Efekti javnih rashoda

Savremena finansijska nauka posvećuje sve više pažnje izučavanju efekata javnih rashoda, pošto u
savremenim uslovima javni rashodi postaju važan instrument kojim se djeluje na ekonomska i politička
zbivanja. Ne postoji jedinstveno gledanje na efekte koji se mogu postići putem javnih rashoda. Istorijski
posmatrano pojavile su se dvije osnovne koncepcije vezano na efekte javnih rashoda: prvo, koncepcija o
neutralnim javnim rashodima, i drugo, koncepcija o aktivnim javnim rashodima.
Shvatanje o neutralnosti rashoda nastalo je u okviru klasične građanske finansijske teorije, i prema
istoj javni rashodi imaju potpuno neutralno djejstvo na privredna kretanja. Ova koncepcija proističe iz osnovnih
postavki teorije liberalnog kapitalizma, kada je privatna inicijativa imala primat nad angažovanjem države u
privrednim zbivanjima. U toku posljednje četiri decenije razvila se koncepcija o aktivnim rashodima koja
akcenat stavlja na ekonomsko-politička i socijalno-politička djejstva javnih rashoda, dok se sam akt trošenja
finansijskih sredstava stavlja u drugi plan.
Država aktivno utiče na tri osnovne oblasti: na proizvodnju, na potrošnju i na ekonomsko-socijalne
odnose u zemlji.
Uticaj javnih rashoda na proizvodnju - ovi uticaji mogu se realizovati na dva načina: direktno i
indirektno. Direktan uticaj javnih rashoda na proizvodnju ogleda se u podizanju i stvaranju proizvodnih i drugih
kapaciteta, zatim u ulaganjima u državna i javna proizvodna preduzeća, što sa svoje strane neposredno
omogućava porast proizvodnje a time i porast nacionalnog dohotka. Indirektni uticaji javnih rashoda na
proizvodnju se realizuju preko djejstva rashoda ostvarenih u obrazovanju, zdravstvu, socijalnoj zaštiti itd.
Uticaj javnih rashoda na potrošnju - manifestuje se na razne načine. Jedan dio efekata javnih rashoda na
potrošnju ogleda se u činjenici da se upravo preko određenih vrsta javnih rashoda stvara kupovna moć tamo
gdje je nije bilo, ili se ona dodatno povećava. Globalno posmatrano, time se povećava potrošnja.

Uticaj javnih rashoda na ekonomsko-socijalne odnose - najbolje se uočava posmatranjem kategorije

transfernih javnih rashoda, jer osnovna funkcija transfernih rashoda jeste raspodjela i preraspodjela društvenog
proizvoda, odnosno nacionalnog dohotka. Trasferni rashodi ne dovode do promjena u veličini nacionalnog
dohotka, već služe prevashodno u redistributivne svrhe. Kao najznačajnije kategorije transfernih rashoda, koji
se posebno izdvajaju u pogledu ekonomsko-političkih efekata ističu se kamate na javni dug, rashodi za socijalno
osiguranje, socijalne pomoći zaposlenim i sl. U okvirima transfernih rashoda naročito u posljednje vrijeme u
sve većoj mjeri privlači pažnju porast kamatnih stopa i, s tim u vezi, porast rashoda koji otpadaju na servisiranje
naraslog javnog duga. Neophodno je naglasiti da i druge kategorije transfernih rashoda (socijalne pomoći,
subvencije i slično) takođe bilježe porast, naročito u posljednje vrijeme.
Efekti javnih rashoda mogu biti sistematizovani u dvije grupe:
a) Konjukturne (srednjoročne) efekte
b) Strukturne (dugoročne) efekte.
Konjukturni efekat proizilazi iz zakonitosti da rast javnih rashoda povećava tražnju, a rast tražnje
pokreće ponudu.
 Strukturni efekat ogleda se u tome da država preraspodjelom dohodaka mijenja strukturu agregatne
ponude i tražnje, te time dugoročno utiče na strukturu privredne aktivnosti.
Na kraju, u vezi efekata javnih rashoda treba istaći da:
- javni rashodi uvijek djeluju na privredu i društvo, jer je struktura javnih rashoda različita od strukture
privatne potrošnje;
- u koncepciji neutralnih javnih rashoda taj efekat je sporedan, dok je u koncepciji aktivnih javnih rashoda
postizanje određenog ekonomskog ili socijalnog cilja svrha trošenja. Potrebna je velika opreznost pri
korištenju javnih rashoda za postizanje ekonomskih i društvenih ciljeva (ograničenost znanja,
nepouzdani podaci, vremenski pomak između trošenja i rezultata i dr.);
- ne postoje univerzalni recepti za postizanje ekonomskih i socijalnih ciljeva kroz promjenu obima i
strukture javne potrošnje.
GORNJA GRANICA JAVNIH RASHODA

U srednjem roku (u toku privrednog ciklusa) u toku recesije rashodi se povećavaju do nivoa koji je dovoljan da
pokrene privredu, a da ne izazove rast inflacije i spoljnog deficita.
Treba biti vrlo oprezan sa rastom rashoda u toku recesije:
- Nije svaka recesija rezultat niske tražnje
- Postojanje vremenskog razmaka između rasta javnih rashoda i rasta proizvodnje i inflacije otežava
primjenu antiresecionih mjera u fiskalnoj politici.
Javni rashodi treba da rastu sve dok se ne dostigne ravnoteža između društvenih koristi i društvenih troškova.
Teško je mjeriti društvene koristi i troškove kod mnogih javnih rashoda.
Finansiranje javnih rashoda treba da bude održivo:
- privredni ambijent treba da bude pogodan za rast investicija, proizvodnje i zaposlenosti,
- neophodno je očuvati međunarodnu konkurentnost poreskog sistema zemlje,
- neophodno je očuvati makroekonomsku stabilnost (isključenje inflatornog finansiranja),
- Neophodno je da se javni dug kreće u održivim okvirima.

Gornja granica zavisi od mogućnosti finansiranja javnih rashoda, a koja je određena:

• visinom javnih prihoda (uključujući i nefiskalne),
• održivim deficitom i javnim dugom.
Gornja granica zavisi od nivoa razvijenosti i funkcija države. Gornja granica u uslovima maksimalnih ratnih
napora dostizala je oko 70-75% BDP.

Sa stanovišta prioriteta u smanjivanju javnih rashoda relevantna je podjela na:

a) Produktivne javne rashode (investicije u fizički i ljudski kapital) ,
- Produktivni javni rashodi treba da zadovoljavaju kriterijume ekonomske i društvene efikasnosti koliko
god je to moguće,
- Neophodno je uvijek da se razmotri alternativa da se obavljanje tih aktivnosti u cjelini ili djelimično
prepusti privatnom sektoru
 b) Neproduktivne javne rashode (transferi stanovništvu – socijalna pomoć, penzije i dr., veći dio
subvencija privredi, administrativni rashodi i dr.
c) Teorijski produktivni rashodi treba da imaju prednost u odnosu na neproduktivne, ali u praksi to
često nije slučaj
- Socijalni otpori za smanjenje produktivnih rashoda su manji, a njihova realizacija najčešće nije zakonska
obaveza države.
NAČINI OBEZBJEĐENJA SREDSTAVA ZA JAVNE RASHODE

Sredstva za javne rashode država obezbjeđuje kroz prikupljanje javnih prihoda, kako onih redovnih
(porezi, takse, carine, doprinosi), tako i kroz vanredne prihode koji se javljaju samo povremeno, a uglavnom
služe za pokrivanje vanrednih rashoda javnih potreba (javni zajam, posebni ili vanredni porezi). Danas , se
razvojem modernih funkcija države i čestim potrebama intervencije države u privredi ovi prihodi sve više
afirmiraju u javnim prihodima, a posebno javni dug.

Budući da se brojne nacionalne ekonomije suočavaju sa deficitom budžeta, nastaje povećanje javnog duga, jer
država nije u mogućnosti da na osnovu svojih ostvarenih prihoda finansira razne projekte, kao što su
infrastruktrurni podsticaji određenim industrijskim granama, obrazovanju, pružanje pomoći nezaposlenim i
nezbrinutim licima i dr. Servisiranjem javnog duga uspostavlja se dodatno ograničenje za nova zaduženja u cilju
fiskalne održivosti i za obavezu uravnoteženja budžeta na svim nivoima vlasti kao pretpostavka
makroekonomske stabilnosti, kao što je stabilnost valute, rast BDP-a, zaposlenost, inflacija itd.

Javni dug podrazumijeva novčana sredstva države koja su posuđena, odnosno zbir svih potraživanja koja prema
državi imaju njeni povjerioci u određenom trenutku. Javni dug najčešće nastaje u trenutku kada su državi
potrebna sredstva u kratkom roku, radi finansiranja rashoda koje nije u mogućnosti da pokrije redovnim
prihodima. Javni dug se najčešće formira kod centralne banke ili zaduživanjem u inostranstvu.

Osnovne karakteristike javnog duga su sljedeće:

- Jedna nacionalna privreda ne bi mogla da vrši svoju osnovnu funkciju bez javnog zaduženja,
- Ulaganje posuđenih sredstvava u privredu, posebno u privredne investicije obezbjeđuje uslove za otplatu
i jačanje privrednog potencijala,
- Pozajmljena sredstva se trebaju koristiti u privredne svrhe, ulaganjem u privrednu strukturu kao što su
poljoprivreda, energetika, saobraćajnice, komunalni objekti i slično.
- Važna karakteristika javnog duga je njegova povratnost, za razliku od drugih javnih prihoda.
- Prilikom zaduživanja u inostranstvu, stvara se nova akumulacija,
- Javni dug se raspoređuje kroz vrijeme, tako što država prebacuje teret otplate javnih dugova na buduće
generacije.

Osnovne karakteristike javnog zajma su sljedeće:

- javni zajam predstavlja finansijski instrument koji u sebi uključuje i elemente prihoda i elemente rashoda. U
trenutku zaključivanja zajam je prihod države, ali u trenutku dospijeća za vraćanje on se javlja kao javni rashod;
- javni zajam karakteriše njegova povratnost, za razliku od javnih prihoda koji se obezbjeđuje u (nepovratnim)
dažbinama;
- kako se najveći broj javnih zajmova upisuje uz obavezu zajmoprimca da zajmodavcu, uz vraćanje glavnice, plati i
kamatu, možemo kao jednu od karakteristika zajma naznačiti i kamatu, ali ne kao opštu osobinu, jer postoje i
beskamatni krediti (zajmovi);
 - javni zajmovi se, uglavnom, obezbjeđuju na dobrovoljnoj osnovi, tj. na podlozi slobodnog opredjeljenja
zajmodavca da upiše javni zajam, a ne prinudno, na osnovu fiskalnog suvereniteta. Međutim, dobrovoljnost ne
možemo uvijek uzeti kao bitan elemenat javnog zajma, s obzirom na to da postoje obavezni (prinudni) zajmovi.
Takvi zajmovi postaju porezi, ako država ne vrati pozajmljena sredstva, što je inače veoma rijedak slučaj;
- javni zajmovi se ne mogu smatrati pravim prihodima, jer zajmovi predstavljaju anticipiranje prihoda. Naime, kada
su državi potrebni veliki iznosi sredstava i u kratkom vremenskom periodu, pa ih ne može odmah obezbijediti
putem „pravih“ prihoda (dažbina), onda ona pribjegava zajmu koga će vraćati iz pravih prihoda – dažbina. Zato se
zajmovi ne mogu smatrati definitivnim prihodima. Međutim između zajma i fiskalnih prihoda postoji veoma
čvrsta korelativna veza, s obzirom na to da je nemoguće realizovati zajam bez dažbina iz kojih država, inače,
vraća zajam. Zbog ove svoje osobine, klasici su i definisali javni zajam kao metod raspoređivanja javnog tereta
kroz vrijeme. Država prebacuje teret otplate javnih kredita na buduće generacije tako što anticipira porast budućih
fiskalnih i nefiskalnih prihoda iz kojih će se otplaćivati javni zajmovi. Pri tome se raspoređivanje javnog tereta
kroz vrijeme opravdava koristima koje buduće generacije imaju od trošenja sredstava javnih zajmova, na primjer,
od izgradnje željeznice, autoputeva, energetskih objekata.
Osnovno pitanje o kojem teoretičari stalno raspravljaju jeste: da li se država uopšte treba zaduživati? Odnosno, zašto su
deficiti problematični, ili možda i nisu?

Najčešći uzroci nastajanja javnog duga u jednoj nacionalnoj privredi su uglavnom:

- velika javna potrošnja,

- vremensko nepodudaranje formiranja javnih rashoda i odgovarajućih prihoda,
- stalni budžetski deficit koji nije moguće finansirati redovnim javnim prihodima,
- kao i otklanjanje posljedica nastalih elementarnim nepogodama.

Javni dug se može smatrati vanrednim prihodom države, jer se on koristi i kao jedan od izvora finansiranja
njenih funkcija. Glavni razlog zbog čega se država zadužuje i prikuplja sredstva su državne potrebe za
provođenje mjera ekonomske politike, kao i izravnanje porezne politike u određenom periodu. Za pokrivanje
nastalog deficita država može povećati opterećenje privrede i stanovništva ili smanjiti poreske olakšice i
oslobađanja, ukinuti (smanjiti) transferna davanja, smanjiti javne rashode do određenog nivoa, obezbijediti
neophodna sredstva iz drugih izvora i javnog duga ili vršiti kombiniranje navedenih mogućnosti.

Zaduživanjem se nagomilava budžetski deficit i deficit budžetskih fondova. Pri tome je potrebno razlikovati
budžetski deficit od javnog, odnosno državnog duga. Budžetski deficit je tok, a javni dug stanje. To znači da se
budžetski deficit formira i mjeri kretanjima tokom određenog razdoblja, a veličina javnod duga utvrđuje se na
određeni dan, odnosno u jednom datom trenutku.

VRSTE JAVNOG DUGA

Javni dug ima veliki značaj za nacionalnu privredu, i zbog toga ga treba klasificirati u različite klasifikacije.
Tako se on, prema teritorijalnom principu, dijeli na unutrašnji i vanjski dug, budući da se država može zadužiti i
u zemlji i u inostranstvu. Unutrašnji javni dug se stvara preme stanovništvu, kompanijama i raznim finansijskim
institucijama, dok se vanjski dug stvara prema bankama ili stranim vladama u funkciji stvaranja deviznih
rezervi, potrebnih za stabilnost vlastite valute, kao i za finansiranje deficita budžeta, odnosno za smanjenje
deficita platnog bilansa.
Javni dug se može podijeliti i prema tome koji se dio javnog sektora zadužuje, te prema oblicima (zajmovi,
kamatni, beskamatni vrijednosni bankarski vrijednosni papiri).

Ako se kao kriterij podjele uzme vrijeme za koje se formira, onda javni dug može biti leteći (kratkoročni) i
konsolidirani (dugoročni).

Prema stepenu valjanosti, javni dug se može klasificirati i na dobrovoljni i prinudni. Dobrovoljni nastaje tako
što vlasnici viška slobodnih finansijskih sredstava kupuju državne obveznice, kao najmanje rizične vrijednosne
papire. Prinudni javni dugovi su rjeđi i koriste se u vanrednim okolnostima, i kad država nema drugog načina za
obezbjeđenje neophodnih sredstava.

Prema rokovima otplate, dugovi se dijele na kratkoročne, gdje je rok otplate do jedne godine, srednjoročne, rok
otplate im je do pet godina i dugoročne sa rokom otplate iznad pet godina.

JAVNI RASHODI KAO SISTEM DRŽAVNE INTERVENCIJE

U svim državama u kojima je potrošnja iznad njihovih mogućnosti, odnosno fiskalnog kapaciteta, suočavaju se
s problemima koje je potrebno rješavati.

Budući da su tržište i država osnov za funkcionisanje ekonomije, ove institucije ne mogu se posmatrati
odvojeno, jer jedna na drugu utiču i nalaze se u stalnoj interakciji. Tržište je nezamjenljivo u svojoj alokativnoj
funkciji, ali ne osigurava prednost, jer proizvodi nejednakost u raspodjeli dohotka i bogatstva. Da bi tržište bilo
efikasno, neophodna je intervencija države kroz sistem javnih funkcija koje postoje upravo da bi se ispravljale
određene nesavršenosti tržišta u njegovom djelovanju.

Bosna i Hercegovine , kao i većina zemalja regije je suočena s ozbiljnim problemima. U BiH je visoko učešće
javne potrošnje u BDP-u, zatim visok je budžetski deficit, kao i javni dug (naročito kad se to posmatra kroz
entitetske nivoe).

Da bi se ovi problemi riješili neophodno je preduzimanje mjera koje trebaju biti usmjerene na smanjenje javnih
rashoda i provođenje institucionalnih reformi koje se, prije svega, odnose na smanjenje budžetskog deficita, kao
i smanjivanje deficita tekućeg računa platnog bilansa.

Međutim, dok se ne zauzmu jasni stavovi i ne preduzmu mjere na racionalizaciji javne potrošnje,
pojednostavljenje i smanjivanje poreznih opterećenja može se postići postepenim ukidanjem poreskih olakšica i
izuzetaka kako bi se proširila porezna osnovica i stvorila osnova za snižavanje stopa poreza i doprinosa.

Privredni razvoj ne treba postizati selektivnim poreznim poticajima pojedinih privrednih grana, sektora i
preduzeća, nego upravo snižavanjem opšteg poreznog opterećenja i stvaranja uslova za stabilan privredni
razvoj.

Najveći problemi u BiH, odnosno Federaciji BiH traže preduzimanje već poznatih koraka, reformi poreznog i
zdravstvenog sistema, sistema socijalne politike, kao i reformu javne administracije.

Teško je očekivati da će se navedene reforme implementirati u relativno kratkom vremenu, zbog čega je
neophodno preduzimanje određenih aktivnosti u oblasti politike direktnih poreza.

Velika svjetska ekonomska kriza, tridesetih godina XX vijeka, nedvosmisleno je pokazala da je za nesmetano
funkcionisanje privrednog sistema, neophodna intervencija države i da je ta intervencija potrebnija što je finansijska
djelatnost države veća. Učešće javnih rashoda u nacionalnom dohotku povećalo se u apsolutnom i realnom iznosu, jer se
sa 9%-11%, koliko je iznosilo krajem XIX vijeka, povećalo se do nivoa između 30%-40% tridesetih godina XX vijeka.
Neumark Fritz,; Wirtsehafts-und Finanzprobleme des Interventionsstates, J.C.B., 1961.

Jedan od najznačajnijih predstavnika intervencionističke finansijske politike i jedan od velikana njemačke finansijske
nauke je Fritz Neumark. On je pokazao da je intervencija savremene države u privredni život finansijskim instrumentima i
drugim mjerama prijeko potrebna kako bi se obezbijedilo nesmetano odvijanje procesa reprodukcije u uslovima tržišne
ekonomije.
Poznati američki naučnik Aba Lerner (Abba Lerner), Lerner, A., Economies of Employment, New York, 1951, profesor univerziteta u
Čikagu, prvi je lansirao naziv funkcionalne finansije (functional finance) da bi njime označio one mjere budžetske politike
koje su usmjerene u pravcu borbe protiv inflacije i nezaposlenosti. On u svojim radovima ističe uticaj državnih rashoda na
ukupnu potražnju, na očuvanje ravnoteže u privredi, na usklađivanje ukupne tražnje da bi se eliminisali nezaposlenost i
inflacija, na usklađivanje novčane kupovne snage uz pomoć državnog zaduživanja i otplate javnog duga.
Da bi se savladale ogromne teškoće koje je donijela velika svjetska ekonomska kriza, preduzete su mnoge mjere
primjenom finansijskih instrumenata što je obogatilo finansijsku nauku. Praksa je pokazala da nije potrebna budžetska
ravnoteža u vrijeme depresije, već da povećanjem državnih rashoda (zaduživanjem države kod centralne banke), treba
povećati opštu tražnju kako bi se uspostavila narušena ravnoteža sa ponudom, što će za posljedicu imati oživljavanje
proizvodnje. Ovaj pravac u nauci o finansijama nazvan je u anglosaksonskoj literaturi kao fiskalna teorija (Fiscal theory),
na koju se oslanja fiskalna politika (Fiscal policy), termin koji je prvi upotrijebio Kejns ( Keynes).
Pod pojmom „Fiscal policy“, Keynes podrazumijeva teoriju i politiku koja koristi javne prihode da bi se uticalo na
štednju, kao i politiku državnih investicija finansiranih preko javnih zajmova, a u cilju stimulisanja potrošnje. Fiskalna
politika postavlja sebi brojne zadatke: korekcija u raspodjeli dohotka i imovine, ostvarivanje veće socijalne sigurnosti
ljudi, zaštita manjih preduzetnika od većih, smanjenje ili anuliranje štetnih posljedica konjukturnih kretanja, obezbjeđenje
što veće zaposlenosti, podsticanje štednje i povećanje investicija uz istovremeno očuvanje ravnoteže ponude i tražnje.

Ravnomjerna raspodjela dohotka putem poreske politike treba da dovede do povećanja tražnje za potrošnim dobrima, a
time i do povećanja proizvodnje i nacionalnog dohotka. Ovdje treba naglasiti da suprotno direktnom uplitanju države, kod
najvećeg broja mjera fiskalne politike ostaje sačuvan tržišni mehanizam. Dakle, treba posebno istaći da mjere fiskalne
politike nisu usmjerene u pravcu anuliranja ili smanjenja djelovanja tržišnih zakonitosti, već se njihovom primjenom želi
da obezbijedi što brže funkcionisanje privrede u uslovima djelovanja slobodnog tržišta. Ne treba shvatiti da se ovaj pravac
u finansijskoj nauci zalaže samo za ekspanzivnu fiskalnu politiku, kako se on u početku ispoljavao, jer treba imati u vidu
da je bilo vrijeme ekonomske krize.

Sve veće korištenje javnog duga za ostvarivanje ciljeva ekonomske politike države predstavlja novi pravac razvoja
finansijske delatnosti države, počev od tridesetih godina XX vijeka. Keynes je u svojim radovima isticao da je ne samo
pogrešno nego i štetno javni dug ocijeniti kao način prikupljanja sredstava za finansiranje državnih rashoda koji treba
izbjegavati i ograničavati. Naprotiv, korištenje javnog zajma ne samo da je korisno nego često i veoma potrebno i
neophodno, kako bi se što bolje i brže ostvarili određeni ciljevi ekonomske politike zemlje. Kenzijanska škola je obogatila
finansijsku nauku nizom novih saznanja vezanih, prije svega, za problematiku zaduživanja države i otplatu javnog zajma.
Proučavanje finansijske djelatnosti države sa mikro i makro ekonomskog aspekta, povezanosti i međuzavisnosti poslova i
mjera fiskalne politike, omogućava da se finansijski sistem i njegovi instrumenti uspješno koriste za ostvarivanje mnogih,
raznovrsnih ciljeva ekonomske, socijalne, kulturne, obrazovne i naučne politike zemlje.

Finansijska djelatnost savremenih kapitalističkih zemalja usmjerena je ka podmirivanju potreba države i njenih organa.
Ove javne potrebe javljaju se u oblasti rada državne administracije i ustanova javnih službi. Privredna preduzeća su van
okvira finansijske djelatnosti države, osim u slučaju kada ona sredstvima budžeta finansira izgradnju nekih krupnih
investicionih objekata.
JAVNI PRIHODI
Definicija javnih prihoda. Javni prihodi su novčana sredstva koja država, odnosno društvena zajednica,
prikuplja radi pokrivanja društvenih rashoda.
Prema tome, društveni prihodi predstavljaju sredstva koja imaju osnovnu namjenu - pokrivanje ili finansiranje
društvenih (javnih) funkcija. To su, dakle, sredstva koja služe za zadovoljavanje opštih i zajedničkih društvenih
potreba.
Društveni razlozi se, uglavnom, formiraju kroz sistem raspodjele i preraspodjele nacionalnog dohotka. Time je
velikim dijelom njihovo formiranje opredijeljeno odnosima u proizvodnji. Država danas raspolaže raznovrsnim
prihodima čija visina i struktura zavise od političkih, ekonomskih, socijalnih i drugih faktora unutar svake
privrede.
Javni prihodi se danas javljaju u različitim osnovnim oblicima. Navešćemo samo najvažnije:
1) Porezi,
2) Prihodi od javne imovine,
3) Doprinosi,
4) Takse,
5) Carine,
6) Parafiskalni prihodi (parafiskaliteti),
7) Novac iz primarne emisije centralne banke (zaduživanje države kod centralne banke),
8) Javni dug države,
9) Pokloni i dr.
Po teoriji postoji razlika između klasičnog i savremenog prilaza pokriću javnih rashoda. Kao »normalni« javni
prihodi u klasičnoj teoriji smatrali su se samo porezi, takse i prihodi od javne imovine (i mogli su služiti za
pokriće redovnih rashoda), dok se javni dug iz primarne emisije novca i slična »dopunska« sredstva nisu
smatrala javnim prihodima. Država im je mogla pribjegavati samo izuzetno i za posebne namjene.
Nasuprot tome, moderna finansijska teorija prihvatila je stav da i ovi oblici prihoda spadaju u redovne i
normalne prihode, samo se postavlja pitanje kada, kako i gdje pristupiti njihovom formiranju i upotrebi. Istina, i
moderna teorija daje prednost upotrebi klasičnih javnih prihoda (porezi, takse, carine, parafiskalna davanja i
sl.), u odnosu na javni dug, emisiju novca centralne banke i sl.
Ovome treba pribjegavati samo u slučajevima kada prvi oblici nisu dovoljni ili kada je nužna intervencija u
privredi da bi se uticalo na nepovoljna privredna kretanja, odnosno kada treba hitno intervenisati većim
sredstvima koje je teško prikupiti poreskim instumentima.
I pored ove diferencijacije, i pored raznih drugih »dodatih« oblika javnih prihoda (javni dug, emisija i sl.) i dalje
je ostao kao osnovni oblik javnih prihoda - porez. Porezima se u razvijenim privredama danas formira preko
50% javnih sredstava.
Funkcije i zadaci moderne države sve su raznovrsniji i brojniji, zbog čega su potrebna i sve veća sredstva za
njihovo zadovoljavanje, odnosno pokriće. To dovodi do stalnog rasta javnih prihoda, identično rastu javnih
rashoda. Porezima, kao redovnim izvorima javnih sredstava u svim razvijenim privredama (bez doprinosa za
socijalno osiguranje) najvećim dijelom se pokriva nešto preko 50% javnih rashoda. Ostalo su sredstva javnog
duga i sredstva socijalnog osiguranja.
Uz nominalni rast javnih prihoda vrlo je značajan i realni rast (stopa rasta prihoda umanjena za stopu rasta
cijena - inflacije). Brži rast cijena (inflacija) od rasta javnih prihoda dovodi do njihovog realnog pada, čime se
realna potrošnja države smanjuje. Učešće javnih prihoda u nacionalnom dohotku kreće se od 30% do preko
50% u novije vrijeme, što znači da se raznovrsnim instrumentima javnih prihoda, preraspodjeljuje ili
neposredno koristi, veliki dio nacionalnog dohotka modernih država

PODJELA JAVNIH PRIHODA

Veliki broj vrsta i instrumenata javnih prihoda zahtijeva da se izvrši i njihova klasifikacija, prije svega, zbog
lakšeg izučavanja njihovih osnovnih karakteristika, a zatim mogućnosti njihove

praktične primjene i efekata u fiskalnoj i uopšte finansijskoj politici. Finansijska teorija istražuje njihove oblike,
prirodu, karakter i dr., a finansijska politika - mogućnost njihove primjene i efekte koji se žele postići.
Javne prihode možemo klasifikovati na različite kategorije. Danas je uobičajena podjela na sljedeće oblike:
1) Redovni i vanredni prihodi,
2) Originarni i derivatni,
3) Javnopravni i privatnopravni,
4) Prihodi od stanovništva i pravnih lica,
5) Parafiskaliteti - kao poseban oblik prihoda.

1. Redovni i vanredni prihodi

Pod redovnim prihodima ova klasifikacija podrazumijeva one javne prihode koji se ubiru kontinuirano, svake
godine i iz izvora koji se neprestano, redovno u ekonomskom smislu obnavljaju. Ovi prihodi služe za podmirivanje
redovnih, a ne vanrednih državnih rashoda. Iz ovih redovnih prihoda formiraju se i određeni rezervni fondovi, iz kojih se
često podmiruju određene manje vanredne državne potrebe, i oni čine najveći dio državnih prihoda. Pod vanrednim
javnim prihodima podrazumijevamo one koji se ne naplaćuju redovno, već povremeno, koji se ne ponavljaju iz godine u
godinu, i koji služe za podmirivanje vanrednih državnih potreba. To znači, da ako se pojedine javne potrebe javljaju s
vremena na vrijeme i nije ih moguće predvidjeti (elementarne nepogode, epidemije, rat), onda se one podmiruju iz
vanrednih prihoda države. Ti vanredni prihodi se javljaju kao vanredni porezi, reparacije, darovi, prisilni zajmovi i dr.

2. Javnopravni i privatnopravni prihodi

 Javnopravni prihodi su oni koje država naplaćuje na osnovu svog finansijskog suvereniteta iz dohotka građana, a
putem poreza i taksa. Nasuprot ovim, privatnopravni prihodi su oni prihodi koje država ostvaruje iz preduzeća ili iz
imovine. Ova podjela javnih prihoda uzela je za svoj osnov imovinsko pravnu razliku između izvora javnih prihoda.
Namjera ove klasifikacije da izvrši najopštiju podjelu javnih prihoda na osnovu svojinskih razlika u kapitalizmu ima svog
opravdanja, ali ipak ima i određene nedostatke, jer su izvjesni javni prihodi mješovitog karaktera, pošto u sebi sadrže
elemente i privatnopravnog i javnopravnog privređivanja.

3. Originarni i derivativni prihodi

Originarni ili izvorni prihodi države su oni koje država ostvaruje svojom ekonomskom aktivnošću ili na osnovu
prava vlasništva, odnosno, koji potiču od državnih preduzeća i imanja. Nasuprot njima imamo derivativne ili izvedene
prihode države, koje ona ostvaruje na osnovu svoje suverene vlasti, koristeći svoj fiskalni suverenitet.

4. Prihodi od stanovništva i prihodi od pravnih lica

Prihodi od stanovništva su oni prihodi koje građani plaćaju iz svog dohotka ili iz svoje imovine za podmirenje
društvenih potreba. U sistemu prihoda zapadnih zemalja ovi prihodi zauzimaju značajno mjesto, mada nisu među
vodećim. Prihodi od pravnih lica su oni koje država ubire od privrednih preduzeća, finansijskih institucija, zadruga i
drugih pravnih lica. Pravna lica izdvajaju određena sredstva za podmirenje državnih potreba bilo na osnovu zakonskih
propisa (porez na dohodak pravnih lica, porez na imovinu, razne takse), bilo na osnovu ugovora (zajmovi država).

5. Povratni i nepovratni prihodi

Javni prihodi koje građani, preduzeća i druga pravna lica plaćaju državi po pravilu se ne vraćaju, što znači imaju
bespovratni karakter. Obveznici plaćanja ovih prihoda imaju određenu korist od njihovog trošenja, mada ta korist
(posredna ili neposredna) najčešće nije u nekoj srazmjeri s visinom prihoda koji su fizička i pravna lica izdvojila za
podmirivanje državnih potreba. U savremenim državama sve značajnije mjesto zauzimaju sredstva koja su građani i
pravna lica dobrovoljno ili rjeđe prinudno izdvojili samo privremeno za finansiranje određenih poreba. To su dobrovoljni i
prinudni zajmovi na koje država, po pravilu plaća i kamatu, kao cijenu pozajmljenih sredstava. Ukupno zaduženje države
u pojedinim zemljama veće je od njenih jednogodišnjih rashoda (u 1986. godini u Velikoj Britaniji, Italiji, SAD,
Norveškoj).

6. Namjenski i nenamjenski

Namjenski prihodi države su oni za koje je tačno unaprijed utvrđena namjena utroška sredstava. Tako se, na
primjer raspisuju javni zajmovi za finansiranje izgradnje auto-puteva, energetskih objekata i drugih objekata
infrastrukture. Nenamjenski ili nedistinirani prihodi države su oni koji služe za podmirivanje svih društvenih potreba, a
njihova namjena nije unaprijed utvrđena. Najveći dio društvenih prihoda nemaju namjenski karakter.