AL-QALAM
AL-QALAM ni Makala inayotolewa
kwa lengo la kutoa elimu kwa jamii
ya Kiislam juu ya misingi tofauti
katika itikadi sahihi ya uislam.
Ramadhan, 1443 – April, 2022
Anuani: “Mkusanyo huo KWETU ni
Mwepesi”
Kwa maoni ama ushauri juu ya
Makala hii usisite kuwasiliana na
waandishi:
1. Farid Bakar Hamad
2. Mohammad Abdallah Kifosha
Mawasiliano:
Simu: +255748202226
Whatsapp: +255777002226
Makala hii imerejelewa na
Akhy Mohamed Rajabu (Ibn Rajab
Alhassany),
Sudan,
Khartoum/Jefer Gharbi
Ramadhan, 1443 – April 2022.
1|Page
MAJUMUISHO YA ANUANI
Sifa zote njema zinamstahiki Allah
(Subhanahu Wataala), ambaye
ameumba mbingu na ardhi kwa haki.
Sala njema na salam ziende kwake
mtukufu wa darja, kipenzi cha Allah na
Waislam wote Mtume Muhammad
(Alaihi Swalatu Wasalam).
Nawasalimu kwa maamkizi matukufu ya
Amani ndugu zangu wasomaji, Assalam
Alaikum Warahmatullah Wabarakatu.
Ndugu zangu wapenzi wasomaji wa
Makala za Al-Qalam kupitia Makala hii
tunakusudia kufanya majumuisho ya
sehemu ya kwanza ya mtiririko wa
Makala zetu kuanzia Makala ya kwanza
hadi Makala ya tano ambazo zilitoka
hapo awali katika vipindi tofauti.
Aidha kupitia Makala hii tunakusudia
(kwa uwezo wa Allah) kufanya
uchambuzi wa kina juu ya kauli ya Allah
(Subhanahu Wataala) ndani ya Qur’an
inayosema;
‫ض َع ْن ُه ْم ِس َراعا ً ٰذ ِﻟ َﻚ‬
ُ ‫شقﱠ ُق ٱﻷ َ ْر‬َ َ‫يَ ْو َم ت‬
﴾٤٤﴿‫ِير‬ٌ ‫علَ ْينَا يَس‬
َ ‫َﺣ ْش ٌر‬
“Siku itakapo wapasukia ardhi mbio
mbio! Mkusanyo huo kwetu ni
mwepesi.” (50:33)
Katika mtiririko wa Makala zetu tuligusia
anuani tofauti ambazo zote zikiwa na
lengo la kuipa tanbih jamii ya kiislam juu
ya athari na makatazo ya Allah
(Subhanahu Wataala) katika mambo
mbali mbali ikiwamo riba, shirki, Riya’a,
Kibri na mengi mengineyo, ambapo
katika kila kipengele tulibainisha
ghadhabu za Allah sambamba na mazito
ambayo yameandaliwa kuwakabili wale
ambao hawataacha kujiepusha na
madhambi hayo makubwa. Kupitia
Makala hii, tumesema ni mjumuisho wa
hayo yote kwa maana tunaenda kufanya
uchambuzi kupitia ushahidi ndani ya
Qur’an na Sunnah ya namna ambavyo
wale ambao hawakuwaidhika, watavyo
kusanywa na Allah (Azza Wa Jallah) siku
ya Kiyama. Mkusanyo ambao kila mmoja
atakuwa na namna yake ya kufika
kwenye viwanja vya mahshar (Kiyama)
kama ambavyo Allah ameeleza kwamba
tukio la mkusanyiko huo kwake ni
mwepesi sana.
Hivyo kupitia makala hii tutaigawa Aya
hii katika sehemu kuu mbili;
1. Ni ile kauli ya Allah (Subhanu
Wataala) “Siku itakapo wapasukia
ardhi mbio mbio!....”
2. Na ya pili ni; “….Mkusanyo huo
kwetu ni mwepesi.”
Dhumuni kubwa la kuigawa aya hii
sehemu hizi mbili ni kuweza kuwafikishia
faida za ndani ambazo tunazipata ndani
ya Qur’an, sambamba na kuangalia
namna ambavyo Allah (Subhanahu
Wataala) ameifanya Qur’an kuwa ni
uongofu juu ya kila jambo. Tusome
pamoja makala hii ili tufaidike na iwe ni
2|Page
kama mawaidha kwetu juu ya yote
ambayo yatabainishwa ndani yake.
HAKIKA YA MTETEMEKO NA
MPASUKO WA ARDHI
Ndugu zangu wasomaji, kama utakuwa
unafatilia vyema Makala zetu, katika
kitabu chetu cha kwanza tulizungumziya
Matukio makubwa ambayo yatatokea
siku ya kiyama ambayo miongoni mwa
matukio hayo ni mpasuko na
mtetemeko wa ardhi kama ambayo
Allah (Subhanahu Wataala) ameutolea
ufafanuzi ndani ya Qur’an:
﴾١﴿‫ض ِز ْﻟزَ اﻟَ َها‬ ِ َ‫إِذَا ُز ْﻟ ِزﻟ‬
ُ ‫ت ٱﻷ َ ْر‬
“Itakapo tetemeshwa ardhi kwa
mtetemeko wake” (99:01)
Allah (Subhanahu Wataala)
ataitetemesha ardhi kwa malengo
maalumu, na moja katika malengo yake
ni ili ardhi itowe Mizigo ambayo
imehifadhi ndani ya matumbo yake,
pamoja na kutoa khabari zote ambazo
zilifanywa juu ya mgongo wake.
Miongoni mwa mizigo iliyopo ndani ya
tumbo la ardhi ni viumbe ambavyo
vilizikwa ndani yake.
Kwa mtetemeko huu kila kiumbe
ambacho kilizikwa ndani ya tumbo la
ardhi kitatolewa tayari kwa ajili ya
kuitikia wito wa mwenye kunadi. Kwa
kauli ya Allah:
﴾٤﴿‫ت‬ ُ ‫َو ِإذَا ْٱﻟقُب‬
ْ ‫ُور بُ ْعثِ َر‬
“Na Makaburi yatakapo fukuliwa”
(82:04)
Baada ya makaburi kupasuliwa na
kufukuliwa viumbe wote wakuwa juu ya
mgongo wa ardhi kwa ajili ya kuingia
katika hatua nyengine ya maisha baada
ya maisha ya kaburini, Allah
(Subhanahu Wataala) ametumia neno
(mbio, mbio) katika aya ya anuani
akimanisha kwamba kila kiumbe
kitatoka ndani ya mgongo wa ardhi
akiwa anakimbia kwa kasi kubwa sana
kuelekea kwenye viwanja vya hisabu.
Imeelezwa na baadhi ya wanazuoni
kwamba maana ya neno (Sira’a) ni kasi
ambayo inafananishwa na kasi ya
mshale unapotoka kwenye mkuki. Hili
limefafanuliwa waziwazi na kauli za
Allah (Subhanahu Wataala) ndani ya
Qur’an akisema;
ِ ‫ور فَإِذَا هُم ِ ّمنَ ٱﻷ َ ْجدَا‬
‫ث ِإ َﻟ ٰى‬
﴾٥١﴿ َ‫َر ِبّ ِه ْم َين ِسلُون‬
“Na litapulizwa baragumu, mara
watatoka makaburini wakikimbilia kwa
Mola wao Mlezi” (36:51)
Aidha Allah (subhanahu
anasema pia;
‫ث ِس َراعا ً َكأَنﱠ ُه ْم إِﻟَ ٰى‬
ِ ‫يَ ْو َم َي ْخ ُر ُجونَ ِمنَ ٱﻷ َ ْجدَا‬
﴾٤٣﴿ َ‫ب يُو ِفضُون‬
”Siku watakapotoka makaburini kwa
upesi kama kwamba wanakimbilia
mfundo (Alama iliyowekwa
kuifikia)” (70:43)
Ndugu zangu wasomaji, hii sio siku ya
mzaha na wala sio siku ya kuitilia shaka
na kwa hakika kila mmoja wetu ajiandae
nayo kwani pale ukelele wa baragumu
utakapo pulizwa na kila kiumbe kuinuka
3|Page
kutoka ndani ya kaburi lake atatahamaki
anakimbia kuifata sauti hiyo na kila
kiumbe siku hiyo itakuwa chini sauti
yake kwa khofu, uoga na uzito wa siku
hiyo na hatakuwa na hiyari juu ya
kukimbilia huko ambako kila mtu
anapaswa kufika kwa kasi.
Ndugu zangu wasomaji, chukuwa
taswira hii, unaonaje wakati unasoma
makala hii, Mamlaka kuu ya dola ya
sehemu uliyopo itoe taarifa ya kutaka
watu wote wa eneo hilo kufika eneo
maalumu lililowekwa bila kukosa kwa
kipindi kidogo sana baada ya taarifa
hiyo kutolewa!
Unaweza kupata taswira ya hali itakavyo
kuwa kwa wakati huo, kila mmoja
atakimbilia eneo hilo kwa namna yoyote
ِ ‫ص‬‫َونُ ِف َخ ِفى ٱﻟ ﱡ‬ ile, unaonaje msongamano wa viumbe,
vipando utavyokuwa, chukuwa tena
taswira ya tabia ya viumbe haswa
binadamu kuhoji na kudadisi juu ya
taarifa hiyo, kwa tabia ya mwanadamu
wapo ambao watajaribu kukataa taarifa
Watala) hiyo kwa kutaka kuona nini kitatokea
asipo itikia wito huo! Wapo ambao kama
asili ya binadamu watasubiri wengine
wafike kwanza ili ajue nini haswa
ٍ ‫ص‬ ُ ُ‫ن‬ kinaenda kutokea! Wapo ambao pia
watatumia fursa hiyo kupitisha tabia ya
dhulma kwa wengine wasio jiweza ili
wajipatie kipato!
Hapa ndipo tunaweza kupata maana
halisi ya anuani yetu juu ya mkusanyo
wa Allah (subhanahu Wataala) kila
kiumbe hatakuwa na budi bali kuitikia
na hakuna uwezekano wowote kwa mtu
yeyote kukata shauri ya aidha kuenda
au kutokuenda. Na hapa Qur’an
inatufafanulia zaidi kwamba siku hiyo
hakutakuwa na sauti yoyote nyengine
kutoka kwa viumbe, hakuna wa kuuliza
wala kujibu, hakuna wakulalamika wala
kushauri, kwa kauli ya Allah;
ِ َ‫ى ﻻَ ِع َو َج ﻟَهُ َو َخ َشع‬
‫ت‬
‫لر ْﺣ َم ٰـ ِن فَﻼَ تَ ْس َم ُع ِإﻻﱠ‬
“Siku hiyo watamfuata muitaji asiye na
upotofu. Na sauti zote zitamnyenyekea
Arrahmani Mwingi wa Rehema. Basi
husikii ila mchakato na mnong’ono”
(20:108)
Katika Tafsir ya Ibn Kathir (Radhi za
Allah ziwe juu yake) amemnukuu Ibn
Abbas akisema maana neno “Hamsa”
kwamba ni ukimya uliopitiliza, aidha
Sa’d bin Jubayr amesema kwamba ni
ukimwa isipikuwa sauti ya mchakato wa
hatua zinavyokanyaga ardhi.
MKUSANYO (‫ر‬ ٌ ‫ ) َﺣ ْش‬MBELE YA
ALLAH (SUBHANAHU WATAALA)
Ndugu zangu wasomaji, sehemu yetu ya
pili ya uchambuzi ni kugusia mkusanyo
ambao Allah (Subhanahu Wataala)
ameuelezea kwamba kwake ni
mkusanyo mwepesi, ingawaje kwa jicho
la kibinadamu likiwa haswa limekosa
taqwa ya kweli huweza kupata
mashaka.
Baadhi ya wafasir wa Qur’an wanasema
kwamba ndani ya Qur’an tukufu, Allah
(Azza wa Jallah) amezungumzia
mikusanyo ya aina nne (04) ambapo
wanaeleza ya kwamba mikusanyiko
ٌ ‫ ) َﺣ ْش‬miliwi ni hapa duniani na miwili
(‫ر‬
4|Page
ni akhera. Ama kwa makusudio ya
Makala hii, tutagusia hii mikusanyiko
miwili ya Akhera na kwa uwezo wa Allah
tukipata nafasi nyengine tunatachambua
hiyo mikusanyiko ya duniani.
َ ‫يَ ْو َمئِ ٍذ َيت ﱠ ِبعُونَ ٱﻟدﱠا ِع‬ Kama anuani ya makala yetu
‫ص َواتُ ِﻟ ﱠ‬ ْ َ ‫ٱﻷ‬ inavyoeleza juu ya mkusanyo mbele ya
Allah (Subhanau Wataala) kabla ya
﴾١٠٨﴿ً ‫ه َْمسا‬ mkusanyo huo Qur’an imeeleza kwamba
kwanza viumbe wote watatolewa kutoka
katika makaburi yao tayari kwa ajili ya
kukusanywa mbele ya Allah kwenye
uwanja wa hisabu, hapa kuna jambo la
kuzingatia ndugu yangu msomaji, nukta
hii ni muhimu kutambuwa kwamba
wakati viumbe wakikimbilia kuelekea
kwa muitaji, sio kila kiumbe kitafufuliwa
akiwa na hali sawa na mwengine kila
mmoja ama kundi watatofautiana kwa
mujibu wa Amali ambazo walizifanya
wakati wa uhai wake.
Tunapaswa kutambuwa pia kwamba
Allah Subhanahu Wataala atawakusanya
viumbe huko akhera katika mikusanyo
miwili, moja ni mkusanyo wa kutokea
makaburini kuelekea kwenye viwanja
vya hukumu na pili ni mkusanyo
kutokea viwanja vya hukumu kuelekea
aidha Jannat (Allah atujaaliwe tuwe
miongoni mwao) au mkusanyo
kuelekeya kwenye moto wa Jahannam
(Allah atukinge na kutuepusha na
mkusanyo huu).
Na katika kila mkusanyo Allah
atawaweka viumbe kwenye makundi
yanayofanana, kwa maana ya kwamba
mathalan, kama mja alikuwa ni
mshirikina, wakati mkusanyo wa kwanza
kuelekea kwenye viwanja vya hukumu
atakusanywa na wanaofanana naye na ila kwa upande wa waumini wakifika
kama ni Muumin basi atakusanywa zilipo pepo hizo watakuta milango
kwenye kundi moja na waumini imeshafunguliwa hii ni fanisi ya Qur’an
wengine. Hii inathibishwa kwa kauli za ambayo tunahitaji kuipambanuwa ili kila
Allah; mmoja wetu aweze kupata mazingatio.

‫َوسِيقَ ٱﻟﱠذِينَ َكـفَ ُر ۤواْ ِإﻟَ ٰى َج َهنﱠ َم ُز َمرا ً َﺣت ﱠ ٰى ِإذَا‬ Baada ya kuthibisha kwamba mikusanyo
‫ت أَب َْوابُ َها َوقَا َل ﻟَ ُه ْم خَزَ نَت ُ َهآ أَﻟَ ْم يَأْتِ ُك ْم‬
ْ ‫َجآ ُءوهَا فُتِ َح‬ yote miwili ya akhera, Allah
‫ت َربِّ ُك ْم َويُنذ ُِرونَ ُك ْم ِﻟقَـآ َء‬ ِ ‫س ٌل ِ ّمن ُك ْم يَتْلُونَ َعلَ ْي ُك ْم آيَا‬
ُ ‫ُر‬ atawakusanya viumbe katika mkusanyo
ْ wa kwanza (Kutoka Makaburini
‫ب َعلَى‬ ِ ‫ت َك ِل َمةُ ٱﻟ َعذَا‬ ْ ‫َي ْو ِم ُك ْم َه ٰـذَا قَاﻟُواْ َبلَ ٰى َوﻟَ ٰـ ِك ْن َﺣقﱠ‬
kuelekea viwanja vya Hukumu)
﴾٧١﴿ َ‫ْٱﻟ َكافِ ِرين‬
wakiwa katika makundi ambayo
“Na walio kufuru wataongozwa kuelekea wanafanana na matendo yao, ndipo
Jannamu kwa makundi. Mpaka sasa watasimamishwa mbele ya Allah
watakapo ifikia itafunguliwa milango wakiwa kwenye ardhi mpya aliyoiumba
yake, na walinzi wake watawaambia; Allah kwa lengo hilo, ardhi ambayo
kwani hawakukujilieni Mitume miongoni itakuwa safi yenye kunyooka na isiyo na
mwenu wakikusomeeni Aya za Mola hata chembe ya uchafu wowote wala
wenu Mlezi na kukuonyeni mkutano wa haina alama yoyote kutoka kwenye
siku yenu hii? Watasema: kwani! Lakini athari za viumbe. Hili linathibishwa
limekwisha thibiti neno la adhabu juu ya ndani ya Qur’an kwa kauli za Allah
makafiri.” (39:71) (Subhanahu Wataala) akisema;

Na kwa upande mwengine Allah ﴾٣﴿‫ﱠت‬ ُ ‫َو ِإذَا ٱﻷ َ ْر‬

ْ ‫ض ُمد‬
anasema;
“Na Ardhi itakapo tanuliwa” (84:03)
‫َوسِيقَ ٱﻟﱠذِينَ ٱتﱠقَ ْواْ َربﱠ ُه ْم إِﻟَى ٱﻟّ َجنﱠ ِة ُز َمرا ً َﺣت ﱠ ٰى إِذَا‬
Ibn Kathir katika tafsir yake
‫ت أَب َْوابُ َها َوقَا َل ﻟَ ُه ْم خَزَ نَت ُ َها َسﻼَ ٌم‬
ْ ‫َجآ ُءوهَا َوفُتِ َح‬
amesherehesha kwa kusema maana ya
﴾٧٣﴿ َ‫ع َل ْي ُكـ ْم ِط ْبت ُ ْم َفٱ ْد ُخلُو َها خَا ِﻟدِين‬
َ aya hii ni kusema kwamba ardhi siku
“Na walio mcha Mola wao Mlezi hiyo itaongezwa upana wake, na
wataongozwa kuendea Peponi kwa kutawanywa kuwa kama uwanda
makundi, mpaka watakapo fikilia, nayo mmoja.
milango yake imekwisha funguliwa. Baadhi ya makafiri waliposomewa aya
Walinzi wake watawaambia: Salaam hii wakauliza kuhusu majabali na milima
Alaikum, Amani iwe juu yenu! itakuwaje kama ardhi itakuwa
Mmet’ahirika. Basi ingieni humu make imetawanywa. Allah (Subhanahu
milele” (39:73) Wataala) akawajibu kupitia Surah Ta-Ha
Unaweza kuona utofauti wa makundi ‫ع ِن ْٱﻟ ِجبَا ِل فَقُ ْل َين ِسفُ َها َر ِبّى‬
َ ‫َويَسْأَﻟُون ََﻚ‬
haya hata namna ya mapokezi yao
wanayopokelewa, wale wa Jahannamu ﴾١٠٥﴿ً ‫نَسْفا‬
wanapofika ndipo milango hufunguliwa

5|Page
“Na wanakuiliza khabari za milima.
Waambie: Mola wangu Mlezi ataivuruga
vuruga” (20:105)
Hii yote ni kuthibithisha kwamba kwa
hakika siku hiyo ardhi itapitia katika
marekebisho makubwa kwa ajili ya
kuwapokea viumbe kwa ajili ya
mkusanyo wa kwanza katika kisimamo
cha siku ya hukumu. Siku hii imeitwa
siku ya kiyama kwamaana ya siku ya
kisimamo ikiwa na ubainifu kwamba
viumbe wote watasimama na hakuna
ambaye atakaa mbele ya Allah (Azza wa
Jallah) kama inavyothibitishwa ndani ya
Qur’an Surah Al-Mutaffifin;
﴾٦﴿ َ‫اس ِﻟ َربّ ِ ْٱﻟ َعاﻟَ ِمين‬
ُ ‫َي ْو َم َيقُو ُم ٱﻟنﱠ‬
“Siku watapo msimamia watu Mola Mlezi
wa walimwengu wote” (83:06)
Ibn Kathir katika kuifafanuwa aya hii,
amenukuu hadith ya Imam Malik kuwa
amepokea kutoka kwa Nafi’ ambaye
amepokea kutoka kwa Umar kwamba
Mtume (Swallahu Alaihi Wassalam)
amesema; Hiyo ndio itakuwa siku
ambayo viumbe watapo msimamia Mola
wao Mlezi wa walimwengi wote, hadi
mmoja azame ndani ya jasho lake
kufikia katika usawa wa masikio yake.
Na ndio maana imepokelewa katika
kitabu cha Sunan Abu Dawud kwamba
Mtume wa Allah akiomba na kujikinga
kwa Allah kutokamana na uzito wa siku
hii ya hukumu.
Ewe ndugu yangu msomaji hakika
hakuna mzaha, na wala hakuna
chochote kinachoweza kutupa wepesi
katika siku ya mkusanyo huu zaidi ya
kujikurubisha kwa Allah kwa matendo
6|Page
mema ya ibada, kuomba msamaha kwa
makosa tuliyoteleza na kuhakikisha
tunajiweka mbali na kila jambo ambalo
linamkasirisha Allah kwani ghadhabu za
Allah ni kali na hakuna kati yetu
mwenye kuweza kuzihimili. Kumbuka
uzito na mateso ambayo yapo ndani ya
mkusanyo huu wa kwanza tu ni mazito
kwa yoyote ambaye alifanyia mzaha
maneno ya Arrahman. Mkusanyo huu
wa kwanza unafunganishwa na
kisimamo kirefu sana ambacho Allah
amekieleza ndani ya Qur’an kwamba
siku hiyo kadiri yake ni sawa na miaka
khamsini elfu! (Surah Al-Ma’arij 70:4).
Hiki ni kisimamo kirefu sana ambacho
kwa makafiri na wale walio jisahau hapa
duniani itakuwa ni mkusanyo mzito sana
mbali na adhabu mbali mbali ambazo
zitakuwa zimeambatana na mkusanyo
huu kuufikia uwanja wa hisabu ambazo
tutaziangalia hapo mbeleni, tuna kila
sababu ya kujiandaa vyema haswa kwa
kutumia vipindi muhimu vya ibada
(Kama Ramadhan) ambavyo ni vipindi
vya mavuno ambavyo amali ya kawaida
hulipwa ujira maradufu.
Kwa maana miongoni mwa faida za
kumcha Allah unaweza kuziona kuanzia
katika mkusanyo huu wa kwanza ambao
unakadiriwa kisimamo chake kuwa sawa
na miaka Khamsini elfu, kwani Mtume
wa Allah ametoa bishara njema kwamba
urefu wa kisimamo hichi utasahilishwa
kwa waumini na kusahilishwa zaidi hadi
kuwa ni kisimamo chepesi zaidi ya
kisimamo cha Sala ya faradhi kama
ilivyonukuliwa katika hadith sahihi ya Abi
Said Al Hidhrii kwamba; Mtume wa Allah
aliisoma aya ya Surah Ma’arij alipofika
kuelezea kwamba kisimamo cha siku
hiyo kitakuwa sawa na miaka khamsini
elfu, maswahaba wakamuliza; Ewe
Mjumbe wa Allah hiyo itakuwa ni siku
ndefu sana! Mtume wa Allah akawajibu
kwamba Naapa kwa Mola Mlezi ambaye
nafsi yangu ipo mikononi mwake hakika
siku hiyo itakuwa sahali kwa muumini
zaidi ya kisimamo cha sala yake ya
faradhi.
Na katika kuliwekea ufafanuzi zaidi hili
Allah (Subhanahu Wataala) anasema
katika Surah Muddaththir;
‫ير‬ َ ‫فَ ٰذ ِﻟ َﻚ يَ ْو َم ِئ ٍذ يَ ْو ٌم‬
ٌ ‫ع ِس‬
﴾٩﴿
َ ‫َعلَى ْٱﻟ َكا ِف ِر‬
‫ين َغي ُْر‬
﴾١٠﴿‫ير‬ ٍ ‫يَ ِس‬
“Siku hiyo, basi, itakuwa ngumu. Kwa
makafiri haitakuwa nyepesi. (74:09-10)
Wafasiri wa Qur’an wanaeleza kwamba
ufahamu wa aya hizi ni kwamba Allah
anabainisha uzito wa siku hiyo kwa
makafiri na kwamba kwao hautakuwa
mwepesi, na kueleza kwamba mbali na
ugumu wake ila kutakuwa na wepesi
kwa wasiokuwa makafiri. Hivyo hii iwe
ni kama ibrah kwetu ili tujiangalie ni
nafasi gani tunataka kuwepo, aidha
katika wale ambao kwao itakuwa ngumu
ila Allah ataifanya iwe sahali ama katika
upande wa wale ambao kwao
hakutakuwa na wepesi.
Allah atujalie tuwe ni miongoni mwa
waja wa Allah ambao watasahilishiwa
kisimamo.
7|Page
MKUSANYO KUTOKA KUFUFULIWA
MAKABURINI KUELEKEA VIWANJA
VYA MAHSHAR (Viwanja vya
Hisabu)
‫ض َع ْن ُه ْم ِس َراعا ً ٰذ ِﻟ َﻚ‬
ُ ‫شقﱠ ُق ٱﻷ َ ْر‬َ َ‫َي ْو َم ت‬
﴾٤٤﴿‫ِير‬ٌ ‫علَ ْينَا يَس‬
َ ‫َﺣ ْش ٌر‬
“Siku itakapo wapasukia ardhi mbio
mbio! Mkusanyo huo kwetu ni
mwepesi.” (50:33)
Kwa kina, tumeshafanya ufafanuzi juu
ya sehemu ya kwanza ya aya hii juu ya
mpasuko wa ardhi na namna ambavyo
viumbe watasimamishwa mbele ya
Allah. Sehemu hii sasa tunataka
kufafanuwa namna ambavyo Allah
atawakusanywa viumbe katika makundi
na hali watakayokuwa nayo kila kundi
kwa mujibu wa amali na matendo yao
duniani. Na huu ndio mkusanyo wa
kwanza mbele ya Allah kama tulivyo
bainisha hapo awali.
Viumbe wote watafufuliwa kutoka
kwenye makaburi yao wakiwa na sifa
tatu kama alivyofafanuwa Ibn Kathir
kwamba wote watafufuliwa wakiwa
peku (hawana viatu), hawana nguo
(kama walivyo zaliwa) na
hawajatahiriwa. Hapo sasa kila mmoja
atakusanywa na wale anaofanana nao,
kama washirikina watakuwa na kundi
lao, waliokula riba na kundi lao, wazinifu
na kundi lao na waumini pia watakuwa
na kundi lao. Na hapa ndipo Allah
aliposema kwamba juu ya yote hayo
“Mkusanyo huo kwake ni mwepesi”.
[Allah atukusanye tukiwa katika kundi la na bashaha mbele ya Allah (Subhanahu
Waumin] Wataala).
Ndugu yangu msomaji sasa tuangalie Ibn Abi Hatim amepokea kutoka kwa
baadhi ya makundi pamoja na hali Amr bin Qays Al-Mula’i ambaye nae
ambayo watakuwa nayo wakati amepokea kutoka kwa Ibn Marzuq
wanakusanywa katika mkusanyo wa amesema kwamba siku ambayo
kwanza na Allah (Subhanahu Wataala) waumini watakapo kusanywa kutoka
i. Mkusanyo wa Waumini na kwenye makaburi yao wataonana na
wacha Mungu vijana wazuri sana ambao hajawahi
kuwaona na wakiwa wananukia vizuri
Hakika Qur’an imebainisha bishara sana. Na watauliza, Ni nani wewe?
njema sana kwa waumini ambao Atajibu: “Je haunifahamu mimi?
wamekuwa wakiyafanyia kazi Waumini watasema: “Hapana
maamrisho yote ya Allah na kujiweka
hatuwafahamu ila kwa hakika Allah
mbali zaidi na makatazo yake. Kwa
wamewaumba wazuri mkiwa na
hakika Allah Subhanahu Wataala
manukato mazuri” wale wavulana
ameandaa mapokezi yaliyotukuka kwa
watasema: “Sisi ni matendo yenu
wacha mungu siku ya mkusanyo wa
mema, na hivi ndivyo
kundi la wacha mungu. Kundi hili
mlivyotupendezesha na kutuweka
litakusanywa na Allah kutoka katika
manukato mazuri katika maisha ya
makaburi yao wakiwa na heshima
kubwa mbele ya Allah, kama Qur’an dunia.
inavyoelezea ndani ya Surah Maryam; Kwa hakika hizi ni fadhila zisizo na kifani
kwa waumini, na kila mmoja wetu
‫ش ُر ْٱﻟ ُمتﱠقِينَ إِﻟَى ﱠ‬
﴾٨٥﴿ً ‫ٱﻟر ْﺣ َم ٰـ ِن َو ْفدا‬ ُ ‫يَ ْو َم ن َْح‬ anapaswa kujitathmini nafasi yake kwa
“Siku tutayo wakusanya wachamungu Allah, na bado milango ya Allah ipo wazi
kuwapeleka kwa Arrahman Mwingi wa kwa yeyote ambaye aliteleza kwenye
Rehema kuwa ni wageni wake” (19:85) maisha yake ilhali bado amerudhukiwa
pumzi, tusikate tama na rehema za
Ibn Kathir (Radhi za Allah ziwe juu Allah hakika ni kunjufu kwa waja wake.
yake) anafafanuwa mafhum ya aya hii Na huo ndio utakuwa mkusanyo wa
kwamba Allah anafahamisha namna waja wa Allah ambao zimetulia nafsi zao
bora ambayo atawakusanya waja wake katika kumcha yeye na basi mwisho wao
wema kutoka kwenye makaburi yao ni kupata radhi za Allah katika siku
wakiwa ni wageni waheshimiwa ambao nzito.
wameandaliwa mapokezi ya ugeni
maalumu wa Allah. Anaendelea
kufafanuwa kwamba watafika wakiwa
wamepanda vipando vya heshima vya
Akhera na watapokelewa kwa heshima

8|Page
 ii. Mkusanyo
wanaokula
riba
Kwa wafuatiliaji wa makala zetu,
tulizungumza kwa upana uharamu wa
riba na athari zake katika jamii ya
kiislam na hatma ya viumbe ambao
wanajihusisha na miamala ya Riba.
Kupitia makala ya Riba tulibainisha aina
za riba, makatazo yake ndani ya Qur’an
pamoja na athari ambazo miamala ya
Riba inaleta katika jamii ambapo ni
pamoja na kuongeza dhiki ya maisha na
umasikini.
Athari za Riba hazikomi kwenye maisha
ya hapa duniani, bali viumbe ambao
wanatoa na kupokea Riba watajikuta na
hali ngumu sana siku ya mkusanyo wa
kufufuliwa kutoka ndani ya makaburi
yao kuelekea katika viwanja vya hisabu
kwani Allah (Subhanahu Wataala)
anasema ndani ya Qur’an tukufu kupitia
Surah Al-Baqarah kwamba:
‫ٱﻟربَا ﻻَ يَقُو ُمونَ ِإﻻﱠ َك َما يَقُو ُم‬
‫س ٰذ ِﻟ َﻚ ِبأَنﱠ ُه ْم‬ ّ ِ ‫ان ِمنَ ْٱﻟ َم‬
‫ٱﻟربَا َوأ َ َﺣ ﱠل ٱ ﱠ ُ ْٱﻟبَ ْي َع‬ ّ ِ ‫قَاﻟُ ۤواْ ِإنﱠ َما ْٱﻟبَ ْي ُع ِمثْ ُل‬
‫ظةٌ ِ ّم ْن ﱠر ِبّ ِه‬ َ ‫ٱﻟربَا فَ َمن َجآ َءهُ َم ْو ِع‬
َ ‫ع اد‬ َ ‫ف َوأ َ ْم ُره ُ ِإﻟَى ٱ ﱠ ِ َو َم ْن‬
‫ار ُه ْم فِي َها‬ ِ ‫اب ٱﻟنﱠ‬ُ ‫ص َح‬
“Wale walao riba hawasimami ila kama
anavyo simama aliye zugwa na Shet’an
kwa kumgusa. Hayo ni kwa kuwa
wamesema: Biashara ni kama riba.
Lakini Allah ameihalalisha biashara na
9|Page
wa viumbe ameiharamisha riba. Basi aliye fikiwa na
na kupokea mawaidha kutoka kwa Mola wake Mlezi,
Kisha akajizuia, basi yake ni yaliyo
kwisha pita, na mambo yake yako kwa
Allah. Na wenye kurudia basi hao ndio
watu wa motoni, humo watadumu”
(02:275)
Ibn Kathir amesema juu ya Kauli ya
Allah “Wale walao riba hawasimami
ila kama anavyo simama aliye
zugwa na Shet’an kwa kumgusa”
Maana yake ni kwamba, siku ya Kiyama,
wale viumbe waliokuwa wakila riba
watafufuliwa kutoka katika makaburi
yao wakiwa kama wamepandwa na
kichaa ama wamekumbwa na shetani
mbaya. Ibn Abbas, naye amefafanua
kauli hii na kusema kwamba “Siku ya
Kiyama watu hao watafufuliwa kana
kwamba wamepandwa na kichaa na
wanatetemeka”
Ndugu zangu wasomaji, sote tunajuwa
madhila anayokumbana nayo kiumbe
ambaye yupo kwenye hali ya ukichaa
ّ ِ َ‫ٱﻟﱠذِينَ يَأ ْ ُكلُون‬ ama amekumbwa na shetani, basi hiyo
ُ ‫ط‬ َ ‫ش ْي‬
‫طهُ ٱﻟ ﱠ‬ ُ ‫ٱﻟﱠذِى يَت َ َخبﱠ‬ ndio itakuwa hali yao mara tu
watakapofufuliwa kutoka kwenye
ّ ِ ‫َو َﺣ ﱠر َم‬ makaburi yao. Baadhi ya wanazuoni
wanasema kwamba watu hawa
َ َ‫سل‬ َ ‫فَٱ ْنت َ َه ٰى فَلَهُ َما‬ watakusanywa wakiwa
ْ َ ‫فَأ ُ ْوﻟَ ٰـئِ َﻚ أ‬ wamechanganyiwa, hawajitambui
﴾٢٧٥﴿ َ‫خَا ِﻟد ُون‬ wanagaragara kisha wanainuka, na
wataendelea na hali hiyo hadi wafike
kwenye viwanja vya hukumu.
Hakika hii tosha ni adhabu juu ya
adhabu, huku wakisubiri hukumu
kwenye kisimamo kirefu ambacho
wafasiri wa Qur’an wanakieleza kwamba
ni kisimamo ambacho jua litasogezwa tutamfufua hali ya kuwa kipofu”
karibu na utosi wa viumbe. Huku (20:124)
wakisubiri mkusanyo wa pili kuelekea
Ibn Kathir (Radhi za Allah ziwe juu
Jahannam na huko adhabu hazita
yake) amemnukuu Ikrima kwamba kauli
simama wala kupunguzwa. Na namna
ya Allah kwamba atafufuliwa akiwa
hiyo ndivyo kundi hili litakavyo
kipofu maana yake ni kwamba hataona
kusanywa na Allah na huo si mzaha.
chochote isipokuwa moto mkali wa
iii. Mkusanyo wa Makafiri na Jahannam atakapo buruzwa huko.
waliopuuza makatazo ya
Katika kutilia nguvu mkusanyo wa
Allah (Subhanahu
idhilali wa kundi hili Allah anasema pia
Wataala)
ndani ya Qur’an;
Kundi hili ni wale ambao walifikiwa na
mawaidha kupitia Mitume na ُ ‫ش ُر ُه ْم يَ ْو َم ْٱﻟ ِقيَا َم ِة َعلَ ٰى ُو ُجو ِه ِه ْم‬
ً ‫ع ْميا‬ ُ ‫َون َْح‬
wakapuuzia kwa makusudi huku ‫ص ّما ً ﱠمأ ْ َوا ُه ْم َج َهنﱠ ُم‬
ُ ‫َوبُ ْكما ً َو‬
wakiamini itikadi zao na kuipa mgongo
“…Na tutawakusanywa Siku ya Kiyama
Qur’an. Watu hawa watakuwa na idhilali
hali wakikokotwa juu ya nyuso zao, nao
ya hali ya juu kuanzia hapa duniani na
ni vipofu na mabubu na viziwi. Na
hata ukimuona ni mwenye mafanikio ya
Makazi yao ni Jahannamu…” (17:97)
namna gani hapa duniani, anakula
anachotaka, anavaa anachotaka na Abuu Katada baada ya kusikia aya hii
kuishi katika maisha mazuri. alimuuliza Mtume wa Allah kwamba ni
vipi watu hao watatembea juu ya nyuso
Basi ujuwe kuna siri usiyo ijua juu ya
zao? Mtume wa Allah akamwambia
idhilali wanayokumbana nayo na moyo
kama ambavyo Allah aliwafanya
wake hautakuwa na amani wala utulivu
watembee duniani kwa miguu yao basi
kutokana na kukosa misingi sahihi ya
ni hivyo hivyo atawafanya watembee
kuifata, na kisha siku ya kukusanywa
juu ya nyuso zao.
kwao Allah ataendelea kuwaadhibu kwa
kuacha kwao kuyafata yale Ama kwa hakika mkusanyo huo
waliyoteremshiwa kupitia Mitume na kwa Allah ni mwepesi
vitabu vitukufu. Haya yanathibitishwa na
Kutokana na adhabu hizo na mateso
Qur’an ndani ya Surah Ta-Ha kwani
hayo hawatoacha viumbe hawa
Allah anasema;
kulalamika kwa Allah (Subhanahu
ً‫ض َعن ِذ ْك ِرى فَإ ِ ﱠن ﻟَه ُ َم ِعيشَة‬ َ ‫َو َم ْن أَع َْر‬ wataala) na kusema;
﴾١٢٤﴿‫ش ُرهُ َي ْو َم ٱ ْﻟ ِقيا َم ِة أ َ ْع َم ٰى‬ُ ‫ضنكا ً َون َْح‬
َ “Ewe Mola wangu Mlezi! Mbona
umenifufua kipofu, nam nilikuwa
“Na atakaye jiepusha na mawaidha nikiona?” (20:125)
yangu, basi kwa yakini atapata maisha
yenye dhiki, na siku ya kiyama
10 | P a g e
Allah (Azza wa Jalla) atawajibu kama
ilivyokuja katika Qur’an kwamba;
‫قَا َل َك ٰذ ِﻟ َﻚ أَتَتْ َﻚ آ َياتُنَا فَنَسِيت َ َها َو َك ٰذ ِﻟ َﻚ ْٱﻟ َي ْو َم‬
“(Mwenyezi Mungu) atasema: Ndivyo
vivyo hivyo. Zilikufikia ishara zetu, nawe
ukazisahau; na kadhalika leo
unasahauliwa” (20:126)
Ibn Kathir (Radhi za Allah ziwe juu
yake) amesherehesha maana ya aya hii
na kusema kwamba; hawa ni wale walio
zipa mgongo ishara za Allah na
wakazifanya kama vile wamezisahau hali
ya kuwa walisha elimishwa na
kufunuliwa maana zake. Walizidharau
na kuziacha hivyo “kana kwamba
wamesahauliwa juu ya rehema za Allah.
iv. Mkusanyo
waliokuwa
majivuno
Duniani
Ndugu yangu msomaji, kabla ya kujikita
kwenye namna ambavyo Allah
Subhanahu wa Taala atawakusanya,
kwanza napenda tupite kwenye baadhi
ya aya juu ya tabia ya Kiburi ambazo
zitatupa msingi wa hiki ambacho
tunaenda kukitolea ufafanuzi.
Allah amesema;
َ‫ض َم َرﺣا ً ِإنﱠ َﻚ ﻟَن ت َ ْخ ِرق‬
﴾٣٧﴿ً‫طوﻻ‬ ُ ‫ض َوﻟَن تَ ْبلُ َغ ْٱﻟ ِجبَا َل‬
﴾٣٨﴿ً ‫س ِيّئُهُ ِع ْندَ َر ِبّ َﻚ َم ْك ُروها‬
“Wala usitembee katika ardhi kwa
maringo. Hakika wewe huwezi kuipasua
11 | P a g e
ardhi wala kufikia urefu wa milima. Haya
yote ubaya wake ni wenye kuchukiza
kwa Mola wako Mlezi.” (17:37-38)
Allah anasema pia katika Surah Al-
﴾١٢٦﴿‫س ٰى‬ َ ‫ت ُ ْن‬ Luqman;
‫اس َوﻻَ ت َ ْم ِش ِفى‬ َ ُ ‫َوﻻَ ت‬
ِ ‫ص ِ ّع ْر َخدﱠ َك ِﻟلنﱠ‬
‫ض َم َرﺣا ً ِإ ﱠن ٱ ﱠ َ ﻻَ ي ُِحبﱡ ُك ﱠل ُم ْختَا ٍل‬ ِ ‫ٱﻷ َ ْر‬
﴾١٨﴿‫ور‬ ٍ ‫فَ ُخ‬
“Wala usiwatame (watu) kwa upande
mmoja wa uso, wala usiende katika
ardhi kwa maringo, hakika Allah
hampendi kila ajivunae ajifaharishe”
(31:18)
Tumeanza na kueleza maneno ya Allah
Subhanahu wa Taala juu ya kibri, na
hakika makatazo ya kibri ndani ya
Qur’an yamekuwa yakibainishwa
wa viumbe waziwazi ili muumini asizame kwenye
na Kiburi, makosa haya. Kibri, majivuno, na
na dharau majigambo ni katika tabia mbaya
iliyokemewa vikali ndani ya Qur’an.
Kwamaana mtu mwenye kibri hujiona
kuwa ni bora, wa juu na wa maana zaidi
kuliko mwengine, kibri huweza
kusababishwa na neema za Allah kama
mali, watoto, elimu, madaraka,
umaarufu na mengine, kibri humpelekea
mtu kudharau mwengine na hadi kufika
hatua mbaya zaidi ya kudharau hata
makatazo na maamrisho ya Allah
ِ ‫َوﻻَ ت َ ْم ِش فِى ٱﻷ َ ْر‬ Subhanahu wa Taala ambaye ndiye
َ ‫ٱﻷ َ ْر‬ aliye mruzuku neema hizo.
Kibri na majivuno huzaa maovu ya
َ َ‫ُك ﱡل ٰذ ِﻟ َﻚ َكان‬
dharau, ukatili, uonevu, udhalimu na
kutoshaurika hata kupitia misingi ya
dini. Na hii ndio sababu kubwa Allah
Subhanahu wa Taala alikataza kiumbe
kujivisha tabia hii na hapa tunaona
kupitia Hadith Al-Quds; Abuu Hurairah
(Radhi za Allah ziwe juu yake)
amesimulia kuwa Mtume wa Allah Alaihi
Salatu Wa Salam amesema: Allah
amesema: “Utukufu ni nguo yangu na
kibri ni kilemba changu. Yeyote
atayeshindania kimoja wapo katika hivi
ataangamia. (Muslim).
Katika Riwaya nyengine, Abu Hurairah
(Radhi za Allah ziwe juu yake) amesema
kuwa Mtume wa Allah amesema: “Yule
ambaye moyoni mwake mna chembe
(punje) ya kibri hataingia peponi”
Sahaba mmoja akauliza: “Je, kama mtu
anapenda nguo nzuri na viatu?” Mtume
wa Allah akasema: “Allah Subhanahu wa
Taala ni mzuri na anapenda vizuri, kibri
ni kukataa ukweli na kupuuza watu.”
(Muslim)
Hivyo kutokana na makatazo haya
sambamba na ubaya ulioelezwa juu ya
kibri Allah Subhanahu wa Taala
atawakusanya viumbe wenye kujivesha
tabia hii wakiwa katika hali mbaya sana
ya udhalili na kudharaulika, ambayo ni
mithili ya namna mtu huyo alivyo
jipandisha na kujikweza hapa duniani.
Namna ambavyo Allah awatawakusanya
ameelezea Mtume wa Allah; Amepokea
Abdullah Ibn Amr (Radhi za Allah ziwe
juu yake) amesema: Mtume wa Allah
Alaihi salatu wa salam amesema:
“Watafufuliwa wale wenye kiburi siku ya
kiyama wakiwa mfano wa punje (ndogo)
wakiwa wamefunikwa na udhalili na
watapelekwa katika gereza ndani ya
12 | P a g e
moto wa Jahannam juu yao watakuwa
wamefunikwa na moto na watakuwa
wananyweshwa usaha wa watu wa
motoni.”
Namuomba Allah atukinge sisi na
nyinyi na adhabu na aina hii.
Kwa mujibu wa Hadith hii watu wenye
kiburi Allah Subhanahu wa Taala
atawakusanya wakiwa dhalili na wakiwa
mithili ya punje ndogo wakiwa katika
umbile la binadamu. Tujenge picha
namna ambavyo tumefafanuwa viumbe
watavyofufuliwa kutoka katika makaburi
wakielekea kwenye kisimamo huku
wakipiga mbio kisha tengeneza taswira
ya hali itavyokuwa kwa viumbe ambao
watakuwa na hali hiyo ya udogo wa
mithili ya punje ndogo, ni idhilali ya kiasi
gani!
Baadhi ya Riwaya zinaeleza kwamba
kutokana wa udogo wao basi watakuwa
wanaburuzwa na kusukumwa hadi
kufikia katika gereza lililopo ndani ya
moto wa Jahannam ambalo Mtume wa
Allah amelitaja kwa jina la “Bulas.” Na
hali hii ni kutokana namna
walivyojikweza na kuwadharau wengine,
wakiwadhulumu na neema walizopewa
na Allah, basi nao watakusanywa
wakiwa wameshushwa chini kuliko walio
chini.
v. Mkusanyo wa Washirikina
Kwa wafuatiliaji wa Makala zetu,
tulieleza kwa undani juu ya madhara na
makatazo ya Shirki ndani ya Qur’an na
tukafafanua namna ambayo dhambi ya
shirki inavyoweza kumfanya mtendaji
akakumbana na ghadhabu za Allah siku Ndugu yangu msomaji, katika maisha ya
ya kukutana naye. Kwa hakika shirki ni dunia tunaelewa uzito wa mtu ambaye
miongoni mwa dhambi kubwa na iwe ni alikuwa na mali nyingi, kulala na
shirki ndogo ama kubwa zote malipo kuamka amepata khasara ya mali zote si
yake ni adhabu yenye kudhalilisha. jambo jepesi basi hiyo ndiyo hali
ambayo watakuwa nayo washirikina siku
Kupitia makala yetu ya shirki tulieleza na
ambayo watakusaywa kutoka kwenye
kubainisha njia mbali mbali ambazo
makaburi yao, na kwa hali hii ni dhahiri
wanazitumia washirikina kuwahadaa
kwamba hawatakuwa na tama ya
viumbe ili waingie kwenye shirki. Kupitia
kupata rehema wala huruma za Allah.
makala hii tutabainisha namna ambavyo
Allah anafafanuwa hali hiyo kupitia aya
Allah atawakusanya washirikina kutoka
nyengine ndani surah Az-Zumar;
kwenye makaburi yao kuelekea kwenye
viwanja vya hisabu. Ndani ya Qur’an َ ْ‫َو َي ْو َم ْٱﻟ ِقيَا َم ِة ت َ َرى ٱﻟﱠذِينَ َكذَبُوا‬
ِ ‫علَى ٱ ﱠ‬
Allah Subhanahu wa Taala amemueleza
﴾﴿ ٌ ‫ُو ُجو ُه ُهم ﱡمس َْودﱠة‬
Mtume wake na kumpa tahadhari juu ya
shirki sambamba na matokeo yake siku “Na siku ya kiyama utawaona walio
ya kukutana naye, Allah amesema ndani msingizia uwongo Mwenyezi Mungu
ya Surah Az-Zumar; nyuso zao zimesawijika. (39:60)

‫ى إِﻟَي َْﻚ َوإِﻟَى ٱﻟﱠذِينَ ِمن قَ ْب ِل َﻚ َﻟ ِئ ْن‬ ُ

َ ‫َوﻟَقَ ْد أ ْو ِﺣ‬ Ibn Kathir katika tafsir yake ameeleza
َ‫ط ﱠن َع َملُ َﻚ َوﻟَتَ ُكون ﱠَن ِمن‬ َ ‫أَ ْش َر ْك‬
َ َ‫ت َﻟيَ ْحب‬ mafhum ya aya hii kwamba siku ya
kiyama kuna viumbe sura zao zitang’aa
﴾٦٥﴿ َ‫ْٱﻟخَا ِس ِرين‬
kwa nuru na hawa ni waumini, bali kuna
“Na kwa yakini yamefuniliwa kwako na wengine sura zao zitasawijika kwa weusi
kwa walio kuwa kabla yako: Bila shaka wa kiza na hawa ni wale ambao
ukimshirikisha Mwenyezi Mungu a’mali walimshirikisha Mwenyezi Mungu na
zako zitaanguka, na lazima utakuwa kumfanyia washirika.
miongoni mwa wenye kukhasirika” vi. Mkusanyo wa
(39:65) Wafanyabiashara
Kuanguka maana yake ni kufutika kwa Allah Subhanahu wa Taala amehalalisha
matendo yote mema ambayo kiumbe juu ya viumbe wake kutafuta riziki na
aliyafanya wakati wa uhai wake na neema zake kwa njia mbali mbali za
atafufuliwa akiwa mtupu katika mizani halali ikiwamo ndani ya hizo biashara
ya kheri zake. Hivyo kwa ujumla ni (halali). Kwa hakika biashara ni jambo
kwamba wale waliomshirikisha Mola ambalo limeruhusiwa kuwa ni sababu ya
Mlezi watafufuliwa wakiwa watupu kipato kwa viumbe pale tu itakapofata
kwenye upande wa matendo yao masharti na kuchunga mipaka ya Allah,
ambayo yangeweza kuwaokoa na kwani Allah Subhanahu wa Taala
adhabu ya moto na hii ndio kukhasirika. ameweka mipaka yake juu ya kila tendo
13 | P a g e
kwa viumbe wake ili kuchunga na ambazo ni matokeo ya biashara yake
kujikinga na haramu ambazo ambayo akiifanya hapa duniani.
zimekatazwa.
 Mfanyabiashara usitegemee
Wafanyabiashara kama viumbe wengine rehema za Allah kama hautaacha
ndani ya dunia wanaweza kuwa wema hadaa na viapo vya uongo kwa
ama waovu wa matendo yao, ila kwa wateja wako. (mfano: Unakuta
Allah kuliweka kundi hili la mtu anaapa kwamba bidhaa hii ni
wafanyabiashara katika mikusanyo yake bora ili tu ununue kumbe haina
ni kwa lengo la kuhakikisha chochote kinacholingana na
wafanyabiashara wanafata maamrisho ubora aliwokula kiapo kuuhusu)
na wanaacha yale yote yaliyo katazwa  Mfanyabiashara usitegemee
ndani ya Qur’an. Allah Subhanahu wa rehema na msamaha wa Allah
Taala, ameelezea masharti ya msingi ya kama haukuacha kuwa na mkono
biashara ili kumnusuru mfanyabiashara wa birika kwa wahitaji – masikini,
na ghazabu za zake ikiwamo; mayatima, wafungwa na
wasiojiweza miongoni mwa
a. Kujiepusha na viapo na ahadi
wazee.
za uongo.
 Mfanyabiashara usitegemee
b. Kutenda haki kwenye mizani
reheme za Allah kama hautaacha
ya vipimo.
kuthamini biashara yako juu ya
c. Kujikumbusha malengo yake
ibada kwa wakati wake –
ya kuwepo duniani na kupewa
Unapuuza muito wa sala ya
neema hiyo.
faradhi ili usiache shilingi ambazo
d. Kuacha tabia ya ubaghili juu
wateja wamekuzunguka.
ya ahadi yake kwa Allah
 Mfanyabiasha usitegemee
(Subhanahu wa Taala)
rehema za Allah kama hautaacha
e. Kujikumbusha kwamba
kupunja na kutokutenda haki
maisha ya Akhera ni bora
kwenye mizani za vipimo.
zaidi kuliko mali anazochuma
na kusahau kushukuru neema [Zaidi ya hapa Allah (Subahanahu
za Allah. wa Taala) ndio mjuzi zaidi, kwani
yeye ni mwingi wa kusamehe na
Ukisoma ndani ya Qur’an unaweza
mwenye hekima]
kuona nukta zote hizi ambazo
tumezibainisha hapo juu zimetolewa Hivyo basi kama biashara yako itakuwa
ushahidi na kuwekwa kama masharti imezungukwa na haya ambayo
kwa kundi hili. Na hichi ndicho kipimo tumeyabainisha hapa juu elewa
cha kumjuwa ni yupi kati yao watakusanywa wakiwa ni waovu
atakusanywa na Allah akiwa wakubwa na watafufuliwa kutoka ndani
amesalimika na azabu za siku hizo ya makaburi yao wakiwa uovu wao

14 | P a g e
unaonekana kupitia sura zao na Allah
atawafanyia wepesi zaidi kuufikia moto
wa Jahannam ili wawahi kuunguzwa
humo, kwa kauli ya Allah ndani ya Surah
Al-Layl:
﴾٨﴿‫َوأ َ ﱠما َمن َب ِخ َل َوٱ ْستَ ْغن َٰى‬
﴾٩﴿‫ب بِ ْٱﻟ ُح ْسن َٰى‬
َ ‫َو َكذﱠ‬
﴾١٠﴿‫س ُِرهُ ِﻟ ْلعُس َْر ٰى‬
ّ َ‫فَ َسنُي‬
”Na ama mwenye kufanya ubakhili, na
asiwe na haja na wenzake, na
akakanusha lilio jema, tutamsahilishia
yawe mazito” (92:8-10)
Ibn Kathir (Radhi za Allah ziwe juu
yake) amefafanuwa kauli ya Ikrima
kuwa amemnukuu Ibn Abbas akisema
kwamba maana ya kauli ya Allah [Na
asiwe na haja na wenzake] inaamanisha
mtu huyo alikuwa hayupo tayari
kushirikiana na wengine kwa hali zote
juu ya mali zake na akajiona hana haja
hata na Mola Mlezi.
Hivyo kutokana na kujiona hivyo basi
naye siku ya kiyama atakusanywa akiwa
hakuna mwenye shida naye wala
kushirikishwa na yeyote ndipo
itarahisishwa njia yake kuelekea kwenye
mateso ya Jahannam.
Abu Bakr As-Siddiq (Radhi za Allah ziwe
juu yake) amenukuliwa katika tafsir ya
Ibn Kathir kwamba Mtume wa Allah
amesema: “Kila Mwanadamu
atasahilishiwa kufanya yale matendo
ambayo watakupelekea kwenye sababu
ya kuumbwa kwake.”
15 | P a g e
vii. Mkusanyo wa Wanyama
Wanyama ni miongoni mwa viumbe wa
Allah (Subhanahu wa Taala) na kama
ambavyo Allah amebainisha ndani ya
Qur’an kwamba kila kiumbe kitarudi
kwake hivyo siku ya kiyama wanyama
watakusanywa kwa ajili ya kudhihirisha
kwamba siku hiyo ni siku ya haki na
hakuna kiumbe yeyote ambaye
atadhulumiwa.
Riwaya zinasema kwamba siku hiyo
wanyama nao watakusanywa kwenye
viwanja vya hisabu kisha ataletwa
mnyama ambaye alipigwa pembe hali ya
kuwa yeye hakuwa na pembe kisha
ataletwa yule mnyama aliyempiga na
zitahamishwa pembe zake kupewa yule
aliyepigwa na ataamrishwa kumrudishia
pigo la pembe ambalo alimpiga hapa
duniani ili kisasi kipite na kila mmoja
awe amelipwa ujira wake.
Hii inadhihirisha uadilifu wa Allah
(Subhanahu wa Taala) na kwa hakika
hakuna yeyote miongoni mwa viumbe
ambaye atazulumiwa siku hiyo, kwa
kauli ya Allah (Subhanahu wa Taala)
ndani ya Surat Al-Anbiya’;
ْ ُ ‫ط ِﻟ َي ْو ِم ْٱﻟ ِق َيا َم ِة فَﻼَ ت‬
‫ظلَ ُم‬ َ ‫ض ُع ْٱﻟ َم َو ِازينَ ْٱﻟ ِق ْس‬
َ َ‫َون‬
‫س َشيْئا ً َو ِإن َكانَ ِمثْقَا َل َﺣبﱠ ٍة ِ ّم ْن خ َْردَ ٍل‬ ٌ ‫نَ ْف‬
﴾٤٧﴿ َ‫أَتَ ْينَا بِ َها َو َك َف ٰى بِنَا َﺣا ِسبِين‬
“Nasi tutaweka mizani za uadilifu kwa
Siku ya Kiyama. Basi nafsi
haitadhulumiwa kitu chochote. Hata
ikiwa ni uzito wa chembe ya khardali
tutaileta. Nasi tunatosha kuwa washika
hisabu.” (21:47)
Ndugu yangu msomaji kwa hakika hayo
ndio baadhi ya makundi ya viumbe
ambao Allah atawakusanya na namna
ambavyo watakusanywa kutoka katika
makaburi yao kuelekea viwanja vya
hisabu na huu ndio utakuwa kwa
mkusanyo wa kwanza kwa upande wa
akhera. Tumuombe Allah atukusanye
pamoja na waumini wenye heshima
mbele ya Allah (Subhanahu wa Taala).
ٌ ‫ٰذ ِﻟ َﻚ َﺣ ْش ٌر َعلَ ْينَا يَس‬
‫ِير‬
“…Mkusanyo huo kwetu ni mwepesi.”
(50:33)
MKUSANYO KUTOKA KWENYE
VIWANJA VYA HISABU KUELEKEA
AIDHA KWENYE PEPO AU MOTO
Ama baada ya kila kiumbe kukusanywa
katika mkusanyo wa kwanza, na kila
kundi kusomewa hisabu yake kwa
mujibu wa matendo yake, wakiwa
katika hali hizo hizo walizokusanywa
katika mkusanyo wa kwanza, Allah
(Subhanahu wa Taala) atawakusanya
tena mkusanyo wa pili kwa mujibu wa
matokea ya mizani za matendo
waliyoyatanguliza.
Mkusanyo huu wa pili utakuwa ni
kuwaondoa viumbe kutoka kwenye
viwanja vya Mahshar na kila kundi
kuelekea katika makazi yao ya milele.
Waumini ambao hapa sasa watakuwa ni
waheshimiwa kama tulivyo bainisha
awali, watasindikizwa kuzikaribia pepo
tukufu za Allah huku wakiongozwa na
Mtume wa Allah Muhammad Alaihi
Salatu wa Salam kwani yeye atakuwa ni
wa kwanza kufufuliwa na ndio atakuwa
16 | P a g e
kiongozi wa kundi la Waumini. Na hili
linathibitishwa na Hadith ya Mtume
Alaihi Salatu wa Salam ambayo ametaja
kwamba yeye ana majina matano katika
hayo majina matano moja wapo Al-
Hashri ikiwa na maana ya kuwa wa
kwanza katika kukusanywa.
Kwa hakika siku hiyo wale walio mcha
Mwenyezi Mungu hawatakuwa na khofu
wa majuto kwani watakuta rehema za
Mola wao Mlezi zinawasubiri. Allah
anaeleza namna ambavyo waumini
watakavyo kusanywa kuelekea kwenye
pepo za Allah ndani ya Surah Az-Zumar:
‫َو ِسيقَ ٱﻟﱠذِينَ ٱت ﱠ َق ْواْ َربﱠ ُه ْم ِإ َﻟى ٱﻟّ َجنﱠ ِة ُز َمرا ً َﺣت ﱠ ٰى‬
َ َ‫ت أَب َْوابُ َها َوق‬
‫ال ﻟَ ُه ْم خَزَ َنت ُ َها‬ ْ ‫إِذَا َجآ ُءوهَا َوفُتِ َح‬
﴾٧٣﴿ َ‫سﻼَ ٌم َعلَ ْيكُـ ْم ِط ْبت ُ ْم فَٱ ْد ُخلُوهَا خَا ِﻟدِين‬ َ
“Na walio mcha Mola wao Mlaezi
wataongozwa kuendea Peponi kwa
makundi, mpaka watakapo fikilia, nayo
milango yake itakuwa imekwisha
funguliwa. Walinzi wake watawaambia:
Salam Alaikum, Amani iwe juu yenu!
Mmet’ahirika. Basi ingieni humu make
milele.” (39:73)
Ibn Kathir (Radhi za Allah ziwe juu
yake) amefafanuwa juu ya kauli hii ya
Allah na kusema kwamba Allah
anatueleza kwamba watakusanywa
wacha mungu na kuongozwa kuelekea
kwenye pepo kundi moja baada ya
lengine, likianza kundi la walio bora
zaidi, kisha kufata walio bora na
mengine kufatia, kila kundi litajumuisha
watu wanaofanana kimatendo na
Mtume wa Allah Alaihi Salat wa Salam
ndio atakuwa kiongozi wao na makundi
yote yatakuwa na watu waliolingana
katika amali na wale walio ambatana ‫َو ِسيقَ ٱﻟﱠذِينَ َكـفَ ُر ۤواْ إِﻟَ ٰى َج َهنﱠ َم ُز َمرا ً َﺣت ﱠ ٰى ِإذَا‬
nao katika kuzitenda.
‫ت أَب َْوابُ َها َوقَا َل ﻟَ ُه ْم خَزَ َنت ُ َهآ أَﻟَ ْم‬ْ ‫َجآ ُءوهَا فُ ِت َح‬
Ibn kathir pia amemnukuu Abu ‫ت َر ِبّكُ ْم‬ِ ‫يَأ ْ ِت ُك ْم ُرسُ ٌل ِ ّمن ُك ْم َيتْلُونَ َعلَ ْي ُك ْم آيَا‬
Khurayrah (Radhi za Allah ziwe juu
‫َويُنذ ُِرو َنكُ ْم ِﻟقَـآ َء يَ ْو ِم ُك ْم َه ٰـذَا قَاﻟُواْ بَلَ ٰى َوﻟَ ٰـ ِك ْن‬
yake) kwamba amesema: Amesema
Mtume wa Allah (Alaihi Salat wa Salam) ﴾٧١﴿ َ‫علَى ْٱﻟ َكافِ ِرين‬ َ ‫ب‬ ِ ‫ت َك ِل َمةُ ْٱﻟعَذَا‬ ْ ‫َﺣقﱠ‬
“Kundi la Umma wangu, makundi sabini
“Na walio kufuru wataongozwa kuendea
elfu yataingia Peponi huku sura zao
Jahannam kwa makundi, Mpaka
ziking’aa kama mwezi mpevu kwenye
watakapo ifikia itafunguliwa milango
usiku wenye kiza” (Imesahihishwa na
yake, na walinzi wake watawaambia:
Maimamu Wawili)
Kwani hawakukujilieni Mitume miongoni
Baada ya hayo yote kufanyika na mwenu wakikusomeeni Aya za Mola
waumini kupokelewa ndani ya Pepo wenu Mlezi na kukuonyeni mkutano wa
zenye rehema. Allah (Subhanahu wa siku yenu hii? Watasema: Kwani! Lakini
Taala) akasema tena baada ya hapo: limekwisha thibiti neno la adhabu juu ya
makafiri.” (39:71)
َ ‫َوقَـاﻟُواْ ْٱﻟ َح ْـمدُ ﱠ ِ ٱﻟﱠذِى‬
‫صدَ َقنَا َو ْعدَهُ َوأَ ْو َرثَنَا‬
ُ ‫ض نَتَبَ ﱠوأ ُ ِمنَ ْٱﻟ َجنﱠ ِة َﺣي‬
‫ْث نَشَآ ُء فَ ِن ْع َم أ َ ْج ُر‬ َ ‫ٱﻷ َ ْر‬
Ibn Kathir (Radhi za Allah ziwe juu
yake) amefafanuwa juu ya kauli hii ya
﴾٧٤﴿ َ‫املِين‬ ِ ‫ْٱﻟ َع‬ Allah na kusema kwamba siku hiyo
makafiri watasukumwa kwenye
“Nao watasema: Alhamdulillah, sifa
Jahannam kwa nguvu zenye vitisho
njema zote ni za Mwenyezi Mungu aliye
vikali. Kama ambavyo Allah amesema
tutimizia ahadi yake, na akaturithisha
kwenye Surah At-Tur;
ardhi, tunakaa katika Bustani popote
tupendapo. Basi ni malipo mazuri ﴾١٣﴿‫َار َج َهنﱠ َم دَعا‬
ِ ‫يَ ْو َم يُدَعﱡونَ ِإﻟَ ٰى ن‬
yaliyoje ya watendao!” (39:74)
“Siku watapo sukumwa kwenye Moto
[Tunamuomba Allah Subhanahu wa
kwa msukumo wa nguvu” (52:13)
Taala atukusanye pamoja wa waja
wema ili tuwe miongoni mwa Wanazuoni wa Tafsir amefafanuwa pia
watao rithishwa ardhi na kufaidi kwamba walinzi wa Moto
neema za Pepo yake] waliozungumzwa kwenye Aya hii ni
wengi na wenye nguvu na
Kwa upande wa pili [Allah atuepushe na
watawasemesha kwa kauli za ukali na
upande huu] Makafiri, washirikina, Wala
zenye kutisha na mara tu watakapo
riba, Wenye kiburi nao pia
waona wanaukaribiria Moto wataifungua
watakusanywa katika mkusanyo wa pili
milango yake haraka haraka ili
katika makundi yao na kuburuzwa
kuiwahisha adhabu yao.
kuelekea Jahannam kwa kauli ya Allah
Azza wa Jallah; Na Allah (Subhanahu wa Taala)
anaeleza namna ambavyo

17 | P a g e
atawakusanywa na kuwachunga chunga “…Mkusanyo huo kwetu ni mwepesi.”
watu hawa kuelekea kwenye Moto, na (50:33)
kwamba katika kila kundi miongoni mwa
Ndugu yangu msomaji wa Makala hii,
makundi ambayo tumeyafafanuwa awali
bado tuna nafasi ya kurudi kwa Allah
litakuwa na kiongozi ambaye ataongoza
juu kila ambapo tuliteleza ili kusudi
kundi lake kama ambavyo waumini
tusije kutumbukia katika janga ambalo
walivyoongozwa na Mtume wa Allah, na
atakuwa ni yule ambaye alikuwa ni halitakuwa na msaidizi wala muombezi.
kinara katika dhambi ya aina ya kundi Tupo katika mwezi mtukufu wa
hilo, hili limethibiti kwa kauli ya Allah Ramadhan ambao ndani yake Allah
ndani Surah Maryam aliposema: anatangaza msamaha wa wazi kwa waja
wake, kwanini tusitumie fursa hii ili
َ َ ‫ع ﱠن ِمن ُك ِّل ِشي َع ٍة أَيﱡ ُه ْم أ‬
‫شدﱡ َعلَى‬ َ ‫َنز‬ ِ ‫ث ُ ﱠم ﻟَن‬ kutujiepusha na haya. Kisha tumlilie
﴾٦٩﴿ً ‫ٱﻟر ْﺣ َم ٰـ ِن ِع ِتيّا‬
‫ﱠ‬ Allah atuhifadhi na kutudumisha kwenye
Taqwa na kwa hakika ndio pekee
ِ ‫ث ُ ﱠم َﻟن َْح ُن أ َ ْعلَ ُم بِٱﻟﱠذِينَ هُ ْم أَ ْوﻟَ ٰى بِ َها‬
﴾٧٠﴿ً ‫ص ِليّا‬ kinachoweza kutuokoa na mkusanyo wa
aina hii.
“Kisha kwa yakini tutawatowa katika kila
kundi wale miongoni mwao walio zidi Kwanini tuendelee kuwa na kibri kwa
kumuasi Arrahman, Mwingi wa Rehema. neema ambazo Allah (Azza wa Jallah)
Tena hakika sisi tunawajuwa vyema ameturuzuku, kwanini tuendelee
zaidi wanao stahiki kuunguzwa humo.” kuwadhulumu wengine kwa nafasi
(19:69-70) tulizonazo ambazo ni dhamana na ni
mtihani kwetu, kwanini tuendelee
Kwa hakika huu utakuwa ni mkusanyo kujifunganisha na miamala ya riba ilhali
mzito kwa viumbe vya Allah ambao inatupa khasara hapa duniani na itatupa
walipuuza makatazo yake na wakaipa msiba wa kudumu siku ya kukusanywa
mgongo Qur’an kwa ulevi wa dunia na mbele ya Allah, kwanini tuendelee
mapambo yake. Baada ya hapo katika kukiuka mipaka ya Allah kwenye
kukamilisha mkusanyo huu Allah biashara zetu kwa hadaa na dhulma.
anasema;
Hakika kila mmoja wetu ni mchunga
َ ‫ِقي َل ٱ ْد ُخلُ ۤواْ أَب َْو‬
َ ْ‫اب َج َهنﱠ َم خَا ِﻟدِينَ فِي َها َف ِبئ‬
‫س‬ kwa mwenzake, tumewakusanyia
﴾٧٢﴿ َ‫َمثْ َوى ْٱﻟ ُمتَ َكـبِّ ِرين‬ maudhui haya ili iwe ni ibrah kwenu
ndugu zetu na iwe ni sababu ya kila
“Itasemwa: Ingieni milango ya mmoja wetu kujitathimini nafasi yake
Jahannam mdumu humo. Basi nayo ni katika makundi haya. Hakika watakao
ubaya ulioje wa makazi ya wanao faulu ni wale ambao watamjuwa Allah
takabar!” (39:72) kwa kweli na kujuwa mipaka yake na

ٌ ‫ٰذ ِﻟ َﻚ َﺣ ْش ٌر َعلَ ْينَا َيس‬

kuichunga. Na wale walio khasirika ni
‫ِير‬

18 | P a g e
wale watakao puuza baada ya
kuwabainikia haki isiyo na shaka.

HITIMISHO

َ‫علَ ٰى أَنفُ ِس ِه ْم ﻻ‬
َ ْ‫ِى ٱﻟﱠذِينَ أَس َْرفُوا‬ َ ‫قُ ْل ٰي ِع َباد‬
َ ُ‫طواْ ِمن ﱠر ْﺣ َم ِة ٱ ﱠ ِ ِإ ﱠن ٱ ﱠ َ َي ْغ ِف ُر ٱﻟذﱡن‬
‫وب‬ ُ ‫ت َ ْق َن‬
﴾٥٣﴿‫ٱﻟر ِﺣي ُم‬‫ور ﱠ‬ ُ ُ‫َج ِميعا ً ِإنﱠهُ ُه َو ْٱﻟغَف‬
‫َوأَنِـيب ُۤواْ ِإﻟَ ٰى َر ِبّ ُك ْم َوأ َ ْس ِل ُمواْ ﻟَهُ ِمن َق ْب ِل أَن‬
﴾٥٤﴿ َ‫ص ُرون‬ َ ‫اب ث ُ ﱠم ﻻَ تُن‬ ُ َ‫يَأ ْ ِت َي ُك ُم ْٱﻟعَذ‬
“Sema: Enyi waja wangu walio
jidhulumu nafsi zao! Msikate tama na
rehma ya Mwenyezi Mungu. Hakika
Mwenyezi Mungu husamehe dhambi
zote. Hakika yeye ni Mwenye kusamehe,
Mwenye Kurehemu. Na rejeeni kwa
Mola wenu Mlezi, na silimuni kwake,
kabla ya kuwajieni adhabu. Kisha hapo
hamtanusurika.” (39:53-54)

Wabillah Tawfiq.

19 | P a g e