yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT

Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘·

Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 1
 NA CHAMPARAN YATRA
VADREVU CHINAVEERABHADRUDU

ebook released by
SRI PRACURANA
89, Navodaya colony, Mehidipatnam, Hyderabad-28.

October, 2018

yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š2
 es¡Tdü>±

eTT+<äT>± ˇø£ e÷≥ 5
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· 9

nqTã+<Ûä+

˙*eT+<äTeT#·Ã 39
eTVü‰‘êà>±+BÛ Ä‘·àø£<∏äqT+∫
nqTyê<ä+: y˚eT÷] sê<Ûëø£èwüíeT÷]Ô
qeJeq Á≥düTº Á|ü#·Ts¡D

Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 3
 eTT+<äT>± ˇø£ e÷≥
eTVü‰‘êà>±+BÛ 150 e »j·T+‹ dü+e‘·‡s¡+ yÓTT<ä\sTT´+~.
ˇø£|ü⁄Œ&ÉT Áo Áo ˇø£ e÷≥Hêï&ÉT: ª>±+BÛ nH˚ bòÕø˘º $∫Ãb˛sTT, >±+BÛ»+ nH˚ $T‘Y
ã\|ü&ÉT‘√+~, ˝…ìHé nH˚ $T‘Y $∫Ãb˛sTT, ˝…ìì»+ nH˚ bòÕø˘º ãj·T≥|ü&ÉT‘√+~μ nì.
ˇø£ sê»˙‹ XÊÁdüÔ $<ë´]ú>±, ‘·‘«Ô· XÊÁdüÔ $<ë´]ú>±, ˝…ìHé ˙, >±+BÛ˙ ≈£L&Ü ns¡+ú #˚dTü ø√&ÜìøÏ
>∑‘· eTTô|’Œ @fi¯fl≈£î ô|’>± Á|üj·T‹ïdü÷ÔH˚ e⁄HêïqT. Hê≈£î ns¡úeTsTTq<ëìï ã{Ϻ, >±+BÛ»+
nH˚<ëìï >±+BÛJH˚ n+^ø£]+#·˝Ò<äT. Çø£, >±+BÛ ˇø£ $T‘Y >± e÷s¡≈£î+&Ü, Äj·Tq
<ÓM’ ø£sD¡ #Ó+<ä≈î£ +&Ü Äj·Tq J$‘·ø±\+˝ÀH˚ Äj·Tq ø£qïø=&ÉT≈£î‘√ düV‰ü , m+<äs√ e´≈£î\Ô ÷,
dü+düú\÷ C≤Á>∑‘·Ô|ü&ÉT‘·÷H˚ e#êÃs¡T. mes√ ø=~›eT+~ e´≈£îÔ\T ‘·|üŒ, yÓTT‘·Ô+ C≤‹ n+‘ê,
>±+BÛ‘·‘êÔ«ìï ˇø£ JeHê<äs¡Ù+>± d”«ø£]+#·>∑*π> dæú‹ 1942 πø ø£qTeTs¡T>∑sTT´+~.
ø±˙, >∑‘· ø=+‘·ø±\+>±, Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>±, >±+BÛ >∑T]+∫q eT]+‘· eT]+‘·
kÕVæ≤‘·´+, |ü]XÀ<Ûäq, ∫+‘·q yÓ\Te&ÉT‘·Tqï ø=B›, >±+BÛ nH˚ ˇø£ bòÕø˘º, eTq≈£î ‘Ó*j·Tì
mH√ï ìC≤\‘√ eTq eTT+<äT Ä$cÕÿs¡eTe⁄‘·÷H˚ ñ+<äì e÷Á‘·+ #Ó|üŒ>∑\qT. >±+BÛJ
s¡#q· \ e+<ä dü+|ü⁄{≤\‘√ bÕ≥T, Á|ü‹ HÓ˝≤ ˇø£ ø=‘·Ô |ü⁄düøÔ +£ Äj·Tq MT<ä $&ÉT<ä\e⁄‘·÷H˚
ñ+~. Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± e÷qe Vü≤≈£îÿ\ø√dü+, e÷qMj·T düe÷»+ ø√dü+ b˛sê&ÉT‘·Tqï
ñ<ä´eTø±s¡T˝…+<äs√ Äj·Tq dü÷Œ¤]Ô ‘·eTqT q&ç|ædüTÔqï<äì #Óù|Œø=B›, Äj·Tq m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT
ø=‘·Ô>± #·~$ ø=‘·Ô>± ns¡ú+ #˚düTø√e\dæq bòÕø˘º >± ø£qã&ÉT‘·÷H˚ ñHêï&ÉT.
>±+BÛ eT÷&ÉTK+&Ü˝À¢ ìedæ+#ê&ÉT. J$+∫ ñ+&É>±q÷, ‘·sê«‘ê ≈£L&Ü Á|ü|+ü #êìï
@<√ ˇø£ rs¡Tq Á|üuÛ≤$‘·+ #˚k˛ÔH˚ ñHêï&ÉT. $$<Ûä sê»ø°j·T, Ä]úø£ n+XÊ\ MT<ä Äj·Tq
yÓ*ãT∫Ãq n_ÛÁbÕj·÷\≈£î á s√E ÁbÕdü+–ø£‘· ˝Òøb£ ˛e#·TÃ. dü>+∑ <˚X+¯ e\dübÕ\q˝Àq÷,
‘·øÿÏ q<˚X+¯ dü+kÕúHêBÛXó¯ \bÕ\q˝Àq÷ ñqïø±\+˝À, <˚XÊì ø£+‘·{øÏ ° e]Ô+#·>\∑ ˇø£ düŒwüyº TÓ qÆ
sêC≤´+>∑+ ˝Òì s√E˝À¢, sê»ø°j·T #Ó’‘·q´+ mes√ ø=~›eT+~ #·<äTe⁄≈£îqïyêfi¯fløÏ e÷Á‘·y˚T
|ü]$T‘·yÓTÆq ø±\+˝À Äj·Tq b˛sê{≤\T #˚|ü&ÉT‘·÷ e#êÃ&ÉT. ø±ã{Ϻ, Ä s√E˝À¢, Ä
|ü]$T‘·T˝À¢ Äj·Tq yÓ*ãT∫Ãq mH√ï uÛ≤yê*ï eTq+ ás√E j·T<∏ë‘·<∏ä+>±
nqTdü]+#·˝øÒ b£ ˛e#·TÃ.
ø±ì, <˚«wü+‘√ s¡–*b˛‘·Tqï düe÷C≤ìø=ø£ düeTÁ>∑‘ì· ø√s¡T≈£îH˚yêfi¯fløÏ e÷Á‘·+ >±+BÛJ
H˚ ã\yÓTÆq dü÷Œ¤]Ô>± ì\ã&ÉT‘·THêï&ÉT. Ä dü÷Œ¤]Ô HêHê{Ïø° ã\|ü&ÉT‘·Tqï~ ≈£L&Ü. >±+BÛJ
yÓTT<ä{À¢ áX¯«s¡T&ÉT dü‘·´eTqT≈£îHêï&ÉT, ‘·sê«‘· dü‘·´y˚T áX¯«s¡T&Éì Á>∑Væ≤+#ê&ÉT. me]
n+‘·sê‘·à <ë«sê yê]øÏ düTŒ¤]+#˚<˚ dü‘´· yÓT‘Æ ,˚ ndü+U≤´ø£ dü‘ê´\‘√ á Á|ü|+ü #·+ yÓs’ T¡ <Ûë´\
|ü⁄≥º>± e÷]b˛<ë? á Á|üXï¯ n+<ä]ø£Hêï eTT+<äT >±+BÛJH˚ m<äTs=ÿHêï&ÉT. ˇø£ J$‘·ø±\+
bı&ÉT>∑THê ãj·T{Ï Á|ü|ü+#·+‘√q÷, ‘·q‘√q÷ ≈£L&Ü #˚|ü{Ϻq b˛sê≥+ qT+∫ Äj·Tq
Á>∑Væ≤+∫+B, eTqøÏ #Óù|ŒB @eT+fÒ, dü‘·´+ nVæ≤+kÕ eTTK+˝À e÷Á‘·y˚T >√#·]düTÔ+<äì.
dü‘·´+ nK+&Éy˚T, ø±ì eTqy˚T eTTø£ÿ\T>± #·÷düTÔHêï+. ø±ã{Ϻ ˇø£ e´øÏÔ ˝Ò<ë
düeT÷Vü≤+ #Óù|Œ~ e÷Á‘·y˚T dü‘·´+ ø±<äT. ˙ dü‘ê´ìï ˙ ‘√{Ï eTìwæ #·÷düTÔqï dü‘·´+‘√
ø£*|æ b˛\TÃø√yê*. Ç‘·s¡T\T, the other @+ #Ó|ü⁄ÔHêïs√ $q{≤ìøÏ qTe⁄« z|æ>±Z #Ó$
ˇ>±Z*. n≥Te+{Ï eTqdæú‹H˚ Äj·Tq nVæ≤+dü nHêï&ÉT.
qTe⁄« m+‘· ùV≤‘·Tã<äΔ+>±HÓ’Hê ˙ dü‘ê´ìï ìs¡÷|æ+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #Ój·T´e#·TÃ>±ø£,
ø±ì, qTe⁄« m<äT{Ïyê&ç |ü≥¢ ˙ <˚«cÕìï nD#·T ø√˝Òq+‘·ø±\+, ˙ dü‘·´+ ø£fi¯+øÏ‘·y˚T.
qTe⁄« @<√ ˇø£ esêZH√ï, esêíH√ï, ÁbÕ+‘êH√ï <˚«wæ+#·&ÜìøÏ ˙≈£î |üP]Ô Vü≤≈£îÿ\THêïj·Tì
n+{≤eqTø√, >±+BÛ @eT+{≤&É+fÒ, Ä ÁbÕ‹|ü~ø£\MT<ä m<äTs¡e⁄‘·Tqï $eø£åì qTe⁄«
|üP]Ô XÊj·TX¯≈£îÔ\‘√ ~Ûø£ÿ]+#·T, H˚qT ≈£L&Ü ˙ |üøå±q ì\ã&É‘êqT, ÁbÕD≤\T ≈£L&Ü
e<äT\Tø√>∑\qT, ø±˙ eTqTwüß*ï <˚«wæ+#·≈£î nH˚.
n+<äTø£H˚, eTTqTô|qï{Ïø£Hêï ≈£L&Ü H˚&ÉT >±+BÛJ dü÷Œ¤]Ô eTqø=ø£ kÕe÷õø£-HÓ’‹ø£
nedüs¡+>± e÷s¡T‘·Tqï<äì Á>∑Væ≤düTÔHêïqT. nVæ≤+düì eTq$T+¬ø+‘· e÷Á‘·+ e´øÏÔ <Ûäs¡à+>±
uÛ≤$+∫ |üø£ÿqô|≥º˝Ò+. nìï{Ïø£Hêï eTT+<äT n~ C≤‹<Ûäs¡à+, <˚X¯<Ûäs¡à+, Á|ü|ü+#·<Ûäs¡à+>±
e÷s¡e\dæ ñ+~. >±+BÛJ nìï{Ïø£Hêï eTT+<äT nVæ≤+kÕyê~, Ä ‘·sê«‘·H˚ eTπs<Ó’Hê.
2
>±+BÛJì á bÕs¡Ù«+˝À ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºø£, H˚H˚$T Á>∑Væ≤düTÔHêïH√ <ëìï
Hê¬ø’ H˚qT düŒwüº+ #˚düTø√e&ÜìøÏ sêj·T&É+ nedüs¡eTì|æ+∫+~. m+<äTø£+fÒ, Hê≈£î
sêj·T&ÉeT+fÒ ˇø£ ˝…]ï+>¥ mø˘‡ |”]j·THé‡. Ä ~X¯>±, Ç|üŒ{Ï<ëø±, >±+BÛJøÏ dü+ã+~Û+∫q
eT÷&ÉT eTTK´yÓTÆq |ü⁄düÔø±\T ‘Ó\T>∑T˝À nqTe~+#êqT.
ˇø£{Ï, >±+BÛ ô|<ä›ø=&ÉT≈£î Vü≤]˝≤˝Ÿ J$‘·+ >∑T]+∫ #·+<äTuÛ≤sTT uÛ≤>∑TuÛ≤sTT <ä˝≤˝Ÿ
>∑T»sêr˝À sêdæq J$‘·#·]Á‘·≈£î ‘· B|t düTVü≤ <é nqTyê<ëìøÏ Hê ‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+.
eTs=ø£{Ï, <˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ e∫Ãq‘·s¡Tyê‘·, >±+BÛ, 1948 |òæÁãe]˝À yêsêú˝À ˇø£
düe÷y˚X+¯ ìs¡«Væ≤+#ê\qT≈£îHêï&ÉT. n+<äT˝À <˚X¯ uÛ$Ñ wü´‘·TøÔ Ï dü+ã+~Û+∫q mH√ï n+XÊ\qT
≈£L\+ø£wü+>± #·]Ã+#ê\qT≈£îHêï&ÉT. nsTT‘˚, Ä ˝Àù| Äj·Tìï eT‘√Hêà<äT\T bı≥ºq
ô|≥Tº≈£îHêïs¡T. ø±˙, >±+BÛ nqTj·÷j·TT\T ø=+<äs¡T Äj·Tq ø√s¡T≈£îqï≥Tº>± Ä düe÷y˚X¯+
»]–rsê\ì uÛ≤$+∫ 1948 @Á|æ˝Ÿ˝À yêsêΔ˝À düe÷y˚X¯eTj·÷´s¡T. Ä düe÷y˚X¯+˝À
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š6
#·]Ã+∫q n+XÊ\qT, <ë<ë|ü⁄ ns¡yÓ’ @fi¯fl ‘·s¡Tyê‘· >√bÕ\ø£wüí >±+BÛ <˚X¯+ <äwæºøÏ
rdüT≈£îe#êÃs¡T. Ä |üÁ‘ê\qT ª>±+BÛ yÓ[flb˛j·÷&ÉT: eTq≈£î ~¬øÿes¡T ù|]≥μ ‘Ó\T>∑T #˚kÕqT.
eT÷&Ée~, >±+BÛ, {≤>√sY dü+yê<ëìï ªdü‘·´yÓTTø£ÿfÒ, <äs¡ÙHê\T y˚s¡Tμ ù|]≥ yÓ\Te]+∫q
nqTyê<ä+.
ø±ì Ç$ #ê˝≤ ∫qï Á|üj·T‘êï\T. Ç$ #ê\e⁄. >±+BÛJì eT]+‘· ˝À‘·T>± ns¡ú+
#˚düTø√yê*, $e]+#·Tø√yê*.
3
>±+BÛ J$‘·ø±\+˝À #˚|ü{Ϻq kÕe÷õø£-sê»ø°j·T b˛sê{≤\T eT÷&ÉT <äX¯˝À¢ »]>±sTT.
yÓTT<ä{~Ï , <äøDåÏ ≤Á|òøæ ±˝À #˚|{ü qºÏ b˛sê≥+. s¬ +&Ée~, düV‰ü j·Tìsêø£sD¡ + ˇø£ C≤rj·TkÕúsTT
ñ<ä´eT+>± s¡÷|ü⁄~<äTø› √e&ÜìøÏ eTT+<äT 1915-1919 eT<Û´ä ø±\+˝À Äj·Tq uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À
#˚|ü{Ϻq dü‘ê´Á>∑Vü≤ Á|üjÓ÷>±\T, yê{Ï˝À¢ eTTK´+>± #·+bÕs¡Hé dü‘ê´Á>∑Vü≤+. eT÷&Ée~,
1919 qT+∫ 1948 <ëø± eTTô|’Œ @fi¯fl bÕ≥T #˚|ü{Ϻq C≤rjÓ÷<ä´eT+.
Ç+<äT˝À, yÓTT<ä{Ï <äX¯ Á|üjÓ÷>±\ >∑T]+∫ >±+BÛJH˚ ª<äøÏåD≤Á|òæø±˝À dü‘ê´Á>∑Vü≤+ ª
(1928), ªdü‘·´+‘√ Hê Á|üjÓ÷>±\Tμ (1927-29) ˝À¢ $|ü⁄\+>± sêdüT≈£îHêïs¡T. á
eT<Û´ä ø±\+˝À Hêsêj·TD <˚XÊsTT yÓ\Te]+∫q My Life is My Message (2009) Hê\T>∑T
dü+|ü⁄{≤˝À¢ yÓTT<ä{Ï dü+|ü⁄≥+ >±+BÛJ <äøÏåD≤Á|òæø± b˛sê{≤ìï #ê˝≤ $es¡+>±q÷,
düeTÁ>∑+>±q÷ ∫Á‹+∫+~. M{Ï‘√bÕ≥T, –]sê» øÏc˛sY nH˚ Äj·Tq <äøDåÏ ≤Á|òøæ ± dü‘ê´Á>∑V‰ü ìï
ˇø£ qe˝≤s¡÷|ü+>± Væ≤+B˝À yÓ\Te]+∫q s¡#·q≈£î Ç+^¢wüß nqTyê<ä+ The Girmitiiya
Saga (2010) ≈£L&Ü yÓ\Te&ç+~, yê´dü düe÷àHé |ü⁄s¡kÕÿs¡+ bı+~+~ ≈£L&Ü. ø±ã{Ϻ, Ä
<äX¯≈£î dü+ã+~Û+∫q b˛sê{≤\ >∑T]+∫, Ä |ü⁄düÔø±\T #·~$‘˚ dü]b˛‘·T+~.
ø±˙, ¬s+&Ée <äX¯ b˛sê{≤˝À¢, eTTK´+>±, #·+bÕs¡Hé dü‘ê´Á>∑Vü≤+ >∑T]+∫ Ç|üŒ{Ïπø
#ê˝≤ |ü⁄düÔø±\T yÓ\Te&çq|üŒ{Ïø°, á eT<Ûä´ø±\+˝À Væ≤+B˝À, qe\\T, Hê≥ø±\T ≈£L&Ü
yÓ\Te&çq|üŒ{Ïø,° ‘Ó\T>∑TbÕsƒ≈¡ î£ \øÏ Ä b˛sê{≤\ >∑T]+∫ ‘Ó*dæ+~ #ê˝≤ dü«\Œ+. øÏ+<äf&Ò Ü~,
#·+bÕs¡Hé dü‘ê´Á>∑Vü≤+ q÷πsfi¯fl C≤„|üø£+ dü+<äs¡“¤+>± kÕVæ≤‘·´ nø±<ÓMT ìs¡«Væ≤+∫q ˇø£
ôd$THêsY ≈£î qqTï ≈£L&Ü ÄVü‰«ì+#ês¡T. nø£ÿ&É, πøe\+ ‘Ó\T>∑TqT+∫ eT≥Tπø ø±<äT,
<äøDåÏ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ yÓTT‘êÔìøÏ H˚H=ø£ÿDÒí Vü‰»s¡j÷· ´qì ns¡eú TsTT+~. Äs√E nø£ÿ&É #·+bÕs¡Hé
dü‘ê´Á>∑Vü≤+ >∑T]+∫ H˚qT $qï $wüj·÷\T Hê˝À ø=‘·Ô ≈£î‘·÷Vü≤˝≤ìï πs¬ø‹Ô+#êsTT. á
@&Ü~>±, Ä dü‘ê´Á>∑Vü≤+ >∑T]+∫ H˚qT #ê˝≤ düe÷#ês¡+ #·~yêqT. &Ü.sêCÒ+Á<äÁ|ükÕ<é
Satyagraha in Champaran (1919), At the Feet of Mahatma Gandhi (1955),
&ç.õ.‘Ó+&ÉT\ÿsY Gandhi in Champaran (1957), X¯+ø£sY <äj·÷fiŸ dæ+>¥ Gandhi’s First
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 7
Step: Champaran Movement (1994) \‘√ bÕ≥T ø£ |ü˝≤˙ sêdæq Gandhi, His Life and
Thought (1970) ≈£L&Ü #·~yêqT.
M≥ìï{Ïø£Hêï ≈£L&Ü $\TyÓ’q |ü⁄düÔø£+ ;Vü‰sY Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü#·T]+∫q Select Docu-
ments on Mahatma Gandhi’s Movement in Champaran 1917-18 (1963). á
|ü⁄düÔø£+ >±+BÛ b˛sê{≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q #ê]Á‹ø£ |üÁ‘ê\ dü+ø£\q+. Ä |üÁ‘ê\T Á_{Ïwüß
ñ<√´>∑T\T, õ˝≤¢ y˚TõÁùdº≥T yÓTT<ä\T≈£îì yÓ’dt sêsTT<ëø± sêdüT≈£îqï ñ‘·Ôsê\T, ìy˚~ø£\T,
b˛©düT ]b˛s¡Tº\T, ø±ìŒ¤&Óì¸j·T˝Ÿ |üÁ‘ê\T-n˙ïqT. n+<äT˝À ø±–‘ê*ï >±+BÛ, sêCÒ+Á<ä
Á|ükÕ<é ≈£L&Ü #·~$ ñ+&És¡T. 600 ù|J\ Ä |ü⁄düÔø±ìï H˚qT ÄeT÷˝≤Á>∑+ #·~yêqT.
Ä #ê]Á‹ø£ |üÁ‘ê\˙ï #·~$q‘·sê«‘·, #·+bÕs¡Hé ˝≤+{Ï b˛sê≥+ Á|ü|+ü #· #·]Á‘·˝ÀH˚ eT¬sø£ÿ&Ü
dü+uÛ$Ñ +#·˝<Ò ìä ns¡eú TsTT+~. ˇø£ n¬sdüTº ˝Ò≈î£ +&Ü, ˇø£ ãT˝…≥
¢ Tº ù|\≈£î+&Ü, ˇø£ s¡÷bÕsTT
#·+<ë <ä+&É≈£î+&Ü, @<√ ˇø£ |üÁ‹ø£ì Á|ü#ês¡+ ø√dü+ ÄÁX¯sTT+#·≈£î+&Ü #˚|ü{Ϻq b˛sê≥+
n~. m+‘√ Ä‘·àÁø£eT•ø£åD ñ+&˚ eTìwæ >±ì #·+bÕs¡Hé dü‘ê´Á>∑Vü≤+ e+{Ï b˛sê≥+
#˚|≥ü ˝º &Ò TÉ .
Ä b˛sê≥+˝À uÛ≤>∑+>±, ¬s’‘·T düeTdü´\T ‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ, Á|üuÛÑT‘·«+ ˇø£ $#ês¡D
ø£$TwüHé ì ìj·T$T+#·&ÜìøÏ ìs¡ísTT+#êø£, ªÇ|ü⁄Œ&ÉT ˙ |üì |üPs¡ÔsTT+~ ø£<ë, #·+bÕs¡Hé‘√
˙≈£î Ç+πø+ |üì?μ nì ˝…|òæºHÓ+{Ÿ >∑es¡ïs¡T n&ç–q|ü⁄Œ&ÉT,>±+BÛ, ‘·q ndü\T b˛sê≥+
n|ü⁄Œ&˚ yÓTT<ä\e⁄‘·T+<äì, ª•ø£å, dü«#·Ã¤‘·, kÕ«düú´μ ($<ä´, |ü]X¯óÁuÛÑ‘·, Äs√>∑´+) <Û˚´j·÷\T>±
#·+bÕs¡Hé ì |ü⁄q]ï]àkÕÔqì »yê_#êÃ&ÉT. Ä Á|üø±s¡y˚T eT÷&ÉT bÕsƒ¡XÊ\\T ‘Ó]#ê&ÉT.
yê{Ï‘√ bÕ≥T Äs√>∑´$<ä´ ø√dü+ dü¬s«+{Ÿ‡ Ä|òt Ç+&çj·÷ kıôd’{° ø±s¡´ø£s¡Ô*ï s¡+>∑+˝ÀøÏ
~+bÕ&ÉT. Çø£ bÕ]X¯ó<äΔ´+ >∑T]+∫ |üì#˚j·T&ÜìøÏ ‘·q uÛ≤s¡´H˚ nuÛÑ´]ú+#ê&ÉT. ˇø£ yÓ’|ü⁄
sê»ø°jT· b˛sê≥+ #˚d÷ü ,Ô eTs=ø£y|’Ó ⁄ü n+‘˚ ‘ê´>∑ìs¡‹‘√, Á>±MTD |ü⁄q]ïsêàD≤ìï #˚|≥ü >º *∑ >π
Ç≥Te+{Ï ñ<ëVü≤s¡D\ ø√düy˚T H˚qT yÓsTT´ø£fi¯fl‘√ yÓ‘·T≈£îÿH˚~.
Ä |ü⁄düøÔ +£ #·~yêø£, Hê≈£î #·+bÕs¡Hé #·÷&Ü\ì|æ+∫+~. Ä ÁbÕ+‘ê\T ‹]–, e+<˚fifl¯
‘·s¡Tyê‘·, Ä düe÷»+ m˝≤ ñ+~, nø£ÿ&É >±+BÛ Á|üuÛ≤ey˚T<äHêï Ç+ø± $T–* ñ+<ë
#·÷&Ü\ì nì|æ+∫+~.
n+<äTø£ì, á Ä>∑düTº˝À #·+bÕs¡Hé ˝À Hê\T>∑T s√E\T |üs¡´{Ï+#êqT. >±+BÛJ
ìedæ+∫q dü˝ú ≤\T, <ä]Ù+∫q ø=ìï Á>±e÷\T #·÷kÕqT. kÕúì≈£î\‘√ e÷{≤¢&q˚ T. Á>±eTdüT\ú ‘√
e÷{≤¢&˚qT. H˚qT #·~$q<ëìï, #·÷dæq<ëìï ã{Ϻ #·+bÕs¡Hé >∑T]+∫ ‘·«s¡˝À ˇø£ s¡#·q
yÓ\Te]+#ê* nqT≈£î+≥THêïqT. á ˝À|ü⁄, Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘êqTuÛÑyê\ eTT#·Ã≥T¢ ø=ìï
MT‘√ |ü+#·Tø√yê\qT≈£î+≥THêïqT.
2-10-2018
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š8
 Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘·

#·+bÕs¡Hé n+fÒ dü+ô|+>∑ #Ó≥¢ n&É$. düú\|ü⁄sêD+ Á|üø±s¡+ n~ $<˚Vü≤ sêE »q≈£î&ÉT
bÕ*+∫q uÛ÷Ñ $T. ÁosêeTT&ÉT $XÊ«$TÁ‘·T&ç j·÷>∑d+ü s¡øDå£ ‘·sT¡ yê‘· d”‘q· T |ü]Dj·Te÷&çq
#√≥T.#ê]Á‹ø£+>± n~ ãT<äTΔ&ÉT dü+#·]+∫q #√≥T. Ä <ë]H˚ Äj·Tq eTVü‰|ü]ìsê«D
j·÷Á‘· #˚kÕ&ÉT. uÖ<äΔ, C…’Hê\‘√ bÕ≥T ø£;s¡T Á|üuÛ≤e+ ≈£L&Ü Ä H˚\MT<ä düJe+>± ñ+~.
H˚bÕ˝Ÿ qT+∫ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀøÏ Á|üeVæ≤+#˚ ø√o, >∑+&Éø° nH˚ ¬s+&ÉT q<äT\T >∑+>±q~˝À
ø£\TdüTÔHêïsTT. Ä eT÷&ÉT q<äT\ eT<Ûä´uÛ≤>±ìï ªrs¡úuÛÑTøÏÔ ªnì |æ\TdüTÔ+{≤s¡T. Á_{Ïwt yêfi¯fl
ø±\+˝À <ëìï ‹söΩ{Ÿ &ç$»qT>± |ü]bÕ\q kÕ–+#ês¡T. Ä &ç$»qT˝À #·+bÕs¡Hé n‹
ô|<ä› õ˝≤¢. n+<äT˝À yÓ÷rVü‰Ø, uÒ‹j·÷ nH˚ ¬s+&ÉT |ü≥ºD≤\THêïsTT. á eT<Ûä´ø±\+˝À
Ä ¬s+&ÉT |ü≥ºD≤\÷ eTTK´πø+Á<ë\T>± #·+bÕs¡Hé õ˝≤¢ì |üPs¡« #·+bÕs¡Hé n˙, |ü•ÃeT
#·+bÕs¡Hé n˙ ¬s+&ÉT õ˝≤¢\T>± $&ÉBkÕs¡T.
19 e X¯‘êã›+˝À ádæº+&çj·÷ ø£+ô|˙ ø√dü+ u…+>±˝Ÿ ‘√ bÕ≥T, ñ‘·Ôs¡ ;Vü‰sY ˝Àì
#·+bÕs¡Hé ≈£L&Ü ˙*eT+<äT ‘√≥\T ô|+∫+~. nø£ÿ&É ô|<ä› m‘·TqÔ bòÕø£Øº \T @sêŒ≥j·÷´sTT.
ø±ì, Çs¡ej·T´eX¯‘êã›+ yÓTT<ä\j˚T´≥|üŒ{Ïø,Ï s¡kÕj·Tq |ü<‹Δä ˝À ˙*eT+<äT ‘·j÷· s¡T #ÓjT· ´&É+
yÓTT<ä\j·÷´ø£, uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ˙*eT+<äT ñ‘·Œ‹Ô ‘·–Z+~. ø±ì, 1914 ˝À yÓTT<ä{Ï Á|ü|ü+#·
j·TT<äΔ+ yÓTT<ä˝…’, »s¡à˙ø°, Ç+>±¢+&ÉTøÏ eT<Ûä´ dü+ã+<Ûë\T <Óã“‹Hêïø£, eTfi≤fl ˙*eT+<äTøÏ
–sêø° yÓTT<ä\sTT´+~. Ä s√E˝À¢, #·+bÕs¡Hé ˝À Á|ü‹ ˇø£ÿ s¬ ‘’ ÷· ‘·q uÛ÷Ñ $T˝À ‘·|Œü ìdü]>±
˙*eT+<äT yÓTTø£ÿ\T ô|+#·e\dæ ñ+&˚~. ˇø£ mø£s¡+ 20 ;>±\T n+fÒ n+<äT˝À eT÷&ÉT
;>±\ H˚\˝À ˙©eT+<äT ô|+#·e\dæ ñ+&˚~. <ëìï ªrHé ø£‹j·÷μ |ü<äΔ‹ nH˚yês¡T.
Ä uÛ÷Ñ eTT˝À¢ #ê˝≤es¡≈î£ uÒ‹j·÷ dü+kÕúHêìøÏ #Ó+~q$. yê{Ïì j·T÷s¡|j æ T· Hé ô|≥Tºã&ç<ës¡T\T
øö\TøÏ rdüT≈£îì ‹]– eTfi≤fl #·+bÕs¡Hé ¬s’‘·T\øÏ øö\TøÏ#˚Ãyês¡T. Ä Á|üÁøÏj·T sêqTsêqT
eT]+‘· dü+øÏ¢wüº+>± e÷] ˇø£ ;<ä øö\T ¬s’‘·T @&Ü~øÏ s¡ø£s¡ø±\ s¡÷bÕ˝À¢ <ë<ë|ü⁄ 52
s¡ø±\ |üqTï\T #Ó*¢dü÷Ô ñ+&˚yê&ÉT.
Ä |ü]dæú‹ MT<ä #·+bÕs¡Hé ¬s’‘·T\T ‹s¡>∑ã&ÉT‘·÷H˚ e#êÃs¡T. 1908 ˝À n~ Væ≤+düø°,
s¡ø£ÔbÕ‘êìø° <ë]rdæ+~ ≈£L&Ü. Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+ <ëìï Á≈£Ls¡+>± nD∫y˚dæ+~. ‘·eTMT<ä
kÕ>∑T‘·Tqï Ä |”&ÉqqT+∫ ‘·eTqT ãj·T≥|ü&ÉyÓj·T´>∑\ eTìwæ ø√dü+ #·+bÕs¡Hé #ê˝≤eT+~
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 9
<˚X¯Hêj·T≈£î\ yÓ’ù| #·÷dæ+~. ∫e]øÏ, sêCŸ ≈£îe÷sY X¯óø£¢ nH˚ ˇø£ ¬s’‘·T |ü≥Tº<ä\ MT<ä,
ÁbÕs¡úq\ e\¢ >±+BÛJ 1917 @Á|æ˝Ÿ 15 q #·+bÕs¡Hé ˝À n&ÉT>∑Tô|{≤º&ÉT. Ä eTsêï&ÉT
»kÂ*|ü{Ϻ nH˚ ˇø£ Á>±eT+ #·÷&É{≤ìøÏ yÓfi¯óÔ+fÒ, <ë]˝À Á_{Ïwt b˛©düT\T Äj·Tìï Ä|æ
#·+bÕs¡Hé e~*ô|{Ϻ yÓ[flbıeTàHêïs¡T. Äj·Tq Ä Ä<˚XÊ\qT ~Ûø£ÿ]+#ê&ÉT. @Á|æ˝Ÿ 18 q
y˚TõÁùdº≥T eTT+<äT ì\ã&ç ‘êqT C…’\TøÏ yÓfi¯fl&Üì¬ø’Hê dæ<äΔy˚Tø±ì, #·+bÕs¡Hé ¬s’‘·T*ï
ø£\TdüTø√≈£î+&Ü yÓfifl‚ Á|üdøü ÔÏ ˝Ò<Hä êï&ÉT. n~ #ê]Á‘ê‘·àø£yTÓ qÆ s√E. uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À dü‘ê´Á>∑V≤ü +
ˇø£ sê»ø°j·T nÁdüÔ+>± Á|üuÛÑ$+∫q s√E. Ä ‘·sê«‘· #ê˝≤ |ü]D≤e÷\T dü+uÛÑ$+#êsTT.
∫e]øÏ Á_{Ïwt Á|üuTÑÛ ‘·«+ ˇø£ $#ês¡D ø£$TwüHqé T ìj·T$T+∫+~. >±+BÛJì ≈£L&Ü n+<äT˝À
düuÛÑT´&ç>± ìj·T$T+∫+~. Ä ø£$TwüHé ‘·q ìy˚~ø£ düeT]Œ+#êø£, Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+ rHé
ø£‹j·÷ |ü<äΔ‹ì s¡<äT›#˚dü÷Ô #·≥º+ #˚dæ+~.
2
Ç|ü⁄Œ&ÉT 101 @fi¯fl ‘·s¡Tyê‘·, Ä n&ÉT>∑TC≤&É*ï b˛\TÃ≈£î+≥÷ H˚qT #·+bÕs¡Hé˝À
n&ÉT>∑Tô|{≤ºqT. bÕ{≤ï $e÷HêÁX¯j·T+ qT+#˚ H˚s¡T>± ˇø£ ø±s¡T rdüT≈£îì yÓ÷rVü‰]
ãj·T˝Ò›sê+. e÷eT÷\T>± Hê\T>∑T >∑+≥\T |ü≥ºe\dæq Á|üj·÷D+, Äs¡T>∑+≥\T |ü{Ϻ+~.
ˇø£|ü⁄Œ&ÉT á ÁbÕ+‘·eT+‘ê u…+>±˝Ÿ ÁbÕ$qT‡˝À ñqï s√E˝À¢ ø£\ø£‘êÔ qT+∫ yÓ÷rVü‰ØøÏ
#˚s&¡ ÜìøÏ ‘·qøÏ eTTô|Œ’ nsTT<äT s√E\T ô|H’ ˚ |ü{+ºÏ <äì ˇø£ Ç+^¢wßü n~Ûø±] sêdüT≈£îHêï&ÉT.
>∑+>±q~ <ë{Ï ñ‘·Ôs¡ ;Vü‰sY >∑T+&Ü Á|üj·÷DÏk˛Ô, y˚T+ yÓ÷rVü‰Ø #˚πs≥|üŒ{ÏøÏ yêq
yÓTT<ä\sTT´+~. Ä yêq˝ÀH˚ H˚s¡T>± õ˝≤¢ y˚TõÁùdº≥T Ä|ò”düT≈£î yÓfi≤fl+. øÏ+<äfÒ&ÉT #·+bÕs¡Hé
dü‘ê´Á>∑Vü≤+ e+<˚fi¯ófl |üPs¡ÔsTTq dü+<äs¡“¤+>± ø£{Ϻq u≤qs¡T¢, #ÓøÏÿq •˝≤Œ\T, sêdæq sê‘·\T
Ä ÁbÕ+>∑DeT+‘ê ø£ì|ædü÷ÔH˚ ñHêïsTT. ªdü‘ê´Á>∑Vü≤+ qT+∫ dü«#·Ã¤‘êÁ>∑Vü≤+ <ëø±μ nH˚
ìHê<ë\÷, Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ô|ò¢ø°‡\ ‘√q÷ Ä ÁbÕ+>∑D+ ì+&çb˛sTT ñ+~.
Hê≈£îqï Hê\T>∑T s√E˝À¢q÷ yÓ÷rVü‰] #˚s¡&É+˝ÀH˚ ˇø£ s√E >∑&ç∫b˛sTT+<äH˚
Äsê≥+ yÓTT<ä\sTT´+~.sêqTqï eT÷&ÉTs√E˝À¢ M˝…q’ ìï dü˝ú ≤\T #·÷&Ü\qT≈£îHêïqT. ø±ì,
e+<˚fi¯fl dü‘ê´Á>∑Vü≤+ ñ<ä´eT+ ‘·sê«‘· ≈£L&Ü Ä ø£˝…ø£ºs¡T Ä|ò”düT˝À >±+BÛ ‹s¡T>±&çq düú˝≤\
>∑T]+∫ #Ó|üŒ>∑*π>yêfiËfles¡÷ ø£ì|æ+#·˝Ò<äT. H˚qT |ü<˚ |ü<˚ Á|üX¯ï\&ÉT>∑T‘·÷+fÒ, ø£˝…ø£ºs¡T
zmdt&ç eTTK+˝À $düT>∑T ø£ì|æ+∫+~.@eTqT≈£îHêï&√ @yÓ÷, õ˝≤¢¢ $<ë´XÊU≤~Ûø±]ì
ø£*ùdÔ Hê≈£î kÕj·T+ #˚jT· >∑\&Éì #Ó|Œæ , Äj·Tq‘√ e÷{≤&ç, eTeTà*ï nø£ÿ&çøÏ |ü+|æ+#ê&ÉT.
<ë+‘√ bÕ≥T, e÷≈£î ñ+&É{≤ìøÏ düs¡÷ÿ´≥T Vü≤ÖdüT˝À s¡÷eTT ≈£L&Ü @sêŒ≥T #˚kÕ&ÉT.
nø£ÿ&É e÷ ø√dü+ Ç<ä›s¡T kÕúìø£ j·TTe≈£î\T m<äTs¡T#·÷dü÷Ô ñHêïs¡T. ø±ì, yêfi¯fløÏ
≈£L&Ü >±+BÛJ #˚dæq b˛sê≥+ $esê\T @MT ‘Ó*dæq≥Tº ø£qã&É˝Ò<äT. y˚TeT+<äs¡+ õ˝≤¢
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š10
$<ë´XÊU≤~Ûø±] Ä|òd” Tü ≈£î yÓfi≤fl+. Äj·Tq düs«¡ •øå± n_Ûj÷· Hé ÁbÕC…≈î£ º n~Ûø±]. ªdü«#·Ãu¤ ≤Û s¡‘μY
ø√dü+ ø£˝…ø£ºs¡T ô|{Ϻq {≤¬sZ≥¢˝À ã+B nsTTb˛sTT ñHêï&Üj·Tq. eTsêï&ÉT s¡øå±ã+<ÛäHé
ø±ã{Ϻ eTqTwüß\T <=s¡ø£s¡˙, k˛eTyês¡+ #·T≥Tº|üø£ÿ\ ÁbÕ+‘ê\T #·÷&É{≤ìøÏ meπsïHê
@sêŒ≥T #Ój·T´>∑\q˙ nHêï&ÉT. uÒ‹j·÷ $<ë´XÊU≤~Ûø±]øÏ bò˛Hé #˚dæ eTsêï&ÉT e÷ø√dü+
meπsïHê kÕúìø£ ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n|üŒ–+#·eTì ø√sê&ÉT. yÓ÷rVü‰Ø˝À >±+BÛ ñ<ä´eT+
>∑T]+∫ ‘Ó*dæq |üPs¡« XÊdüqdüuÛÑT´&=ø±j·Tq‘√ eTeTà*ï ø£\|ü&ÜìøÏ #ê˝≤ùdù|
Á|üj·T‹ï+#ê&ÉT>±˙, bò˛Hé ø£\e˝Ò<äT.
nø£ÿDTí+∫ y˚T+ kÕúìø£+>± ñqï >±+BÛ eT÷õj·÷ìøÏ yÓfi‚fl≥|üŒ{ÏøÏ yêq #ê˝≤
ô|<ä›<äsTT+~. Ä yêq˝À @+ #·÷&Ü˝À nqT≈£î+≥÷ Ä eT+~s¡+˝À n&ÉT>∑Tô|fÒº≥|üŒ{ÏøÏ,
nø£ÿ&É K<ä›s¡÷, >±+BÛ {À|”\T <Ûä]+∫, >±+<Û̊j·Tyê<äT˝≤¢+{Ï ô|<ä›eTqTwüß*<ä›s¡T ø£qã&ܶs¡T.
H˚qT H˚s¡T>± yêfi¯fl <ä>∑Z]øÏ yÓ[fl e÷≥\T ø£*ù|dü]øÏ yÓ<äø£uÀsTTq r>∑ ø±*øÏ <=]øÏ+<äì
ns¡úeTsTT+~. yêfi¯fl˝À¢ ˇø±j·Tq ù|s¡T dü+»jYT dü‘ê´]ú. Äj·Tq |üP]Ôø±\|ü⁄ >±+<Û˚j·T
ø±s¡´ø£s¡Ô. yÓ÷rVü‰] e∫Ãqyêfi¯fløÏ >±+BÛ >∑T]+∫ #Ó|üPÔ+&É≥y˚T Äj·Tq |üì. ªHê≈£î á
#·T≥Tº|üø£ÿ\ #·÷&Ée\dæq #√≥¢øÏ m˝≤ yÓfi≤fl˝À #Ó|üŒ>∑\sêμ nì n&ç>±qT. H˚qT n|üŒ{Ïπø
ˇø£ C≤_‘ê, s¡÷≥Te÷|ü⁄ ‘·j÷· s¡T #˚dTü ≈£îHêïqT>±ì, Ç˝≤+{Ï dü+<äsê“Ç˝≤+{Ï dü+<äsꓤ˝À¢
kÕúì≈£î\ <ë«sê \_Û+#˚ düe÷#ês¡yT˚ eT]+‘· $es¡+>±q÷, $X¯«dü˙j·T+>±q÷ ñ+≥T+~.
n+<äTø£ì, Äj·Tìï <ë] #·÷|æ+#·eTì n&ç–‘˚ ª‘·|Œü ≈£î+&Ü ekÕÔqT >±ì, sπ |ü⁄ s¡ø±å ã+<Ûqä +,
eT<Ûë´Vü≤ï+ qT+∫ eT≥Tπø MT ≈£L&Ü sê>∑\qTμ nHêï&ÉT.
Ç+‘·˝À yêq yÓ*dæ+~. n|ü⁄Œ&É‘·qT eTT+<äT á eT÷õj·T+ #·÷<ë›+ s¡+&ç nì
#·T≥÷º ‹|æŒ #·÷|æ+#ê&ÉT. nø£ÿ&É Ä ÁbÕ+>∑D+˝À >±+BÛ yÓ÷rVü‰Ø˝À n&ÉT>∑Tô|{Ϻq|ü⁄Œ&ÉT
@ ø£~j∏ T· yê&û eÁdü<Ô ëÛ s¡D‘√ ø£ì|æ+#ê&√ n<˚ s¡÷|ü+˝À ˇø£ $Á>∑V≤ü + ì]à+#ês¡T. eTs=ø£y|’Ó ⁄ü ,
n|üŒ{Ï õ˝≤¢ y˚TõÁùdº≥T ø±sê´\j·T+˝À @ düú\+˝À >±+BÛ ì\ã&ç dü‘ê´Á>∑Vü≤ Á|üø£≥q
#˚kÕ&√ nø£ÿ&=ø£ kÕàs¡ø£ dü÷Ô|ü+ HÓ\ø=˝≤Œs¡T. yÓ÷rVü‰]˝À n&ÉT>∑Tô|{Ϻq|ü⁄Œ&ÉT >±+BÛ
ej·TdüT‡ 48 @fi¯ófl ø±ã{Ϻ, Á|üdæ<äΔ ∫Á‘·ø±s¡T&ÉT q+<ä˝≤˝Ÿ uÀdt s¡÷|üø£\Œq #˚dæq
Ä kÕàs¡ø£dü÷Ô|ü+ ≈£L&Ü 48 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ ñ+~. nø£ÿ&É ¬s+&ÉT ˙*eT+<äT yÓTTø£ÿ\T ≈£L&Ü
ñHêïsTT. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT #·+bÕs¡Hé ˝À 95,970 mø£sê\y˚Ts¡≈£î $düÔ]+∫q ˙*eT+<äT‘√≥\T
Ç|ü⁄Œ&ÉT s¬ +&ÉT qeT÷Hê yÓTTø£ÿ\T>± $T–*b˛sTT, ªù|<äyêfi¯fl ÄÁ>∑V≤ü +μ m+‘· Á|üe÷<äøs£ y¡ TÓ +Æ <√
m\T¬>‹Ô #ê≥T‘·THêïj·Tì|æ+∫+~.
3
yêH |üP]Ô>± ‘·–Zb˛sTT+~. n|ü⁄Œ&ÉT eTeTà*ï dü+»jYT dü‘ê´]ú yÓ÷rVü‰] ¬s’˝Ò« ùdºwüHéøÏ
rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. ]#·sY¶ nf…Hé ãs√ >±+BÛ ∫Á‘·+ #·÷dæqyêfi¯fløÏ yÓ÷rVü‰Ø ùdºwüHé ˝À >±+BÛ
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 11
~–q|üŒ{Ï <äX¯´+ >∑Ts¡TÔ+&˚ ñ+≥T+~. Ä ø£åD≤ìï yÓ÷rVü‰Ø Ç|üŒ{Ïø° m+‘√ |ü~\+>±
uÛÑÁ<ä|üs¡T#·T≈£î+~ nq&ÜìøÏ Ä ¬s’˝Ò« ùdºwüH˚ ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D. n~ ¬s’˝Ò« ùdºwüHé ˝≤ ˝Ò<äT.
>±+BÛ eT÷õj·T+ ˝≤ >± ñ+~. u≤|üP <ÛëyéT >± ù|s¡Tô|≥Tº≈£îqï Ä ÁbÕ+>∑D+˝À n|üŒ{Ï
MT≥sY π>CŸ ¬s’\T ô|f…º qeT÷Hê, <ë+{À¢+∫ H˚\MT<ä n&ÉT>∑Tô|&ÉT‘·Tqï >±+BÛ qeT÷Hê
Á|ü‹wæ+º #ês¡T. ˝À|ü\ ùdwº Hü é >√&É\MT<ä yÓ÷rVü‰Ø˝À >±+BÛ >∑&|ç qæ ø±˝≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q
C≤„|üø±\˙ï ô|<ä› m‘·TÔq bò˛{À Á|ü<äs¡Ùq @sêŒ≥T #˚kÕs¡T.
á <˚X¯+˝À mìï ¬s’˝Ò« ùdºwüq¢˝À mìï #ê]Á‹ø£ dü+|òüT≥q\T dü+uÛÑ$+#·˝Ò<äT!
$XÊK|ü≥ºD+ qT+∫ >∑T+‘·ø£˝Ÿ <ëø± m+<äs¡T C≤rj·THêj·T≈£î\T, dü+düÿs¡Ô\T, m+<äs¡T
ñ<ä´eTø±s¡T\T, ø£e⁄\T mìï ¬s’fi¯ófl mø£ÿ˝Ò<äT, ~>∑˝Ò<äT! ø±˙, ˇø£ÿ ùdºwüH˚ïHê n{≤¢ ˇø£
#ê]Á‹ø£ C≤„|üø£+>± ≈£î{Ϻô|≥Tºø√e#·Ãì eTq¬ø+<äT≈£î düTŒ¤]+#·˝Ò<äT?
4
Ç+ø± |üP]Ô>± Nø£{Ï |ü&É˝Ò<äT ø±ã{Ϻ >±+BÛJ yÓ÷rVü‰]˝À $&ç~#˚dæq >√s¡UŸ Á|ükÕ<é
u≤ãT Ç\T¢ #·÷&=#·TÃHê nì dü‘ê´]úì n&ç>±qT. n‘·&ÉT e÷ ã+&çì @y˚y√ dü+<äT\T,
>=+<äT\T ‹|æŒ, Ä Nø£{À¢ ˇø£ Ç+{ÏøÏ rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. nø£ÿ&É+‘ê yêq˙fi¯ófl |ü&Ó\T ø£{Ϻ
ñHêïsTT. Ç<˚Hê Ä Ç\T¢ nq&ç>±qT. ø±<äT, ˝À|ü\øÏ s¡+&ç nHêï&ÉT. Ä ãTs¡<ä˝À+#˚,
nø£ÿ&=ø£ Nø£{Ï ÁbÕ+>∑D+ ˝À|ü\ Á|üy˚•+#êø£, MT ôd˝Ÿbò˛Hé ˝À ˝…’≥T ñ+fÒ yÓ*–+∫
eTT+<äT≈£î #·÷&É+&ç nHêï&ÉT.
H˚qT {≤sYÃ bòıø£dt #˚dæ #·÷ùdÔ, nø£ÿ&=ø£ bÕ‘·ø±\|ü⁄ Ç\T¢, <ëìeTT+<äT ˇø£ $Á>∑Vü≤+
ñHêïsTT. Ä $Á>∑Vü‰ìï |üØø£å>± #·÷ùdÔ ªC≤]® Ĭs«˝Ÿμ nì sêdæñ+~!
Hê≈£î n|üŒ{Ï<ëø± ‘Ó©<äT, Ĭs«˝Ÿ yÓ÷rVü‰Ø˝ÀH˚ |ü⁄{≤º&Éì. C≤]® Ĭs«˝Ÿ>± Á|üdæ~Δ
#Ó+~q sê»ø°j·T e´+>∑´ s¡#·sTT‘· m]ø˘ Äs¡úsY u…¢sTTsY 1903 ˝À yÓ÷rVü‰Ø˝À »ìà+#ê&ÉT.
n‘·&ç ‘·+Á&ç Ç+&çj·THé dæ$˝Ÿ düØ«düT ñ<√´–. ø±˙, Ĭs«˝Ÿ |üdæ‘·q+˝ÀH˚ Ä ≈£î≥T+ã+
Ç+>±¢+&ÉTøÏ yÓ[flb˛sTT+~.
Ĭs«˝Ÿ |ü⁄{Ϻq Ç+{Ïì ;Vü‰sY Á|üuÛÑT‘·«+ ˇø£ kÕàs¡ø£düú\+>± Á|üø£{Ï+∫+~.ø±˙ Ä
Ç+{Ïì ÄqT≈£îì ñqï dü˝ú ≤ìï dü‘ê´Á>∑V≤ü kÕàs¡ø£ dü\ú +>± Á|üø{£ +Ï #·&+É ˝À C≤|ü´+ ø±e&É+‘√
ø=+<äs¡T Ä+<√fi¯q #˚kÕs¡≥. ø±ì, Ĭs«˝Ÿ qT Ç+^¢wüßyê&ç>± #·÷&É≥+ düeT+»dü+ ø±<äT.
>±+BÛ˝≤H˚ n‘·&ÉT ≈£L&Ü n<∏ë]{Ï˙ @ s¡÷|ü+˝À ñHêï Á|ü•ï+#ê\ì |ü≥Tºã{Ϻqyê&˚.
n&ÉT¶˝Òì n~Ûø±s¡+ e÷qeÁ|ü|ü+#êìï ˇø£ |üX¯óe⁄\ ø=≥º+>± e÷s¡Ã&ÜìøÏ yÓqTø±&É<äH˚
n‘·&ÉT j·÷ìeT˝Ÿ bòÕsYà qe˝À¢ yê~+∫+~. n~Ûø±sêìï ñ\¢+|òæT+#·&ÜìøÏ dæ<äΔ|ü&ɶ
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š12
dü‘ê´Á>∑Vü‰ìø°, n<∏ë]{Ï ˇø£ ne÷qTwü X¯øÏÔ>± e÷s¡uÀ‘·Tqï<äì Á|ü|ü+#êìï ôV≤#·Ã]+∫q
ˇø£ eTVü‰s¡#·sTT‘·ø° ≈£L&Ü yÓ÷rVü‰] »qàdüú\+ ø±e&É+˝À ÄX¯Ãs¡´+ ˝Ò<äì|æ+∫+~.
5
Çø£ n|ü⁄Œ&ÉT, Ä s√E eTT–dæb˛uÀj˚T eTT+<äT, n‘·&ÉT eTeTà*ï >√s¡UŸ u≤ãT Ç+{ÏøÏ
rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. Ç\¢Hê˝≤ <ëìï? ≈£L*b˛‘·Tqï ˇø£ •~∏\+. n+<äT˝À mes√ ;<ä\T
ø±|ü⁄s¡eTT+≥THêïs¡T. >±+BÛJ yÓ÷rVü‰] sê>±H˚ Ä Ç+{À¢H˚ ~>±s¡T. yÓTT<ä{À¢ nø£ÿ&˚ s¬ ‘’ T· \T
Äj·Tìï ø£\TdüT≈£îH˚yês¡T. dü‘ê´Á>∑Vü‰ìøÏ }jÓT\‘={Ϻ ˝≤+{Ï Ä Ç+{Ïì, >√s¡UŸ u≤ãT
yês¡düT&ÉT me]ø√ ny˚TàkÕ&ÉT. Äj·Tq ˇø£ ◊.@.mdt n~Ûø±] ≈£L&Üq≥! ˇø£ÿkÕ] ø±<äT,
eT÷&ÉTkÕs¡T¢ neTTà&ÉTb˛sTTq Ä uÛeÑ Hêìï ˇø£ eT÷õj·T+>± e÷s¡TkÕÔeTì ;Vü‰sY eTTK´eT+Á‹
Á|üø£{Ï+∫ ≈£L&Ü @&Ü~ >∑&ç∫b˛sTT+~. ø±ì, #·]Á‘·‘√q÷, Ä uÛÑeq+ #ê]Á‹ø£ ÁbÕ<Ûëq´‘
·‘√q÷ dü+ã+<Ûä+ ˝Òì ˇø£ es¡Ôe÷qJ$‘·+ nø£ÿ&É ‘·q <ë]q ‘êqT J$ø£ ø=qkÕ–dü÷ÔH˚
ñ+~.
6
dü+»jYT dü‘ê´]ú ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq eTìwüì ns¡úeTsTT+~. Äj·Tq eTsêï&ÉT eT<Ûë´Vü‰ïìøÏ >±ì
e÷≈£î f…ÆeTT Çe«˝Òqqïyê&ÉT, eTeTà*ï bı<äT›H˚ï eT÷õj·T+ <ä>∑Z]øÏ s¡eTàHêï&ÉT. Ä s√E
s¡ø±å ã+<Ûqä + ø±ã{Ϻ eT<Û´ä ˝À eT÷&ÉT Hê\T>∑T >∑+≥\T ‘·qøÏ $sêeT$Tùd,Ô s√»+‘ê e÷‘√H˚
ñ+{≤qHêï&ÉT.
Äj·Tq #Ó|æŒqfÒº, eTsêï&ÉT n+fÒ, Ä~yês¡+ bı<äT›H˚ï >±+BÛeT÷õj·T+ <ä>∑Zs¡øÏ
yÓfi‚fl≥|üŒ{ÏøÏ Äj·Tq e÷ ø√dü+ m<äTs¡T#·÷düTÔHêï&ÉT. Ä eT÷õj·T+ m<äTs¡T>± ø=+‘·
U≤∞düú\eTT+fÒ, nø£ÿ&É Á|üuÛÑT‘·«+ ˇø£ #·s¡U≤ bÕs¡Tÿ˝≤>± s¡÷bı+~+∫+~. nø£ÿ&É #·s¡U≤
qeT÷Hê ˇø£{Ï, ø=ìï >±+BÛ Á|ü‹eT\T, ≈£î&É´∫Á‘ê\T Á|ü<äs¡Ùqø√dü+ @sêŒ≥T #˚kÕs¡T.
nø£ÿ&É n&ÉT>∑Tô|≥º>±H˚ dü‘ê´]ú ‘·q u≤>∑T˝À+∫ ˇø£ >±+BÛ{À|” rdæ qqTï
ô|≥Tºø√eTHêï&ÉT. n‘·&ç eTT#·Ã≥ ø±<äq˝Òø£ ô|≥Tº≈î£ HêïqT >±˙, Hê≈£î Ä ns¡Ω‘· ˝Ò<ìä |æ+∫+~.
bÕ+≥÷, wüs÷¡ º MT<ä Ä {À|” n‘·ø˝£ <Ò ìä |æ+∫+~. dü«‘·+Á‘·u≤Û s¡‘<· X˚ +¯ ˝À |ü⁄{Ï,º Hê\T>∑øså£ ê\T
H˚s¡TÃ≈£îqï $T<∏ë´$<ë´e+‘·T˝≤¢H˚ H˚qT ≈£L&Ü Á|üC≤J$‘êìøÏ <ä÷s¡+>± J$düTÔqïyêDÏí.
eTq ø±\+ y˚T<Ûëe⁄\T #ê˝≤eT+~˝≤H˚, Á|ü»\‘√ ø£*dæ yÓT*dæ J$+#·≈£î+&ÜH˚, yêfi¯fl
eT+∫#Ó&ɶ\>∑T]+∫ rsêàHê\T Á|üø£{ÏdüTÔqïyêDÏí. yÓTTqï k˛eTj·T´>±s¡T n+≥THêïs¡T Hê‘√.
>±+BÛJ nìï{Ïø£HêïeTT+<äT kÕe÷q´e÷qe⁄&ç‘√ eTy˚Tø£yÓTÆq e´øÏÔ nì. eTqøÏ \_Û+∫q
$<ë´eø±XÊ\e˝≤¢, ñ<√´>±eø±XÊ\e˝≤¢ eTq+ ns¡ø=s¡>± H˚sT¡ Ã≈£îqï Hê\T>∑Te÷≥\‘√q÷
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 13
Á|ü»\øÏ @~ eT+#√ @~ #Ó&√ rs¡TŒ*e«&ÜìøÏ dæ<äΔ|ü&ÉT‘·Tqï <äTkÕ‡Vü≤dü+ eTq~. Ç<=ø£
ø=‘·Ô dü+düÿ ‹. Ç|ü⁄Œ&ÉT á <˚X¯+˝À Á|ü»\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É≥eT+fÒ XÊdüqdüuÛÑ\qT+∫
$X¯«$<ë´\j·÷\<ëø± eTqø=ø£ career opportunity. eTq˝À Á|ü‹ ˇø£ÿs¡+ ˇø£
Á|üC≤düeT÷Vü‰ìøÏ ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤düTHÔ êï+ nqT≈£î+≥÷ eTq©ï yêfi¯fl˙ ≈£L&Ü q$Tà+#·Tø√&É+
ø√dü+ ‘·øÿÏ q Á|üC≤düeT÷Vü‰*ï @<√ ˇø£ ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä <˚«wæ+#·&+É , <ä÷wæ+#·&+É yê´|üø+£ >±
e÷]b˛sTTq yêfi¯fl+. ‘·q ø±\+Hê{Ï nìï s¡ø±\ eTÚ&ÛÜ´©ï <ë{Ï, kÕe÷q´e÷qe⁄&ç‘√
eTy˚Tø£yÓTÆ J$+#·>∑*–q >±+BÛ {À|” ‘êø£&ÜìøÏ ≈£L&Ü Hê≈£î ns¡Ω‘· ˝Ò<äì|æ+∫+~. ø±˙,
dü‘ê´]ú qqTï e<ä˝Ò¢<äT. Ä s√»+‘ê H˚qT m|ü⁄Œ&ÉT Ä {À|” rùddüTÔHêï n‘·&ÉT eTfi≤fl
|ü≥Tºã{Ϻ Hê‘√ ‘=&ç–dü÷ÔH˚ ñHêï&ÉT.
nø£ÿDTí+∫ n‘·&ÉT eTfi≤fl ¬s’˝Ò« ùdºwüHé øÏ rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. ìqï sêÁ‹ düŒwüº+>±
#·÷&É˝Òø£b˛sTTq Ä b˛düºs¡T m–®_wüHé ì Ç|ü⁄Œ&ÉT eT]+‘· r]>±Zq÷, eT]+‘· ì•‘·+>±q÷
#·÷&É>∑*>±qT. Ä bòı{À\ m+|æø£>±˙, Ä &Ü≈£î´yÓT+fÒwüqT >±˙, eTTK´+>± #·+bÕs¡Hé ˝À
˙*eT+<äT #·]Á‘· >∑T]+∫ m+‘√ Á>±|òøæ ˝£ Ÿ >±q÷, n‘·T´qï‘· Á|üe÷D≤\‘√q÷ s¡÷bı+~+∫q
Á|ü<äs¡Ùq n~.
Ä ‘·s¡Tyê‘· y˚T+ ˇø£|üŒ{Ï õ˝≤¢uÀs¡T¶ ø±sê´\j·÷ìøÏ yÓfi≤fl+. #·+bÕs¡Hé m+¬ø’«Ø
ø£$TwüHé Ä ÁbÕ+>∑D+˝ÀH˚ $#ês¡D #˚|ü{Ϻ+~. nø£ÿ&É Ä ø£$T{° yê&çq ô|<ä› fÒ≈£î ã\¢ì
>±+BÛ eT÷õj·T+˝À Á|ü<äs¡Ùq≈£î ô|{≤ºs¡T. Ä ÁbÕ+>∑D+˝Àq÷, >√&É\MT<ë, ‘·\T|ü⁄\ MT<ë
≈£L&Ü #ê˝≤ n+<äyÓTÆq, ns¡T<Ó’q >±+BÛ #Ûêj·÷∫Á‘ê\÷, es¡í∫Á‘ê\÷ ñHêïsTT.
Ä ‘·sê«‘· n‘·&TÉ s¡ø±å ã+<Ûqä + ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ yÓ[flb˛‘ê&ÉqT≈£îHêïqT >±ì, n‘·&˝ç Àì
>±+BÛ Áù|$T #ê˝≤ ã\+>± ñHêï&ÉT. ‘êqT Ä s√EøÏ ô|≥Tº≈£îqï Áb˛Á>±eTT\˙ï
s¡<Tä #› ù˚ d≈£îHêïq˙, |ü~ ì$TcÕ\T ‘·qøÏ düeTj·T$TùdÔ Äs¡´düe÷» eT+~s¡+ <ä>sZ∑ ¡ s¡ø±å ã+<Ûqä
|üP»øÏ Vü‰»¬s’ e#˚ÃkÕÔqq&É+‘√ y˚T+ ≈£L&Ü n‘·&‘ç √ bÕ≥T Äs¡´düe÷»eT+~sêìøÏ yÓfi≤fl+.
7
>±+BÛ 1917 @Á|æ˝Ÿ 15 q yÓ÷rVü‰]˝À n&ÉT>∑Tô|{Ϻq|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tìï ˝ÀeTsêCŸ dæ+>¥
nH˚ ˇø£ ˙*eT+<äT¬s’‘·T e∫à ø£*kÕ&ÉT. n‘·&ÉT ˙*eT+<äT‘√≥\øÏ e´‹πsø£+>±
ñ<ä´$TdüTÔHêï&Éì Ä bòÕø£ºØ j·T»e÷ì n‘·&ç ns¡{Ï‘√≥ q]πødæ, n‘·&ç Ç\÷¢, yêøÏ©
H˚\eT≥º+ #˚dæ, n‘·&ç ≈£î≥T+u≤ìï uÛÑj·TÁuÛ≤+‘·T*ï #˚kÕ&ÉT. n‘·&ÉT >±+BÛì ‘·q }]øÏ
e∫à ‘·q≈£î »]–q qcÕºìï ø£fi≤flsê #·÷&ÉeTì n&ç>±&ÉT. Ä eTsêï&ÉT bı<äT›H˚ï >±+BÛì ‘·q
}]øÏ rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ ˇø£ @qT>∑T |ü+|æ+#ê&ÉT. >±+BÛ eTs=ø£ Ç<ä›s¡T j·TTe˝≤j·Ts¡¢‘√

yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š14

ø£*|æ Ä @qT>∑T møÏÿ ˝ÀeTsêCŸ dæ+>¥ Á>±eTyÓTÆq »kÂ* |ü{ϺøÏ ãj·T˝Ò›sê&ÉT. ø±ì
Äπs&ÉTøÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À #·+Á<ëVæ≤j·÷ nH˚ Á>±eT+ #˚πs≥|üŒ{Ïπø, Äj·TqTï b˛©düT\T
n&ɶ–+∫ y˚TõÁùdº≥T ñ‘·Ôs¡T«\MT<ä yÓqøÏÿ rdüTø=#˚ÃkÕs¡T.
n+<äTø£ì Hê dü+<äs¡Ùq˝À yÓTT<ä≥>± Ä Á>±eT+ #·÷&Ü\qT≈£îHêïqT. Ç|ü⁄Œ&ÉT
Ä Á>±eT+˝À, nø£ÿ&É >±+BÛõì @ düú\+ <ä>∑Zs¡ n&ɶ–+#ês√ nø£ÿ&É ˇø£ kÕàs¡ø£ eT+~s¡+
ì]àdüTÔHêïs¡T. ˇø£ ˝…’ÁãØ, düe÷y˚X¯eT+~s¡+, n‹~∏ >∑Vü≤+ ≈£L&Ü ìsêàD+˝À ñHêïsTT.
>±+BÛøÏ y˚TõÁùdº≥T |ü+|æq ñ‘·Ôs¡T«\T, <ëìøÏ >±+BÛ Ç∫Ãq düe÷<Ûëq+ nø£ÿ&É ô|<ä› ô|<ä›
|òü\ø±˝À¢ #ÓøÏÿ Á|ü‹wæº+#ês¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT uÛ≤s¡rj·T ¬s’˝Ò«, |üsê´≥ø£ XÊK ;Vü‰sY ˝À s¡÷|üø£\Œq
#˚düTÔqï Champaran Circuit øÏ n~ yÓTT<ä{Ï eTõ© >± s¡÷bı+<äT‘·Tqï~.
Ä kÕàs¡ø£eT+~s¡+ #·÷kÕø£ Hê≈£î Ä Á>±e÷˙ï, Ä Á|ü»©ï ≈£L&Ü #·÷&Ü\ì|æ+∫+~.
Ä |üsê´≥ø£ ÁbÕ+>∑D+ m<äTs¡T>±H˚ ˇø£ ;<ä »Hêyêdü+ ø£ì|æ+∫+~. yêfi¯ófl eT÷wtVü‰sY
nH˚ ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q yêfi¯flì ‘Ó*dæ+~. eT÷wtV‰ü sY \T kÕ+Á|ü<ësTTø£+>± m\Tø£\T |ü≥Tº≈î£ ì,
‹ì J$+#˚ n‘·´+‘· ìs¡Tù|<ä C≤‹. Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘·+˝À yêfi¯flì ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑>± >∑T]Ô+#ês¡T
ø±ì, ;Vü‰sY ˝À yêfi¯flì ôw&É÷´\T ≈£î\+>±H˚ |ü]>∑DÏdüTÔHêïs¡ì ‘Ó*dæ+~. yêfi¯fl Çfi¯ófl
#·÷<ë›eTì Ä »Hêyêdü+˝À n&ÉT>∑Tô|{≤ºqT. nø£ÿ&É ø=+‘·eT+~ Ád”Ô|ü⁄s¡Twüß\T, e+{Ïì+&Ü
>∑T&ɶ≈£L&Ü ˝Òì eTqTwüß\T, ˇø£ ô|<ä› }s¡|ü+~ ø£fi‚ãsêìï eT<Ûä´˝À ô|≥Tº≈£îì e÷+dü+
eTTø£ ÿ \T ‘· s ¡ T ≈£ î ÿ+≥÷ ñHêïs¡ T . Ä Äyêdü e T+‘ê n‘· ´ +‘· n|ü ] X¯ ó ÁuÛ Ñ + >±q÷,
<äTs¡Z+<ÛäeTj·T+>±q÷ ñ+~. yêfi¯fl Çfi¯fl˝À¢ m˝≤ ñ+≥T+<√ #·÷<ë›eTì ˇø£ Ç+{À¢
n&ÉT>∑Tô|{≤ºqT. Ä Ç+{À¢ ‘Ó’\ dü+kÕÿs¡+ >±ì, dü¬s’q eÁdüÔ+>±ì ˝Òì ˇø£ @&Ó$Tì<˚fi¯fl
u≤*ø£ ø£qã&ç+~. ªqTe⁄« #·<äTe⁄≈£î+≥THêïyêμ nq&ç>±qT. ÄyÓT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ˝Òs¡˙, ÄyÓT
@<√ ≈£L*|üì #˚düT≈£î+≥÷ ã‘·T≈£î‘√+<äì bıs¡T–+{≤yÓT #Ó|æŒ+~. Hê≈£î nø£ÿ&É eTs=ø£
ì$Twü+ ≈£L&Ü ñ+&É˝Òqì|æ+∫+~. e&çe&ç>± nø£ÿDTí+∫ yÓqøÏÿ e#˚ÃkÕqT.
Ä ‘·sê«‘· yêfi¯fl >∑T]+∫q düe÷#ês¡+ |ü]o*düTÔ+fÒ yêfi¯fl˝À¢ nø£åsêdü´‘· πøe\+
3 XÊ‘·y˚T ñ+<ä˙, Ád”Ô\˝À #·<äTe⁄≈£îqïyêfi¯ófl q÷{ÏøÏ ˇø£s¡T ≈£L&Ü ˝Òs¡˙ ‘Ó*dæ+~.
dü«‘·+Á‘·u≤Û s¡‘+· , dü«#·Ãu¤ ≤Û s¡‘+· Ç+ø± nø£ÿ&É≈î£ #˚s˝¡ <Ò Tä . ndü\T yêfi¯fl Á|ü|+ü #·+ uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ
#Ó+~+~ ø±<äì|æ+∫+~.
#·+Á<ëVæ≤j·÷˝À ˇø£ X¯‘êã›ø±\+ eTT+<äT |üsêsTTbÕ\≈£î\ ñ‘·Ôs¡T«\ì ~Ûø£ÿ]+∫q
ˇø£ eTìwæ ø£qï ø£\\T Mfi¯fl <ëø± sê˝Ò<äì düŒwüº+>± ns¡úeTe⁄‘√+~. ø±ì <ëìøÏ me]øÏ
ø±s¡≈£î\T? mes¡T ø±s¡≈£î\H˚ b˛dtº e÷s¡º+ ø£Hêï, eTT+<äT Ä eTqTwüß*ï e÷qe⁄\T>±
ì\u…≥Tºø√&ÜìøÏ n‘·´edüs¡+>± #Ój·T´e\dæ+<˚$T≥H˚ Á|üX¯ï Hê #Ó$˝À ^ô|≥º&É+
yÓTT<ä\sTT´+~.
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 15
 ndü\T Á|üuÛÑT‘·«+ nø£ÿ&É Ä |üsê´≥ø£ eT+~sê\T ì]à+#˚ã<äT\T Ä »HêyêkÕìø=ø£
>∑Vü≤ düeTT<ëj·T+, ˇø£ ˙{ÏbÕs¡T<ä\ e´edüú, eTs¡T>∑T<=&ÉT¢, bÕsƒ¡XÊ\ Çe«&É+ eTTK´+
nì|æ+∫+~. ãVüQXÊ, Ç|ü⁄Œ&ÉT >±+BÛJ Ä Á>±e÷ìï dü+<ä]ÙùdÔ nø£ÿ&˚ ñ+&çb˛‘ê&Éì
≈£L&Ü nì|æ+∫+~.
8
Hê≈£î eTs=ø£ »Hêyêdü+ ≈£L&Ü, eT÷wtVü‰] ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~qyê]~, #·÷&Ü\ì|æ+∫+~.
H˚qT #·÷dæq #·+Á<ëVæ≤j·÷ ì ãfÒº nø£ÿ&ç ôw&É÷´\ ≈£î˝≤\ dæ‹ú >∑‘T· *ï n+#·Hê yÓjT· ´≈£L&É<Tä
nqT≈£îHêïqT. n~ ≈£L&Ü s√&ÉT¶ MT<ä Á>±eT+ ø±ø£, @<äHêï ˝À‘·≥Tº Á>±e÷ìøÏ rdüT≈£îyÓfifl¯ eTì
dü‘ê´]úì n&ç>±qT. n‘·&ÉT me¬se]H√ bò˛H√¢ dü+Á|ü~+∫ eTeTà*ï |æÁbÕ ø√؃ u≤¢≈£îøÏ
#Ó+~q Je<Ûësê eT÷wtVü≤] {À˝≤ Á>±e÷ìøÏ rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT.
Ä Á>±eT+ ø=~›>± ô|<ä› »Hêyêdüy˚T, ø±ì nø£ÿ&É ≈£L&Ü |üø±ÿ Çfi¯ófl ˝Òe⁄. ‘ê>∑T˙{Ï
e´edüú, ˇø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\ ø£ì|æ+#êsTT. ø±ì, {≤˝Ÿ kÕºsTT sêdæq≥Tº>±, <äT'K|ü&˚
yêfi¯fl <äT'U≤\T me]$ yê]y˚. á Á>±eT+˝À ≈£î≥T+u≤\T m\Tø£\T |ü≥Tº≈£îH˚ e‹ÔqT+∫
m|ü⁄Œ&√ <ä÷s¡yÓTÆ e´ekÕj·T ≈£L©\T>± ã‘·T≈£î‘·THêïs¡T. <ëìe\¢ ¬s+&ÉTe+‘·T\ eT+~øÏ
|üì <=s¡ø£ì |ü]dæú‹. |üì <=]πøyêfi¯fløÏ ≈£L&Ü @&Ü~ bı&ÉT>∑THê |üì <=s¡ø£<äT. nø£ÿ&É
ø=~›>± #·<äTe⁄≈£îqï≥Tº ø£qã&ÉT‘·Tqï ˇø£ j·TTe≈£îDÏí qTy˚«$T #˚düTÔHêïeì n&ç>±qT. n‘·&ÉT
πøs¡fi¯˝À uÛÑeqìsêàD ø±]à≈£î&ç>± |üì#˚düTÔHêïqì #ÓbÕŒ&ÉT.
Ç<˚$T <˚X¯+! m≥Te+{Ï #·<äTe⁄\T! ;Vü‰s√¢ |üì <=s¡ø£ÿ j·TTe≈£î\T πøs¡fi¯ yÓfi≤Ôs¡T.
πøs¡fi¯˝À j·TTerj·TTe≈£î\T |üì <=s¡ø£ÿ >∑˝ŸŒ¤ <˚XÊ\≈£î yÓfi≤Ôs¡T. s¡M+Á<ä≈£îe÷s¡X¯s¡à >±s¡T
nqï≥T¢>± ªyÓTT‘·+Ô uÛ≤s¡rj·TT˝Ò ˇø£ dü+#ês¡C≤‹>± e÷]b˛j·÷s¡T.μ n{≤¢ ˇø£ <˚X+¯ <˚XÊìï
ˇø£ dü+#ês¡C≤‹>± e÷]Ãq $<ë´e´edüú eTq~! Ç~ #·<äTe⁄ø±<ä˙, |æ\¢\øÏ ∫qï|üŒDTí+#˚
@<√ ˇø£ e‹Ô|üì ≈£L&Ü H˚s¡ŒeT˙ >±+BÛJ #Óù|Ô n~ eTq $<ë´y˚‘·Ô\øÏ nHê>∑]ø£+>±
ø£ì|æ+∫+~. <ëì |òü*‘·y˚T$T{À Ç|ü⁄Œ&ÉT mø£ÿ&çøÏ yÓfi¯ófl, Á|ü‹ Á>±eTeT÷, Á|ü‹ |ü≥ºDeT÷
m\T¬>‹Ô |òüTÀwædüTÔHêïsTT.
eT]ø=+‘· ùd|ü⁄ yêfi¯fl‘√ J$‘·dæú‹>∑‘·T\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&˚qT. ˇø£]<ä›] Çfi¯fl˝À¢
n&ÉT>∑Tô|{Ϻ yêfi¯fl J$‘·+ m˝≤ ñ+<√ #·÷kÕqT. ø=~›ùd|ü{øÏ Ï yêfi¯fløÏ y˚Ty˚T<√ Á|üuTÑÛ ‘·«XÊKøÏ
#Ó+~qyêfi¯fleTH˚ uÛ≤eq ø£*–, e÷ sêø£ e\¢ @<äHêï \_Û› #˚≈£Ls¡T‘·T+<˚yÓ÷qqï Äø±+ø£å
‘·˝…‘·Ô&É+ yÓTT<ä\sTT´+~. ‘·eT Á>±eT+˝À bÕsƒ¡XÊ\ e⁄qï|üŒ{Ïø° ñbÕ<Ûë´j·TT\T sês¡˙,
yêfi¯ófl ‘·eT ã<äT\T ≈£L*eTqTwüß*ï ô|{Ϻ #·<äTe⁄ #Ó|æŒdüTÔHêïs¡˙, eT<Ûë´Vü≤ïuÛÀ»q+ dü]>±
ô|≥º&É+ ˝Ò<ä˙, Ç+ø± Ç˝≤+{Ïy˚, á <˚X¯+˝À ;<äyêfi¯fl »HêyêkÕ˝À¢ $ì|æ+#˚ düeTdü´˝Ò
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š16
$ì|æ+#·&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. Ä Á>±eT+˝À C≤rj·T ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ m+<äT≈£î neT\T
»s¡>∑≥+ ˝Ò<√ ‘Ó\TdüTø√yê\ì Á|üj·T‹ï+#êqT >±˙, ndü\T Ä |ü<∏äø£+ >∑T]+#˚ yêfi¯ófl
$qï≥Tº ˝Ò<äT. Ä }]ù|s¡T Je<Ûës¡! ø±∞|ü≥ï+ sêe÷sêe⁄>±] ø£<∏ä >∑Ts=Ô∫Ã+~.
ø£[+>±+Á<ÛäqT+∫ ;Vü‰sY <ëø± <ä[‘· Je<Ûës¡ ˇø£ÿ˝≤H˚ ñ+~!
Çø£ÿ&É ≈£L&Ü qqTï >∑T#˚à <ä X¯´+ eTs=ø£{Ï ø£ì|æ+#·ø£b˛˝Ò<äT. nø£ÿ&ÉTqï Á|ü‹ eTìw”
>∑T{≤ÿ qeTT\T‘·÷H˚ ñHêï&ÉT. e÷≥ e÷≥ø° eT<Ûä´ ñeTTà‘·÷H˚ e⁄Hêï&ÉT.
Ä ¬s+&ÉT »HêyêkÕ\÷ #·÷ùd≥|üŒ{ÏøÏ Á|üD≤[ø±y˚‘·Ô\÷, Ä]úø£y˚‘·Ô\÷, @ ;Vü‰s¡T
>∑T]+∫ ÄÁø√•düTÔHêïs√ Ä ;Vü‰sYqT |üP]Ô>± #·÷ùdkÕqì|æ+∫+~.
9
eTVü‰‘êà>±+BÛ #·÷&É{≤ìøÏ ãj·T˝Ò›]q ˝ÀeTsêCŸ dæ+>¥ »kÂ*|ü{Ϻ Á>±eTdüTú&ÉT. Ä s√E
>±+BÛJ Ä Á>±e÷ìøÏ yÓfi¯fl≈£î+&ÜH˚ yÓqT~s¡>∑ e\dæ e∫Ã+~. Äj·Tq ‘·s¡|òü⁄q Ä s√E
Äj·Tq ≈£L&Ü yÓ[flq <Ûsä D
¡ <° säÛ Y u≤ãT, sêeT qe$T Á|ükÕ<é nH˚ j·TTe˝≤j·Ts¡T¢ Ä Á>±e÷ìøÏ
yÓ[fl e#êÃs¡T. ˇø£ #ê]Á‹ø£ dü+|òüT≥q≈£î ø±s¡DyÓTÆq Ä Á>±e÷ìï ≈£L&Ü #·÷dærsê\ì
Hê≈£î #ê˝≤ ã\+>± nì|æ+∫+~.
<ë+‘√ dü‘ê´]ú eTeTà*ï eTfi≤fl yÓqøÏÿ rdüT≈£îe∫Ã, eTπsy√ s¡ø£s¡ø±\ <ës¡T˝À¢
mø£ÿ&Óø£ÿ&çø√ ‹|æŒ eT<Ûë´Vü≤ï+ eT÷&ÉT>∑+≥\ y˚fi¯øÏ »kÂ*|ü{Ϻ rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT.
ªeT] Ç+‘· <ä÷s¡+ Ä s√E @qT>∑T MT<ä yêfi¯ófl m˝≤ yÓfi¯fl>∑*π>s¡Tμ nq&ç>±qT
n‘·D.íÏ
ª@qTøÏÿ Ç{≤¢ düsêÿØ s√&É¢ MT<ä Á|üj÷· DÏ+#·e\dæq nedüs+¡ ˝Ò<Tä ø£<ëμ nHêï&É‘>· ±&ÉT!
Çø£ Ä ‘·sê«‘·+‘ê n‘·&ÉT ;Vü‰sYì n_Ûe~Δ |üs¡#·&ÜìøÏ ìrwt ≈£îe÷sY #Ój·T´ì
Á|üj·T‘·ï+ ˝Ò<ä˙, Ä<ëj·Teqs¡T˝Ò¢ø£b˛sTTHê >±+BÛ $\Te\øÏ ø£≥Tºã&ç n‘·&ÉT sêÁwüº+˝À
eT<ä´ìùw<Ûä+ neT\T #˚düTÔHêï&É˙ #ÓbÕŒ&ÉT. s√&ÉT¢ ;Vü‰sY ‘·ø£åD nedüs¡eT˙, ø±ì n‘·&çøÏ
πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ ≈£L&Ü ø£*dæ sêe&É+˝Ò<ä˙ yêb˛j·÷&ÉT.
Ä Çs¡T≈£î<ës¡T˝À¢ y˚T+ »kÂ* #˚s¡T≈£îH˚≥|üŒ{ÏøÏ, |ü+&É>∑ø£fi¯‘√ yÓTs¡TdüTÔqï Á>±eTd”eT
m<äTs¡sTT´+~. nø£ÿ&É ˝ÀeTsêCŸ dæ+>¥ $Á>∑V≤ü + ≈£L&Ü ñ+~. nø£ÿ&É ~– bò˛{À rdüT≈£î+<ëeTì
dü‘ê´]ú ñã˝≤≥|ü&ܶ&ÉT>±˙, eT<Ûë´Vü≤ï+ uÛÀ»q+ $Tdü‡e&É+‘√ Á&Ó’es¡T n‘·&ç e÷≥ $H˚
|ü]dæú‹˝À ˝Ò&ÉT. »kÂ* ˇø£ }s¡T. Ä }s¡T<ë{≤ø£ ∫qï q~, Ä q~ MT<ä e+‘Óq <ë{≤ø£
e#˚Ã~ »kÂ*|ü{Ϻ.
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 17
 »kÂ* |ü{Ϻ Á>±eT+˝À Á|üuÛÑT‘·«bÕsƒ¡XÊ\ Äes¡D˝À >±+BÛ $Á>∑Vü‰ìï Á|ü‹wæ˜+#ês¡˙
<ëìï #·÷ùdÔ Ä }s¡T dü+<äsÙ¡ q |üPs¡eÔ ⁄‘·T+<ä˙ dü‘ê´]ú #Ó|Œü &É+‘√ Ä bÕsƒX¡ Ê\ yÓ‘T· ≈£îÿ+≥÷
yÓfi≤fl+. |ü+&É>∑ ø±e&É+‘√ dü÷ÿ\TøÏ ôd\e⁄. ø±ì nø£ÿ&É Ä&ÉT≈£î+≥Tqï ø=+‘· eT+~
$<ë´s¡Tú*ï |ü≥Tº≈£îì Ä dü÷ÿ\T >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêï+. n~ ¬s+&ÉT $uÛ≤>±\T.
mì$T<äe‘·s>¡ ‹∑ <ëø± ñqï m*yÓT+≥Ø bÕsƒX¡ Ê\˝À |ü~eT+~ ñbÕ<Ûë´j·TT\THêïs¡T. |æ\\¢
dü+K´ ≈£L&Ü m≈£îÿy˚. Ä Äes¡DøÏ ãj·T≥ m|ü⁄Œ&√ ø£{HºÏ ê, Ä$wüÿs¡D≈£î H√#·Tø√ø£ #ê˝≤ø±\+
bÕ&ÉT|ü&ɶ eTs=ø£ uÛÑeq+˝À Ç|ü⁄Œ&ÉT ‘=$Tà~, |ü~ ‘·s¡>∑‘·T\T q&ÉTdüTÔHêïsTT. Ä ôV’≤dü÷ÿ\T
ôdø£åq¢øÏ πøe\+ Ç<ä›πs ñbÕ<Ûë´j·TT\T. Hê≈£î Ä dü+>∑‹ $qï|ü⁄Œ&ÉT #ê˝≤ @fi¯fl øÏ+<ä≥,
KeTà+ õ˝≤¢˝À e÷s¡TeT÷\ >∑T+&Ü\ eT+&É\+˝À #·÷dæq õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ôV≤’ dü÷ÿ\T >∑Ts=Ô∫Ã+~.
Ä dü÷ÿ˝À¢ ˝≤H˚ Çø£ÿ&É ≈£L&Ü á @&Ü~ |ü<äe‘·s¡>∑‹ |æ\¢+<äs¡÷ |üØø£å ‘·|üŒ&É+ U≤j·TeTì
‘Ó*dæb˛sTT+~. ªìrwt ≈£îe÷sY n¬s®+≥T>± |ü]wüÿ]+#·e\dæq düeTdü´ s√&ÉT¢ ø±<äT, Ç˝≤+{Ï
bÕsƒ¡XÊ\\Tμ nHêïqT dü‘ê´]ú‘√.
Ä s√E Ä <ës¡eTà≥ #˚dæq >∑+{≤>∑+≥qïs¡ Á|üj·÷D+ Hê≈£î X¯s¡‘Y u≤ãT ªÁoø±+‘·μ
qe\qT |ü<˚|ü<˚ >∑Ts¡TÔ#˚dü÷Ô ñ+~. Hê\T>∑T <äXÊu≤›\ øÏ+<ä≥ Ä qe\ #·~$q|ü⁄Œ&ÉT Hê
eTqdüT˝À @ ;Vü‰s¡TqT }Væ≤+#·T≈£îHêïH√ Ä Á>±MTD ;Vü‰s¡T, Ä ù|<ä;Vü‰s¡T, ne÷sTTø£yTÓ qÆ
Ä ;Vü‰s¡T n<˚s¡÷|ü+˝À Hê ø£fi¯fleTT+<äT kÕø屑·ÿ]+∫+~. X¯s¡‘Y u≤ãT #·÷dæq ø±\+
qT+∫ Ä ;Vü‰s¡T ˇø£ÿ n&ÉT>∑T ≈£L&Ü eTT+<äT≈£î »s¡>∑˝Ò<äì|æ+∫+~.
10
H˚qT |üì#˚düTÔqï dü+düú≈£î Hê˝…&ç® bÕs¡ºqsY>± ñqï ªø±sTTHé ø£q‡\º˙‡dtμ yês¡T #·+bÕs¡Hé
õ˝≤¢˝À eT‘·‡´ø±s¡ ≈£î≥T+u≤\≈£î •ø£åD ÇdüTÔHêïs¡T. Ä •ø£åD ø±s¡´Áø£eT+ m˝≤ neT\T
»s¡T>∑T‘·Tqï<√ #·÷<ë›eTì nø£ÿDTí+∫ ‘·söÿ*j·÷ u≤¢ø˘øÏ #Ó+~q eTs¡a≤]j·÷ Á>±e÷ìøÏ
yÓfi≤fl+. n~ ∫qï eT‘·‡´ø±s¡Á>±eT+. Ä ≈£î≥T+u≤\T kÕúìø£+>± ñ+&˚ #Ós¡Te⁄˝À¢q÷,
<=s¡Te⁄˝À¢q÷, ø±\e˝À¢q÷ #˚|ü\T |ü{Ϻ J$düTÔHêïs¡T. n≥Te+{Ï e‹Ôø±s¡T\øÏ e‹Ô˝À
uÛ≤>∑+>± ˇq>∑÷&çq HÓ|’ ⁄ü D´+ m+‘·, eTq+ n<äq+>± n+~+#·e\dæq Ä<ÛTä ìø£ |ü]C≤„qyÓT+‘·
nì ‘Ó\TdüT≈£îì Ä $<Ûä+>± yêfi¯fl HÓ’|ü⁄D≤´ìï eT]+‘· n_Ûe ~Δ|üs¡#·&ÜìøÏ H˚wüq˝Ÿ dæÿ˝Ÿ
&Óe\|t yÓT+≥T ø±s=ŒπswüHé yê] düVü‰j·T+‘√ #˚|ü{Ϻq ø±s¡´Áø£eT+ n~.
y˚T+ y˚fi‚fl≥|üŒ{Ïπø ˇø£ ø±\e e&ÉT¶q Ä&ÜeT>± n+<äs¡÷ düe÷y˚X¯yÓTÆ e÷ ø√dü+
m<äTs¡T#·÷düTÔHêïs¡T. nø£ÿ&É yêfi¯fl‘√ ø=+‘·ùd|ü⁄ >∑&çbÕ+. yêfi¯fløÏ eTT+<˚ ‘Ó*dæ ñqï
$wüj·T|ü]C≤„q+ @$T{Ï, á •ø£åD e\¢ ˇq>∑÷&çq ø=‘·Ô HÓ’|ü⁄D´y˚T$T{Ï #ê˝≤eT+~ì
n&ç– ‘Ó\TdüT≈£îHêï+. eTTK´+>± eTVæ≤fi¯*ï. yêfi¯flì ñ<˚›•+∫ eNà sêì ns¡ø=s¡ Væ≤+B˝À
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š18
Hê\T>∑Te÷≥\T e÷{≤¢&˚qT. ø±ì, H˚qT $|æŒ #Ó|üŒ˝Òø£b˛sTTq Hê Vü≤<äj·÷ìï nqs¡Zfi¯yÓTÆq
uÛÀCŸ |ü⁄Ø˝À $e]dü÷Ô dü+»jYT dü‘ê´]ú eTôVA|üHê´dü+ #˚kÕ&ÉT.
Ä ø=~›ùd|üP nø£ÿ&=ø£ ñ˝≤¢düø£s¡yÓTÆq yê‘êes¡D+ HÓ\ø=+~. n|ü⁄Œ&ÉT yêfi¯fl˝À¢+∫
ˇø£ eT‘·‡´ø±s¡eTVæ≤fi¯ e÷ n+<ä]ø° sêF\T ø£{Ϻ $TsƒêsTT ‹ì|æ+∫+~. H˚HÓ|ü⁄Œ&É÷ #·÷dæ
ñ+&Éì Ä ñ‘·Ôs¡;Vü‰s¡T ≈£îÁ>±eT+˝À, eTfi≤fl eTs=ø£kÕ] yêfi¯flì ø£\TkÕÔH√ ˝Ò<√ ‘Ó*j·Tì
Ä ≈£î≥T+u≤\ eT<Ûä´, s¡øå±ã+<Ûäq+ |ü⁄D´e÷ nì H˚qT Hê k˛<ä]ì ø£\TdüTø√>∑*>±qT.
Ä eT‘·‡´ø±s¡Á>±eT+˝À Ä >∑+{≤, >∑+≥qïsê >∑&É|üø£b˛sTT ñ+fÒ, bı<äT›qï #·÷dæq
Ä eT÷wtVü‰] J$‘ê\T Hê Vü≤ <äj·÷ìï |üP]Ô>± ∫ÛÁ<ä+ #˚dæñ+&˚eqT≈£îHêïqT.
11
#·+bÕs¡Hé ñ<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+>± >±+BÛJ eT÷&ÉT bÕsƒ¡XÊ\\T ‘Ó]#ês¡T. yê{Ï˝À ˇø£{Ï
‘·÷s¡TŒ #·+bÕs¡Hé ˝À ñqï ãsêΩsê« \KHé ùdHé Á>±eT+. Ä Á>±e÷˙ï, nø£ÿ&É ñqï >±+BÛ
ÄÁX¯e÷˙ï #·÷|æ+#ê\ì dü‘ê´]ú Á|üD≤[ø£, ø±˙ »kÂ*|ü{Ϻ Á|üj·÷D+‘√ e÷≈£î düeTj·T+
$T>∑˝Ò¢<äT. Ç+ø£ |üP]Ô>± Nø£{Ï|ü&˚˝À>±, <ä>∑Zs√¢ eT¬s<Ó’Hê >±eT+ #·÷|æ+#·eT+fÒ, n‘·&ÉT
eTeTà*ï ‘·söÿ*j·÷ Á>±e÷ìøÏ rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT.
s¡øå±ã+<Ûäq+ dü+<äs¡“¤+>± #·T≥Tº|üø£ÿ\ Á>±e÷\qT+∫ eTqTwüß\T ô|<ä› m‘·TÔq
}πs–+|ü⁄>± ‘·söÿ*j·÷ yÓ’|ü⁄ kÕ>∑T‘·THêïs¡T. yêfi¯fl+<ä] #˚‘·T˝À¢q÷ áf…\T, ã˝Ò¢\÷,
>=&ɶfi¯Sfl ˝≤+{Ï Äj·TT<Ûë\÷, ø£Ás¡\÷, C…+&Ü\÷ ñHêïsTT. ne˙ï m+<äT≈£î rdüT≈£îyÓfi¯ó
ÔHêïs¡ì n&ç>±+. n~ Ä |ü+&É>∑ }πs–+|ü⁄˝À uÛ≤>∑eTì#ÓbÕŒs¡T. ø±ì, Ä }πs–+|ü⁄\T
eTVü≤àBj·TT\T n~Ûø+£ >± ñ+&˚ Á>±e÷\MT+∫ kÕ>∑T‘·T+<ä˙, #ê˝≤ kÕs¡T¢ n~ eT‘·|Tüò s¡¸D\≈£î
<ë]rdü÷Ô ñ+≥T+<ä˙, n+<äTø£ì, Ä }πs–+|ü⁄ kÕ–q+‘·ùd|üP b˛©düT\øÏ n–ï|üØø£åH˚q˙
≈£L&Ü yêfi¯ófl #ÓbÕŒs¡T. Ä }πs–+|ü⁄ yÓqø£ HÓeTà~>± e÷ ø±s¡T kÕ>∑T‘·T+fÒ, H˚H<˚ √ |ü<Vä ‰ü s√
X¯‘êã›+˝À Á|üj·÷DÏdüTÔHêïH˚yÓ÷ nì|æ+∫+~.
ø±ì ‘·söÿ*j·÷ #˚πs≥|üŒ{ÏøÏ yê‘êes¡D+ e÷]b˛sTT+~. nø£ÿ&É ñ~«>∑ï‘· ˝Ò<äT.
|ü˝…¢≥÷] C≤‘·s¡˝À ø£ì|æ+#˚ ñ˝≤¢düy˚T ñ‘ê‡Vü≤y˚T ¬øs¡{≤˝≤¢>± m–dæ|ü&ÉT‘·÷ ñ+~.
Ä e÷qedüeTT<ëj·T|ü⁄ Ä eTVü‰dü+‘√cÕìï #·÷dü÷Ô ñ+fÒ n+‘·es¡≈£L XÊØs¡ø£+>±q÷,
e÷qdæø£+>±q÷ y˚TeTT bı+~q n\dü≥q+‘ê mes√ #˚‘√Ô ‘·T&ç#˚dæq≥ºì|æ+∫+~.
‘·söÿ*j·÷ ˝À y˚T+ #·÷&Ée\dæ+~ Ä }fiÀfl ñqï |ü⁄sê‘·qyÓTÆq y˚|ü#Ó≥Tº nì
eTeTà˝≤ï #Ó≥Tº<ä>∑Zs¡≈£î rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT dü‘ê´]ú. e+<˚fi¯fl≈£î ô|’>± nø£ÿ&É ì\ã&ç ñqï
Ä y˚|ü#Ó≥Tº yÓTT<ä{À¢ ˇø£ |òü\ø£+ MT<ä Ä #Ó≥Tº #ê]Á‹ø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· sêdæ ñ+~.
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 19
 #·+bÕs¡Hé ˝À ˙*eT+<äT‘√≥\T $]$>± ô|+#˚s√E˝À¢, Ä ‘√≥\T ô|+#·&ÜìøÏ
ìsêø£]+∫q s¬ ‘’ T· *ï Ä #Ó≥TºøÏ ø£{ºÏ bòÕø£Øº j·T»e÷qT\T ø=s¡&Ü˝ÀÔ ø=fÒyº ês¡≥. Ä ù|<äs¬ ‘’ T· \
s¡ø£Ô+‘√ ‘·&çdæq Ä #Ó≥Tº >∑s¡fi¯ø£+sƒ¡T&Ó’q •e⁄&ç˝≤>± m+‘√ $cÕ˙ï, $cÕ<ë˙ï ‘·q˝À
<ë#·T≈£î+~ nì Ä |ü\ø£ MT<ä sêdæ ñ+~. n<˚ #Ó≥Tºø+Ï <ä 1917 Ä>∑dTü qº 4 q eTVü‰‘êà>±+BÛ
#·+bÕs¡Hé $#ês¡D ø£$T{° eTT+<äT Ä s¬ ‘’ T· *ï Vü‰»s¡T |ü]∫ yê] yêp„à˝≤*ï $ì|æ+#ês¡ì
≈£L&Ü Ä |ü\ø£ MT<ä sêdæñ+~. n{≤¢ ˇø£ s¬ ‘’ T· düe÷»+ nqTuÛ$Ñ +∫q <ëkÕ´ìø°, kÕ~Û+∫q
$eTTøÏÔø° ≈£L&Ü kÕøÏå>± ì*∫q Ä y˚|ü#Ó≥Tºì #˚‘·T˝ÀÔ ‘êø±qT. ø±ì n~ #ê\<äì|æ+∫+~.
¬s+&ÉT#˚‘·T\÷ Ä #Ó≥Tº#·T≥÷º #ê|æ eTqkÕsê ì\TyÓ˝≤¢ Vü≤‘·TÔ≈£îHêïqT.
12
>±+BÛJ dü‘ê´Á>∑Vü≤+ #˚|ü{Ϻq ø±\+˝À #·+bÕs¡Hé ˝À yÓ÷rVü‰]‘√ bÕ≥T uÒ‹j·÷ ≈£L&Ü
uÛ≤>∑+>± ñ+&˚~. Ç|ü⁄Œ&É~ |ü•ÃeT #·+bÕs¡Hé õ˝≤¢≈£î eTTK´πø+Á<ä+>± ñ+~. n|üŒ{À¢
nø£ÿ&É düuŸ &ç$»q˝Ÿ y˚TõÁùd≥º T Ä|òd” Tü ñ+&˚~. >±+BÛJ b˛sê≥+ yÓ÷rVü‰Ø õ˝≤¢ y˚TõÁùd≥º T
ø±sê´\j·T+‘√ yÓTT<ä\sTTq|üŒ{Ïø°, ‘·sê«‘·s√E˝À¢ n<ä+‘ê uÒ‹j·÷˝ÀH˚ n~Ûø£uÛ≤>∑+
ø=qkÕ–+~. ˙*eT+<äT‘√≥\÷, ˙*eT+<äT ø={≤s¡÷¢ uÒ‹j·÷ #·T≥Tº|üø£ÿ\H˚ n‘·´~Ûø£+>±
ñ+&É≥y˚T n+<äT≈£î ø±s¡D+.
yÓTT<äDTí+N ≈£L&Ü uÒ‹j·÷ yÓ÷rVü‰Ø ø£Hêï ô|<ä› |ü≥ºD+>±H˚ ñ+≥÷ e∫Ã+~. n~
ìC≤ìøÏ ˇø£ ∫qï dü«<˚o dü+kÕúq+. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT yÓTT|òüT˝Ÿ #·Áø£es¡TÔ\ kÕeT+‘·T\T>± $$<Ûä
sê»e+XÊ\T Ä ÁbÕ+‘êìï bÕ*+#êsTT. ádæ+º &çj÷· ø£+ô|˙ bÕ\q yÓTT<ä\j·÷´ø£, ø£+ô|˙
‘√ »]–q j·TT<äΔ+˝À n|üŒ{Ï sêE z&çb˛sTT nø£ÿDTí+∫ bÕ]b˛j·÷&ÉT. ø±ì n+‘·
e÷s¡TeT÷\ ÁbÕ+‘êìï ‘êeTT dü«j·T+>± |ü]bÕ*+#·˝ÒeTì ‘Ó\TdüT≈£îqï ø£+ô|˙ eTfi≤fl
Ä sêEì ˇ|æŒ+∫ ‹]– rdüT≈£îe∫à ‘·eT »MT+<ës¡T>± ìj·T$T+#·T≈£îHêïs¡T. 1857
kÕ«‘·+Á‘·´ dü+Á>±eT ø±\+˝À Ä »MT+<ës¡T ø£+ô|˙øÏ |üP]Ô düV‰ü j·TdüV≤ü ø±sê\T n+~+#ê&ÉT.
Çø£ >±+BÛJ dü‘ê´Á>∑V≤ü ø±\+ Hê{Ïø,Ï Ä sê»e+XÊìøÏ yês¡dTü \T ˝Òøb£ ˛&É+‘√, Ä »MT+<ëØ
ø√sYº Ä|òt yêsY¶‡ dü+s¡ø£åD˝À ñ+&˚~. ˇø£ dæ$˝Ÿ düØ«düT n~Ûø±] <ëìøÏ y˚TH˚»s¡T>±
ñ+&˚yê&ÉT. >∑‹+∫q »MT+<ës¡T ∫qïuÛ≤s¡´, eTVü‰sêD°>± |æ\eã&ÉT‘·÷ eTsê´<ä\T
n+<äT≈£îH˚~>±ì, ÄyÓTøÏ Ä mùdº≥T ìs¡«Vü≤D˝À @ e÷Á‘·+ ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ ñ+&˚~ ø±<äT.
19 e X¯‘êã›+ ∫e]s√E˝À¢, uÒ‹j·÷ sêCŸ >± |æ\eã&˚ Ä mùdº≥T ô|<ä› yÓTT‘·Ô+˝À
n|ü⁄Œ\ bÕ\e&É+‘√, Ä ãTTDuÛ≤s¡+ qT+∫ ãj·T≥|ü&É{≤ìøÏ ‘·q uÛÑ÷eTT*ï ô|<ä› m‘·TÔq
Á_{Ïwt, j·T÷s√|æj·THé bÕ¢+≥s¡¢≈£î Bs¡Èø±\ ÁbÕ‹|ü~ø£q ©EøÏ Ç#˚Ãdæ+~. Ä bÕ¢+≥s¡T¢ Ä
uÛÑ÷eTT˝À¢ ø=+‘· dü«j·T+>±q÷, #ê˝≤ uÛ≤>∑+ kÕúìø£ ¬s’‘·T\‘√ øö\T|ü<äΔ‹˝Àq÷
˙*eT+<äT‘√≥\T ô|+|üø£+ #˚|ü{≤ºs¡T. Ä øö\T ˇ|üŒ+<ë\T u…+>±˝Ÿ øö\T<ëØ #·≥º+
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š20
Á|üø±s¡+ q&ç#$˚ . ø±ì, ø£\ø£‘êÔ øÏ #ê˝≤ <ä÷s¡+˝À ñqï+<äTe˝≤¢, e÷s¡TeT÷\ ÁbÕ+‘·eTsTT
q+<äTe˝≤¢, Ä ˙*eT+<äT ô|+|üø+£ nq‹ø±\+˝ÀH˚ s¬ ‘’ T· |”&øÉ £ e´ekÕj·T+>± e÷]b˛sTT+~.
‘·eT MT<ä HêHê{Ïø° ô|s¡T>∑T‘·Tqï ìs¡“+<Ûëìï Á|ü‹|òTü {Ïd÷ü Ô s¬ ‘’ T· \T m|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT ‹s¡>ã∑ &ÉT‘·÷H˚
ñHêïs¡T. Ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T¢ Á|ü<Ûëq+>± uÒ‹j·÷ #·T≥Tº|üø£ÿ\ Á>±e÷˝À¢H˚ dü+uÛÑ$+#êsTT. ø±ì
Ä Væ≤+kÕ‘·àø£ Á|ü‹|òüT≥q Ä ¬s’‘·T*ï eT]+‘· ≈£î+>∑Bk˛Ôe∫Ã+~. Ä H˚|ü<∏ä´+˝À >±+BÛJì
#·+bÕs¡HéøÏ s¡eTàì |ü≥Tºã{Ϻq sêCŸ ≈£îe÷sY X¯óø±¢ nH˚ ¬s’‘·T uÒ‹j·÷ düMT|ü+˝Àì eTTs¡∞
ãsêΩsê« Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q ¬s’‘·TH˚.
n+<äTø£ì H˚qT Hê dü+<äsÙ¡ q˝À ø£˙dü+ s¬ +&ÉT s√E˝ÒHê uÒ‹j·÷ ˝À >∑&bÉ Õ\qT≈£îHêïqT.
ø±ì, H˚qT πø{≤sTT+#·T≈£îqï Hê\T>∑Ts√E˝À¢q÷ Ç+ø£ ¬s+&ÉT s√E˝Ò $T–*q+<äTe\¢,
uÒ‹j·÷˝À ˇø£ÿs√E e÷Á‘·y˚T ‹s¡>±\˙, eTØ eTTK´yÓTÆq düú˝≤\T e÷Á‘·y˚T #·÷&Ü\˙
nqT≈£îHêïqT.
k˛eTyês¡+, n+fÒ Ä>∑düTº 27 e ‘˚B bı<äT›H˚ï y˚T+ yÓ÷rVü‰ØqT+∫ ãj·T\T<˚]
uÒ‹j·÷ yÓfifl‚ ≥|üŒ{Ïøπ |ü<øä =+&ÉT>∑+≥\T ø±y=dü÷+Ô ~. uÒ‹j·÷ õ˝≤¢ $<ë´XÊU≤~Ûø±] ‘·s|¡ ⁄üò q
eTH√CŸ ≈£îe÷sY nH˚ ˇø£ Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT e÷ ø√dü+ uÒ‹j·÷˝À m<äTs¡T#·÷dü÷Ô
ñHêï&ÉT. y˚TeT‘·DÏí ø£\TdüTø√>±H˚ Hê ñ<˚›X¯´+ $e]+∫, düeTj·T+ ‘·≈£îÿe⁄+~ ø±ã{Ϻ,
y˚Ty˚T$T #·÷ùdÔ u≤>∑T+≥T+<√ n‘·&ç ìs¡j í ÷· ìπø e~˝ÒkÕqT. n|ü⁄Œ&É‘&· TÉ eTeTà*ï yÓTT<ä≥>±
ã+<ëeHé nH˚ Á>±e÷ìøÏ rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT.
13
uÒ‹j·÷ qT+∫ ã+<ëeHé |ü~øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À ñ+~. uÒ‹j·÷ øÏ #Ó+~q Á|üC≤|ü‹
$TÁX¯ nH˚ ˇø£ C≤rjÓ÷<ä´eT Hêj·T≈£î&ÉT >±+BÛJ Á|üuÛ≤yêìøÏ ˝ÀHÓ’ >±+BÛ ùdyê dü+|òtT nH˚
ˇø£ dü+düúqT kÕú|æ+#ê&ÉT. $<ä´ >∑T]+∫ >±+BÛJ Á|üø£{Ïdü÷Ô e∫Ãq n_ÛÁbÕj·÷\|ü{≤¢,
#˚|ü{Ϻq Á|üjÓ÷>±\|ü{≤¢ Äø£]¸‘·T&Ó’, 1939 ˝À ã +<ëeHé ˝À ˇø£ yês¡+ s√E\ bÕ≥T
C≤rj·T kÕúsTT $<ë´ dü<ädüT‡ ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. eTH√CŸ ≈£îe÷sY e÷≈£î <ë]bı&ÉT>∑THê,
Ä #·]Á‘· n+‘ê ø£fi¯fl≈£î ø£{Ϻq≥Tº #Ó|üPÔH˚ ñHêï&ÉT. Ä dü<ädüT‡øÏ Vü‰»¬s’q|ü⁄Œ&ÉT, >±+BÛJ,
ã+<ëeHé ¬s’˝Ò« ùdºwüHé <ä>∑Zs¡ ¬s’\T ~– nø£ÿDTí+∫ <ë<ë|ü⁄ Äs¡TøÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À ñqï
Ä bÕsƒX¡ Ê\<ëø± ø±*q&Éøq£ yÓfi≤fls¡˙, Ä s√E Ä <ë]bı&ÉT>∑THê Á|ü»\T Ä <ë]bı&ÉT>∑THê
|üP\T »\T¢‘·÷ kÕ«>∑‘·+ |ü*ø±s¡˙ #ÓbÕŒ&ÉT. yês¡+ s√E\bÕ≥T »]–q Ä dü<ädüT‡˝À
&Ü.sêCÒ+Á<ä Á|ükÕ<é, ø£|ü˝≤˙\‘√ bÕ≥T m+<äs√ Vü‰»s¡j÷· ´s¡˙, Ä #·sá \T yÓTT‘·+Ô >±+BÛJ
n<Ûä´ø£å‘·H˚ »]>±j·T˙ ≈£L&Ü #ÓbÕŒ&ÉT.
Ä dü<dä Tü ‡ »]–q #√≥T Ç|ü⁄Œ&ÉT nH˚ø£ $<ë´\j·÷\ düeTT<ëj·T+>± $\dæ\T¢‘√+~.
Ä dü<dä Tü ‡øÏ ‘·qqT s¡eTàì ÄVü‰«ì+∫q|ü⁄Œ&ÉT >±+BÛJ n+^ø£]dü÷,Ô ‘êqT nø£ÿ&çøÏ e#˚Ã≥|üŒ{Ïøπ
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 21
nø£ÿ&˚<äHêï ø=+‘· ø£ wæ ø±s¡´s¡÷|ü+ <Ûä]+∫ ñ+&Ü\ì wüs¡‘·T $~Û+#ês¡T. n+<äTø£ì,
Á|üC≤|ü‹ $TÁX¯ Ä dü<ädüT‡ ÁbÕs¡+uÛÑ+ ø±e&ÜìøÏ eTT+<˚ nø£ÿ&=ø£ bÕsƒ¡XÊ\ ‘Ó]#ês¡T.
>±+BÛJ Á|ü‹bÕ~+∫q qsT÷ ‘ê©+ Á|üø±s¡+ @sêŒ≥T #˚dæq Ä bÕsƒ¡XÊ\*ï ãTìj·÷B
bÕsƒX¡ Ê\\ì |æ\TkÕÔsT¡ . Ä s√E ‘Ó]∫q nø£ÿ&É ‘Ó]∫q Ä yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï ãTìj·÷B bÕsƒX¡ Ê\
Ç|üŒ{Ïø° |üì#˚dü÷Ô ñ+~.
Ä bÕsƒ¡XÊ\ #·T≥÷º #Ós¡≈£î‘√≥\T. 1939 ˝À ÁbÕs¡+_Û+∫q Ä bÕsƒ¡XÊ\ mH√ï
ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\T #·$ #·÷dæ+~. |ü<˚fi¯fl øÏ+<ä≥, <ë<ë|ü⁄>± eT÷dæy˚‘· n+#·T\≈£î #˚s¡T≈£îqï Ä
bÕsƒ¡XÊ\ì ø=+<äs¡T j·TTe≈£î\T dü«#·Ã¤+<ä+>± uÛÑTC≤\¬ø‘·TÔ≈£îì eTfi≤fl |ü⁄qs¡T<äΔ]+#ês¡T.
Hê\T¬>’<˚fi¯fl øÏ+<ä≥, uÒ‹j·÷ õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡T nqTø√≈£î+&Ü Ä bÕsƒ¡XÊ\ dü+<ä]Ù+∫q|ü⁄Œ&ÉT,
Ä ø£ wæ n‘·&ç ø£+≥|ü&ç+~. n‘·&ÉT <ëìï Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ ø√dü+ nø£ÿ&=ø£ ø£düTÔsê“ >±+BÛ
u≤*ø± $<ë´\j·T+ eT+ps¡T #˚kÕ&ÉT. <ë+‘√ Ç|ü⁄Œ&Ü bÕsƒ¡XÊ\˝À $<ë´s¡Tú\ dü+K´
400 ô|q’ <ë{Ï+~. ø±ì, Á|üuTÑÛ ‘·«+ qT+∫ ñbÕ<Ûë´j·TT ˝…es¡÷ ˝ÒsT¡ . dü«#·Ã+¤ <ä+>± |üì#˚dTü qÔ ï
Ä ø±s¡´ø£s¡Ô\øÏ q÷´&Ûç©¢øÏ #Ó+~q >±+BÛ düà ‹ dü$T‹ yês¡T ˇø=ÿø£ÿ]øÏ HÓ\øÏ 6500
y˚‘·q+ #Ó*¢düTÔHêïs¡T.
Ç|ü⁄Œ&ÉT Ä bÕsƒ¡XÊ\ |üP]ÔkÕúsTT ãTìj·÷B bÕsƒ¡XÊ\>± |üì#˚j·Tø£ b˛sTTq|üŒ{Ïø°,
¬s+&ÉT $•wü˜yÓTÆq n+XÊ˝À¢ ‘·øÏÿq bÕsƒ¡XÊ\\ø£Hêï Á|ü‘˚´ø£+>± ñ+~. yÓTT<ä{Ï~, Ç|ü⁄Œ&Éø£ÿ&É
uÀ~ÛdüTÔqï ñbÕ<Ûë´j·TT\+<äs¡÷ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT Ä bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú˝Ò. eTs=ø£{Ï, yêfi¯fl+‘ê ‘·eT
|æ\¢*ï ‘·eT bÕsƒ¡XÊ\˝ÀH˚ #˚]Œ+∫ #·<äTe⁄#Ó|ü⁄ÔHêïs¡T.
Ä bÕsƒ¡XÊ\˝À qqTï >±&ÛÉ+>± Äø£≥Tº≈£îqï~ Ä bÕsƒ¡XÊ\ dü+<äs¡Ù≈£î\ ]õdüºs¡T. Ä
|ü⁄düÔø£+˝À yÓTT<ä{Ï dü+‘·ø£+, eTVü‰‘êà >±+BÛJ~! 8-5-1939 q Äj·Tq Ä bÕsƒ¡XÊ\˝À
n&ÉT>∑Tô|{≤ºs¡T. ‘·<ë~>± Ä bÕsƒ¡XÊ\qT dü+<ä]Ù+∫ ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\T sêdæqyêfi¯fl˝À¢
>∑es¡ïs¡T¢ ñHêïs¡T, eTTK´eT+Á‘·T\THêïs¡T, ø£˝ø… sº£ T¡ ¢ ñHêïs¡T. &Ü.sêCÒ+Á<ä Á|ükÕ<é, Ç+~sê>±+BÛ
≈£L&Ü ñHêïs¡T. nìï{Ïø£Hêï eTTK´yÓTÆq $wüj·T+, n+<äT˝À 1939 qT+∫ 2018 <ëø±
dü+<äs¡Ù≈£î\T Ä bÕsƒ¡XÊ\ |üìrs¡T MT<ä Á|üø£{Ï+∫q dü$es¡yÓTÆq n_ÛÁbÕj·÷\THêïsTT.
ªMT≈£î ‘Ó\TdüTHê, Ç~ e{Ϻ ]õdüºs¡T ø±<äT, ˇø£ #ê]Á‹ø£ |üÁ‘·+μ nHêïqT Ä
ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√. ªBìï kÕÿHé #˚sTT+#·+&ç. |ü_ø¢ ˘ &=yÓTHÆ é ˝À ô|≥º+&ç. Ç~ ˇø£ $<ë´Á|üj÷Ó >∑+
‘ê\T≈£î mì$T~ <äXÊu≤›\ #·]Á‘·μ nì ≈£L&Ü #ÓbÕŒqT yêfi¯fløÏ.
yêfi¯ófl qqTï ≈£L&Ü Ä |ü⁄düÔø£+˝À Hê n_ÛÁbÕj·T+ sêj·TeTHêïs¡T. >±+BÛJ, H˚q÷
≈£L&Ü Ä bÕsƒ¡XÊ\ì dü+<ä]Ù+#êeT˙, Äj·Tq dü+‘·ø£+‘√ yÓTT<ä˝…’q Ä ]õdüºs¡T˝À H˚qT
≈£L&Ü dü+‘·ø£+ #˚j·TuÀ‘·THêïqì nì|æ+#·>±H˚ Hê efi¯fl+‘ê »\<ä]+∫+~.

yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š22

 eTs=ø£ dü+>∑‹ ≈£L&Ü Hê≈£î düTŒ¤]+∫+~. ˇø£ ÁbÕ<∏$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\ |ü≥¢ Ç+‘· eT≈£îÿe,
Ç+‘· ÁX¯<äΔ á s√E eTq+ }Væ≤+#·>∑\e÷? Ç|üŒ{Ï eTq Hêj·T≈£î\T, eTq $<ë´y˚‘·Ô\T
yÓT>∑˝À e÷ìj·÷ø˘‡. Mfi¯fløÏ yÓsTT´ mø£sê\ düú\+˝À y˚˝≤~eT+~ $<ë´s¡Tú\ø√dü+ @sêŒ≥T
#˚ùd $X¯«$<ë´\j·÷\T e÷Á‘·y˚T $<ë´\j·÷\T>± ø£ì|ækÕÔsTT. ˇø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\qT
dü+<ä]Ù+#·&É+˝À ñ+&˚ ñ<˚«>∑+ m≥Te+{Ï<√ Mfi¯fl≈£î ‘Ó*j·TH˚ ‘Ó*j·T<äT.
Ä bÕsƒ¡XÊ\ n+‘ê ø£\j·T‹]>±qT. nø£ÿ&É >±+BÛJ #Ûêj·÷∫Á‘· Á|ü<äs¡Ùq ≈£L&Ü
ñ+~. nø£ÿ&É yÓTTqï{Ï<ëø± |üì#˚dæq Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ã~© MT<ä yÓ[flb˛e&É+‘√
Ç|ü⁄Œ&ÉT |æ\¢\øÏ eT<Ûë´Vü≤ïuÛÀ»q+ n+<ä&É+ ˝Ò<äT. |æ\¢\T e ‹Ô$<ä´˝À uÛ≤>∑+>± U≤B
dü+#·T\T ‘·j·÷s¡T #˚düTÔHêïs¡T ø±ì, yê{Ïì ø=H˚yêfi¯ófl ˝Òs¡T. ô|’>± e ‹Ô|üì kÕeTÁ– >∑~˝À
<=+>∑\T |ü&É≥+‘√, $T–*q kÕeTÁ–ì ;s¡Tyê˝À <ë#˚kÕs¡T.
‹]–e#êÃø£, Ä bÕsƒ¡XÊ\qT ˇø£ C≤rj·TkÕúsTT Á|ü‹uÛ≤bÕsƒ¡XÊ\>± r]Ã~<˚› Ä˝À#·q
#Ój·T´eT˙, nìï{Ïø£Hêï eTT+<äT eT<Ûë´Vü≤ïuÛÀ»q+ |ü⁄qs¡T<äΔ]+#·eT˙ ;Vü‰sY $<ë´XÊK≈£î
˝ÒK\T sêkÕqT.
14
ãè+<ëeHé qT+∫ ‘·s¡Tyê‹ Á>±e÷ìøÏ ãj·T˝Ò›] eT<Ûä´˝À qVü≤sY ø£{Ÿ >∑+CŸ ˝À uÛÀ»q+
#˚kÕ+. n<=ø£ ∫qï|ü≥ºD+. Ç|ü⁄Œ&ÉT #·¬øÿs¡ |ü]ÁX¯eT πø+Á<ä+>± ñ+~. qVü≤sY ø£{Ÿ >∑+CŸ
qT+∫ ãj·T˝Ò›sêø£ eT<Ûä´˝À eTH√CŸ eTeTà*ï kÕ‘·«]j·÷ Á>±eT+ <ä>∑Zs¡ ÄbÕ&ÉT. sêCŸ
≈£îe÷sY X¯óø£¢ dü«Á>±eTyÓTÆq eTTs¡∞ ãsêΩsê« nø£ÿ&çøÏ <ä>∑Zs√¢H˚ ñ+~. X¯óø£¢ kÕ‘·«]j·÷˝À
≈£L&Ü ø=+‘· e´ekÕj·T+ #˚ùdyê&ÉT. y˚TeTT Ä–q#√≥, n‘·&ç ù|s¡TMT<ä ˇø£ ø£fi≤XÊ\
HÓ\ø=*Œ ñ+~. Ä ÁbÕ+>∑D+˝À sêCŸ ≈£îe÷sY X¯óø£¢ $Á>∑Vü≤+, n‘·&çøÏ ‘√&ÉT>± ì*∫q
dü+‘Y sö‘Y nH˚ eTs=ø£ kÕ«‘·+Á‘·´ jÓ÷<ÛäT&ç $Á>∑Vü≤+ ≈£L&Ü ñHêïsTT.
eTH√CŸ ≈£îe÷sY ì ø£\TdüT≈£îqï Ä yÓTT<ä{Ï s¬ +&ÉT eT÷&ÉT >∑+≥˝À¢H˚ n‘·&øç Ï #·+bÕs¡Hé
#·]Á‘· ø£s¡‘·˝≤eT\ø£+ nì ns¡úeTsTTb˛sTT+~.
ª#·+bÕs¡Hé dü‘ê´Á>∑Vü≤+ e\¢ rHé ø£‹j·÷ s¡<ä›sTT+~ >±˙, ¬s’‘·T ãTTD uÛ≤s¡+ @MT
‘·>∑Z˝Ò<ä˙, Ä b˛sê≥+ e\¢ ì»+>± ˇq>∑÷&ç+~ @MT ˝Ò<ä˙ ø=ìï $eTs¡Ù\T #·~yêqT,
MTπseT+{≤s¡T?μ nq&ç>±‘·DÏí.
ªkÕsY, #·+bÕs¡Hé n+fÒ rHé ø£‹j·÷ ˇø£ÿfÒ ø±<äT. ndü\T n~ #ê˝≤ ∫qï <√|æ&û.
Ä s√E˝À¢ ¬s’‘·T\T s¡ø£s¡ø±\ \+#ê\T, e÷eT÷fi¯ófl eTT≥º#Ó|üŒe\dæ ñ+&˚~. yÓTT‘·Ô+ 52
s¡ø±\ |üqTï\T. ñ<ëVü≤s¡DøÏ, sêCŸ ≈£îe÷sY X¯óø£¢ dü+>∑‘˚ rdüTø√+&ç. n‘·&ÉT bÕ˙ ø£sêà nì
Ç]π>wüHé |üqTï ø£≥ºe\dæ e#˚Ã~. n‘·&ç bı˝≤\øÏ ˇø£ÿ #·Tø£ÿ ˙s¡TbÕs¡ø£b˛sTTHê Ä |üqTï
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 23
ø£≥øº ‘£ ù· |Œ~ø±<äT, m+<äT≈£î ø£{≤º* nì n&ç–‘˚ n‘·&ç Ç+{Ï˙, bı˝≤˙ï H˚\eT≥º+ #˚ùdkÕs¡T.
>±+BÛJ e∫Ãq<ëø± Ç<˚ |ü]dæ‹ú . #·+bÕs¡Hé dü‘ê´Á>∑V≤ü + e\¢ ì»+>± @$T y˚T\T »]–+<√
‘Ó*j·÷\+fÒ MTs¡T e+<˚fi¯fl øÏ+<ä{Ï #·+bÕs¡Hé m˝≤+{Ï<√ ‘Ó\TdüT≈£îì rsê*μ nHêï&ÉT.
n|ü⁄Œ&É‘·&ÉT eTeTà*ï ;Û‹Vü≤sê« rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. qVü≤sY ø£{Ïj·÷ >∑+CŸ qT+∫ H˚bÕ˝Ÿ
dü]Vü≤<äT›˝À¢ _Ûø£˙ ‘√Ø ¬s’\T e÷s¡Z+ MT<ä ñqï ∫qï Á>±eT+ n~. uÒ‹j·÷ qT+∫ <ë<ë|ü⁄
ns¡yÓ’ øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À ñ+~. nø£ÿDTí+∫ 20 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À H˚bÕ˝Ÿ dü]Vü≤<äT›.
Væ≤e÷\j·÷\ u≤Vü≤´ ø£ø£å´˝Àì dæyê*ø˘ |üs¡«‘·ÁX‚DÏ nø£ÿDTí+∫ ø£ì|ædü÷Ô ñ+~.
Ä e÷s¡TeT÷\ |ü˝≥¢… ÷s¡T >±+BÛJì ø£{|ºÏ &ü d˚ +æ ~. Äj·Tq nø£ÿ&=ø£ bÕsƒX¡ Ê\ ‘Ó]#ês¡T.
#·+bÕs¡Hé ñ<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+>± Äj·Tq ÁbÕs¡+_Û+∫q eT÷&ÉT bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ n<=ø£{Ï. ø±ì,
Væ≤e÷\j·÷\ n+#·T˝À¢ì Ä kÂ+<äsê´ìøÏ Äø£]¸‘·T&Ó’ Äj·Tq Ä bÕsƒ¡XÊ\ ‘Ós¡e˝Ò<äT.
n|üŒ{À¢ nø£ÿ&çøÏ <ä>∑Zs¡˝À ñqï nyÓ÷˝≤« ˝Àì ˙*eT+<äT bòÕø£ºØ j·T»e÷ì nyÓ÷àHé
n‘·´+‘· Á≈£Ls¡‘ê«ìøÏ ù|s¡Tô|&Éy¶ ê&ÉT. sêCŸ ≈£îe÷sY X¯óø£¢ ˝≤+{Ïyê&çH˚ n‘·&TÉ uÛj Ñ T· ÁuÛ≤+‘·TDÏí
#˚kÕ&É+fÒ, ‘·øÏÿqyêfi¯fl |ü]dæú‹ m˝≤ ñ+&˚<√ }Væ≤+#·Tø√e#·TÃ. Ä Á|ü»*ï uÛÑj·Ts¡Væ≤‘·T*ï
#˚j÷· \+fÒ, yêfi¯flì #Ó‘’ q· ´e+‘·T*ï #˚j÷· \+fÒ, ˇπø ˇø£ÿ e÷s¡+Z nø£ÿ&É bÕsƒX¡ Ê\ ‘Óse¡ &ÉyT˚
nqT≈£îHêïs¡T >±+BÛJ. ;Û‹Vü≤sê« n+fÒ uÛÑj·÷ìï b˛>=fÒº~ nH˚ ns¡ú+ m˝≤q÷ ñ+~.
dü¬s«+{Ÿ‡ Ä|òt Ç+&çj·÷ kıôd’{°øÏ #Ó+~q k˛e÷ì, ne+‹ø± u≤sTT >√K˝Ò, eTVü≤<˚yé
<˚XÊsTT e+{Ï yês¡T nø£ÿ&É ñ+&ç Ä bÕsƒ¡XÊ\ q&çbÕs¡T. ìC≤ìøÏ Ä bÕsƒ¡XÊ\ ˇø£ HêHé
bòÕs¡à˝Ÿ $<ë´\j·T+. |æ\¢\T, Ád”Ô\T, ejÓ÷e <äTΔ\T n+<ä]ø° nø£ÿ&É #·<äTe⁄ #Óù|Œyês¡T.
eTH√CŸ eTeTà*ï yÓTT<ä≥ ;Û‹Vü≤sê«˝Àì >±+BÛ ÄÁX¯e÷ìøÏ rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. ÁbÕNq
‘·b˛eHê*ï ‘·\|æ+#˚ $<Ûä+>± ô|<ä› ô|<ä› #Ó≥¢˙&É˝À¢ HÓ\ø=qï Ä ÄÁX¯eT+ qqTï düãs¡à‹
ÄÁX¯eT+ ø£Hêï m≈£îÿe Äø£≥Tº≈£î+~. nø£ÿ&=ø£ nìs¡«#·˙j·TyÓTÆq Á|üXÊ+‘·‘· n\eTT≈£îì
ñ+~. k˛eTyês¡+ Ä ÄÁX¯e÷ìøÏ ôd\e⁄ ø±e&É+‘√ eTT+<äT e÷≈£î Á|üy˚X¯+ <=s¡ø£˝Ò<äT.
ø±ì eTH√CŸ me¬se]H√ |ü≥Tº≈£îì Ä ÄÁX¯eT+, n+<äT˝À ≈£î{°s¡+ ‘êfi≤\T ‘Ó]|æ+#ê&ÉT.
e+<˚fi¯ófl>± dü+s¡øÏå+#·T≈£î+≥÷ edü÷Ôqï Ä ≈£î{°s¡+ yÓTT<ä{À¢ ˇø£ |üs¡íXÊ\. <ëìï ˙*eT+<äT
bòÕø£ºØ j·T»e÷ì nyÓ÷àHé ˇø£ sêÁ‹ ‘·>∑\u…fÒºj·T&É+{À <ëìï ‹]– |üø±ÿ ø£≥º&É+>±
ì]à+#ês¡T. Ä ≈£î{°s¡+˝À >±+BÛ yê&çq edüTÔe⁄\‘√ bÕ≥T ns¡T<Ó’q bòı{À\T ≈£L&Ü
ñHêïsTT. C≤rjÓ÷<ä´e÷ìøÏ #Ó+~q unsung heroes ˝À ˇø£¬s’q ne+‹ø£u≤sTT >√K˝Ò
bòı{Àì nø£ÿ&˚ yÓTT<ä{ÏkÕ] #·÷&É>∑*>±qT.
Ä ÄÁX¯eT+ ndü‘ê´ìï düVæ≤+#·<ä˙, #·+Á<äX‚KsY bÕ<äj·÷Á‘· yÓTT<ä\T ô|{Ϻq|ü⁄Œ&ÉT,
nø£ÿ&É #˚dqæ yê>±›Hê\qT eT]Ãb˛j·÷&É˙, n+<äTøπ #·]Á‘· n‘·DíÏ |üøÿ£ ≈£î HÓfdºÒ +æ <ä˙ #ÓbÕŒ&ÉT
eTH√CŸ. n<˚ |ü]dæú‹ Á|üdüTÔ‘·+ \\÷¢ Á|ükÕ<é øÏ ≈£L&Ü m<äTs¡sTT+<äHêï&ÉT.
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š24
 15
;ÛÛ‹Vü≤sê« ÄÁX¯eT+ qT+∫ eTH√CŸ eTeTà*ï ;Û‹Vü≤sê« bÕsƒ¡XÊ\≈£î rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. nø£ÿ&É
Ç|ü⁄Œ&ÉT mì$T<√ ‘·s¡>∑‹<ëø± q&ÉTdüTÔqï~. mì$T~ eT+~ ñbÕ<Ûë´j·TT\÷, 350 eT+~øÏ
ô|’>± |æ\¢\÷ ñHêïs¡T. bÕsƒ¡XÊ\ >√&É\ MT<ä >±+BÛJ dü‘ê´Á>∑Vü≤ ñ<ä´e÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q
eTTK´yÓTqÆ |òTü {≤º\T ∫Á‹+∫ ñHêïsTT. Ä bÕsƒX¡ Ê\≈£î nqTã+<Û+ä >± u≤*ø£\ ø√dü+ ø£d÷ü sÔ ê“
>±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·T+ HÓ\ø=˝≤Œs¡T. ãVüQXÊ ø£dü÷Ôsê“ >±+BÛ ù|s¡TMT<ä <˚X¯eT+‘·{≤
kÕú|æ+∫q ¬ø.õ._.$˝À¢ Ç≥Te+{Ï bÕsƒ¡XÊ\ Ç<=ø£ÿfÒ ø£<ë nqT≈£îHêïqT. m+<äTø£+fÒ,
dü‘ê´Á>∑V≤ü +˝À uÛ≤>∑+>± ø£d÷ü sÔ ê“ ≈£L&Ü á Á>±eT+˝À ñ+&É≥y˚T ø±≈£î+&Ü, á bÕsƒX¡ Ê\˝À
eTVæ≤fi¯\ø°, |æ\¢\ø° X¯ó∫X¯óÁuÛÑ‘·\>∑T]+∫ bÕsƒê\T #ÓbÕŒs¡T ≈£L&Ü.
eTH√CŸ Á|üdüTÔ‘·+ Ä bÕsƒ¡XÊ\˝ÀH˚ &Ó|ü⁄´fÒwüHé MT<ä |üì#˚düTÔHêï&ÉT. Ä ÁbÕ+‘·+˝À
<∏ës¡÷ nH˚ ˇø£ –]»q ‘Ó>∑ ìedædü÷Ô ñHêïs¡ì, n+<äTø£ì Ä ÁbÕ+‘êìï <∏ës¡÷ Vü‰{Ÿ
n+{≤s¡˙ eTH√CŸ #ÓbÕŒ&ÉT. Ä bÕsƒ¡XÊ\˝À mquÛ…’ XÊ‘·+ eT+~ <∏ës¡÷ u≤*ø£\T, $T–*q
yêfi¯ófl eT÷wtVü‰] ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q u≤*ø£\T! yÓqø£ã&ɶ ≈£î˝≤\˙, ‘Ó>∑\˙ $<ë´>∑+<Ûä+
m{≤¢ e÷s¡Ã>∑\<√ eTs=ø£kÕ] nø£ÿ&É ìs¡÷|üD nsTT´+~. H˚Hê eTT+<äT s√E #·+Á<ëVæ≤j·÷˝À
#·÷dæHê Ä nHê<∏ä u≤*ø£øÏ ≈£L&Ü Ç≥Te+{Ï bÕsƒ¡XÊ\˝À Á|üy˚X¯+ <=]øÏ ñ+fÒ, ÄyÓT
J$‘·y˚T e÷]b˛>∑\<äT ø£<ë.
n<˚$T{À ‘Ó©<äT>±˙, á <˚X¯+˝À H˚ì|üŒ{Ï<ëø± yÓ[flq Á|ü‹#√{≤, düVü‰´Á~ qT+∫
˙\–s¡T\<ëø± H˚q÷Væ≤+#·≈£î+&ÜH˚ –]»qT\T Hê≈£î ‘ês¡dü|ü&ÉT‘·÷H˚ ñHêïs¡T, ∫e]øÏ,
Çø£ÿ&É, á Væ≤e÷\j·T |üs¡«‘·ÁbÕ+‘·+˝À ≈£L&Ü.
H˚Hê |æ\¢\‘√ e÷{≤¢&˚qT. uÛÑ$wü´‘·TÔ >∑T]+∫q yêfi¯fl ÄX¯j·÷\T, ø£\\T, ø£\Œq\T
n&ç– eTØ #Ó|æŒ+#·T≈£îHêïqT. n|ü⁄Œ&ÉT ø=+<äs¡T |æ\¢\T ‘·eT –]»q uÛ≤wü˝À, eT÷wtVü‰Ø
uÛ≤wü˝À bÕ≥\T bÕ&Üs¡T. Ä ‘·sê«‘· |æ\¢\+‘ê ø£*dæ ˇø£ uÛÀCŸ|ü⁄Ø C≤q|ü<ä ^‘·+ bÕ&Üs¡T.
Hê≈£î Ä ø£åD≤q e÷ ‘êfi¯flbÕ˝…+˝ÀH√, uÀj·TbÕ&ÉT˝ÀH√ ˇø£ –]»q ÄÁX¯eTbÕsƒ¡XÊ\≈£î
yÓ[flqfÒº nì|æ+∫+~. Væ≤e÷\j·÷\ n+#·T\<ëø± yÓ[fl H˚qT #·÷dæ+~ eTfi≤fl Hê dü«»HêH˚ï,
Hê dü«Á>±e÷H˚ï.
16
y˚TeTT ‹]– uÒ‹j·÷ øÏ ãj·T˝Ò›sê+. _ÛK˙ <∏√Ø qT+∫ uÒ‹j·÷ øÏ yÓfi‚fl <ë]. Ä <ë]˝À
eTH√CŸ _ÛK˙ <∏√Ø >∑T]+∫ #Ó|üPÔ, <ëì ndü\T ù|s¡T _Û≈£åî kÕúes¡+ nì #ÓbÕŒ&ÉT. dæ<ëΔs¡ú
>ö‘·eTT&ÉT ø£|æ\edüTÔ qT+∫ dü‘ê´ìï nH˚«wæk˛Ô, Ä <ës¡eTàfÒ edü÷Ô _ÛK˙ <∏√Ø <ä>∑Zπs ‘·q
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 25
sê»eÁkÕÔ*ï |ü]‘·´õ+#ê&É˙, ‹]– eTfi≤fl >±+BÛJ J$‘·+˝À ≈£L&Ü Çø£ÿ&˚ n≥Te+{Ï
dü+|òüT≥q »]–+<ä˙ #ÓbÕŒ&ÉT.
ˇø£s√E >±+BÛ, ø£düTÔsê“ X¯ó∫ X¯óÁuÛÑ‘·\ >∑T]+∫ Ç+{Ï+{Ïø° ‹s¡T>∑T‘·÷ Á|ü»*ï
#Ó‘’ q· ´e+‘·T*ï #˚dTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ Ç+{Ï<>ä sZ∑ ¡ ˇø£ n‘êÔ, ø√&É\÷ ø£qã&ܶsì¡ , ø±ì, yê]<ä]› ø°
ø£≥Tºø√&ÜìøÏ Ns¡ ˇø£fÒ ñqï+<äTe\¢, ˇø£sT¡ ãj·T{Ïø=ùd,Ô eTs=ø£sT¡ ˝À|ü˝Ò ñ+&çb˛j·÷s¡˙,
Ä dü+>∑‹ ‘Ó*dæq >±+BÛJøÏ #Ó|üŒ˝Òì nXÊ+‹øÏ ˝Àqj·÷´s¡˙, n{≤¢+{Ï eTqTwüß\+<ä]ø°,
e+{Ïì+&Ü ø£≥Tºø√&ÜìøÏ eÁdüÔ+ \_Û+#˚<ëø±, ‘êqT ≈£L&Ü dü>∑+ >∑T&ɶ eT≥Tπø <Ûä]+#ê\ì
Ä s√CÒ ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïs¡˙ #ÓbÕŒ&ÉT.
H˚qT bÕ{≤ï˝À n&ÉT>∑Tô|{Ϻq|üŒ{ÏqT+#˚ >±+BÛ q&ç∫q <ë], ãT<äTΔ&ÉT q&ç∫q <ë]
Hê eTT+<äT ø£ì|æd÷ü Ô ñHêïsTT. á kÕ]øÏ >±+BÛ|<ü +ä∏ ˝À |üjT· ì<ë›eT˙, eTs√kÕ] ãT<äT&Δ TÉ
‹]–q ‘êe⁄˝À¢ dü+#·]<ë›eT˙ nqT≈£îHêïqT. ø±ì, Çø£ÿ&çøÏ e#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ, >±+BÛ<ëØ,
ãT<äTΔ&ç <ëØ ˇø£<ëì‘√ ˇø£{Ï ø£*dæb˛j·÷sTT.
ªá dü+|òüT≥q mø£ÿ&É »]–+~? Ä }¬s+‘· <ä÷s¡+˝À ñHêï düπs, yÓ[fl #·÷&Ü\ì
ñ+~μ nHêïqT n‘·ì‘√.
eTH√CŸ ∫s¡Tqyê«&ÉT. ª@ }s¡ì #Ó|üŒqT? yÓTT‘·Ô+ |ü•ÃeT #·+bÕs¡Hé ˝Àì Á|ü‹
}fiÀflq÷ á ø£<∏ä $ì|ædüTÔ+~μ nHêï&ÉT.
ªÁ|ü»\T #Ó|ü⁄Œ≈£î+≥THêïsê á $wüj·÷\T? Ç|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&ÜHê?μ nq&ç>±qT.
ªkÕsY,Ç≥Te+{Ï$ ˇø£{Ï ø±<äT, e+<ä˝≤~ ø£<∏ä\T #Ó|ü⁄Œ≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T >±+BÛJ
>∑T]+∫. n≥Te+{Ï$ eTTô|’Œ <ëø± ø£<∏ä\T ùdø£]+∫ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ n+<ä#˚kÕqT, ‘·«s¡˝À
|ü⁄düÔø£s¡÷|ü+˝À sêuÀ‘·THêïsTT ≈£L&Üμ nHêï&É‘·&ÉT.
17
Á|ü‹ ÁbÕ+‘·+ ˝Àq÷ ˇø£ #·]Á‘·ø±s¡T&ÉT+{≤&ÉT. n‘·&ÉT #·]Á‘· |ü⁄düÔø±\T sêj·T&ÉT. #ê]Á‹ø£
dæ<ëΔ+‘ê\T #·~$ ñ+&Éøb£ ˛e#·Tà ≈£L&Ü. >∑‘+· ˝À dü+uÛ$Ñ +∫q dü+|òTü ≥q˝À¢ $$<Ûä bÕÁ‘·\T
ìs¡«Væ≤+∫qyêfi¯fl˝À¢ n‘·&ÉT me] |üø£åeT÷ eVæ≤+#·&ÉT. ø±ì, n‘·&ç <ë«sê eT≥Tπø
Ä ÁbÕ+‘· #·]Á‘· >∑T]+∫q dü‘´· + eTq≈£î uÀ<Û|ä &ü TÉ ‘·T+~. n‘·DíÏ ø£\TdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·yT˚
Ä ÁbÕ+‘·+, Ä Á|üC≤˙ø£+ >∑‘·+˝À m≥Te+{Ï #·]Á‘·qT s¡÷bı+~+#·T≈£îHêïs√ eTq≈£î
‘˚≥‘Ó\e¢ Te⁄‘·T+~. uÒ‹j·÷˝À H˚qT ø£\TdüT≈£îqï ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT eTH√CŸ ≈£îe÷sY n≥Te+{Ï
#·]Á‘·ø±s¡T&ÉT.

yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š26

 n‘·&çøÏ #ê˝≤ ∫qï ∫qï $esê\T ≈£L&Ü ‘Ó\TdüT. n$ >∑‘· e+<˚fi¯ófl>± ;Vü‰sY
m≥Te+{Ï kÕe÷õø£-sê»ø°j·T |ü]D≤e÷\øÏ ˝Àqe⁄‘·÷ ñqïB, Ä |ü]D≤e÷\ yÓqø£
mø£ÿ&√ düT<ä÷s¡+>± e+<˚fi¯fl øÏ+<ä≥ >±+BÛJ Çø£ÿ&É dü+#·]+∫q nqTuÛÑyê\ eTTÁ<ä˝…˝≤
ñHêïjÓ÷ n‘·&ÉT ‘·q¬ø’ ‘êqT yÓ‘·T≈£îÿ+≥THêï&ÉT, b˛\TÃ≈£î+≥THêï&ÉT.
y˚TeTT ;Û‹Vü≤sê«qT+&ç uÒ‹j·÷ ãj·T˝Òsπ› |üŒ{Ïøπ u≤>± bı<äTb› ˛sTT+~. y˚TeTT eT¬sø£ÿ&Ü
Ä– #·÷&É{≤ìøÏ düeTj·T+ ≈£L&Ü ˝Ò<äT. n+<äTø£ì n‘·&ÉT y˚TyÓTTdüTÔqï <ë]˝ÀH˚ $$<Ûä
düú˝≤©ï, Á>±e÷©ï #·÷|ædü÷Ô, yê{Ï #·]Á‘· #Ó|ü⁄Œ ø=#êÃ&ÉT. n‘·&ÉT $e]+∫q yê{Ï˝À¢
eT÷&ÉT Á>±e÷\ >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+#ê*.
yÓTT<ä{~Ï , |üsk¡ Õ ø√{°øÏ #Ó+~q eT]ƒj÷· Á>±eT+. o‘·˝Ÿ sêsTT dü«Á>±eT+. #·+bÕs¡Hé
˝À >±+BÛJ n&ÉT>∑Tô|≥º&ÜìøÏ ‘=$Tà<˚fi¯fl eTT+<äT n+fÒ 1908 ˝À uÒ‹j·÷ #·T≥Tº|üø£ÿ\
¬s’‘·T\T ˙*eT+<äT ìs¡“+<Ûä+>± ô|+#·e\dæ sêe&ÜìøÏ e´‹πsø£+>± ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚kÕs¡T.
n+<äT≈£î yêfi¯fløÏ <Ûs’Ó ´¡ + q÷]b˛dæ Ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T≈£î Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤+∫qyê&ÉT. ˙*eT+<äT
ô|+|üø±ìøÏ e´‹πsø£+>± n‘·&ÉT ¬s’‘·T*ï dü+|òüT{Ï‘·|ü]∫q+<äT≈£î >±qT , Á|üuÛÑT‘·«+ n‘·&çøÏ
¬s+&ÉTqïπsfi¯ófl ø±sê>±s¡•ø£å‘√ bÕ≥T »]e÷Hê ≈£L&Ü $~Û+∫+~.
¬s+&Ée Á>±eT+ kÕ؃ ø√؃øÏ #Ó+~q #ê+<é ãs¡yê. Ä Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q >∑T˝≤uŸ ùwø˘
˙*eT+<äT bòÕø£ºØ j·T»e÷qT\MT<ä ‹s¡s¡>∑ã&ɶ+<äT≈£î Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+ n¬swüߺ #˚dæC…’˝À¢
∫Á‘·V≤æ +dü\øÏ >∑T]#˚d+æ ~.nsTTHê ≈£L&Ü n‘·&TÉ ‘·q b˛sê≥+ Ä|ü˝<Ò Tä . 1911 ˝À nsTT<äe
C≤]® |ü{≤º_Ûùwø£+ ‘·sê«‘· uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT $H√<ëìøÏ y˚{≤&É{≤ìøÏ #·+bÕs¡Hé
e#êÃ&ÉT. Äj·Tq Á|üj·÷DÏdüTÔqï ¬s’\T qVü≤sY ø£{Ïj·÷ >∑+CŸ ùdºwüH√¢ Ä–q|ü⁄Œ&ÉT ˙©eT+<äT
‘√≥\T ô|+#·T‘·Tqï ¬s’‘·T\T ‘·eT ø£cÕº\T #Ó|ü⁄Œø√&É+ ø√dü+ yê]øÏ >∑T˝≤uŸ ùwø˘ ˇø£ $»„|æÔ
|üÁ‘·+ sêdæ#êÃ&ÉT. ø±ì Ä ¬s’‘·T\T C≤]® #·Áø£e]Ôì ø£\e≈£î+&Ü b˛©düT\T Äù|kÕs¡T. <ë+‘√
Ä ¬s’‘·T\T ô|<ä› m‘·TÔq ìHê<ë\T #˚kÕs¡T. Ä ns¡T|ü⁄\T #·Áø£e]ÔøÏ $ì|æ+#êsTT, ny˚$T≥ì
n&ç>±&ÉT. ªÇø£ÿ&ç Á|ü»\T MT≈£î »j·T»j·T<Ûë«Hê\T |ü\T≈£î‘·THêïs¡Tμ nì #ÓbÕŒs¡T
Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±s¡T\T Äj·Tq‘√! Á|ü‹|òüT≥q\T, $»„|ü⁄Ô\T, Væ≤+dü $|òü\eTj·÷´ø£H˚ #·+bÕs¡Hé
¬s’‘·T\T >±+BÛJ yÓ’|ü⁄ #·÷kÕs¡T. n˝≤ #·÷dæqyêfi¯fl˝À¢ >∑T˝≤uŸ ùwø˘ ≈£L&Ü ñHêï&ÉT!
Çø£ eT÷&Ée Á>±eT+ dæ]kÕ«. nø£ÿ&É ø£|æ˝Ÿ <˚yé sêjYT nH˚ ˇø£ kÕúìø£ C≤rjÓ÷<ä´eT
Hêj·T≈£î&ÉT uÛÑ>∑‘Y dæ+>¥ øÏ ø=Hêïfi¯ófl ÄÁX¯j·T$T#êÃ&ÉT. nø£ÿ&ÉT+&É>±H˚ uÛÑ>∑‘Y dæ+>¥ j·TT<äΔ+
#˚j·T&É+˝À yÓT\≈£îe\T H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. ªn+<äTø£H˚ #·+bÕs¡Hé øÏ eTVü‰‘êà>±+BÛ‘√ bÕ≥T
uÛÑ>∑‘Y dæ+>¥ ù|s¡T ≈£L&Ü düe÷q+>± >∑Ts¡TÔ+&çb˛sTT+~. e÷ uÒ‹j·÷˝À #·÷&É+&ç, Á|ü‹
≈£L&É*˙ nsTT‘˚ uÛÑ>∑‘Y dæ+>¥ #Íø˘ n+{≤s¡T ˝Ò<ë u≤|üP #Íø˘ n+{≤s¡Tμ nHêï&ÉT eTH√CŸ
≈£îe÷sY.
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 27
 18
düeTj·T+ ñ+&ç ñ+fÒ Ä eT÷&ÉT Á>±e÷\÷ ≈£L&Ü #·÷dæ ñ+&˚yêDÏí. ø±ì, eTH√CŸ <äwæº
y˚πs #√≥ ñ+~. n‘·&ÉT e÷≈£î Ä Nø£{À¢H˚ ˝Ö]j·÷ q+<äHé |òüTsY #·÷|æ+#·&ÜìøÏ
ñ‘ê‡Vü≤|ü&ÉT‘·THêï&ÉT.
˝Ö]j·÷ q+<äHé |òüTsY uÒ‹j·÷ qT+∫ <ë<ë|ü⁄ eTTô|’Œ øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À ñqï
Á>±eT+. nø£ÿ&É nXÀ≈£î&ÉT ì\u…{qºÏ ˇø£ XÊdüq dü+Ô uÛ+Ñ ñ+~. ãT<äT&› ç J$‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q
Á|ü‹ eTTK´ dü\ú +˝Àq÷ nXÀ≈£î&ÉT •˝≤dü+Ô uÛ≤\T Á|ü‹wæ+º #ê&ÉT. n≥Te+{Ï Á>±e÷\øÏ ª˝Ö]j·÷μ
(düÔ+uÛÑ+ ø£*–q) nH˚ ˇø£ $X‚wüD+ #˚] ñ+≥T+~. eTH√CŸ eTeTà*ï Ä Nø£{À¢H˚ q+<äHé
|òüTsY nXÀø£ •˝≤düÔ+uÛÑ+ <ä>∑Zs¡≈£î rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT.
n|ü⁄Œ&˚ ÁXÊeD #·+Á<äT&ÉT ñ<äsTTdü÷Ô ñHêï&ÉT. ‘=* C≤eTT #·+Á~ø£\T Ä düÔ+uÛÑ+
MT<ä |ü&ÉT‘·÷ ñHêïsTT. Ä eTdüø£ yÓHÓï\ yÓ\T>∑T˝À eTH√CŸ e÷≈£î Ä düÔ+uÛÑ+ MT<ä
n\+ø£s¡D˙, Áu≤V”≤à *|æ XÊdüqHê˙ï #·÷|æ+#ê&ÉT. yê{Ï‘√ bÕ≥T Ä düÔ+uÛÑ+ MT<ä 18 e
X¯‘êã›+˝À mes√ b˛øÏØ\T sêdüT≈£îqï ‘·eT ù|s¡T¢ ≈£L&Ü ø£ì|ædüTÔHêïsTT. Ä düÔ+uÛÑ+ #·T≥÷º
<ë<ë|ü⁄ eTTô|’Œ q\uÛÑjÓ÷´ dü÷ÔbÕ\T ãj·T≥|ü&ܶj·T˙, n<ä+‘ê ˇø£ ÁbÕs¡úHêdüú\+>± ñ+&ç
ñ+&˚<ä˙ eTH√CŸ #ÓbÕŒ&ÉT.
Ä ‘·sê«‘· n‘·&ÉT eTeTà*ï Ä }fiÀflH˚ eTs=ø£ yÓ’|ü⁄ HÓ\ø=qï ˇø£ uÖ<äΔ dü÷ÔbÕìøÏ
rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. n~ dü÷|Ô yü T˚ ø£qTø£ nj·TT´+fÒ Á|ü|+ü #·+˝Àì uÖ<äΔ dü÷bÔ Õ\ìï+{Ï˝À n‘·´+‘·
m‘Ó’Ôq dü÷Ô|ü+ n<˚ nsTT ñ+≥T+~. ø±˙, Ä dü÷Ô|ü+ #·T≥÷º ô|<ä› ø£+<äø£+, Ä dü÷ÔbÕìï
‘·$«q|ü⁄Œ&ÉT ø£qã&ɶ neX‚cÕ*ï ã{Ϻ ø=+<äsT¡ #·]Á‘·ø±s¡T\T <ëH=ïø£ ø√≥>±q÷, #êD≈£î´&ÉT
n&ÉT>∑Tô|{Ïqº eTVü‰|ü<àä q+<äT&ç ø√≥ n<˚ nsTT ñ+≥T+<ä˙ uÛ≤$düTHÔ êïs¡ì eTH√CŸ #ÓbÕŒ&ÉT.
@yÓTÆq|üŒ{Ïø°, ˝Ö]j·÷ q+<äHé |òüTsY ˝À ãT<äTΔ&ç düà ‹ø£Hêï eTÚs¡´ e+XÊìøÏ #Ó+~q #·]Á‘·
H˚ m≈£îÿe b˛>∑T|ü&ç ñ+<äì|æ+∫+~.
19
uÒ‹j·÷ e#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ u≤>± bı<äT›b˛sTT+~. Ä }fiÀfl #ê˝≤ düú˝≤˝Ò #·÷&Ü\ì
eTT+<äqT≈£îHêïqT>±˙, Çø£ Ä sêÁ‹ y˚fi¯ Vü≤C≤Ø eT˝Ÿ <Ûäs¡àXÊ\ ˇø£{° #·÷|æùdÔ #ê\HêïqT
e÷ e÷s¡<Z ]ä Ù‘√. >±+BÛJ uÒ‹j·÷ ˝À ñqïHêïfi¯Sfl Vü≤C≤Ø eT˝Ÿ <Ûsä à¡ XÊ\˝ÀH˚ ìyêdüeTTHêïs¡T.
n|üŒ{À¢ n~ s¬ +&É+‘·dTü \Ô uÛeÑ q+. ô|’ n+‘·dTü øÔ Ï #˚sπ yÓT≥¢ eT\T|ü⁄˝À ˇøÏ+‘· U≤∞dü\ú eTT+fÒ
>±+BÛJ <ëH˚ï ‘·q ø±sê´\j·T+>± e÷s¡TÃ≈£îì |üì#˚dTü ≈£îH˚yês¡ì sêCÒ+Á<ä Á|ükÕ<é sêkÕ&ÉT.
Ä uÛÑeqeT÷, Ä yÓT≥÷¢, Ä ø±sê´\j·TeT÷ m˝≤ ñ+{≤jÓ÷ #·÷<ë›eTì Ä‘·‘·>± yÓ[flq
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š28
Hê≈£î ˇø£ •~∏\uÛÑeqeT÷, #·T≥÷º ndü+U≤´ø£yÓTÆq cÕ|æ+>¥ ø±+ô|¢≈£î‡\÷ ø£ì|æ+#êsTT.
Ç|ü⁄Œ&ÉT Ä <Ûäs¡àXÊ\ düú\+ @<√ ø√s¡Tº πødüT˝À ∫≈£îÿ≈£î+<ä˙, n+<äTø£ì <ëìï |üP]Ô>±
eT÷ùdkÕs¡˙ eTH√CŸ #ÓbÕŒ&ÉT. Ä ø√s¡Tº πøùd ˝Òø£b˛j·TT+fÒ, Ä •~∏\+ ≈£L&Ü $T–*
ñ+&˚~ ø±<äT, nø£ÿ&É ≈£L&Ü cÕ|æ+>¥ ø±+ô|¢≈£î‡\T e#˚Ãdæ ñ+&˚$. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT Ä <Ûäs¡àXÊ\
m<ä≥ ˇø£ #Ós¡Te⁄ ñ+&˚<ä˙, ‘êqT Ä #Ós¡Te⁄˝À kÕïq+ #˚dæ, >±+BÛJì ø£\TdüT≈£îH˚yêDí˙
sêCŸ ≈£îe÷sY X¯óø£¢ ‘·q &Ó’Ø˝À sêdüT≈£îHêï&Éì eTH√CŸ #ÓbÕŒ&ÉT. H˚ì+‘·<ëø± #·÷dæq Ä
<Ûäs¡àXÊ\ @ bò˛{§ì ã{Ϻ ≈£L&Ü nø£ÿ&É ˇø£ #Ós¡Te⁄+&˚<äì ‘Ó*j·TH˚ ‘Ó*j·T<äT. n+<äTø£H˚
ˇø£ ÁbÕ+‘·+ >∑T]+∫ ‘Ó*j·÷\+fÒ mìï |ü⁄düÔø±\T #·~$Hê, mìï bòı{À\T #·÷dæHê
dü]b˛<äT. dü«j·T+>± nø£ÿ&ÉøÏ yÓfi≤fl*, Ä kÕúì≈£î\‘√ e÷{≤¢&Ü*, eTs√ <ë] ˝Ò<äT.
Ä <Ûsä à¡ XÊ\ #·÷ùd≥|üŒ{Ïøπ sêÁ‹ ‘=$Tà~ >∑+≥\T ø±y=dü÷+Ô ~. Á|üj÷· D+˝À e÷≥\
eT<Ûä´˝§ H˚qT ª˙˝Ÿ <äs¡ŒDY ªHê≥ø£+ >∑T]+∫ n‘·&ç‘√ Á|ükÕÔ$+#êqT. u…+>±˝À¢ ˙*eT+<äT
s¬ ‘’ T· \T nqTuÛ$Ñ +∫q ø£&>É +∑ &É¢ MT<ä Bq ã+<ÛTä yÓTÁÆ ‘· sêdæq ª˙˝Ÿ <äsŒ¡ DYμ (1860) >∑T]+N,
áX¯«s¡#·+Á<ä $<ë´kÕ>∑sY Ä Hê≥ø£+ #·÷dü÷Ô n+<äT˝À ©qyÓTÆb˛sTT ùdºJ MT<ä bòÕø£ºØ
j·T»e÷ì bÕÁ‘· b˛wædüTÔqï q≥T&çMT<äøÏ ‘·q ø±*#Ó|ü⁄Œ $düs¡&É+ >∑T]+N Á|ükÕÔ$+#êqT.
ø±ì, eTH√CŸ Hêø£Hêï ˇø£ X¯‘êã›+ eTT+<äTHêï&ÉT. ˙˝Ÿ <äsŒ¡ DY |ü+<=$Tà<√ X¯‘ê_› Hê≥ø£eT˙,
Ç|ü⁄Œ&ÉT ‘·q $TÁ‘·T&Ó’q ˇø£ düVü‰jÓ÷bÕ<Ûë´j·TT&ÉT ~yêø£sY sêjYT nH˚ n‘·&ÉT #·+bÕs¡Hé
dü‘ê´Á>∑Vü≤+ >∑T]+∫ ª˙© Ä>¥μ (2018) nH˚ Hê≥ø£yÓTTø£{Ï sêkÕ&É˙ #ÓbÕŒ&ÉT. nø£ÿ&ç‘√
Ä>∑≈î£ +&Ü Ä $TÁ‘·T&çøÏ bò˛Hé #˚dæ eTØ |æ*|æ+∫ e÷≈£î |ü]#·jT· + #˚kÕ&ÉT. n‘·&ç #˚‘T· \MT<äH˚
Ä Hê≥ø£+ Á|ü‹ ˇø£{Ï Hê≈£î ãVüAø£]+#ê&ÉT.
20
y˚T+ <Ûäs¡àXÊ\qT+&ç ãj·T˝Ò›] eTH√CŸ ì n‘·&ç Ç+{Ï<ä>∑Zs¡ ~+|ü&ÜìøÏ yÓfi¯óÔ+&É>±, ˇø£
≈£L&É*<ä>sZ∑ ¡ ˇø£ ø±+dü´$Á>∑V≤ü + $<äT´B›||ü ⁄ü yÓ\T‘·Ts√¢ ‘·fi‘¯ fi· ˝¯ ≤&ÉT‘·÷ ø£ì|æ+∫+~. ªn<Óe]
$Á>∑Vü≤+?μ nq&ç>±qT eTH√CŸ ì.
ª>√bÕ˝Ÿ dæ+>¥ H˚bÕ©μ nHêï&ÉT.
ªø£$ ø£<ëμ nHêïqT. Hê ∫qï|ü⁄Œ&ÉT ôV’≤dü÷ÿ˝À¢ Væ≤+B bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À n‘·&ç ø£$‘·
#·~$q≥Tº >∑Ts=Ô∫Ã+~.
ªe{Ϻ ø£$ ø±<äT , ^‘√+ ø± sêCŸ ≈£îe÷sYμ nHêï&ÉT. ªø±ì ã‹øÏq+‘·ø±\+ <äTs¡“s¤ y¡ TÓ qÆ
ù|<ä]ø£+ #·$#·÷kÕ&ÉT. Çø£ÿ&˚ uÒ‹j·÷˝ÀH˚ |ü⁄{≤º&ÉT. ø±ì bÕ{≤ï˝À ˇø£ ø£$düy˚Tàfi¯q+˝À
bÕ˝§Zq&ÜìøÏ yÓ[fl nø£ÿ&˚ eTs¡D+Ï #ê&ÉT. n‘·&ç eT‘·<V˚ ‰ü ìï rdüT≈£îsêe&É+ ø√dü+ uÒ‹j·÷˝À
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 29
ô|<ä›eTqTwüß\T #·+<ë\T y˚düTø√e\dæ e∫Ã+~μ nì ≈£L&Ü #ÓbÕŒ&ÉT.
ªø±ì n<äT“¤‘·yÓTÆq ø£$, dæìe÷˝À¢ ≈£L&Ü bÕ≥\T sêkÕ&ÉTμ nì #ÓbÕŒ&ÉT. ªn‘·&ÉT
ì»+>±H˚ ^‘√+ ø± sêCŸ ≈£îe÷sYμ nì eTs√kÕ] #ÓbÕŒ&ÉT eTH√CŸ ‘·q Ç+{Ï<ä>∑Zs¡ ~>∑T‘·÷.
‹]– e#êÃø£ >∑Ts¡TÔô|≥Tº≈£îì eTØ >√bÕ˝Ÿ dæ+>¥ H˚bÕ© dæìe÷ bÕ≥˝ÀÔ düVü‰ n‘·&ç
ø£$‘·«+ #·~yêqT. n‘·&ÉT sêdæq ˇø£ dæìe÷ bÕ≥ì ªdü¢yéT &Ü>¥ $T©j·T˙sYμ dæìe÷˝À
dü÷sY <ëdt ^‘·+>± ù|s=ÿHêïs¡ì >√bÕ˝Ÿ dæ+>¥ ≈£îe÷s¡T&ÉT ø√s¡Tº˝À πødüT y˚kÕ&Éì ≈£L&Ü
#·~yêqT. ø±ì, Ä ^‘·+ #·~$q ‘·sê«‘·, Ä bÕ≥ì dü÷sY <ëdt ^‘·+>± bıs¡|ü&É≥+
>√bÕ˝Ÿ dæ+>¥ H˚bÕ©øÏ ∫Á‘·Á|ü|+ü #·+ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü n]Œ+∫q ìyê[ nì|æ+∫+~. ì»+>±H˚
dü÷sY <ëdt yêDÏ kÕúsTTì n+<äT≈£îqï ^‘·eT~ nì|æ+∫+~. #·÷&É+&ç:
<äs¡ÙHé <√ |òüTqXÊ´yéT Hê<∏é yÓ÷Ø Ä+œj·÷ bÕ´d” πs..
eT+~sY-eT+~sY eT÷s¡‘Y ‘˚Ø, |òæsY ;Û q BUÒ dü÷s¡‘Y ‘˚Ø
j·TT>¥ ;‘˚, Hê ÄsT÷ $T\Hé ø° |üPs¡qe÷d” πs ..
<äs¡ÙHé <√ |òüTqXÊ´yéT Hê<∏é yÓ÷Ø Ä+œj·÷ bÕ´d” πs..
<ë«sY <äj·÷ ø± »uŸ ‘·÷ UÀ˝Ò, |ü+#·yéT düTsY y˚Tñ >∑÷+>± uÀ˝Ò
n+<Ûë <˚UÒ, \+>∑&Ü #·˝Ÿ ø£sY |üVüQñ#˚ ø±o πs ..
<äs¡ÙHé <√ |òüTqXÊ´yéT Hê<∏é yÓ÷Ø Ä+œj·÷ bÕ´d” πs..
bÕ˙ |” ø£sY bÕ´dt ãTs¡a≤eP, HÓ’qHé ø√ ¬ø’ùd düeTs¡a≤eP .
Ä+UŸ $T#Í© #Û√&√ nuŸ ‘√, |òüT{Ÿ-|òüT{Ÿ yêd” πs ..
<äs¡ÙHé <√ |òüTqXÊ´yéT Hê<∏é yÓ÷Ø Ä+œj·÷ bÕ´d” πs..
21
#·+bÕs¡Hé j·÷Á‘·˝À ∫e]s√E. yÓ÷rVü‰Ø #·T≥Tº|üø£ÿ\ eT]ø=ìï Á>±e÷\T #·÷&Ü\˙,
eTTK´+>± ãsêΩsê« \KHé ùdHé ˝À >±+BÛJ HÓ\ø=*Œq bÕsƒ¡XÊ\ #·÷&Ü\˙ nqT≈£îHêïqT.
ø±˙ Hê‘√ e∫Ãq Hê düôVA<√´– Ä•wt yÓ’XÊ* #·÷&Ü\ì eTqdüT|ü&ܶ&ÉT. <ë+‘√
‘Ó\¢yês¡TC≤eTTH˚ ˝Ò∫ Á|üj·÷D+ yÓTT<ä\Tô|fÒº+.
e÷ Á|üj·÷D+˝À yÓTT<ä≥ y˚T+ πødü]j·÷ dü+<ä]Ù+#˚+. πødü]j·÷ >∑T]+∫ e÷≈£î
yÓTT<ä{Ïs√EH˚ yÓ÷rVü‰]˝À dü+»jYT dü‘ê´]ú #Ó|æŒô|{≤º&ÉT. Ç|ü⁄Œ&ÉTqïyê{Ï˝À n<˚ n‹ô|<ä›
uÖ<äΔ dü÷Ô|üeTì #ÓbÕŒ&ÉT.

yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š30

 øπ dü]j·÷ ˇø£|⁄ü Œ&ÉT øπ dü|⁄ü ‘·eÔ TH˚ |ü≥D
º +. <ëìø£<˚ ˇø£ ∫qï >∑D‘·+Á‘·+ ø±˙, ‘·sê«‹
s√E˝À¢ ø√dü\ »q|ü<+ä Ä >∑D‘·+Á‘êìï ÄÁø£$T+#·T≈£î+~. dæ<ëΔsú¡ >ö‘·eTT&ÉT Ç\T¢ $&ç∫ô|{Ϻ
‘·q Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T #Ó|üŒ>∑\ >∑Ts¡Te⁄*ï nH˚«wæk˛Ô πødü|ü⁄‘·Ô |ü≥ºD≤ìøÏ #˚]q|ü⁄Œ&ÉT
n˝≤s¡ ø±˝≤eTT&ÉH˚ >∑Ts¡Te⁄ <=]ø±&ÉT. ãT<äTΔ&ç Ç<ä›s¡T >∑Ts¡Te⁄˝À¢ n‘·&=ø£&ÉT, eTs=ø£s¡T
ñ<ä›ø£ sêeT|ü⁄‘·TÔ&ÉT. dæ<ëΔs¡Tú&ÉT ãT<äTΔ&Ó’q ‘·sê«‘· eTs¡˝≤ á ÁbÕ+‘êìï dü+<ä]Ù+#ê&ÉT.
Ä ÁbÕ+‘·+‘√ ãT<äTΔ&ç≈£îqï nqTã+<Ûä+ |üPs¡«»qà\qT+N ø=qkÕ>∑T‘·Tqï<ä˙ ˇø£ »qà˝À
Äj·Tq nø£ÿ&É #·Áø£e]Ô>± J$+#ê&É˙ ≈£L&Ü C≤‘·øø£ <£ \ä∏ T #Ó|⁄ü HÔ êïsTT. ø±ì, øπ dü|⁄ü ‘·Ô |ü≥Dº ≤ìï
uÖ<äΔ kÕVæ≤‘·´+˝À ∫s¡düàs¡D°j·T+ #˚dæ+~ e÷Á‘·+ πødüeTT‹Ôj·T düT‘·Ô (πøX¯eTÚøÏÔø£ dü÷Á‘·+)
(n+>∑T‘·Ôs¡ ìø±j·T+, 3:65).
πødüeTT‘·ÔeT+fÒ HÓ‹Ôq ñqï eTT‘·´+. eTq+ eTT+CÒ‹ ø£+ø£D≤ìøÏ n<ä›y˚T\ n+{≤y˚T,
n{≤¢H˚ ˙ πøXÊìï n\+ø£]+∫q eTT‘·´+ >∑T]+∫ ˙≈£î $e]+#·&ÜìøÏ eTs=ø£]
nedüs¡y˚T$T≥ì <ëì ns¡ú+. ø±˝≤eT düT‘·Ô >± ≈£L&Ü Á|ü|ü+#· Á|üdæ~Δ #Ó+~q Ä düT‘êÔìï
#·<äTe⁄‘·T+fÒ, eTq≈£î õ&ÉT¶ ø£ wüíeT÷]Ô dü+uÛ≤wüD #·<äTe⁄‘·Tqï+‘· qMq+>± $ì|ædüTÔ+~.
πødü|ü⁄‘·Ô |ü≥ºD+˝À ãT<äTΔ&ÉT dü+#·]düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT ø±˝≤eTT\H˚ yêfi¯ófl ãT<äTΔ&ç <ä>∑Zs¡≈£î
yÓ[fl Ç{≤¢ #Ó|ü⁄Œø=#êÃs¡T
ªnj·÷´, Çø£ÿ&çøÏ ø=+<äs¡T ÁX¯eTDT\T, Áu≤Vü≤àDT\T e∫à ‘·eT dæ<ëΔ+‘ê*ï e÷≈£î
$e]düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT, m<ä{Ïyêfi¯fl n_ÛÁbÕj·÷*ï $eT]Ùdü÷Ô, neùV≤fi¯q #˚dü÷Ô, ì+~dü÷Ô
ñ+{≤s¡T. yêfi¯ófl yÓ[flb˛j·÷ø£ eT]ø=+<äs¡T ÁX¯eTDT\T, Áu≤Vü≤àDT\T e∫à yêfi¯ófl ≈£L&Ü
‘·eT dæ<ëΔ+‘ê˝Ò >=|üŒeì #Ó|Pü Ô ‘·øÿÏ qyêfi¯fl uÛ≤yê©ï, Ä˝À#·q©ï ‘·≈î£ ÿe #˚k˛Ô e÷{≤¢&‘É ês¡T.
Ä ¬s+&ÉT s¡ø±\ yê]˝Àq÷ mes¡T #Óù|Œ~ dü‘·´yÓ÷ y˚T+ ‘˚\TÃø√˝Ò≈£î+&Ü ñHêï+. me]~
ì»yÓ÷, me]~ nã<äΔyÓ÷ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü ñ+~ ª nì.
yê] e÷≥\T $ì ãT<äTΔ&ç˝≤ nHêï&ÉT:
ªø±˝≤eTT˝≤sê, MTø° dü+<˚V≤ü + ø£\>∑&+É düeT+»düyT˚ . m+<äTø£+fÒ MTs¡T nìX¯Ãj·T+˝À
ñHêïs¡T. @B ìX¯Ãj·T+>± ‘Ó©q|ü⁄Œ&ÉT dü+<˚Vü≤+ ø£\>∑&É+ düVü≤»y˚T. ø±˙ ˇø£ $wüj·T+
>∑Ts¡TÔô|≥Tºø√+&ç. MT¬øe¬s’Hê @<Ó’Hê #Ó|æŒq|ü⁄Œ&ÉT, Ä #Ó|æŒqyêfi¯fl n~Ûø±sêìï ã{Àº,
dü+Á|ü<ëj·÷ìï ã{Àº, n~ @<√ ˇø£ XÊÁkÕÔìï nqTdü]+∫ ñ+<äqï<ëìïã{Àº, ùV≤‘·Te⁄H√,
‘·sêÿH√ï, $X‚¢wüDH√, ˝Ò<ë dü÷Árø£s¡DH√ Ä<Ûës¡+ #˚düT≈£î+<äH√, ˝Ò<ë Ä e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï
eø£Ô s¡÷bÕìï ã{Àº, ˝Ò<ë n‘·&ÉT MT >∑Ts¡TesTT q+<äTe\¢H√ MTs¡T <ëìï $qï~ $qï≥Tº>±
ˇù|ŒdüTø√e\dæq |üì ˝Ò<äT. |òü˝≤Hê >∑TD>∑D≤\T yÓTT‘·Ô+ MT<ä ì+<ësêΩ\H√, $y˚ø£e+‘·T\T
n+^ø£]+#˚$ ø±eH√, ˝Ò<ë yê{ÏøÏ n+{Ïô|≥Tºø√&É+ e\¢ MT≈£î <äT'KeT÷, πø¢X¯eT÷
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 31
ø£\T>∑T‘·T+<äH√ MT¬ø’ MT≈£î MTn+‘·≥ MT≈£î düŒwüºyÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT eT≥Tπø yê{Ïì e~*ô|≥º+&çμ
nì.
Ç~ ãT<äTΔ&ç dü‘ê´H˚«wüD≤ |ü<äΔ‹. πøe\+ ˇø£s¡T #ÓbÕŒs¡ì ø±ø£, @<Ó’Hê ‘·q+‘·≥
‘·qT>± $y˚∫+∫ Á>∑Væ≤+#·T≈£îH˚~ e÷Á‘·y˚T dü‘·´eTì #Ó|ü⁄Ôqï á düT‘·Ô+ $<ä´ >∑T]+∫q
eTVü≤˙j·TyÓTÆq Ä˝À#·q˝À¢ ˇø£{Ï>± #Ó|üŒ<ä>∑Z ∫+‘·q.
ø±ì, Ç|ü⁄Œ&ÉT øπ dü|⁄ü ‘·Ô |ü≥Dº ≤ìï dü+<äsÙ¡ ˙j·T dü\ú +>± e÷]Ãq dü÷bÔ Õìø°, á düT‘êÔìø°
@MT dü+ã+<Ûä+ ˝Ò<äT. Ä dü÷Ô|ü+ ≈£L&Ü ãT<äTΔ&ç J$‘·+˝Àì ˇø£ düàs¡D°j·T ø£åD≤ìøÏ
>∑Ts¡TÔ>±H˚ nø£ÿ&É ì*∫ ñ+~. Äj·Tq ‘·q eTVü‰|ü]ìsê«DÁø£eT+˝À yÓ’XÊ*qT+&ç
ãj·T\T<˚]q|ü⁄Œ&ÉT *#·Ãe¤ ⁄\+‘ê Äj·Tìï e<ä˝ø¢Ò £ yÓ+≥ q&ç#ês¡≥. Çø£ Çø£ÿ&çøÏ e#˚Ã≥|üŒ{Ïø,Ï
Äj·Tq yêfi¯flì yÓqøÏÿ yÓ[flbıeTàì ãT»®–+∫, ‘·q >∑Ts¡TÔ>± ‘·q _Ûøå±bÕÁ‘· yêfi¯fløÏ
n|üŒ–+#˚kÕ&É≥. Ä _Ûøå±bÕÁ‘· ≈£î kÕàs¡ø£+>± ì]à+∫q dü÷Ô|ü+ n~.
n+‘· $X‚wü ÁbÕ<Ûëq´‘· ñqï|üŒ{Ïø°, πødü]j·÷ dü÷ÔbÕìøÏ dü+<äs¡Ù≈£î\T ô|<ä› m‘·TÔq
edüTÔqï≥Tº ø£ì|æ+#·˝Ò<äT. Ä dü÷Ô|ü+#·T≥÷º #ê˝≤ uÛ≤>∑+ |æ∫ÃyÓTTø£ÿ\T ô|]– ñHêïsTT.
|ü⁄sêedüTÔ XÊKyês¡T ø=+‘·y˚Ts¡≈£î e÷Á‘·y˚T X¯óÁuÛÑ+ #˚dæ ñHêïs¡T. ø±ì πødü]j·÷ Ç|ü⁄Œ&˚
ø±<äT, VüQ´j·÷Hé ‘ê‡+>¥ dü+<ä]Ù+∫q|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü Ç˝≤H˚ ìs¡q® +>±q÷, ìsê<äsD¡ j
° T· +>±q÷
ñ+<äì #·]Á‘· #Ób˛Ô+~.
Ä ‘=*dü + »y˚ fi ¯ Ä dü ÷ Ô | ü + e÷Á‘· + X¯ ‘ êu≤› \ ø±\Á|ü e ÷D≤ìï e÷Á‘· y ˚ T
|ü{Ϻ+#·T≈£îH˚~>±q÷, eTÚq+>±q÷, >∑+;Ûs¡+>±q÷ ø£ì|ædü÷Ô ñqï~. Ä $$ø£Ô dü‘·´ìwü˜
qqTï ì\ã&Éìe«˝Ò<äT. H˚Hê >∑T≥º møÏÿ, Ä •~∏\ dü÷ÔbÕìï ‘êø£≈£î+&Ü ñ+&É˝Òø£b˛j·÷qT.
23
nø£ÿDTí+∫ yÓ’XÊ*øÏ <ë<ë|ü⁄ j·÷uÛ…’ øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+. eTs=ø£ >∑+≥˝À y˚T+ yÓ’XÊ*
#˚s¡T≈£îHêï+. e÷ Á&Ó’es¡T Ç+‘·≈£îeTT+<äT Ä ÁbÕ+‘ê\T #·÷dæqyê&ÉT ø±e&É+‘√ H˚s¡T>±
$X¯«XÊ+‹ |ü>√&Ü <ä>∑Zs¡ e÷ ø±s¡T Ä|æ ªÇ<˚, yÓ’XÊ*,~>∑+&çμ nHêï&ÉT.
yÓ’XÊ*! m|üŒ{Ï ù|s¡T Ç~! Hê |üdæ‘·q+ qT+N Hê eTqdüTqT eT<ÛäTs¡sê>∑ s¡+õ‘·+
#˚dü÷Ô edüTÔqï |ü<ë˝À¢ yÓ’XÊ* ˇø£{Ï. _+_kÕs¡T&ÉT, Á|üùdqõ‘·TÔ, nC≤‘· X¯Á‘·Te⁄, XÊ≈£î´\T,
*#·Ã¤e⁄\T ˝≤+{Ï |ü<ë\‘√ bÕ≥T yÓ’XÊ©q>∑s¡ e<ÛäTe⁄ ÄÁeTbÕ* ≈£L&Ü Hê |üdæ‘·q+ qT+N
Hê uÛ≤eHê˝Àø£+˝À Hê≈£î |ü]#·j·TyÓTÆq bÕÁ‘·˝Ò.
ø±s¡T ~>∑T‘·÷ Ä H˚\MT<ä bÕ<ä+ yÓ÷|ü⁄‘·÷H˚ Á|ü|ü+#· #·]Á‘·˝ÀH˚ n‹ ÁbÕNqyÓTÆq
yÓTT<ä{Ï ]|ü_¢ø˘, eõ® >∑D‘·+Á‘·+, H˚\MT<ä n&ÉT>∑Tô|&ÉT‘·THêïqì düTŒ¤]+∫+~ Hê≈£î.
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š32
 ãT<äTΔ&ç J$‘·+˝À eTTK´ bÕÁ‘· eVæ≤+∫q |ü≥ºD≤\T yÓTT<ä≥ Hê\T>∑T, n<äq+>±
eTs=ø£ Hê\T>∑T, yÓTT‘·Ô+ nwüº eTVü‰kÕúHê\T>± Á|üdæ~Δ #Ó+<ësTT. yÓTT<ä{Ï Hê\T>∑T: ãT<äTΔ&ÉT
»ìà+∫q \T+_ì, C≤„H√<äjT· + bı+~q uÀ<Ûé >∑jT· , yÓTT<ä{Ï dü+<˚X+¯ $ì|æ+∫q kÕs¡Hê<∏,é
eTVü‰|ü]ìsê«D+ #Ó+~q ≈£îoq>∑sY. $T–*q Hê\T>∑T |ü≥ºD≤\÷ ÁXÊedæÔ, dü+ø±dæj·÷,
sêCŸ –sY, yÓ’XÊ*. á Hê\T>∑T#√{≤¢ Á|ü‹ |ü≥ºD+˝Àq÷ ãT<äTΔ&ÉT @<√ ˇø£ eTVæ≤eT
#˚dæ#·÷|æq≥Tº>± uÖ<äΔ kÕVæ≤‘·´+ #Ó|üPÔ ñ+~.
uÖ<äΔ |ü⁄sêD>±<∏ä\T #Ó|ü⁄Ôqï eTVæ≤eT\T n˝≤ ñ+∫, ãT<äTΔ&ÉT yÓ’XÊ* |ü≥¢ >=|üŒ
>ös¡e+ #·÷|æ+#ê&Éq&ÜìøÏ ªB|òTü ìø±j·T+μ ˝ÀH˚ mH√ï Á|ükÕÔeq\T ñHêïsTT. eõ® >∑D‘·+Á‘êìï
Äj·Tq eTqdü÷Œ¤]Ô>± Çwüº|ü&ܶ&Éì ªeTVü‰|ü]ìu≤“D düT‘·Ôμ m\T¬>‹Ô #ê≥T‘√+~. Äj·Tq
C≤„H√<äj·T+ bı+~q ‘·s¡Tyê‘· nsTT<äe @&Ü~ yÓ’XÊ*˝À e∫à ˇø£ esê¸ø±\+ >∑&ç|æq|üŒ{Ï
qT+N, ‹]– ‘·q eTVü‰|ü]ìsê«D+<ëø± mìï kÕs¡T¢ yÓ’XÊ*˝À ìedæ+#ê&√ ˝…ø£ÿ˝Ò<äT. uÖ<äΔ
<ÛäsêàìøÏ dü+ã+~Û+∫q mH√ï eTTK´yÓTÆq |òüT{≤º\T yÓ’XÊ*‘√ ô|qy˚düT≈£îì ñHêïsTT. uÖ<äΔ
dü+|ò÷ü ìøÏ dü+ã+~Û+∫q Á|ü<ëÛ q ìj·Te÷\T yÓX’ Ê*˝ÀH˚ s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ HêïsTT. ‘·sê«‹ s√E˝À¢
yê{ÏH˚ $qj·T|æ≥ø£+>± dü+Á>∑V≤æ +#ês¡T. Çø£ÿ&˚ Äj·Tq yÓTT<ä{kÏ Õ] ‘·q ‘·*¢ eTVü‰Á|üC≤|ü‹
>√‘·$T‘√ ø£*|æ nsTT<äTe+<ä\ eT+~ Ád”Ô\ì dü+|òüT+˝ÀøÏ nqTeT‹+#ê&ÉT. Çø£ÿ&˚, Äj·Tq
ìsê«D j·÷Á‘·øÏ eTT+<äT ÄÁeTbÕ* Äj·Tq >ös¡yês¡ú+ ˇø£ $+<äT @sêŒ≥T #˚dæ+~.
Ä $+<äT uÖ<äΔ kÕVæ≤‘·´+˝À ˇø£ s¡düeTj·T |òüT≥º+. m+<äTø£+fÒ uÛÑ>∑yêqT&ÉT ÄyÓT $+<äT
d”«ø£]+#·uÀ‘·THêï&Éì $ì *#·Ã¤e⁄\T ÄyÓT<ä>∑Zs¡≈£î e∫à \ø£å ã+>±s¡T HêDÒ\T ÇkÕÔ+, á
$+<äTì e÷ ø√dü+ e~*ô|≥Tº nq&ç>±s¡T. ÄyÓT n+<äT≈£î n+^ø£]+#·˝Ò<äT dü]ø£<ë,
Ä $+<äT |üPs¡Ôj·÷´ø£, ‘·q dü+|ü<äH˚ uÖ<äΔ dü+|òü÷ìøÏ <ëq+ #˚ùddæ+~.
ãT<äTΔ&ç J$‘·+‘√q÷, uÀ<Ûä\ ‘√q÷ Ç+‘·>± eTT&ç|ü&ç+~ ø£qTø£H˚, Äj·Tq
ìsê«D≤q+‘·s¡+ »]–q ãT<äΔ dü+^‘·T˝À¢ ¬s+&Ée dü+^‹ Çø£ÿ&˚ düe÷y˚X¯eTsTT´+~. ndü\T
yÓTT<ä{Ï dü+^‹ nH˚~ #ê]Á‹ø£dü‘·´+ ø±<äì ø=+<äs¡T #·]Á‘·ø±s¡T\T yê~dü÷Ôqï e÷≥
ì»y˚T nsTT‘˚, ãT<äTΔ&ç uÀ<Ûäq\ì dü+Á>∑Væ≤+#˚ yÓTT<ä{Ï Á|üj·T‘·ï+ yÓ’XÊ*˝ÀH˚ »]–+<äì
#ÓbÕŒ*.
uÖ<äΔ ìø±j·÷˝À¢q÷, eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝Àq÷, ãT<äΔ|òüTÀwüß&ç s¡#·q˝À¢q÷ ø£ì|æ+#˚
á |ü≥ºD+ ø±\Áø£eT+˝À n<ä X¯´yÓTÆb˛sTT+~. ‹]– |ü+<=$Tà<√ X¯‘êã›+˝À n˝…>±®+&ÉsY
ø£ìï+>¥ Vü‰+, á ÁbÕ+‘êìï yÓ‹øÏ, b˛\TÃ≈£îì Ç<˚ yÓ’XÊ* nsTT ñ+≥T+<äì rsêàì+#˚&ÉT.
Ç|ü⁄Œ&ç~ ‹söΩ‘Y &ç$»Hé ˝À ˇø£ õ˝≤¢>±, Á|üdæ<äΔ <äs¡Ù˙j·T düú\+>± m~–b˛sTT+~.
y˚TeTT ~–q #√≥, »bÕHé ì∫πsHé uÖ<äΔ XÊK yês¡T ì]à+∫q $X¯«XÊ+‹ >√|ü⁄s¡+
ñ+~. ¬s+&ÉeÁ|ü|ü+#· j·TT<äΔ+˝À Væ≤s√wæe÷ $cÕ<ëìï #·÷dæ #·*+∫q uÖ<äTΔ\T eTs=ø£
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 33
Væ≤s√wæe÷ ‘·˝‘… ≈Ô· L£ &É<Hä ˚ ÁbÕs¡qú ‘√ ì]à+∫q |ü>√&Ü n~. Ä |üPsê«Vü≤í ˙˝≤ø±X¯+ H˚|<ü ´ä∏ +>±
Ä X‚«‘· >√|ü⁄sêìøÏ Hê\T>∑T yÓ|’ ⁄ü ˝≤ ãT<äT&Δ ç J$‘·+˝Àì Hê\T>∑T |òTü {≤º©ï #·÷|æ+#˚ Hê\T>∑T
ãT<äΔ Á|ü‹eT\T dü«s¡íø±+‹˝À Á|üXÊ+‘·+>± <äs¡Ùq$T#êÃsTT.
Ä ÁbÕ>∑+D+˝À n&ÉT>∑Tô|&ÉT‘·T+&É>± q\T>∑Ts¡T ;<ä|æ\¢\T, n|ü⁄Œ&˚ #Ós¡Te⁄˝À¢+N,
<=s¡Te⁄˝À¢+N ø√dæ‘Ó∫Ãq qeC≤‘·ø£eT˝≤\T Hê eTT+<äT ô|{≤ºs¡T. yêfi¯fl˝À¢ ˇø£&ç e+{Ïq
ìø£ÿs¡T ‘·|üŒ eTπsMT ˝Ò<äT. yê&ç eTT≈£îÿ N$T&ç ø£{Ϻ ñ+~. HÓ‹ÔqT+∫ ˙{Ï_+<äTe⁄\T
sê\T‘·÷ ñHêïsTT. H˚Hê |æ\\¢ +<ä]<ä>sZ∑ ¡ ñqï ø£eT˝≤\˙ï rùddüT≈£îHêïqT. ø=q>√s¡T ‘êøÏ‘H˚ ˚
ø£+~b˛j˚T≥≥Tºqï Ä ‘êeTs¡|üP\qT n{≤¢ b˛>∑Tb˛dæ eTØ ãT<äTΔ&ç eTT+<äT düeT]Œ+#êqT.
Ä |ü>√&Ü |üø£ÿH˚ n_Ûùwø£ |ü⁄wüÿ]DÏ ñ+~. eõ® >∑D‘·+Á‘·+ ‘·q Á|ü‹ì<ÛäT*ï
mqTï≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT yê]ì Ä |ü⁄wüÿ]DÏ »˝≤\‘√ n_ÛùwøÏ+#˚yês¡≥. |ü⁄wüÿ]DÏøÏ ne‘·\ yÓ’|ü⁄
ãT<äT&Δ ç <Ûë‘·T #Ó‘’ ´· + ñ+~. y˚TeTø£ÿ&çøÏ yÓfi≤fl+. Ä #Ó‘’ ´· + ãT<äT&Δ ç neX‚cÕ\ MT<ä ì]à+∫q
eTÚ*ø£ #Ó’‘ê´˝À¢ ˇø£{Ï. ãT<ÛäT&ç |ü]ìsê«D+ ‘·sê«‘· Äj·Tq neX‚cÕ*ï mì$T~ uÛ≤>±\T
#˚dæq|ü⁄Œ&ÉT *#·Ã¤e⁄\≈£î ≈£L&Ü ˇø£ uÛ≤>∑+ <äøÏÿ+~. <ëìMT<ä ì]à+∫q #Ó’‘·´+ n~. y˚TeTT
nø£ÿ&çøÏ yÓfi‚fl≥|üŒ{ÏøÏ, Ä #Ó’‘·´+ <ä>∑Zs¡ Áo\+ø£ qT+∫ e∫Ãq uÖ<äΔ j·÷Ár≈£î\ düeT÷Vü≤+
ˇø£{Ï #·T≥÷º #˚] ñ+~. ˇø£ uÖ<äΔ kÕ<ÛäTe⁄ dæ+Vü≤fi¯uÛ≤wü˝À ø=ìï dü÷Á‘ê\T yês¡+<ä]ø√dü+
bÕsêj·TD #˚düTÔHêï&ÉT.
H˚qT ø=+‘· ùd|ü⁄ n #Ó’‘ê´ìøÏ Çe‘·* yÓ’|ü⁄ ì\ã&ç yê]H˚ #·÷k˛Ô, Ä bÕsêj·TD
$HêïqT. ø=+‘·ùd|üj·÷´ø£, Ä #Ó’‘·´+ |üø£ÿq ˇø£ #Ó≥Tº ˙&Éq ≈£L#·THêïqT. yêHêø±\|ü⁄ H˚\
yÓT‘·Ô>± $ø£dæ+∫q |ü∫Ãø£‘√ ì+&ç ñ+~. H˚qT ø=+‘·ùd|ü⁄ eTÚq+>± Hê ˝À|ü\øÏ Hê #·÷|ü⁄
‹|ü⁄Œø√&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#êqT. 2500 @fi¯fl øÏ+<ä≥ ˇø£ $y˚ø£e+‘·T&ÉT, dü‘·Ô«e+‘·T&ÉT,
dü‘·´e+‘·T&ÉT, $eTT≈£îÔ&ÉT q&Éj·÷&çq H˚\MT<ä, Äj·Tq <Ûë‘·Tdü÷Ô|ü+ m<ä≥ ≈£L#·Tì
Äj·TH˚$T#ÓbÕŒ&√ >∑Ts¡TÔ#˚düTø√&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#êqT.
‘êqT C≤„H√<äj·T+ bı+~q ‘·sê«‘· düTe÷s¡T ns¡yÓ’ @fi¯fl bÕ≥T Äj·Tq á eTqTwüß\
eT<Ûä´, á |ü≥ºD≤˝À¢, e÷$T&ç‘√≥˝À¢, qBrsê˝À¢ ‘·q e÷qdæø£ Á|üXÊ+‹ì q\T>∑T]ø°
nj·÷∫‘·+>± |ü+#·T‘·÷H˚ ñHêï&ÉT. Äj·Tq Ç+ø± á eTqTwüß\ eT<Ûä´H˚ J$+#ê\˙,
ªãVüQ»qT\ y˚T\Tø√dü+, ˝Àø£+ MT<ä <äj·T‘√, <˚eeTqTwüß´\ y˚T\Tø√dü+, düTK+ ø√dü+μ
ø£˝≤Œ+‘·+<ëø± Çø£ÿ&˚ ñ+&Ü\ì nqT≈£îHêï&É˙, ãVüQXÊ Äq+<äT&ÉT |ü≥Tºã{Ϻ eTs√ kÕ]
n&ç–ñ+&˚ eTVü‰|ü]ìsê«D≤ìï yêsTT<ë y˚dTü ≈£îì ñ+&˚yê&É˙ ªeTVü‰|ü]ìu≤“q düT‘·μÔ #Ób˛Ô+~.
á Á|ü|ü+#êìï Äj·Tq m+<äTø£+‘·>± Áù|$T+#ê&ÉT? ‘êqT 120 @fi¯ófl |üPsêíj·TTsê›j·T+‘√
J$+#ê\ì >±+BÛJ m+<äT≈£î ø√s¡T≈£îHêï&ÉT? Ä ‘Ó*j·Te\dæ+<˚<√ ‘Ó*kÕø£, á Á|ü|+ü #êìï
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š34
e~*ô|{Ϻ yÓ[flb˛e\dæq Ä $eTTø£Ôe÷qe⁄\T, ‹]–, á eT{Ϻ˝À, á <äTeTTà˝À,
á eTqTwüß\ø√dü+ |üP]ÔJ$‘·+ J$+#ê\ì m+<äT≈£î ø√s¡T≈£îHêïs¡T?
Ä ø=~› ø£åD≤\÷ Hê≈£î düTBs¡ÈeTsTTq ˇø£ s√E˝≤>± nì|æ+#êsTT. H˚H=ø£ eTVü‰
<ë«s¡+ <ä>∑Zs¡≈£î #˚s¡T≈£îì Ä >∑&É|ü <ä>∑Zπs ì\TÃ+&çb˛sTTq≥Tº>± nì|æ+∫+~. Ä >∑&É|ü
<ë{Ï‘˚ ˝À|ü\ Á|üy˚•+∫q{≤º? ˝Òø£ ãj·T≥|ü&ɶ{≤º?
eTVü‰|ü]ìsê«D j·÷Á‘·˝À uÛÑ>∑yêqT&ÉT sê»>∑Vü≤+ ˝À yÓTT<ä\Tô|{Ϻ ˇø=ÿø£ÿ }s¡÷,
ˇø=ÿø£ÿ |ü≥ºD+ <ë≥T≈£î+≥÷ ≈£îd”Hês¡ <ëø± |üj·Tì+#ê&ÉT. ø±ì eT¬sø£ÿ&Ü #·÷|üì ˇø£
nqT‘êbÕìï Äj·Tq yÓ’XÊ*|ü≥¢ #·÷|æ+#ê&ÉT. Ä |ü≥ºD+ qT+∫ uÛÑ+&É Á>±e÷ìøÏ
ãj·T˝Òsπ› eTT+<äT ˇø£ @qT>∑T˝≤>± yÓX’ Ê*ì #·÷dü÷Ô ªÄq+<ë, ‘·<ë∏ >∑‘T· &ÉT yÓX’ Ê*ì #·÷&É≥+
Ç<˚ ∫e]kÕ]μ nHêï&É≥.
ˇø£ @qT>∑T˝≤>± #·÷&É≥eT+fÒ @$T{Ï? @qT>∑T˝≤>± #·÷dæ XÊX¯«‘·+>± M&√ÿ\T
rdüTø√e&ÉeT+fÒ @$T{Ï? Ä e÷qdæø£ dæ‹ú m≥Te+{Ï<√ Ç|üŒ{Ï<ëø± @ ø£$ ≈£L&Ü e]í+∫q≥Tº
ø£qã&É&TÉ .
Ä ‘·sê«‘· Ä #Ó‘’ ´· + |üøÿ£ H˚ ñqï Ä]ÿj·T˝≤õø£˝Ÿ eT÷õj·T+ #·÷kÕ+. bÕ‘·sê‹j·TT>∑+
ø±\+ qT+N ùdø£]+∫q |ü⁄sêedüTÔ Á|ü<äs¡Ùq n~.
Ä eT÷õj·T+ bòı{À rdæ neT ‘·øÏ |ü+|æùdÔ yÓ+≥H˚ yÓTùdõ ô|{Ϻ+~. ªes¡Δe÷q
eTVü‰Ms¡T&ÉT »ìà+∫q ≈£î+<ä Á>±eT+ |üø£ÿH˚ ñ+~, yÓfi¯óÔHêïyê?μ nì.
n|üŒ{Ï<ëø±, eTVü‰Ms¡T&ÉT Hê ‘·\|ü⁄˝ÀH˚ ˝Ò&ÉT. ≈£î+<ä Á>±eT+ m+‘· <ä÷s¡eTì
nø£ÿ&Éyêfi¯flq&ç–‘˚ nsTT<äTøÏ˝ÀMT≥s¡H¢ êïs¡T. ˇø£ ø£D
å + bÕ≥T H˚H≥Ó ÷ ‘˚\TÃø√˝Òøb£ ˛j·÷qT.
rsê #˚dæ nø£ÿ&çøÏ yÓ[flHê m≈£îÿe ùd|ü⁄ >∑&çù| düeTj·T+ ˝Ò<äT. eTVü‰Ms¡T&ç »qàdüú\+
nsTT<äTì$TcÕ\ bÕ≥T #·÷dæ sêe\dæq düú\+ ø±<äì|æ+∫+~. eTs=ø£kÕ] ˇø£ s√»+‘ê
nø£ÿ&É >∑&TÉ |ü⁄<ë+, á kÕ]øÏ, yÓX’ Ê* düMT|ü+˝À ñqï ø=\TVü‰ #·÷dæ yÓ[flb˛<ëeTqT≈£îHêïqT.
23
ø=\TVü‰ yÓ’XÊ*øÏ eT÷&ÉTøÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À ñqï ∫qï Á>±eT+. ãT<äTΔ&ÉT yÓ’XÊ*øÏ
e∫Ãq|ü⁄Œ&É˝≤¢ nø£ÿ&˚ ìedædü÷Ô ñ+&˚yê&É≥. ˇø£kÕ] nø£ÿ&É ‘√≥˝À ñ+&˚ ø√‘·T\T ø=ìï
Äj·Tq _Ûøå±bÕÁ‘· |ü≥Tº≈£îb˛sTT n+<äT˝À ‘˚HÓ ì+|æ rdüTø=∫à Äj·Tq≈£î düeT]Œ+#êj·Tì
◊‹Vü≤´+. n+<äTø£ì Ä düú\+˝À ñqï #Ós¡Te⁄qT ªeTs¡ÿ≥ÁVü≤<ä+μ nì |æ\TdüTÔHêïs¡T. nø£ÿ&É
nXÀ≈£î&ÉT ì\u…{Ϻq @ø£ •˝≤ düÔ+uÛÑ+ ˇø£{Ï ñ+~. bÕ≥©|ü⁄Á‘·+ qT+∫ \T+_ì<ëø£
Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 35
nXÀ≈£î&ÉT HÓ\ø=*Œq •˝≤düÔ+uÛ≤˝À¢ H˚{Ïø° #Ó≈£îÿ#Ó<äs¡≈£î+&Ü ñqï |üP]ÔdüÔ+uÛÑ+ Ç<=ø£ÿfÒ.
Ä düÔ+uÛÑ+ |üø£ÿH˚ nXÀ≈£î&ÉT ì]à+∫q dü÷Ô|ü+ ≈£L&Ü ñ+~.
Ä ÁbÕ+‘êìøÏ yÓfifl‚ ≥|üŒ{ÏøÏ Äø±X¯eT+‘ê ‘Ó\{¢ Ï y˚T|ò÷ü \T dü÷s¡´ø±+‹˝À ‘·&dç bæ ˛sTT
H˚\MT<ä ˙&É\T |ü]∫ ñHêïsTT. ñ≈£îÿ˝≤+{Ï m+&É ˇø£ eTVü‰#·Áø£e]ÔøÏ X‚«‘·#Û·Á‘·+
m‹Ô|ü{Ϻq≥Tº>± ñ+~. |ü<äeT÷&ÉT X¯‘êu≤›\ øÏ+<ä≥ #Ó’Hê j·÷Ár≈£î&ÉT VüQ´j·THé ‘ê‡+>¥
mø£ÿ&É ì\ã&ç Ä dü÷ÔbÕ˙ï, Ä düÔ+uÛ≤˙ï #·÷kÕ&√ nø£ÿ&˚ H˚qT ≈£L&Ü ì\ã&ç Ä neX‚cÕ*ï
|ü]øÏdü÷Ô ñHêïqT. Ä düÔ+uÛÑ+ ô|’q dæ+Vü≤+ X¯‘êu≤›\T>± <ä÷s¡~>∑+‘êìï #Ó≈£îÿ#Ó<äs¡ì
>±+;Ûs¡´+‘√ |üsê´e˝ÀøÏdü÷Ô ñ+~.
ãT<äTΔ&ÉT q&Éj·÷&çq Á|ü‹ #√≥÷ eTqπø<√ #Ó|üPÔH˚ ñ+≥T+~. ákÕ] Hê≈£î
ns¡eú TsTT+~, ãT<äT&Δ øç ,° yÓX’ Ê*ø° eT<Û´ä ñqï nqTã+<Û+ä ˝≤+{Ï<˚ eTfi≤fl >±+BÛJøÏ #·+bÕs¡Hé
ø° eT<Ûä´ @s¡Œ&ç+<äì.
24
#·+bÕs¡Hé j·÷Á‘·˝À e÷ ∫e] eTõ© bÕ{≤ï˝À >±+BÛ eT÷õj·T+. 1965 ˝À ÁbÕs¡+_Û+∫q
á dü+Á>∑Vü‰\j·÷ìï >±+BÛ yÓTÆ<ëHé m<äTs¡T>± ñqï düú\+˝ÀøÏ 1967 ˝À e÷sêÃs¡T. 1971
qT+N Ç~ dü«‘·+Á‘·Á|ü‹|ü‹Ô>∑\ eT÷õj·T+>± |üì#˚dü÷Ô ñ+~.
Ç+<äT˝À eTTK´+>± s¬ +&ÉT $uÛ≤>±\THêïsTT. ˇø£{Ï >±+BÛ J$‘ê˙ï, ø£ wæ˙ $e]+#˚
bòı{À m–®_wüH.é øπ e\+ bòı{À˝Ò ø±≈£î+&Ü >±+BÛ X¯‘»· j·T+‹ dü+e‘·‡sêìøÏ dü+ã+~Û+∫q
ns¡T<Ó’q b˛düºs¡T¢, ø£es¡T¢, b˛düº\T kÕº+|ü⁄\T, |ü⁄düÔø±\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. bòı{À Á|ü<äs¡Ùq
≈£L&Ü m+‘√ ÁX¯<äΔ>± n‘·T´qï‘· Á|üe÷D≤\‘√ s¡÷bı+~+∫ ñ+~. Ç|ü⁄Œ&ÉT >±+BÛJ MT<ä
ˇø£ bòı{À Á|ü<äs¡Ùq s¡÷bı+~+∫ }s¡÷sê Á|ü<äs¡Ùq\T @sêŒ≥T #˚düTÔqï e÷ nqïj·T´≈£î
bò˛Hé #˚dæ á Á|ü<äs¡Ùq ≈£L&Ü ˇø£kÕ] #·÷&ÉeTì #ÓbÕŒqT. eT÷õj·T+˝À ¬s+&Ée$uÛ≤>∑+
;Vü‰sY #·]Á‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|ü<äs¡Ùq. Ä ÁbÕ+>∑D+˝À >±+BÛ kÕVæ≤‘·´ $Áø£j·T πø+Á<ä+
≈£L&Ü ˇø£{Ï ñ+~. nø£ÿ&É My Gandhi nì Hêsêj·TD <˚XÊsTT sêdæq |ü⁄düÔø£+, My
Religion nH˚ ù|]≥ >±+BÛJ uÛ≤yê\ dü+ø£\q+‘√ bÕ≥T, ns¡$+<ä yÓ÷Vü≤Hé nH˚ Äj·Tq
sêdæq ª#·+bÕs¡Hé dü‘ê´Á>∑Vt≤ πø düVü≤jÓ÷^ ª, #·+bÕs¡Hé dü‘ê´Á>∑Vt≤ ø° ø£Vü‰˙μ nH˚ |ü⁄düÔø±\T
ø=qT≈£îÿHêïqT.
á <˚X¯+˝À Ç+ø± >±+BÛJ |ü≥¢ qeTàø£+ ø√˝ÀŒì ø=+<äs¡T Væ≤+<äTe⁄\T, ø=+<äs¡T
eTTdæ¢eTT\T ˝Òø£b˛˝Ò<äT. Ä eT÷õj·T+ ø±s¡´<ä]Ù &Ü.s¡J nVü≤à<é n≥Te+{Ï yê]˝À ˇø£s¡T.
Äj·Tìï ø£\e≈£î+&Ü bÕ{≤ï e~*ô|{§º<äì eTT+<äTs√E eTH√CŸ ≈£îe÷sY Hê≈£î eTØ eTØ
yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š36
#ÓbÕŒ&ÉT. &Ü. nVü≤à<é n‘·´+‘· kÕ‹Ô«ø£+>±, ìsê&É+ãs¡+>± <äs¡Ùq$T#êÃ&ÉT. eTeTà*ï
kÕ<äs¡+>± ÄVü‰«ì+#ê&ÉT. H˚qT #·+bÕs¡Hé >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ e#êÃqì #Óù|Ô, ‘·q
ã\¢ MT<ä ñqï ˇø£ |ü⁄düÔø£+ #·÷|ædü÷Ô Ç~ MTs¡T #·÷ùd ñ+{≤s¡T ø£<ë nq&ç>±s¡T.
Ä |ü⁄düÔø£+ rdæ #·÷kÕqT. ª˙˝Ÿ πø #Û·uÒ“μ (˙* eTs¡ø£, 2018). ;Vü‰sY Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D.
ªn≥Te+{Ï |ü⁄düÔø£+ ˇø£{Ï e∫Ã+<äH˚ Hê≈£î ‘Ó©<äTμ nHêïqT. ªÇ<=ø£fÒ Á|ü‹ Hê <ä>∑Zs¡ ñ+~μ
nHêï&Üj·Tq. ø±ì eTs¡Tì$Twü+˝À Ä |ü⁄düÔø£+ dü+‘√wü+>± Hê #˚‘·T˝À¢ ô|fÒºkÕ&ÉT.
25
$e÷HêÁX¯j·÷ìøÏ yÓfi‚fldüeTj·÷ìøÏ es¡¸+ yÓTT<ä\sTT´+~. Ä ø=~› ùd|ü{À¢q÷ Hê }Vü≤\T
≈£L&É>∑≥Tº≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚kÕqT. m+<äTø£H√ Hê ‘·\|ü⁄\T |ü<˚ |ü<˚ Ä bı<äT›qï $X¯«XÊ+‹
>√|ü⁄s¡+ <ä>∑Zs¡ H˚qT #·÷dæq Ä N$T&çeTT≈£îÿ |æ\¢yê&ç<ä>∑Zπs Ä–b˛‘·÷ ñHêïsTT. yê&ç˝À
Hê≈£î H˚H˚ ø£qã&ÉT‘·÷ ñHêïqT. Á|üj·T‹ï+∫ m+‘· ‘·T&ç#Ój·÷´\ì #·÷dæHê ∫qï|üŒ{Ï Hê
s¡÷|ü+, e<äT\T>± C≤]b˛j˚T ìø£ÿs¡T ô|’øÏ m>∑˝≤≈£îÿ+≥÷ Á|ü|ü+#êìï $kÕŒ¤]‘· e<äHê˝ÀÔ
#·÷düTÔqï Ä eTTKy˚T, Hê ø£fi¯fleTT+<äT |ü<˚|ü<˚ ø£<ä˝≤&ÉT‘·÷ ñ+~.
2`8, nø√ºãs¡T, 2018

Hê #·+bÕs¡Hé j·÷Á‘· Š 37
 nqTã+<Ûä+

˙*eT+<äTeT#·Ã
eTVü‰‘êà>±+BÛ Ä‘·àø£<∏äqT+∫
nqTyê<ä+: y˚eT÷] sê<Ûëø£èwüíeT÷]Ô
qeJeq Á≥düTº Á|ü#·Ts¡D

yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT Š38