Visietekst ondernemen

Bart Spanhove, docent aan LUCA, School of Arts, campus Lemmens

Een werkdocument als inspiratiebron voor een verdere samenwerking met VLAIO en de stad Leuven

Een succesformule: het organiseren van Hugging Points (4) tijdens het academiejaar 2019-2020.
Inspirerend en een ware uitnodiging om te gaan ondernemen. De formule omvat een open publieke
les, een lezing van een expert, een loket voor persoonlijk advies en alle activiteiten vinden plaats met
een hapje en een drankje. Dit door LE(j)ON aangebrachte initiatief heeft tot een aanstekelijke
samenwerking tussen de studenten en docenten muziek en drama geleid en biedt buitengewone
groeimogelijkheden voor ondernemingszin van kunstenaars in de toekomst.

1
1. Inzetten op een nieuwe mentaliteit in het cultureel landschap

Frank Zappa, musicus: Art is making something out of nothing and selling it.

Muziek is niet alleen kunst, maar ook business. In de kunstwereld lijkt het woord marketing taboe:
business and art have never been the best of bedfellows. We willen een mentaliteitswijziging
ambiëren. Frank Vaganée, docent jazz aan het LUCA, getuigt: het beroep van een musicus is veel
meer dan enkel noten spelen. De muziekstudent dient tijdens zijn studies een evenwichtige balans
tussen het artistieke en het zakelijke na te streven. Anno 2020 is dit een nuchtere realiteit voor een
artiest die de wijde muziekwereld instapt. De cursus Ondernemerschap krijgt een dynamische
invulling. Een hogeschool voor kunst moet vandaag de dag een broeihaard van ondernemen
uitademen waar studenten leren genieten van de zakelijke kantjes.

Ondernemen is een mentaliteit. We willen studenten bewust maken van entrepreneurship, hun
ondernemingszin aanscherpen, innoverend, vernieuwend en origineel te werk gaan, zoeken naar
mogelijkheden en opportuniteiten, positieve impressies creëren, zuurstof geven. Kortom,
ondernemerschap in theorie en praktijk: Musiconomie. Een kunstwerk is nooit af. De klemtoon ligt
vooral op het proces van kunnen groeien.

2. Overkoepelen en samenwerken

Annick Schramme, 2009, cultuurmanagement Antwerpen: Samenwerken kan leiden tot 1 + 1 = 3?

Ondernemen is teamwork, samen expertise delen, samen sterk staan, werken aan een gezamenlijke
visie en doelstellingen, instelling-overstijgende activiteiten in het leven roepen. We zijn allemaal deel
van een grote puzzel. Hoe kunnen we stukjes uit verschillende sectoren aan elkaar lijmen? Concreet
vertaald zou dit voor het vak ondernemen aan LUCA Leuven, campus Lemmens, het volgende kunnen
betekenen:

Een samensmelten van jazz, drama en woord, klassieke muziek en muziektherapie

 Hoe wordt in de verschillende kunstopleidingen omgegaan met ondernemen?

 Welke good practices kennen we?
 Wat zijn de leerlijnen van een eerste bachelor tot tweede master?
 Welke lessen, ateliers, studio’s, vakken vinden plaats?
 Hoe zien de stages, de coaching eruit?
 Welke middelen, ruimtes, communicatiemogelijkheden staan er ter beschikking?

Een samenwerken met de verschillende artistieke hogescholen van LUCA breed (Brussel, Genk,
Gent, Leuven)

De business-gedachte uit de bedrijfswereld in het onderwijs gebracht. De know how van UCLL, KUL,
Unizo, Kunstenloket, Flanders DC, Voka, Agentschap Ondernemen, Syntra, Flanders Inshape, Vlerick,
overheid enz. binnenhalen. Leren van ervaren ondernemers uit het werkveld, maar ook bewust zijn
dat hun businessmodel niet zomaar op de artistieke wereld kan toegepast worden en een vertaling
vraagt.

Uitwisseling van ideeën met cultuurmanagementgerichte opleidingen van buiten de school zoals
bijvoorbeeld Hasselt (PXL), cultuurmanagement Antwerpen, …. Via bestaande initiatieven zoals
Hugging Points, symposia, netwerkevents, impulsdagen kunnen we hun expertise binnenloodsen en
kunnen visies rond ondernemen uitgewisseld worden.

2
Samenwerking met de stad Leuven. Op cultuurgebied is Leuven in Vlaanderen het neusje van de
zalm en zijn de mogelijkheden legio. Organisaties zoals 30CC, Het Festival van Vlaanderen, Matrix, de
Concertvereniging van LUCA Leuven zijn ideale plaatsen om de theorie in praktijk te brengen. LE(j)ON
en BAAS zijn twee Leuvense organisaties die jonge ondernemers alle mogelijkheden bieden om hen
zo goed mogelijk in dit proces bij te staan. We kunnen cultuur promoten op evidente plaatsen
(concertzalen), maar ook op minder evidente plaatsen zoals bij jongeren, rustoorden, gevangenis….

3. Bouwstenen

Bart Spanhove, 2016: The teacher forms the student. The student forms the teacher (uit The Finishing
Touch of Practising, Celle 2016)

Internationaal denken. LUCA goes global. Internationale contacten opzoeken. Hoe werken artistiek
ingestelde scholen en managementopleidingen voor musici in Londen, Amsterdam, Detmold, Freies
Musikzentrum München, Juilliard School New York? Welke lesinhouden bieden zij aan? Hoe
succesvol zijn hun studenten? Wat kunnen we van deze instellingen leren? Benchmarking en inzetten
op internationalisering.

Theorie in praktijk. Praktijk in theorie. De toepassing in de praktijk vormt de hoeksteen van de

opleiding. Dat komt vooral tot uiting in het project dat student-ondernemers in Master 2 kunnen
voorstellen. Start met een idee! Unizo beschouwde dit aanbod in 2017 als een best practice.
Voorstellen uit het verleden: een CD uitbrengen, een dossier voorbereiden voor subsidies, je
favoriete ensemble twee weken op tournee volgen, concerten organiseren, stage lopen bij
toonaangevende ensembles (La Petite Bande, Blindmann), onderzoek naar de werking van Het
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap/ onderzoek naar het belang van de media, de
programmatie van een cultureel centrum volgen…. Twee bijzondere projecten wil ik voorleggen: één
van de studenten verzorgde het pianospel tijdens de film Cleo omdat de hoofdrolspeelster geen
piano speelde . Op die manier bouwde de student een fantastisch netwerk in de filmindustrie uit.
Voor het tweede project nodig ik jullie graag uit om naar de website en marketingkanalen van
ondernemer-student Merce Font (Spaanse gitariste) te gaan. Naast artistieke kwaliteit zullen
dergelijke musici, omwille van hun ondernemingscapaciteiten, steeds een weg vinden in het
internationale cultuurlandschap.

Inzetten op digitalisering en technologisering. Lig voor op de toekomst. Initiatieven zoals uitgebreid

met digital marketing omgaan en gebruik maken van de nieuwste technologieën zijn een conditio
sine qua non.

3
4. Professionalisering en leerlijnen

Carlo Vuijlsteke, 2011: 75% van de afgestudeerden vond dat voldoende toegang tot zakelijke kennis
eveneens na de opleiding aangeboden moest worden

Bovenstaande uitspraak van Vuijlsteke kan ik volledig beamen. Ze impliceert m.i. ook dat er over de
gehele opleiding een uitgewerkte leerlijn van ondernemen uitgewerkt is. Tot op heden is dit niet het
geval (op uitzondering van de afdeling muziektherapie waar men met mondjesmaat elk jaar een
vleugje ondernemen aanbiedt).

In het groeiproces rond ondernemen zien we een duidelijk kantelpunt door de duidelijke
aanbevelingen van de raad professionalisering en leerlijnen (Brussel 2014, tien ontmoetingen tussen
acht hogescholen waarbij ik het LUCA, School of Arts, campus Lemmens vertegenwoordig). De raad
komt tot de conclusie dat er dringend nood is aan een cursus ondernemen op onze campus omdat de
studenten aan hun lot overgelaten worden en niet op vragen van een professionele artistieke wereld
voorbereid worden. Op dat moment is het niet evident om de directie mee te krijgen in dit verhaal.
Ook bij verschillende collega’s hoor je eenzelfde verhaal: jezelf verkopen, een kleine zaak opstarten
die stoelt op marketingtechnieken, van muziek een ‘commerce’ maken vloekt met het schone, het
kunstzinnige, het magische dat muziek in zich heeft. De raad voor professionalisering en leerlijnen
pleit voor een noodzakelijke balans tussen het artistieke en het zakelijke aspect van een
professionele muziekcarrière en beveelt een leerlijn ondernemen voor vijf jaar aan, zoals gebruikelijk
in de zeven andere kunsthogescholen!

Het gevolg: ondernemen wordt in de muziekafdeling IZ als keuzevak in Master 1 gepresenteerd (de
theorie) en kent een vervolg in Master 2 (de praktijk). De invoering van deze cursus staat nog
mijlenver verwijderd van talrijke andere aanbevelingen van de raad. Toch is er beterschap: vanaf
academiejaar 2020-2021 wordt ondernemen een verplicht opleidingsonderdeel in de richting IZ en
zullen hoorcolleges in het Engels en Nederlands aangeboden worden. De ervaring leert ons dat
buitenlandse studenten aan onze hogeschool voor het vak ondernemen een bijzondere interesse
koesteren. De steun van EFRO/ LE(j)ON is het zetje in de rug. Er komen meer initiatieven (denk aan de
succesvolle Hugging Points) en LE(j)ON fungeert als een supervisor en mecenas die onze school
buitengewoon ondersteunt maar tevens enkele pijnpunten duidelijk maakt. Maandelijkse
vergaderingen onderstrepen dat de overige partners van LE(j)ON reeds veel meer stappen hebben
gezet in het ondernemen voor studenten.

Dit indachtig willen we vooral inzetten op de basiskennis van ondernemerschap en inzichten

verwerven uit managementdomeinen die voor de cultuursector van betekenis zijn. Een mogelijkheid
voor de toekomst is het starten in de bachelor met eenvoudige projectwerken die vertrekken van de
basis, lees: een student die nog niets verwezenlijkt heeft. Eenvoudige theoretische kennis van
marketing en boekhouden omzetten naar de praktijk. Zoeken naar het uitwerken van eigen
kwaliteiten, plannen en wensen voor de toekomst. In de volgende academiejaren kunnen we
projecten organiseren (al dan niet in groepsverband), stages uitwerken, vaardigheden en
kennisinhouden aanbieden die na de masteropleiding de niet zo gemakkelijke stap naar het werkveld
faciliteren en een artistieke carrière ondersteunen. Idealiter zouden we vanaf de eerste bachelor tot
het eindexamen van de masters opleidingsonderdelen rond ondernemen programmeren. In
samenspraak met collega’s ondernemen (er is een docent ondernemen voor de afdeling instrument-
zang, woord, jazz, muziektherapie) denken we op die manier een leerlijn ondernemingszin-
professionalisering uit waarbij de volgtijdelijkheden binnen deze leerlijn even belangrijk zijn.

4
Leren van professionals staat centraal. In het boek Musicians as lifelong learners (2009) komen 32
getuigenissen van bijzonder succesvolle musici aan bod. Vanuit hun opgedane ervaringen vertellen zij
over de noden en behoeften van het culturele landschap. De algemene tendens in dit lijvige boek is
sowieso een aanmoedigen en aanzetten tot ondernemen. Daarnaast kunnen ook ervaren
ondernemers van buiten het werkveld aan bod komen. Kunstenaars kunnen door de businesswereld
geïnspireerd worden.

We kunnen inventariseren wat nu reeds in de curricula aan bod komt. Wat goed is, behouden we. Ik
denk hier aan het doceren van de theorie via modules die allemaal een ander aspect van het
ondernemen belichten. De lesinhoud handelt over een eenvoudig economisch denken,
marketingstrategieën, portfolio, juridische rechtspersonen, een businessplan, stages, netwerking,
praktijkgerichte voorstellen, sponsoring, subsidiëring…. De werkvormen voor deze lessen zijn
hoorcolleges. Daarnaast houden we ook nog lezing-demonstraties, voorstellingen-presentaties,
hanteren we het principe learning by doing, richten we Hugging Points in (omvat een publieke les,
een lezing door een expert en een loket voor persoonlijk advies). In een vervolgjaar kan de student
een eigen project uitwerken waarbij hij vijf tot acht keer per jaar een ontmoeting kan aanvragen voor
feedback en advies.

In een leerlijn ondernemen als kunstenaar ligt de klemtoon op functiegebonden competenties: het
kunnen uitvoeren van eenvoudige managementtaken, het vermogen tot communiceren, informatie
inwinnen, ideeën uitwerken, last minute problemen oplossen, kunnen samenwerken in een
multidisciplinaire omgeving en een ingesteldheid tot levenslang leren.

5. Initiatieven voor de toekomst

Albert Einstein: Lerne von gestern, lebe heute, vertraue auf morgen. Das Wichtigste ist, nicht
aufzuhören, zu fragen

Lezingen-demonstraties

 Hugging Point: 4 tot 6 maal per jaar. De formule omvat een open publieke les, lezing expert,
vragenloket, met een hapje en een drankje. Bekendmaking via Toledo en eigen ontworpen
affiches (ook digitaal)
 What’s next? experts samenbrengen
 Panelgesprekken met docenten die ondernemen goed en slecht gezind zijn

Alumni betrekken in het ondernemersverhaal. Het verhaal beluisteren van alumni die succesvol
waren: Jef Neve (jazz), Astrid Stockman (zangeres), Kolacny Brothers (Scala), Jan Vander Roost
(componist), ….

Onderzoeksgericht werken. Onze school besteedt naast de artistieke proef aandacht voor een
reflectief luik dat een bepaald aspect van de artistieke proef toelicht. In dit reflectief luik zou een
student die hiervoor opteert, onderzoek kunnen voeren naar thema’s rond ondernemen.
Methodologie: inventariseren van literatuuronderzoek voor ondernemen van de kunstenaar,
casussen uitwerken, benchmarking, interview, …

Good practices: het uitwisselen van goede praktijken, m.i. één van de belangrijkste voorstellen. De
student mag een eigen casus uitwerken. De school biedt een maakleerplek aan om plannen uit te
werken. Ze zoekt naar middelen, ruimten, communicatiemogelijkheden en kijkt welke trajecten er
mogelijk zijn om je in het ecosysteem van een (pré-)incubator of accelerator te plaatsen.

5
Impulsdagen. Tweemaal per jaar organiseert LUCA Campus Lemmens met succes Impulsdagen voor
muziekleraars uit het Vlaamse land. Een thema als ondernemen voor kunstenaars ligt voor de hand.

Publicaties in tijdschriften, het uitgeven van een boek met de klemtoon op de didactiek van een
ondernemen voor kunstenaars, een maandelijkse nieuwsbrief…

De theoretische cursus verfijnen, bijstellen en nog concreter vorm geven

Zelf het voorbeeld zijn: als docent ondernemen en als instituut actief aanwezig zijn op digitale
platformen zoals Facebook, Twitter, Instagram, LinkedIn…. Deze vertegenwoordiging op sociale
media wordt vanzelfsprekend door een website ondersteund.

Een (digitaal) symposium

Een forum Muziekmanagement

Goede organogrammen uitwerken. Zijn we op de juiste manier georganiseerd? Vind het vak
ondernemen ook aansluiting bij andere cursussen, wat komt waar? Hoe, waarom, wanneer en door
wie komt ondernemen aan bod?

6. Conclusie

Herman Marien, ex-directeur van Jeugd en Muziek Vlaanderen en het conservatorium van
Antwerpen: Je moet de artistiek getalenteerde jongeren vroeg laten proeven van de zakelijke kanten
van het metier.

Wat is er mooier dan artiesten in spe te coachen in een steeds maar veranderende muziekmarkt?
Oog hebben voor ondernemen is beginnende artiesten helpen het beste uit hun carrière te halen
door hun alle benodigde kennis en managementvaardigheden van de muziekindustrie bij te brengen.
Het managen van kunst is een vak apart. Artistieke kwaliteiten zijn ongetwijfeld troefkaart, maar
dienen gepaard te gaan met professionalisering en kunstmarketing. De zakelijke kanten horen er
onmiskenbaar bij indien je je enigszins succesvol wil bewegen na je studie.

Bart Spanhove, juli 2020