passing of the 'High Modemism' of
Arnerican joumalism" , journal of Communication, c. 4 2, S.
3, Yaz 1992.
C. Vincent, Richard, Traber, Michael (der.), Toward Equity in
Global Information: MacBride Update, NJ, Ablex, 1998.
Castells, Manuel, Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kül
tür, l. Cilt: Ağ Toplumunun Yükselişi, Çev. Ebru Kılıç, ls
tanbul , Bilgi Üniversitesi Yayınlan 97, 2005.
Chaffee, Steven, "The Diffusion of Political Information," Steven
Chaffee (der.), Political Communication: /ssues and Strate
gies lor Research, Sage Annual Review of Communication
Research, c. 4, 1975.
Chalaby, Jean, "Transnational Television in Europe: the role of
Pan-European Channels" , European journal of Communi
cation, 1 7 (2) , 183-203, 2002.
Chery, Colin, World Communication: Threat or Promise?,
Wiley 1n terscience, NY, 197 1 .
Clapper, joseph T . , The Effects of Mass Communication, The
Free Press, New York, 1960.
143 1
Temel Gazetecilik
Clausse, Roger, Les Nouvelles, Editions de l'Institut de Sociolo

gie de l'Universite Libre de Bruxelles, 1963.
Cohen, Bemard, The Press-The Public and Foreign Policy,
Princeton University Press, 1963.
Cohen, S. , Young, j. (der.), The Manufacture ofNews: A Reader,
Sage, 1973.
Culbertson, Hugh, "News Leaks; A Dilemma for Editors As Well
As Officers", journalism Quarterly, Sonbahar, 1980.
Cunningharn, Stuart, jacka, Elizabeth ve Sinclair, john, "Global
and regional dynamics of intemational television flows"
içinde Daya Kishan Thussu (der. ), Electronic Empires:
Global Media and Social Resistance, Londra, Edward Ar
nold, 1998, s. 177- 192.
D. Isaacs, Stephen, "The Tablet", Lives, Sor[ of, Columbiajour
nalism Review, Kasım/Aralık 1995 .
D. Lasswell, Harold, "The Structure and Function of Cornrnuni
cation in Society", Wilbur Schramm (der.) Mass Communi
cations, University of Illinois Press, Urbana, 1960, ss. 1 1-30.
Dağtaş, Erdal, Türkiye'de Magazin Basını, Ütopya, Ankara, 2006.
De Fleur, Melvin, Theories of Mass Communication, 2. baskı,
David McKay, New York, 1970.
Desmond, Robert W., The Information Process, Iowa University
·
Press, lowa City, 1978.
Desmond, Robert W. , The Information Process, University of
Iowa Press, Iowa City, 1978.
Deveci, Cem, Kejanlıoğlu, Beybin, "Türk Medyasında Irak Sava
şı, Eleştirel/Etik Perspektifi Yitirmek", Ülkü Doğanay
(der.), Savaşın Yüzleri, Uzlaşmanın Aşamaları, Ankara Üni
versitesi Basırnevi, Ankara, 2004, ss. 1 1 9-144.
Dicken-Garcia, Hazel, "Internet and Continuing Historical Dis
course" , journalism and Mass Communication Quartery, c.
7 5/1 , 1998, ss. 19-27.
Doğanay, Ülkü (der.), Savaşın Yüzleri, Uzlaşmanın Aşamaları,
Ankara Üniversitesi Basırnevi , Ankara , 2004 .
Dordick, S . , Wang, G., The Infonnation Society: A Retrospective
View, Sage, 1993.
Kaynakça
Downie, Leonard Jr., Kaiser, Robert G . , The News About the

News, N. Y, Alfred A. Knopf, 2002.
Dönmezer, Sulhi, Basın Hukuku, İstanbul, Sulhi Garan Mat
baası, 1976.
Drucker, Peter, Yeni Gerçekler (çev. Birtane Karanakçı), İş Ban
kası Kültür Yayınlan, Ankara, 1992.
Dursun, Çiler (der.), Haber, Hakikat ve iktidar ilişkisi, Elips,
Ankara, 2004.
Dursun, Çiler, Televizyon Haberlerinde ideoloji, İmge Kitabevi
Yayınları, Ankara, 200 1 .
Emery, Edwin. Emery, Michael, The Press and America, 4 . bas
kı, Englewood Cliffs, Prentice Hall, New Jersey, 1 978.
English, Earl. Hall, Clarence, Scholastic journalism, 7. baskı,
Arnes, Iowa State University Press, 1984.
Entrnan, R. M., "Framing: Towards Clarification of a Fractured
Paradigrn" , journal of Communication, S. 43/1 , 1993, ss.
5 1-58.
Epstein, Edward Jay, News From Nowhere, Vintage, New York,
1974, giriş bölümü.
Ergül, Hakan, Televizyonda Haberin Magazinleşmesi, tletişirn
Yayınlan, İstanbul, 2000.
Estes, W. K., "Reward in Human Learning. Theoretical lssues
and Strategic Choice Points " , Robert Glazer (der.) The Na
ture ofReinforcement, Part 1, Pittsburg: University of Pitts
burg Learning Research and Development Center, 1970.
Evliyagil, Şevket, Basım Sanayinin Temel Kavramları, Ajans
Türk Matbaası, Ankara, 1 985.
F. Roberts, Donald, "Nature of Cornmunication Effects" , Wilbur
Schrarnm, Donald F . Roberts (der. ), The Process and Ef
fects of Mass Communication, gözden geçirilmiş baskı,
University of lllinois Press, Urbana, 197 1 .
Fang, lrwin E . , Television News, Hastings House, New York,
1972.
Featherstone, Mike (ed . ) , Global C11lwre, Sage , 1990.
Fergusson, M., "The Mythology about Globalitization", Euro
peanjoumal of Communication, S. 7 , 1992, ss. 69-93.
Temel Gazetecilik
Fishrnan, Mark, Manufacturing the News, Austin, University of

Texas Press, 1980.
Friedrich Ebert Vakfı, Türk Medya Sektöründe Yoğunlaşma Ha
reketleri ve Beklenen Etkiler, FES, İstanbul, 1998.
G. Blurnler, Jay, "News Media in Flux: An Analytical After
word", journal of Communication, c . 42, S. 3 , Yaz 1992.
Galtung, Johan ve C. Vincent, Richard, Global Glasnost: Toward
a New Information and Communication Order?, Hampton
Press, NJ , 1992.
Garnharn, Nicholas, Capitalism and Communication: Global
Culture and The Economics oflnformation, Sage, 1990.
Gencel Bek, Mine, "Research Note: Tabloidization of News Me
dia-An Analysis of Television News in Turkey" , European
joumal of Communication, c. 19/3 , ss. 3 7 1 -386.
Georgiou, Myria ve Silverstone, Roger, "Diasporas and contra
flows beyond nationcentrisrn" içinde Daya Kishan Thussu
(der.), Media on the move: Global Flow and Contra-Flow,
Londra, Routledge, 2007 , s. 33-48.
Geray, Haluk, iletişim ve Uluslararası Birikim Düzeninde Yeni
Medya Politikaları, Ütopya, Ankara, 2003.
Gerbner, George, Hamid Mowlana and Karl Nordenstreng
(der.) , The Global Media Dehate: Its Rise, Fail and Re
newal, NJ , Ablex 1993.
Gieber, W. , "News is What Newspaperrnen Make it" LA. Dex
ter, D. Manning White (der.), People, Society, and Mass
Communications, Free Press, NY, 1964.
Girgin, Atilla, Haber Yazmak, Der Yayınları, İstanbul, 2002
Girgin, Atilla, Uluslararası iletişim, Der Yayınları, Istanbul,
2002.
Glasser, T. L., " Press Responsibility and First Arnendment Val
ues", D. Elliot (der.), Responsiblejournalism, Beverly Hills,
California, Sage, 1984.
Golsdstein, Torn, "Conglornerates: Does Big Mean Bad?", Co
Jumhiajournalism Review, Eylül/Ekim 1998, s. 52-53.
Green, Maury, Television News: Anatomy and Process, Wads
worth, California, 1969 .
Kaynakça
Güvenir, Murat, "Kitle lletişim Sistemleri Açısından Batı'da ve

Türkiye'de Gazeteciliğin Gelişim Evreleri", yayınlanmamış
doçentlik sunuş çalışması, Ankara, 1991 .
H. Karim, Karim (der.), The Media of Diaspora, Londra,
Routledge, 2003.
Hachtman, William A., The World News (Prism: Changing Me
dia of International Communication, 4. baskı, Ames, Iowa
State University Press, 1996.
Hall, Stuart ve diğerleri, Policing the Crisis: Mugging, the State
and Law and Order, Methuen, 1978.
Hannerz, Ulf, Transnational Connection: Culture, People,
Places, Londra, Routledge, 1996.
Harris, Julian, Johnson, Stanley, The Complete Reporter, The
MacMillan, NY, 1965.
Held, David, A Globalizing World? Culture, Economics, Poli
tics, Londra, Routledge, 2004.
Herman, Edward ve McChesney, Robert, The Global Media: The
New Missionaries of Corporate Capitalism, Londra, Cassell,
1997 .
Hiebert, Ray E., Ungurait, Donald F . , Bohn, Thomas W. Mass
Media: An Introduction to Modern Communications,
McKay, New York, 1974.
Hohenberg, John, The Professional journalist, 5. baskı, Holt,
Rinehart and Winston, New York, 1978.
Hutchins, R., A Free and Responsible Press: Commission on
Freedom of the Press, University of Chicago Press, Chicago,
1947 .
Hutt, Allen, The Changing Newspaper, Gordon Fraser, Londra,
1973 .
Ianzito, Christina, "It's a Job But It's Joumalism : Answers from
the First Generation of Content Providers" , Columbia
journalism Review, Kasım/Aralık 1996, ss. 3 1 -35.
Irvan, Süleyman, "Peace Joumalism as a Norm.ative Theory?
Premises and Obstaclcs" , Global Mcdia journal, Mediterra
nean editon, 1 (2), Fall 2006 , ss. 34-39.
inal, Ayşe, Haberi Okumak, Temuçin Yayınlan, Istanbul, 1997.
143 5
Temel Gazetecilik
]. Johnson, Thomas, K. Kaye, Barbara, " Cruising is Believing:

Comparing Intemet and Traditional Sources on Media Cre
dibility Measures", journalism and Mass Communication
Quarterly, c . 75/2, 1998, ss. 3 25-340.
jones, ]. P., Gathering and Writing the News, Nelson Hail, Chi
cago , 1976.
journalism Review, Eylül/Ekim 1985 , ss. 30-33 .
Jurgensen, Karen, Meyer, Philip, "After joumalism" , journalism
Quarterly, c . 69 , S. 2, Yaz 1992, ss. 266-272.
Karahan Uslu, Zeynep, "Yazılı ve Görsel Medyada Magazinleş
menin Tarihsel ve Sosyolojik Dinamikleri" , iletişim, S. 12,
200 1 , ss. 1-23.
Katz, Elihu, "The End of journalism: Notes on Watching the
War" . ]oumal of Communication, c. 42, S. 3 , Yaz 1 992.
Katz, Elihu, Wedell, George, Broadcasting in the Third Wor/d·
Promise and Perfonnance, The Macmillian Press, New York,
1 978.
Kaya, A. Raşit, Kitle iletişim Sistemleri, Teori Yayınlan, Ankara,
1 985.
Kayacan, Isa , Basınımızın Anadolu Cephesi, Ece, Ankara, 1996.
Keane, John, Media and Democracy, Polity Press, 1990.
Kejanlıoğlu, Beybin, Çelenk, Sevilay ve Adaklı, Gülseren, Medya
Politika/an Türkiye'de Televizyon Yayıncılığının Dinamik
leri, lmge Kitabevi Yayınlan, Ankara, 200 1 .
Kocher, R. , "Bloodhounds o r Missionaries: Role Definitions of
German and British journalists" , European joumal of
Communication, 1 ( 1 ) , 1986 .
Köker, Eser, Doğanay, Ülkü, "Türkiye'de Televizyon Haberler
inde Savaş Karşıtı Eylemler", Ülkü Doğanay (der.), Savaşın
Yüzleri, Uzlaşmanın Aşama/an, Ankara Üniversitesi Bası
mevi, Ankara, 2004, ss. 147- 165.
Kunelius, R., "Order and Interpretation: A Narrative Perspective
on Joumalistic Discourse" . European joumal of Communi
cation, c . 9, 1994, ss. 249-270.
l 'information A Travers le Monde, Unesco, Paris, 1964.
Kaynakça
l..azarsfeld, Paul F . , Merton, Robert K, "Mass Cornrnunication,

Popular Taste and Organized Social Action" , Wilbur Sch
rarnrn (der. ), Mass Communications, University of Illinois
Press, Urbana, 1960.
Les Agences Telegraphiques de 11nfonnation, Unesco, Paris,
1953.
Lester, Marilyn, "Generating Newsworthiness: The Interpreta
tive Construction of Public Events" , American Sociological
Review, S. 45, 1980.
Lichtenberg, ] . , "in Defense of Objectivity" , ]. Curran ve M .
Gurevitch (der.), Mass Media and Society, Arnold, Londra,
199 1 .
Lipprnann, Walter, Puhlic Opinion, MacMillan, 1949.
Lord Thornpson of Fleet, " Newspaper Standarts for the Seven
ties" Heinz-Dietrich Fischer and John C. Merril (der.) ln
ternational Communication, Media, Channels, Functions,
Hasting House, New York, 1970.
Lule, Jack, "The Power and Pittfalls of joumalisrn in the Hyper
text Era", The Chronicle of Higher Education, Ağustos
1998, s. 1 1 7- 1 18.
Lull, jarnes (der.), Culture in the Communication Age, Londra,
Routledge, 200 1 .
McDougal, Curtis, Interpretative Reporting, 5. baskı, Mac-Mil
lan, NY, 1969.
McGoldrick, A. ve Lynch ] . , Peace joumalisrn, Hawthorn, 2005.
Mckibben, Bill, The Age of Missing Information, Randorn Hou
se, NY, 1992.
Mcluhan, Marshall, Understanding the Media: The Extensions
ofMen, The New Arnerican Library, New York, 1 964.
McQuail, Denis, Kitle iletişim Modelleri, lrnge Kitabevi Yayınla
rı, Ankara, 1998.
McQuail, Denis, Media Performance: Mass Communication and
thc Puhlic lntercst, Sage , 1992.
Mencher, Melvin, News Reporting and Writing, Madison, WI.
WCB Brown and Benchrnark Publishers, 1994.
Temel Gazetecilik
Molotch, Harvery, Lester, Marilyn, "News as Purposive Behav

ior: On The Strategic Use of Routine Events. Accidents.
Scandals" , American Sociological Review, c. 39, 1974.
Mowlana, Hamid, Roach, Colleen, "New World Information and
Communication Order: Overview of Recent Developments
and Activities" , Michael Traber, Kaarle Nordenstreng (der.),
Few Voices, Many Wor/ds: Towards a Media Reform Mo
vement, World Association for Christian Communication,
1 992.
Moyes, Norman B . , White , David M., journalism in the Mass
Media, Ginn and Co. , Boston, 1970.
Nebiler, Halil, Medyanın Ekonomi Politiği: Türk Basınında Te
kelleşme ve Basın Ahlakının Çöküşü, Sarmal, İstanbul,
1 995.
Nordenstreng, K and Schiller, H. 1. (ed.), Beyond National Sov
ereignty: International Communication in the 1990's, Ab
lex, NJ , 1993 .
Nordenstreng, Kaarle , "Policy For News Transmission", Denis
McQuail (der.) Sociology ofMass Communication, Penguin
Books, 197 2.
Norris, Pippa , A Virtous Circle, Political Communication in
Postindustrial Societies, N. Y, Cambridge University Press,
2000.
Öcal, Hakkı, 'Türk Basını: Kalkınma ve Basının Görevi", Ufuk,
29 Şubat 1980.
Öke, M. Kemal, Gazeteci: Türkiye 'de Basın Çalışanları Üzerinde
Bir inceleme, ÇGD, Ankara, 1994.
Özdemir, Önder, "Uluslararası Enformasyon Akışı ve Yeni En
formasyon Teknolojileri: lntemetin Ticarileşmesinin Tür
kiye Örnek Olayındaki Etkileri", Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü , Gazetecilik Anabilim Dalı yayınlanma
mış yüksek lisans tezi, 1 998.
Özgen, Murat, Gazetecinin Etik Kimliği, genişletilmiş 3. baskı,
Set Systeıns, İstanbul, 2006.
Park, Robert B., "News as a Form of Knowledge" , Charles Strin
berg (der.), Mass Media and Communications, Hastings
House, NY, 1972.
Kaynakça
Patterson, Hellen M . , Writing and Selling Feature Articles, 3 .

baskı, Englewood Cliffs, Prentice Hall, New jersey, 1956.
Pavlik, John, "Finally A Peek at the Profits: Some Newssites
Find The Formula", Columbia journalism Review, Kasım/
Aralık, 1998, s. 14- 1 5 .
Pavlik, John, "The Future o f On-Line Joumalism: Bonanza or
Black Hole", Columbia journalism Review, Temmuz/Ağus
tos 1997, ss. 30-36.
Poyraz, Bedriye, Haber ve Haber Programlarında ideoloji ve
Gerçeklik, Ütopya Yayınları , Ankara, 2002.
Pye, Lucian, Aspects ofPolitical Development, Little and Brown,
Boston, 1966.
Ramonet, Ignacio , Politik llluzyon ve Medya (çev. Aykut Der
man), Om lletişim Yayınlan, İstanbul, 1999.
Roberts, Donald F . , ''The Nature of Communication Effects",
Wilbur Schramm, Donald F. Roberts (der.), The Effects of
Mass Communications, University of Illinois Press, Urbana,
197 1 .
Roschco , Beınard. Newsmaking, University o f Chicago Press,
Chicago, 1975.
S. Picard, Robert, Media Economics: Concepts and Issues, Sage,
1989.
Sağnak, Mehmet, Medya Politik: 1983-1993 Yılları Arasında
Medya Politikacı ilişkiler, Eti, İstanbul, 1996.
Scheuffle, A. Dietram, "Agenda-setting, Priming and Framing
Revisited: Another Look at Cognitive Effects of Political
Communication" , Mass Communication and Society, S. 3,
2000, ss. 297-316.
Scheuffle, A. Dietram, "Framing, Agenda Setting and Priming" ,
journal ofCommunication, S. 57/1 , 2007, ss. 9-20.
Schiller, Herbert I . , Culture ine.: The Corporate Takeover of
Puhlic Expression, Oxford University Press, NY, 1989.
Schiller, Herbert 1., Infomıation Inequality: The Deepening So
cial Crisis in America, Routledge, NY, 1996.
Schiller, Herbert I . , Mass Communications and American Em
pire, Boulder, Co. West View Press, 1992, gözden geçiril
miş baskı.
Temel Gazetecilik
Schramm, Wilbur, "The Nature of News", journalism Quarterly,

Eylül 1949.
Schramm, Wilbur, "The Nature of News", journa/ism Quarterly,
s. 20, 1 949.
Schramm, Wilbur, Men, Messages and Media: A Look at Human
Communication, Harper and Row, New York, 1973.
Schramm, Wilbur, Responsihity in Mass Communication,
Harper and Row Publishers, NY, 1957.
Schudson, Michael, "The Sociology of News Production Revis
ited" james Curran, Michael Gurevitch (der.) , Mass Media
and Society, Edward Arnold, Londra, 199 1 .
Schudson, Michael, Discovering The News, Basic Books, NY,
1978.
Seelye, Katherine, Roberts, Lawrence, "UPI's Disaster Story:
What Went On and What Went Wrong? " , journalism Re
view, Eylül-Ekim 1985 , Columbia.
Shudson, Michael, Discovering The News, A Social History of
American Newspapers, Basic Books, New York, 1 978.
Siebert, Peterson, F . , S., Schramm, W., Four Theories of the
Press: The Authoritarian, Libertarian, Social Responsihility
and Soviet Communist Concepts of U!hat the Press Should
be and do, University of Illinois Press, Urbana, 1956.
Sigal, Efrem ve diğerleri, The Future of Videotext, Worldwide
Prospects lor Home/Office Electronic Information Services,
Englewood, Prentice Hall, NY, 1 983.
Sinclair, John ve Cunningham, Stuart, "Go With the Flow of Di
asporas and the Media", Television and New Media 1 ( 1 ) ,
1 1 -3 1 , 2000.
Singleton, Loy A., Telecommunications in the Information Age:
A Nontechnical Primer on the New Technologies, Camb
ridge, Mass, Ballinger Publishing Co. , 1983.
Smith, Anthony, Goodhye Gutenberg; The Newspaper Revolu
tion of the f <JBO's, Oxford University Press, 1980 .
Smith, Anthony, The Newspaper: An Intellectual History, Tha
mes and Hudson, 1979.
Kaynakça
Snider, Paul B., "Great Britain's Videotext Permits Television

Viewers Picture of T ext Option" , joumalism Quarterly, Yaz
198 1 .
Sönmez, Mustafa, ''Türk Medya Sektöründe Yoğunlaşma ve So
nuçlan" , Birikim, Aralık 1996, ss. 60-86.
Sönmez, Mustafa, Filler ve Çimenler, Medya ve Finans Sek
töründe Doğan/Anti Doğan Grubu Arasında Savaş, lletişim,
lstanbul, 2003.
Söylemez, Alev, Medya Ekonomisi ve Türkiye Örneği, Haberal
Eğitim Vakfı Yayınlan, Ankara, 1998.
Sparks, Calin, "Is There a global public sphere? " içinde Daya
Kishan Thussu (der.) , Electronic Empires: Global Media
and loca} Resistance, Londra, Edward Arnold, 1998, s. 108-
124.
Sreberny-Mohammadi, Annebelle, "The Global and the local in
ternational communications" içinde james Curran and Mi
chael Guveritch (der.) , Mass Media and Society, Londra,
Edward Arnold, 1 99 1 , s. 1 1 8- 1 38.
Stephens, M., Broadcast News, Halt Rinehart and Winston, New
York, 1986.
Sundar, Shyam , "Effect of Source Attibution on Perception of
Online News Stories" , joumalism and Mass Communica
tion Quarterly, c. 7 5/1 , 1998, ss. 5 5-67.
Sussman, Leonard R., "The MacBride Movement: Old 'New Or
der' Leads to the New", Gazette, S. 50, 1992.
Sussman, Leonard, "The March Through the World's Mass Me
dia", Orbis, S. 20, 1977.
Şahin, Haluk ve Aksoy, Asu, "Global Media and Cultural Iden
tity in Turkey", journal of Communication, S. 4312, 1993,
ss. 3 1 -40.
Şahin, Haluk, Yeni iletişim Ortamı, Demokrasi ve Basın Özgür
lüğü, Basın Konseyi Bilimsel Araştırması, Anadolu Matbaa
sı, lstanbul, 199 1 .
Talu, Umur, Dipsiz Medya, lletişim Yayınları, lstanbul, 2000.
Terrou, Fernand, 11nformation, Presses Universitaires de Fran
ce, Paris, 1968.
Temel Gazetecılik
Thussu, Daya Kishan, "Mapping global media flow and contra

flow" içinde Daya Kishan Thussu (der. ) , Media on the
Move: Global Flow and Contra-Flow, Londra, Routledge ,
2007, s. 1 1 -32.
Tılıç, Doğan, 2000'ler Türkiyesinde Gazetecilik ve Medyayı An
lamak, Su Yayınlan, İstanbul, 200 1 .
Timisi, Nilüfer, Yeni iletişim Teknolojileri ve Demokrasi, Dost,
Ankara, 2003 .
Tokgöz, Oya , "Haber Toplayan ve Satan Kuruluşlar: Haber Ajan
sları" , SBF Dergisi, c. XXVII, S. 2, Ankara, 1972.
Tokgöz, Oya, "Irak Savaşında Yeni Bir Gazetecilik Uygulaması:
Embedded (lliştirilmiş) Gazetecilik", Ülkü Doğanay (der.),
Savaşın Yüzleri, Uzlaşmanın Yolları, Ankara Üniversitesi
Basımevi, Ankara, 2004, ss. 75-85 .
Tokgöz, Oya, "Kamu Yönetiminde Medyanın Rolü", Amme ida
resi Dergisi, c. 3 1 , S. 1 , Mart 1998, ss. 45-56.
Tokgöz, Oya , "Medyada Birikim ve Tekelleşme Sorunları", Şev
ket Evliyagil'e Armağan, BYYO Yıllık, Ankara, 199 1 , ss. 9 1 -
104.
Tokgöz, Oya, "Siyasal Toplumsallaşmada Kitle Haberleşme Ara
çlarının Rolü ve Önemi" , SBF Dergisi, c. 33, S. 3-4, Ankara,
1980.
Tokgöz, Oya, "Türkiye'de Doğru Haber Verme, Doğu Haber Al
ma Üzerine" , A . Ü. /lef Yıllık 1995-1996, Ankara Üniver- .
sitesi Basımevi, Ankara, 2000 , ss. 1 2 1 - 1 34.
Tokgöz, Oya, "Türkiye'de Yerel Medyanın Yapısı ve Örgüt
lenişi'' , iletişim, Bahar 2000/9 , ss. 5 39 .
-
Tokgöz, Oya, Türkiye ve Ortadoğu Ülkelerinde Radyo ve Tele

vizyon Sistemleri: Mukayeseli Bir Araştırma, Sevinç Mat
baası, Ankara, 1972.
Topuz, Hıfzı, "Haberleşme Araçları Üzerinde Unesco Bildirgesi
ve Yeni Haberleşme Düzeni'' , Uluslararası Anlayış ve Kitle
iletişim Araçları, Unesco-Hacettepe Üniversitesi Ortak Se
minE"ri, 1 980.
Topuz, Hıfzı, "Kitle Iletişim Araçları Evrensel Bildirgesi ve Yeni
Uluslararası lletişim Düzeni", Uluslararası Anlayış ve Kitle
1 442
Kaynakça
iletişim Araçları, Unesco-Hacettepe Üniversitesi Ortak Se

mineri, Ankara, 1980.
Topuz, Hıfzı, 100 Soruda Türk Basın Tarihi, Gerçek Yayınevi, ls
tanbul, 1973.
Topuz, Hıfzı, Özkök, Ertuğrul, "Vers un Nouvel ordre intema
tional de l'information" , Milletlerarası Münasebetler Türk
Yıllığı, 1976, Ankara Üniversitesi Basırnevi , Ankara, 1979.
Topuz, Hıfzı, Uluslararası iletişim, Eski.şehir Anadolu Üniver
sitesi Açık Öğretim Fakültesi, 1 984 .
Törenli, Nurcan, Bilişim Teknolojileri Temelinde Haber Medya
sının Yeniden Biçimlenişi: Yeni Medya, Yeni iletişim Orta
mı, Bilim ve Sanat, Ankara, 2005.
Traber, Michael, Nordenstreng, Kaarle (der.) , Few Voices Many
Worlds: Towards a Media Reform Movement, World Asso
ciation for Christian Comrnunication, 199 1 .
Tucher, Andie, "Why Web Warrior Might Worry? " , Columbia
journalism Review, Temmuz/Ağustos 1 997.
Tuchrnan, Gaye, "Telling Stories" , joumal of Communication, c.
26, 1976.
Tuchrnan, Gaye, Making News, NY, Free Press, 1978.
Tuena Projesi, 1997 ve 1 998, Ankara, Tübitak.
Tuncel, Hakan, "Bab-ı Ali'den lkitelli'ye" Birikim, Ağustos 1994,
ss. 33-38.
Tunstall, jeremy, "Europe as World News Leader" , joumal of
Communication, c . 42, S. 3, 1992.
Tunstall, jeremy, Communication Deregulation, Oxford, Basil
Blackwell, 1986.
Tunstall, Jeremy, Palmer, Michael, Media Moguls, Routledge,
199 1 .
Unat, Nermin-Abadan, "Tek Yönlü lleti.şime Karşı Görüşler ve
Düşünceler" , Basın ve Yayın Yüksek Okulu Yıllığı 1974-
1976, Doğan Basımevi, Ankara, 1977.
van Dijk, T., News as Discourse, N . ]., Lawrence Erblaum, 1988.
van Dusseldorp, Monique, " The Future of the Printed Press in a
Digital World", European journalism Centre, Maastrict,
1 998. « http//www . ejc .nl/hp/(pp.contents .htlm » .
Temel Gazetecilik
van Dusseldorp, Monique, "The Internet and the Newspaper In

dustry" , The Bu/Jetin, S. 3, 1996.
W. Desmond, Robert, The Information Process, University of
lowa Press, 1978.
Warren, Carl, Modern News Reporting, Harper and Row, New
York, 1959.
Waters, Malcolm, Globalization, Londra, Routledge, 1995.
Wiebe, Gerhard D., "Mass Media and Man's Relationship to His
Environmen t , jo urnalism Quarterly, Sonbahar 1973 .
"
Williams, Francis, La Transmission de 11nformation, Unesco,

Paris, 1953.
Williams, Frederick, The Communication Revolution, Beverly
Hills, Sage , 1982.
Wolhert, ]. A., Writing, Media. News lor the Mass Jl.!edia, Ca.
Wadsworth Publishing Co . , Belmont, 1985 .
Wolsfeld, Gadi, Media and the Patlı to Peace, Cambridge Uni-
versity PRess, Cambridge, 2004.
World Communications, The Unesco Press, 1 975.
World Newspapers and News Agencies, Unesco, Paris, 1964.
Wright, Charles, Mass Communications, Random House, New
York, 1959.
Yedig, Serhan, Haşim Akman (haz.), lnternet Çağında Gazete
cilik, Siyahbeyaz Metis Güncel, lstanbul , 2002.
Yüksel, Erkan, Medyanın Gündem Belirleme Gücü, Çizgi Kitab
evi, Konya, 200 1 .

Oya Tokgöz Temel Gazetecilik İmge Kitabevi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Oya Tokgöz Temel Gazetecilik İmge Kitabevi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

-4

Q imge Kitabevi Yayınları, Oya Tokgöz , 1994

Tüm haklan saklıdır.

1. Baskı: 1981 • 2. Baskı: 1987

SEKlZlNCl BASKI YA ÔNSÔZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

20. Yü zyılda Gazetec ilik . . .58

21. Yü zyılda Değişen Gazetec ilik ... ............... ................... . . . ...61

Magazin Gazeteciliği ve Getirdikleri... . 66 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . ..

Yurttaş Gazetec iliği ( Citizen Journalism) . . . . 68 . ... . . .. ..... . . . . . . . . . . ...

Kamusal Gazet ec ilik (Public Jo urnalism) 69 ... .... . ....... . . . . . . ... . . . . .

Değişen Gazetecilik ve Gazetecilik Eğitimi- Öğretimi.. . . . 70 . . ....

Elektronik Gazete ... . . . 76

Videoteks, Teleteks ile Elektronik Gazete Arasındaki llişki . 7 7 ..

Yazılı, Basılı T ekno lo ji Tartışması:

Gazetec iliğin Geleceği ............................... .............................82

lntemet Gazeteciliği (On-linejournalism) 90

İnternet Gazeteciliğiyle Kazanç Sağlama .. ...... 96

Geleneksel Yayıncılığın lnternette Ko numu . . . . . . 99 .. .... .. .. . .... ....

lntemette Hab er Dışı Öğeler Bakımından Stratejiler . . . . 1 00 . .. . .

Gazetecilik St ratejileri . . ......... ..... 100

Tü rk Medyasının lnternet Stratejileri . 102

lntemette Yasal Düzenlemeler . .. 104

B ilgi Alma-Bilgi Verme (Enformasyon) 143 . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .....

Gazetecilikte Bilgi Alma ve Bilgi Verme N asıl Gerçekleşir? . 1 46 .

Gazetec ilik Yapan Araçların Bilgi Alışverişi Yön ünden

Haber Kavramı/Haber Yapma llişkisi.. 20 1

Haberlerde Kullanılan Anlatım B içimi... . 206

Haber/Olay llişkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

Gazetecilik Kitaplarında Yer Alan Haber Tanımları 212 .... . . . . . . .

Toplumbilim v e Kitle lletişim Kuramı Bakımından

Haberleri Sın ıflama Çalışmaları . . . .. 2 1 8

Haber Değeri Kavramı . 221 . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Haberciliğin Temel llkeleri 222 ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . . . . . . . . . . . . . . . .

insanın llgisini Çekme . . 228 . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .

Gazetecilikte insanın l lgisini Çekme Yönünden

insanın llgisini Çekme Yönünden Renkli Habere Kayış 232 ....

Haber To planırken Çıkan Gü çlü kler . . . . ...... . . . . . . . . . . . . .... . . . . . ... 239

Dörtgen veya Kare Kuralı . . . . .... ...... . . . . .. ....... . .. . . . .... . . . . . . . . . . . . . . . 271

Haberde Neler Bulunur? . . . . . .. . .. . . . 283

T emel Haber Yazma Kurallarına Göre Haberin

T ers P iramit Kuralına Göre . . . 284 .. ....... . . . . . . .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .

Kronolojik Dizi . . . . . . . . . . ... 285

Blok Paragraflarla Düzenleme . . . . . . 290 ... . ......... ....... ......... ..... . . . . .

Dörtgen Kuralına Göre . . . ...... 298 . .............. ........................... .....

No rmal Piramit Kuralına Göre . .. .... . 310 . . . . . .. . . .. . . . . . . . . ... .... . . . ..... ..

Ters Piramit v e Dörtgen Kuralının Birleştirilmesi . . . . 317 . . . . . . . . . .

Redaksiyon işleminin Ortaya Çıkış Nedenleri .. . .. ...... . 327 . . . . . . .

Redaksiyon Yoluyla Haberlerin T ekrar Yazılması işlemi... 329

Telefonla Haber Alma 33 1

Haber Ajanslarının Verdiği Haberleri T ekrar Yazma . .. . 332 . . . . .

Diğer Yayın Organlarında Çıkmış Olanlan T ekrar Yazma . 339

Çeşitli Bel geler ve Basın Bültenlerini Haber Yapma . . .. 369 .... . . .

Fikir Gazetec il iği: Tanımı ve Özellikleri .. . . .. .. . .. ... . 377 . . . . . . . . . . .. .

Fikir Gazetec iliğine Yöneliş Nedenleri .... . 378 . .................... .....

Objektif Haber Verme Anlayışı: Özellikl eri ve

Objektif Haber Verme Yönünden Eleştiriler:

Yo rumlayıc ı Açıklayıc ı Haber Verme

Araştırmacı Haber Verme (lnvestigative Reporting). 386 ... ......

Günümüzde F ikir Gazetec iliği... . . . .. . .. . . 387 ..... . ..... . . . . . . . ....... ......

Magazin, Magazin Haberi T an ımı ve Özellikleri . . 389 ........... ...

Magazin Gazeteciliğine Yöneliş Nedenleri ......................... 391

Televizyon Haberciliği......................................................... 409

2008 yılı sonbahannda 7. baskısı yapılan Temel Gazeteci­

baskısının yapılmasına gerek duyuldu. ilginç bir rastlantı

2008 yılı sonbahannda 7. baskısı yapılan Temel Gazeteci

2006 yılı Ekim ayında 6. baskısı yapılan Temel Gazeteci

beni destekleyen meslektaşlanma teşekkür borçluyum. Ai

güçtür. Son yıllarda yayımlanan ders kitapları olmakla be

Kapitalist ekonominin temel bileşkelerinden olan endüst

Birikim (concentration), 19. yüzyılın başından itibaren en

durum ise bizi multimedya (çoklu medya) sahipliğine gö

Çapraz tekelleşme, önceleri tek bir medya çerçevesin

5. baskısı yapılan The Media Monopoly adlı kitabında, med

"Bu şirketler öyle şirketlerdir ki, zaman içinde büyüyebil

Dev medya kartelinin "haber" ve "eğlence" paketleriyle ge

kan kökenli Viacom lnc. bulunurken, beşinci ve altıncı sı

tion'ın sahibi Rupert Murdock, gençlerin yakın ilgisini gö

"Sektöre egemen olan bu medya şirketleri bugün sadece kit

Amerikan asıllı Viacom'un yatınmlan televizyon, film, sine

Türk ekonomisinin büyük devlerinin eline geçmeye başla

Gerçekten de, l 980'li yıllar Türkiyesinde büyük ser

Medya sektöründe tekelleşme var gücüyle sürerken, pro

içinde kapanırken, Kanal 6 ve Kanal E televizyonları Kork

mayla CNN, dünyadaki ikinci büyük dış yatırımını Türki

1 997 yılından 2000 yılına kadar basın sektöründe, sektö

Fettah Tamimce tarafından satın alınmıştır. llk cep telefo

Gazete, 1 7 . yüzyılda ilk kez Avrupa'da yayımlanmaya baş

çıkışı, çocuğunun olması, evlenmesi, meydan muharebele

sının ve ticaretin gelişiminin etkileri de olmuştur. ilk çı

ğımsızlık Savaşı ile Fransız lhtilali'dir. Amerikan Bağımsız

levizyon yönünden görülmüştür. 19. Yüzyılın içinde do