Unha mañá, o cadáver dun mariñeiro é arrastrado pola marea ata unha praia

da vila de Panxón, na ría de Vigo. Se non fose porque ten as mans atadas
cunha brida de plástico, Xusto Castelo había ser outro mariñeiro que
encontrou a súa tumba entre as ondas mentres pescaba. Sen testemuñas nin
rastro da embarcación do finado, o lacónico inspector Leo Caldas
mergúllase no ambiente mariñeiro para tratar de clarexar o crime entre
homes e mulleres que recean de desvelar as súas sospeitas e que, cando
deciden falar, apuntan nunha dirección insólita de máis. Un caso difícil para
Caldas, que pasa malos momentos: o único irmán do seu pai está enfermo
de gravidade e a súa colaboración no programa radiofónico de Onda Vigo
estase volvendo cada vez máis inaturable. Tampouco non facilita as cousas
o carácter arroutado de Rafael Estévez, o seu axudante aragonés, que non se
dá adaptado á retranca e os sobreentendidos dos galegos.
 Domingo Villar Vázquez

A praia dos afogados

Leo Caldas - 2

ePub r1.0
Titivillus 19.03.2019
Domingo Villar Vázquez, 2014

Editor dixital: Titivillus

ePub base r2.0
Ao meu pai
 Afogar. 1. Matar impedindo respirar, en particular
somerxendo nun líquido. 2. Dificultar seriamente a
respiración, deixar sen alento. 3. Facer cesar, matar. 4.
Morrer somerxido na auga, de maneira involuntaria. 5. Sentir
afogo, quedar sen alento.

O inspector Leo Caldas saíu do taxi e saltou por riba das pozas ata a
beirarrúa. Entrou no vestíbulo do hospital, camiñou entre a xente que
esperaba fronte aos ascensores e dirixiuse ás escaleiras. Subiu ata a segunda
planta e avanzou por un corredor flanqueado por dúas ringleiras de portas
pechadas. Detívose diante da correspondente ao número 211, entreabriuna e
mirou ao interior. Tras dunha máscara verde, un home durmía sobre a cama
máis próxima á fiestra. A televisión estaba acendida, sen voz, e a outra
cama baleira e coas sabas dobradas sobre o colchón.
Consultou o reloxo, volveu pechar a porta e camiñou ata a sala das
visitas, ao final do corredor. Unha anciá, cuxa roupa negra destacaba contra
o branco da parede, alzou a vista cando Caldas asomou a cabeza, pero os
seus ollos regresaron decepcionados ao chan despois de cruzarse cos do
inspector.
Caldas virouse ao sentir pasos ás súas costas. O seu pai avanzaba
apresuradamente polo corredor. Saudouno levantando unha man.
—Xa o viches? —preguntou o pai en voz baixa cando se atoparon ante
a porta pechada.
—Desde aquí —contestou Leo—. Eu tamén chego tarde. Falaches cos
cirurxiáns?
O pai asentiu:
—Pensan que non paga a pena operalo.
Ao entrar no cuarto, o pai do inspector sentou sobre a cama baleira,
mirando o seu irmán co nariz engurrado nun xesto amargo. Leo Caldas
quedou de pé.
Unha agulla vertía o contido de varios frascos no brazo escuálido do seu
tío Alberte, cuxo peito se elevaba lentamente baixo a saba e logo caía con
brusquidade, coma se cada exhalación fose un suspiro profundo. O
gorgolexo da auga destilada que filtraba o osíxeno e o asubío do aire que a
máscara deixaba escapar polos lados afogaban o rumor da choiva.
Leo Caldas atravesou o cuarto ata a fiestra. Apartou a cortina e, a través
do cristal dobre, contemplou as luces vermellas e amarelas dos coches e a
procesión de paraugas das beirarrúas da cidade de Vigo.
Volveuse alertado polo asubío da máscara que o seu tío apartara da boca
para poder falar.
—Segue a chover? —preguntou cun fío de voz antes de colocarse de
novo o ventilador.
Leo asentiu, sorriu levemente sen separar os beizos e acenou coa cabeza
cara ao seu pai, sinalándollo. O enfermo quixo retirar a máscara outra vez
ao ver o seu irmán, pero este non llo permitiu:
—Anda, deixa estar iso. Como estás?
O tío de Leo Caldas abaneou a man e levouna ao peito dando a entender
que lle doía.
—É normal que aínda moleste —dixo o seu irmán.
Tras un momento de silencio, o tío mirou o inspector e sinalou o
aparello de radio que descansaba sobre a mesa.
—Di que te escoita —aclaroulle o pai.
—Xa.
O tío asentiu e levantou o polgar.
—Di que lle gusta —volveu traducir o pai.
—Xa, xa —dixo Caldas. E logo apuntou co dedo cara á televisión muda
que emitía un informativo—: Creo que é máis entretida a tele.
O tío negou coa cabeza e levantou novamente o polgar cara á radio.
—Di que o teu programa é mellor ca a tele.
 —De verdade pensas que non o entendo? —retrucoulle Leo Caldas ao
seu pai—. Ademais, non é o meu programa. Eu só falo algunhas veces.
O pai mirou o seu irmán, cos ollos sorrindo tras a máscara, e Caldas
contemplou fascinado como comezaban a falar sen necesidade de palabras,
movendo os músculos do rostro, comunicándose na linguaxe que conservan
os que teñen na infancia un idioma común.

A entrada dun médico no cuarto arrincou ao enfermo un xesto de

desconformidade.
—Alberte, como vai? —preguntou o médico, que recibiu por toda
resposta o abalo dunha man.
O doutor descubriu a saba e palpou varios puntos no abdome do
enfermo que, no refuxio de plástico verde que lle aireaba os pulmóns,
desencaixaba o seu rostro con cada presión.
—Nun mes está vostede novo —dixo ao concluír o exame e, tras
chiscarlle un ollo ao pai de Leo Caldas, abriu a porta e abandonou o cuarto.
Os tres homes permaneceron nun silencio incómodo ata que o tío
Alberte, cun aceno, lle pediu ao seu irmán que se achegase. O pai do
inspector arrimouse ao bordo da cama e o seu irmán retirou do seu rostro a
máscara, que comezou a soprar con forza.
—Faríasme un último favor? —preguntou con voz fatigada.
O pai cruzou unha mirada con Leo.
—Claro.
—Aínda conservas o teu libro de idiotas?
—Como?
—Consérvalo ou non? —insistiu o enfermo, esforzándose por elevar a
voz sobre o soprido do osíxeno.
—Si, creo que si.
—Pois apunta a ese médico —dixo, e sinalou cun dedo esquelético a
porta pola que saíra o doutor.
Logo colocou a máscara sobre o nariz e a boca durante uns instantes
para despois retirala e volver bisbar:
—É o doutor Escarpa. Recordaralo?
 O pai de Leo Caldas asentiu e apertoulle suavemente o brazo, e o irmán,
ao sorrir, engurrou o rostro arredor do plástico verde que lle cubría a boca.
Cando quedou durmido continuou o gorgolexo da auga destilada e o
brusco vaivén da súa respiración.

Ao saír do hospital, o inspector acendeu un cigarro e o seu pai abriu un

paraugas.
—Collemos os dous —dixo.
Leo arrimouse a el e botaron a andar cara ao aparcadoiro entre o recital
de bucinas dos condutores exasperados polo atasco.
—Tes un libro de idiotas?
—Non o sabías? —contestoulle o pai sen miralo, e Caldas advertiu que
tiña os ollos vidrosos.
Sorprendeuse, pois aínda que tras a morte da súa nai o rumor do seu
choro acompañárao moitas noites, nunca derramara unha bágoa cando el
estaba presente. Decidiu atrasarse uns pasos a pesar da choiva para permitir
que o seu pai aliviase a súa pena sen pudor.

No aparcadoiro, antes de entrar no coche, o pai preguntou:

—Déixote nalgún sitio, Leo?
—Ti onde vas?
—Á casa. Alí non hai ruído.
—Vas visitar o tío Alberte mañá?
—Pola tarde —asentiu o pai—. Despois de comer.
Leo Caldas pensou que podería coller libre a mañá se avisaba o
comisario a primeira hora. Con sorte, chegaría tarde á radio e o fachendoso
de Losada tería que apañarse sen el.
—Entón acompáñote e tráesme cando veñas. O pai quedou mirando
para el.
—Vas durmir na miña casa?
—Se me invitas —dixo Leo.
—Mañá non tes que traballar?
 Leo Caldas encolleu os ombreiros, deulle unha calada rápida ao cigarro,
tirouno ao chan e entrou no coche.
 Rescaldo. 1. Brasa pequena que se conserva entre a cinza
despois de arder algo. 2. Resto que queda dunha cousa, en
especial dun sentimento.

Ás veces, nos meses de desalento que seguiron á morte da súa muller, o pai
de Leo Caldas visitaba a antiga casa familiar que ela habitara de nena.
Estaba en ruínas, e apenas mantiña algúns dos muros de pedra do seu
esqueleto. Só a adega anexa á casa resistira os anos de abandono. Afundida
na terra para evitar cambios bruscos de temperatura, aínda conservaba no
interior varias cubas, unha vella prensa de madeira, unha embotelladora de
man e outras ferramentas rudimentarias. Paseando pola leira, polos socalcos
que descendían coma un anfiteatro ata o río Miño, o pai do inspector
atopara un bálsamo para o seu abatemento, un alivio que a cidade lle
negaba.
Un mes de outubro, vendo as uvas madurar na viña ata podrecer e
estimulado pola idea de pasar máis tempo naquel lugar, propúxose volver
elaborar viño na vella adega. Así, tras varios meses de lecturas e
asesoramento, comezou a cultivar unha porción de terreo reducida, a máis
próxima á casa.
Coa escusa de atender a viña, todos os sábados e domingos madrugaban
para desprazarse en coche ata alí. Case cincuenta quilómetros de viaxe por
estradas sinuosas que o estómago do pequeno Leo lles obrigaba a percorrer
por etapas e coas ventás abertas.
Durante as fins de semana de marzo desbravaron o terreo, e nas de abril
e maio arrincaron as cepas inservibles. No verán, aproveitando as vacacións
e os días máis longos, colocaron os postes e os fíos de arame que guiarían
as cepas sas e as que haberían plantar tras a vendima, no inverno.
 Os primeiros anos, mentres ampliaba o cultivo, o pai de Leo Caldas
vendera o viño a granel ou o repartira entre os seus coñecidos. Logo, cando
as cepas novas comezaron a dar froitos, investiu os seus aforros en mellorar
a adega para poder embotellalo alí mesmo e vendelo etiquetado. Pronto
recuperou o investido, pois o seu viño ía adquirindo sona e, aínda que os
litros aumentaban en cada vendima, vendía sen esforzo todas as colleitas.
Axiña que tivo idade para quedar só na casa, Leo abandonou a
penitencia das curvas e deixou de acompañalo á leira. Cando o fillo
marchou á universidade, o pai abandonou definitivamente o seu traballo en
Vigo e instalouse na antiga casa familiar da muller, que fora restaurando aos
poucos.
As terras que apareceran como un acougo para o seu desánimo
convertéranse nun negocio próspero, e as noites de laios pasaron a ser só
unha sombra na memoria.
O mesmo viño que afundira a tantos homes salvárao.

Durante o traxecto ata a casa do pai apenas falaron. Aínda que algunhas
curvas foran suavizadas polas estradas modernas, Leo Caldas abriu
lixeiramente a ventá e pechou os ollos ao sentar no coche. Mantívose
afundido no asento, inmóbil malia que algunhas pingas de choiva se coaron
pola fenda do vidro e estalaron no seu rostro.
Ao lado, o pai agarraba o volante cunha man e levaba a outra á boca,
apertando as uñas cos dentes, sen chegar a crebalas, co pensamento
viaxando da nenez ao cuarto do hospital.
Cando chegaron, Leo Caldas saíu do coche para abrir o portón e
agardou baixo a choiva ata que o pai franqueou a entrada. Ao volver subir
no vehículo, mentres percorrían o camiño ata a casa, pareceulle ver unha
sombra que se movía tras eles. Pola xanela posterior, entre os sucos que
deixaba a choiva, albiscou un animal que os seguía á carreira.
—Tes un can? —preguntou Caldas, estrañado.
—Non.
—Non é teu? —insistiu, sinalando cara atrás.
O pai de Caldas mirou durante un instante polo espello retrovisor.
 —Non —confirmou—, non é meu.

Desde que baixaron do coche ata que chegaron á porta da casa, o can
acompañounos sen deixar de brincar ao redor do pai de Leo Caldas.
Ladraba, saltaba e saía disparado baixo a choiva en calquera dirección para
virar en redondo aos poucos metros e regresar ás carreiras, ladrando de
entusiasmo, movendo o rabo coma un látego e tratando de lamber as mans,
a cara ou a parte do corpo que o pai do inspector tivese a ben ofrecerlle.
—Mira como me deixou —lamentouse o pai ao entrar na casa.
Subiu pola escaleira cara ao seu dormitorio sacudindo os pantalóns e a
camisa que as patas daquel animal encheran de restos escuros de terra
mollada. Caldas esperou abaixo.
—Menos mal que non é teu —murmurou.
Rodeando a mesa do comedor, o inspector achegouse ao salón e sentou
no sofá, fronte á lareira que aínda conservaba cinza e rescaldos dun lume
recente. Ao carón da mesa baixa, xunto a un feixe de xornais vellos, había
unha cesta chea de leña.
O pai mudara de roupa cando baixou.
—Déixoche algo seco?
—Mañá, se acaso. Prefiro secarme ao lume. Podo? —preguntou,
sinalando a leña.
—Se sabes acendela… —dixo o pai con desdén antes de marchar cara á
cociña.
Leo Caldas deu un suspiro e achegouse á lareira. Colleu dous toros
grosos de piñeiro da cesta e púxoos no lar. Engurrou algunhas follas de
xornal, meteunas entre os troncos, e colocou enriba dos papeis varias piñas
e paus de videira que partiu en anacos pequenos. Buscou no peto o paquete
de tabaco e o acendedor, e prendeu os xornais coa mesma chama que
achegou ao cigarro. Cando as piñas comezaron a arder, sentou no sofá a
fumar fronte ao lume.
O pai volveu ao salón e traía na man unha botella de viño branco sen
etiquetar. Tras abrila co sacarrollas de parede, deixouna sobre a mesa baixa
e foi buscar dúas copas á lacena.
 —É da nova colleita —dixo, mentres enchía as copas dun viño aínda
turbio—. A ver que che parece.
Leo Caldas deixou o cigarro no cinceiro e afundiu o nariz na copa. O
pai imitou o seu xesto.
—Aínda ten que clarificar, pero de aroma está ben —apuntou.
—Xa.
—Que che parece, Leo?
O inspector levou a copa aos beizos e, antes de envialo, saboreouno
durante uns segundos.
—Que opinas? —insistiu o pai, que esperaba de pé o veredicto do seu
fillo.
Leo Caldas asentiu varias veces e baleirou o resto da copa dun grolo.

Abriron outra botella de viño do ano anterior e requentaron dúas cuncas do

caldo que o pai do inspector gardaba na neveira. De sobremesa, queixo do
país co marmelo que María elaboraba na súa casa.
Cando remataron a cea e recolleron os pratos, Leo Caldas trasladou á
mesa baixa a botella e as copas. Encheunas de novo e sentou no sofá, fronte
ao lume, para o que podía estar mirando durante horas. O pai achegouse á
librería e estivo varios minutos rebuscando nos estantes, maldicindo polo
baixo ata que atopou un caderno pequeno apoiado contra a parede. Tiña as
tapas de cartón tan gastadas que era imposible adiviñarlle a cor orixinal.
Recolleu a súa copa e foi sentar á mesa do comedor. Alí permaneceu varios
minutos pasando as páxinas do caderno.
Cando Leo se incorporou para servirse máis viño, preguntou:
—Ese é o libro de idiotas?
O pai asentiu.
—Non sei como se acordou del o teu tío. Hai anos que non o abría —
dixo, mentres pasaba as follas cheas de nomes, de anacos de vida asociados
a cada un deles.
Logo botou man dun bolígrafo e deixou aberto o caderno pola páxina
onde figuraba a última anotación.
—Dixo doutor Escarpa, non si?
 —Si —confirmou o inspector, e ao volverse cara ao pai atopou aqueles
ollos brillantes que non coñecía.
Leo Caldas deitouse no sofá e alí quedou o resto da noite, sen levantar a
vista do lume para que o seu pai puidese chorar cada vaso de viño que
bebía.
 Pendente. 1. Que está por resolver ou sen rematar. 2.
Que pende ou está suspenso. 3. Inclinación ou declive dun
terreo. 4. Adorno que se coloca na orella.

Pola mañá, Leo Caldas tomou prestada unha muda do armario do pai,
duchouse e saíu ao patio que separaba a casa da adega. O outono dera unha
tregua logo de varias semanas de choiva e, aínda que as nubes ocultaban o
sol, o día sen vento amencía apracible e luminoso.
Achegouse ao arriate, colleu unha rama de herba luísa, esfregou os
dedos con ela e levounos ao nariz aspirando profundamente o aroma
impregnado neles.
—Xa sei que lle gustou o caldo —dixo unha voz ás súas costas.
María, a muller que ía polas mañás á casa do seu pai para limpar e
preparar a comida, estaba varrendo as follas avermelladas que o
liquidámbar perdera durante a noite.
—Moito, María, moito —contestou Leo Caldas.
—O truco é escumalo ben —confesou ela, sen deixar de varrer. Logo,
pretendendo devolverlle o eloxio, engadiu—: A min tamén me gusta moito
o seu programa. Non perdemos unha emisión de Patrulla nas ondas.
O inspector preguntouse como era posible que alí tamén puidesen
escoitar o seu programa de radio. E logo non era Onda Vigo unha emisora
local?
Deulle as grazas e cambiou de tema:
—Viu o meu pai?
—Ía cara abaixo, co can —explicou, e sinalou a través da bodega, en
dirección ao río—. Non vai almorzar? Ten café quente no termo.
—Igual máis tarde… —dixo Caldas saíndo do patio.
Camiñou arredor da casa e dirixiuse ao miradoiro. Apoiou os cóbados na
varanda de pedra e contemplou as sete hectáreas de viñedo en pendente que
descendían en bancais ata o río.
Viu o tractor parado no camiño, uns centos de metros máis abaixo,
xunto a un dos socalcos da dereita, e distinguiu varias persoas entre as
cepas. Recordou que o seu pai lle contara durante a cea que xa empezaran a
podar.
Acendeu un cigarro e permaneceu apoiado na varanda despuntando do
sosego do campo. Ía chamar á comisaría para avisar de que non acudiría ata
a tarde, cando o timbre agudo do seu teléfono comezou a soar. Caldas leu
na pantalla o nome do seu axudante e descolgou.
—Está de camiño para aquí, xefe? —preguntou Rafael Estévez a modo
de saúdo.
—Pasa algo?
—Fai media hora que nos chamaron desde o porto de Panxón. Disque
apareceu o cadáver dun home flotando na auga.
—Un mariñeiro?
—Como quere que o saiba, inspector?
O aragonés estaba en plena forma desde primeira hora.
—Tiñamos noticia dalgún desaparecido? —preguntou Caldas, sabendo
que ás veces pasaban varias xornadas ata que o mar devolvía os corpos dos
afogados.
—Que eu saiba, non.
—Xa.
—Quere dicirme canto vai tardar? —preguntou coa súa impaciencia
habitual o axudante de Leo Caldas—. O xuíz saíu para alí hai dez minutos,
e o forense xa chamou preguntando se podemos recollelo de camiño.
Caldas confirmou no seu reloxo que aquel luns a animación comezara
demasiado cedo e alegrouse de se atopar lonxe da cidade.
—Pois pasa a buscalo.
—E vostede?
—Ata esta tarde non vou poder estar aí.
 —Cre que non vai poder ou sábeo con certeza?
—Non empeces. Agora mesmo ía chamar para avisarvos.
Estévez despediuse cun gruñido e o inspector pensou en telefonar o
comisario para advertilo da súa ausencia esa mañá e pedirlle que lle
asignase un acompañante a Estévez. Antes de marcar abandonou a idea. Á
fin e ao cabo, só se trataba dun afogado.
Baixou polo camiño que serpeaba atravesando o viñedo como unha
cicatriz ata a beira do río. As cepas situadas na parte máis alta aínda
esperaban para ser podadas, mais o outono avanzado xa se encargara de
espilas e só unhas poucas pólas conservaban algunha folla lánguida.
Detívose á altura do tractor, observando en silencio como os podadores
escollían cinco ou seis varas de cada cepa e as ataban aos arames. Elixían
aquelas que tiñan varias xemas, onde aparecerían abrochos na primavera, e
cortaban as demais. Logo, antes de pasar ao seguinte socalco, recollerían no
tractor os paus que puidesen servir como leña e deixarían apodrentar o resto
no chan.
Salvo que os vimbios cos que axudara o seu pai a suxeitar as primeiras
varas foran substituídos por lazos de plástico, nada máis parecía ter
cambiado desde entón.

Uns metros máis abaixo apareceu no camiño o can acastañado que os

recibira a noite anterior, e de alí a pouco xurdiu da mesma liña de vides a
silueta do pai de Leo Caldas. Levaba unhas tesoiras de podar na man e a
humidade da mañá brillando nas botas de plástico.
Leo saíulle ao encontro.
—Hai botas no almacén —dixo o pai, mirando os zapatos do seu fillo.
Leo Caldas encolleuse de ombreiros.
—Non vou saír do camiño.
—Como queiras. Coñeces a plantación nova? —preguntoulle o pai,
estendendo un brazo cara ao río.
Leo coñecíaa, pero contestou que non e botaron a andar cara alí. O can,
cos fociños afundidos no chan, adiantóuselles corricando entre o viñedo.
Cada certo tempo vían aparecer no camiño a súa cabeza castaña. Mantíñaa
ergueita un intre e logo, cando comprobaba que eles continuaban adiante,
volvía ao seu trote distraído.
—Como se chama? —preguntou o inspector sinalando o can unha das
veces en que asomou.
—Non o sei. Non é meu —contestoulle o pai sen deixar de camiñar.

Seguiron baixando polo camiño que, ao chegar á parte inferior do viñedo,

facía un ángulo cara á dereita, paralelo ao leito do río. A ambos os dous
lados estendíanse varias fileiras de postes brancos unidos por tres fíos de
arames. Ao pé de cada estaca asomaba unha nova vide.
O pai explicoulle que necesitaran unha pa escavadora para nivelar o
terreo e que decidira ampliar a distancia entre as vides para que o tractor
puidese manobrar con facilidade. O inspector escoitou en silencio,
asentindo coma se fose a primeira vez que oía contar todo aquilo.
Cando o seu pai se detivo a atar a un poste a vara solta dunha cepa, Leo
atravesou as fileiras da plantación e foi asomarse ao río que corría varios
metros baixo os seus pés.

No treito que discorría fronte ao viñedo abundaban os remuíños. Lembraba

que, para bañarse, era necesario camiñar media hora río arriba, ata a retorta
que remansaba a auga nunha praia fluvial. Partían despois de comer e
regresaban andando ao anoitecer. Na nenez, os días parecían máis longos.
Mirando a auga e oíndo o rumor da corrente, pensou na chamada de
Rafael Estévez e no home arrastrado polo mar. Recordaba a noite en que a
farmacéutica afogara nos rápidos. Mentres el agardaba no coche, o seu pai
acompañara os gardas que percorrían a beira removendo a auga cunhas
varas de madeira. Logo, o seu pai e mais el regresaran a durmir a Vigo, e os
gardas continuaron a busca río abaixo.
O corpo da farmacéutica tardou tres días en aparecer. Atopárono uns
pescadores de lamprea a oito quilómetros do lugar en que caera á auga.
Anos máis tarde, o inspector soubo que ela mesma se botara ao río, e
que non sabía nadar. Con todo, durante meses, a farmacéutica nadara xunto
a el nos seus pesadelos infantís, suplicándolle que a socorrese no medio
dunha corrente que sempre terminaba por engulila.
Cando a angustia o espertaba, Leo aparecía cuberto de suor, tan mollado
coma se realmente se mergullase no río.

Consultou o seu reloxo. Rafael Estévez estaría a piques de chegar á praia de

Panxón. Confiaba en non recibir máis noticias del ata a tarde, cando
estivese de volta na comisaría.
O seu pai achegóuselle e xuntos contemplaron como baixaban as follas
e as ramas que a corrente transportaba a gran velocidade pola superficie do
río.
—Tiñas que poñer as botas.
—Debín —concedeu Caldas, sen deixar de mirar para a auga.
—Almorzaches? —preguntou o pai logo duns segundos.
Cando Leo negou cun xesto, propuxo:
—Queres subir e tomar un café?
Cando botaron a camiñar cara á casa, o pai lamentouse:
—Non sei como non se me ocorreu plantar antes nesta zona.
—Non pensabas que a terra areenta non favorece a viña?
—Pois xa verás como estas cepas han dar un viño estupendo. Non nesta
vendima, claro, nin na próxima, pero en cinco anos estará saíndo delas o
mellor mosto do viñedo. E, se teño razón, plantarei alí tamén —dixo,
sinalando unha leira erma ao outro lado do camiño.
—Cinco anos?
—Cinco ou seis… Cando as viñas medren.
—Non é demasiado tempo?
—Os prazos non os marco eu. É o que tarda a viña en madurar.
—Xa o sei —dixo o inspector—. Referíame a se non pensas xubilarte
antes.
—Xubilarme? Para que?
Leo Caldas encolleu os ombreiros.
—Podías facer calquera cousa…
 —Isto non che parece abondo? —o pai estendeu os brazos cara ás
ladeiras poboadas de cepas que o camiño dividía en dous—. Á miña idade,
o único xeito de estar tranquilo, de non lle dar demasiadas voltas á cabeza, é
manter a mente ocupada en algo. O outro é sentarse a mirar como o tempo
pasa e fai o seu traballo, resignarse a vivir a vida a través dos outros.
Leo Caldas quedou calado. Pesáballe ter falado de máis. Porén, o pai
engadiu cun sorriso:
—Ademais, os xubilados non teñen vacacións.

Na cociña, o pai serviu dúas cuncas de café do termo. Engadiu unhas pingas
de leite e azucre a unha delas e alargoulle a outra.
—Saímos? —preguntou, sinalando a porta.
No patio cruzáronse con María, que volvía á casa coa vasoira na man.
—María non perde Patrulla nas ondas —informouno o pai.
—Si, si, xa me contou —respondeu Caldas torcendo a boca nun aceno
que pretendía ser un sorriso.
Bordearon a casa e foron apoiarse na varanda de pedra do miradoiro. O
pai ía comentar algo cando o timbre do teléfono móbil do inspector
comezou a soar, e Leo Caldas suspirou profundamente ao ler o nome de
Rafael Estévez na pantalla.
—Traballo? —interesouse o pai.
—O meu axudante —confirmou Leo Caldas, separándose uns metros e
buscando o tabaco no peto antes de contestar.
—Como foi todo? —preguntou, sostendo un cigarro entre os dentes ao
que lle achegou a chama do acendedor.
—Aínda estou no porto este.
—Co afogado?
—Parece que o axudaron a afogar.
—E logo?
—Ten as mans atadas.
Con certa frecuencia, os suicidas que se lanzaban á auga ataban as mans
ou os pés para ter a seguridade de que se cumpriría o seu propósito.
—Puido facelo el mesmo —apuntou Leo Caldas.
 —Non, inspector. Non me pregunte por que, pero o forense cre que ese
home nin se suicidou nin morreu pescando troitas.
—Troitas no mar hai poucas —dixo Caldas lacónico.
—Vostede xa me entende.
—Xa.
Leo deulle unha calada ao cigarro coa sensación de que se ía arrepentir
de non acompañar o seu axudante.
—Xa sabedes quen era?
—Un home da vila. Un mariñeiro de Panxón. Van trasladar o corpo a
Vigo para identificalo e facerlle a autopsia. Tamén vai achegarse ata aquí
alguén da UIDC, por se houbese rastros.
—Ninguén o recoñeceu?
—Con seguridade, non. Xa sabe como é esta xente —comentou Rafael
Estévez, quen, tras varios meses do seu traslado a Galicia, aínda non
lograba afacerse á ambigüidade con que adoito se expresaban os seus novos
veciños.
—A ver se consegues que cho confirmen —dixo, e coñecendo a paixón
coa que o seu axudante acometía o seu traballo, preferiu engadir—: Pero
con tacto, Rafa. Non quero leas.
—Por iso non se preocupe, inspector. Déixeme a min —dixo o axudante
antes de colgar, nun ton que estaba lonxe de soar tranquilizador.

Leo Caldas volveu onda o seu pai e recolleu a cunca de café que apoiara na
varanda.
—Vaise afacendo a isto o teu axudante? Caldas deulle un sorbo ao café:
—Non creo que chegue a afacerse nunca de todo.
O pai brandiu o seu bolígrafo debuxando trazos imaxinarios no aire.
—Queres que o apunte no meu libro? —preguntou, coma se non
existise un castigo máis cruel.
Como Leo Caldas non contestaba, engadiu:
—Sempre o podemos borrar máis adiante. Non sería o primeiro que
risco.
 —É igual —dixo o inspector, e o seu pai percibiu no seu rostro un rastro
de preocupación.
—Sucede algo, Leo?
—Un cliente —respondeu, e chascou a lingua.
—Asasinado?
—Podería ser —dixo Caldas.
—Prefires que volvamos a Vigo agora? —ofreceuse.
—Non te preocupes —respondeu Caldas, consciente do pouco que lle
chistaba ao seu pai pasar máis tempo do imprescindible na cidade.
—Talvez podería ver o teu tío esta mesma mañá.
—Non fai falta, de verdade.
—A min case que me viría mellor, Leo —insistiu o pai—. Teño cousas
que facer aquí pola tarde.
—De acordo entón —contestou agradecido, sabendo que o seu pai
mentía.

Mentres o inspector remataba o cigarro, quedaron ollando desde o alto o

desfile de postes brancos aos que se suxeitaban as videiras.
—É bonito, verdade? —dixo o pai con aire orgulloso.
—Si —murmurou Caldas—, e iso que o outono non lle senta ben á vide.
O pai recolleu as dúas cuncas baleiras e dirixiuse á casa, Leo escoitouno
preguntarse en voz alta:
—E a quen lle senta ben o outono?
 Abordar. 1. Chocar unha embarcación contra outra. 2.
Chegar unha embarcación a porto, a un peirao. 3. Acercarse,
dirixirse a alguén con algún fin. 4. Comezar un asunto. 5.
Facer fronte a unha dificultade ou perigo.

Pouco antes de chegar á comisaría, Leo Caldas saíu do automóbil cun

pretexto absurdo aproveitando un semáforo vermello. Aqueles non eran
días fáciles para o seu pai e, vendo o coche perderse entre o tráfico da
cidade de Vigo, o inspector arrepentiuse de marchar tan apresuradamente.
Ao pouco de partir da casa do pai intercambiaran algunhas frases, todas
referidas ao seu tío, lamentando a enfermidade que o consumía por dentro e
que o obrigaba a pedirlle o aire prestado a unha máquina. Fixeron o resto do
traxecto en silencio. Leo cos ollos pechados, o pai coa vista na estrada e a
mente no hospital.
Foi xa na cidade, mentres baixaban polas rúas en pendente cara á
comisaría, cando o pai se interesou por Alba. Para poñerlle fin á conversa,
Leo Caldas contoulle que non sabía nada novo, que non tiña noticias dela
desde había varios meses. Con todo, pese ás evasivas do fillo, o pai seguiu
preguntando unha e outra vez. Por que insistía sempre en abordar as
cuestións máis incómodas no último momento? Se o propósito era
prolongar os seus encontros, xa debería estar escarmentado. Aquelas
preguntas molestas de última hora só lograban precipitar as súas despedidas
e deixalos a ambos cun resaibo amargo.
Caldas entrou na comisaría e camiñou ata o fondo da sala entre as dúas
fileiras de mesas. Abriu a porta de cristal ao ácido do seu despacho, colgou
o impermeable e deixouse caer na butaca negra.
Coa mirada perdida na morea de papeis amontoados enriba da súa mesa,
continuou pensando no seu pai ata que o comisario Soto entrou
devolvéndoo á realidade.
—Que tal en Panxón?
—Non tiven tempo de ir, comisario. Estévez está ocupándose do tema.
—Mandaches a Estévez só a un levantamento? —preguntou o comisario
Soto.
Ante o silencio de Caldas, o comisario moveu a cabeza dun lado a outro
nun xesto de incredulidade e marchou rosmando.

Caldas descolgou o teléfono, marcou o número de Olga e pediulle que

mandase a Estévez ao seu despacho cando o vise aparecer pola comisaría.
Quedou sentado no escritorio, desoíndo o seu estómago, que protestaba
ruidosamente polo atraso na hora da comida. Aproveitou para revisar algúns
dos papeis que acumulaba sobre a mesa, facendo anotacións a lapis nas
marxes, e devolvéndoos a un novo montón. Cada vez que deixaba un
documento consultaba o reloxo e levantaba a mirada cara á porta. Nunhas
ocasións preguntábase como estaría a desenvolverse o seu axudante no
levantamento do afogado. Noutras, volvía pensar no seu pai e lamentaba
aquela súbita despedida.

Ás tres menos cuarto, cando revisaba as declaracións das testemuñas do

atraco a unha xoiería situada na rúa do Príncipe, a enorme silueta de Rafael
Estévez escureceu o cristal da porta.
—Vaia mañá levamos, xefe —dixo o seu axudante ao entrar.
Caldas estaba famento. Ademais, prefería escoitar fóra da comisaría o
que Estévez lle tiña que contar, a salvo de interrupcións. Coroou un montón
de papeis cos testemuños do roubo e púxose de pé.
—Comiches? —quixo saber e, cando o outro dixo que non, engadiu—.
Invítote.
—Grazas, pero dubido que poida probar bocado —respondeu Estévez
—. Non imaxina como estaba ese tipo.
Antes de deixalo afondar nos detalles, Caldas recolleu o impermeable
pendurado da percha, dobrouno sobre o seu antebrazo e virou o pomo da
porta.
—Impórtache poñerme ao tanto mentres como algo? —pediulle—. Só
tomei un café no almorzo e, como tardemos un pouco máis, non atopo quen
me dea de comer.
—Hoxe non chove —dixo Estévez, sinalando a gabardina.
—Xa o sei —contestou o inspector, e saíu do despacho con paso
apresurado.
Rafael Estévez seguiuno pola comisaría ata a rúa, onde o sol acababa de
atopar un oco entre as nubes.
Cruzaron a Alameda pisando un manto de follas caídas e camiñaron
fronte aos elegantes edificios de pedra da rúa do Areal. As galerías de forxa
das fachadas, que asomaban desde había algunhas décadas aos colectores
do porto de mercancías, aínda parecían preguntarse onde estarían
escondidos a praia e o mar.
O bar Puerto aínda estaba ateigado de xente. Como cada mediodía, as
súas mesas mesturaban gravatas, traxes de faena azuis e roupas grosas de
mariñeiros. Caldas botoulle unha ollada aos pratos que se baleiraban nas
mesas próximas.
—Mágoa que non teñas apetito —comentou.
—Saíalle escuma polo nariz… —recordou Estévez, e engurrou a cara
con desagrado.
—Despois, Rafa —dixo o inspector. Xa tería tempo de escoitar os
detalles máis macabros do asunto cando terminase o xantar.
Cristina achegouse a recoller unha botella de augardente na barra
situada a uns pasos da entrada.
—Aínda hai unha mesa para nós? —preguntoulle o inspector,
levantando a voz sobre o barullo das conversacións cruzadas.
—Sempre queda algo para unha estrela radiofónica —burlouse ela.
Logo dirixiuse coa botella ao fondo do comedor para que dous estibadores,
habituais á hora de comer como o inspector, aliñasen o café.
Cando regresou, sinalou dous ocos nas mesas compartidas.
—Preferides esta ou aquela?
Na máis próxima, tres homes de mar veteranos sentaban xunto a un
mozo de traxe escuro que devoraba a partes iguais a sopa e un xornal
deportivo. Na outra, estaban os estibadores aos que Cristina lles levara a
augardente.
—A do fondo —escolleu Caldas—, e preferiría que non sentases a
ninguén máis na nosa mesa cando se levanten eses dous.
—Non teñas medo, Leo. A estas horas non aparece por aquí máis que
algún despistado.
Ao camiñar cara á mesa, pasaron xunto á cociña. Varias potas
penduraban suxeitas por ganchos na parede de azulexo branco, como
esperando a súa quenda para ferver nos fogóns. O metal esportelado
revelaba que aquelas tarteiras foran utilizadas durante anos, mais relucían
coma se estivesen limpadas con abrillantador.
Detivéronse ante o mostrador que separaba o comedor da cociña e o
inspector agachouse para observar o expositor onde habitualmente se
exhibían os mariscos. Estaba baleiro.
—Non busque. Os luns non hai nada —advertiulle unha das cociñeiras
desde o outro lado do mostrador. Estaba a lavar unha das potas debaixo da
billa antes de devolvela ao seu sitio na parede.
—Con que as limpan para que brillen tanto? —preguntou Rafael
Estévez, sinalando o cacharro que fregaba a muller.
—Con esforzo, fillo —respondeu a cociñeira—. Se quere axudar… —
engadiu, ofrecéndolle ao policía a pota cuberta de escuma.
Estévez declinou a invitación cun sorriso e seguiu a Caldas ata o fondo
da sala. Intercambiou unha mirada cos estibadores cos que compartían mesa
e sentou na cadeira situada fronte ao inspector.
Cristina achegoulles unha sopeira que puxo entre os dous. Ao destapala,
un fume branco que desprendía aromas mariños derramouse sobre o mantel
e fixo que Estévez se incorporase movendo as aletas do nariz.
A camareira volveu cunha xerra xeada de viño branco nunha man e, na
outra, os pratos, vasos e cubertos en equilibrio.
—Rafael non necesita prato —dixo Caldas—. Non ten fame.
Estévez mirou a sopeira como o neno que busca no aire o globo que lle
acaba de escapar da man.
—Déixollo por se acaso? —preguntou Cristina.
—Por se acaso —accedeu Estévez.
 Caldas serviuse e, cando devolveu o cazo á sopeira, Estévez colleuno de
inmediato.
—Crin que non ías probar bocado —observou o inspector.
—Un pouco de sopa non pode sentarlle mal a ninguén —respondeu o
axudante enchendo o prato case ata o bordo.
Caldas soprou para arrefriar a primeira cullerada antes de levala á boca.
—Niso tes razón.

Rafael Estévez xa repetira sopa e contíñase para non servirse unha terceira
vez cando Cristina acudiu para tomar nota do prato principal. Ofreceulles
bacallau grellado ou chocos con arroz. Leo Caldas pediu os chocos.
—Vostede vai querer algo máis? —preguntou Cristina.
A sopa disipara o recordo da escuma que saía da boca do afogado e
Estévez recobrara a súa voracidade habitual.
—Que me recomenda? —preguntou.
—Os choquiños están moi bos —dixo Cristina, e no momento engadiu
—: E o bacallau tamén ten moito éxito.
Deixou as palabras no aire e Estévez mirouna agardando un veredicto.
Logo duns segundos, ao ver que este non se producía, preguntou:
—Daquela?
—Son pratos distintos —limitouse a dicir a camareira.
—Iso xa o sei. Pero algún estará mellor —insistiu o aragonés.
—Os dous están moi ricos —contestou Cristina cun sorriso franco—. A
vostede que lle gusta máis?
—Esquézao —cortouna o policía ao ver que non ía obter unha resposta
—. Tráiame o mesmo que pediu el: os chocos eses…, e un pouco de
ensalada.
Así que Cristina se perdeu no balbordo do comedor, protestou:
—Non sei para que collóns lle pregunto nada a esta xente.
Estévez reparou en que Caldas o miraba en silencio desde o outro lado
da mesa.
—Perdoe, xefe —desculpouse—. Ás veces esquezo que vostede é un
deles.
 Cinguir. 1. Facer que unha peza de roupa ou outra cousa
quede axustada. 2. Pór unha cousa arredor doutra. 3. Non ir
máis alá do asunto ou cuestión de que se trata.

Ás catro da tarde, cando os chocos con arroz dos policías eran só manchas
escuras no mantel, marcharon os últimos clientes do bar Puerto. Caldas
acompañounos coa mirada mentres saían á rúa.
—Fálame do afogado —pediulle ao seu axudante, apañando unha
culleriña e comezando a remover o café.
—Apareceu flotando na beira do mar, aínda que cando cheguei xa
estaba tendido na area. Botaba escuma polo nariz e pola boca.
—Iso xa mo contaches.
—É que non o dou quitado da cabeza, inspector. Ademais, estaba xeado
—explicou, apertando os dentes coma se un calafrío lle percorrese o corpo.
—Nunca viras un afogado? —sorprendeuse Caldas.
—En Zaragoza ás veces tiñamos que recoller do río algún suicida, pero
eu nunca me acheguei demasiado. Xa sabe que non me gustan os mortos,
inspector —respondeu o axudante, cun asomo de timidez.
—Tampouco ti lles gustas demasiado aos vivos —murmurou Caldas e,
por segunda vez aquel día, veulle á cabeza a imaxe da farmacéutica afogada
coa que tantas veces soñara de neno—. Veña, sigue. Puideches pescudar
quen era?
—Chamábase Xusto Castelo. Era un mariñeiro de alí, de Panxón. Saíu
ao mar no seu barco onte pola mañá e xa non o viron máis. Por certo, o
barco tampouco apareceu.
—Que clase de barco era?
—Non sei…, un deses pequenos. O tipo pescaba só. Collía nécoras e
camaróns coas caixas esas de malla que se deixan no fondo do mar. Non
recordo como se chaman.
—Nasas —dixo Caldas.
—Iso: nasas. Vendía o marisco na lonxa de Panxón.
—Idade?
Estévez fixo un movemento ambiguo coa cabeza.
—Pouco máis de corenta. Teño os datos na comisaría. Solteiro, sen
muller nin fillos. A nai vive na vila, coa irmá do morto e o seu home.
—Falaches con eles?
—Estiven coa irmá, aínda que non a interroguei, se é o que pregunta.
Acababan de darlle a noticia. Non era o momento.
Caldas asentiu.
—Expliqueille que trasladaramos o cadáver do seu irmán a Vigo, para a
autopsia —continuou o zaragozano—. Preguntoume cando poderían
enterralo e díxenlle que tratariamos de devolverllo canto antes. Quedou en
pasar esta tarde a recoñecelo.
A Caldas reconfortouno comprobar que o seu feroz axudante tamén era
quen de comportarse con delicadeza se as circunstancias o requirían.
—Viches o cuñado do morto?
—Non. O cuñado está embarcado nun pesqueiro, nalgún lugar de
África.
—E a nai?
—Tampouco. Está na casa, medio inválida. Non era día para ir de visita.
—Claro —conveu Caldas, e logo preguntou—: Por teléfono dixéchesme
que tiña as mans atadas, non?
—Iso é. Amarradas polos pulsos cunha brida de plástico, como as que
se utilizan para suxeitar cables e tubos. Son unhas tiras flexibles que nun
dos extremos teñen un buraco polo que se pasa a outra punta, da que se tira
para que quede axustada —explicou mentres separaba unha man da outra,
coma se realmente estivese a cinguir unha brida—. Sabe como son?
Apértanse dun tirón pero non se poden afrouxar sen romperse —dixo,
repetindo o xesto unha vez máis.
Caldas asentiu sen deixar de remexer coa culleriña na cunca. Prefería
acender un cigarro, pero no bar Puerto eran tan estritos co tabaco coma cos
tempos de cocción do marisco, e tivo que conformarse con remover o café.
 —E as pernas?
—Estaban dobradas cara atrás, cara ás costas. E tesas coma as dunha
estatua.
—Pero tamén estaban atadas? —quixo saber o inspector.
—Non, só estaban atadas as mans.
—E o rostro?
—Desfeito. Inchado e cos ollos abertos de par en par, coma se vise unha
pantasma —dixo, abrindo moito os seus—. Estaba todo mazado, e xa lle
contei o da escuma… entón pechou as pálpebras con forza para tratar de
borrar o seu recordo.
Leo Caldas sabía de que lle falaba. Nunha ocasión, semanas despois do
naufraxio dun cargueiro, uns mariñeiros atoparon o corpo sen vida dun dos
tripulantes. Levaba días batendo contra as rochas e servindo de alimento a
peixes e crustáceos, e os forenses tiveran que identificalo pola dentadura.
—Estaba vestido, non?
—Claro, xefe. Saíra pescar.
Do outro lado do mostrador, a cociñeira acabou de limpar a última pota.
Tras secala escrupulosamente cun pano, pendurouna nun dos ganchos da
parede.
—Non creo —dixo Caldas, mirando a muller.
—Como que non o cre? —revolveuse Estévez—. Pensa que non sei
distinguir un tipo vestido dun que non o está?
—Non digas parvadas. Non creo que ese home saíse pescar —Caldas
sinalou o estante baleiro na vitrina que separaba a cociña do comedor—. Se
os luns non hai marisco é porque os domingos os mariñeiros non saen
pescar.
—Pois a este vírono onte no seu barco a primeira hora. Xa me dirá onde
podía ir se non.
—Non o sei. Quen dis que o viu?
—Non llo dixen —respondeu o aragonés—. Alguén o comentou esta
mañá.
—Confirmáchelo?
—Non.
 —Xa —dixo Caldas. Terían tempo de verificar todos os detalles
chegado o momento—. Sabes se tiña algún sinal no corpo?
—Algún sinal? Xa lle dixen que tiña a cara toda mazada…
—Á parte diso, Rafa. Apareceu algo máis ao exploralo?
Estévez dubidou.
—O corpo estaba cuberto de algas e non se vía ben… Pero eu diría que
non. De todos os xeitos, o forense estivo a examinalo.
—O doutor Barrio? —preguntou Caldas, e Rafael Estévez moveu a
cabeza de arriba abaixo.
—Ademais, os da UIDC filmaron todo —engadiu—. Xa sabe que agora
non van a ningún sitio sen a cámara.
—Atoparon algo?
Estévez encolleu os ombreiros.
—Estiveron dando voltas pola praia, pero, se a ese tipo o trouxo o mar,
dubido que atopasen rastro ningún.
—Xa —conveu Caldas—. Apareceu na praia de Panxón, non si?
—Si, pero non na grande senón noutra que hai detrás, entre o porto e o
monte ese que ten un monumento no bico.
—Monteferro —apuntou Caldas.
Rafael Estévez asentiu.
—É unha praia máis pequena, coa beira chea de algas. Polo que oín,
non é o primeiro afogado que aparece alí.
—Sabes quen o atopou?
—Un xubilado da vila, dos que saen pasear cada mañá. Viu o corpo
entre as algas, desde a estrada, e chamou a policía municipal. Teño o seu
nome na oficina.
—Falaches con el?
—Falei, claro. Con el e cos outros que atopei por alí. Pero non me
contaron moito. Xa sabe que aquí…
—Xa, xa sei —cortouno Caldas.
—Pódeme facer un favor, inspector? —preguntou de súpeto Estévez.
—Claro.
—Importaríalle deixar de facer iso coa culleriña? Está a alterarme os
nervios.
 Ao instante cesaron os repeniques no bordo da cunca e o rubor acendeu
lixeiramente as meixelas de Leo Caldas.
—Claro —volveu dicir, bebendo o café case frío dun grolo.
Logo deixou o importe dos dous menús sobre a mesa e púxose de pé.
Estaba impaciente por visitar a Guzmán Barrio e coñecer de primeira man
as impresións do forense. Acudiría así que rematase na radio.
 Tropezar. 1. Chocar co pé contra un obstáculo. 2. Atopar
unha dificultade que non permita avanzar nunha traxectoria.
3. Ter un desacordo ou estar en permanente desacordo con
alguén. 4. Atoparse cunha persoa ou cousa de xeito
inesperado.

Cando saíron do bar Puerto, o outono dera por concluído o seu armisticio.
Despois dunhas poucas horas sen auga, unha bóveda de nubes negras
situárase sobre a cidade e comezaba a baleirarse de novo sobre ela.
Estévez camiñaba pegado á parede para protexerse da auga. A súa
gabardina pendía dun colgadoiro na comisaría. Preguntábase en voz alta
como podían os galegos entender que en poucas horas unha mañá
primaveral se transformase en inverno, e botaba un xuramento cando
algunha pinga se coaba entre as cornixas e facía branco na súa cabeza.
Ao seu lado, o inspector avanzaba en silencio, sen confesarlle que se
limitaban a convivir co clima sen tratar de comprendelo.

Ao chegar ao portal do edificio da Alameda, Leo Caldas consultou o reloxo

e acendeu un cigarro. Viu o seu axudante atravesar o parque á carreira, entre
pozas e maldicións, en dirección á comisaría. El quedou fumando,
contemplando como chovía de forma cada vez máis intensa. Cando apagou
o cigarro, saudou o conserxe e subiu ao primeiro andar pola escaleira.
Empurrou a porta da emisora, buscou o seu caderno no peto do
impermeable, e avanzou polo longo corredor ata o control de son, onde un
dos técnicos verificaba a orde das chamadas con Rebeca, a encargada de
produción.
 —Entra, entra —dixo ela así que apareceu o inspector—, Santiago xa
preguntou dúas veces por ti.
Leo Caldas viu a través do cristal o fachendoso de Santiago Losada
sentado fronte ao micrófono e, cun suspiro de resignación, entrou no
estudio. O locutor recibiuno coa súa cordialidade habitual:
—Sempre tarde —dixo, mentres lle indicaba coa man ao técnico que se
preparase para dar comezo ao programa.
—Sempre —respondeu Caldas, tomando asento no lugar da mesa máis
próximo á fiestra.
Deixou o teléfono móbil desconectado sobre a mesa, xunto ao caderno e
virouse cara á Alameda, onde só un pequeno grupo de cruceiristas
estranxeiros desafiaba o mal tempo. Avanzaban coas cabezas baixas
embutidas nas carapuchas dos seus chuvasqueiros amarelos, dispostos a
visitar os lugares sinalados nos seus planos da cidade antes de regresaren ao
barco que os habería trasladar á seguinte escala.
Cando esa mañá lle insinuara ao seu pai a posibilidade de xubilarse e
este se revolvera preguntándolle que outra cousa podería facer se
abandonaba as viñas, estivera a piques de aconsellarlle que aproveitase os
anos que lle quedaban para viaxar e coñecer mundo. Agora, vendo aqueles
turistas deambulando baixo a choiva dunha cidade estraña, Leo Caldas
alegrouse de non suxerirllo.
—Empezamos —anunciou secamente Losada, e o inspector abriu o
caderno e colocou os auriculares preguntándose se os do locutor serían tan
molestos coma os seus. Un día tería que cambiarllos e comprobalo.

Como en cada programa, sucedéronse as chamadas referidas ao ámbito da

policía municipal: fochas abertas pola choiva, pasos de peóns convertidos
polo auga en pistas de patinaxe, condutores que se deran á fuga tras chocar
con vehículos estacionados… Caldas limitábase a escoitar e recoller os
detalles no seu caderno, sen explicarse como podía ter éxito un consultorio
radiofónico no que apenas ofrecían solucións aos problemas dos oíntes.
Tras a sétima chamada, actualizou o marcador no caderno: «Municipais
sete, Leo cero».
A sintonía de Patrulla nas ondas acompañounos ata que Rebeca, ao outro
lado do cristal, ergueu un papel rotulado co nome do oitavo oínte da tarde.
—Boas tardes, Xosé María —saudouno Santiago Losada.
—Boas tardes. Eu xa falara con vostedes noutra ocasión —anunciou o
oínte.
—Pode refrescarnos a memoria? —apremouno o locutor—. Recibimos
centos de chamadas no programa. Non podemos recordalas todas.
«Tes máis vaidade que oíntes» dixo Caldas para si, conténdose para non
insultar a Santiago Losada en antena. Desexou que fose o oínte quen o
fixese, mais a voz deste soou como apoucada ao outro lado da liña
telefónica:
—Era polos controis de policía —dixo—. Páranme con frecuencia. E
iso que só utilizo o coche as fins de semana.
Caldas identificou o oínte. Chamara ao programa había pouco tempo
para denunciar que os gardas do seu barrio o obrigaban a saír do automóbil
a cada paso para sometelo á proba de alcoholemia.
—Lembro a súa intervención, Xosé María —dixo, para evitarlle unha
nova explicación—. Fixéronlle soprar outra vez?
—O último sábado, tres veces.
—Tres?
—Si, inspector, tres veces. Unha pola mañá e dúas pola tarde.
—Vaia.
—O domingo vin o garda desde a fiestra e xa decidín non coller o
coche…, por se acaso. E, aínda por riba, cando pasei camiñando pola
beirarrúa, non me quitaba o ollo de enriba. Ata pensei que me ía facer
soprar.
—Dígame unha cousa, é sempre o mesmo axente?
—Este sábado, si. Pero a semana pasada paroume outro.
—E cal foi o resultado?
—O resultado?
—Das probas —aclarou Caldas—. Deu positivo?
—Negativo, inspector.
 —Todas as veces?
—Todas. Case non bebo.
Polo ton da voz, decatouse de que o oínte estaba máis perplexo ca
indignado pola actitude dos gardas. Leo Caldas tamén.
—Que podo facer, inspector?
Mentres trataba de ofrecerlle unha saída ao oínte, Caldas viu como
Santiago Losada lle facía unha indicación ao técnico de son. Nos seus
auriculares comezou a soar unha melodía de fondo que semellaba máis
adecuada para uns debuxos animados que para un consultorio policial.
Aquela música despistouno, e tivo que volver mirar o letreiro co nome do
oínte antes de dirixirse a el.
—Imos facer unha cousa, Xosé María —propuxo—. Vostede achéguese
á emisora o xoves e ao rematar o programa imos xuntos falar co xefe da
policía municipal. A ver se el consegue convencer os gardas de que non o
paren tanto. Parécelle ben?
O oínte despediuse e Caldas anotou no seu caderno: «Municipais oito,
Leo cero».

Dúas chamadas máis tarde concluíu Patrulla nas ondas. Leo Caldas
liberouse da opresión dos auriculares mentres Santiago Losada aínda
afectaba a voz convocando a audiencia para o programa seguinte.
Cando a luz vermella do estudio se apagou, Caldas preguntoulle:
—Que raios era esa música?
—Cal?
—A que pediches cando ía contestar ao tipo dos controis de
alcoholemia e aos que chamaron despois.
—Ah! —sorriu o locutor—. Ocorréuseme poñer unha sintonía para os
momentos en que estás a pensar.
—Como?
—Para amenizarlle a espera á audiencia. É só mentres pensas —repetiu,
convencido da idoneidade daquela melodía.
Caldas estaba abraiado. Se non lle paraba os pés a aquel tarambaina, o
seguinte paso sería celebrar cada unha das súas respostas con toques de
corneta.
—E non se che ocorreu que pode servir precisamente para o contrario?
Que é posible que unha musiquiña coma esa me distraia cando teño que
reflexionar? —dixo Leo Caldas—. Ademais, que é iso de mentres penso?
Que carallo cres que fago o resto do tempo?
—Mira, Leo, se te vas poñer así quedas sen melodía e fóra.

Caldas abandonou o estudio e, mentres se asomaba ao control de son para

despedirse de Rebeca e do técnico, acendeu o teléfono. Inmediatamente
soou un pitido que o advertiu de dúas chamadas perdidas. A primeira era de
Guzmán Barrio. O forense quedara en telefonalo así que rematase a
autopsia do afogado. A outra era do seu pai.
—Ata o xoves —dixo Rebeca, movendo velozmente todos os dedos da
súa man dereita.
 Marear. 1. Sentir ou producir atordamento e náuseas.
Cansar a outro ou a un mesmo por dar moitas voltas para
resolver un asunto, por atender moitas cousas á vez, etc. 3.
Dirixir embarcacións.

Seguía a chover a cachón cando Leo Caldas regresou á comisaría. Pediulle

ao seu axudante que o achegase ao edificio do concello, e Estévez esperou
co motor en marcha mentres o inspector deixaba na policía municipal o
rosario de queixas recollidas durante o programa de radio. Despois foron
ver o forense á UIDC.

—Mira se está aí —ordenou Caldas, á vez que botaba unha nova ollada ao
teléfono móbil.
Rafael Estévez abriu bruscamente unha porta, volveuse cara ao corredor
e gritou:
—Si, xefe, aquí está.
—Carallo, Estévez —sobresaltouse Guzmán Barrio, que recuperaba
horas de sono recostado nun sofá—. Sempre abre así as portas?
—Non, as máis das veces bótaas abaixo dunha patada —contestou
Caldas, asomando a cabeza detrás do seu axudante—. Tiña unha chamada
túa.
—É polo do home que apareceu esta mañá en Panxón —explicou o
médico—. Estás ao tanto?
Caldas díxolle que si con outra pregunta:
—Acabaches co exame?
O forense levantouse do sofá, estricouse con disimulo e saíu ao
corredor.
 —Se queredes ver o cadáver… —ofreceu—. Hai un momento estábano
cosendo para devolverllo á familia.
—Un traballo bonito —murmurou Estévez.
—Polo menos, os nosos clientes non se queixan —dixo o forense.
Como outras veces, Estévez foi protestando até a porta de vaivén da sala
de autopsias. Non lle apetecía atoparse de novo co afogado que vira na
praia, e aínda menos se os forenses lle engadiran unhas costuras. De
calquera xeito, cando o inspector e o forense entraron, aspirou fondo e
seguiunos.
—Onde vai o afogado? —preguntou Guzmán Barrio aos dous auxiliares
que lavaban o corpo dunha muller, preparándoo para a autopsia.
—Na neveira, doutor. Quere que llo traia? —ofreceuse un deles.
—Non fai falta, grazas. Seguide con iso.
Barrio dirixiuse cara a unha enorme porta metálica, tirou do pomo con
forza e entrou na cámara de frío. Saíu aos poucos segundos empurrando
unha padiola sobre a que descansaba un corpo envolto nunha funda plástica
de cor gris. Despois achegouse a un estante e sacou dunha caixa de cartón
un par de luvas de látex e dúas máscaras desbotables que ofreceu aos
policías.
Cando puxo os guantes, o forense abriu a funda dun tirón, que caeu a
ambos os lados da padiola descubrindo o corpo espido do mariñeiro.
—Preséntovos a Xusto Castelo —dixo.
—Eu xa o coñezo —apuntou Estévez manténdose en segundo plano,
sen intención de se achegar á padiola.
Na pel extremadamente branca do morto destacaban como cremalleiras
as suturas que pechaban as incisións da autopsia. Os dous cortes oblicuos
nacían a ambos os dous lados do pescozo, uníanse baixo o esterno e
descendían polo abdome como unha soa liña que, tras rodear o embigo, se
detiña na pube.
Malia levar posta a máscara, Leo Caldas virouse nun primeiro momento
tratando de protexerse do fedor. Logo, buscou os sinais das ataduras nas
mans. Só despois de fixarse nos profundos sucos dos pulsos, mirou a cabeza
coroada por unha mata de pelo louro, entre o que distinguiu a costura que
pechaba o coiro cabeludo como un diadema.
 O rostro de Xusto Castelo presentaba numerosos golpes na fronte, as
meixelas e o queixo. Dúas tiras de esparadrapo contiñan a retracción das
pálpebras, e mantíñanas baixas. A presión da auga rebentara os capilares do
nariz e os ollos. Os beizos estaban inchados e voltos cara a fóra, coma se o
morto recibise a morte cun bico, conferíndolle ao conxunto un aspecto
grotesco.
—Morreu afogado —dixo Guzmán Barrio con solemnidade.
—É vostede listo coma un allo —musitou Estévez, desde atrás.
O inspector Caldas reprendeu o seu axudante cunha mirada furibunda.
—É que non fai falta unha autopsia para saber iso —xustificouse o
aragonés.
—Refírome a que estaba vivo cando caeu á auga —aclarou Barrio—.
Non sempre é así. O mar é un bo lugar para desfacerse dun cadáver.
—Xa o sei —concedeu Caldas; despois preguntoulle ao seu axudante—:
Non prefires agardar fóra?
A Estévez iluminóuselle o rostro.
—Non faltaba máis —dixo, retirando a máscara cun suspiro de alivio—.
Entre a señorita que están aseando eses dous e aquí o noso amigo o louro,
xa me empezaba a marear.
O doutor Barrio esperou a que Rafael Estévez abandonase a sala de
autopsias para dar comezo á súa exposición:
—Como dicía, hai evidencias de reacción vital. Ves as equimoses? —
preguntou, sinalando as manchiñas avermelladas acumuladas arredor dos
ollos—. Ademais, cando chegamos aínda afloraba o fungo de escuma. Así
que non hai dúbida de que estaba vivo cando caeu á auga.
Caldas torceu o xesto ao imaxinar aquel mesmo rostro cos ollos
desmedidamente abertos e expulsando escuma polo nariz e a boca.
Coñecendo o efecto que a morte tiña sobre o seu axudante, non era estraño
que levase tanta impresión ao velo.
Dirixiu a súa mirada ás fendas dos pulsos do morto e o forense díxolle o
que xa sabía:
—Estaban atados cunha brida de plástico.
—Estévez díxome que non cres que fose el quen as atou.
 —Non, non o creo —confirmou o forense—. A brida é desas que se
pechan pasando unha punta por un buraco que hai no outro extremo.
Polo visto, non se podía entender o funcionamento daquelas bridas se
non se ilustraba con mímica. Barrio, como Estévez no bar Puerto, uniu as
mans no aire e separou unha delas bruscamente.
—Sabes como son? —preguntou o forense.
Caldas asentiu.
—E por que non a puido axustar el mesmo?
—Tiña as palmas das mans unidas. Ti como farías para te atar a brida?
—preguntoulle Guzmán Barrio, sinalando as fendeduras dos pulsos do
morto.
Caldas xuntou as mans.
—Supoño que primeiro trataría de pasar a punta da brida polo buraco do
outro extremo.
—Como?
—Cos dedos —dubidou—, non?
—Pode ser —admitiu Barrio—. E como a cinguirías?
—Cos dentes?
—Exacto —dixo o forense—. Cos dentes.
—Entón? —preguntou o inspector.
—Importaríache xuntar outra vez as mans? —pediulle o médico.
Leo Caldas uniu novamente as palmas.
—Como farías se quixeses atarte unha brida cos dentes ao redor dos
pulsos?
—Así —dixo o inspector, achegando as mans á boca.
—Pero para iso a brida tería que pecharse aí, debaixo dos polgares —
dixo, e sinalou os pulsos do inspector no punto máis próximo á boca—. Así
e todo, a brida que inmobilizaba as mans deste home estaba pechada no
outro lado, baixo os dedos maimiños.
Caldas virou as súas mans pegadas e aproximounas á boca polo lugar
que lle indicara o forense.
—Así tamén podería cinguila —dixo. Barrio non estaba de acordo.
—Pódese Leo, mais non é o natural.
—Pero pódese —insistiu Caldas.
 —Talvez —dixo o médico—. Pero o que resulta case imposible é pasar
a punta da brida polo burato cos dedos maimiños, é tan difícil como enfiar
unha agulla con eles.
Caldas mirou as súas mans e asentiu, desuníndoas.
—E non se puido moverse o peche despois?
Barrio negou.
—A brida estaba demasiado apertada. Mira as marcas que lle deixou
nos brazos. Estou seguro de que non se moveu nada —seguiu explicando o
médico—. Clara Barcia levouna para examinala, pero dubido que atope
nada útil logo de tantas horas na auga.
—E non puido pedir a alguén que lle cinguise a brida antes de tirarse ao
mar? —quixo saber Caldas.
—Por poder… —respondeu o doutor Barrio, mais a súa mirada dicía
que non. Ao longo dos anos, comprobara en varias ocasións que aqueles
que decidían acabar coa súa vida botándose á auga tiñan ao seu alcance
demasiadas maneiras de inmobilizarse como para necesitar recorrer a
terceiros.
—Entendo —dixo Caldas, e logo sinalou o rostro do morto—. E eses
golpes?
—A meirande parte son lesións posmortais. Pero hai dúas contusións
producidas en vida. Unha é esa —o forense sinalou unha chaga circundada
por un enorme hematoma na tempa dereita do morto.
—E a outra?
—Detrás, no occipital —dixo o forense, levantando a cabeza do morto
para mostrarlle a parte posterior. O inspector rodeou a padiola para observar
a zona con detalle—. Este impacto na caluga é abondo severo como para
facerlle perder o coñecemento. Foi producido cun instrumento longo,
probablemente unha barra de metal. Ves?
A Caldas custáballe distinguir o golpe ao que se refería o forense das
outras contusións.
—Máis ou menos —dixo.
Barrio colleu o bolígrafo que levaba no peto da bata e achegouse a
buscar un caderno a un estante.
 —A marca é estreita primeiro e máis grosa e redondeada na punta —
explicou, apoiando o caderno na padiola e debuxando a silueta do golpe
nunha folla en branco—. Podería responder a unha desas chaves de tubo
que se usan para apertar as rodas dos coches ou a calquera outro obxecto
cunha boliña no extremo.
Guzmán Barrio arrincou a folla e entregoulla ao inspector.
—E a ferida da fronte? —preguntou Caldas, dobrando o papel e
gardándoo no peto traseiro do pantalón.
—Esa ten un contorno moi irregular. Posiblemente sexa o impacto
dunha rocha —opinou o forense—. Eu diría que o golpearon cunha barra
desde atrás e, ao caer sobre unha pedra, fixo a ferida de diante. Despois
atárono e botárono á auga. Aínda que o golpe na tempa tamén se puido
producir ao lanzalo o mar contra as rochas cando aínda estaba vivo.
Caldas quedou contemplando a ferida da fronte, oculta en parte polo
pelo louro de Xusto Castelo.
—Parece máis lóxico iso que caer do barco e dar cunha pedra —
apuntou.
—Si, ten máis sentido.
—Pero hai algo que non se entende ben —dixo o inspector—. Se estaba
inconsciente, non facía falta atalo. Con botalo pola borda chegaría para
afogalo.
—Quererían asegurarse. O contacto coa auga fría podía reanimalo, pero
ninguén é capaz de nadar coas mans amarradas. De feito, tiña escuma nos
bronquios, así que afogou intentando respirar. Algunha vez viches morrer
un peixe fóra da auga?
—Algunha —dixo Caldas—. Entón pensas que o mataron?
—Non hai que excluír outras posibilidades —apresurouse a dicir o
médico—. Se por algún motivo este home estaba nun barco coas mans
atadas, puido perder o equilibrio e golpear a cabeza antes de caer ao mar. Se
cadra tratando de escapar. Aínda non hai rastro do barco, verdade?
Non o había.
—De verdade cres que puido ser un accidente?
—Non —respondeu Barrio, e logo agregou—: Pero tampouco podo
descartalo.
 Caldas aproximouse para observar unha vez máis as mans do mariñeiro,
as feridas dos pulsos e a pel das palmas engurradas pola auga. A pesar de
que Guzmán Barrio non a descartara, a probabilidade de que a morte de
Xusto Castelo fose fortuíta era remota de máis. Leo Caldas non necesitaba
esperar a que aparecese o barco para saber que se enfrontaba a un asasinato.
Fixouse nos cóbados. Tiñan uns sinais que non puido identificar e
preguntoulle ao forense pola súa orixe.
—O dos cóbados, os ombreiros e os xeonllos é cousa nosa —revelou o
doutor Barrio cun sorriso—. Estaba demasiado ríxido e tivemos que
convencelo co martelo para que se tombase na padiola.
—Non me estraña que teña a carne de galiña —dixo Caldas, e recordou
que ao seu axudante lle chamara a atención a temperatura do corpo. «Estaba
xeado», dixera.
—Sabes a hora exacta da morte?
—Nun afogado, Leo? —preguntou Guzmán Barrio abrindo os brazos—.
Levaba no mar máis de dezaoito horas, iso atrévome a aseguralo. Un día,
dous, se cadra…
—A Estévez chamoulle a atención a temperatura. Polo visto estaba moi
frío.
—Non especialmente —dixo Guzmán Barrio, abaneando a cabeza—.
Estaba mollado con auga de mar, claro, e por iso puido parecerlle que a pel
estaba tan fría.
—Xa.
O comisario Soto adoitaba dicir que os afogados eran os únicos
cadáveres capaces de burlar os forenses. Estaba a comprobar ata que punto
era certo.
—Cando o viron con vida por última vez? —preguntou Barrio.
—Alguén o viu o domingo pola mañá no seu barco, no porto.
—Pois aí o tes: un día —concluíu o médico—. Podo tapalo xa?
—Se non hai nada máis…
—Nada que se poida detectar a simple vista —dixo o forense,
comezando a cubrir o corpo de Xusto Castelo coa funda de plástico gris.
—E do que non se pode ver?
—No rexistro apareceu unha bolsiña con pos brancos nun peto.
 —Cocaína?
—Iso crin, pero cando a levei á lingua só me soubo a sal. Talvez a auga
do mar deteriorouna —xustificouse—. Mandámola ao laboratorio, co
sangue. En canto teña o resultado, chámote.
—Algo máis?
O forense meneou a cabeza.
—Clara Barcia ten a relación da roupa e os efectos persoais, pero non
atopamos nada relevante. Creo que, se descontamos a bolsiña, só levaba
algo de diñeiro, as chaves e unha figa.
—Unha que?
—Unha figa —repetiu Barrio, pechando os dedos da súa man de
maneira que o polgar asomase entre os dedos índice e maior—. É unha
especie de amuleto. Nunca viches un puño con esta forma? —preguntou,
levantando a súa man pechada.
—Si, claro —respondeu Caldas, e formou unha figa coa súa man—.
Pero non recordaba que se chamase así.
 Sombra. 1. Escuridade, falta de luz. 2. Zona escura que
se forma cando un corpo opaco impide o paso da luz.
Espectro ou aparición fantástica de alguén ausente ou
defunto. 4. Persoa que segue a outra por todas as partes.

A camisa, o xersei e o pantalón de pana que Xusto Castelo vestía cando o

sacaron da auga, estaban dobrados coidadosamente sobre unha das mesas
metálicas da UIDC. Un impermeable azul mariño estaba estendido ao lado,
xunto cos calzóns e os calcetíns.
Leo Caldas viu, no chan, unhas botas de plástico similares ás que
calzaba o seu pai cando apareceu entre as viñas precedido por aquel can
acastañado que o acompañaba a todas partes. Mirou para os seus zapatos.
Limpáraos cun pano de papel ao chegar ao despacho, mais aínda
conservaban o recordo pálido da area de río que pisara pola mañá.
O inspector continuou a pensar no seu pai mentres Clara Barcia lles
confirmaba que non atoparan nada significativo na praia. Aínda lle pesaba
baixar do coche deixándoo coa palabra na boca e recordou que o telefonara
durante o programa de radio. Consultou o reloxo. Seguro que a esas horas o
seu pai xa sairía do hospital e fuxiría da cidade ao seu refuxio, entre as
vides. Imaxinouno sentado na mesa como a noite anterior, lendo o caderno
a carón da lareira e ceando o caldo verde de María, e prometeuse
devolverlle a chamada cando tivese un momento de tranquilidade.
A axente Barcia amosoulles unha bandexa na que había tres sobres de
plástico transparente cos obxectos que atoparan entre a roupa do afogado.
Un deles contiña varios billetes medio desfeitos pola auga. Outro, dúas
chaves unidas por unha arandela de metal e unha cadea cunha medalla de
ouro. No terceiro estaba a figa. Era metálica, escura, e non máis grande ca
unha uva.
 —Que é iso? —preguntou Rafael Estévez.
—Unha figa —dixo Clara Barcia.
—Serve para algo?
—En teoría, para espantar o mal de ollo e os encantamentos. É unha
protección contra a mala sorte.
—Pois ao mariñeiro non lle valeu de moito —murmurou o aragonés.
—Si, pouco o protexeu. Aínda que agora xa non se levan para iso,
senón como adorno —dixo a axente Barcia. Logo detallou o que o forense
contara ao inspector—. Tamén había unha bolsiña cunha substancia branca
que mandamos analizar. Supoño que xa llo comentaría o doutor Barrio.
Caldas confirmoullo.
—E a brida? —preguntou.
A axente da UIDC achegouse a un estante e colleu outro sobre
transparente.
—Tivemos que cortala para poder liberar as mans do morto —dixo,
mentres depositaba o sobre coa brida partida en dous anacos encima da
mesa.
Os policías inclináronse para vela.
—É verde —dixo Estévez.
Caldas comprobou que era certo, apreciábase a cor verde do plástico na
cara lisa da brida. Non tivo necesidade de preguntar a orixe das manchas
denegridas que se acumulaban ao longo da outra cara, a dentada, a que
estivera en contacto directo coa carne.
—Non é unha cor pouco habitual? —preguntou.
—Si —respondeu a axente—. O normal é que sexan brancas ou negras.
O malo é que na brida non atopamos ningunha marca pola que poidamos
identificar o fabricante.
—Será chinesa —interveu Estévez—. Todo é chinés.
—É probable —respondeu a axente Barcia. Despois sinalou unha das
manchas escuras que se incrustaban na cara dentada do plástico—. Imos
analizar iso tamén, por se acaso. Aínda que estou segura de que non
atoparemos máis que sangue e restos do morto.
Leo Caldas alegrábase de contar coa axuda da axente Barcia. Tiña
iniciativa e era meticulosa en extremo, cun instinto que a levaba a reparar
en detalles que pasaban inadvertidos para os demais.
A axente colleu o sobre que contiña as chaves e a medalla.
—Levaba a cadea colgada do pescozo. A imaxe é da Virxe do Carme, a
patroa dos mariñeiros.
Caldas asentiu.
—A chave máis grande semella dunha casa —continuou falando Clara
Barcia, entregándolle o sobre ao inspector—. A pequena podería ser dun
armario, un garaxe, un alpendre…
—E as do barco?
—Supoño que seguirán no barco, inspector.
—Claro.
Caldas devolveu o sobre á bandexa. Ía coller o que contiña o diñeiro
cando entraron a avisar a Clara Barcia. Acababa de chegar Alicia Castelo e
o forense quería que a axente a acompañase na identificación do cadáver do
seu irmán.
 Aparecer. 1. Pórse á vista, deixarse ver. 2. Atoparse unha
cousa ou persoa oculta. 3. Dar a coñecer por primeira vez. 4.
Manifestarse algo sobrenatural.

A irmá de Xusto Castelo recoñeceu o cadáver. Logo pedíronlle que

agardase uns instantes antes de marchar, e sentárona no banco do corredor
onde a atoparon os policías. Estaba soa, inclinada cara adiante, cos cóbados
apoiados nos xeonllos, as palmas das mans abertas sobre as meixelas e a
vista cravada nalgún punto do piso, entre os pés. Vestía roupas escuras e
tiña o pelo tan louro como o seu irmán.
Rafael Estévez achegouse a ela e a muller levantou uns ollos azuis
avermellados polas bágoas. Sorriu levemente ao atopar o policía que a
atendera pola mañá, e Caldas alegrouse de que o paso de Estévez polo porto
de Panxón deixase un recordo amable. Polo menos nela.
Logo de intercambiar unhas palabras coa muller, o aragonés indicoulle
ao inspector cun aceno que se achegase.
—Inspector, é Alicia Castelo. A irmá, xa sabe… Adianteille que non
serán máis que unhas preguntas.
Caldas tendeulle a man.
—Non se levante.
—Inspector —dixo ela, estreitándolla.
—Sentimos molestala nun momento tan difícil, mais é preciso que
falemos con vostede —comezou Caldas con voz suave—. Aínda que se non
se atopa con forzas, podemos aprazar a conversa ata mañá.
Alicia Castelo levantou a mirada e a Caldas gustoulle aquel rostro.
Atopouno atractivo a pesar de que a dor lle ensombrecese os ollos azuis.
Calculou que sería dez ou doce anos menor ca o seu irmán.
—Tamén vostedes pensan que se suicidou? —preguntou Alicia Castelo.
 —Por que razón iamos facelo?
—Saíu ao mar e apareceu flotando na praia coas mans atadas —
murmurou—. Que outra cousa ían pensar?
Caldas cruzou unha mirada con Rafael Estévez.
—Vostede non o cre?
—O meu irmán nunca faría unha cousa así —afirmou—. Non mentres a
nosa nai aínda estea viva.
—Nós tampouco cremos que se trate dun suicidio —asegurou Caldas—.
Pode que alguén atase as mans ao seu irmán e o botase… En fin.
A irmá do mariñeiro afogado pasou as mans polo pelo louro e baixou a
vista de novo aos seus pés. Logo duns segundos, ergueu os ollos azuis e
preguntou:
—Teñen idea de quen puido facelo?
—Precisamente viñemos facerlle esa pregunta —respondeu Caldas.
Alicia Castelo meditou uns instantes e logo sacudiu lixeiramente a
cabeza.
—Non vivían xuntos, verdade?
A muller tragou saliva e Caldas decatouse do seu estremecemento ao
oílo referirse ao seu irmán en pasado.
—Non. Eu vivo co meu home e a miña nai. Ten dificultade para
moverse. O meu home pasa moitos meses fóra da casa, no mar. Así
facémonos compaña unha á outra.
—O seu irmán vivía só? —preguntou.
Volveu tragar saliva.
—Só, si. Nunha casa que fora dos meus avós.
—Lembra cando foi a última vez que o viu? —preguntou Caldas.
Alicia Castelo respondeu de inmediato:
—Veu á casa o venres pola tarde. Viña case que todas as tardes visitar a
nosa nai, antes de encarnar as nasas e saír ao mar largalas. Ela case non sae
da casa.
—Notaron algo raro nel?
Alicia Castelo quedou un instante en silencio.
—Non —dixo despois.
 —Sabe se discutira con alguén ou se lle preocupaba algo? —insistiu o
inspector.
—Se había algo que lle preocupase, nunca o dixo.
—Mantiña algunha relación cunha muller?
—Non o sei. Creo que non. Xusto era moi reservado.
—Algunha amizade nova ou estraña?
Ela negou tamén, e Caldas buscou outro fío do que tirar na bolsiña de
plástico que o morto gardaba no seu peto.
—Drogas? —preguntou. Alicia volveu mirar ao chan.
—Non sei que lle contarían, inspector. Pero hai moito tempo que o meu
irmán deixou aquilo.
—Canto é moito tempo?
—Moitos anos —afirmou—. Foi pola nosa nai. Quitouse daquela merda
para que ela deixase de sufrir. Por iso estou segura de que nunca se
suicidaría en vida da miña nai. Nunca.
—E non se lle ocorre nada polo que…?
Caldas non rematou a frase. Viu chover nos ollos azuis da muller e
decidiu non insistir máis. Alicia Castelo precisaba tempo e descanso para
poder pensar e ofrecer respostas. Leo Caldas concedeullo.
—Non se preocupe. Aquí ten o meu teléfono por se recorda algo —
dixo, entregándolle unha tarxeta—. Espero que nos desculpe se volvemos
molestala.
Alicia Castelo asentiu e gardou a tarxeta sen mirala.
—Saben cando poderemos enterralo?
—Non tardará moito —contestou—. Pero iso é cousa do forense e mais
do xuíz —contestoulle o inspector—. Pero non tardará moito.
Cando se despediron, Rafael Estévez puxo unha das súas enormes mans
no ombreiro da muller, que enxugaba as bágoas coa manga do xersei.
—Trate de durmir, Alicia —díxolle—. Mañá van ter un día difícil.
 Iluminado. 1. Alumeado por unha luz. 2. Que cre ter
visións ou revelacións divinas.

—Polo menos hai un que está contento con tanta auga —dixo Estévez ao
deter o seu automóbil, sinalando a estatua.
O inspector mirou cara arriba e, entre as pingas que escorrían polo
cristal, viu o home peixe no alto do seu pedestal, iluminado polos farois.
Estévez tiña razón. Coa choiva mollando as escamas da súa cola, o Sireno
parecía sorrirlle á cidade.
Leo Caldas abriu a porta e saíu do coche. Con paso apresurado colleu a
rúa do Príncipe, virou á dereita pola primeira canella e empurrou a porta de
madeira da casa baixa que atopou de fronte.
—Boas tardes, Leo —saudaron a un tempo os catedráticos desde a mesa
máis próxima á barra da taberna de Elixio.
—Boas —murmurou, loitando co impermeable mollado que teimaba en
apegárselle aos brazos. Cando o deu quitado, pendurouno no colgadoiro,
xunto á estufa de ferro e achegouse á barra.
Carlos estaba a facer a conta dun cliente. Sempre tomaba nota das
consumicións cun lapis, escribindo directamente sobre o mármore do
mostrador. Cando terminou, colleu unha botella de viño branco e serviulle
unha copa ao inspector.
—Todo en orde? —preguntou, e Caldas devolveulle un xesto ambiguo.
Oroza, o poeta, estaba de pé na barra, ao seu carón. Gustáralle o
programa de radio desa tarde.
—Sobre todo pareceume moi enxeñosa a historia do condutor ao que
fan soprar cada vez que vai no coche —comentou, e outros asentiron.
 Había tempo que Caldas xa non se molestaba en explicarlle a ninguén
que as chamadas a Patrulla nas ondas xurdían de xeito espontáneo, sen
responder a un guión. Intentárao moitas veces noutro tempo, pero desistira
ao comprobar que era unha tarefa inútil. Con todo, deulle as grazas
educadamente e viu a Carlos sorrir por baixo do bigote.
Levaba a intención de cear algo rápido e marchar á casa. Estévez
pasaría a recollelo ás sete da mañá para ir a Panxón. A lonxa abría ás oito, e
Caldas pretendía chegar con tempo abondo para falar cos compañeiros do
mariñeiro morto. Tamén quería ver a praia onde aparecera o cadáver e
visitar a vivenda de Xusto Castelo, precintada ata que a puidesen
inspeccionar.
Guzmán Barrio quedara en entregar pola mañá o cadáver á funeraria
indicada pola familia. Se non había necesidade, Caldas prefería non volver
interrogar a irmá ata que arrefriase a dor do enterro.
—Que tes para comer? —preguntou.
—Sácoche un pouco de pata con garavanzos que quedou do mediodía?
—propúxolle Carlos.
De noite non lle sentaban ben os legumes, pero a pata con garavanzos
do Elixio era unha tentación irresistible. Estivera presente nalgunha ocasión
mentres os preparaban, e relambeuse ao lembrar a pata de tenreira desosada,
cortada en anaquiños pequenos. Deixábana ferver a lume manso durante
toda a mañá con cebola, allo porro, cenoria, loureiro e sal. Logo de tres
horas no lume, engadían os garavanzos, e ao final un rustrido con allo,
cebola e pemento.
—Están moi fortes? —preguntou, para aliviar a conciencia.
Carlos deulle a resposta que desexaba oír:
—Non, están coma sempre.
—Entón ponme un prato pequeno —pediu, recollendo a copa e indo
sentar na súa mesa, na esquina. Apoiou as costas contra o muro de pedra
que moitos pintores, habituais dos faladoiros tabernarios arredor da estufa e
os barrís de viño, foran enchendo de arte durante décadas.
Mentres agardaba pola cea cravou a mirada no chan, entre os pés. Vira
refuxiarse a Alicia Castelo naquela mesma postura. Lembraba o seu alivio
ao saber que eles tamén sospeitaban que xusto non se suicidara.
 O inspector sacou o teléfono móbil do peto e deixouno enriba da mesa.
Carlos achegouse cos garavanzos fumegando nunha pequena cazola de
barro.
—Como vai o teu tío? —preguntou.
—Non demasiado ben.
—Ten coidado: queima —avisouno cando deixou a cazola na mesa—. E
o teu pai?
—Agora mesmo estaba pensando en chamalo —contestou Leo Caldas
comprobando no seu reloxo que eran case as nove e media da noite.
—Dálle saúdos —pediulle Carlos, e volveu á barra.

En toda a tarde non atopara o momento para achegarse ao hospital, e quería

preguntarlle como pasara o día o seu tío Alberte e, sobre todo, saber como
estaba el. Pola mañá agradecéralle a viaxe a Vigo cunha brusca despedida,
sen ofrecerlle sequera a posibilidade de verse para xantar. Debíalle unha
desculpa, de modo que acendeu un cigarro e premeu o botón de chamada.
—Como estás? —preguntou.
—Ben —contestou o pai ao outro lado da liña—. Na casa xa,
desintoxicándome de tanto coche e tanto ruído. Non sei como podedes vivir
aí.
—Ao final non me puiden achegar a ver o tío —escusouse Caldas—.
Como pasou o día?
—Pola tarde estivo bastante entretido —respondeu—. En parte grazas a
ti: escoitamos o teu programa de radio.
—Alégrome de que sirva para algo —dixo, sen molestarse en repetirlle
que o programa non era seu, que el non era máis ca un colaborador.
—Por certo, gustounos a música nova que poñedes cando pensas.
Caldas estivo a piques de colgar o teléfono.
—Ah, si?
—Si, moito —asegurou o pai—. Paréceme un acerto, e ao teu tío tamén.
Foi idea túa?
Caldas levou o cigarro á boca para non contestar.
—Chamáchesme, verdade? —preguntou.
 —Si, desde o hospital. Precisamente cando non descolgaches
decatámonos de que estarías na emisora e acendimos a radio. Era só para
preguntarche o nome do concelleiro ese que foi compañeiro teu no colexio.
Por que querería saber o seu pai o nome daquel cretino?
—Pedro —respondeu—, Pedro Moure.
—Xa, Moure. Despois recordeino.
A última ocasión en que Caldas se topara con el, logo de anos nos que o
saúdo máis afectuoso fora un lixeiro alzamento de cellas, Pedro Moure
cruzara a rúa e abalanzárase sobre el para abrazalo. Aquel día Leo Caldas
comezou a preocuparse pola dimensión que estaba a adquirir Patrulla nas
ondas.
—Se necesitas algo do concello, coñezo máis xente.
Pedro Moure é un imbécil.
—Por iso mesmo necesitaba o seu nome, Leo. Estou a poñer ao día o
meu libro de idiotas.
«Só chamara para iso?», preguntouse.
—Algo me contaras, si —musitou Caldas, ocultando a súa perplexidade
—. Vas vir a Vigo mañá?
—Si, claro. Estarei toda a tarde no hospital.
—Eu teño que ir a Panxón a primeira hora. Cando volva chámote. A ver
se podemos xantar xuntos.
Aínda non deixara o teléfono na mesa cando volveu soar. Caldas viu na
pantalla o número do despacho de Guzmán Barrio.
—Aínda estás aí?
—Si, teño dúas noites seguidas de garda —explicou o forense—. Podes
falar?
—Sucedeu algo grave?
—Grave non —dixo o doutor Barrio—. Mais si curioso. Recordas a
substancia que atopamos no peto do afogado, a que me soubo a sal?
Caldas quedou calado, esperando que fose o propio forense quen
contestase a pregunta.
—Pois acaba de chegarme a análise: é sal —dixo Barrio.
—Sal?
 —O que oes. Non me preguntes o motivo, pero ese tipo gardaba no peto
unha bolsiña hermética con sal.
—E o sangue?
—Limpo —dixo o médico, confirmando o que Alicia Castelo lle
contara.
Cando colgou, Caldas comeu os garavanzos que se mantiñan quentes no
prato de barro.
Carlos achegouse á súa mesa cunha botella de branco e unha copa
baleira. Tomou asento, serviuse e encheu a copa do inspector.
—Estaban bos, eh? —preguntou mentres prendía un cigarro, sinalando a
cazola, que quedara tan limpa coma se a acabasen de fregar.
—Caralludos —respondeu o policía, e volveuse cara á mesa onde os
catedráticos continuaban coa súa tertulia—. Seguen a falar do tipo das
multas de tráfico?
—Non, xa non —respondeu Carlos cun sorriso.
Leo Caldas expresou os seus pensamentos en voz alta:
—Ti para que cres que levaría un tipo escondida na roupa unha bolsiña
con sal?
Carlos levou un puño pechado ao queixo, e estivo cavilando durante uns
segundos. Caldas estivo a piques de cantaruxarlle a melodía que Losada
elixira para entreter a audiencia mentres el pensaba.
—Non o sei —dixo finalmente o dono da taberna, servindo viño de
novo—. Para que?
—Eu tampouco o sei, Carlos. Non era unha adiviña.
—Daquela?
—Un cliente —dixo lacónico o inspector—. Levaba escondida unha
bolsiña chea de sal.
—Pois nin idea.
Permaneceron uns minutos sentados na mesa do fondo do Elixio,
fumando e compartindo silencio e grolos de viño.
Cando apagou o cigarro, Caldas pagou a cea e marchou para a casa.
 Desvelar. 1. Impedir o sono, non deixar durmir. 2.
Esforzarse moito. 3. Descubrir, pór de manifesto.

Ás seis e media da mañá do martes, cando o espertador comezou a soar,

Caldas xa estaba cos ollos abertos na cama, escoitando ás escuras as pingas
de choiva que batían contra o patio. Os garavanzos do Elixio eran algo
excepcional, mais a noite transcorrera entre pesadelos, voltas na cama e
viaxes á cociña para beber auga. Camiño da ducha, xurou non volver
pedilos nunca na cea.
O seu pai, a máscara verde do seu tío e o libro de idiotas, ocuparan a
mente de Caldas en moitos dos momentos de desvelo. En todos lembrara o
colgante de Alba, as dúas esferas metálicas que batían entre elas producindo
aquel tintín que tanto estrañaba. Ela contáralle unha noite que aquel tintín
tranquilizaba os nenos no ventre da nai, e Leo dera a volta. Ata que deixou
de escoitalas, non foi consciente de que, en realidade, as esferas do colgante
o acougaban a el.
Tamén atopara un oco para o mariñeiro afogado, os golpes na súa
cabeza loura e as mans amarradas con aquela brida de cor verde que fendía
a carne.
O forense supoñía que o mariñeiro recibira en primeiro lugar o impacto
na caluga. Déranlle cunha barra cunha bóla no extremo, con tanta violencia
que perdeu o sentido. Logo, cando xa se desvanecera, atáronlle as mans e
chimpárono pola borda.
Con todo, había algo que non encaixaba naquela reconstrución: viran
marchar a Xusto Castelo no seu barco e, ao parecer, ía só. Por máis voltas
que lle daba, Caldas non cría posible que puidesen sorprendelo achegándose
desde outra embarcación. Supuxo que alguén se tendera na cuberta, entre as
nasas, e esperara acazapado o momento de botarse sobre el.
Pero Castelo saíra ao mar unha madrugada chuviosa de domingo, cando
debería estar descansando. Como podía coñecer o asasino a súa intención
de saír ao mar aquel domingo pola mañá?

Aínda era noite pecha cando o coche de Estévez se detivo fronte á súa casa
coas luces prendidas.
—Bos días —dixo o inspector ao abrir a porta.
—Si, moi bos —gruñiu Estévez, coa vista fixa nas pingas de poalla que
se espallaban sobre o parabrisas e só necesitaban uns segundos para cubrilo
completamente.
—Sabes chegar a Panxón? —preguntou Caldas, mentres se recostaba no
asento do copiloto e abría unha físgoa na súa ventá.
Estévez mirouno con desdén, arrancou e conduciu o vehículo pendente
abaixo. Foron desembocar fronte ao porto pesqueiro, que asistía aos
momentos finais da súa xornada de traballo cando o resto da cidade aínda
estaba a espertar. Os últimos camións aliñábanse xunto aos peiraos,
impacientes por recibiren a súa carga de peixe e marcharen.
Na outra banda da rúa, apoiados na barra do Kiosco das Almas
Perdidas, mariñeiros e estibadores quentaban os estómagos e compartían
confidencias antes de marchar a descansar. Mentres, no ceo, escuadróns de
gaivotas voaban por todas as partes solicitando ruidosamente o almorzo.
O coche dos policías deixou atrás o porto pesqueiro e circulou fronte
aos estaleiros, onde o resplandor dos soldadores comezaba a alumar as
entrañas dos buques en construción.
O inspector pechou os ollos e Estévez acendeu a radio, que naquel
momento adiantaba as noticias locais. Aliviouno comprobar que o boletín
non facía referencia ao mariñeiro afogado, e limitábase a informar da
previsión meteorolóxica e a comentar o aumento de peóns atropelados nas
rúas da cidade.
—Pois eu hai tempo que non atropelo a ninguén —comentou Estévez de
súpeto—. A última vez foi en Zaragoza, pero xa van máis de tres anos.
 As pálpebras de Leo Caldas abríronse como impulsadas por un resorte.
—Non o botarás de menos? —preguntou.
—Non diga parvadas.
—Pois mellor. Mentres esteas ás miñas ordes quédache prohibido
atropelar a ninguén.

Continuaron pola beira do mar ata coller a circunvalación da cidade, case

libre de tráfico a esas horas da mañá, e abandonaron Vigo pola estrada da
costa.
A calzada deixaba a ría á dereita e achegábase a todos os pequenos
portos que se sucedían no litoral. Fora asfaltada sobre os raís dos tranvías
que un alcalde iluminado decidira xubilar décadas atrás, substituíndo os
vagóns eléctricos por modernos autobuses de gasóleo.
Deixaron atrás a illa de Toralla, cuxa torre guiaba como un faro os
barcos na escuridade, e seguiron avanzando ata que unha montaña se
debuxou sobre o mar. Detrás da silueta negrísima de Monteferro agardaba o
porto de Panxón, o final do seu traxecto.
 Descubrir. 1. Manifestarse algo que estaba oculto. 2.
Sacar aquilo que cobre ou oculta total ou parcialmente algo.
3. Atopar unha cousa que non se coñecía. 4. Dar ou darse a
coñecer.5. Quitar o sombreiro ou outra peza de vestir da
cabeza.

Chegaron a Panxón cando o reloxo do inspector aínda non marcara as sete e

cuarto, e atoparon o edificio da lonxa pechado. Tampouco había sinais de
actividade no exterior.
—Seguro que facía falta madrugar tanto? —rosmou Estévez mirando ao
redor—. Isto está deserto.
Caldas non contestou. Era a terceira vez que o seu axudante protestaba
polo mesmo motivo e, se a Estévez se lle metera na cabeza que chegaran
máis cedo do debido, nada faría que cambiase de opinión. Polo demais, o
aragonés tiña razón: alí non había unha alma.
A lonxa estaba nunha rúa que, deixando as casas á dereita e o mar á
esquerda, morría nun pequeno club náutico. Máis aló, comezaba o espigón
de pedra que abrigaba o porto.
—Xa aparecerá alguén —dixo o inspector—. Aparca aí diante.
Estévez avanzou ata deter o automóbil fronte ao mar. Como a choiva
non cesara, quedaron no interior, co limpaparabrisas en marcha,
contemplando os poucos barcos que durmían no porto.
En Panxón non había embarcadoiros. Os barcos amarrábanse a mortos,
boias que flotaban suxeitas por cadeas a bloques de formigón afundidos. A
meirande parte das embarcacións eran gamelas e outras barcas de pesca
pequenas, aínda que tamén se adiviñaba un mastro na escuridade.
Caldas recordaba que, durante o verán, cando os cascos de motoras e
veleiros se acumulaban sobre a auga, un mozo percorría o porto nunha
lancha pneumática e embarcaba os tripulantes ou devolvíaos a terra. Porén,
baixo a choiva, moitas das boias se balanceaban baleiras, resignadas a
permanecer orfas ata o ano seguinte, cando as volvesen ocupar as
embarcacións de recreo dos veraneantes.
Unha rampla de pedra descendía desde a rúa ata a auga fronte ao
edificio da lonxa. Na parte superior, xunto aos coches aparcados, algúns
botes de madeira descansaban ao abeiro da preamar.
Ao outro lado da rampla comezaba a praia, que se estendía ata o pé do
monte Lourido, formando un inmenso arco de area, só crebado por un
regato que a dividía en dúas metades.
Monteferro e as illas Estelas proporcionaban un abrigo natural ao porto
de Panxón. En cambio, a medida que se afastaba da vila, a praia ía
quedando desgornecida, tan aberta ao Atlántico que os vellos mariñeiros
aseguraban que América sería o primeiro obstáculo que un barco atoparía se
navegase cara ao oeste. Por iso, máis aló do regato, o areal era coñecido
como Praia América.
Alí, sen o resplandor das casas da vila nin farois iluminando o paseo, a
liña da costa só se distinguía polo rastro branco de escuma que deixaban as
ondas na escuridade, ao romper sobre a area.
Leo Caldas recordaba un mes de agosto en que Alba e mais el acudiran
alí con frecuencia. Se a marea estaba baixa, Alba percorría a praia pola
beiriña. Camiñaba dunha punta á outra, teimando en apoiar as mans en
ambos os dous muros que a delimitaban. Leo acompañábaa, mais nunca
chegaba a alcanzar os extremos. Dobregaban a súa determinación tanto as
algas que cubrían a area húmida ao aproximarse ao muro de Praia América
como as cunchas que lle rabuñaban as plantas dos pés descalzos preto do
porto de Panxón.
Caldas quedaba abraiado ao comprobar como outros moitos paseantes
compartían con Alba aquela teima absurda por camiñar ata tocar os muros,
coma se as súas pegadas fosen permanecer marcadas sobre a pedra durante
toda a eternidade.
—Está seguro de que hoxe hai lonxa, xefe? —murmurou o aragonés
despois duns minutos, devolvéndoo dos paseos de verán á mañá chuviosa
de outono.
Caldas pasou a vista polo porto baleiro e asaltoulle a dúbida. E se a
lonxa non abrise aquela mañá en sinal de dó polo mariñeiro afogado? Non
reparara nesa posibilidade ata entón, pero agora parecíalle natural que un
porto pequeno como o de Panxón cesase a súa actividade pola morte dun
mariñeiro.
—Claro —contestou, e afundiuse no seu asento. Tratou de achar unha
desculpa convincente que ofrecerlle ao seu axudante, pero foi desbotando
todas as que se lle ocorreron. Xa estaba resignado a sufrir unha viaxe de
volta a Vigo chea de reproches cando, case de xeito simultáneo, dúas luces
dobraron a punta do espigón e enfilaron o porto.
O primeiro dos barcos apagou o motor ao aproximarse a unha boia na
que se amarraba unha diminuta chalupa de madeira. A silueta dun mariñeiro
incorporouse sobre a borda e afundiu o bicheiro na auga para recoller un
cabo.
Unha lámpada colgada coma un candil sobre a cuberta permitiulles ver
un rostro engurrado. Algúns guechos de pelo branco escapaban do gorro
escuro que o protexía do frío e a choiva.
Acordouse da novela policial dunha autora francesa que Alba lle
regalara un par de anos atrás. Había tempo que esquecera a trama, mais
recordaba a Joss, un dos seus personaxes. Era un antigo mariñeiro que
gañaba a vida como pregoeiro lonxe da costa, nunha praza de París. Aquel
home lía en voz alta as mensaxes que os veciños lle deixaban nunha urna e,
ao final de cada pregón, narraba un naufraxio. Describía as características
do barco, o número de tripulantes e as condicións do mar, e a xente contiña
a respiración esperando o balance das vítimas do afundimento. Leo Caldas
imaxinaba os suspiros de alivio dos presentes cando Joss concluía: «Sen
mortos nin desaparecidos».
Despois de asegurar o barco, o mariñeiro foi vertendo o contido das nasas
nunha esporta para poder trasladar as capturas nocturnas a terra. A mesma
operación repetíase máis lonxe, no outro barco que volvera de pescar.
Varias gaivotas voaban sobre eles, e pola ventá aberta do inspector
coábase o cheiro penetrante da marea baixa e os chirlos das aves esixindo
que algunha peza fose devolta á auga.
—Chámase Ernesto Hermida —dixo Estévez.
—O vello? —preguntou Caldas.
—Non, a gaivota —chantoulle o aragonés.
Caldas sorriu e dirixiu a vista ao mariñeiro. A medida que limpaba as
nasas, ía colocándoas en orde para facilitar a tarefa de largalas outra vez ao
mar o día seguinte. Tras baleirar a última, apagou a lámpada e a
embarcación foi engulida pola noite.
—E? —preguntou entón Estévez.
—E? —respondeu Caldas, sen saber a que se podía referir o seu
axudante.
O aragonés sinalou o barco do vello cun espavento.
—E agora que? —preguntou. Leo Caldas mirouno de esguello.
—Esperabas que botase foguetes ao terminar?
—Claro que non —refungou Rafael Estévez—. Pero, se deixa o barco
atado na boia, como vai vir o tal Hermida ata aquí? Nadando?
—Ah! —o inspector encolleu os ombreiros. Non había sinal do mozo
que desembarcaba os veraneantes nin da súa lancha—. Supoño que non.

Ernesto Hermida apareceu remando no bote de madeira que antes viran

amarrado á boia. Unha muller tan vella coma el esperábao na rampla, de pé
na pedra escura descuberta pola marea. Levaba un mandil branco sobre a
roupa e protexíase da choiva cun paraugas negro. Algunhas gaivotas
achegáranse pairando e agardaban na pedra como escoltando a muller.
Ao chegar onda ela, o mariñeiro tendeulle o cestón coa pesca. A muller
recolleuno con dificultade e deixouno caer no chan, xunto ao paraugas
aberto. Logo, cando o vello saltou a terra, subiron a esporta pola rampla
sostendo unha asa cada un.
—Imos para aló? —preguntou Estévez, sinalando as luces xa acendidas
do edificio da lonxa.
No mar apagárase tamén a que iluminaba o outro barco, e Caldas
consultou o seu reloxo. Faltaban máis de vinte minutos para que dese
comezo a poxa.
Preferiu agardar.
A chalana do compañeiro do mariñeiro morto apareceu entre os barcos
pouco despois. O bote parecía máis pequeno ca o do vello, como de
xoguete.
—Ese chámase Arias —indicoulle Rafael Estévez, e logo engadiu—: É
máis alto ca min.
Arias non necesitou axuda para trasladar a súa pesca. Sen esforzo
aparente, cargou un cesto en cada man e comezou a camiñar rampla arriba.
Cando cruzou a rúa e entrou na lonxa, os policías saíron do coche.
 Valor. 1. O que fai que unha persoa ou cousa sexa digna
de aprecio. 2. Importancia que por razóns subxectivas se lle
dá a algo. 3. Validez. 4. Calidade de quen se enfronta a unha
dificultade ou a un perigo.

Sobre a porta da lonxa, en letras en relevo, líase «Praza de abastos

municipal, 1942». A fachada de pedra, dunha soa altura, daba paso a unha
nave diáfana co piso de cemento pintado de verde. Unha longa mesa de
metal ocupaba o centro da sala, baixo un letreiro que advertía: «Prohibido
comer, beber, fumar e cuspir».
Xunto á báscula, Xosé Arias estaba axeonllado sobre unha das súas
esportas. Os policías achegáronse e viron que o cesto estaba ateigado de
nécoras. O mariñeiro grandón íaas levantando unha a unha, suxeitándoas
con firmeza polas patas traseiras para evitar a ameaza das pinzas e
distribuíaas en diferentes bandexas de plástico en función do seu tamaño e
estado. As máis grandes nunha bandexa e as medianas repartidas en dúas.
As de menos valor, as miúdas ou aquelas que perderan algunha pata, noutra.
Gardou unhas poucas nunha bolsa de plástico que pechou e deixou no chan,
apoiada contra a parede. Caldas supuxo que as da bolsa serían para levar á
casa.
Despois de clasificar as nécoras, achegouse ao outro cesto, no que
saltaban centos de camaróns. Repartiunos en tres bandexas que logo limpou
minuciosamente, desbotando os exemplares mortos e apartando asemade
algas, cangrexos pequenos e estrelas de mar. Cando rematou, subiu cada
bandexa á báscula para que o licitador lles marcase o peso. Logo
colocounas enriba da mesa de metal.
A poucos metros, Ernesto Hermida e a muller do mandil tamén
separaban as súas capturas. Nas do vello só entraran nécoras. Repartíronas,
pesáronas e trasladáronas á mesa xunto ás de Arias. Tamén sacara do mar
algúns peixes, seis corbelos e dous reos que colocou noutra bandexa antes
de apartarse a un lado, xunta a muller a esperar o comezo da poxa.
Caldas viu un home de longas patillas grises e dúas mulleres inclinados
sobre a mesa. Examinaban a pesca con moita atención e supuxo que
estarían a elixir aquelas bandexas polas que pagaba a pena poxar.
Outros dous homes, tan vellos como Hermida, non parecían interesados
na poxa. Desde o limiar da porta miraban a choiva e o mar.
Por razóns de traballo, Caldas fora nalgunha ocasión á lonxa de Vigo.
Sempre o sorprendía o bulicio das poxas, a trasfega de barcos, caixas,
camións e xente. Gustáballe escoitar os berros e as risas dos homes do mar
e saber que fóra a cidade durmía indiferente ao desvelo daquelas criaturas
nocturnas. Con todo, aquela mañá, na lonxa de Panxón só alteraba o
silencio o rumor das ondas ao romper na praia, e imaxinou que era o
cadáver aínda quente de Castelo quen os mantiña calados.

O licitador achegouse á mesa, alisou cos dedos o bigote e a perilla negra

que lle arrodeaban a boca e sinalou as bandexas nas que buligaban os
camaróns que caeran nas nasas de Arias.
—Camarón moi bo —anunciou—. Empezamos en corenta e cinco
euros. Corenta e cinco, corenta e catro e medio, corenta e catro, corenta e
tres e medio, corenta e tres…
Panxón era un porto menor, con tan poucos mariñeiros coma
compradores. Por iso ninguén considerara necesario modernizar as poxas
con dispositivos electrónicos, como na meirande parte dos portos galegos.
Alí, o licitador aínda cantaba os prezos a peito.
—Van de máis a menos —dixo Estévez.
—Claro —respondeu Caldas.
—Vaia método… Con esperar…
As dúas mulleres e o home das patillas semellaban confirmar a teoría do
aragonés, e permanecían calados mentres o licitador cantaba números cada
vez máis baixos.
 —… trinta e dous e medio, trinta e dous… Unha das mulleres levantou
a man:
—Eu —dixo.
O licitador detivo a poxa e a muller volveu examinar as bandexas cheas
de camaróns para decidir cales ía adquirir a ese prezo. Resolveu quedar
coas tres.
—Todas —dixo, e ao seu lado as patillas grises do home ocultaron un
aceno de contrariedade.
—Ves? —murmurou o inspector—. Se agardan demasiado corren o
risco de quedar sen nada.
O licitador sinalou as nécoras e volveu cantar. Logo viñeron os peixes e,
cando finalizaron todas as poxas, o home das patillas grises e as dúas
mulleres dirixíronse á oficina do lateral. Alí, sentado na mesa, o licitador
esperábaos para cobrarlles a mercancía e entregarlles as facturas.
Caldas agardou na porta, e oíunos intercambiar monosílabos de pesar
pola morte do pescador. Quería falar co licitador antes de que pechase a
lonxa e marchase de Panxón ata o día seguinte, preguntarlle se notara algo
estraño no comportamento de Xusto Castelo. Despois interrogaría os dous
mariñeiros.
Mirou atrás para verificar que seguían alí e viu a Hermida nun
recuncho, desfacéndose da roupa de augas coa que saíra ao mar, mais non
atopou rastro de Arias.
—Onde está o alto? —preguntou ao seu axudante.
—Estaba aí hai un intre, cunha bolsa de plástico na man —respondeu o
aragonés—. Sairía.
—Asegúrate de que o outro mariñeiro e o licitador non se moven de
aquí ata que eu volva —pediulle—. Quero falar con eles.
Caldas camiñou ás présas cara á porta da lonxa, desde onde os dous
mariñeiros vellos seguían a contemplar o mar en silencio. Saíu á rúa e
mirou aos lados buscando a Arias. A alba estaba a raiar e, baixo a silueta do
campanario do Templo Votivo do Mar, a vila espertaba. Viu algunhas
persoas ao lonxe, camiñando polo paseo, pero o mariñeiro non tivera tempo
de chegar ata alí.
 Volveuse cara aos mariñeiros veteranos e non necesitou preguntar. Un
deles sinalou cun movemento de cabeza a rampla que descendía ata o mar, e
Caldas descubriu a Arias anicado no bordo da auga.
 Cadea. 1. Obxecto articulado constituído por unha serie
de elos enlazados entre si. 2. Sucesión de acontecementos
relacionados entre si. 3. Atadura inmaterial. 4. Lugar onde se
encerra aos presos.

Caldas permaneceu encollido no seu chuvasqueiro, coa poalla mollándolle a

cabeza, a uns pasos do home que cubría a súa cun gorro impermeable. O
pescador déralle a volta á bolsa de plástico e deixaba escapar as nécoras que
levaba nela. Os crustáceos caían sobre a pedra e, ao vérense ceibes, corrían
apresuradamente cara á auga. Logo desaparecían.
Unha nécora caeu boca arriba e Caldas observou que era unha femia
chea de ovas adheridas ao seu abdome. Recoñeceu as mesmas míllaras
alaranxadas en todas as que aquel pescador devolvía ao mar. Eran femias a
piques de desovar, cargadas de minúsculos ovos da mesma cor ca o traxe de
augas do mariñeiro.
—Non todos fan iso —dixo Caldas, que en demasiadas ocasións atopara
no prato nécoras tan cargadas de ovas coma aquelas.
O home axitou suavemente a bolsa coas súas enormes mans para
obrigar as máis atrasadas a saír.
—Non é cousa miña o que fagan os demais —dixo cunha voz que
semellaba xurdir dunha cova.
O último crustáceo caeu da bolsa e perdeuse no mar. Estaba escuro,
pero Arias permaneceu un instante en crequenas, mirando á auga coma se
puidese ver a nécora correndo polo fondo.
Cando se puxo de pé, Caldas constatou que Estévez tiña razón: aquel
mariñeiro era tan alto coma o seu axudante. Non tiña a corpulencia do
aragonés, mais era tamén un home forte. Tiña a pel e os ollos escuros, e a
súa barba sen afeitar amosaba un bo número de canas no queixo.
 —É vostede Xosé Arias?
O home asentiu.
—Ten un momento?
—Ía subir a chalupa a terra —dixo, sinalando o pequeno bote de
madeira no que viñera remando desde a boia. Flotaba a poucos metros da
rampla ao lado do de Hermida. Os dous amarrados á mesma argola de metal
incrustada na pedra.
—Impórtalle se o acompaño? Son o inspector Caldas, da policía. Quería
facerlle unhas preguntas.
O mariñeiro encolleu os ombreiros.
—De acordo. Se non lle molesta a choiva… —dixo, e sinalou a
plataforma onde descansaban outros botes similares ao seu—. Vou polo
carro.
Era tarde para botarse atrás, de maneira que o inspector abriu a
cremalleira do colo do chuvasqueiro, desdobrou a carapucha e cubriuse con
ela mentres Arias arrastraba un pequeno remolque metálico de dúas rodas
rampla abaixo.
—É acerca de Xusto Castelo, o seu compañeiro. Xa supón… —dixo
Caldas, e viu o nariz de Arias engurrarse no seu rostro.
—Claro —respondeu, á vez que desataba o cabo—. Que quere saber?
—Coñecíanse ben?
—Xa ve que non somos moitos os que andamos á baixura. Mais amigos
non eramos, se é o que pregunta.
Tampouco Caldas tiña amigos íntimos entre os compañeiros da
comisaría.
—Aínda non me afago á idea de que estea morto —engadiu Arias—. É
certo que tiña as mans atadas?
—É certo, si.
O mariñeiro cobrou o cabo atraendo o bote pola auga ata deixalo de par
do remolque.
—Cando viu a Castelo por última vez?
—O sábado. Aí arriba.
—Na lonxa?
—Iso pola mañá —afirmou—. Despois vino no Refuxio.
 —Onde? —preguntou o inspector.
O mariñeiro estendeu un dedo enorme en dirección á casa situada entre
a lonxa e o club náutico, onde Caldas leu nun letreiro: «O Refuxio do
Pescador».
—Cando foi iso?
—Pola tarde.
—A que hora?
—As sete serían…, ou as oito. Non lle podo dicir unha hora exacta.
—Estaba con alguén?
—Estivo na barra, falando co camareiro. Despois marchou.
—E xa non volveu velo despois?
—Non o vin máis, non.
—Fíxolle algún comentario?
Arias negou coa cabeza e agachouse xunto á chalupa suxeitándoa pola
proa. Retirou os remos e deixounos caer na pedra cuberta de algas.
—E na poxa, pola mañá?
—Tampouco.
—Pareceulle preocupado? Arias mirouno desde embaixo.
—Non falei con el —insistiu coa súa voz cavernosa.
—Pero notou algo raro? Estaba inquedo?
—Non o coñecía, verdade?
Caldas confirmoulle que non.
—O Rubio nunca estaba inquedo —apuntou o mariñeiro e, en menos do
que tardou en dicilo, levantou o bote do mar, virouno no aire e deixouno
caer bruscamente sobre o remolque, boca abaixo. Caldas retrocedeu para
que a auga que verteu o interior da chalupa non o salpicase.
—Necesita axuda?
Arias levantou o bote por un costado e centrouno no carro.
—Non.
Leo Caldas lembraba o cranio de Xusto Castelo na sala de autopsias. O
forense opinaba que o mariñeiro fora golpeado cunha barra de metal antes
de que o botasen á auga. Imaxinou o home que tiña diante brandindo unha
barra metálica. Non necesitaría esforzarse moito para deixar un sinal como
o que presentaba a cabeza do morto.
 —Di que nunca estaba inquedo?
—Nunca se poñía nervioso, non.
—Por ningún motivo?
—Era así —respondeu Arias, e comezou a subir a pendente tirando do
remolque e o bote.
Caldas acompañouno.
—Seguro que non necesita axuda? O mariñeiro mirou cara atrás.
—Se non lle importa levar os remos…
Caldas achegouse ata o lugar onde os deixara o pescador e, ao ir
recollelos do chan, un dos seus pés esvarou lixeiramente sobre a carriza que
cubría a parte máis baixa da rampla.
—Teña coidado —advertiulle o mariñeiro refregando a sola dunha das
súas botas de plástico na pedra—. Eses zapatos non están feitos para andar
por aquí.
Tampouco eran adecuados para camiñar entre as vides, pensou o
inspector, recordando a mañá do día anterior, cando os manchara de lama
preto do río.
Seguiu o pescador con pasos curtos ata a plataforma onde os mariñeiros
resgardaban os botes da preamar. Caldas contou seis chalupas coa palabra
«Auxiliar» escrita xunto ao nome do barco ao que prestaban servizo. No de
Xosé Arias podíase ler: Auxiliar Aileen.
—Que significa? —preguntou Caldas sinalando as letras escuras
pintadas á man na popa do bote.
—Aileen? É un nome.
—Non o escoitara nunca.
—É un nome escocés —aclarou o mariñeiro, mentres pousaba o
remolque na pedra. Despois colleu os remos que cargara o inspector e
deixounos apoiados en equilibrio sobre o casco do bote.
Caldas volveu interesarse polo morto:
—Sabe se Castelo discutira con alguén ultimamente?
—Eu iso non llo sei. Xa lle expliquei que eu non falaba moito co Rubio
—contestou Arias coa súa voz profunda.
Era a segunda vez que concretaba que compartía o oficio con Castelo,
mais non os unía a amizade.
 —Levábanse mal?
O mariñeiro díxolle que non e amarrou o remolque, o bote e mais os
remos cunha cadea.
—Entón? —quixo saber Caldas.
O mariñeiro fixo un aceno de indiferenza.
—A vida —contestou, apertando a cadea e asegurándoa cun pequeno
cadeado.
Caldas mirou ao redor, cara aos demais botes que esperaban sobre os
seus remolques que os devolvesen á auga. En todos eles había cadeas que
ataban os remos e as chalanas aos carros. Non entendía quen querería
roubar un bote vello de madeira como aqueles.
—Teñen medo de que alguén lles leve as barcas?
—Non, claro, pero ás veces teñen aparecido remos flotando na auga ou
na praia. —Arias mostroulle o cadeado—. Isto ábrese cunha patada, pero
polo menos non quedan soltos.
—Cal é o de Castelo?
—O carro é ese —dixo, dirixindo a mirada cara a un remolque solitario.
Logo sinalou un punto entre os barcos que cabeceaban no mar—: A chalupa
está naquela boia.
O inspector achegouse ao carro baleiro. A cadea estaba colgada da
estrutura, xunto a un cadeado diminuto. Lembraba as dúas chaves que
levaba enriba Xusto Castelo cando o sacaron da auga. Ningunha era tan
pequena como para que entrase naquela pechadura.
Decidiu telefonar á UIDC e pedirlles que examinasen a fondo o carro e
o bote que durmía no mar, mais mirou o reloxo e adiou a chamada. Nin
sequera a eficiente Clara Barcia se atoparía na oficina tan cedo.
—E estoutro de quen é? —preguntou, sinalando o remolque sen carga
que descansaba xunto ao de Castelo.
—Do outro compañeiro. Hermida, chámase. A chalupa tena atada aí
abaixo.
Leo Caldas virouse para mirar o bote amarrado na argola oxidada.
—Sabía que Castelo saíu ao mar o domingo pola mañá?
—Disque si.
—Mais os domingos non hai lonxa, verdade?
 —Non.
—Adoitan pescar tamén os domingos?
—Non —respondeu Xosé Arias sen deterse a pensar nin un instante—.
Os domingos descansamos.
—Así e todo, alguén viu a Castelo no seu barco o domingo antes da
alba.
O mariñeiro encolleu os ombreiros.
—Se o viron será porque é verdade.
—E non lle parece raro?
—Habitual non é —concedeu.
—E por que cre que sairía ao mar xusto este domingo?
—Iso habería que preguntarllo a el. Lamentablemente, iso xa non era
posible.
—Sabe quen o viu?
—Non —respondeu o mariñeiro coa súa voz xurdida da cova.
—Vostede non foi, claro.
—Non.
Caldas buscou o paquete de tabaco que gardaba no peto do impermeable
e sostívoo entre os dedos.
—Que fixo vostede este domingo pola mañá? —preguntou.
—Durmir —dixo Arias nun murmurio, e Caldas soubo que daquela
charla non ía obter máis información.
—Grazas polo seu tempo —ofreceulle unha man que desapareceu na do
mariñeiro, grande e áspera—. Polo de agora non teño máis preguntas, pero
é posible que necesite falar de novo con vostede.
—Hei de andar por aquí.
—E se lembra algo máis pódeme chamar a este número.
Arias colleu a tarxeta que o policía lle entregou.
—O Rubio non se suicidou, verdade, inspector? A confirmación de
Caldas foi outra pregunta.
—Sorprenderíalle que fose así?
O pescador fixo un aceno que Caldas non soubo interpretar.
—A min xa non me sorprende nada.
—E ten idea de quen…?
 O mariñeiro non lle deu tempo a rematar a frase.
—Non llo sei, inspector. Non llo sei.

Na porta da lonxa os dous mariñeiros xubilados permanecían case

inmóbiles. Antes de entrar, o inspector retirou a carapucha que lle cubría a
cabeza, deixouna caer sobre as costas, e botoulle unha última ollada ao
home alto vestido cun impermeable laranxa que se afastaba camiñando coa
cabeza baixa pola rúa sen tráfico.
 Caldas entrou de novo na lonxa sacudindo o
impermeable. O licitador estaba a limpar o chan cunha
mangueira, tratando de despegar co chorro unhas algas
adheridas ao cemento.

Estévez gardaba as distancias, mantendo os seus relucentes zapatos a

salvo das salpicaduras da auga a presión.
—Onde vai Hermida? —preguntoulle Caldas ao seu axudante.
—Foi un momento á súa casa —contestou o aragonés—. Díxome que
estaría de volta en dez minutos.
—Vive aí ao lado —afirmou o licitador, que pechara a mangueira.
—Bos días. Son o inspector Caldas.
—O da radio? —preguntou o licitador, e a súa perilla negra enmarcou
un sorriso.
Non soubo se o sinal de Patrulla nas ondas chegaría ata Panxón ou se o
seu axudante falaría de máis.
O aragonés levantou as palmas das mans declarándose inocente sen
necesidade de ser preguntado.
—Aquí escóitao moita xente —asegurou o licitador.
Caldas dedicoulle un sorriso forzado, coma se lle compracese o
comentario.
—Logrou falar con Arias? —preguntou Estévez.
Caldas asentiu.
O licitador enrolou a mangueira e deixouna caer no chan, xunto á billa.
—Sempre vén tan pouca xente ás poxas? —interesouse o inspector.
—No inverno si. Poucos mariñeiros e poucos compradores. Aquí son só
tres os mariñeiros que saen á baixura a diario…, agora dous —rectificou e
quedou calado un intre—. Sabe, inspector? Había moito tempo que non
perdiamos un home no mar por aquí.
Caldas asentiu.
 —Coñecíanse ben?
—Viámonos decote, claro —dixo o licitador—. O Rubio era un bo tipo.
—Cando foi a última vez que estivo con Castelo?
—Na poxa do sábado.
—Notoulle algo estraño?
—Nada. Estaba coma sempre, pendente do seu. Ademais o sábado foi
un bo día. Sacou moito camarón e pagáronllo ben. Non parecía tan afundido
como para facer algo así. Eu son de Baiona, saben? —dixo, e sinalou coa
man na dirección da súa vila, ao outro lado da baía—. Alí tamén se tirou un
mariñeiro ao mar hai uns anos. Igual ca o Rubio, coas mans atadas para non
nadar.
—Existe a posibilidade de que Castelo non se suicidase —dixo Caldas.
O licitador mirou primeiro o inspector e despois a Estévez, como
buscando unha ratificación ás palabras que acababa de escoitar.
—Non é verdade o das mans? —dubidou.
—Si, iso é certo —respondeu Caldas.
—Entón?
—Estamos investigando.
—Cren que alguén atou as mans do Rubio e o lanzou á auga? —a
curiosidade do licitador crecía e as respostas do inspector non axudaban a
mitigala—. Por que?
—Non o sabemos. Só é unha posibilidade —recalcou Caldas—. O
domingo non hai lonxa, verdade?
O licitador inflou o labio superior e expulsou o aire de golpe producindo
un son agudo.
—Nin os domingos nin os luns, porque non se pesca nin os sábados nin
os domingos pola noite.
—Pero Castelo saíu ao mar este domingo. Teño entendido que alguén o
viu a bordo do barco antes do abrente.
—En teoría un barco de pesca non pode saír ao mar os días de descanso
—explicou—. Está prohibido.
—Aínda que non vaia pescar?
—Un barco de pesca é un barco de pesca, inspector. Está prohibido,
pero… —deixou as palabras no aire.
 —Pero…? —Caldas animouno a continuar.
—Hai cousas que non se poden facer e fanse. Diso saben vostedes
bastante máis ca min.
—Xa. E cónstalle que Castelo saíse pescar outras veces? En domingo,
quero dicir.
—Os días de descanso? Que eu saiba, non. Nin o Rubio nin os outros.
Pero eu non vivo aquí, inspector.
—Pero vén todos os días…
—Os que hai lonxa, si. Chego, como hoxe, ás oito menos cinco, vendo
o que saquen do mar e volvo axiña a Baiona. Alí teño outra poxa ás dez —
dixo, consultando o reloxo—, e aquela lonxa non é coma esta. Son moitos
máis barcos, hai unha confraría de pescadores grande e necesito preparalo
todo ben. A Panxón non veño se non hai lonxa, así que non podo saber o
que pasa eses días.
—E nunca lle comentaron se alguén pescaba os sábados ou os domingos
pola noite?
O licitador volveu coller aire no beizo e moveu a cabeza dun lado a
outro antes de expulsalo e responder.
—Este é un porto pequeno, inspector. Só hai tres mariñeiros na baixura.
Calquera podería velos nos barcos e denuncialos. Arríscanse a unha multa,
a que lles retiren a licenza… É un prezo demasiado alto para alguén que ten
o pan na pesca. Ademais, os días de descanso fanlles falta. É un traballo
demasiado duro como para andar a facer horas extras —sorriu.
—Xa me parecía —dixo Caldas, e logo preguntou—: Sempre van ata os
barcos nos botes de remos, non?
—No inverno si, van nas chalupas —explicoulles o licitador—. No
verán hai un boteiro para embarcar os donos dos iates que de paso tamén
achega os mariñeiros.
—Pero na rampla hai máis de tres botes.
—Porque tamén están os dos pescadores da sétima lista.
—A que?
—Os que non son profesionais. A maioría son xubilados, como eses
dous —explicou, sinalando os que permanecían na porta—. Só poden ir de
sol a sol, sen nasas nin aparello. Pescan con liña, xa sabe, a fondo ou ao
corricán —dixo, e pechou a man coma se sostivese un cordel entre os dedos
—. Non poden pescar máis de cinco quilos en total por día. A non ser que
sexa unha peza soa, claro. Se é unha peza non hai límite no peso. Tanto dá
que sexa un congro de quince quilos ou de vinte e cinco… Mais deses
quedan poucos.
—Sabe se algún deles saíu ao mar o domingo?
—Seguro non llo sei, pero supoño que non —dixo—. Ía mal tempo,
igual que hoxe.
Caldas asentiu e volveu ás últimas horas do morto.
—E di que na poxa do sábado non houbo nada estraño?
O licitador non necesitou facer memoria.
—Nada.
—E nos días anteriores? Houbo algo que lle chamase a atención?
—Tampouco. Foi unha semana tranquila.
—Xa —dixo Caldas—. E que relación tiña Castelo cos seus
compañeiros?
—Non sabería dicirlle…
—Algún conflito polas zonas de pesca?
—O mar é libre, inspector.
—E nunca había problemas entre eles? Entre compañeiros non son raras
as friccións.
—Hermida ás veces funga un pouco, pero iso é porque lle doen os ósos
—declarou o licitador—. Xa tiña que estar xubilado. Pero non quere oír
falar diso.
Caldas non puido evitar pensar no seu pai, na ilusión que tiña nas viñas
acabadas de plantar por máis que houbesen que pasar seis anos ata podelas
vendimar.
—E Arias?
—O Rubio e el non tiñan trato.
—Levábanse mal? —preguntou Rafael Estévez.
—Tampouco é que se levasen mal —dixo—. É só que cada un ía polo
seu lado.
Aquilo coincidía co que o propio Arias lle contara na rampla.
 —Os dous son bos tipos. E bos mariñeiros tamén —engadiu o licitador
—. Polo visto antes eran bastante amigos. Mesmo andaron embarcados no
mesmo pesqueiro unha tempada. Nun máis grande, como os que saen ao
polbo.
—Por que deixaron de facelo? —preguntou o inspector.
O licitador inflou novamente o beizo e expulsou o aire producindo o son
agudo.
—O barco foise a pique. Foi hai dez ou doce anos. Eu aínda non
traballaba aquí —volveu sinalar os vellos da porta—, pero calquera deses
pódelles contar a historia.
—Houbo vítimas? —preguntou o inspector, recordando a Joss, o
pescador pregoeiro da novela.
O licitador apoiou os dedos na mesa de metal, golpeouna cos cotobelos
e cuspiu no chan de cemento. Os ollos dos policías fixáronse no cartel que
invitaba a non facelo.
—Un morto, si —dixo o licitador, estendendo o cuspe coa sola do
zapato.
Daquilo nada lle comentara Arias.
—E que me conta dos compradores?
—Que quere que lle conte?
—Tiñan bo trato con Castelo?
—En xeral, si. Co Rubio levábase ben todo o mundo.
—Nunca tiveron conflitos polos prezos?
—Tanto como conflitos, non —sostivo o licitador—. Algunhas veces os
mariñeiros protestan se non lles pagan ben a mercancía. É duro pasar toda a
noite no mar por catro patacóns.
—Pero a poxa vai cara abaixo —interveu Estévez—. Que pasa se
ninguén a para?
—Se baixa moito o prezo eu mesmo paro a poxa ou os mesmos
mariñeiros me fan un aceno para que non siga. Gárdase o xénero para o día
seguinte, ou o levo a vender a Baiona.
—Houbo algo diso recentemente?
—Non, este ano hai pouca pesca. Non temos eses problemas.
—Ten unha lista cos compradores habituais? —preguntou Caldas.
 —Teño, non vou ter —dixo.
O licitador dirixiuse á oficina e volveu decontado cunha folla que lle
entregou ao inspector.
—A xente que vén comprar sempre é a mesma, verdade? —dixo,
comprobando que non había máis dunha ducia de nomes na lista.
—Agora no inverno, si. Son case sempre os mesmos. Os que viñeron
aquí hoxe e algún máis. Cando hai veraneantes a cousa cambia, porque son
moitos os que pasan por aquí. A poxa é unha atracción turística máis.
Estévez fíxolle un sinal ao inspector. Hermida xa estaba na porta e
conversaba cos outros mariñeiros vellos.
Caldas púxose de pé.
—Crin que só podían poxar os profesionais —comentou, recordando as
normas da lonxa de Vigo.
—Aquí aos particulares estalles permitido comprar ata catro quilos —
revelou o licitador—. Esta é unha lonxa pequena e non somos tan estritos
coma en Vigo ou en Baiona. Para a próxima vez xa o saben.
Caldas asentiu.
—Unha última cousa —dixo—. Sabe quen foi a persoa que viu a
Castelo no barco o domingo pola mañá?
—Non o sei seguro, inspector Caldas —contestou o licitador—, pero
ver vírono.
 Visión. 1. Percepción por medio dos órganos da vista. 2.
Representación de algo. 3. Percepción imaxinaria de cousas
non reais, fantásticas ou sobrenaturais.

Ernesto Hermida era un home miúdo. O tempo, o sol e o mar engurraran o

seu rostro, e cuartearan a súa pel como terra seca. Vestía unha camisa
branca abotoada ata o pescozo e un xersei de la demasiado ancho. Aínda
calzaba as botas coas que fora pescar, cuxo plástico manchado contrastaba
cos zapatos acharoados de Rafael Estévez.
—Así que vostede é o patrulleiro ese da radio —dixo cando Caldas se
presentou.
—Si —respondeu Leo Caldas con resignación.
—Outro fan, xefe —riu Estévez, e Caldas non se molestou en
reprocharllo.
—Señor Hermida, quereriamos falar con vostede sobre Xusto Castelo.
—Quere falar do Rubio no programa? —preguntou Hermida.
—Non, non. Isto non ten nada que ver coa radio. Veño como policía —
explicou, e sentiuse ridículo por ter que recorrer a unha aclaración
semellante—. Estamos investigando a morte do señor Castelo e
desexabamos facerlle unhas preguntas.
Estaban sentados nunha mesa do Refuxio do Pescador, o último dos
restaurantes que se aliñaban no porto de Panxón, o mesmo local no que
Arias, o altísimo compañeiro do morto, aseguraba que o vira con vida por
última vez.
Era unha sala con oito mesas cadradas. As tres máis próximas á ventá
eran de mármore, e o resto da mesma madeira ca as cadeiras. Unha
televisión apagada estaba suspendida no alto da parede, xunto a un cadro
cheo de nós mariñeiros. Outro similar, ao carón, amosaba as distintas
especies de peixes das rías galegas.
—Vostedes dirán —accedeu Hermida, e deixou sobre a mesa un
chaveiro cun flotador ao que estaban unidas dúas chaves. Unha era grande,
co anel recuberto de plástico negro, e a outra lisa e pequena.
—É a chave do barco? —preguntou o inspector achegando a súa man
—. Podo?
O vello mariñeiro accedeu e Caldas colleu o chaveiro da mesa.
—A negra é a do contacto —dixo o mariñeiro. Caldas sostivo a pequena
entre os dedos.
—E estoutra do cadeado da chalupa, non é? Hermida moveu a cabeza
confirmándollo.
—Todos os mariñeiros lévanas xuntas?
—Supoño —respondeu o vello, mirando o flotador e as chaves—. É
cómodo.
O camareiro deixou sobre a mesa o que lle pediran: auga para Estévez,
café para o inspector e para Hermida, e un cinceiro. Caldas sacou o
primeiro cigarro do día, prendeuno dándolle un par de caladas seguidas e
sinalou o paquete de tabaco que deixara sobre a mesa.
—Fuma vostede?
Hermida levou a man ao peito e declinou o ofrecemento. Probou o café
e, nada máis mollar os beizos, un xesto de desagrado engadiu novas
engurras ao seu rostro.
—Este anda a durmir —protestou e, virándose cara ao camareiro coa
cunca na man, preguntou en voz alta—. Que carallo é isto?
—Un café negro —respondeu o camareiro desde a barra.
—Déixate de negro. Bótame aquí unhas pingas —gruñiu o vello.
O camareiro volveu cunha botella de augardente e verteu un bo chorro
no café do mariñeiro.
—Vostede tamén quere? —preguntoulle ao inspector, que negou coa
cabeza.
Cando o camareiro se retirou, Leo Caldas sinalou o café con gotas do
pescador.
—Vai poder durmir despois de tomar iso?
 —Despois dunha noite no mar podo beber un caldeiro disto —asegurou
o vello—. Caio redondo así que me deito.
—Como foi a noite? —interesouse Caldas.
—Foi —contestou o vello, arrincando unha carraspeira ao axente
Estévez.
Caldas sorriu.
—Disque hai pouca pesca.
—Moita non hai —confirmou—, claro que tampouco somos
demasiados mariñeiros aquí…, e cada vez menos.
—Certo —dixo Caldas—. Sinto o do seu compañeiro. O mariñeiro
asentiu.
—É unha mágoa. O Rubio era bo rapaz.
—Que relación tiña con el?
—Traballabamos xuntos —contestou.
—Iso xa o sei, levábanse ben? —insistiu Caldas.
—Ben, como todo o mundo.
Caldas tivo a sensación de que se quería obter respostas concretas
daquel home cheo de engurras que apuraba o café ía ter que sacarllas á
forza.
—Cando viu a Castelo por última vez?
—Ao Rubio? —Hermida levantou as cellas ao facer memoria—. Creo
que foi o sábado, na lonxa.
—Non volveu velo despois?
—Eu non —dixo—. Pero a miña muller viuno o domingo pola mañá, no
barco.
—Foi a súa muller quen viu a Castelo saíndo a pescar o domingo pola
mañá?
—Quen dixo que ía pescar?
—Non nos contou que a súa muller o viu no barco? —preguntou
Caldas.
—E iso que ten que ver? —repuxo Hermida, e sinalou o espigón que
protexía o porto cunha man que os anos cubriran de manchas—. Ven
aquelas nasas?
 Caldas e Estévez dirixiron a mirada cara ao lugar ao que apuntaba o
dedo do mariñeiro. Distinguiron varias ducias de nasas apoiadas no muro
do espigón.
—Aquelas son as nasas do Rubio —explicou Ernesto Hermida.
—Entón Castelo non saíu pescar? —sorprendeuse o inspector.
—Sairía vostede pescar deixando o aparello en terra?
Caldas deulle unha chupada ao cigarro e, a través do vidro da fiestra,
contemplou outra vez a sombra que as nasas agrupadas formaban contra o
branco do muro.
—Que foi facer entón?
O vello abriu as mans, pero non contestou.
Ata daquela, Leo Caldas supuxera que alguén sorprendera ao mariñeiro
mentres pescaba, mais a visión das nasas diluíra aquela posibilidade antes
sequera de que tomase consistencia. Preguntábase para que sairía ao mar
aquela mañá Xusto Castelo, o home a quen todos os seus veciños chamaban
o Rubio.
—Notou ultimamente algo raro no comportamento de Castelo? —
interrogou, esperando do vello mariñeiro outra resposta vaga das que
irritaban o seu axudante.
Mais desta volta, Ernesto Hermida decidiu asomarse ao exterior do
labirinto.
—Para min que tiña medo —dixo.
—Medo?
—Medo, si —repetiu.
—Díxolle el que estaba asustado?
—O Rubio falaba pouco.
—Entón?
—Ocorrían cousas raras.
—A que se refire?
—Cousas —respondeu o vello, e pediulle outro café ao camareiro.
Caldas esperou a que llo servisen para preguntar:
—A que cousas se refire?
—Non veñen de falar co licitador?
—Si, pero el non mencionou que sucedese nada estraño.
 —Non lles falou dun naufraxio?
—Refírese a un barco no que estaban embarcados Arias e Castelo?
O mariñeiro inclinou amodo a cabeza confirmándollelo.
—Díxonos que se afundiron, que houbo un morto, e que Arias e Castelo
distanciáronse a raíz daquilo. Pero iso sucedeu hai moito tempo, non?
—Máis de dez anos —corroborou Hermida.
—E iso que ten que ver con que Castelo estivese asustado? —preguntou
Caldas.
—Xa lles digo que desde hai tempo sucedían cousas estrañas.
—Que clase de cousas? —preguntou unha vez máis Leo Caldas.
—Cousas.
—Non pode vostede ser un pouco máis concreto —insistiu o inspector.
Ernesto Hermida mirou aos lados. O Refuxio do Pescador estaba
baleiro. Inclinouse cara adiante e dixo en voz baixa:
—Volvérono ver varias veces.
Estévez, que se mantivera en silencio ata entón, non se resistiu a
intervir:
—Parécelle que iso é ser máis concreto?
—Non lle faga caso, Ernesto —terzou Caldas—. Díganos, a quen
volveron ver?
—A quen ía ser? —respondeu sen deixar de mirar ao redor unha vez
máis—. Ao capitán Sousa.
Para Caldas aquel nome era novo.
—Quen é o capitán Sousa? —preguntou.
—Baixe a voz —pediulle Hermida, e logo dixo nun murmurio—. Era o
patrón do barco afundido.
—E di que o volveron ver? —preguntou Leo Caldas. Ernesto Hermida
asentiu gravemente.
—Onde?
—En varios sitios.
Caldas non comprendía que tiña de estraño que volvesen ver o tal
capitán Sousa.
—Marchara de aquí? —suxeriulle, por se abría unha porta.
 —Non entenden nada, inspector —murmurou o mariñeiro—. O capitán
Sousa afogou naquel naufraxio.
—Afogou? —repetiu Caldas perplexo.
—Si. Mais debía de ter contas pendentes e volveu para saldalas —
confesou o vello—. Por iso o Rubio estaba asustado. Tan asustado como
para decidir acabar coa súa vida.
Os policías gardaron silencio e observaron o rostro cheo de sucos do
mariñeiro, que continuaba asentindo amodo para darlle solemnidade ás súas
palabras.
—Estanos a falar dunha pantasma, dun aparecido? —preguntou o
inspector.
Como nun ritual, Hermida golpeou coa man pechada unha das patas
metálicas da mesa e cuspiu no chan.
—Toca ferro —falou entre dentes.
—Pero vostede que fai? —exclamou Rafael Estévez, poñéndose de pé
dun brinco.
—Tranquilo, Rafa —tratou de serenalo o inspector—. Nin que che
botase un mal de ollo.
—Que mal de ollo nin que collóns! —voceou indignado o aragonés,
mentres buscaba un pano de papel nunha mesa veciña—. Cuspiume nun
zapato.
 Barra. 1. Peza longa e delgada, xeralmente de sección
cilíndrica. 2. Mostrador dun bar ou restaurante. 3. Baixo de
area na desembocadura dun río. 4. Nube alongada que
aparece logo de posto o sol.

Coa primeira luz do día, os barcos deixaran de ser siluetas intuídas na

escuridade e amosábanse como nun desfile, coas proas aliñadas cara á praia
de Panxón.
Non eran máis dunha vintena, tratábase, na meirande parte de gamelas
pequenas de remos ou con motores de escasa potencia. Distinguiron as
embarcacións de Arias e Hermida, algo máis grandes ca o resto e coas nasas
amoreadas sobre a cuberta. Un veleiro azul escuro cuxo mastro oscilaba
contra o ceo destacaba entre as barcas dos pescadores como unha copa de
champaña na barra dun bar de camioneiros.
A chalana do mariñeiro morto permanecía amarrada á súa boia. Caldas
falara coa UIDC e axiña chegarían os axentes para sacar o bote da auga e
examinalo xunto ao carro en busca dalgunha pista.
Logo da revelación do vello Hermida relacionando a morte do Rubio
coa aparición dun capitán de barco afogado anos atrás, os policías falaran
co camareiro do Refuxio do Pescador. Informounos de que o compañeiro da
tarde, aquel con quen Arias aseguraba ver conversar a Castelo a véspera da
súa morte, non chegaría ata as catro.

Había dous homes sentados na punta do espigón coas canas de pescar

tendidas sobre a auga, e os policías botaron a andar cara a eles. Caldas
mirou a vila aínda calada, sen apenas movemento. Parecía un decorado de
cartón que alguén colocara entre o ceo e a praia.
 A reixa do club náutico estaba aberta como tamén o estaba a porta
corredía do almacén situado fronte ao edificio social. Viron no seu interior
varios barcos de vela lixeira cubertos por fundas de lona. Aínda terían que
esperar varios meses ata que alguén os botase ao mar. Desde algún lugar do
interior chegáballes o ris-ras dunha serra cortando madeira.
Seguiron camiñando. O vento frío do mar cargado de salitre pegaba nos
seus rostros e, por uns instantes, Caldas esqueceu o motivo que os levara a
aquel porto. Foron as nasas de Xusto Castelo as que o devolveron á
realidade, recordándolle que alguén dera morte ao mariñeiro que chamaban
o Rubio dun modo desapiadado, golpeándoo ata facerlle perder a
consciencia e botándoo despois ao mar coas mans atadas. Tiña o
convencemento de que non o fixeran só para lle impedir nadar. Pensaba que
a intención última fora vestir o asasinato co disfrace dun suicidio, lograr
convencer os veciños da vila de que o propio mariñeiro decidira dar por
terminada a súa existencia antes de tempo.

Estévez detívose perante as nasas. Estaban colocadas coidadosamente unhas

sobre as outras e apoiadas en dous grupos separados contra o murete
pintado de branco.
—Como funcionan? —preguntou o aragonés.
—Son como gaiolas coas paredes de rede —respondeu o inspector,
sinalando unha das da última fileira.
—Iso xa o vexo, inspector.
—Pois iso. Colócase aí dentro o cebo e déixanse no fondo do mar.
Cando as nécoras entran a comer, quedan atrapadas.
Estévez sinalou un cacho de tubo ancho e curto situado na cara superior
da nasa.
—Cóanse por aí?
Caldas asentiu.
—Veñen buscando a comida e soben polas paredes ata dar coa boca da
nasa.
—E por que non se van por onde entran? —preguntou o aragonés.
 —Porque as nécoras non nadan —explicou o inspector—. Terían que
camiñar boca arriba para atopar a saída.
—E os camaróns? Eses si nadan.
Caldas mostroulle unha das nasas do outro grupo. Estas tiñan a malla
exterior máis tupida ca as outras.
—É máis ou menos o mesmo, só que a rede das paredes ten menos luz
para que non escapen e a boca de entrada é máis pequena e cónica, moito
máis ancha por fóra que por dentro.
—Para invitalos a pasar.
—A pasar e a quedar —apuntou Caldas—. Porque non son capaces de
atopar a saída.

Camiñaron ata ao extremo do dique, onde os dous pescadores cantaruxaban

mirando fixamente os cordeis de nailon que se mergullaban no mar.
Desde arriba podían verse os peixes nadando preto da superficie,
roldando os anzois sen sospeitar o perigo que os axexaba. Cando unha cana
se dobrou con violencia, o pescador que a suxeitaba deixou de cantar.
—Outra vaca no millo —sorriu, choscándolles un ollo aos policías.
Foi recollendo o carrete, ao principio con coidado e despois máis
rápido, ata sacar da auga un peixe que se axitou tratando de soltarse. O
pescador liberou a boca do peixe e deixouno caer nunha caixa metálica.
Logo volveu cebar o anzol e lanzouno de volta ao mar cun movemento
enérxico. Caldas aproximouse á caixa de latón e viu o lombo verde brillante
dunha cabala que daba sacudidas frenéticas.
Despois dun par de minutos, os golpes contra a caixa dos primeiros
momentos só eran convulsións intermitentes, cada vez máis espazadas. A
rincha, coa boca aberta e as branquias palpitando nun intento desesperado
por respirar, mantíñase inmóbil durante un tempo, pero seguía atopando
forzas para unha nova sacudida e volvía saltar na caixa nun estertor agónico
que nunca era o definitivo.
Caldas recordaba as palabras de Guzmán Barrio na sala de autopsias.
«Algunha vez viches morrer un peixe fóra da auga?», preguntáralle o
forense.
 A cabala estremeceuse unha vez máis buscando osíxeno e Caldas
imaxinou a Xusto Castelo tratando de respirar baixo as ondas sen atopar
máis que auga que lle anegaba os pulmóns en cada aspiración. Preguntouse
se non sería a compaixón a que movera o asasino a golpealo na cabeza.

Había varias rinchas máis na lata cando o inspector viu a Hermida e a súa
muller ao pé da rampla, colocando a chalupa enriba do carro. Aínda que
Arias arrastrara o seu ata a plataforma sen máis axuda que os músculos, os
anciáns necesitaban a tracción do coche para subir o remolque pola pequena
costa de pedra e deixalo xunto aos demais.
—Vou falar coa muller do vello —dixo Caldas en voz baixa—. A ver
que é o que viu o outro día.
—Como lle dea á augardente desde as oito da mañá como o seu home é
probable que ela tamén vexa pantasmas —sorriu o aragonés—.
Acompáñoo?
—Non, ti queda aquí —dixo Caldas, e virou a cabeza cara aos
pescadores—. A ver se estes dous che contan algo.
 Efecto. 1. Cousa producida ou causada por outra. 2.
Impresión no ánimo. 3. Finalidade ou obxectivo. 4.
Impresión sonora ou visual distinta do fenómeno real.

—Eran as seis da mañá —dixo a muller de Ernesto Hermida. Estaba de pé

na plataforma de pedra, xunto ao remolque e o bote do seu marido.
—Consultou o reloxo? —preguntou Leo Caldas.
—Non me fai falla consultar nada —asegurou a muller—. Todas as
mañás asómome á fiestra ás seis para comprobar como está o mar.
Tranquilízame. Levo moitos anos facendo o mesmo.
—Tamén se asoma os días en que o seu marido non sae pescar?
—É igual que saia ou que non. Xa miro por costume. Esperto cedo e
necesito ir ao salón e comprobar como vén o mar.
—Entendo —dixo Caldas, e volveuse cara ás casas que había ao outro
lado da rúa—. Cal é a súa fiestra?
A muller sinalou un balcón no segundo piso dun edificio próximo á
lonxa. Na planta baixa había unha tenda de efectos navais.
—Entón, levantouse ás seis e asomouse á fiestra.
—Iso é.
—E que viu exactamente?
—Vin o Rubio.
—Onde o viu? Estaba aquí, no peirao?
—Non. Xa estaba na chalupa, remando entre eses primeiros barcos de
aí.
Caldas recordaba que, á primeira hora da mañá, malia estar sentados
fronte á auga, apenas se distinguían as siluetas dos barcos na escuridade.
—Como soubo que era Castelo?
 —Pola chalupa, fillo. Co tempo aprendemos a diferenciarmos os barcos
case mellor ca ás persoas.
—Viu claramente que era el quen remaba?
—Levaba o traxe de augas ben pechado, como van sempre que chove,
mais non tiven dúbida de que era o Rubio —dixo tristeira, torcendo a boca
—. Como ve, non me confundín.
—Certo.
—Pobre rapaz! —engadiu, como referíndose a un mozo en lugar de ao
adulto que Caldas vira inerte na sala do forense.
—Ía só?
—Si.
—Está segura?
—Completamente —afirmou sen titubear, e sinalou o bote auxiliar do
mariñeiro morto, que se abaneaba xunto á boia—. A chalupa do Rubio é
aquela pequeniña de alí. Se houbese alguén máis a bordo veríao.
Caldas mirou o bote auxiliar do morto. A muller de Ernesto Hermida
tiña razón: non existía posibilidade de esconderse nun bote de dimensións
tan reducidas.
—Non lle estrañou que se dirixise ao barco?
—Por que ía estrañarme?
—Era domingo pola mañá e chovía —aduciu Caldas.
—Se todos os días que chove quedasen na casa, non sei que raio iamos
comer, inspector.
—Pero os domingos non se pode pescar.
—Pensei que iría recoller algunha cousa. Ernesto, o meu home, esquece
moitas veces as chaves e ten que volver ao barco buscalas. Quéixase moito
dos ósos, pero o que ten peor é a cabeza. E iso que xa non bebe.
Caldas sorriu para si e retomou o interrogatorio.
—Volveu ver o Rubio?
—Ao pouco —afirmou—, cando acendeu o foco do barco.
—Había alguén máis a bordo?
—Xa lle dixen que non —replicou—. Son vella pero aínda vexo ben.
Non uso lentes nin para coser un botón.
—E viu algo máis? —preguntou Caldas.
 —Nada. Fun para a cociña preparar o café —respondeu a muller de
Hermida, e logo laiouse—. Pobre rapaz! Se chego a saber a tolada que ía
facer…
—Vostede non podía intuílo.
Un neno duns doce anos achegouse camiñando pola beirarrúa ata o
edificio da lonxa e colocou na porta metálica unha folla de papel que pegou
con catro tiras de cinta adhesiva.
—Xa está a esquela —dixo a muller de Hermida.
Cruzaron a rúa xuntos. En letras grandes, baixo unha cruz, figuraba o
nome de Xusto Castelo, de corenta e dous anos, xunto cos da familia. A
necrolóxica anunciaba que o enterro ía celebrarse esa mesma tarde. Caldas
aínda recordaba os ollos tristes de Alicia Castelo ao preguntar cando lles
devolverían o corpo do seu irmán, e alegrouse de que o xuíz non dilatase os
trámites máis tempo do preciso.
—Dáme pena a nai, sabe? —dixo a muller de Hermida logo de
persignarse—. Enviuvou moi nova e sacou os dous nenos adiante ela soa. O
Rubio era bo rapaz. Calado, non se metía con ninguén… Pero tivo épocas
difíciles. A nai deixou a saúde por curalo da súa enfermidade. Está case
inválida pero disque ter o fillo san é máis importante que poder camiñar.
Hai moitos anos que vive coa filla. O xenro está embarcado en África, e nai
e filla fanse compaña unha á outra. Non entendo como o Rubio lles puido
facer isto.
Caldas apertou os beizos e volveuse cara á punta do espigón onde
Rafael Estévez conversaba cos pescadores.
—Sabe cal é a casa de Castelo? —preguntou.
—A do Rubio?
Caldas asentiu, e a muller sinalou a rúa que subía cara ao Templo Votivo
do Mar.
—Antes de chegar á igrexa xire á esquerda. A do Rubio é unha casa
baixa de cor verde —indicoulle—. Non ten perda, é a única casa verde da
vila.
 Pender. 1. Estar algo suxeito de tal maneira que a súa
parte inferior non toque en ningunha superficie. 2. Achegarse
unha ameaza ou un perigo inminente sobre algo.

Non lle custou identificar a vivenda de Castelo. Na fachada pintada de

verde había unha porta de madeira branca e unha fiestra protexida por unha
reixa de forxa negra. Un policía municipal fumaba un cigarro xunto á porta.
—Inspector Caldas —identificouse.
—Como o tipo da radio? —preguntou o garda.
—Igual —respondeu Leo Caldas, entrando na casa.
Atopouse nunha sala sinxela e levantou a vista cara á imaxe da Virxe do
Carme. Estaba pendurada na parede e cravaba os seus ollos escuros en
todos os que franqueaban a porta. Á dereita había un sofá fronte a unha
mesa baixa. A televisión e o equipo de música estaban en fronte,
encaixados nun moble con vitrinas. Máis aló, había unha mesa de comedor
con catro cadeiras modestas e, apoiado contra a parede do fondo, un
aparador sobre o que se aliñaban varias figuriñas de cristal e dous retratos.
Caldas foi examinar as fotografías. Na primeira posaba un equipo de
fútbol antes dun encontro. Cinco xogadores estaban agachados e os outros
seis de pé. Era unha fotografía antiga, mais recoñeceu no pelo claro do
porteiro a un Xusto Castelo case adolescente. Na outra imaxe, máis recente,
estaban o morto, a súa irmá Alicia e a nai. Tiña o pelo branco e o vestido
negro. Sentada nunha cadeira xunto aos seus fillos, sorría con timidez á
cámara.
Mentres sostiña aquel marco na man, o inspector sentiu un
estremecemento que coñecía ben. Nunca lle impresionara atoparse fronte a
un morto, xa se tratase dun cadáver recente ou de restos en descomposición.
A diferenza de Rafael Estévez, cuxa rudeza se fendía ante un corpo sen
vida, ao acharse ante un homicidio Caldas concentrábase sen dificultade nos
indicios que puidesen levalo a esclarecer o sucedido. Non contemplaba os
cadáveres máis ca como vehículos que lle permitirían resolver os casos que
tiña entre mans, como figuras en branco e negro. Porén, cada detalle íntimo
das vítimas que ía coñecendo supoñía unha pincelada de cor que, aos
poucos, terminaba por mostrarlle os seres humanos ocultos tras a
investigación dun asasinato.
Tampouco se conmovera a tarde anterior na sala de autopsias, cando
Guzmán Barrio descorreu a funda que envolvía o corpo espido de Xusto
Castelo. En cambio, o sorriso no rostro canso da nai do mariñeiro
obrigouno a tragar saliva. A Leo Caldas non lle doían os mortos, doíanlle os
vivos.

Ademais da porta da entrada, outras dúas abríanse na sala. Unha delas daba
a unha cociña pequena, limpa e ordenada como o resto da casa. Pola outra
accedíase a un minúsculo distribuidor.
No cuarto, sobre o cabeceiro metálico dunha cama ampla e ben feita,
pendía un Cristo crucificado. Aos pés do leito, unha cadeira co respaldo
entretecido de vimbio e, preto da fiestra, unha mesa de noite cunha lámpada
e unha radio con espertador. O caixón que abriu tirando do pomo parecía
unha botica. Castelo gardaba nel un bote de bicarbonato, varias caixas con
comprimidos para a acidez de estómago, calmantes, inhaladores nasais, un
termómetro e algunha outra caixa de medicamentos que Caldas non
recoñeceu.
A fiestra daba a un patio duns corenta metros cadrados co pavimento de
lousas. Ao outro lado, había un alpendre pintado da mesma cor verde ca a
fachada da casa.
Vira unha porta de cristal no distribuidor, xunto ás do dormitorio e do
baño, e saíu a través dela ao patio. Unha pérgola cubría a parte máis
próxima á casa e resgardábaa da choiva. Había dous bicheiros e outros
utensilios apoiados nunha das paredes laterais, verdes tamén. No chan, un
fato de nasas estragadas e, encaixados uns dentro dos outros, varios cestóns
negros coma os que utilizaban os pescadores para levar as capturas á lonxa.
No interior da última esporta, o Rubio gardaba liñas e algún flotador similar
ao que o vello Hermida usaba como chaveiro.
Xunto aos cestóns había varios cabos enrolados e unha caixa de
ferramentas de plástico. Abriuna. Nos diversos compartimentos
organizábanse chumbadas e anzois clasificados por tamaños. Algúns tiñan
vermes de plástico e outros cebos artificiais espetados nas puntas. Resultaba
difícil imaxinar que a un peixe sen miopía o puidesen atraer tan vulgares
reproducións.
Caldas avanzou polo patio e detívose a contemplar os edificios que
rodeaban a vivenda do pescador. Formaban un valado de varios pisos cheos
de persianas baixas que os veraneantes non abrirían ata o ano seguinte.
A porta de madeira do alpendre carecía de pomo e estaba pechada con
chave. Achegouse á xanela e colocou as mans arredor dos ollos para evitar
os reflexos tratando de axexar o interior da caseta.
—Inspector —sobresaltouno unha voz.
O garda que custodiaba a vivenda estaba plantado no medio do patio.
—A irmá do finado está na porta —explicou—. Vén buscar algo de
roupa. Déixoa pasar?
O inspector acompañou o garda ata a rúa. Alicia Castelo esperaba cos
ollos azuis inchados polo pranto e o pelo louro recollido nunha coleta.
—Inspector Caldas, non sabía que estaba vostede aquí. Necesito
algunha roupa do meu irmán. O corpo xa está na funeraria…
—Claro, entre —dixo Caldas, sen permitir que lle explicase nada máis,
botándose a un lado para deixala pasar—. Acabo de chegar. Estaba botando
unha ollada.
Alicia Castelo dirixiuse ao dormitorio, abriu unha das follas do armario,
descolgou dunha percha un pantalón azul escuro e deixouno sobre a cama.
Choraba amargamente cando sacou unha camisa branca dun caixón, e
Caldas volveu á sala.
Nun estante atopou un recorte de xornal enmarcado. A noticia, con data
do mes de novembro do ano anterior, recollía como un mariñeiro pescara
preto de Panxón un peixe dunha especie tropical nunca vista antes nas
costas de Galicia. O xornal atribuía aquel achado insólito á temperatura da
auga, varios graos máis elevada do normal naquelas datas. Na fotografía
que ilustraba a noticia, Xusto Castelo sorría abertamente sostendo no aire
un peixe case esférico colgado dun anzol.
—Foron os seus quince minutos de celebridade.
—Como? —volveuse Caldas e viu a Alicia Castelo coa roupa do irmán
dobrada nun brazo e os zapatos na outra man, case tan brillantes coma os de
Rafael Estévez.
—Esa fotografía viuna todo o mundo. Ata viñeron entrevistalo para a
televisión. Xusto púxose moi nervioso. Case non foi capaz de falar —
explicou, sorrindo e aspirando polo nariz ao mesmo tempo.
Caldas tragou saliva.
—Puideron durmir? —preguntou.
—Pouco —respondeu a irmá do Rubio—. Esta tarde é o enterro.
Caldas asentiu.
—Lin a necrolóxica na porta da lonxa.
Alicia Castelo pechou uns segundos os seus ollos azuis.
—Puido pescudar algo, inspector?
—Aínda é pronto —contestou, devolvendo o marco coa noticia da pesca
do peixe lúa ao estante—. Esta casa era súa?
—Por que o pregunta? —respondeu a muller.
—Aquí poderían levantar algúns pisos.
—Pero Xusto non quería vendela.
—Fixéronlle algunha proposta?
Alicia Castelo levantou a vista cara ao teito.
—Moitas. Mais non se podía comprar con diñeiro o meu irmán. Xusto
só aspiraba a vivir tranquilo. O traballo no barco é duro, pero el facíao con
gusto. Por outra banda, non tiña grandes necesidades. Cando non estaba no
mar podía pasar horas no alpendre —dixo, dirixindo ao patio os zapatos que
sostiña na man—, entretido con calquera choiada.
—Quixen botar un ollo, pero a porta está pechada con chave. Non terá
unha copia?
—Non, só teño a da porta de fóra. Pero alí atrás non hai máis ca trastes,
inspector. Motores de barco antigos e trapalladas así. A miña nai di que
Xusto só arranxa as cousas que non serven para nada.
Caldas sorriu apertando os beizos.
 —E ela como está?
—Moi mal —suspirou—. Non deixa de chorar nin proba bocado des
que recibiu a noticia. Non sei como vai reaccionar cando saiba que o
atoparon coas mans atadas.
—Non llo diga.
Alicia Castelo mirouno igual que o miraba o seu pai cando non
distinguía un acio de albariño dun de treixadura.
—Nunha vila pequena é difícil gardar un segredo, inspector.
—Xa —dixo lacónico Caldas, e volveu aos interesados en adquirir
aquela vivenda—. Sabe se houbo algunha oferta pola casa recentemente?
A cola de cabalo oscilou dun lado ao outro.
—É posible, inspector, pero non o sei. Xusto non falaba moito.
—Se cadra contoulle algo á súa nai, ou a algún amigo.
Alicia volveu negar.
—Xusto non tiña amigos —dixo, con mágoa.
—Nunca os tivo?
—Hai anos —comezou, e contoulle o que xa sabía—, cando xa se
curara, estivo embarcado varias mareas nun pesqueiro, o Xurelo. Pasaban
dous ou tres días no mar antes de volver a terra. Os compañeiros daquela
tripulación foron os únicos amigos que lle coñecín. Xusto era feliz, pero…
Quería que ela llo relatase.
—Pero?
—Non lle contaron nada, inspector?
—Non —mentiu, arrincando un suspiro á irmá de Xusto Castelo.
—O Xurelo foi a pique unha noite de mal tempo. O 20 de decembro de
1996. Nunca esquecerei esa data…, nin aquel Nadal. Ían catro homes a
bordo. Os tres mariñeiros eran novos e alcanzaron a costa. O patrón non o
conseguiu. O meu irmán era un bo nadador mais non puido facer nada polo
capitán Sousa. Así o coñecía todo o mundo —aclarou—. Xusto nunca quixo
falar daquilo pero, desde entón, o meu irmán foi un home distinto.
—Distinto? —preguntou Caldas para animala a proseguir.
—O capitán Sousa creu nel cando todos o trataban coma un refugallo.
El axudouno, deulle a oportunidade de sentirse útil. Logo da súa morte,
Xusto volveuse máis calado aínda e, ao seu xeito, colleulle medo ao mar.
 Caldas mirouno estrañado.
—Vostede cre? —preguntou, e ela asentiu.
—Gustáballe pescar, mais desde aquela nunca perdeu de vista a costa,
nin sequera se afastaba co barco a máis distancia da que puidese alcanzar a
nado.
—E que pasou co resto?
—O resto?
—Os demais tripulantes do Xurelo. Que foi deles?
—Un estivo bastante tempo fóra, nunha plataforma petrolífera. Volveu
haberá dous ou tres anos a Panxón e agora é mariñeiro de baixura, coma o
meu irmán. Chámase Xosé Arias. É un home tan grande coma o seu
compañeiro.
Caldas asentiu.
—Que relación tiña Arias co seu irmán?
—Cando andaban no Xurelo eran moi amigos pero, ao regreso de Arias
á vila, xa non quedaba nada daquilo. Deixaran de tratarse e non volveron
facelo.
—E o terceiro?
—O outro chámase Marcos Valverde. Deixou o mar, aínda que segue
vivindo na vila. Foille ben. Fixo cartos co turismo e a construción. O meu
irmán tampouco o volveu tratar, creo. Desde o afundimento do Xurelo cada
un fixo a vida polo seu lado.
Alicia quedou calada e Caldas leulle nos ollos que desexaba confesarlle
algo máis. A muller mirou fugazmente a fotografía na que posaba xunto ao
irmán e a nai, buscando as palabras axeitadas. Cando deu con elas, dixo:
—Onte preguntoume se notara algún comportamento estraño no meu
irmán en datas recentes —detívose un instante e Caldas asentiu—. Pois algo
diso hai…, aínda que igual é unha parvada.
—Seguro que non —interveu o inspector, alentándoa a continuar.
—O meu irmán deixara de asubiar —dixo ela.
—Como?
—Sabe cal é a «Canción de Solveig»? —preguntou.
Caldas non tiña nin idea e ergueu as cellas nun xesto que podía
significar calquera cousa.
 —É unha melodía nórdica, pero parece unha canción galega —explicou
a muller—. Ensinóunola cando eramos rapaces un home de Madrid ao que a
miña nai lle alugaba a nosa casa durante os veráns. Nós trasladabámonos a
vivir aquí, a esta casa, que daquela era a da miña avoa, e el pasaba o verán
na nosa coa súa familia. Era un encordio. A miña nai e mais eu tiñamos que
compartir a cama da avoa e Xusto durmía no sofá, mais co que nos pagaba
aquel home comiamos mellor o resto do ano.
O inspector asentiu sen saber onde o levaban os recordos infantís de
Alicia Castelo.
—O caso é que o meu irmán chegaba á casa todos os días á mesma
hora, daba un bico á nosa nai, collía o xornal e sentaba a carón dela a ler.
Leo Caldas volveu tragar saliva e Alicia Castelo continuou co relato:
—Todas as tardes o mesmo desde hai anos —repetiu—. Buscaba o
xornal na mesa e púñase a ler ao seu lado. Era coma un ritual. Logo, ao
pouco de estar sentado, comezaba a asubiar a «Canción de Solveig». Facíao
sen darse de conta, mentres lía. É unha música preciosa, e Xusto asubiaba
coma os paxaros. Todos os días a mesma melodía durante anos enteiros. A
miña nai e mais eu sempre nos mirabamos ao escoitalo e sorriamos.
Caldas atendía en silencio.
—O caso é que hai un par de meses deixou de facelo. Foi dun día para
outro. Unha tarde o meu irmán chegou á casa, deulle un bico á nosa nai e
sentou co xornal sobre as pernas, coma sempre. Pero aquel día non houbo
«Canción de Solveig». E xa non a volveu asubiar máis. Cre que pode
significar algo, inspector? —preguntou ela e os seus ollos azuis cubríronse
de nubes.
—Non estou seguro —contestou Leo Caldas reprimindo o impulso de
darlle unha aperta.
—Perdoe —escusouse ela, secando as bágoas co dorso da man sobre a
que se dobraba a roupa coa que ía ser enterrado Xusto Castelo—. Son unha
parva. Non sei por que lle conto todo isto —xemeu, e abandonou a súa casa.

Cando Alicia Castelo abandonou a casa, Caldas volveu ao patio e examinou

a pechadura da caseta. Era máis pequena do normal. Recordou as chaves
que apareceran nos petos do morto e lamentou non telas a man. Estaba
seguro de que a de menor tamaño correspondía a aquela porta.
—Xa estou aquí —dixo Rafael Estévez ás súas costas.
—Como che foi cos mariñeiros? —preguntou Caldas, sen volverse a
miralo.
—Regular.
—Puideches sacarlles algo?
Leo Caldas colleu as súas propias chaves e elixiu unha das máis
pequenas.
—Non mo vai crer, inspector. Eses dous pensan o mesmo ca o vello:
que Castelo se suicidou porque ese capitán o induciu a facelo.
—O capitán Sousa? —preguntou Caldas, tratando de inserir a chave na
pechadura.
—O mesmo. Que lle parece?
Caldas non contestou e escolleu unha segunda chave.
—Aseguran que Castelo recibiu algunhas mensaxes dese capitán —
engadiu Estévez.
—Merda —murmurou o inspector, a chave esvarara sen dificultade
dentro da pechadura mais foi incapaz de facela xirar—. Explicáronche que
clase de mensaxes?
—Disque unha mañá a chalupa de Castelo amenceu pintada e que o
Rubio se descompuxo ao ver o que lle escribiran nela.
—E que poñía? —preguntou Caldas.
—Seica non o leron.
—Non pretenderás que crea que eses mariñeiros viron unha pintada
nunha das chalanas da rampla e non se achegaron a lela.
—Eu non, xefe. Son eles os que o din. Parece ser que o Rubio levou
inmediatamente a chalupa a un carpinteiro de ribeira para borrala.
Caldas volveuse cara ao seu axudante coas veas do pescozo inchadas
polo esforzo coa chave.
—Entón como saben que era unha mensaxe do capitán Sousa?
Estévez encolleuse de ombros.
—Iso mesmo preguntei eu, e aínda non sei ben que me responderon.
—Xa —dixo Caldas, rendéndose—. A ver se ti dás aberto isto.
 O aragonés retrocedeu un paso, botou o corpo cara atrás para coller
impulso e mandoulle unha patada que esmendrellou a porta.
—Carallo, Rafa! —protestou o inspector, que apenas tivera tempo de
botarse a un lado.
—Non quería abrila?
O couce do aragonés non só fixera ceder a pechadura, senón que
arrancara de raíz unha das dúas bisagras.
O inspector deu un suspiro e apartou a porta do alpendre cara a un lado,
como quen move unha cortina.
Entrou na caseta e tal como anunciara Alicia Castelo, atopouna chea de
trastes. O chasis cuberto de po dunha motocicleta estaba apoiado nunha
parede, xunto á estrutura dunha vella máquina de cortar o céspede e sobre a
mesa había varios motores de barco desmontados.
—E ese carpinteiro de ribeira sabes onde está? —preguntou saíndo de
novo ao patio.
—Alí —respondeu Estévez, sinalando coa man—. Traballa no club
náutico.
Caldas seguiu o dedo estendido do aragonés e, sobre o muro verde,
entre dúas casas, distinguiu unha minúscula franxa de mar. Preguntouse
como diaños facía o aragonés para orientarse daquel xeito.
—Falaches con el?
—Non falei con ninguén máis, inspector. Con dous esgarros en menos
dunha hora tiven abondo.
—Dous?
Estévez asentiu.
—Foi mencionar ao capitán morto e… zas! —dixo o aragonés—. Non
botei o pescador ao mar cun anzol prendido na lingua de milagre.
 Impresión. 1. Acción de imprimir. 2. Marca ou sinal que
unha cousa deixa noutra sobre a que fai presión. 3. Emoción
que os feitos causan no ánimo.

A lonxa estaba pechada, e só o cheiro penetrante dos colectores de lixo

situados xunto á porta delataba a actividade que tivera lugar ao abrente. Un
vello que camiñaba diante dos policías detívose ante a necrolóxica de Xusto
Castelo. Colocou as lentes que colgaban sobre o seu peito na punta do nariz
e botou a cabeza cara atrás para poder ler a través dos cristais. Leo Caldas
sorriu. Durante anos mirárano por riba dunhas lentes. Os anteollos do seu
pai eran pesados, de metal, sen o cordeliño nin a montura liviá dos do home
que lía a necrolóxica. Só os quitaba para durmir ou para limpalos,
abafándoos primeiro con alento quente e fretándoos despois cun pano
branco que gardaba no peto dereito do pantalón. Había xa moito tempo que
o seu pai os substituíra por unhas lentes de visión progresiva, mais Leo
recordaba o seu rostro ao limpar os vellos, os ollos entornados e a fenda
avermellada que deixaba o metal na pel, un suco que convertía nunha bóla
esbrancuxada o extremo do seu nariz.
Os policías entraron no recinto do club náutico de Panxón. Á esquerda
estaban as escaleiras que conducían ao edificio social. Como tantos outros
clubs náuticos, fora construído a semellanza da ponte de mando dun barco,
coa silueta ondulante e as fiestras do segundo piso redondas coma ollos de
boi. Tamén daba ao patio a pequena nave que facía de almacén. Unha porta
aberta, pintada de branco e azul como todo o demais, permitía intuír os
cascos dos barcos de vela lixeira baixo as lonas.
—Seguro que aquí hai un carpinteiro? —preguntoulle Caldas ao
aragonés, mirando arredor mentres subía os chanzos que levaban ao edificio
con forma de barco.
 —Iso entendín.
Pasados uns segundos saíron de novo ao patio acompañados por un
home que sinalou outra porta corrediza no extremo do almacén.
Ao descorrela atopáronse nun taller non demasiado amplo, separado por
un tabique do resto da nave e iluminado por fluorescentes suspendidos do
teito. Un banco de carpintería con dous tornos ocupaba todo o lateral. Por
unha fendedura, xunto a unhas taboíñas cortadas á mesma medida, asomaba
a folla dentada dunha serra circular.
Preto da entrada, xunto ao esqueleto dunha futura embarcación,
durmiñaba un gato gris que os mirou con desinterese e volveu
acurruncharse no chan.
Estévez apuntou coa cabeza cara ao fondo e, á luz da única fiestra,
Caldas distinguiu a figura do carpinteiro de ribeira. Estaba de costas,
sentado nun tallo de madeira e inclinado sobre unha barca.
Avanzaron pola carpintería sorteando unha chalupa co madeirame
furado, e o aroma do mar foi deixando paso aos cheiros das serraduras, a
cola e a pintura.
Caldas e Estévez observaron desde atrás o home reclinado sobre a
barca, unha vella gamela que a pesar do cepillado conservaba coma unha
sombra a cor azulada dunha pintura anterior. O carpinteiro introduciu a man
nunha bolsa, e extraeu unha porción de fibras, como un resto de cabos
vellos, e colocounos na unión de dúas táboas. Logo apertou a masa
esfiañada, primeiro cos dedos e despois cunha especie de punzón que
percutiu cun mazo de madeira dándolle primeiro un golpiño leve e despois
unha serie de dous ou tres máis intensos, coma redobres de tambor.
—Que fai? —murmurou Estévez.
—Está a calafatear o bote —dixo o inspector polo baixo.
Aquela explicación non era suficiente para o aragonés, que levantou
esaxeradamente as cellas.
—Pon estopa entre as táboas e apértaa para non deixar ocos polos que
poida entrar auga —engadiu o inspector—. Logo hai que darlle unha capa
de brea para protexer a madeira.
O carpinteiro detivo os golpes e volveuse cara a eles.
 —É máis ou menos así, non si? —preguntoulle Caldas. O carpinteiro
inclinouse de novo sobre a barca.
—Máis ou menos…, aínda que a madeira xa non se protexe con brea —
explicou, mentres colocaba máis estopa nas xuntas e a aprisionaba
novamente golpeándoa co mazo desde diferentes ángulos—. Hai que saber
dala moi ben, porque, se queda branda, derrétese e se, queda dura acaba
escachando. Así que agora usamos alcatrán vexetal.
—Xa.
Caldas reparou en que lle faltaban varios dedos na man dereita, a que
manexaba o mazo, e como por instinto buscou coa mirada a folla circular
que asomaba no banco. Preguntouse se non sería aquela serra a responsable
da perda. Logo volveu ao carpinteiro, quen continuaba comprimindo a
estopa. Cando considerou que a unión quedara ben selada, deixou as
ferramentas no chan e púxose de pé.
—Desexaban algo?
—Son o inspector Caldas —dixo, reprimindo o primeiro impulso de
tenderlle a man—, e el é o axente Estévez. Somos da comisaría de Vigo.
Ten un momento?
O carpinteiro asentiu. Era delgado, nin alto nin baixo. Tiña o pelo
escuro e unha barba descoidada, densa e avermellada que non permitía
calcular ben a súa idade. Caldas pensou que era novo de máis para faltarlle
tres dedos, aínda que tivese un traballo de vellos.
—Vostedes dirán —dixo o carpinteiro, limpando as mans na roupa de
faena, tan salpicada de pintura coma o tallo do que se levantou.
O gato que viran deitado xunto á porta apareceu de súpeto entre as
pernas do carpinteiro e comezou a refregar o seu lombo gris contra elas.
Leo recordou o recibimento que o can castaño lle brindara ao seu pai a
noite anterior. Aínda que lle asegurase que non era seu, o can ladraba e
brincaba ao velo con tanta ledicia que Leo chegou a temer que mexase da
emoción.
—É seu? —preguntou, sinalando ao gato.
—Claro —respondeu o carpinteiro.
—Xa —dixo Caldas, coa vista cravada no animal que continuaba a
fretarse no pantalón do seu dono.
 —Veñen polo gato? —preguntou o carpinteiro, tan perplexo coma
Estévez polo interese do inspector no felino.
—Non, non, queriamos falar con vostede —aclarou Caldas, e sentiuse
parvo de todo ao facelo.
—É ao respecto de Xusto Castelo, o Rubio —engadiu Estévez,
centrando a conversación.
—Coñecíao, verdade? —preguntou o inspector.
O carpinteiro asentiu e sinalou coa súa man tolleita a embarcación a
medio construír que estaba xunto á porta.
—Esa barca era para o Rubio —dixo.
O inspector mirou o barco e o seu axudante a man do carpinteiro.
—Cando lla encargou? —preguntou Caldas.
—Haberá cousa dun par de meses. Non tiña demasiada présa porque
estaba buscando as pezas para preparar el mesmo un motor a medida. Eu
tiña outras encargas máis urxentes, pero aos poucos, xa ven… Se o chego a
saber non había comezar.
—Podo imaxinalo —concordou Caldas—. Se lle estaba a preparar a
barca supoño que terían bastante trato, non?
A boca do carpinteiro torceuse tras a barba.
—Tampouco demasiado, inspector. Falamos cando me fixo o encargo e
poucas veces máis. Era un home calado.
Leo Caldas pensou que tampouco o carpinteiro semellaba moi falador.
—Cando foi a última vez que o viu?
—Ao Rubio? O sábado ao mediodía pasou por aquí. Pero nin sequera
cruzamos unha palabra. Chegou, botou unha ollada á barca, saudoume
desde a porta e marchou. Como lle dicía, non era dos que se paran a falar.
Leo Caldas decidiu non dar máis rodeos.
—Contáronnos que hai pouco tempo Castelo pediulle que borrase o que
alguén lle escribira na chalupa —dixo, e notou como lle mudaba a
expresión dos ollos.
O carpinteiro pasou a man mutilada polo pelo e o aragonés seguiuna coa
mirada, coma se tivese un imán.
—É certo? —insistiu Leo Caldas.
 —Non de todo. O Rubio chegou unha mañá arrastrando o carro.
Pediume unha lixa para pulir a madeira e pintura para darlle unha man por
encima. Foi el quen a limpou.
—Pero puido ver o que lle escribiran?
—Na chalupa?
Ao aragonés escapóuselle unha toseciña e Caldas lanzoulle unha mirada
de advertencia.
—Si —dixo o inspector—. Puido ver a pintada?
—Máis ou menos.
—Máis ou menos?
—Xa pasaron semanas, inspector —escusouse.
—Trate de facer memoria —pediulle Caldas.
O carpinteiro mirou cara abaixo ao gato que seguía movéndose xunto
aos seus pés.
—Era unha data.
—Lembra cal?
O home volveu acariñar a cabeza coa man eivada.
—Era o 20 de decembro de 1996 —dixo—. Escrita en cifras:
«20/12/96».
Non podía ser casualidade. O 20 de decembro de 1996 fora o día do
afundimento do Xurelo. O Rubio e os outros mariñeiros salváranse do
naufraxio, pero naquela data morrera o capitán Sousa.
—Está seguro? —preguntou, e o carpinteiro moveu a cabeza levemente,
de arriba abaixo.
Leo Caldas recordou que os mariñeiros que falaran con Estévez
mencionaran unha ameaza escrita por aquel capitán Sousa no casco da
chalupa, e preguntouse se unha simple data constituiría unha advertencia.
Uns números pintados nun barco terían significado para alguén como
Castelo, con aquela tráxica noite de inverno gravada a lume na memoria,
pero non estaba seguro de que, despois de tanto tempo, os veciños visen
neles unha ameaza.
Tiña que haber algo máis e decidiu facilitarlle o camiño ao carpinteiro:
—Esa data non era o único que lle escribiran, verdade?
 O carpinteiro mirou aos ollos do inspector, e Caldas lamentou que a
barba velase a emoción do seu rostro.
—De que se trataba? —apremouno—. Era unha frase?
—Só puiden vela uns segundos —respondeu, volvéndose cara á porta
pechada do taller.
—Ninguén vai saber que falamos disto con vostede —asegurou Caldas
—. Ademais, teño a impresión de que non foi vostede o único que viu a
chalupa pintada aquela mañá.
O home meditou un instante e finalmente murmurou:
—Só era unha palabra.
—Só unha?
O carpinteiro asentiu, baixando de novo a vista ao chan.
—Lémbraa? —preguntou Caldas, coñecendo a resposta. Se a data
gravada na barca permanecera tan nítida na súa memoria, era imposible que
esquecese a palabra que a acompañaba.
—Asasinos —dixo o carpinteiro, e respirou coma quen quita un peso de
enriba.
—Asasinos? —preguntou Caldas.
O carpinteiro aseguroullo cunha leve oscilación da cabeza.
—Así, «asasinos», en plural? —insistiu o inspector. Volveu asentir.
—Pero eu non lles contei nada.

Ao saíren da carpintería inundounos de novo o cheiro da marea que

comezara a subir.
—Quéreme explicar de quen carallo quería que fose? —preguntou
Rafael Estévez.
—Que?
—Que vai ser? O gato. Quen supoñía vostede que era o dono?
—Non sei… —tatexou, sen deixar de camiñar—, podía ser de calquera.
Detívose ante a porta do Refuxio do Pescador e varreuno coa mirada.
Varios clientes estaban apoiados na barra e outro lía un xornal nunha mesa.
Consultou o reloxo e chascou a lingua. Xosé Arias xa levaría tempo
durmido. Necesitaba falar con el, mais tería que agardar algunhas horas ata
poder facelo.
Cruzou a rúa e, de pé xunto ao coche, contemplou os barcos amarrados
ás boias. Os mozos da UIDC aínda non recolleran a chalupa de Xusto
Castelo para examinala.
—Parece imposible que alguén poida traballar así, non cre? —comentou
Estévez, colocándose ao seu lado.
—Como?
O aragonés encolleu tres dedos da súa man dereita.
—Faltábanlle tres dedos case enteiros, non se deu de conta?
—Ah, si…, xa —contestou lacónico Caldas.
Tiña os ollos nos barcos e o pensamento moi lonxe da man do
carpinteiro.
 Horizonte. 1. Liña circular que limita o campo visual,
onde parece que o ceo se xunta coa terra ou co mar. 2. Novas
posibilidades ou perspectivas que ofrece unha cousa.

Leo Caldas buscou o paquete de tabaco e acendeu un cigarro. Estaban

apoiados na varanda da praia da Madorra, vendo as ondas romper sobre a
franxa escura de algas que cubría a orela.
—Onde apareceu?
—Alí, entre as algas —respondeu Estévez, sinalando un punto na beira
do mar.
Caldas mirou cara ao lugar indicado polo seu axudante e logo aos lados.
Á esquerda, unha pequena lingua de terra pechaba a praia. O canaval que
vían desde alí tapaba a lonxa, o club náutico e o resto de casas. Tampouco
podían ver o enorme areal de Panxón que se estendía máis aló. Á dereita, ao
final da praia, comezaba Monteferro. Aquela mañá a silueta do promontorio
era tan gris coma o ceo e o mar, e o monólito da cima distinguíase con
dificultade entre a bruma. Sobre a auga, aliñada coa punta do monte,
sobresaía nunha das illas Estelas como corcova escura.
—Botaba escuma pola boca —engadiu Estévez.
—Xa —respondeu Caldas, estaba a pensar que Castelo podía ser
arrastrado ata alí desde calquera sitio, como as algas cuxo cheiro apenas lle
permitía gozar do cigarro.
Descendeu a escaleira ata a praia e comezou a camiñar cara á auga. A
choiva formara unha capa escura sobre a area, como unha cotra que se
crebaba con cada paso. Caldas detívose a uns metros da beira e permaneceu
de pé, contemplando as ondas, co vento frío do mar facendo saltar faíscas
do seu cigarro. Imaxinou o corpo sen vida do mariñeiro preso naquela
arañeira de algas, abaneado polas mesmas ondas que cada poucos segundos
se desfacían fronte a el.

Falaran con varios veciños logo de conversar co carpinteiro. Todos

coincidían en definir o morto como un home tranquilo e calado, demasiado
reservado ata para ter inimigos entre a xente da vila. Ninguén lle coñecera
máis mulleres ca a irmá e a nai, nin máis amigos ca Arias e Valverde, os
mariñeiros que deixara de frecuentar tras o naufraxio do Xurelo. Aínda que
algunhas tardes se achegaba como os demais ao Refuxio do Pescador, o
Rubio non xogaba ás cartas nin bebía en exceso. Nada semellaba existir na
súa vida máis aló do traballo diario no mar, os aparellos engrenados cos que
se entretiña no alpendre e as sobremesas na casa da nai.
A Leo Caldas sorprendeulle non escoitar as gabanzas desmedidas que
adoitaban acompañar os defuntos, mais tampouco oíra reproches. Tiña a
sensación de que nin lles aflixía a súa falta nin se alegraban da súa morte.
Os veciños de Panxón mantiñan co mariñeiro morto a mesma distancia
prudente que el gardara con todos en vida.
Non obstante, como aquela película húmida e dura que ao partirse baixo
os pés do inspector deixaba ver a area branca, á hora da súa morte, as
supersticións crebaran a mesura que acompañara toda a vida de Xusto
Castelo.
En Panxón ninguén dubidaba que o Rubio decidira acabar coa súa vida
e, aínda que non o manifestaban abertamente, todos buscaban culpables no
pasado, no medo á pantasma do patrón afogado anos atrás cuxa soa
mención facía á xente do mar tocar ferro e cuspir ao chan.
Tamén apuntaba ao naufraxio do Xurelo a pintada na chalupa do morto.
O carpinteiro de ribeira recordaba a data e as palabras marcadas na madeira.
A data correspondía á do afundimento. Caldas esperaba a confirmación da
UIDC e confiaba en que algún rastro na pintura, a caligrafía ou outro detalle
puidese axudalos a identificar o autor.
Deu unha última calada ao cigarro e agachouse para apagalo
enterrándoo na area. Permaneceu anicado, admirando as ondas. Era capaz
de contemplalas hipnotizado durante horas, coma o lume. Gustáballe ver
como se levantaban ao achegarse a terra antes de derrubarse violentamente
e avanzar cara á praia convertidas en escuma. Pareceulle dunha extrema
crueldade que alguén lanzase un home a ese mesmo mar indomable logo de
golpealo na cabeza e atarlle as mans.
A excepción da muller do vello Ernesto Hermida, ninguén vira soltar
amarras a Castelo o domingo pola mañá. Uns aproveitaran o día festivo
para durmir e, aos poucos que se atopaban espertos a primeira hora, a
choiva e o vento fixéronlles desistir de moverse das súas casas ata media
mañá. A muller observara o mariñeiro desde a fiestra mentres remaba na
chalupa cara ao barco. Logo mirárao marchar, só e co foco acendido,
arredor das seis.
O vixiante do club náutico tampouco o vira, pois non había garda
nocturna fóra da tempada turística. A súa quenda comezaba ás sete e, desde
entón, ningún outro barco deixara o porto aquel domingo triste e gris de
outubro.
Estévez telefonara ao porto de Baiona, ao outro lado da baía, e
tampouco alí houbera movemento aquela mañá. O tempo fora desapracible
de máis para as embarcacións de recreo e os pesqueiros permaneceran
amarrados pois tiñan prohibido facerse ao mar en domingo.
Levantou a vista desde o lombo dunha onda ata o horizonte. Aquela
mañá era só unha liña difusa na que o mar se fundía coas nubes. Leo Caldas
non se resignaba a aceptar que na mañá do crime non navegase naquela
zona máis embarcación ca a de Castelo, sen outro tripulante que el mesmo.
O corpo do pescador fora arrastrado pola marea ata alí, pero que raios
sucedera co barco? Había axentes da UICD rastrexando cada recuncho da
costa. Máis tarde ou máis cedo tería que aparecer.
Volveu ata a estrada camiñando sobre a codia de area mollada. O seu
axudante seguía apoiado na varanda metálica da praia da Madorra.
—Atopou algo, inspector?
Caldas mirouno con displicencia. Que pretendía Estévez que atopase?
Un tesouro?
—Como botou un anaco agachado na area… —xustificouse o aragonés.
—Non —dixo—, non atopei nada. Preguntaches onde vive o tal
Valverde?
 —Si.
—Cres que saberías chegar?
—Claro, é aí adiante.
—Pois vamos.
—Ten os zapatos cheos de area —observou Rafael Estévez antes de
montaren no coche.
—Si —contestou Leo Caldas sen molestarse en miralos.
 Intimidade. 1. Amizade íntima, confianza plena. 2. Parte
reservada ou máis particular dos pensamentos, ou asuntos
interiores dunha persoa, familia ou colectividade.

Estévez deixou atrás a praia da Madorra, colleu o desvío que conducía a

Monteferro e, pouco máis adiante, un camiño angosto que descendía
encaixado entre os muros das casas. O camiño, sen saída, ía morrer no
portón de madeira escura dunha casa.
—Ten que ser esta —dixo o aragonés.
Baixaron do coche, achegáronse á entrada e timbraron varias veces sen
obter resposta. A un lado, sobre a columna á que se ancoraba a porta, había
unha caixa do correo, mais o espazo destinado a sinalar o nome do
propietario estaba baleiro, e Caldas tampouco atopou cartas no interior nas
que confirmar o nome do propietario.
Estévez, que estivera mirando por unha físgoa entre dous dos listóns
que conformaban o portón, apoiou as mans no canto superior coma se fose
tomar impulso.
—Eu creo que aquí non hai ninguén —dixo—. Quere que entre?
Caldas mirouno atónito.
—Non viñemos roubar —dixo.
Logo deu un suspiro e, convencido de que nunca chegaría a entender a
estrutura cerebral do seu axudante, volveu ao coche.
Como non había espazo para dar a volta, Estévez tivo que subir a costa
marcha atrás. Ao cabo de dous minutos, a pesar do ruído infernal do motor,
apenas lograra facer avanzar o auto uns cantos metros.
—Seguro que has poder saír de aquí? —preguntou o inspector.
Estévez fixo un xesto coa cabeza sinalando o retrovisor.
—Se ese coche de atrás se aparta, si.
 Caldas revolveuse no asento. En efecto, un coche vermello estaba
parado detrás do dos policías. O inspector baixou de todo a ventá e sacou a
cabeza por ela.
—Non hai saída —berrou.
Pareceulle que o condutor do automóbil vermello facía uns espaventos
coas mans indicándolles que continuasen costa abaixo, e pediulle ao
aragonés que descendese outra vez polo camiño ata a porta da casa.
Ao achegarse ao portalón, este abriuse automaticamente accionado por
un dispositivo a distancia, de modo que Estévez cruzou a porta e detivo o
vehículo no patio de entrada.
—Iso é unha casa?
—Que querías que fose? —respondeu Caldas mirando a fachada que
daba ao patio. Era unha parede lisa de formigón, sen portas nin fiestras.
—Non sei, parece un búnker —apuntou Rafael Estévez.
O coche vermello aparcou xunto ao dos policías e pola porta do
condutor descendeu unha muller vestida cun impermeable amarelo que se
achegou ao portelo aberto do inspector. Tiña a cara angulosa e o cabelo
escuro e moi curto.
—Aquí poden dar a volta —dixo—. O concello tería que colocar alí
arriba un sinal de camiño cortado para que a xente non se confunda.
—Non nos confundimos —dixo Caldas—. Estamos buscando a casa de
Marcos Valverde. É aquí?
—Si, Marcos é o meu marido —afirmou—. E vostedes son…?
—Inspector Caldas, da comisaría de Vigo.
—O patrulleiro das ondas? —preguntou a muller. Caldas asentiu.
—Sucedeulle algo ao meu home?
—Non, non é iso —tranquilizouna Caldas—. Só desexabamos comentar
un asunto con el.
—Agora mesmo non está na casa —dubidou.
—Entón, igual pode axudarnos vostede. Non a entreteremos máis que
uns minutos.
Axudaron a muller a recoller as bolsas da compra que levaba no maleteiro e
seguírona por un camiño de grava.
Caldas mirou o pequeno xardín de rocalla cheo de herbas aromáticas.
Tamén viu algunhas froiteiras sen follas e, máis adiante, xunto á parede de
formigón, unha planta de herba luísa.
Ao dobrar a esquina, o refuxio antinuclear transformárase nunha casa
que parecía sacada dunha revista de decoración. A fachada orientada ao mar
era unha cristaleira rectangular que convertía toda a vivenda nun gran
miradoiro sobre o terreo en pendente. Caldas pensou que a vida non tratara
nada mal o mariñeiro se aquela era a súa casa. Semellaba máis a segunda
residencia dun arquitecto vangardista ca a vivenda habitual dun home que
poucos anos antes compartira barco e amizade con Xosé Arias e Xusto
Castelo.
—Queren tomar algo? —preguntoulles ao entrar.
Os policías declinaron o ofrecemento e, mentres a muller baleiraba as
bolsas na cociña, agardaron nun salón que parecía unha homenaxe á aresta e
á liña recta. A cheminea de ferro situada no extremo do salón era cadrada,
como as cadeiras e as láminas que decoraban a parede. Rectangulares eran
os estantes de obra, o sofá, a mesa e o modernísimo equipo musical.
Estévez achegouse á cristaleira para contemplar o panorama, a vista que
abarcaba toda a baía, desde Panxón ata Baiona; e Caldas saíu un instante ao
xardín para sacudir a area dos zapatos. Logo achegouse aos estantes, feitos
do mesmo formigón ca a fachada que daba ao patio. Estaba a mirar entre os
discos de música clásica cando a muller de Valverde regresou ao salón. Xa
non vestía o impermeable amarelo, senón unha camisa branca con varios
botóns desabrochados e un pantalón cinguido que permitía intuír un corpo
escultural, seica demasiado sinuoso para aquela casa.
—Gústalle a música, inspector?
—Non tanto coma a vostede…, ou ao seu marido.
—A min —confesou—, aínda que algunhas veces tamén escoito o seu
programa. Non sabía que fose vostede real.
 —Sinto decepcionala —dixo o inspector, e a muller sorriulle do mesmo
xeito que Alba, torcendo as comisuras da boca cara abaixo.
Leo Caldas percorreu coa mirada os centos de discos ordenados sobre o
formigón preguntándose se estaría entre eles a melodía que Xusto Castelo
deixara de asubiar pouco antes da súa morte.
—Coñece a «Canción de Solveig»? —preguntou.
—Claro. É de Grieg. Está por aí —dixo ela, e deixouse caer nunha
cadeira de brazos cadrada—. Por que non sentan?
—Vostede non é de aquí, verdade? —preguntou o inspector.
—Non —dixo ela—, a miña familia hai anos que vén pasar o verán,
pero son de Madrid. Este é o meu segundo inverno en Panxón.
—E como o leva?
—Desexando que cheguen a calor e a xente —volveu sorrir de pura
resignación—. Nunca pensei que fose ser tan duro.
—Dígamo a min —rosmou Estévez, abrindo a boca por primeira vez.
—Polo menos vive nunha casa preciosa —apuntou Caldas—.
Deseñárona vostedes?
—Non, comprámola o ano pasado. O anterior propietario era un
arquitecto de Madrid, un amigo da miña familia. Esta era a casa na que ía
vivir logo de xubilarse.
—E como é que lla vendeu?
Ela levantou a vista cara ao teito altísimo.
—Marcos sabía o moito que me gustaba esta casa e non parou ata lograr
que o amigo dos meus pais nola vendese. Sempre acaba conseguindo o que
se propón, sabe? Ten ese don.
—Xa. Onde está el agora?
—Traballando, coma sempre. Todo o que ten conseguiuno con traballo.
—A que se dedica?
—A demasiadas cousas. Non sabe parar quieto. Construción, coches…
Agora ata está empezando a facer viño.
—Viño?
Ela asentiu.
—O ano próximo pretende embotellar a súa primeira colleita. De feito
arestora debe de estar na adega. É o que o mantén máis ocupado estes días.
A Marcos gústalle telo todo controlado e, como están a podar, vai por alí
todas as mañás.
Caldas decidiu deixar de dar voltas e abordar o asunto que os levara alí.
Mirou arredor buscando un cinceiro e, ao non atopalo, renunciou a sacar un
cigarro.
—Faloulle o seu marido nalgunha ocasión da época en que traballaba no
mar?
Os ollos da muller de Valverde dixéronlle que entendera por fin a que
debía a visita dos policías.
—Veñen polo suicidio dese mariñeiro, non?
—Vimos, si —respondeu Caldas xogando co paquete de tabaco que
gardaba no peto—. Sabía que ese home foi compañeiro do seu marido?
—Por suposto.
—Contoullo el?
—Non fai falta que mo conte. Marcos apenas fala do pasado, mais aquí
sempre hai xente disposta a facer insinuacións. Tamén esas que unha non
desexaría escoitar nunca.
—A que se refire?
—Esta é unha vila pequena, inspector, que non o engane ver tantas
casas —dixo, sinalando a través do cristal as que se agrupaban ao longo da
praia—. No inverno están todas baleiras. Non me gustan as rexoubas, por
iso non baixo máis do necesario á vila. Non quero que falen de min nin que
me conten as intimidades dos outros.
—Pero ao corrente de que o seu home e mais Castelo sufriron un
naufraxio?
—Claro, inspector. E de que houbo un morto.
—Nunca comentou iso con el?
—Unha vez —respondeu—, pero a Marcos desgustoulle que o fixese.
Supoño que é natural querer esquecer un episodio tan amargo coma aquel.
—Supoño que si. Mantiña o seu marido algún trato cos antigos
compañeiros de barco?
—Ningún, que eu saiba. Nin co Rubio nin con ese xigantón: Arias.
—Pero teño entendido que nunha época foron moi amigos…
 —Non creo que fosen tan amigos como din, inspector. Marcos ten
pouco que ver con eles.
—Coñéceos?
A muller de Valverde negou coa cabeza.
—A Arias só de vista. Volveu á vila ao pouco de estar eu vivindo aquí.
Ao Rubio encárgolle marisco algunha vez, cando teño un compromiso.
Trato máis a súa irmá Alicia, a mestra. Ten que estar desfeita.
—Si —dixo Caldas, pensando que tampouco Alicia Castelo tiña moito
que ver con aquela muller.
—Sabe unha cousa, inspector? Ese home, o Rubio, dábame pena.
Estaba sempre só e parecíame triste. Un home tristeiro de verdade. Creo
que a ninguén lle sorprendeu que decidise matarse.
—Xa —dixo Caldas lacónico, e logo avanzou un paso máis.
—Notou o seu marido preocupado ultimamente?
—Sempre está preocupado por algo. Marcos é así.
—Refírome a se alguén tratou de amedrentalo…
—Xa sei a que se refire. Non crerá vostede tamén nesas alucinacións
aldeás?
Os ollos da muller de Valverde e os de Rafael Estévez craváronse nel
agardando a súa resposta, e Leo Caldas notou o rubor quentándolle as
meixelas.
—Como di? —tatexou, apertando con forza o paquete de tabaco dentro
do peto.
—Veña, inspector, sabe perfectamente de quen estou falando. Do
capitán Sousa, o patrón do barco no que naufragou o meu home. Contan
que a súa pantasma leva tempo aparecéndose e acosando ao Rubio. Seguro
que haberá moitos veciños dispostos a xurar que foi ese capitán quen o
levou ao suicidio. Non crerá vostede tamén esas andrómenas?
—Non se trata do que eu crea. Notou algunha vez o seu marido
inquedo, asustado?
—Por culpa desa pantasma?
—Ou por calquera outra cousa.
—Non —asegurou—. Marcos non ten tempo para supersticións.
A muller de Valverde acompañounos polo camiño de grava ata o coche. Leo
Caldas desviouse uns pasos, achegouse á herba luísa e acariñou cunha man
as follas.
—Necesitaremos falar co seu marido —dixo, mentres aspiraba o cheiro
impregnado nos seus dedos—. Sabe se ten previsto ir esta tarde ao enterro
de Castelo?
—Creo que si.
Leo Caldas entregoulle unha tarxeta.
—Aí ten o meu teléfono —indicoulle—. Chámeme se necesita calquera
cousa.
—Calquera? —preguntou e, nun instante, a muller de Valverde
desapareceu e volveu ver a Alba sorríndolle.
Leo Caldas ruborizouse por segunda vez e prendeu un cigarro
engurrado, tratando de ocultar a súa turbación tras dun veo de fume.
—Encantada, inspector Caldas —dixo ela, e a camisa abriuse aínda
máis ao tenderlle a man.
—Igualmente —respondeu, estreitándolla e facendo un esforzo
sobrehumano para non lle mirar os peitos.
Entrou no coche preguntándose como un home podía pasar en tan
poucos anos de traballar como mariñeiro nun pequeno barco pesqueiro a ter
unha casa e unha muller como aquelas. O timbre agudo do seu teléfono
móbil comezou a soar cando aínda non dera coa solución.
—Non quedaramos para comer? —saudouno o pai do outro lado da
liña.
Leo Caldas consultou o reloxo, comprobou que eran case as dúas e
maldiciu. Esquecéralle chamalo para cancelar a cita.
—Estou en Panxón —escusouse. Aínda tiña remorsos polo modo arisco
con que baixara do coche o día anterior cando o seu pai preguntara por Alba
e lamentaba darlle agora un plantón—. Perdoa por non te avisar antes.
—Podemos atrasalo unha hora, se queres. Teño cousas que facer.
Caldas tamén tiña asuntos pendentes: pretendía achegarse ao cemiterio
durante o enterro para falar cos mariñeiros do Xurelo e co camareiro do
Refuxio do Pescador que charlara con Castelo o sábado pola tarde.
—É que necesito estar aquí a primeira hora da tarde.
—Véxote entón no hospital?
—Quizais —dixo, malia saber con certeza que tampouco estaría de
volta en Vigo á hora das visitas—. Soubeches algo do tío esta mañá?
—Que está máis ou menos coma onte.
—Xa.
—Entón vas comer en Panxón? —preguntoulle o pai. A súa voz non
amosaba o desencanto que Caldas intuía.
—Algo picaremos aquí, si.
—Se tes un intre podías pasar a ver a Trabazo. Trabazo! Había moito
tempo que Leo Caldas non escoitaba mencionar aquel nome.
—Sabes algo del?
—Falamos esta mañá. Non podía ser casualidade.
—Hoxe?
—Si, e preguntoume por ti. Sempre te escoita na radio.
—Non lle dirías que estou traballando en Panxón.
—Non, claro…, pero sei que lle faría ilusión verte.
 Especular. 1. Meditar ou pensar con profundidade en
termos teóricos. 2. Dar como posible, baseándose en indicios,
a veracidade dunha hipótese. 3. Realizar negocios
aproveitándose dunha posición social ou política
privilexiada.

Os policías camiñaron polo paseo, mirando desde arriba a area escurecida

pola choiva caída durante a mañá. O paseo estaba situado sobre o muro que
contiña o mar cando, durante os temporais de inverno ou en época de
mareas vivas, as ondas tragaban a praia de Panxón. Ao achegarse ás
terrazas cubertas nas que o inspector propuxera comer, Rafael Estévez
preguntou:
—Onde di?
—Aí —respondeu o inspector sinalando dúas terrazas case xemelgas.
—Pero en cal das dúas?
A última vez que ceara alí fora con Alba, un verán. Entón non estaban
os peches de lona nin as estufas. Caldas non recordaba en cal das dúas
terrazas sentaran. Só que, malia que a comida era boa, sentírase incómodo.
Non reservaban mesas e había demasiada xente de pé no paseo, a poucos
metros, observando os que comían, agardando que alguén deixase unha
mesa libre para lanzárense sobre ela coma gaivotas alborotadas.
—Nesa —sinalou a da dereita, aínda que ben puido escoller a outra.
Conformábase con saber que o paseo estaba libre de veraneantes.
Na terraza apenas había dúas mesas ocupadas. Sentáronse nunha
afastada das demais e logo de ler a carta decidiron compartir unha tortilla de
patacas e un prato de polbo guisado con ameixas.
—E dúas copas de viño branco —dixo Caldas.
 —E traia tamén unha ensalada —pediu o aragonés antes de que o
camareiro marchase para a cociña.
Ultimamente o seu axudante insistía en pedir ensaladas.
—Estas a réxime?
—Non —asegurou—. É que aquí teñen unha leituga das boas.
—Aquí?
—En Galicia.
—Ah.

Cando lles trouxeron o viño, Caldas levou a copa aos beizos e quedou
ollando o porto, os barcos que se balanceaban suxeitos ás boias. Distinguiu
o amarre de Xusto Castelo. A chalupa do morto xa non estaba alí. Tiña a
esperanza de que Clara Barcia lograse dar con algunha pista que os axudase
a arrincar.
—Está pensando na pantasma ou nas tetas da señora? —preguntou
Estévez, devolvendo o inspector á mesa.
—Como?
—Xa me oíu —sorriu o aragonés.
—Xa —dixo Caldas, regando outra vez a garganta.
—Pódolle preguntar unha cousa, inspector?
—Claro.
—Que pensa desa historia do capitán Sousa?
—Non penso nada.
—Pero cre que ese naufraxio pode estar relacionado coa morte de
Castelo?
—Poida que si —admitiu—, pero tamén é posible que non teña nada
que ver.
Estévez fungou como un touro de lida.
—E eu non sei se ir mexar ou sacar a pistola e pegarme un tiro.
Custaríalle moito ser un pouquiño máis explícito?
—E que queres que che diga?
—Pois o que realmente pensa da pantasma.
 —Sei o mesmo ca ti, que a ese home o ameazaron e que pouco despois
apareceu morto na auga.
—E non lle parece raro que todo o mundo acuse un home que afogou
hai máis dunha década? —preguntou—. Iso sen entrar en que cada vez que
mencionamos o capitán de marras botan un esgarro…
—Un pouco, si.
—Un pouco?
—De acordo, Rafa, paréceme bastante estraño. É iso o que queres oír?
—Si —admitiu.
O aragonés ía dicir algo máis, pero o camareiro deixou a cazola de
polbo con ameixas enriba da mesa e o recendo do guiso aprazou a
conversación. Logo chegaron a tortilla quentiña e a ensalada do país. Só
leituga, tomate e cebola adubados con aceite de oliva, vinagre de viño
branco e sal gordo. Ata os cafés, Rafael Estévez non trouxo de novo o
mariñeiro afogado á mesa.
—Xa desbotou definitivamente o suicidio?
Caldas venceu a tentación de devolverlle unha resposta absurda que
dese por concluído o diálogo. Mais sabía que, en moitas ocasións,
reflexionar en voz alta axudábao a discorrer.
—Penso que podemos descartalo, si —dixo, acendendo un cigarro.
—Pero xa viu que todos coinciden en que o Rubio non era precisamente
un home alegre. A única que en realidade cuestiona o suicidio é a irmá.
—A irmá e os feitos, Rafa. Están esa brida verde arredor dos pulsos que
non se puido atar el mesmo e o golpe na cabeza.
—Cal deles? —preguntou Estévez, que a véspera abandonara a sala de
autopsias antes de que o forense lle amosase o impacto—. Tiña a cabeza
chea de golpes.
—Si, pero case todos os levou despois de morto —explicou Caldas—.
Só recibiu dous estando vivo. Un na fronte, que semella producido por
algunha rocha. O outro foi detrás, na caluga. Mira isto.
Leo Caldas sacou do peto traseiro do pantalón o papel onde o forense
debuxara a silueta do obxecto co que golpearan o mariñeiro. Desdobrouno e
colocouno sobre a mesa, preto do seu axudante.
—Non chegaches a ver isto, verdade?
 O aragonés sacudiu levemente a cabeza.
—Déronlle un golpe na caluga con algún obxecto con esta forma. Como
unha barra cunha bóla no extremo. Segundo o doutor, o impacto foi moi
violento. Tanto que é probable que lle fixese perder a conciencia.
—Parece o extremo dun bastón —dixo Estévez. Caldas mirou o debuxo
unha vez máis.
—É posible, aínda que o doutor Barrio se inclinaba máis por unha desas
chaves que serven para apertar as rodas dos coches. En calquera caso, non
apunta a un suicidio.
—Non.
Caldas deulle unha calada ao cigarro e pensou que tampouco apuntaba a
un suicidio que Castelo lle encargara ao carpinteiro unha barca nova, nin a
ameaza pintada no casco da chalupa, nin a preocupación capaz de levalo a
modificar un hábito repetido durante anos.
Dobrou o papel co debuxo e devolveuno ao peto do pantalón.
—E que me di dos motivos, inspector?
—Estasme a examinar?
—Non, só trato de saber que diaños pensa.
—Xa…, e ti como o ves?
Estévez mirouno en fite e Caldas tivo a certeza de que ía soltarlle
algunha inconveniencia.
—É estraño —dixo, en cambio—. É un home sen parella nin inimigos
nin bens polos que pague a pena matalo.
—Ten unha casa.
—Non creo que o matasen por iso.
—Aquí tense matado por unha leira, Rafa. Por colocar a pedra dun linde
un metro máis aló ou máis acó.
—Non digo que non, mais dubido que hoxe en día a ninguén lle
interesase tanto a casa de Castelo como para matalo.
—Desde cando es experto inmobiliario?
—Desde nunca, inspector, pero non ten máis que dar unha volta pola
vila. Está chea de carteis que anuncian pisos en venda. Poucos construtores
pensan en especular con terreos novos cando aínda teñen casas por vender.
—Claro —dixo Caldas, que non reparara niso—. Entón?
 Estévez fixo unha pausa antes de responder.
—Creo que o máis sólido é a pintada no bote de remos. Talvez ese
capitán Sousa teña un familiar… Parécelle posible?
Caldas asentiu.
—Non sei por que che interesa tanto a miña opinión se é case igual ca a
túa.
—Case?
—Si.

Pagaron a conta e volveron camiñando ata o coche. Estévez deixárao

aparcado sobre o espigón, xunto ao club náutico. Viron algúns clientes
novos no Refuxio do Pescador, pero o camareiro aínda era o mesmo que os
atendera pola mañá.
—Onde imos agora?
Caldas consultou o reloxo. Faltaban máis de dúas horas para o enterro
de Xusto Castelo.
—Lembras a brida verde coa que lle ataron as mans ao morto?
—Lembro.
—Quero que visites as tendas e os almacéns onde se poida comprar
unha brida así. Tanto aquí como nas vilas veciñas. Non poden ser moitos
sitios. A ver se atopas unha coma aquela.
Estévez asentiu.
—Vostede non vén?
—Non, eu indícoche onde tes que me deixar. Vou visitar un amigo.
 Ilusión. 1. Erro dos sentidos ou da mente que consiste en
tomar como real algo que non o é. 2. Esperanza en conseguir
algo que se desexa moito. 3. Felicidade que se sente
agardando que algo suceda.

Lola abriu a porta, secou as mans no mandil e estampoulle un bico en cada

lado da cara. Logo levouno apresuradamente á parte traseira da casa.
—Está no xardín —dixo, agarrándoo polo brazo sen deixar de camiñar
—. Que ilusión lle vai facer a túa visita.
Non recordaba a última ocasión en que andara por aquel corredor.
Pasaran vinte e cinco anos, ou poida que algún máis. A parede parecía
agora máis clara e as portas que se abrían aos lados máis pequenas, pero
recoñeceu o recendo. Perdurara tan intacto na súa memoria que podería
identificalo entre outros mil, e o seu tacto trasladouno moito tempo atrás,
aos días da súa nenez cando ese corredor era como un túnel máxico que
conducía a Manuel Trabazo.
Naquel tempo Leo Caldas vía nel o pescador da película Capitáns
intrépidos que interpretaba Spencer Tracy. Manuel o Portugués, chamábase.
Non tiña o pelo branco nin era fraco como Trabazo, senón moreno e forte,
mais para Caldas eran a mesma persoa. Vira aquela película ducias de
veces. O neno rico que caía ao mar desde un transatlántico e era recollido
por un barco pesqueiro, no que un dos mariñeiros, Manuel o Portugués,
ensinaba a aquel rapaz impertinente a cantar e a rir. O mesmo que Trabazo
intentara con el tantas veces. Leo sempre choraba cando o Portugués,
sorrindo e falando no seu idioma para que o mozo non o entendese, lle
pedía a un compañeiro que cortase o cabo que o aprisionaba ameazando con
partilo pola metade. Un cabo que, ao ser cortado, o arrastraba ao fondo do
mar, cos peixes, onde el temía que un día Trabazo marchase tamén.
Viuno deitado nunha hamaca coas botas postas. Levaba uns pantalóns
escuros e unha chaqueta grosa de la. O floco branco ocultáballe a fronte
engurrada polo sol e os ollos pechados.
—Non o molestes —pediu a Lola—. Veño noutro momento.
—Se chega a saber que estiveches aquí e non o avisei non me dirixe a
palabra nunha semana —respondeu Lola, e logo murmurou—: Fálalle alto.
Non oe ben.
Caldas asentiu e Lola achegouse ao seu home e suxeitouno polo brazo
con firmeza, como antes fixera co inspector.
—Manuel, mira quen veu —falou.
Trabazo abriu un ollo e logo o outro, e incorporouse cun sorriso que
gretou aínda máis o seu rostro.
—Home, Caldiñas, xa sabía que andabas por aquí —dixo, golpeándolle
suavemente as meixelas coas palmas das mans—. Crin que xa non te
acordabas dos vellos amigos.
—Díxome o meu pai que falastes esta mañá.
—El sabía que estabas en Panxón?
—Non cho comentou?
—Que pirata! —rosmou Trabazo, sen deixar de sorrir—. Pregúntame as
parvadas e cala o importante.
—Entón como soubeches que estaba aquí? Trabazo chascou a lingua
con sorna.
—Cando un é unha celebridade radiofónica non pode pretender pasar
inadvertido. Agora es como un atún entre sardiñas.
—Xa será menos —respondeu lacónico o inspector.
Trabazo deu un paso atrás e permaneceu uns instantes examinando a
Leo Caldas, mirándoo de arriba abaixo.
—Cago no demo, Leo —dixo por fin, aproximándose e deixando caer o
seu brazo sobre o ombreiro do inspector—. Que alegría terte outra vez por
aquí.
—Si —contestou Caldas—. Como estás ti?
 —Xubilado, xa saberás —confesou, indo cara ao soportal—. Pero non
me queixo. Des que deixei o hospital teño tempo para dedicarme ás
esculturas —sinalou unhas figuras talladas en pedra que, colocadas sobre
peañas, decoraban distintos recunchos do xardín—. Tamén podo xogar a
partida despois de comer sen ter que deixala apresuradamente. Aínda que
un médico nunca se xubila de todo, xa supós. Vés só? —preguntou.
—Claro.
—Crin que te acompañaba un gorila violento.
Caldas sorriu. Sorprendíao a popularidade que adquirira o seu axudante
en poucos meses.
—Ten mala sona.
—E a man longa —asegurou Trabazo—. A Camilo case lle arrinca os
dentes no espigón.
Caldas deu un suspiro e xurou polo baixo, mais decidiu non preguntar
quen era aquel Camilo con quen Estévez tropezara no peirao.
—Segues a pescar? —interesouse, en cambio.
—Todos os días saio botar unha liña se non hai choiva ou mar bravo —
dixo con orgullo—. Diso non me vai xubilar ninguén.
Trabazo indicoulle que sentase nunha butaca de vimbio e achegouse a
un moble baixo. Volveu con dous vasos pequenos e unha botella de licor de
café.
—Como está o teu pai? —preguntou mentres servía.
—Non falastes esta mañá?
—Non che digo que só me chama para parvadas —exclamou—. Hoxe
quería que lle recordase o nome dun veciño con quen xogabamos ao
dominó nunha época. Non me explico para que. Ademais de que xa non
vive aquí, era un imbécil. Axiña que lle recordei o nome, colgou.
Así que o seu pai seguía tratando de poñer ao día o seu caderno.
—Ten un caderno… O libro de idiotas, chámao.
—Aínda conserva a teima de apuntar os estúpidos nunha lista? —
preguntou Trabazo perplexo—. Se iso era de antes de morrer a túa nai.
Polo visto, Caldas fora o último en coñecer a existencia do caderno.
—Creo que levaba tempo sen revisalo —dixo, desculpando o seu pai.
Trabazo sorriu outra vez e mollou os beizos co licor.
 —Canto tempo hai que non te vía, dous anos?
—Polo menos —asegurou Caldas—. A última vez foi na casa do meu
pai, non?
Trabazo asentiu.
—Como está Alba?
—Non está —respondeu Caldas sucinto.
—Vaia… E o teu pai?
—Afectado pola enfermidade do tío.
Leo Caldas sacou o paquete de tabaco do pantalón e ofreceuno a
Trabazo.
—Queres?
—Non, tamén son fumador xubilado.
Caldas achegou o acendedor a un cigarro e, sosténdoo entre os beizos,
deu unha calada fonda.
—O outro día ao saír do hospital anegáronselle os ollos, sabes? Nunca o
vira chorar.
—É o que lle sucede á xente que ten corazón —respondeu Manuel
Trabazo—, que se lle anegan os ollos cando se emociona.
—É certo —admitiu Caldas en voz baixa.
—Pero tampouco te aflixas demasiado, Leo —engadiu Trabazo ao ver
ensombrecerse o rostro do fillo do seu amigo—. A partir de certa idade
imos endurecéndonos, botamos casca, todo nos vai afectando cada vez
menos.
—Iso tamén é certo —dixo outra vez o inspector.
—Non probas o licor de café? Teu pai di que es un catador de primeira.
—Non lle fagas moito caso —respondeu, dando un sorbo—. Falo ti?
—Non, mándamo todos os anos un antigo paciente —explicou Trabazo,
volvendo beber e deixando as paredes do vaso impregnadas do licor escuro
e espeso.
—Pois está moi bo —asegurou Caldas.
Trabazo afundiuse na butaca e colocou os pés enriba na mesa, xunto á
botella. Así permaneceron uns minutos, como cando Caldas era un neno e
quedaba a durmir na casa de Panxón buscando en Trabazo a Manuel o
Portugués.
O cigarro do inspector case se consumira cando Manuel Trabazo preguntou:
—Ti non viñeches só por verme, verdade?
—Non —admitiu.
 Espiña. 1. Peza ósea longa e aguda que forma parte do
esqueleto dos peixes. 2. Puga dalgunhas plantas. 3. Pesadume
íntimo e duradeiro.

—O Rubio era bo rapaz. Supoño que saberás que tivo un problema coa
heroína.
—Si.
—Pero saíu adiante. Hai xa moitos anos que estaba limpo.
—Desenganchouse de todo?
—De todo —afirmou Trabazo—. Ao médico e ao cura non se lles
minte. Por que estades a investigar, Leo? Non foi un suicidio?
Caldas respondeu á galega.
—Viches o cadáver?
—Agora que estou xubilado non me chaman para certificar defuncións.
Había algo estraño?
—Podería ser —dixo, sen querer comentar os detalles que lle facían
supoñer que Castelo fora asasinado—. Aínda que en Panxón ninguén parece
sorprendido de que decidise suicidarse.
—Non, a ninguén lle estrañou e, se son sincero, a min tampouco. O
Rubio era boa persoa, pero un tipo raro. Un solitario. Ás veces as adiccións
manifestan cadros depresivos pasados uns anos, e este sempre me pareceu
un caso de libro.
Caldas asentiu.
—O xeito de suicidarse é típico de aquí —engadiu Manuel Trabazo—.
Nestas vilas o mar dao todo e tamén o quita todo.
—Fágome cargo. Levábase mal con alguén?
Trabazo negou facendo oscilar o floco branco.
—O Rubio ía por libre, Leo. Eu non lle coñezo nin amigos nin inimigos.
 —Pero parece ser que recibira ameazas.
—Falas dunhas pintadas?
—Estás ao tanto diso?
—Diso está informado todo o mundo. Pero non sei se chamalo unha
ameaza.
—Sabes que poñían?
—Unha delas si —admitiu—. Referíase a un barco afundido hai anos, o
Xurelo, non?
O inspector confirmoulle cun xesto ambiguo que era aproximadamente
así.
—E tamén apareceu escrita a palabra «Asasinos» —agregou—. Que che
parece?
Trabazo encolleuse de ombreiros.
—Dis que houbo máis pintadas? —preguntou Caldas.
—Eu non, coméntano por aí.
—Tes idea de quen as puido escribir?
—Non o sei, Leo. Supoño que calquera. Pero é raro logo de tantos anos.
Aínda que sempre tiven a sensación de que sucedera algo estraño naquel
naufraxio.
—Que che facía supoñelo?
—Nada… —dixo, e o vimbio da butaca renxeu cando o inspector se
botou cara adiante para escoitar o que o seu vello amigo tiña que contarlle.
Anos de interrogatorios ensináranlle que un «nada» como aquel non era
máis que a pausa previa á confesión. Coma o refluxo que retira o mar
advertindo da chegada dunha onda inmensa, cando as confidencias
comezaban con «nada», Leo Caldas sabía que chegara o momento de
prestar atención.
—Aquela noite non estaba para navegar. Nunca entendín que o temporal
os sorprendese no mar nin que se empeñasen en regresar a Panxón en lugar
de buscar refuxio nalgún porto máis próximo.
—Pescaban lonxe de aquí? Trabazo asentiu.
—Bastantes millas ao norte —dixo, apuntando co dedo cara a un
extremo do xardín que a Leo non lle pareceu diferente aos demais—. Preto
da illa de Sálvora.
 —Por que se afastaron tanto?
—O Xurelo pescaba con cerco. Ían á cabala, ao xurelo, á sardiña…, ao
que atopasen ardendo no mar. Pero xa hai varios anos que non se ven
bancos de peixes ardendo nas rías. As augas están cegas aquí. Para ver a
ardora hai que afastarse da costa. Moitos diríxense ao sur, cara a Portugal;
pero o Xurelo poñía sempre rumbo ao norte. Pasaban un par de noites
pescando alí, fronte á ría de Arousa, e regresaban a porto. Case sempre
volvían coa bodega chea. Sousa tiña bo ollo.
—Que cres que puido suceder?
—Iso só o saben os que estiveron alí. Pero é raro. No mar, como na
vida, todo pode cambiar de súpeto. Pode sorprenderche unha onda solitaria
ou revirar o vento e desatarse un temporal —dixo, movendo os brazos no
aire—. Pero da tempestade daquela noite estabamos todos advertidos. O
Xurelo partira de Panxón dous días antes, xa con aviso de mal tempo para o
día seguinte. Ían catro homes a bordo. Os tres mariñeiros eran homes
novos: Valverde, Arias e o Rubio. Diso estás ao tanto, non?
Caldas asentiu.
—O patrón do Xurelo era un veterano. Máis vello ca min. Chamábase
Antonio Sousa. Levaba no mar desde que andaba con pantalóns curtos. Era
un patrón experto que sabía ben o que facía. Era prudente, Leo. Xa probara
algunha vez a forza do mar e tíñalle respecto. Non sei como aquel temporal
o puido sorprender.
—Onde se afundiron?
—Alí mesmo, moi preto da illa de Sálvora. O casco bateu contra unhas
pedras que coñece calquera que pescase nesa zona, das que asoman coa
marea baixa. Iso tampouco é normal con Sousa ao temón —observou—. O
caso é que se afundiron. Os tres rapaces chegaron nadando a terra cos
chalecos, pero Sousa non. Quedou alí.
—E que dixeron os tres mariñeiros?
—Estaban asustados, tan impresionados que foron incapaces de explicar
nada. De noite e con mar non se mira máis ca a escuma das ondas varrendo
a cuberta. Só recordaban o ruído tremendo do casco ao abrirse contra a
rocha e o frío da auga. O barco afundiuse en menos dun minuto. Non
estaban lonxe da costa e nadaron guiados pola luz dun faro. Debeu de ser
horroroso.
—Podo imaxinalo —dixo Caldas, colocando o paquete de tabaco sobre
a mesa e prendendo un cigarro.
—Sousa tardou varias semanas en aparecer. Cando o barco foi a pique
quedaban poucos días para o Nadal, mais o corpo non apareceu ata ben
entrado o mes de xaneiro. Non tes idea de como queda unha vila mariñeira
cando un barco se afunde. A xente camiña en silencio, fala en voz baixa.
Durante ese tempo só se oen as campás da igrexa e o mar recordando a
todos a súa forza. O temporal durou varios días nos que as lanchas de
rescate apenas puideron traballar e, cando os mergulladores examinaron o
barco, xa non atoparon o capitán. Todos contabamos con que Sousa afogara,
pero non sabiamos se o mar o devolvería a terra ou se o gardaría para el.
Leo Caldas recordou Capitáns intrépidos, as flores que ao final da
película o neno lanzaba ao mar coa esperanza de que chegasen á tumba de
Manuel o Portugués.
—Non sei se sabes que á praia á que foi parar o corpo do Rubio, á
Madorra, teñen chegado moitos afogados —contoulle Trabazo—. A
corrente devólveos a terra e aparecen flotando entre as algas. Duns sábese o
nome porque se tiña noticia dalgún afundimento, pero doutros non se
coñece máis que a data en que foron atopados. A xente da vila levábaos ao
cemiterio para darlles sepultura. Á entrada, nun triángulo de herba, hai
plantadas varias cruces sen nome. Debaixo están os corpos anónimos
arrastrados polo mar.
—Pero o Xurelo afundiuse a demasiada distancia de Panxón —advertiu
Caldas—. Sousa non puido aparecern na mesma praia que Castelo.
—Non, claro que non. Sousa apareceu entre as redes dun pesqueiro con
base en Vigo cando xa se perdera a esperanza de atopalo. Estaba mar
adentro, a moitas millas do lugar do naufraxio.
—Estiveches no levantamento?
—Non, non. Levaron o corpo a Vigo e supoño que asistiría algún
forense de alí. Pero eu atendín a familia. Xa pasaron moitos anos, mais
recordo cada unha das noites de angustia. Logo dunha semana sen durmir,
tiven que inxectarlle un sedante á muller para que puidese descansar.
 Leo Caldas tragou saliva.
—Quen recoñeceu o cadáver?
—O fillo —bisbou—, pola roupa. Tras case un mes na auga foi o único
que puido identificar.
—Xa.
Caldas recostouse de novo na butaca de vimbio e permaneceu fumando,
mirando as figuras de pedra esculpidas por Manuel Trabazo. Cando apagou
o cigarro, preguntou:
—E que me dis dos mariñeiros que o acompañaban? Teño entendido
que eran moi amigos.
—Ata o naufraxio, si. Pero o afundimento do Xurelo separounos. Arias
marchou ás poucas semanas, foi traballar ao estranxeiro, a unha plataforma
petrolífera no Mar do Norte. O Rubio e Valverde, os que quedaron na vila,
tamén deixaron de tratarse. Daba a impresión de que naquel barco sucedera
algo.
—Non che parece suficiente un naufraxio? Trabazo díxolle que non.
—Os mariñeiros que sobreviven a un naufraxio convértense en irmáns
de barco. Son homes que miraron de fronte a morte e lograron escapar. Ese
lazo non hai quen o desate, como a amizade dos que compartiron trincheira
nunha guerra. Así e todo, cando o Xurelo foi a pique, eles deixaron de
tratarse. Nin sequera se saudaban.
Caldas asentiu.
—Tamén é habitual que os que naufragaron lle conten a súa experiencia
aos demais —continuou Trabazo—. Á fin e ao cabo, pode tocarlle a
calquera. Non obstante, do Xurelo e de Sousa nunca comentaron nada.
Ningún dos tres mencionou aquela noite. Arias marchou para Escocia, o
Rubio meteuse na súa coiraza de tristura e Valverde non volveu pisar o
porto. Disque colleu medo.
Caldas recordou que a irmá de Castelo tamén mencionara que o medo
lle impedía ao seu irmán afastarse da costa cando ía pescar.
—Arias regresou a Panxón hai pouco tempo, retomaron o contacto?
—Tampouco —asegurou Trabazo—. Aínda que coincidían na lonxa
todas as mañás, Arias e o Rubio apenas se saudaban. E tampouco creo que
teña contacto con Valverde. Coñecíchelos?
 —Falei esta mañá con Xosé Arias —confirmou Caldas—. A Marcos
Valverde aínda non o vin. Estiven na súa casa, pero só atopei á muller. Non
parece que lle fosen mal as cousas.
—Valverde é listo e traballador. Deixou o mar e dedicouse a facer casas.
Debeu de facer unha diñeirada.
—Díxome a súa muller que tamén ten un negocio de viño.
—Si, pero non penses que é coma o teu pai. O teu pai é viticultor por
amor. É a única persoa á que teño visto elixir a comida para acompañar os
viños. Non busca cartos nin relevancia social, só facer bo viño. O demais
impórtalle pouco. En cambio os tipos como Valverde buscan na etiqueta
dunha botella o prestixio que non lles dá o diñeiro.
—Honrado?
—Todo o honrado que pode ser alguén que se dedica á construción. Xa
viches como deixaron a vila e a praia nuns anos. Non queda rastro das
dunas, non queda rastro de nada —lamentouse—. Se polo menos o fixesen
ben… Antes, cando os mestres de obra construían as casas, aquí non se
facía algo feo nin a propósito. Ata as vivendas máis modestas tiñan algo…
Non sei a quen carallo se lle ocorrería iso de substituílos por arquitectos.
Mira ti o que lograron. Vivendas racionalistas, chamábanas. E sabes o que
son en realidade? Unha merda, Caldiñas, iso é o que son.
—Pois Panxón non é do peor.
Trabazo moveu unha man nun espavento de desconformidade.
—Nas fotografías de hai trinta anos non se recoñece máis que a igrexa.
Ademais, como se poden levantar tantas casas nunha vila de pescadores
coma esta? No verán xa non hai quen viva aquí.
Caldas pensou na muller de Valverde, nos meses que pasaría asomada á
cristaleira da súa vivenda de deseño desexando ver chegar os veraneantes e
o bo tempo.
—Sabes que a xente fala dese capitán Sousa? —cambiou de tema—.
Din que alguén o viu, que pode ter algo que ver con esas ameazas.
Trabazo encolleu os ombreiros.
—Cres que os outros estarán asustados? —quixo saber o inspector.
—Ti non o estarías? —interpelouno Trabazo.
 —Supoño que impresionado, polo menos —admitiu Caldas—.
Coñecíchelo ben?
—A Sousa? Claro. Eramos bos amigos. Non como o teu pai, doutro
xeito. Non te acordas que che falei dunha marea que fixen en Terranova?
—Sóame —dixo Caldas acendendo outro cigarro.
—Mira que cho contei veces sendo ti un rapaz, Caldiñas —murmurou
Trabazo sorrindo—. Vese que as miñas historias caducan, coma min.
Interrompeunos Lola. Apareceu traendo unha cunca fumegante nunha
bandexa.
—Déixovos unhas castañas, que se note que estamos no outono.
Trabazo apartou os pés para que a súa dona puidese colocar as castañas
na mesa e Caldas achegouse á cunca. Despedía o recendo que tan ben
recordaba.
—Lola cóceas con ruda —explicou Trabazo—. Tampouco te acordabas
das súas castañas?
—Si, delas si —dixo Caldas, ulindo o perfume que sempre identificara
con aquela casa—. Falábasme de Sousa e de Terranova.
Trabazo contoulle que cando rematou o servizo militar, antes de
marchar a Santiago para estudar a carreira, pasara uns meses embarcado
nun bacallaeiro que pescaba en Terranova.
—Acórdaste ou non?
Caldas fixo un xesto ambiguo mentres fendía a uña na casca dunha
castaña para pelala. Aínda que recordaba con nitidez a historia non o quixo
interromper. Volveu oír falar dos bacallaus grandes coma homes, das redes
tensadas ata case romper ao seren izadas do mar, e das focas ruidosas que se
achegaban aos barcos.
—Sabes unha cousa, Caldiñas? —díxolle, como facía cando era un
pícaro para atrapar a súa atención—. As focas berrábannos desde a auga. Eu
estaba convencido de que se queixaban porque lles estabamos a acabar cos
peixes, mais os meus compañeiros burlábanse de min. E sabes outra cousa,
Caldiñas? Eu tiña razón. Xa non queda bacallau en Terranova. Esgotouse.
Leo Caldas tamén lembraba o ritual de a bordo cando pescaban no gran
banco. Uns descabezaban os bacallaus en cuberta antes de pasalos ao
escalador para que os abrise á metade. Outros sacábanlles as espiñas e
lavábanos nunha talla. De aí, abaixo, á bodega, ao salgador.
Faloulle tamén dun temporal e dunha moza loura nun bar de Saint
Pierre. Manuel Trabazo non esquecera os ollos azuis coma o mar de verán
nin o noivo mangallón e borracho que case lle arrinca a cabeza.
—Se un compañeiro do barco non chega a enfrontarse con el, non
estaría eu aquí contándoche esta historia —dixo Trabazo, remollando no
licor de café a castaña que acababa de pelar antes de metela na boca.
Mastigouna amodo e, logo de tragala, engadiu:
—O home que me axudou era Antonio Sousa. Daquela ninguén lle
chamaba capitán.

Camiñaban polo corredor envoltos no cheiro das castañas e a ruda cando

Caldas preguntou:
—Mencionaches que Sousa tiña un fillo?
—Si.
—Vive en Panxón?
—Non, hai tempo que marchou. Traballa en Barcelona. Pasaran moitos
anos desde o enterro do seu pai, mais aquí os rumores non lle deixaban
esquecelo.
Barcelona estaba lonxe de máis.
—Xa.
—É un bo rapaz —agregou, rodeando cun brazo os ombreiros do
inspector—. Poño a man no lume por el como a poñería por ti.

Manuel Trabazo abriu unha porta acristalada e pediulle a Leo Caldas que o
seguise.
—Acordábaste do salón? —preguntou, achegándose a unha cómoda e
comezando a remexer nun dos caixóns.
Caldas mirou ao redor.
—Acordábame do cadro —respondeu, e apuntou ao esmalte de Pedro
Solveira pendurado sobre o sofá—. Ao meu pai sempre lle gustou.
 —Ao teu pai e a min —sorriu Trabazo, mentres sacaba unha fotografía
antiga do caixón da cómoda.
Achegoulla ao inspector.
—Estes somos Sousa e mais eu nunha taberna en Terranova —dixo,
mostrándolle un retrato en branco e negro.
Nel aparecían dous homes alzando as copas á cámara. Tiñan ambos o
mesmo xesto: os ollos brillantes e a boca aberta. Caldas colocou un dedo
sobre o floco escuro que cubría a fronte do máis novo.
—Este es ti, verdade? —preguntou, e Trabazo confirmoullo cunha
ollada chea de nostalxia.
—Aínda recordo ben aquela canción —murmurou. Logo, Caldas
centrou a atención en Sousa. Tiña o cabelo crecho e era algo máis alto que
Trabazo. Uns brazos fibrosos asomábanlle baixo as mangas arremangadas
da camisa. Levaba un obxecto longo, coma unha moca, suxeito ao cinto.
—Traballabamos duro, pero pasabámolo ben —asegurou Trabazo, e
sinalou unha sombra ao fondo da fotografía—. Aí había un pianista que
tocaba ata o amencer.
Os ollos de Caldas desviáronse un instante cara á figura difusa do
pianista e despois volveron incrustarse na barra cinguida ao cinto do capitán
Sousa.
—Iso que é? —preguntou, sinalándoa.
—Sousa chamáballe a macana. Era unha especie de pau groso cunha
bóla na punta. O noivo da rapaciña loura aínda se debe de acordar dela.
Sousa deixouno fóra de combate dun só golpe —riu Trabazo, e Caldas
tratou de devolverlle o sorriso.
—Era de metal?
—A macana? Non, era de madeira, dunha madeira moi dura. Gañoulla
nunha partida de naipes a un mexicano, ou diso presumía el. Sempre a
levaba enriba. Ata o final. Debeu de quedar no fondo, co barco —
murmurou Trabazo.
Leo Caldas aguzou a vista tratando de distinguir a forma exacta da
macana. Non o logrou.
—Tes algunha outra fotografía del?
—De Sousa?
 Leo Caldas asentiu.
—Eu non —dixo Trabazo—. Pero don Fernando debe de ter varias.
Gustáballe achegarse ao porto a retratar os mariñeiros.
—Quen é don Fernando?
—Foi o párroco da vila ata hai uns anos, pero a idade tampouco perdoa
os curas. Xubilouse. Xa só celebra algunha misa cando alguén llo pide.
—Aínda vive en Panxón?
—Si, si. Onde ía ir logo dunha vida aquí? Segue na súa casa, onde
sempre. Na parte de atrás da igrexa.
 Negar. 1. Non aceptar que algo sexa verdade ou que
exista. 2. Non conceder o que se pretende ou se pide. 3.
Prohibir ou impedir. 4. Rexeitar facer algo. 5. Ocultar,
disimular.

Estévez agardaba na porta da casa de Trabazo. Caldas entrou no coche,

baixou apenas uns dedos a ventá e recostouse no asento.
—Onde imos? —preguntou o aragonés.
—Ao porto —indicou Caldas pechando os ollos—. Como che foi?
—Nada, inspector. Por esta zona ninguén vende bridas verdes. Disque
nin sequera as teñen visto. Negras ou brancas si. Verdes non.
—Xa.
—E a vostede?
—A min contáronme algo dun pescador que tivo un incidente cun
policía esta mañá no porto. Pódese saber que carallo sucedeu?
—Xa lle contei que me cuspiu, inspector. Que quería, que liscase sen
máis?
—Dixéchesme que non lle fixeras nada.
—Non, non…, o que lle dixen é que me deron ganas de tiralo ao mar e
ben sabe Deus que me contiven.
—Pero pegácheslle…
—Coa man aberta —tratou de xustificarse Estévez, coma se o pescador
tivese que agradecerlle recibir un lapote no canto dunha combinación de
golpes co puño pechado—. Puxéronme histérico, non había xeito de que
contestasen ao que lles estaba a preguntar.
—Ese non é motivo para bater neses tipos.
—Non foi só por iso. Xa lle contei que me cuspiu. Ademais, só lle dei a
un.
 —Tanto me ten, Rafa. Estou canso das túas arroutadas. A próxima vez
que necesites desafogarte rompes algo e listo.
—Que rompa algo?
—Si. Calquera cousa menos levantarlle a man a alguén sen necesidade.

Aparcaron no espigón. As nasas de Xusto Castelo seguían amoreadas contra

a parede, uns metros máis adiante.
A marea subira case completamente e na rampla, xunto ao mar, viron a
figura impoñente de Xosé Arias. Non levaba o gorro impermeable da mañá.
Tiña o pelo rizado e escuro como a sombra que cubría o seu rostro sen
rasurar. Tamén ao bordo da auga estaba o remolque. Encima, a chalupa do
mariñeiro.
—Quere que o acompañe? —preguntou o aragonés.
—Si —dixo Caldas—, pero déixame falar a min.
Os policías descenderon pola rampla. O mar, varios metros máis alto,
apenas descubría algunhas algas no treito máis próximo á auga. Unha
cubeta de plástico chea de rinchas estaba aos pés do mariñeiro, sobre o chan
de pedra.
—Vai saír pescar?
—Non —dixo, coa súa voz cavernosa—, vou ao barco encarnar as
nasas. Non sairei pescar ata despois do enterro.
—Ten un minuto?
—Un si.
Caldas tampouco pretendía perder tempo.
—Sabe que a chalupa de Castelo apareceu pintada unha mañá?
Arias asentiu.
—E está informado do que poñía? —preguntou o inspector.
—Máis ou menos.
—Non a viu?
—Eu non.
—Había unha data escrita —explicou o inspector—, o vinte de
decembro de 1996. Significa algo para vostede?
Arias mirouno en fite.
 —Xa sabe que si, inspector.
—Había algo máis. Unha palabra.
Arias levantou as cellas escuras para preguntar cal.
—Debaixo da data estaba escrita a palabra «Asasinos». Ten idea de por
que alguén querería escribir no bote de Castelo unha cousa así?
—Non —contestou o mariñeiro, mais soou como un si.
—Está seguro? —insistiu Leo Caldas.
O mariñeiro asentiu e baixou a vista ao chan, cara aos peixes que ían
servir de carnada para as nécoras.
—Nunca lle comentou nada?
—Quen?
—Castelo.
—Xa lle dixen que o Rubio e mais eu non falabamos moito.
—E sabe o que pensa a xente?
—Como vou sabelo?
Estévez fungou e Caldas mirou cara atrás. O xesto bastou para que o
aragonés se abstivese de facer un comentario en voz alta.
—Falan do capitán Sousa —dixo Caldas—. Creo que vostede o coñeceu
ben.
—Hai moitos anos —admitiu Xosé Arias, mirando de novo ao
inspector.
—Hai quen asegura que volveron ver a Antonio Sousa na vila. Disque é
el quen estaba a ameazar a Xusto Castelo.
Estévez deu un paso atrás, resgardándose da saliva que voaba cada vez
que alguén mencionaba o capitán.
Porén, o enorme mariñeiro non cuspiu nin buscou algo metálico para
tocalo coas mans. Limitouse a dicir que el non vira a ninguén e a escusarse
por non poder dedicarlles máis tempo.
—Dígame só unha cousa máis —detívoo Leo Caldas—. Ameazárono?
—A min?
Caldas moveu a cabeza para asentir.
Xosé Arias fíxoo para negar.
Os ollos do mariñeiro, en cambio, dicían outra cousa.
 Patrón. 1. Persoa que emprega obreiros nunha
propiedade ou negocio. 2. Santo titular dunha igrexa ou
considerado protector dunha poboación. 3. Persoa que está ao
mando dunha embarcación. 4. Modelo que serve de mostra
para unha copia. 5. Planta en que se fai un enxerto.

Catro homes de idade xogaban ao dominó nunha das mesas máis próximas
ás ventás. Outros dous observaban a partida sentados nas esquinas das
mesas de mármore, entre os xogadores. Un terceiro, coa cabeza cuberta
cunha gorra de mariño, facíao de pé, sostendo na man unha copa ancha con
dous dedos de licor. Eran os únicos clientes aquela tarde.
Os policías entraron no Refuxio do Pescador e atravesaron a sala sen
que ningún daqueles homes levantase a cabeza. Sentaron no lugar da barra
máis afastado da mesa dos xogadores e pediron dous cafés. Non era o
mesmo camareiro da mañá. A televisión estaba acendida sen volume e só se
escoitaba o bater das fichas de dominó no mármore da mesa.
Sobre a barra, xunto á caixa rexistradora, alguén deixara unha copia da
necrolóxica de Xusto Castelo.
Cando o camareiro lles foi servir os cafés, os policías identificáronse en
voz baixa.
—Veñen polo do Rubio, verdade? —preguntou, sinalando o papel.
Caldas confirmoullo e referiulle ao camareiro que alguén vira a Castelo
naquela barra durante a tarde do sábado, a véspera da súa morte.
—Si, o Rubio estivo aí, sentado onde está vostede —contestou, no
mesmo ton baixo de voz.
—Recorda a hora?
O camareiro ía responder cando un estalido dunha ficha no mármore,
potente coma un disparo, foi seguido por un remuíño de risas e
imprecacións. Volvéronse cara á única mesa ocupada, onde xogadores e
miróns comentaban a última man nun boureo de conversacións cruzadas.
Logo, un dos xogadores removeu as fichas e as voces convertéronse nun
murmurio. Cando outro golpe na mesa devolveu o silencio ao Refuxio do
Pescador, o camareiro asegurou:
—Ás oito, como todos os sábados.
—Era cliente habitual?
—Case todos os mariñeiros da vila paran aquí —dixo, sinalando algún
lugar ás costas dos policías, e Caldas non soubo se falaba dos xogadores da
mesa ou se refería aos barcos amarrados no porto—. O Rubio viña tomar
café todos os días. Sempre á mesma hora. Entre semana viña un momento
antes de saír a pescar. Os sábados tomaba unha copa ao redor das oito.
Xosé Arias asegurara que Xusto Castelo estaba a conversar co
camareiro a última vez que o vira con vida, e Caldas prendeu un cigarro
antes de preguntarllo.
—O Rubio non adoitaba falar moito —contestou o camareiro e logo
engadiu—: Pero o sábado foi distinto.
—Distinto?
O camareiro asentiu.
—Non estarían vostedes distintos se decidisen suicidarse?
Caldas e Estévez cruzaron unha mirada.
—Agora sei que quería avisarme, pero eu non o entendín —engadiu o
camareiro.
—Pretendeu avisalo?
—Si, mais eu non me decatei ata que me contaron que aparecera na
praia. Non sabe como sinto non entender o que trataba de dicirme. O Rubio
era un home estraño, pero bo. Non tiña un só inimigo.
—Que foi o que lle dixo?
—Que ía terminar con todo.
—Díxoo así?
—Así mesmiño. Cando rematou a copa, apoiouna na barra e murmurou:
Vou terminar con todo. Logo levantouse e marchou. Como podía eu saber
que se refería a iso? —lamentouse.
Caldas deulle unha chupada ao cigarro.
 —Claro —dixo despois—. Bebera moito? O camareiro moveu a cabeza,
negando.
—Coma sempre. A mesma copa de todos os sábados.
—Estaba nervioso?
—Se cadra… Hai tempo que tiña que estalo. Saben o que contan?
—Non —mentiu.
—Coméntase que o estaban a acosar.
—A Castelo? —preguntou Caldas, coma se fose a primeira vez que
escoitaba aquela historia.
O camareiro asentiu.
—Sábese quen?
—Iso é o máis raro. Hai máis de dez anos naufragou un barco deste
porto, o Xurelo. O barco foi a pique e o capitán morreu afogado… Así e
todo, hai xente que asegura que o barco anda de novo por aquí. Disque o
patrón volveu para vingarse.
—E vostede cre que Castelo tiña realmente medo dese home?
—Non o sei, inspector. É o que contan.
Un vigoroso golpe na mesa de mármore anunciou o final da man de
dominó.
—E quen foi o que viu ese barco? —preguntou Caldas, levantando a
voz sobre o barullo dos xogadores.
—Nin idea, inspector —dixo e, sinalando o home da gorra que se
achegaba á barra a recuncar, engadiu—: Mais contan que el sabe algo.

Caldas pagou a bebida do mariñeiro. Era un home vello. Baixo a viseira da

gorra de capitán, unhas cellas espesas, un nariz ganchudo e uns ollos
vivaces rodeados de engurras que o sol e o sal se encargaran de cicelar.
—Estabamos a falar de Xusto Castelo —dixo Caldas.
—Unha mágoa o do Rubio. Era moi novo.
—Vostede tamén pesca?
—Xa estou xubilado, pero sigo saíndo ao mar. Pescar é outra historia.
Caldas sorriu.
—Hai pouca cousa?
 —Como vai haber? O mar quere descanso, coma nós. Se non llo damos
non se pode reproducir. A que vostede non se reproduce cando está canso?
Caldas apurou o cigarro e apagouno no cinceiro.
—Coñecía ben a Castelo?
—Como todos —contestou—. Máis ou menos.
—Notouno máis nervioso ultimamente?
—Pode ser.
Caldas limitouse a asentir e a mirar o mariñeiro aos ollos mentres
deixaba pasar os segundos. O da gorra, incomodado polo silencio, engadiu:
—Non lle podo dicir nin que si nin que non.
—Cagámola —rosmou Estévez.
—Non porque non queira, eh? —precisou o lobo de mar—. É que non o
sei. O Rubio case que non falaba.
—Non se preocupe —dixo Caldas.
Trataba de buscar o modo máis adecuado de introducir o capitán Sousa
na conversación, cando o bater das fichas de dominó se acelerou
advertíndolles do inminente remate dunha nova man. Caldas non quería que
o home da gorra volvese á mesa aproveitando o balbordo que se ía desatar
dun momento a outro, de maneira que colleu un atallo:
—Viu algunha vez o capitán Sousa?
Ao mariñeiro atragoóuselle o grolo que estaba a darlle á súa copa.
—Toca ferro —musitou, entre toses, mentres petaba cos cotobelos a
chapa de metal que recubría a barra.
Estévez balanceou o seu asento sobre dúas patas nun intento apresurado
por situarse fóra do radio de alcance do mariñeiro, e só a casualidade evitou
que caese de fociños no chan. Mentres, o da gorra cuspiu cara atrás, sobre o
seu propio ombreiro, sen importarlle o destino da saliva.
—Dixéronnos que algúns mariñeiros o volveron ver —proseguiu
Caldas, cando o home deixou de rascar a gorxa—. Vostede é un deles,
verdade?
—Podería ser.
—Viu o capitán?
—Non exactamente.
 Caldas sabía que tiña que ser el quen abrise as portas, de maneira que
pulsou outro timbre.
—O barco?
O mariñeiro pasou a man pola gorra.
—Foi o barco de Sousa o que viu? —preguntou o inspector de novo.
—O Xurelo, si —respondeu, por fin.
O teléfono móbil de Leo Caldas comezou a soar. Non recoñeceu o
número que se iluminou na pantalla mais, cando a voz do outro lado da liña
se identificou, o inspector apartouse uns pasos e, debuxando círculos coa
man, pediulle ao seu axudante que continuase co interrogatorio.
Ao aragonés a orde colleuno descoidado:
—Foi no mar? —comezou.
—Non lle digo que era un barco?
—Pero vostede tamén estaba no mar? —insistiu Estévez.
—Entón onde quería que estivese?
—Non o sei. Puido velo desde o porto.
—Puido ser, pero non foi. Estaba a pescar.
—De acordo. Onde estaba?
—Outra vez? —retrucou o da gorra—. No mar. Estévez bufou buscando
serenidade.
—O mar é moi grande —dixo—. Importaríalle ser un pouco máis
preciso?
—Por alí —respondeu o mariñeiro, e apuntou cunha man cara á parede
do Refuxio do Pescador coma se a visión humana permitise atravesala—.
Preto de Monteferro.
—Está seguro de que a embarcación que viu era o Xurelo?
—Creo que era, si.
—Cre que era ou sábeo con certeza?
O mariñeiro quedou calado.
—Que lle pareceu o Xurelo, vaia —engadiu Rafael Estévez.
—Iso é. A min pareceume que era o Xurelo.
—Había algo nese barco que lle axudase a distinguilo doutros?
—A que se refire?
 —Non o sei, dígamo vostede: que o levou a crer que aquel era o barco
en cuestión?
—Vostede non o cre?
—Eu son o policía que pregunta.
—Iso si —concedeu.
—Entón? —insistiu Estévez.
—Entón que?
—Que me diga que raios o levou a pensar que o barco que viu era o do
tal Sousa.
—Non lle estou dicindo que o vin? Outro bufido.
—E non lle parece estraño atopar navegando un barco afundido anos
atrás?
—A vostede non lle parecería estraño?
—A min, moito —dixo Estévez, máis concentrado xa en resistirse á voz
interior que o incitaba a levantar polas solapas o mariñeiro que en sacar
algo en limpo da conversa—. Pregúntolle a vostede: que pensou?
—Non pensei nada.
—Durante canto tempo o viu?
—Pouco.
—Un minuto?
—Menos.
—Canto menos?
—Non o sei. En canto me decatei de que era o Xurelo, dei motor e
escapei.
Estévez sospeitou que para botar cuspe pola borda seguro que tivera
tempo.
—En que dirección?
—En que dirección que?
—En que dirección escapou?
—En dirección ao porto, claro.
—E non o volveu ver?
—Ao Xurelo? —o mariñeiro aparafusou a sen cun dedo—. Cre que co
medo que tiña puiden mirar atrás?
—Non o sei. Dígamo vostede.
 —Estoullo dicindo.
—Mirou ou non mirou?
—Non lle dixen que non?
Caldas regresou cando o aragonés xa se levantara do asento.
—Menos mal que chega, xefe —rosmou Estévez, bufando outra vez,
aínda que nesta ocasión de alivio.
Puxo o inspector ao tanto do que contara o da gorra e Caldas proseguiu.
—De maneira que soamente o viu un instante… O lobo de mar asentiu.
—E só foi esa vez?
—Nada máis. Grazas a Deus.
—Sabe de alguén máis que teña visto ese barco?
O mariñeiro deulle algúns nomes.
—Importaralle avisar a policía se volve atopalo? —pediulle Caldas.
—Dubido que o vexa máis —respondeu, esbozando un sorriso.
—Como pode estar tan seguro?
O home meteu unha man dentro da camisa e mostroulles o colgante que
lle penduraba do pescozo.
—Levo isto para protexerme.
Era un puño pechado co dedo polgar asomando entre o índice e o
medio. A mesma figura que acharan no peto de Xusto Castelo.
—Unha figa? —dixo Caldas.
A gorra do lobo de mar moveuse de arriba abaixo.
—Outros levan ferraduras, loureiro ou bolsas con sal.
«A bolsa con sal!». Desde o día anterior, non volvera pensar nela.
—Con sal? —preguntou, sorprendido ao saber que tamén se trataba dun
amuleto.
—Si —contestou o mariñeiro—. Pero eu sempre preferín a figa, vostede
non?

Algunhas gaivotas seguían pousadas na rampla cando saíron do Refuxio do

Pescador. Viron a silueta de Arias cebando as nasas no barco. Na praia,
enorme e case deserta, un mozo sentado nunha cadeira de rodas xogaba cun
can labrador. Lanzáballe unha pelota vermella que o can perseguía e, ao
alcanzala, volvía correndo devolvela ao seu dono e permanecía saltando ao
redor da cadeira, esperando que lla lanzase de novo para saír outra vez á
carreira.
Leo Caldas dirixiuse ao coche pensando no seu pai. No can que o
recibía a lambeduras e o seguía entre as viñas.
—Onde imos? —preguntou Rafael Estévez.
—Á casa de Valverde.
—Outra vez? Si que lle gustaron esas tetas.
Leo Caldas asentiu apertando os beizos, que debuxaron no seu rostro
unha liña recta.
—Era Marcos Valverde quen me chamaba —explicou—. A súa muller
deulle a miña tarxeta. Quedei en pasar por alí agora, antes do enterro. A ver
que sabe el dese capitán.
 Medo. 1. Sentimento de inquietude ante un perigo real ou
imaxinario. 2. Receo ante a posibilidade de que suceda algo
contrario ao que se desexa.

—Hai moitos anos diso, inspector —dixo Marcos Valverde—. Apenas nos
tratamos despois.
Levaba posto un traxe escuro e gravata, e Caldas preguntábase se a
poñería para o enterro ou se sempre vestiría daquel xeito. Era un home
delgado, non demasiado alto. O pelo escuro, liso e abundante, peiteado para
atrás. Aínda que Trabazo lle contara que Castelo, Arias e Valverde tiñan
aproximadamente os mesmos anos, Marcos Valverde parecía máis novo ca
os outros dous superviventes do naufraxio. As horas no mar non deixaran
sinais no seu rostro, e só as canas que lle cubrían as tempas revelaban en
parte a súa idade.
—Se eran tan amigos, por que deixaron de verse?
—Non sabería dicirlle. Son cousas que suceden, sen máis. Supoño que é
un mecanismo de defensa, para non seguir recordando constantemente
aquela condenada noite.
—Importaríalle contarme que sucedeu?
—Cando fomos a pique?
Caldas asentiu e Valverde deu un suspiro para coller forzas.
—Era de noite —comezou—. Estaba todo escuro. O mar estaba bravo.
As ondas pasaban sobre a cuberta do barco. Tiñamos que falar a berros para
poder escoitarnos. O capitán estaba ao temón, esforzándose para non
perdermos o rumbo.
—Cara a onde se dirixían? —interrompeuno Leo Caldas.
—Volviamos a Panxón, estabamos preto da illa de Sálvora.
 —Iso está lonxe de aquí, por que non buscaron refuxio nun porto máis
próximo?
—Iso habería que llo preguntar ao capitán —bisbou Valverde—. Pero
supoño que sería porque levabamos a bodega chea. Era a segunda noite fóra
e chegaba a fin de semana. Non querería deixar apodrentar a pesca a bordo.
—Xa… E que sucedeu?
—Foi todo moi rápido. O capitán berrou pedindo que nos agarrásemos
forte. Logo escoitamos un ruído espantoso, coma se o casco enteiro se
estivese abrindo. O barco quedou parado un instante sobre os cons e logo
foise escorando pouco a pouco. Antes de decatarnos estabamos na auga e,
cando un lóstrego iluminou o mar, o Xurelo xa desaparecera. Entón
braceamos coma tolos para alcanzarmos a costa.
—Levaban os chalecos?
—Non estabamos lonxe, mais creo que sen eles non habiamos chegar a
terra. O capitán ordenara que os puxésemos uns minutos antes de
naufragarmos.
—El non o fixo?
—O Rubio achegoulle un chaleco ao capitán pero, a última vez que o
vin, berraba aferrado ao temón e non, non o levaba posto.
Caldas asentiu con gravidade.
—O capitán só se preocupou por endereitar o barco sen pensar en si
mesmo —agregou Marcos Valverde—. O capitán Sousa era así. Un home
dos pés á cabeza. Foino ata o final.
—Non volveron velo con vida?
Valverde chascou a lingua para corroborar que non o viran máis.
—Que pasou despois?
—Estabamos esgotados, cheos de mazaduras e mortos de frío, pero
axiña que alcanzamos as rochas botamos a andar cara ás luces. Arias e mais
eu camiñabamos en silencio. O Rubio non deixou de chorar. Logo fíxose de
día e trasladáronnos á casa. O capitán Sousa apareceu semanas máis tarde
enredado no aparello dun pesqueiro.
—Seino —dixo Caldas—. E que sucedeu logo entre vostedes, entre os
tres mariñeiros?
Marcos Valverde botou outro suspiro.
 —Cada un fixo a súa vida. O Rubio seguiu pescando, Arias marchou da
vila e eu saín adiante como puiden.
Caldas mirou ao redor, atopou as liñas rectas do salón e a cristaleira
aberta á baía.
—Non lle foi tan mal.
—Que non o engane o que ve, inspector. Non sempre vivín nunha casa
coma esta. Ninguén me regalou o que teño.
—Non o dubido.
—Podo facerlle unha pregunta, inspector?
—Adiante.
—Por que investigan o suicidio dun mariñeiro?
—Rutina —mentiu Leo Caldas.
Valverde non se deixou enganar.
—Dous policías veñen desde Vigo por rutina?
—A burocracia ten estas cousas —asegurou, e cambiou de tema—.
Sabe que estaban a acosar a Xusto Castelo?
—Seica lle pintaron a data do naufraxio na chalupa. Refírese a iso?
Caldas confirmoullo.
—Xa ve que aquí é difícil ocultar as cousas —engadiu Valverde.
—E a carón escribiron unha palabra —revelou Leo Caldas.
—Cal?
—«Asasinos».
—Como? —preguntou, pero a súa expresión reflectía que non precisaría
dicirllo de novo.
—Asasinos —repetiu de todos os xeitos o inspector. Como Marcos
Valverde permaneceu mudo, Leo Caldas preguntou:
—Non o sabía? Valverde negou.
—E ten idea de quen pode ser o autor desa inscrición?
—Non.
—Nin ten visto ningunha similar dirixida a vostede…
—A min?
—Non sei —dixo Caldas—. Na súa casa, no coche, no traballo…
—Claro que non.
—E ninguén lle recordou en datas recentes aquela noite?
 —Ninguén máis que vostedes.
—Tampouco se sentiu ameazado?
—No meu traballo é necesario ser firmes, inspector. Como no seu. Non
podo caer ben a todo o mundo. Tampouco o pretendo.
—Non me refería a iso —dixo Caldas—. Supoño que sabe que hai quen
asegura que viu o capitán Sousa.
Valverde sorriu con amargura deixando escapar aire entre os dentes.
—A eses dígalles que eu tamén o vin, inspector. Suxeitando o temón e
berrando que nos agarrásemos en medio da tormenta xunto antes de
írmonos a pique. Non sei quen pode ter interese en recordar aquel pesadelo.
—É posible que Xusto Castelo pensase doutra maneira?
—O Rubio viuno irse ao fondo. Como o viu Arias. Como o vin eu —
dixo Valverde, e permaneceu en silencio, mirando ao chan.
—Con todo, Castelo levaba varios amuletos, deses que se empregan
para protexerse… —non quixo rematar a frase.
—Para protexerse de quen? —preguntou o construtor.
Caldas respondeu erguendo os ombreiros.
—O medo é libre, inspector.
—Vostede non ten medo?
—Teño pasado moito. Tanto que non volvín achegarme ao mar. Hai
máis de doce anos que nin sequera mollo os pés na beira. Parécelle medo
abondo?
—Non me refería a iso.
—Cre que debería estar asustado por outra cousa? Leo Caldas non o
sabía.
—Supoño que non.
Valverde acompañounos polo camiño de grava que rodeaba a casa. Leo
Caldas achegouse á herba luísa, pasou unha man polas follas e aspirou nela
con forza. Íanse despedir cando o portón de madeira se correu cara a un
lado. O coche vermello que xa coñecían atravesou a entrada e detívose
xunto ao seu.
—Contácheslle ao inspector que coñeces o seu pai? —preguntou a
muller de Valverde cando descendeu do automóbil e os viu xuntos no patio.
Levaba a mesma camisa aberta que invitaba a mergullarse entre os peitos.
Alba prestáralle o sorriso.
Caldas mirou a calquera sitio.
—O meu pai?
—Vímonos nalgunha ocasión. Estou empezando a elaborar viño —
confesou con timidez Marcos Valverde—, pero dubido que o seu pai saiba
quen son eu.

O inspector Caldas, cos ollos pechados, aspirou o perfume dos eucaliptos

que entraba, igual ca o frío pola físgoa da ventá do coche.
—Aínda ten na cabeza a esa muller? —preguntou Estévez, mentres
collía a estrada que levaba de volta a Panxón.
—Non —contestou Leo Caldas, sen abrir os ollos—, pensaba no seu
marido. Ten máis medo do que el mesmo cre.
 Imaxe. 1. Reprodución dun obxecto pola reflexión ou
refracción dos raios luminosos. 2. Representación que é
obxecto de culto. 3. Idea que se ten de algo ou de alguén. 4.
Impresión que se causa ou se pretende causar nos outros.

Nas primeiras décadas do século XX, o párroco e os fregueses de Panxón

decidiran demoler a igrexa antiga, que quedara pequena, para construíren
unha dun tamaño maior. Sabedor desas intencións, o arquitecto Palacios
viaxou ata a vila e convenceu os veciños para que respectasen o arco
visigótico que escondía a vella capela. A cambio, Palacios comprometeuse
a realizar os planos dun novo templo consagrado á xente do mar.
Levantouse no alto dun outeiro próximo ao arco para que a súa silueta
lle servise de guía aos mariñeiros, coas paredes de pedra envolvendo unha
cúpula octogonal. Pegada á torre das campás, de planta cadrada e coroada
por ameas, Antonio Palacios proxectou outra torre circular que escondese a
escaleira de acceso ao campanario. Ao redor do corpo superior desta,
cónico e pintado de branco e vermello coma un faro, situou catro figuras
humanas unidas polas mans mirando a cada un dos puntos cardinais.

Estévez aparcou ao pé da costa e Caldas saíu do coche. Pediulle ao seu

axudante que agardase por el e ascendeu a pendente empinada que conducía
ao Templo Votivo do Mar. O pavimento estaba decorado con debuxos
realizados con pedras brancas e negras. Ao chegar ao pórtico, Caldas
dirixiuse ao miradoiro e contemplou a vila deserta. Todo parecía aletargado
baixo o ceo gris. Incluso os oito plátanos da pendente, reducidos a troncos e
pólas esfolladas, esperaban á primavera para dar sombra de novo.
 Achegouse a unha porta traseira situada no edificio anexo e chamou ao
timbre. Comentou que desexaba ver a don Fernando e unha voz suxeriulle
que agardase dentro da igrexa.

O interior do templo, tan baleiro coma o resto da vila, recordaba o casco

dun barco colocado boca abaixo.
Sentou a esperar polo sacerdote nun banco próximo ao altar, e
entretívose contemplando os mosaicos que decoraban as bóvedas e a parte
alta do presbiterio. Había representacións de santos aparecéndose a
náufragos, e outras escenas relixiosas e mariñeiras. Caldas só recoñeceu a
que reproducía a arribada da carabela Pinta a Baiona coa noticia do
descubrimento de América.
Nun lateral, apenas iluminada pola luz lánguida que se filtraba a través
das vidreiras, distinguiu unha figura da Virxe do Carme co neno no colo
alzándose enriba dun mar embravecido. A imaxe estaba colocada sobre
andas como para ser levada en procesión.
Aos pés da Virxe, entre as cristas das ondas, tres mariñeiros aferrábanse
aos restos dun barco esnaquizado. Tiñan os brazos estendidos cara arriba
implorando protección.
Achegouse a observar mellor os rostros angustiados dos tres mariñeiros.
Impresionouno velos vestidos cos mesmos traxes de cor amarela que se
utilizaban no porto e imaxinou a Arias, Valverde e Castelo loitando contra a
tempestade. Como por instinto, mirou aos lados buscando o capitán Sousa,
mais non achou rastro dun cuarto náufrago entre as ondas.
Recordou a medalla da Virxe do Carme no peito do Rubio e
preguntouse se acompañaría o mariñeiro xa na noite do afundimento do
Xurelo ou se a colgaría despois, para agradecerlle un favor semellante ao
que suplicaban as tres figuras talladas na madeira.
Acababa de sentar de novo no banco cando un sacerdote vello entrou no
templo pola porta da sancristía. Axudábase dun bastón para camiñar.
Leo Caldas levantouse como impelido por un resorte.
—Pode sentar —dixo o cura, mostrándolle a palma estendida da man
esquerda—. Non penso celebrar misa.
 O comentario fixo sorrir o policía pero quedou inmóbil, observando o
relixioso que avanzaba cara a el arrastrando os baixos da sotana negra.
—É vostede don Fernando? —preguntou o inspector.
—O que queda del —respondeu o cura mirándoo a través dunhas lentes
que aumentaban demasiado os seus ollos—. E vostede é…?
—Son o inspector Caldas —dixo—. Da policía.
—Sente, faga o favor —insistiu o sacerdote, deixándose el mesmo caer
sobre o banco—. Coñecía o templo?
—Por dentro, non —admitiu Caldas.
—É bonito, verdade? Pero pasan os anos e vai necesitando arranxos.
Ve? —dixo, sinalando coa punta do bastón uns cubos de plástico dispostos
baixo dunha das vidreiras—. Cando chove, fíltrase a auga polas xuntas, e
tamén hai mosaicos desprendidos. Pero pezas coma estas non as repara
calquera. Fan falta expertos e cartos. Non todo se arranxa con fe.
—Non, claro.
—Que o trae por aquí, inspector Caldas?
—Seica era vostede afeccionado a sacarlles fotografías aos pescadores
no porto.
—Aínda o son —admitiu—. Non estou morto de todo.
Caldas sorriu e o sacerdote apoiou as dúas mans no bastón para poñerse
de pé. Logo invitouno a seguilo pola mesma porta pola que aparecera.
—Hai tempo que ninguén se interesaba polas miñas fotografías —
comentou o cura, sen volverse, mentres avanzaba polo corredor varrendo o
piso coa sotana.
Detívose ante unha das portas, abriuna e botouse a un lado invitando o
policía a pasar diante. Cando o fixo, Leo Caldas atopouse nunha sala co
teito artesoado. A fiestra da parede oposta permitía ver o mar sobre os
tellados da vila.
Na librería, da mesma madeira escura ca o teito, abarrotábanse libros e
documentos. Había unha gran mesa de despacho e unha cadeira co respaldo
de coiro contornado con chatolas.
—A meirande parte dos retratos están encadernados aí —explicou,
sinalando uns grosos clasificadores de pel que se ordenaban en varios
andeis—. Cales son os que lle interesan?
 Leo Caldas rascou a gorxa.
—Hai algún do capitán Sousa?
A través dos cristais das lentes, os ollos enormes de Don Fernando
craváronse no inspector.
—Algún —dixo, sentando na cadeira—. Faga o favor de me acadar ese
tomo de aí abaixo.
Cando Caldas llo entregou, o cura abriuno sobre a mesa e comezou a
pasar devagar as follas adhesivas cheas de fotografías en branco e negro. De
cando en vez, algunha máis grande ocupaba toda unha páxina.
—Non está convencido de que o do Rubio fose un suicidio, verdade? —
preguntou.
—Vostede tampouco o está?
—Eu non teño a menor idea, inspector. Por desgraza, sei ben o lonxe
que pode chegar un home desesperado —confesou o ancián—. Porén, esta
mañá estiven a visitar a familia do finado. A irmá pensa que alguén o tirou
ao mar.
—Seino —dixo Caldas.
O cura volveu centrarse no clasificador e continuou pasando lentamente
as follas, achegando tanto o seu rostro ás fotografías coma se tratase de
distinguilas polo cheiro.
—Así que a policía anda detrás do defunto capitán Sousa —bisbou.
—Xa saberá que hai quen asegura telo visto roldando.
—En algo temos que crer, así o quixo Deus —mascou o sacerdote.
Logo colocou o dedo sobre un dos retratos—. Aí ten o capitán Sousa.
Caldas inclinouse sobre o ombreiro do sacerdote. Deulle a impresión de
que sacaran a fotografía na mesma época ca a que lle mostrara Trabazo.
Sousa estaba demasiado lonxe e amacana era soamente unha liña borrosa
colgada do cinto.
—Hai algunha máis? —preguntou.
O sacerdote pasou outra folla e apartou o clasificador aberto a un lado
da mesa. Unha fotografía grande ocupaba case toda a páxina. Mostraba a un
mariñeiro maior cun gorro de la na cabeza e botas de auga nos pés. Sorría
sentado nunha bita do peirao no que se amarraba un cabo groso. As pernas
cruzadas ocultábanlle a cintura.
 —Este é o capitán? Don Fernando asentiu.
—E ese tamén —dixo.
Caldas contivo a respiración cando viu as dúas fotografías da outra
páxina. Eran moito máis recentes. O rostro de Antonio Sousa aparecía nelas
cuberto de engurras baixo o eterno gorro de la. Posaba na cuberta dun
pesqueiro, mirando ao obxectivo. Na ponte do barco, debaixo do cristal,
podía lerse unha palabra escrita en letras escuras: Xurelo.
As dúas imaxes mostraban tan nitidamente a macana cinguida á cintura
do capitán que Caldas tivo ganas de botarlle man. Era tal como a describira
Trabazo: unha barra de madeira cunha bóla no extremo.
—Podería prestarme unha destas fotografías? Mañá mesmo traeríalla de
volta.
—Se pensa que lle pode ser útil… —accedeu o sacerdote.
—Moitos dos seus veciños están convencidos de que Sousa está
involucrado na morte de Castelo.
—Buscar unha pantasma serve para aliviar a inquietude, para poñer
nome á incerteza. Iso é a fe. É mellor que pensar que a xente prefire
suicidarse a seguir vivindo, ou que temos por veciño un asasino, non cre?
Caldas asentiu sen deixar de mirar o contorno da barra na fotografía.
—Recorda o afundimento do Xurelo? —preguntou.
—Coma se fose hoxe.
—Chegou a ver o corpo do capitán?
Don Fernando sacudiu a cabeza cara aos lados:
—O ataúde veu pechado desde Vigo. Para que ía querer ver morto a un
amigo?
Caldas non soubo que responder.
—Viuno o pobre de Xerardo, o fillo do capitán —continuou o sacerdote
—. É o último recordo que lle quedou do pai. Non é unha mágoa?
—Si —concedeu o inspector—, supoño que si.
—O do Xurelo non é o único naufraxio que houbo nesta vila, inspector.
Non se pode loitar contra as pedras, o vento e as ondas —afirmou, e mirou
pola fiestra—. Aí fóra hai cons axexando os mariñeiros. Observan
acazapados aos barcos, como as serpes aos coellos, esperando inmóbiles o
momento en que un deles se distraia para atrapalo. Temos que convivir co
mar.
O sacerdote estirou o brazo e tocou coa punta do bastón o lombo de
varios cartafoles azuis situados nun dos estantes altos da librería.
—Un deses ten escrita a palabra Xurelo, quere achegarmo? —pediulle
ao policía.
Cando tivo o cartafol sobre a mesa, Don Fernando apartou as gomas que
o pechaban. No seu interior estaban dobradas varias follas de xornal
amarelecidas.
—Isto é o que se contou do naufraxio. Desde que o Xurelo se afundiu
ata que apareceu o corpo do capitán —explicou.
Logo colocou a fotografía de Antonio Sousa dentro do cartafol,
pechouno de novo e entregoullo ao inspector.
—Se non o perde, pode levar o cartafol tamén.
Permaneceron uns minutos máis charlando no despacho. Don Fernando
relatou as historias doutros homes afogados na ría con tanto detalle coma se
estivese el mesmo a mercé das ondas.
—Vostede tamén pesca? —interesouse Leo Caldas.
Os ollos do ancián abrangueron todo o cristal das lentes de aumento.
—Os curas non subimos nos barcos, inspector —dixo, cunha chiscadela
que a Caldas lle pareceu o bater de ás dun paxaro. Logo engadiu:
—Trae mala sorte.

O coche continuaba estacionado no mesmo sitio, no baixo da pendente.

Rafael Estévez reclinara o asento do condutor e durmía coas mans cruzadas
tras a cabeza.
Leo Caldas entrou no vehículo e pechou a porta amodo, malia o cal o
seu axudante espertou.
—Como lle foi, xefe? —preguntou, mentres incorporaba o asento ata
devolvelo á posición orixinal.
—Creo que ben —respondeu, e abriu o cartafol e botou unha nova
ollada ao retrato do capitán.
 —Aínda falta unha hora para o enterro de Castelo —observou o
aragonés—. Onde imos mentres?
—De volta a Vigo —ordenou, baixando uns centímetros a ventá, o
suficiente para deixar entrar aire fresco no coche.
Estaba ansioso por amosar a Guzmán Barrio a imaxe da macana, por
saber se era posible que aquel fose o obxecto co que golpearan a Xusto
Castelo antes de guindalo ao mar. Buscou no peto o paquete de tabaco,
colocou un cigarro, que non acendeu, entre os beizos, e entretívose en xogar
co acendedor.
—Que leva nese cartafol? —preguntou Estévez, ao pouco de poñérense
en marcha.
—Recortes de prensa que recollen o afundimento do Xurelo e mais unha
foto de Antonio Sousa feita poucos días antes de que o tragase o mar —
explicou Caldas, retirando as gomas unha vez máis para amosarlle a
fotografía—. Fíxate ben na barra que leva suxeita ao cinto. Non che parece
incrible?
—O que me parece incrible é que vostede tamén crea nesa historia da
pantasma —replicou o aragonés.
—Eu xa non sei que crer —dixo Caldas, retirando o cigarro apagado da
boca e tamborilando cos dedos no acendedor de metal.
Estévez mirouno de esguello.
—Inspector —advertiulle—, se vai cuspir, faga o favor de baixar un
pouco máis a ventá.
 Leo Caldas telefonou o forense desde o coche. Aínda que
pasara máis dunha década, Guzmán Barrio recordaba ben o
levantamento do veterano patrón atrapado nas redes de pesca
dun arrastreiro con base na cidade. Fora un dos primeiros nos
que intervira tras incorporarse á súa praza en Vigo.

—Levaba case un mes na auga, Leo —explicou—. Un caso así non se

esquece facilmente.
—Xa o supoño —conveu Caldas—. Lembras como o identificastes?
—Non, pero sempre gardo copia do informe que mando ao xulgado
para unir ao procedemento.
—Poderías buscalo?
—É urxente? —preguntou o forense, e Caldas notou na súa voz un
asomo de contrariedade.
—Ías marchar?
—Nun intre —respondeu, pero soou coma se xa tivese o abrigo posto
—. A non ser que necesites que quede…
—Importaríache esperar vinte minutos? —pediulle o inspector—.
Quero ensinarche algo importante.

Cando colgou o teléfono, Leo Caldas volveu abrir o cartafol, apartou o

retrato de Sousa e desdobrou a primeira folla de xornal. A noticia do
naufraxio do Xurelo ocupaba media páxina baixo un titular que anunciaba:
«Pesqueiro con base en Panxón afundido preto de Sálvora». A nova incluía
unha fotografía do mar rompendo violentamente no lugar do sinistro e outra
do porto de orixe do barco. En letras grosas destacábase que o patrón estaba
desaparecido.
Caldas comezou a ler, pero antes da terceira liña notou que se mareaba.
Dobrou a folla, asegurou o cartafol azul coas gomas, abriu algo máis a
ventá e encolleuse no asento cos ollos pechados.

Guzmán Barrio esperaba a visita do inspector sentado no seu despacho. O

abrigo volvía estar pendurado no colgadoiro.
—A ver que é iso que non pode esperar ata mañá —bufou, ao velos
aparecer.
Leo Caldas colocou sobre a mesa a fotografía do capitán Sousa que
fixera o sacerdote.
—Quería que vises isto —dixo, e puxo ao lado o papel coa silueta do
impacto na caluga de Xusto Castelo—. Fíxate na barra que leva ese home
no cinto. É estreita e ten unha bóla na punta coma o debuxo que fixeches,
ves?
O forense observou a macana.
—Parécense, si.
—Entón cres que o puideron golpear con iso? —apremouno Caldas.
—Podería ser —respondeu Barrio, logo de meditar un instante.
—Hai xeito de confirmalo?
—Podemos intentalo —ofreceuse o forense—. Non tes a barra, claro…
Caldas negou coa cabeza.
—E máis fotografías? —preguntou o doutor.
—Ningunha tan nítida coma esta.
O forense volveu mirar a imaxe e pasou a man polo pelo.
—Dáme un par de días, a veer que podemos facer —dixo á fin, e logo
preguntou—. Quen é o home da foto?
—Por iso te chamei, Guzmán. É o mariñeiro que apareceu hai tanto
tempo no aparello do pesqueiro.
—Antonio Sousa? Caldas asentiu.
—E que ten el que ver en todo isto?
—Era de Panxón. Castelo ía a bordo do seu barco o día do naufraxio.
Non está claro o que sucedeu.
—E?
—Volvérono ver na vila.
—A quen?
 —A Sousa.
—A Sousa? —repetiu perplexo o forense.
—Por iso quería que buscases o informe.
—Os veciños cren que se trata dun aparecido —engadiu Rafael Estévez,
cun sorriso burlón que a mirada de Leo Caldas lle borrou do rostro.
O despacho quedou en silencio ata que Barrio, mirando a Leo Caldas,
preguntou:
—Non o crerás ti tamén?
—Que máis ten o que eu crea —respondeu Caldas—. Só quero saber
como se realizou a identificación. Por se acaso.
—É absurdo.
—Totalmente. Tes o informe ou non?
Barrio mostroulle varias follas unidas por unha espiral.
—Hai fotos? —preguntou o inspector.
—Nas últimas páxinas.
Leo Caldas pasou as follas rapidamente ata deterse nas imaxes feitas
durante o levantamento e a autopsia de Sousa. Ao velas xunto á que lle
entregara o cura, custoulle crer que se tratase da mesma persoa.
—Está completamente desfigurado —apuntou, mostrando unha das
imaxes ao seu axudante.
—Carallo —exclamou Estévez con aprehensión—, a min non me amose
iso.
—Como confirmastes que se trataba del? —preguntou Caldas.
Barrio sinalou o informe.
—Todo figura aí.
—Déixate de formalismos, Guzmán, que non vin molestar. Só quero
que me contes como soubestes que se trataba de Antonio Sousa. Necesito
ter a certeza de que non houbo un erro, máis nada.
O forense arrincoulle o informe das mans e, logo de follealo, afirmou:
—Foi o seu propio fillo quen o recoñeceu. Paréceche certeza suficiente?
—Sabes mellor ca min que non se pode fiar un dos familiares. O fillo
non querería nin mirar. Recoñecería calquera cousa con tal de poder
enterrar o pai —contestou Caldas, e logo sinalou o rostro de Sousa—.
Ademais, mira como estaba.
 —Levaba varias semanas no mar. Non quererías que saíse peiteado…
Estévez sorriu, mais o inspector non se deu por vencido.
—Analizouse o ADN?
—Claro que non, Leo. Falamos de hai máis de doce anos.
—Os dentes?
—Tampouco —respondeu Barrio—. Non te decatas de que estabamos
esperando que aparecese o cadáver? Estivérono buscando durante semanas.
Ademais, o que tiñamos era suficiente para identificalo —volveu pasar as
páxinas do informe—. A roupa de abrigo coincidía coa que vestía Sousa
cando se afundiu o barco, e levaba a mesma medalla da Virxe do Carme.
—Hai miles de mariñeiros con medallas coma esas cinguidas ao
pescozo.
—Repítoche que o fillo o recoñeceu —dixo, deixando o informe sobre a
mesa aberto na páxina coas fotografías.
O inspector mirou unha vez máis o rostro desfigurado de Antonio
Sousa.
—Só dime unha cousa, Guzmán: podería tratarse doutro mariñeiro?
—Está claro que non —apuntou Estévez, pero Caldas desexaba que fose
o forense quen llo asegurase.
—Podería ser outro? —repetiu.
—Que é o que queres oír, Leo?
—Ti soamente dime se é posible…
—Se é posible que? Que se tratase doutro afogado coa roupa, a medalla
e o aspecto dese mariñeiro?
—É posible ou non?
—Home…, Leo.
—Só contéstame si ou non —pediu Caldas unha vez máis.
Rafael Estévez pensou que nin sequera baixo tortura obterían unha
resposta tan concisa do forense.
Acertou.
 Compoñer. 1. Xuntar axeitadamente os elementos que
forman unha cousa. 2. Crear unha obra musical, literaria ou
científica. 3. Pór no seu sitio ou reparar unha cousa. 4.
Preparar a alguén con vestidos, peiteados e adornos para
causar boa impresión.

Leo Caldas refuxiouse tras a porta de cristal da súa oficina, deixou sobre a
mesa o cartafol coas noticias do Xurelo e o informe do levantamento do
cadáver de Antonio Sousa e recostouse na butaca negra. Necesitaba un
descanso logo de pasar a noite case en vela e o día en Panxón. Fretou os
ollos con forza e mantívoos pechados, mais os pensamentos que se
alborotaban na súa cabeza impedíanlle descansar. Sabía que a información
recollida nas primeiras horas era sempre a máis útil para a investigación.
Despois, en lugar de fraguaren, as pegadas diluíanse ata borrarse, e os
detalles mesturábanse nunha néboa mesta que impedía avanzar cara á
verdade e convertía a resolución dun caso non só nunha cuestión de tempo,
senón nunha cuestión de azar.
Por iso gustáballe internarse nos primeiros momentos na escena do
crime e escudriñala tratando de localizar a esencia do criminal impregnada
no lugar. Con todo, naquela ocasión Caldas non tiña un sitio onde buscar. O
reloxo avanzaba e o barco de Xusto Castelo seguía sen aparecer.
A sombra do capitán Sousa alarmara a uns cantos pescadores veteranos
mais, a xulgar pola colección de amuletos que escondían as roupas de Xusto
Castelo, o medo a unha pantasma non era soamente cousa dos demais.
Aínda que o negasen, os compañeiros de naufraxio do Rubio tamén estaban
asustados. Leo lérallo nos rostros.
Recordou a data do naufraxio escrita na chalupa do morto e a acusación
pintada sobre o casco. «Asasinos», rezaba. Asasinos. Castelo non a
considerara unha broma macabra, diso estaba convencido. Apresurouse a
retirar o rastro da madeira, mais non puido quitalo da cabeza. Por iso a súa
familia percibiu que algo lle preocupaba. Tanto como para deixar de asubiar
a canción que levaba anos repetindo.
Tamén nesa mesma dirección apuntaba a moca que Sousa gañara
xogando ás cartas. Aquela barra tiña unha forma demasiado similar ao sinal
da cabeza de Castelo, e Caldas non cría nas casualidades. Ademais, Manuel
Trabazo mencionara a destreza do capitán Sousa manexando aquela barra.
O forense afirmaba que o impacto na caluga de Castelo fora tan violento
como para facerlle perder a conciencia e, noutra época, cando pescaba en
Terranova, Sousa non necesitara máis ca un golpe coa famosa macana para
derrubar un home moito máis corpulento ca el.
Volveu mirar a fotografía de Sousa co rostro desfigurado no informe do
forense, e unha voz interior bisboulle que nas máis das ocasións as cousas
eran o que aparentaban ser.
Se Sousa estaba vivo, se non perecera no naufraxio, por que motivo
esperara tanto tempo para vir axustar contas? Se, como sostiña o informe,
falecera había máis dunha década, era posible que alguén estivese a vingar
o patrón do Xurelo? E, nese caso, cal era a razón que desencadeara a
vinganza precisamente agora, cando as feridas terían que estar cicatrizadas
polo paso do tempo?
Trabazo déralle un papel co teléfono do fillo de Sousa, a quen os
rumores afastaran de Panxón. Atopouno dobrado nun dos petos e botou
man do auricular. Porén, volveuno colgar ao cabo duns segundos. Non sabía
como afrontar esa conversación. Que podía dicirlle? Ía incriminalo?
Preguntaríalle ao fillo que se enfrontara ao cadáver do pai se sospeitaba que
puidese seguir con vida?
Pensou no seu propio pai. Déralle plantón ao mediodía e tampouco
chegara a tempo ao hospital pola tarde. Consultou o reloxo e,
preguntándose se seguiría na cidade, marcou o número do seu teléfono
móbil. Se aínda non marchara quizais lle apetecese tomar unha cunca de
viño.
—Xa estás en Vigo? —preguntou o seu pai cando respondeu á
chamada.
 —Acabo de chegar —mentiu—. Andas por aquí?
—Non, non… Xa estou na casa. Mañá seguimos coa poda e teño que
madrugar. Ademais, necesitaba respirar. Levaba na cidade desde antes do
mediodía.
A primeira na fronte.
—Perdoa.
—Non te preocupes. Xa sei que estiveches con Trabazo. Como o
viches?
—Bastante ben. E o tío?
—Vai indo…
—Xa —dixo Caldas, lacónico—. Virás velo mañá?
—Vou todos os días.
A segunda na boca.
—Entón a ver se nos vemos mañá —despediuse.
—Unha cousa, Leo.
—Dime.
Leo Caldas preparouse para recibir a terceira no peito.
—Non recordarás como se chamaba o irmán de Basilio o da droguería?
—Un que era parvo?
—Ese. Levo todo o día tratando de lembrar o nome.
—Nin idea.

Logo de falar co seu pai chamou a Clara Barcia. Ela confirmoulle que esa
mesma tarde comezaran a examinar o bote auxiliar de Xusto Castelo.
—Non lle mentiron, inspector. Estaba moi borrosa, pero parece que tivo
pintada unha data.
—Sabedes cal?
—O día é o 20 de decembro —dixo a axente da UIDC—. Mais aínda
non temos claro se o ano ao que se refire é o 1995 ou o 1996.
—Noventa e seis —confirmou Caldas, recordando o do afundimento do
Xurelo—. Non había nada máis?
—Lexible, non. A chalupa é moi antiga e foi pintada en diferentes
ocasións. Hai moitos trazos, mais poden dicir calquera cousa.
 —E as bridas?
—Inspector, deixeille un resumo con todos os datos, non o leu?
—No meu despacho? —preguntou, mirando arredor.
—Enriba da mesa —dixo Clara Barcia, e logo explicoulle—: Non
fomos quen de atopar bridas verdes en ningún sitio. Aparentemente non se
venderon partidas aquí.
Caldas remexeu entre os documentos colocados encol da súa mesa. Era
capaz de atopar case que a cegas calquera papel naquela aparente desorde,
pero soamente cando era el quen o deixara alí.
—Xa o teño, Clara —dixo, así que localizou a información preparada
pola axente Barcia coroando un monte de papeis.
Leu por enriba. Fora tan concienciuda como de costume.

Saíu do despacho levando baixo o brazo o cartafol cos recortes de prensa

recompilados por don Fernando. Con eles gardara o informe do
levantamento do cadáver de Sousa e o resumo preparado por Clara Barcia.
Atopou a Rafael Estévez no cuarto de baño. Xa levaba posto o abrigo e
lavaba a cara inclinado sobre a billa.
Caldas pensou que a el tampouco lle viría mal despexar a mente cun
pouco de auga fría.
—Vés ata o Elixio tomar un viño? —propúxolle desde a porta ao seu
axudante.
—Hoxe non, xefe.
O día fora longo de máis. Merecían unha copa.
—Nin un sequera? Aínda son as oito.
—Non insista, xefe —contestou Estévez, e pasou as mans humedecidas
pola cabeza, compoñendo o pelo—. Hoxe quedei.
—Quedaches?
—Iso dixen.
Aquilo si que era unha novidade.
—Quedaches… —repetiu en voz baixa. Estévez mirouno desde o
espello.
—Parécelle mal ou que?
 —Non, non…, paréceme ben —tatexou Caldas antes de saír e pechar a
porta.
 Palabra. 1. Son ou conxunto de sons que expresan unha
idea e constitúen unha unidade autónoma. 2. Facultade de
falar. 3. Promesa feita sobre a honra de que o que se di é
certo. 4.Ditos que non se corresponden con ningunha
realidade.

Chovía de novo con forza cando entrou no Elixio. A estufa de ferro estaba
acendida e varias mesas ocupadas. Leo Caldas pendurou o impermeable na
percha e achegouse á barra baleira. Podía oír os catedráticos conversando
tras del, no seu sitio de costume, e a voz grave de Carlos nalgunha mesa ao
fondo da taberna.
—Oes, Leo! —chamouno un dos catedráticos—. Antes estabamos a
falar do teu programa de onte.
Caldas non os intentou corrixir. Para eles Patrulla nas ondas era o seu
programa e punto.
—Que música é a que poñedes mentres pensas?
Por un tris non deu a volta.
—Como?
O que preguntara debeu de notarlle a incomodidade, pois levantou as
mans e engadiu:
—Que nos parece moi ben, eh? Se te concentras mellor con música…
—Pero que canción é? —insistiu outro.
—Sabemos que é de Gershwin —apuntou un terceiro—. Mais temos
dúbidas co título.
Caldas rascou a cabeza.
—Xa…
—É «Promenade», non é? —dixo o primeiro.
 —E dálle —rebateu outro, mirando ao inspector no canto do amigo con
quen estaba en desacordo—. Que é «Walking the dog», que cho digo eu.
Caldas tivo ganas de contarlles que nin coñecía o título nin escollera
aquela melodía de merda que, lonxe de invitalo a pensar, o descentraba.
Non o fixo. Encolleu os ombreiros, prometeulles que o consultaría ao día
seguinte na emisora e volveuse cara á barra.
Esperou a Carlos cos cóbados apoiados no mármore e a cara apoiada
nas mans, mirando o cadriño colgado en fronte, xunto á cesta dos xornais.
Era un busto de muller, un óleo pintado por Pousa, un de tantos artistas
locais que atoparan un refuxio naquela taberna. Vira aquel cadro centos de
veces. A muller vestida de amarelo miraba cara a un lado cun xesto
tristeiro. Recordoulle a Alicia Castelo, co único irmán morto e o marido
ausente. A modelo que posara para Pousa tiña o pelo escuro e a roupa
amarela mentres que a irmá do morto era loura e vestía de loito. Con todo,
ambas as mulleres compartían a mesma aflición na mirada.

—Para librarse dun meigallo —foi o primeiro que lle dixo Carlos ao tempo
que colocaba dúas copas na barra.
—Como?
Carlos encheu as dúas copas de viño branco.
—A bolsa con sal. Non querías saber para que servía? —preguntou—. É
para zafarse dos meigallos, para manter os espíritos lonxe… Como unha
figa —concluíu, e deixou asomar a punta do polgar entre os dedos índice e
maior.
Leo Caldas deulle un grolo ao viño e removeuno un instante dentro da
boca antes de deixalo baixar pola gorxa. Logo confirmoulle que xa estaba
informado.
—Contoumo esta tarde un mariñeiro en Panxón.
Carlos bebeu da súa copa e sinalou, por encima do ombreiro do
inspector, aos catedráticos.
—Eles tamén o sabían —dixo—. Eu nin o imaxinaba.
—Nin eu —admitiu Caldas.
Cando Carlos foi á cociña, o inspector abriu o cartafol, extraeu o informe
que o forense escribira había máis de doce anos e colocouno sobre a barra.
—Non estás mellor nunha mesa? —preguntou Carlos, ao cabo dun intre
—. A pequena do fondo está baleira.
—Pois si.
—Outro viño?
Caldas asentiu.
—De picar, queres algo? —ofreceulle Carlos, mentres lle volvía encher
a copa—. Aínda queda algo de pata con garavanzos. Hoxe ten que estar
aínda mellor ca onte.
Leo Caldas sacudiu a cabeza e murmurou un «Non, grazas» case que
inaudible. Non desexaba unha cea tan contundente que o obrigase a dar
voltas na cama. Necesitaba descansar.

Na mesa minúscula, baixo unha posta de sol alaranxada asinada por

Lodeiro, o cartafol aberto apenas deixaba espazo para a copa de viño. Leo
Caldas concentrouse no informe. Leuno dúas veces. A primeira de corrido e
a segunda amodiño, consultando as fotografías para contrastar as anotacións
do forense. Nada invitaba a desconfiar de que o corpo atopado entre as
redes do arrastreiro non fose o de Antonio Sousa, mais tampouco existían
probas fidedignas que o confirmasen. Tiña as mans brancas e engurradas en
extremo. O contacto prolongado coa auga comezara a desprender as uñas e
a pel dalgúns dedos, e non fora posible tomar as marcas dactilares para
cotexalas coas do desaparecido.
Nin sequera se confirmara que a cor dos ollos correspondésese co de
Sousa. As pálpebras escuras estaban pechadas nas fotografías do
levantamento, pero probablemente baixáranas os mariñeiros que o atoparon,
pois a autopsia explicaba que os ollos do capitán foran parcialmente
devorados polos peixes.
Toda a identificación, como asegurara o forense, baseábase na roupa, a
medalla e o testemuño do fillo. Con todo, as roupas do morto eran similares
ás usadas por calquera outro mariñeiro, e tampouco había un sinal na
medalla, unha característica que permitise distinguila de xeito inequívoco
de calquera outra. En canto ao fillo, Caldas tiña a certeza de que toda a
identificación se reducira a unha ollada fugaz no depósito de cadáveres. As
imaxes achegadas ao informe amosaban un home coas pálpebras e os beizos
verdosos que destacaban sobre unha cara lívida e macia. Mesmo a un home
habituado a tratar con mortos coma el lle custaba manter a vista sobre un
rostro tan desfigurado.
Coñecía a Barrio desde había varios anos. Estaba convencido de que o
forense non querería prolongar de maneira innecesaria o sufrimento da
familia e dos habitantes da vila. Levaban semanas de congoxa, de incerteza
pola ausencia de noticias. Ao coñeceren a aparición dun afogado, estarían
ansiosos por facelo seu, por dárenlle sepultura e permitiren que a chaga
aberta comezase a cicatrizar. Imaxinaba a angustia da familia. Sen corpo
identificado non terían certificado de defunción e, sen este, non había
indemnización do seguro nin paga de viuvez.
Se non aparecía o cadáver, a miseria sentaría xunto á dor no fogar do
desaparecido.
Entendía que o forense non indagase máis, pois todo levaba a pensar
que aquel mariñeiro era o capitán Sousa. Non existira mala fe nin
neglixencia, estaba seguro. Ata tiña a convicción íntima de que, de estar
presente no levantamento, el mesmo instaría o forense a axilizar os trámites
para entregar canto antes o corpo á familia. Tamén el consideraría ridícula
toda esa historia do aparecido, pero a medida que descubría as
circunstancias do asasinato de Xusto Castelo, a dúbida aguilloábao por
dentro cunha punta cada vez máis afiada.

A terceira vez que Carlos lle volveu encher a copa levaba na man un prato
cunhas xoubas fritidas, abertas e sen espiñas, que o inspector non pedira.
—Non se bebe co estómago baleiro —dixo Carlos.
—Grazas.
Leo Caldas gardou o informe e deixou o cartafol pechado no chan,
apoiado nas patas do tallo, mais cando Carlos deu a volta, colocou as
xoubas case en equilibrio nunha esquina da mesa, abriu outra vez o cartafol
e extraeu o resumo preparado por Clara Barcia.
Non recollía o exame do bote auxiliar de Xusto Castelo, pero a axente
confirmáralle por teléfono o exposto polo carpinteiro en Panxón: a data do
naufraxio fora escrita e borrada da chalupa do morto. Os expertos da UIDC
aínda non deran coa palabra que acompañaba á data, mais Caldas non
necesitaba agardar ata que a descifrasen para coñecela.
Comezou a ler o que xa sabía: Xusto Castelo, coñecido como o Rubio,
tiña corenta e dous anos. Estaba solteiro e era veciño de Panxón, porto no
que traballaba como mariñeiro. Vivía só e non tiña parella coñecida. A súa
nai viúva residía coa irmá do falecido e o marido desta nunha casa da
mesma vila. O cuñado do morto levaba dous meses embarcado nun
pesqueiro, na costa occidental de África.
O cadáver aparecera flotando na beira da praia da Madorra o luns pola
mañá. Cando o sacaron do mar vestía un xersei groso sobre unha camisa
branca, pantalón de pana e botas de auga. Ao pescozo levaba unha medalla
de ouro da Virxe do Carme. Nos petos atopárase unha figa, unha bolsa con
sal, varios billetes a medio desfacer e dúas chaves unidas por unha arandela.
O resumo incluía a declaración do home que vira o corpo desde a
estrada e as doutros veciños presentes durante o levantamento. Todos
aseguraban que Xusto Castelo saíra pescar no seu barco a primeira hora do
domingo, aínda que a axente Barcia subliñaba que ningún deles vira partir o
mariñeiro e dubidaba de que a súa intención fose a de pescar se a lonxa
permanecía pechada esa mañá.
Caldas sorriu. Clara Barcia non só era meticulosa ata o extremo, tamén
posuía intuición e sentido común. Alegrábase de contar con ela entre os
seus colaboradores.
A axente recollera de forma concisa o máis relevante da autopsia do
Rubio. Confirmaba a morte por afogamento e diferenciaba os dous golpes
da cabeza, o producido cun obxecto longo na caluga e o máis irregular da
fronte, resultado probable dun impacto contra unha singular rocha.
En canto aos pulsos, destacaba a idea do forense: ao estar a pechadura
baixo os dedos maimiños, non consideraba posible que atase as mans el
mesmo.
 Contactaran os principais provedores de bridas. Só os distribuían dunha
cor especial baixo pedido, e ninguén sabía dun encargo de bridas verdes.
O final do resumo era a listaxe de chamadas realizadas desde o teléfono
do falecido na última semana. Só eran tres, todas elas locais. Dúas á casa da
súa nai. A terceira, realizada o sábado pola tarde, era unha chamada moi
breve á casa dun veciño cuxo nome nada dicía a Clara Barcia. Leo Caldas
con todo, necesitou lelo outra vez. Xusto Castelo falara por teléfono con
Xosé Arias, o seu compañeiro de naufraxio.
—Merda —murmurou.
Mirou a hora. Eran case as dez da noite. Colleu o teléfono móbil e
marcou o número do seu axudante. Estévez respondeu cun gruñido.
—Estás ocupado? —preguntou Caldas.
—Un pouco.
—Xa…
—Chama só para amolar?
—Non, non. É para avisar de que mañá volvemos a Panxón. Recóllesme
á mesma hora ca hoxe?
—Ás sete da mañá? —protestou o aragonés—. Quéreme explicar que
motivo hai para outra madruga como esa?
—Castelo chamou a Xosé Arias a tarde anterior á súa morte. Arias
mentiunos e quero saber por que.
—E ten que sabelo ás sete da mañá?
—Non quero que estea durmindo cando cheguemos.
—Non se preocupe, xefe. Se fai falta, espértollo eu.

Caldas gardou todo no cartafol e levantouse. As xoubas seguían intactas na

esquina da mesa. Recolleu o impermeable no colgadoiro, achegouse á barra,
pagou e despediuse de Carlos. A música seguía sendo o tema de
conversación dos catedráticos cando o inspector abriu a porta do Elixio.
Volveuna pechar e achegouse á mesa que ocupaban.
—Sóavos a «Canción de Solveig»? —preguntou. As catro cabezas
asentiron á vez.
—É de Grieg —falou un.
 —Un dos movementos do Peer Gynt —engadiu outro.
Polo visto, Leo Caldas era o único que non coñecía aquela obra.
—Pero sabedes como é?
Os catedráticos miráronse e un deles comezou a cantaruxar. Axiña, os
catro homes sentados na mesa entoaban a melodía, a mesma música que
asubiara Xusto Castelo ata pouco antes de morrer.
Leo Caldas non a recoñeceu.
Abandonou a taberna.
Na rúa, a choiva marcaba o seu propio compás.
 Soprar. 1. Facer saír aire a presión pola boca tendo os
labios apertados. 2. Ir vento. 3. Inspirar ou suxerir ideas. 4.
Dicir en voz baixa algo que descoñece ou esqueceu.

Leo Caldas colgou o impermeable enchoupado nunha percha sobre a

bañeira e, ao volver ao salón, acendeu a radio cun xesto case mecánico. Na
casa, onde outros achaban abrigo, el atopaba soidade.
Mirou os estantes cheos de discos e preguntouse se a «Canción de
Solveig» estaría nalgún dos que Alba reservara para el.

Había tempo que vía a súa relación coma unha candea que comezara a
derreterse. Sabía que só soprando a lapa lograría conservar un resto de cera,
pero preferiu mantela acesa ata o final. Foi Alba quen a apagou.
Ao día seguinte atopou baleiro o armario, pero moitos dos discos e
libros de Alba permanecían nos andeis do salón. Durante semanas, Leo
Caldas non soubo se fora un esquecemento ou se deixara entornada a porta
ao saír. Un día, ao ir escoitar un disco, recordou unha conversa. Entón
decatouse. Alba deixáralle todo aquilo polo que el, nalgún momento,
mostrara interese.

Non atopou a canción que o Rubio asubiaba todas as sobremesas na casa da

nai, de modo que elixiu un CD de Louis Armstrong e colocouno na cadea
musical.
Aínda daba voltas ás chamadas telefónicas de Xusto Castelo. O rexistro
de números confirmaba que Xosé Arias mentira cando confesou que non se
trataba con el. Mantiñan o contacto, falaran polo menos nunha ocasión.
Fixérano o sábado pola tarde, un día antes de que Castelo morrese. Sería a
última vez?
Rafael Estévez convencérao de que non era necesario chegar a Panxón a
primeira hora. Con todo, estaba ansioso por coñecer os detalles daquela
conversa, por escrutar a expresión do mariñeiro grandón cando descubrise
que estaban ao tanto da súa mentira.
A voz interior da que tanto se fiaba dicíalle que collera a senda correcta.
Bisbáballe que buscase o culpable do asasinato de Castelo na noite do
naufraxio do Xurelo e na suposta morte do capitán Sousa. Caldas estaba
decidido a escoitala.
Deitouse no sofá, abriu o cartafol azul e sacou os recortes de xornal que
o vello cura lle entregara.
A primeira folla tiña data do domingo 22 de decembro de 1996, dous
días despois do naufraxio. Sobre unha fotografía das rochas e outra do porto
de orixe, un titular dicía: «Pesqueiro con base en Panxón afundido preto de
Sálvora».
Caldas leu o texto con atención. Contiña un relato prolixo dos feitos que
refería a colisión do Xurelo contra os cons próximos á illa de Sálvora. Os
tres mariñeiros que alcanzaran a nado terra firme foran trasladados a un
hospital onde, tras varias probas médicas, foron dados de alta.
Un responsable do equipo de rescate lamentaba que o mal tempo
estivese a dificultar a procura do desaparecido, e consideraba unha
imprudencia impropia dun veterano non atender as recomendacións de
buscar abrigo nun porto. En cambio, o patrón doutro barco que pescaba na
zona aseguraba que Sousa lle transmitira por radio a súa intención de
abeirarse, e non acertaba a comprender por que motivo cambiara de
opinión.
A noticia do afundimento destacábase noutros xornais do mesmo día.
En todos se repetía a narración dos feitos e a descrición das condicións
meteorolóxicas adversas. Algúns recollían declaracións dos veciños que
socorreran os náufragos, mais só nun diario atopou o testemuño dun dos
superviventes. Marcos Valverde explicaba como, pese aos esforzos do
capitán por gobernar a nave, o temporal arreboláraos contra as pedras. O
barco desaparecera baixo as ondas en poucos segundos. «Cara a onde se
dirixían?», preguntaba o xornalista. A resposta de Valverde era concisa:
«Cara á casa».
A seguinte páxina que desdobrou xa tiña data do día seguinte, o luns 23.
Correspondía á sección de sucesos dun xornal. Nela coincidían tres
fotografías. Unha mostraba a última gasolineira atracada por dous
motoristas que burlaban a policía desde o verán anterior. Outra imaxe
ilustraba a unha batida veciñal en busca dunha muller desaparecida en
Aguiño tres días antes. A terceira, moito máis grande ca as outras, amosaba
o rostro curtido do capitán Sousa baixo o gorro de la.
Á beira da fotografía, en letras grosas, líase: «Prosegue a procura do
patrón do Xurelo». O texto reflectía como ata a tarde non se puidera pór en
marcha o dispositivo de busca. Participaban no rastrexo dous helicópteros
de Salvamento Marítimo. En cambio, debido ás malas condicións
meteorolóxicas, as embarcacións de vixilancia non puideran saír ao mar.
Os xornais dos días posteriores recollían só informacións breves
referidas á busca do patrón. Unha semana despois do naufraxio, cando xa se
suspendera a devandita busca, aparecera no mar un chaleco salvavidas
pertencente ao Xurelo. Despois, as noticias do barco afundido esvaecéranse
para rexurdir o 28 de xaneiro, cando o cadáver de Antonio Sousa, tras
permanecer máis dun mes na auga, apareceu entre as redes dun pesqueiro
vigués.
Leo Caldas empezou a ler a noticia, mais o esgotamento venceuno e
quedou durmido.
Soñou que nadaba na tormenta e, entre as ondas, a varios metros de
distancia, distinguía o impermeable amarelo dun mariñeiro. «Axúdeme»,
berraba o home, cos ollos espavorecidos, «teño as mans atadas e non podo
nadar». Caldas braceou con todas as súas forzas cara ao mariñeiro pero,
cando chegou á súa altura, este desapareceu baixo a auga.
Espertou sobresaltado, suando como cando de neno nadaba en soños
xunto á farmacéutica afogada no río. Abriu os ollos e mirou o teito. Tiña a
sensación de que un elefante estaba a bradar dentro da casa.
Aínda tardou uns segundos en recoñecer o solo de trompeta. Pareceulle
que Louis Armstrong se ría del cando cantou con voz augardentosa:
«Exactly like you».
 Razón. 1. Facultade de pensar e xulgar. 2. Motivo. 3.
Argumento que se aduce para demostrar algo. 4. Bo xuízo,
aptitude para xulgar e obrar de maneira correcta. 5.
Información.

Espertou cedo, duchouse, vestiuse e camiñou ata a comisaría co cartafol

azul debaixo do brazo e as mans nos petos. Deixara de chover, mais os
farois aínda prendidos iluminaban unha cidade enchoupada pola humidade
da noite.
No despacho, Caldas revisou as notas preparadas por Clara Barcia. Ás
nove e media saíu para tomar café e fumar o primeiro cigarro do día. Ao
volver, entre miradas ao reloxo preguntándose cando se dignaría aparecer
Rafael Estévez, fotocopiou os recortes de prensa para poder devolver os
orixinais ao cura de Panxón. Logo releu o informe do levantamento do
cadáver de Antonio Sousa.
Case sen pensalo, sacou do peto o papel que lle entregara Manuel
Trabazo e marcou o número de teléfono escrito nel. Logo acendeu outro
cigarro con dúas caladas fondas.
—Xerardo Sousa?
—Si.
—Son o inspector Caldas, da comisaría de Vigo.
—Así que se decidiu a chamarme.
—Como?
—O doutor Trabazo avisoume de que lle dera o meu número.
—Ah.
—Pediume que fose amable con vostede. «Menos mal», dixo para si.
—Ten cinco minutos?
—Claro.
 Caldas pensou que quizais, ademais de pedir amabilidade, Trabazo
percorrera parte do camiño por el.
—Informouno o doutor da razón do meu interese en falar con vostede?
—Non —dixo o fillo de Antonio Sousa.
—Sabe que o luns pola mañá apareceu afogado Xusto Castelo?
—Sei.
—Contáronlle as circunstancias da súa morte?
—Non —respondeu, e a Caldas non lle pareceu un «non» cortante,
senón resignado.
—Tiña as mans atadas.
—Xa.
—Sabía iso?
—Algo me dixeron, si. Suicidouse, verdade?
—É posible que non.
—E está investigando quen…?
—Iso é —respondeu Caldas, aliviado ao advertir que o fillo de Sousa ía
facilitarlle as cousas.
Porén, aquela vez a súa percepción fallou.
—E por iso chama?
Leo Caldas buscou no cigarro forzas para non colgar o teléfono.
—Castelo foi ameazado recentemente. Sabíao?
—Non.
—Alguén lle pintou na chalupa unha data, a do naufraxio do barco do
seu pai —explicou Caldas, dubidando que non estivese ao corrente daquilo
—. Xunto á data, apareceu escrita a palabra Asasinos. Sabe quen puido
facelo?
—Non llo sei, non.
—Perdoe que veña remexer neste asunto.
O fillo de Sousa rascou a gorxa.
—Cal era a súa relación con Castelo?
—A miña?
—Si.
—Desde o día en que o meu pai morreu non me volveu mirar aos ollos.
Nin el nin os outros dous. Déronnos o pésame mirando ao chan.
 —Nunca lles contaron o que sucedeu aquela noite?
—Non tiveron valor. Todos calaron. Arias incluso marchou da vila.
—Por que actuarían así?
—Iso non mo ten que preguntar a min, inspector. Fale con Arias ou con
Valverde. Eles están vivos, non si?
Caldas deulle unha chupada ao cigarro para non replicar un «polo de
agora».
—E vostede que cre que ocorreu?
—Só sei que ningún deles moveu un dedo por sacalo da auga. Estaban a
poucos metros da costa, levaban chalecos e puidérono auxiliar, pero
decidiron escapar coma ratas. Foron uns covardes.
Caldas deu unha calada máis.
—Sabe que en Panxón hai veciños que aseguran ter visto o seu pai con
vida?
—Marchei da casa para non oír máis eses contos, inspector. Alí
afogaba. Vese que non fun lonxe de abondo.
Leo Caldas escoitou encollido na butaca negra o relato do fillo de
Sousa. Contoulle que aos dous anos do naufraxio un mariñeiro chegara a
porto dicindo que vira o seu pai navegando a bordo do seu pesqueiro. Desde
aquela, non pasaba un ano sen que alguén asegurase ter tropezado co Xurelo
no mar.
—E vostede que cre?
—Eu non sei que ven, inspector. Mais o Xurelo foi dinamitado e sacado
da auga por partes hai moitos anos. Pódeo comprobar.
O home preferira non mencionar o seu pai e Caldas decidiu non insistir.
Non quixo falar da macana nin obrigalo a recordar a sala de autopsias na
que o recoñecera. Con todo, había outra cuestión á que o fillo de Antonio
Sousa tiña que responder.
—Só unha cousa máis, Xerardo —apurou o cigarro e apagouno no
cinceiro—. Importaríalle dicirme onde estivo vostede a pasada fin de
semana?
—Aquí, en Barcelona, traballando.
—Pódolle preguntar onde?
—Son técnico de son, traballo na radio —explicou—. Coma vostede.
Ás dez chegou Rafael Estévez. Traía o rostro tan iluminado coma se o
comisario Soto acabase de pedirlle que acudise ao calabozo para reducir a
un arrestado demasiado impetuoso.
—Non iamos a Panxón? —preguntou.
Caldas asentiu e recolleu o impermeable.
Montou no coche, baixou uns centímetros a ventá e pechou os ollos.
Pensaba no fillo de Antonio Sousa, na súa dor, no ambiente da vila que o
abafara ata facelo fuxir e no traballo na emisora que o situaba lonxe de
Panxón no momento do crime.
 Estrañar. 1. Producir ou sentir asombro ou sorpresa. 2.
Sentir pesadume pola falta de alguén.

O cheiro da baixamar apoderárase da vila cando saíron do coche. Logo de

preguntar a varios veciños, localizaron a vivenda de Xosé Arias. A casa de
dúas plantas do mariñeiro pechaba unha canella estreita. Leo Caldas
chamou varias veces ao timbre, pero ninguén atendeu a porta.
—Ves como tiñamos que vir antes? —protestou—. Logo dunha noite
pescando calquera o esperta.
—Déixeme a min —dixo Estévez, retirando ao inspector co brazo e
premendo o timbre co polgar de xeito insistente.
Ao non obter resposta, apoiou unha orella na madeira tratando de
percibir algún son no interior que delatase movemento. Non debeu de oír
nada, pois comezou a petar na porta, primeiro cos cotobelos e logo coa
palma da man.
Estévez fora quen insistira en que acudisen a Panxón máis tarde. De
chegar a primeira hora, como propuxera Caldas, atoparían a Arias na lonxa.
Agora, os remorsos facían os golpes do aragonés cada vez máis violentos.
—Déixao, Rafa —pediulle Caldas, recordando o estado en que deixara
a porta do alpendre de Xusto Castelo—. Xa volveremos máis tarde.
O aragonés asentiu e achegouse ao inspector maldicindo en voz baixa.
De súpeto, como impulsado por un resorte, botou a correr cara á porta e
propinoulle unha patada que a piques estivo de arrincala de raíz das
bisagras.
—Arias, abra a porta, policía! —voceou furibundo, mentres golpeaba a
madeira co puño pechado.
O inspector tivo que empregarse a fondo para apartalo.
 —Ti non estás ben da cabeza —díxolle, convencido de que tiña que
haber ácido lisérxico conectando ás neuronas do aragonés.
Comprobou con alivio que a porta continuaba no sitio, aínda que unha
fendedura na madeira revelaba o lugar da patada.
—Xa non o quere espertar?
Sen saber que contestar, o inspector guindou os brazos ao aire e
levantou a cabeza. Topou cunha muller no balcón dunha casa veciña. Tiña o
pelo cuberto por un casco de rolos e seguía con mirada atenta o aragonés.
O inspector pasou a vista polas demais fiestras, mais só a señora dos
rolos estaba asomada á canella. Con semellante escándalo estrañoulle non
ver unha multitude amoreada nas terrazas.
—Vive aí Xosé Arias? —preguntou, sinalando a porta do fondo.
—Vive —confirmou a muller movendo lixeiramente os rolos.
—Sabe se está na casa?
—Supoño que non —dixo e, antes de perderse no interior da súa
vivenda, engadiu—. Xordo non é.

Caldas decidiu visitar a Alicia Castelo. Talvez ela coñecese o motivo polo
que o seu irmán telefonara a Arias a tarde anterior á súa morte.
Cando chamaron á porta abriulles unha muller maior. Movíase con
demasiada axilidade para tratarse da nai inválida do mariñeiro morto.
—Queriamos ver a Alicia Castelo.
—Alicia non está —dixo a muller—. Estamos a súa nai e mais eu.
—Sabe onde poderiamos atopala? A muller asentiu con gravidade.
—No cemiterio.

Estévez detivo o coche fronte á reixa. A través dela podíanse ver as cruces
de pedra escura aliñadas sobre os muros.
—Que bonitos son aquí os cemiterios —murmurou o aragonés, e Caldas
asentiu. Non era a primeira vez que o seu axudante admiraba en voz alta os
camposantos galegos.
 Antes de entrar, Caldas contemplou a paisaxe que conformaban as casas
que se aglomeraban desde a aba daquel promontorio ata o mar.
Custaba imaxinar que aquela superficie estivese algunha vez cuberta de
area, que as dunas de Gaifar se internasen varios centos de metros cara ao
interior. Así fora a paisaxe durante séculos, ata que alguén autorizou a súa
urbanización e as dunas foron enterradas baixo as casas dos veraneantes,
reducidas por un cinto de cemento a unha lingua de area tan estreita que no
inverno desaparecía baixo a preamar.

O cemiterio de Panxón tiña un corredor angosto a cada lado da avenida

central. As familias máis podentes exhibían panteóns decorados con
esculturas, pero a maior parte dos mortos descansaban en nichos colocados
uns sobre os outros nas paredes de pedra. Formaban pequenas columnas de
cinco sartegos cubertos por un telladiño baixo o que figuraban os nomes das
familias. Enriba estaban as cruces.
As flores caídas no chan indicaban o camiño que collera o cortexo a
tarde anterior, e Caldas e Estévez seguírono por un dos corredores laterais.
Algunhas das sepulturas amosaban, xunto ao nome e as datas de
nacemento e defunción, unha fotografía dos falecidos. En case todos os
retratos figuraban homes e mulleres anciáns, e Caldas tivo a certeza de que
ningún deles elixiría esa imaxe como recordo da súa vida.
Máis adiante, nun dos letreiros colocados baixo as cruces, leu «Familia
Trabazo». Un dos nichos estaba baleiro, e Caldas engurrou o rostro
pensando en Capitáns intrépidos e en Manuel o Portugués.
Seguindo o rastro das flores, antes de chegaren aos chanzos que
conducían á plataforma inferior do cemiterio, deixaron á esquerda un
pequeno recuncho de herba no que estaban cravadas varias cruces
rudimentarias.
—Baixo esas cruces están os mariñeiros sen nome que o mar arrastrou
ata a praia —dixo o inspector—. A xente da vila recolle os afogados e
entérraos aquí.
—Como o sabe?
—Contoumo un amigo.
Alicia Castelo estaba agachada, colocando flores nun nicho sen lápida. Ía
vestida de negro, coma o día anterior, e, igual ca entón, levaba o pelo louro
suxeito nunha cola de cabalo.
Saudáronse e Alicia explicoulles que, aínda que ata o día seguinte non
colocarían a lápida, a súa nai pedíralle que arranxase a tumba do seu irmán.
—Encargámola branca, como a do meu pai —bisbou sinalando outro
nicho máis arriba tamén decorado con flores frescas.
Contoulles que o seu home seguía en Namibia. Levaba case tres meses
embarcado. Remataba a marea a semana seguinte. Entón viría e quedaría en
terra polo menos un mes.
—Aínda que estivese aquí pouco podería facer —afirmou.
—Xa…
—Veñen para falar comigo? —preguntou a mestra.
—Si.
Os seus ollos azuis ilumináronse.
—Xa saben quen o matou?
—Aínda non —dixo Leo Caldas—. Pero recorda que nos contou que
non se trataba cos outros mariñeiros do Xurelo?
—Claro.
—Pois o seu irmán telefonou a un deles a véspera da súa morte. De
feito, foi a última chamada que realizou.
—A un dos seus compañeiros do Xurelo? —preguntou, estrañada—. A
quen?
—A Xosé Arias.
—O meu irmán? —o seu rostro era a viva imaxe da incredulidade.
—Si. Revisamos as chamadas realizadas desde o seu teléfono. A última
foi ao domicilio de Arias. Pensabamos que quizais vostede soubese para
que o chamou.
Alicia Castelo tapou cunha man a boca entreaberta.
—Non…, non o sei —balbuciu—. Falaron con el? Caldas mirou a
Estévez.
—Non —dixo—, aínda non tivemos oportunidade.
Volvían camiñando cara ao coche cando Rafael Estévez detivo o paso e
sinalou unha das lápidas.
Leo Caldas leu a inscrición en branco sobre o mármore escuro.
«Antonio Sousa Castro, Capitán de barco, 4/7/1933-20/12/1996». Non
había fotografía, nin máis crisantemos ca unha lata enferruxada.
—Aí ten o seu capitán —comentou Estévez.
—Si —dixo Caldas—, é posible.
 Esperar. 1. Ter a esperanza de que algo suceda. 2.
Permanecer nun lugar onde se cre ou se sabe que sucederá
algo. 3. Deterse nunha acción, para reflexionar sobre ela e
actuar doutra maneira ou deixar de actuar.

No Refuxio do Pescador catro mariñeiros xogaban ao dominó nunha das

mesas de mármore, xunto á fiestra. Viran a Xosé Arias a primeira hora, na
lonxa, mais non despois. Como o barco continuaba amarrado na boia, os
xogadores supoñían que estaría a descansar na casa.
Logo de tomar un café, os policías saíron á rúa. Viron o ceo gris
reflectido no mar e as nasas de Xusto Castelo varadas sobre o espigón.
Aínda non tiñan noticias do barco.
Camiñaron entre as casas da vila ata á canella estreita. Sen necesidade
de achegarse, distinguiron a pegada do pé de Estévez decorando a porta de
madeira maciza da casa de Arias. Chamaron ao timbre varias veces. Non
houbo resposta.
Xa marchaban cando oíron abrirse unha porta e viron unha muller
saíndo da casa contigua á do mariñeiro.
—Estamos buscando a Xosé Arias, o seu veciño, —díxolle Caldas
cando a muller pasou camiñando xunto a eles.
—Xa o sei —respondeu, e Caldas recoñeceu a muller que os observara
desde a fiestra. Xa non levaba rolos na cabeza, mais continuaba mirando a
Estévez con ollos desconfiados.
—Saíu cedo —engadiu.
—Sabe onde foi?
A muller non contestou.
—Son realmente da policía?
Caldas amosoulle a placa.
 —Son o inspector Caldas.
—Vostede é o que fala pola radio? —preguntou ela—. O amigo do
doutor Trabazo?
Caldas estaba sorprendido pola velocidade coa que circulaban as
noticias.
—Aquí non hai veciño que non lle queira ben ao doutor —dixo ela—.
Pero, claro, xubilouse. Tería que ver o que trouxeron no sitio del.
—Non están contentos?
—Simpático é —asegurou—, pero Deus garde a un enfermo de caer nas
súas mans.
—Vaia… —sorriu Caldas—. Creo que Arias leva pouco tempo na vila,
non?
O rostro da muller cambiou.
—A min non me gusta falar.
—Xa o sei —dixo Leo Caldas, e soubo que era o momento de escoitar.

A muller falou da volta do seu veciño de Escocia, onde emigrara despois do

afundimento do barco. Dicíase que deixara familia alí, mais ninguén o sabía
con certeza. Arias era un home calado. A ela non lle importaba. El
tampouco a molestaba con ruídos por máis que volvese cedo de traballar, e
xa non bebía como antes de marchar. A escocesa debeu de domealo. Os días
libres saía xogar unha partida a un bar do porto ou ficaba na casa vendo a
televisión.
—Recibía visitas? —interesouse Caldas.
—Ultimamente máis —dixo, enigmática, e calou.
—Máis?
—A min non me gustan as rexoubas —empezou, dándose importancia
—, pero ás veces viña xente.
—Quen?
—Xa sabe…
Caldas decidiu formular a pregunta de forma directa:
—O Rubio?
 —Como? —a muller mirou sobresaltada cara á porta de Arias e logo á
entrada estreita da canella. Non era aquela a pregunta que esperaba.
—Viña Xusto Castelo por aquí? —repetiu Caldas.
A veciña de Xosé Arias era consciente de que falara de máis. Metérase
ela soa na rateira e agora recuaba buscando un oco para fuxir.
—Non me lembro.
Caldas cortoulle a retirada:
—Cando?
A muller volveu vixiar a entrada da rúa e logo mirou a Estévez. O
aragonés mantíñase en segundo plano, mais a súa presenza intimidábaa.
—Ninguén vai saber que falamos con vostede —dixo Leo Caldas.
—Non é que eu queira meterme —escusouse ela unha vez máis.
—Xa o sei. Pode estar tranquila —dixo con suavidade o inspector antes
de volver á carga—. Viu a Xusto Castelo?
—Unha vez —concedeu finalmente.
—Cando foi iso?
—O venres ou o sábado, non recordo ben.
—Da semana pasada?
—Si.
—Estivo na casa de Arias? A muller asentiu.
—Estiveron falando unha miga, non moito. Despois o Rubio marchou.
—Puido oír o que falaron?
—O Rubio entrou repetindo que non aguantaba máis.
—E Arias, que respondía? Encolleu os ombreiros.
—Pecharon a porta.
—Canto tempo estivo dentro?
—Non o sei —dubidou—. Cinco ou dez minutos.
—Xa… —dixo Caldas pensativo, e a muller engadiu:
—Dáme pena, sabe?
—Quen?
—O Rubio, era un bo rapaz. Hai que estar moi desesperado para facer
algo así.
Caldas asentiu.
 —E el tamén ten que estar morto de medo —engadiu a muller,
sinalando a casa do seu veciño—. Xa saberá o que contan, ao Rubio
estábano asustando.
—Si.
—Igual el é o seguinte, Deus non o queira.
O rostro da muller transformouse de súpeto.
Repetiu que non lle gustaba falar, zafouse dos policías, camiñou con
paso apresurado cara á entrada da canella, e levantou a cabeza para saudar a
Xosé Arias ao cruzarse con el.
 Sorprender. 1. Descubrir a alguén nunha situación en
que non lle gustaría ser visto. 2. Sentir unha grande
admiración. 3. Coller desprevido a alguén. 4. Producir
sorpresa.

—Non sei de que me falan —dixo Arias coa voz xurdida dunha cova.
Sostiña varias bolsas de supermercado en cada man.
—Mentiume —insistiu Caldas—. Aseguroume que non falara con
Castelo desde hai anos.
—Porque é certo —gruñiu, pousando as bolsas no chan.
Leo Caldas agradeceu a compañía de Estévez. Aquela rúa estreita non
era un bo lugar para incomodar a un home do tamaño do mariñeiro.
—Sabemos que falou con el.
Arias volveuse cara a entrada da canella pola que desaparecera a súa
veciña, e Caldas pensou que, de continuar alí, a muller caería fulminada no
chan.
—Temos a relación das chamadas de Castelo. Sabe cal foi o último
número ao que chamou?
—Como o vou saber?
—O seu —dixo Caldas, mirándoo aos ollos—. Chamouno o sábado
pola tarde, a véspera da súa morte.
—A min?
Caldas imaxinaba que, ao verse sorprendido nunha mentira, desviaría a
mirada ou faría algún xesto esquivo. Pero Arias parecía estrañado.
—Non é seu este número? —preguntou Caldas citando as cifras unha
atrás doutra, por se houbese un erro.
Cando Arias confirmou que se trataba do seu teléfono, engadiu:
 —Recorda agora a chamada do sábado pola tarde? Arias baixou a
cabeza.
—Podo preguntarlle para que o chamou? Se non se trataban en persoa
como explica que o telefonase?
O mariñeiro seguiu uns segundos coa mirada no pavimento, e Caldas
pensou no seu programa de radio, na música que o imbécil de Losada
teimaba en facer soar mentres reflexionaba.
—O Rubio perdera unha defensa no mar —dixo por fin o mariñeiro—.
Chamou para preguntarme se a atopara.
—Unha que?
—Unha defensa —repetiu o mariñeiro—, unha boia das que protexen os
barcos. Ás veces caen.
—E por que non mo dixo cando lle preguntei se falara con el?
Arias agachouse para recoller as bolsas.
—Esqueceume.

Deixaran atrás Monteferro cando as primeiras pingas mollaron o parabrisas

do coche. Ao principio foi só unha choiva suave, mais axiña se converteu
nunha forte chaparrada. Algunhas pingas entraban pola físgoa aberta na
ventá do inspector.
—Mentiunos —dixo Rafael Estévez.
—Xa o sei.
—E por que non mencionou a visita de Castelo?
—E comprometer a veciña? —Leo Caldas chascou a lingua—.
Ademais, poríanos calquera escusa, como fixo coa chamada.
—Iso si.
O inspector recostouse no asento e lembrou a frase que disque a veciña
lle escoitara a Castelo. «Non aguanto máis», repetía o Rubio ao entrar na
casa. O camareiro do Refuxio do Pescador escoitara unha expresión similar
o sábado pola tarde. «Vou terminar con todo», murmurara Castelo logo de
apurar unha copa. Agora aquelas frases rebulían na mente do inspector. Que
producira en Castelo ese estado de angustia?
 As pintadas na chalana, os amuletos atopados entre as súas roupas e a
visita desesperada ao seu antigo compañeiro de naufraxio apuntaban nunha
soa dirección, na mesma que sinalaban a marca na cabeza do Rubio e o
temor debuxado nos rostros de Xosé Arias e Marcos Valverde.

A chuvieira pasara e o limpaparabrisas podía descansar varios segundos

antes de varrer a auga. Cando Caldas abriu os ollos, viu, á esquerda, as
cristas das ondas salpicando de branco o gris intenso do mar. Preguntábase
onde iría a embarcación de Castelo. Alguén tivo que achegarse desde outro
barco para matalo, pero que sucedera co do Rubio?
Mirou á fronte, á cidade de Vigo deitada sobre a ría coma unha mancha.
Primeiro as casas baixas, a continuación os edificios altos do barrio de Coia
e, máis aló, o resto da cidade desordenada nas ladeiras, coa silueta do
hospital elevándose sobre as demais edificacións cerca do monte do Castro.
Leo Caldas pechou os ollos de novo e os seus pensamentos voaron do
barco de Xusto Castelo ao cuarto 211 daquel rañaceos, ata o brazo escuálido
do tío Alberte e a máscara verde que lle permitía respirar.
 Estévez saíra comer, e Leo Caldas, logo de pasar media
hora tratando de poñer os pensamentos en orde na butaca,
colleu o caderno de tapas negras e levantouse. Sabía que a
súa cabeza se comportaba con máis lucidez deambulando
entre a xente ca ao abeiro do despacho.

O inspector baixou desde a comisaría aos xardíns de Montero Ríos e

camiñou xunto ao mar ata a punta do peirao que protexía os barcos no porto
deportivo. O vento limpara de nubes a ría e algúns veleiros xa estaban
dispostos a gozar da primeira tarde de sol en días.
Pensou na muller de Valverde. Estaría sorrindo tras da cristaleira.
Acendeu un cigarro e asomouse á ría sobre o muro, xunto a un pescador que
tendía unha cana ao mar. Viu, abaixo, a escuma que se formaba na auga
xunto ao formigón, e imaxinou a Castelo tratando de nadar coas mans
amarradas igual ca o home vestido de amarelo que o chamara a berros no
soño da noite anterior. Preguntábase se a brida verde fora para impedirlle
nadar ou se non había máis intención ca simular un suicidio. Nese caso,
calquera persoa involucrada no seu asasinato esforzaríase por airear a
angustia que atormentaba ao Rubio. Xosé Arias, en cambio, tratara de
escondela. Que podía producir tanto temor nun mangallón coma el?
Caldas percorreu o espigón de volta. Un barco mercante pasou facendo
soar unha sirena monocorde, como a existencia de Xusto Castelo. A única
disonancia na vida daquel mariñeiro solitario radicaba nas pintadas no bote,
pero estas remontábanse a máis de doce anos atrás, ao naufraxio do Xurelo.
Leo Caldas non cría nas casualidades. Tiña o convencemento de que ambos
os feitos estaban relacionados. O temor que enchera de amuletos os petos de
Castelo estaba tamén nos rostros dos seus antigos compañeiros. Por que se
negaban a falar? Crerían posible eles tamén que Antonio Sousa seguise
vivo? Talvez alguén estivese a vingar o capitán. Pero quen? E por que
agora, tanto tempo despois? Sentiu que aínda estaba lonxe de descubrilo.
Xa pasaran cinco días desde a morte do Rubio. Se non avanzaba rápido na
investigación quizais nunca chegase a coñecer a verdade.

O inspector seguía facendo conxecturas cando na rúa Cánovas del Castillo

se cruzou con ducias de turistas acabados de desembarcar no peirao de
transatlánticos. Uns acudían aos postos das ostreiras no mercado da Pedra,
outros ás tendas do novo centro comercial, levantado coma un parche
escuro no ollo da cidade que miraba ao mar.
Antes de chegar ás arcadas da ribeira, torceu pola rúa Real e subiu polo
casco vello. Manuel Trabazo tiña razón. Antes apenas facían casas feas.
Consultou a hora. A camiñada deixáralle pouco tempo para comer.
Entrou nunha tasca, pediu un bocadillo de xamón asado e unha copa de
branco, e sentou na barra pensando en Estévez. Imaxinouno devorando
ensaladas en calquera lugar próximo.
Despois do café saíu e camiñou pola rúa da Palma xunto á concatedral.
Por unha canella lateral viu os camareiros dos bares da Praza da
Constitución montando as mesas das terrazas. Coma un animal que estiraba
os ósos tras un sono prolongado, a cidade desentumecíase baixo o sol.
Ao chegar ao portal da emisora, Leo Caldas saudou o conserxe e mirou
o reloxo. Non pretendía entrar no estudio antes do necesario e acendeu
outro cigarro só para ter unha escusa e quedar na rúa ata o último momento.
Coas primeiras badaladas da campá da concatedral, apagou o cigarro e
subiu as escaleiras. Camiñando polo corredor oíu a sintonía que anunciaba
Patrulla nas ondas. Asomouse ao control e saudou coa man a Rebeca e o
técnico de son.
—Non veu o oínte do martes —informouno Rebeca.
—Quen?
—O dos controis de alcoholemia, non te lembras? Quedou en pasar
hoxe por aquí para que o acompañases á policía municipal.
Xa non se acordaba.
—Ah.
Ao outro lado do cristal, Santiago Losada, sentado tras o micrófono,
sinalou o reloxo facendo espaventos.
 —Chegas tarde —saudouno, cando entrou no estudio.
—Coma sempre —respondeu Caldas, e sentou na cadeira máis próxima
á fiestra. Desconectou o teléfono móbil e deixouno enriba da mesa, a carón
do caderno aberto.
Como formando parte dun ritual, a sintonía fíxose máis débil, a luz
vermella do estudio acendeuse e Santiago Losada afectou a voz:
—Queridos oíntes, con todos vós… Patrulla nas ondas. O espazo onde
a voz da cidadanía se cruza coa da orde pública cun só fin: mellorar a
convivencia na nosa cidade.
Leo Caldas podía recitar de memoria a restra de parvadas que
remataban presentándoo á audiencia coma se fose un boxeador.
—Hoxe está connosco o terror da delincuencia, o defensor implacable
do bo cidadán, o gardián temible das nosas rúas, o patrulleiro, o inspector
Leo Caldas. Boas tardes, inspector.
—Boas tardes.
—O inspector achégase aos micrófonos de Onda Vigo para poñerse á
túa disposición, benquerido oínte, nesta Patrulla nas ondas que preparamos
hoxe para ti.
Losada levantou unha man e, con ela, subiu o volume da sintonía.
Caldas volveuse cara á ventá.
Os xardineiros aproveitaban a tregua concedida pola choiva para varrer
as follas caídas na Alameda e os nenos volvían correr detrás das pombas.
Só colocou os cascos cando Rebeca alzou desde o control o letreiro co
nome do primeiro oínte e Losada deulle paso en antena.
—Ricardo, boas tardes. Aquí ten a Leo Caldas, o patrulleiro das ondas.
Ricardo foi ao gran:
—Chamo porque os meus veciños de arriba molestan pola noite…
Quería saber se se pode facer algo.
—Como molestan? —preguntou Losada.
—Xa saben…
—Non, non sabemos, a audiencia non o sabe —corrixiuno o locutor coa
súa voz artificial—. Cóntelle á cidade de Vigo que molestias lle causan eses
veciños.
—Pois xa saben… Ruídos.
 —Que clase de ruídos? —insistiu Santiago Losada, e Caldas
preguntouse para que o necesitaba no programa se apenas lle permitía falar.
—Son moi fogosos —explicou o oínte.
—Como?
—Levan pouco tempo xuntos e, claro, enténdese que se queiran
coñecer. Pero unha cousa é coñecerse e outra estar berrando toda a noite.
Levamos así case tres semanas.
—Un asunto idóneo para un home como o inspector Leo Caldas —
sorriu Losada—. A ver que ten que dicir respecto diso o patrulleiro das
ondas.
«Cínico» dixo o inspector para si.
Ía responderlle ao oínte cando a man de Santiago Losada ergueuse e nos
auriculares comezou soar a mesma melodía do día anterior. Caldas abriu os
brazos. Como podía pretender Losada que alguén pensase en algo coherente
con aquela música de fondo?
O locutor achegou a boca ao micrófono e baixou a man lentamente.
—E ben, inspector?
—Non creo que se poida facer nada —dixo Caldas. Pero Santiago
Losada non ía deixar escapar con facilidade unha chamada como aquela.
—Non existe unha ordenanza que limita os ruídos? —preguntou.
—Non para esa clase de ruídos. Os seus veciños están na súa casa, non
é certo, Ricardo?
—Na casa dela, si —dixo o oínte.
—Entón pouco se pode facer.
—Pero berran para molestar —insistiu Ricardo.
—Talvez iso cambie as cousas —interveu Losada movendo a man para
que o técnico fixese soar de novo a melodía que semellaba sacada duns
debuxos animados.
Caldas esixiulle cun espavento que baixase a man e a música, pero
Losada aínda mantivo o brazo en alto uns segundos máis.
—Cambia as cousas que berren para molestar, inspector? —volveu
preguntar.
Que agardaba o parvo de Losada? Seica pretendía que enviase a uns
axentes ao dormitorio da parella para medir os decibelios?
 —Eu tamén fun un casado recente, señor patrulleiro —o tal Ricardo non
se daba por vencido—. E asegúrolle que esa moza berra para amolar. É
imposible que sexa por outra razón.
—Xa…
Por resolver a conversación, Caldas pediulle ao oínte que deixase os
seus datos fóra de antena e comprometeuse a consultar o asunto coa policía
municipal.
No seu caderno de tapas negras escribiu:
«Municipais un, Leo cero».

As seguintes tres chamadas tiñan relación con problemas relacionados co

tráfico; o quinto oínte denunciou a escasa iluminación nas rúas próximas ao
seu domicilio; o sexto foi un seareiro de fútbol indignado polo marcha do
Celta; logo chamou un home que perdera o can…
«Municipais once, Celta un, Leo cero», podía lerse no caderno ao
finalizar o programa.
Caldas non ofrecera solucións a ningún dos oíntes pero, como cada vez
que quedaba calado Losada levantaba a man e soaba aquela condenada
melodía, falara máis ca noutras ocasións.
Retirou os auriculares.
—Cal é esa música que pos antes das miñas respostas?
—Chámase «Promenade» ou «Walking the dog».
—Das dúas formas?
Santiago Losada asentiu.
—É de Gershwin.
—E non recordas que che pedín que non a puxeses máis?
—A min paréceme que queda ben.
Leo Caldas recolleu o teléfono da mesa e púxose de pé.
—A min paréceme que non.
—Pois todo o mundo di que lle encanta.
—Quen é todo o mundo?
—Non sei, Leo —o locutor sinalou a fiestra que daba á Alameda—.
Todo o mundo. Ti non saes á rúa?
 Caldas non contestou. Pechou o caderno e dirixiuse á porta do estudio.
—Ademais, esa é unha melodía que encaixa á perfección co que
buscamos, Leo.
O inspector volveuse.
—O que buscamos? Quéresme explicar que carallo é o que buscamos?
Ademais, dáme igual o que busquemos. Non quero que a poñas máis. Non
mentres eu estea en antena.
—Recórdoche que eu son o director do programa.
—Ti o que es é un idiota.
Caldas saíu do estudio e despediuse de Rebeca cun aceno da man. Ao
baixar as escaleiras o conserxe saíulle ao paso.
—Veu un home velo, inspector.
«Merda» —dixo para si ao lembrar o tipo dos controis de alcoholemia.
—Onde está?
—Liscou.
—Onde foi?
—Non o sei. Cando lle dixen que non podía subir, marchou.
—Non o deixou subir?
—Claro que non —dixo o conserxe—. Estaba bébedo.

O sol deitábase tras os edificios do casco vello tinguindo o ceo de laranxa,

coma o cadro de Lodeiro pendurado na parede do Elixio. Caldas botou a
andar cara á comisaría e acendeu o teléfono móbil. Iluminouse pouco
despois co aviso dunha chamada perdida.
Leu dúas veces o nome na pantalla. «Alba». Alba? Para que chamaría
despois de tanto tempo? Quedou parado no medio da beirarrúa co teléfono
na man, mirándoo, sen atreverse o marcar. Díxose que ela chamaría outra
vez se fose algo importante e seguiu camiñando, maldicindo polo baixo a
Losada e o seu absurdo programa de radio. Por que tería que ter o teléfono
apagado xusto cando Alba chamaba?
Aos poucos pasos detívose en seco e marcou un número.
—Si?
—Tes apuntado a Santiago Losada no libro de idiotas?
 —O locutor? —preguntou o pai—. Por suposto.
Cun suspiro de alivio, Leo Caldas gardou o teléfono no peto do pantalón
e, pensando en Alba, dirixiuse á comisaría.
 Pasou a tarde sentado no despacho, coa porta de cristal
pechada e o teléfono móbil enriba da mesa. Volveu falar co
pai e prometeulle acudir ao día seguinte ao hospital. Tamén
abriu varias veces o cartafol azul coa documentación do caso
Castelo, pero apenas lograba concentrarse no que lía.
Ocorréuselle solicitar unha orde ao xuíz que lles permitise
abrir a tumba do capitán Sousa. Non atopaba outro xeito de
verificar se fora en realidade Sousa o afogado aparecido entre
as redes do pesqueiro.

A última hora recibiu a visita do comisario Soto para quitarlle a idea da

cabeza.
—Algún sospeitoso? —preguntou despois de que Caldas lle contase
algúns pormenores do caso.
—Non.
—Nada?
—Pouco…
—Pouco?
—Hai un tal Antonio Sousa que pode ter algo que ver.
Non soubo ben por que o dixo.
—Onde está? —preguntou Soto.
Silencio.
A porta abriuse e Estévez uniuse á conversación.
—Sabes ti onde está ese Sousa? —preguntoulle o comisario ao
aragonés.
—Nunha caixa de piñeiro desde hai máis de doce anos.
—Ese é o sospeitoso?
—Tanto coma sospeitoso… —sorriu Estévez. Soto volveuse cara ao
inspector.
—Que carallo che pasa, Leo? —exclamou antes de marchar—. Ata
Estévez ve que iso é un disparate.
Cando quedaron sós, o inspector preguntou:
—Viñeches soamente para poñerme en ridículo?
—Desculpe.
—Dá igual —bisbou Leo Caldas volvendo ao contido do cartafol—.
Dime.
—Mentres estaba na radio chamou Clara Barcia. Polo visto, un
mergullador que facía pesca submarina atopou un barco afundido. Podería
ser o de Castelo. Van tratar de izalo esta tarde.
—Onde estaba?
—Non estou seguro. Quere que nos acheguemos ata alí?
Caldas marcou o número de Clara Barcia. Como non respondeu,
deixoulle unha mensaxe no contestador. Cando colgou, Estévez asubiaba a
melodía de Gershwin.
—Que asubías?
—Perdoe. É moi apegadiza.
Non podía ser.
—Escoitaches o programa?
—Igual que sempre.
Estévez estaba aínda peor da cabeza do que pensaba. Non tiña suficiente
con velo acotío na comisaría?
—Acendes a radio para oír Patrulla nas ondas?
—Non fai falta, xefe. Olga conecta o programa ao fío musical.
—Como?
—Non o sabía?
Caldas deixouse caer na butaca mirando ao teito. Necesitaba descansar.
—Entón, imos ver o barco ou non? —insistiu Estévez.
—Mellor imos mañá.
Rafael Estévez levouno ao concello no coche e Caldas entregou na
policía municipal as queixas recibidas durante o programa. Logo baixou
camiñando ata o Elixio e, deixando o teléfono á vista sobre a barra, pediu
un viño branco. Co segundo, Carlos ofreceulle unhas croquetas de xamón.
 Os catedráticos xa estaban ao corrente de que a canción de Gershwin se
titulaba de dúas maneiras diferentes.
Cando case unha hora despois Leo Caldas marchou da taberna, alguén
no interior da taberna aínda asubiaba a condenada melodía.

Ao chegar á casa acendeu a radio e deitouse no sofá. Estaba dando

toqueadas cando o timbre do seu teléfono móbil fíxoo pórse de pé dun
brinco.
—Si?
—Acabo de escoitar a súa mensaxe, inspector. É tarde?
Caldas estivo a piques de colgar.
—Non te preocupes, Clara. Sacastes o barco da auga?
—Si, pero non creo que atopemos nada útil —escusouse a axente da
UIDC.
Caldas tampouco esperaba achar pegadas nun barco que levaba varios
días no fondo do mar.
—Estades seguros polo menos de que é o barco de Castelo?
—Si, claro.
—Onde estaba?
—Afundido xunto ao faro de Punta Lameda, en Monteferro. Sabe onde
é?
—Está preto da praia onde apareceu o corpo?
—Non, non. O barco estaba no outro lado do monte, pegado ás rochas
—dixo a axente Barcia—. Tiña un buraco no casco e varias pedras pesadas
sobre a cuberta. Quen o afundiu quixo ter a seguridade de que quedaba
oculto baixo o mar.
Cando colgou, Caldas volveu estomballarse no sofá. Algo non cadraba
na suposición de Clara Barcia. Por que deixaran o barco tan preto da costa
se non querían que aparecese? Por que non o afundiran en mar aberto?
Pensando niso foise durmindo, observando o teléfono móbil colocado
sobre a mesa coma se puidese facelo soar coa mirada.
 Ronsel. 1. Rastro que queda na superficie da auga cando
algo esvara sobre ela. 2. Rastro que deixa un corpo en
movemento. 3. Pegada que deixa unha cousa ou un suceso.

Pola mañá espiuse, meteuse na ducha e, cos ollos pechados baixo o chorro
de auga quente, agachouse a recoller da repisa a folla de afeitar. Gustáballe
afeitarse na ducha, sen necesidade de xabón nin espello. Abondáballe con
pasar a palma da man a contrapelo para comprobar se quedaba algunha
zona por rasurar. Só deixara de afeitarse así durante unhas poucas semanas,
despois de que Alba lle regalase unha máquina eléctrica á que nunca se
afixo.
Ao terminar, devolveu a folla ao sitio e enxaboouse concienciudamente.
Estaba cuberto de escuma cando oíu o timbre agudo do teléfono.
Só unha persoa podía chamar tan de mañá.
Saíu da bañeira ás présas, deixando un ronsel branco no chan, un rego
de burbullas que o seguiu desde o cuarto de baño ata á mesa baixa do salón.
—Si?
—Leo, son eu.
—Quen? —dixo, sentíndose ridículo ao preguntar.
—Eu, Alba —respondeu ela, coma se fixese falta a aclaración.
—Ah, ola.
—Desculpa que chame tan cedo.
Os dous sabían que non era tan cedo.
—Non importa.
—Souben o do teu tío —dixo—. Como está?
A voz soaba como se non deixase de oíla un só día.
—Regular.
—E o teu pai?
 —Vai indo…
—Daraslle un bico da miña parte?
—Claro —bisbou.
—E ti como estás, Leo?
«Mal, estou mal» —pensou.
—Ben —dixo en cambio—. E ti?
—Ben…, tamén.
Cando se despediron, sacudiu a auga do teléfono e deixouno boca
abaixo enriba dun xornal.
Logo volveu á ducha coa sensación de que viña de perdela para sempre,
como a escuma que lle escorregara polo corpo ata formar unha poza no
chan.
 Pista. 1. Indicio ou sinal que axuda a descubrir algo. 2.
Sinal ou marca que deixa un animal, persoa, vehículo, etc.,
por onde pasa. 3. Camiño sen asfaltar polo que poden
circular vehículos.

Monteferro era o último espazo costeiro virxe na banda sur da ría de Vigo.
Como por milagre, resistira o asedio urbanístico e, por máis que houbese
numerosas casas baixas no istmo que o unía a terra, os acantilados aínda
rodeaban un promontorio verde. No cumio levantábase un monumento de
pedra de vinte e cinco metros de altura, un monólito en honor dos
navegantes mortos no mar.
Por terceira vez en poucos días tomaron a estrada que, desde Panxón,
conducía a Monteferro. Nesta ocasión non se desviaron á esquerda, polo
camiño estreito que desembocaba na vivenda rectangular de Marcos
Valverde, senón que continuaron á fronte, entre os troncos esbrancuxados
dos eucaliptos cuxo aroma intenso penetraba a través da ventá lixeiramente
aberta de Leo Caldas.
Alba ía dentro das súas pálpebras pechadas.
—É por aí? —preguntou Estévez, detendo o vehículo fronte a un carril
sen asfaltar que partía cara á dereita, como un túnel baixo as árbores.
O inspector abriu os ollos. Mirou aos lados. Clara Barcia falara dunha
pista forestal que conducía ao faro de Punta Lameda.
—Poida que si.
Estévez xirou o volante e fixo avanzar o vehículo entre as fochas do
chan e o teito de follas. Logo, a pista abandonaba o bosque e bordeaba o
monte sobre un mar que o sol da mañá enchía de reflexos.
Os últimos cen metros do camiño estaban asfaltados. Remataba nun
pequeno faro sobre as rochas, no extremo occidental de Monteferro. Alí
viron aparcada a furgoneta da UIDC.
Cando o inspector baixou do coche tiña o estómago revolto. Inspirou
varias veces para refrescar os pulmóns co aire mareiro e seguiu o aragonés
ata o enreixado que protexía o faro. O axente Ferro saudounos levantando
unha man desde unha rocha próxima. Contoulles que estiveran buscando
indicios arredor do lugar en que aparecera o barco, mais a choiva dos días
pasados encargárase de borrar calquera rastro.
—Onde estaba o barco? —preguntou Caldas.
—Aí abaixo —indicou Ferro—. Afundido nunha especie de poza que se
forma entre as rochas. Queren ver o sitio?
—Pódese chegar andando?
—Si —asegurou—, pero miren ben onde poñen os pés. Algunhas destas
pedras son traizoeiras.
O axente Ferro estaba gozando do día xunto ao mar, como un adianto á
fin de semana de pesca no seu barco.
Seguírono de rocha en rocha. Leo Caldas pisaba os mesmos lugares ca
Ferro, e Estévez os mesmos ca o inspector. Malia estar o mar case en calma,
as ondas levantaban salpicaduras ao bater na costa.
—Elixiron o único lugar un pouco resgardado. Aí diante hai unhas
rochas que forman unha muralla —explicou Ferro, e detívose ao bordo da
auga para sinalar co dedo unha rompente separada da costa.
—Non vexo esas rochas —dixo Estévez.
—Non pode velas porque xa está subindo a marea, pero hai un cacho
aínda estaban aí, asomando na superficie. Non ve a escuma?
—Si, a escuma si.
—Pois aí é onde rompe o mar. O de dentro queda protexido, entenden?
Con marea baixa é case coma unha piscina e con marea alta só se move a
auga da superficie.
Caldas mirou aos lados. Como comentara o axente Ferro, era o lugar en
que a auga estaba máis tranquila.
—O barco de Castelo estaba afundido aquí abaixo?
—Xusto aí —sinalou Ferro—. Tiña un buraco no casco e varias pedras
dentro. Quixeron asegurarse de que quedaba no fondo.
—O buraco no casco foi feito á mantenta?
 —Foi. Romperon o barco desde dentro. Logo enchérono de pedras e
deixaron que se afundise.
—E como pode un barco sortear a barreira de rochas para chegar ata
aquí? —preguntou Estévez.
—Hai un corredor nese lado —aclarou o axente da UIDC—. Pero non
entra calquera. Tense que coñecer ben a costa.
Leo Caldas sospeitaba que o asasino a coñecía como a palma da man.
—Quen o atopou?
—Un rapaz que facía pesca submarina. Chegou ata aquí seguindo un
congro e atopou o barco no fondo. Pura casualidade.
—Unha cousa está clara —dixo Estévez—. Un barco non chega aquí
arrastrado pola corrente.
—Claro que non —confirmou Ferro—. Trouxérono a propósito ao lugar
idóneo para deixalo no fondo. Non querían que o atopasen.
—Pero se o afundisen en mar aberto aínda sería máis difícil atopalo,
non? —preguntou Leo Caldas.
—Se o levasen moi lonxe si, claro. Pero sempre existiría a posibilidade
de que a corrente o arrastre contra algunha rocha e o barco acabe por saír á
superficie. En cambio, aí abaixo o mar está quedo. Se o lastre cumpre o seu
papel o barco non tería que moverse nin un chisco. O único risco é o que
ocorreu, que o encontre algún mergullador, mais nesta época do ano quedan
poucos valentes. O normal sería que quedase todo o inverno no fondo
cuberto de algas.

Volveron pola pista de terra ata a estrada e, en lugar de dirixirse a Panxón,

Leo Caldas pediu a Estévez que fose no outro sentido, ata a cima do
promontorio.
A estrada foise empinando e atravesou un bosque de acacias que os
eucaliptos aínda non lograran inzar. Despois apareceron os piñeiros
estendéndose polas ladeiras ata o mar e enchéndoo todo co seu penetrante
perfume.
Aparcaron na explanada, cerca do monólito, e dirixíronse camiñando
cara ao miradoiro.
 —Que bonito é isto! —exclamou Estévez ao ver o panorama.
Caldas asentiu.
Mirando ao sur, Panxón estaba demasiado preto e quedaba oculto polas
árbores, mais podían ver o Monte Lourido que limitaba Praia América e,
máis aló, a praia da Ladeira baixo os montes da serra da Groba. Tamén
Baiona coa súa fortaleza medieval pechando a baía e, detrás, o cabo
Silleiro, o último accidente da costa antes de que o mapa trazase unha liña
case recta de catrocentos quilómetros cara ao sur, ata o cabo da Roca, preto
de Lisboa.
Ao outro lado levantábanse as illas Cíes coas súas praias de nácara e,
máis lonxe, a punta de cabo Home, o extremo da banda norte da ría de
Vigo, coma un animal deitado no mar. O día era limpo e permitía ver aínda
máis aló a silueta da illa de Ons, fronte á ría seguinte, a de Pontevedra.
Caldas albiscou o contorno tenue doutra lingua de terra máis aló, e
pensou se non sería a illa de Sálvora na que fora a pique o Xurelo tantos
anos atrás.
—Estas illas pequenas, as de cerca, cales son? —preguntou Estévez.
—Son as Estelas —dixo Caldas.
—E como non me trouxo aquí antes?
Caldas encolleu os ombreiros. Seguíao sorprendendo que un tipo capaz
de romperlle unha mandíbula a outro home sen o menor remordemento
puidese gozar daquel xeito ante unha paisaxe.
—Impórtalle que me achegue a ver o monólito? —pediu o aragonés, e o
inspector acompañouno.
No alto do monumento, a Virxe do Carme vixiaba o mar co neno no
colo. Enriba dela, unha coroa de flores de bronce e, debaixo, unha
inscrición: Salve Regina Marium. Unha placa nun dos laterais pedía unha
pregaria polos navegantes que encontraran sepultura no mar.
Estévez foi á parte traseira do monólito e Caldas sacou o teléfono do
peto. A voz de Alba resoáballe na cabeza desde primeira hora. Marcou o
número de Manuel Trabazo.
Contoulle que o barco do Rubio aparecera baixo o faro de Punta
Lameda. Trabazo coñecía aquel lugar onde a auga se serenaba.
—Cres que Castelo afogaría alí?
 —Non —dixo Trabazo. Non dubidara un instante.
—Por que estás tan seguro?
—Punta Lameda está na cara norte de Monteferro. A praia onde
apareceu o Rubio está ao sur. Se caese ao mar aí, o cadáver non aparecería
na Madorra. A corrente arrastraríao ao interior da ría.
—Pero non me contaches que á Madorra chegan todos os afogados da
zona?
—Todos os que afogan cerca ou os que veñen de mar aberto —
corrixiuno—. Pero se un corpo cae á auga pegado ás rochas nun lado de
Monteferro, non retrocede para dar a volta. Fai a proba. Lanza un taco de
madeira á auga en Punta Lameda e mira onde vai parar. Apóstoche unha
botella de viño a que non rodea o monte.
Entón mataran ao Rubio nalgún outro lugar e logo remolcaran o barco
ata o faro para ocultalo.
—Xa…
—Onde estás? —preguntou Manuel Trabazo.
—Aquí enriba, en Monteferro. No monólito. Tratando de entender todo
isto.
—Eu vou botar unha liña. Por que non me acompañas?
Non montara nun barco en anos.
—Ao mar?
—Desde alí valo ver mellor, Leo —insistiu Trabazo—. Quedamos no
porto dentro de media hora?

Caldas baixaba afundido no asento, cos ollos pechados e a ventá aberta.

—Quere que paremos ver as tetas da muller de Valverde? —burlouse
Estévez cando as árbores de Monteferro deixaron paso ás primeiras casas.
Leo Caldas chascou a lingua. Non tiña interese nos peitos da muller.
Soamente lle importaba o seu sorriso.
 Cando Rafael Estévez o deixou no peirao de Panxón, a
vila pareceulle un lugar diferente. Había xente no paseo e ata
algúns valentes camiñaban pola praia cos pés metidos na
auga. Na terraza do Refuxio do Pescador, varios mariñeiros
xubilados sentaban ao sol.

Leo Caldas consultou o reloxo. A lonxa levaba horas pechada. Dous

pescadores lanzaban as súas canas á auga na punta do espigón, e o inspector
dirixiuse alí.
Ao pasar fronte ao club náutico chegoulle un cheiro penetrante que se
mesturaba co do mar. Viu ao carpinteiro de ribeira no patio. Aproveitando
aquela raiola, sacara do taller a gamela que calafateaba o día que o visitaran
e, sentado na banqueta, aplicaba unha capa de alcatrán á madeira.
Entre as pernas do carpinteiro, sentado no chan, o gato gris seguía a súa
man tolleita coa mirada, movendo o pescozo ao ritmo das brochadas.

Leo Caldas continuou camiñando e pasou xunto ás nasas de Xusto Castelo,

que seguían apoiadas contra o muro branco. Acendeu un cigarro e sentou
nunha bita a fumar.
O Aileen, o barco de Arias, estaba amarrado na boia coas nasas
amoreadas na cuberta. Figurouse que a embarcación de Xusto Castelo debía
de ter un tamaño similar e preguntouse se sería posible remolcar un barco
como aquel entre as rochas de Punta Lameda. Quería consultalo con
Trabazo.
Ata daquela, Caldas imaxinara a unha soa persoa achegándose ao Rubio
desde outro barco. Porén, se a embarcación de Castelo era grande de máis
para ser remolcada ata a poza, tiña que haber polo menos dúas persoas
involucradas no crime. Unha permanecería nun barco mentres a outra
levaba o do Rubio ata o faro.
 Apagou o cigarro e regresou andando. Apoiouse outra vez no muro do
náutico a observar como o carpinteiro mollaba a brocha no alcatrán e a
escorría antes de pasala pola madeira.
O gato seguía a mover a cabeza dun lado para o outro.

Trabazo colocouse ao carón do inspector, deixou no chan unha caixa de

plástico transparente ateigada de liñas, flotadores e anzois, e saudouno
cunha palmadiña nas costas.
—Bos días —dixo en voz baixa Leo Caldas.
—Estás aprendendo do artista? —murmurou Trabazo—. Fáltanlle
dedos, pero ten un don. Parece que a madeira lle obedece.
—Eu cría que xa non se utilizaba madeira nos barcos.
—Como se nota que non pescas, Caldiñas! Se non se usa é só porque
necesita mantemento, pero é moito máis mariñeira. Nun barco de madeira
estás metido no mar, incrustado nel. Séntelo nos riles —explicou—. En
cambio, os de poliéster ou fibra de vidro esvaran sobre a auga. Son outra
cousa.
O carpinteiro levantou a vista. Deixou a brocha no bote de alcatrán e
saudou a Trabazo coa súa man eivada.
—Hoxe Charlie non se marea? —preguntou o médico sinalando o gato.
—Pouco lle falta, doutor —dixo o carpinteiro sorrindo tras a barba rubia
—. Xa leva media hora mirándome pasar a brocha. En calquera momento
cae.

Baixaron a chalana pola rampla, colocaron dentro a caixa de plástico e

subiron a bordo. O bote oscilou aos lados e Leo tivo o presentimento de que
fora un erro aceptar a invitación do seu amigo. Acabou de convencerse
cando viu o xesto con que Trabazo desaprobaba o seu calzado.
«Bos zapatos levas, Caldiñas», parecía dicir.
Que tiña todo o mundo en contra dos seus zapatos?
Trabazo comezou a remar cara á boia e Leo Caldas agarrouse coas dúas
mans á borda do bote.
 —Como segue o teu pai? —preguntou o médico.
—Da viña ao hospital.
—Pero ben?
—Ben, si —dixo Caldas, e logo preguntou—. Ti sabías que ten un can?
—O teu pai?
—Un grande, castaño —explicou—. Di que non é seu, pero vai con el a
todas partes.
—Boh, xa tivestes aquela cadeliña… Como se chamaba?
—Cabola —recordou Leo Caldas.
—Iso, Cabola.
—Pero era da miña nai. Morreu ao pouco de morrer ela.
—Acórdome —dixo Trabazo, e soltou un remo para apalpar un peto da
súa chaqueta—. No barco ensínoche unha cousa.

Chegaron á boia, ataron a chalupa a un cabo, e subiron ao barco de Manuel

Trabazo, unha gamela duns cinco metros de eslora cun pequeno motor.
Unha pedra suxeita ao extremo dunha cadea facía as veces de áncora.
Caldas fixouse na madeira pintada de azul celeste. Necesitaba outra man.
Pensou que non era a embarcación dun médico, senón a dun pescador.
—O outro día, logo de darche a fotografía de Sousa, quedei rebuscando
nos caixóns da cómoda. Atopei esta —o médico sacou unha foto antiga do
peto e entregouna ao inspector—. Os teus pais e mais eu. Pensei que che
gustaría tela.
Ningún dos tres debía de pasar os trinta anos. Estaban sentados nunha
escaleira. A nai do inspector no centro, sorrindo entre os dous amigos.
Trabazo agachouse para conectar o depósito de gasolina e deulle ao
tirador varias veces, ata arrincar o motor.
Caldas, sen deixar de mirar o retrato, cravou os pés na madeira que
empezara a vibrar.
—Sabes que ás veces me esquezo da súa cara? —dixo, sentándose no
banco central da gamela—. Hai noites que soño con ela, sei que é a miña
nai, mais o rostro que vexo non é o seu.
 Trabazo soltou o cabo da boia, sentou na popa suxeitando o brazo do
motor e dixo:
—Co tempo todo se vai, esquécese o rostro e esquécese a voz.
—Como? —preguntou Caldas, e o médico comezou a cantaruxar:
—Avec le temps, avec le temps, va, tout s’en va…
Caldas recordou:
—Iso era de Léo Ferré, verdade?
Trabazo asentiu, e virou o pulso facendo avanzar o barco entre as boias.
—Léo Ferré —repetiu—. Á túa nai encantáballe.
 Rodeo. 1. Acción de ir a un lugar por un camiño que non
é o máis curto. 2. Maneira indirecta de dicir unha cousa.

O barco dobrou o espigón e Trabazo puxo rumbo a Monteferro. A gamela

avanzaba sobre o mar coa proa levantada.
A lingua de terreo que unía o monte con terra firme estaba sementada de
casas. Algunhas parecían colgadas das rochas, mais a meirande parte
apertábase entre as árbores buscando un oco polo que asomarse á baía. Leo
Caldas tratou de localizar o miradoiro de cristal dos Valverde. Non o
atopou.
—Había un plan para urbanizar todo o monte —explicou Trabazo,
sinalándoo coa man ceibe—. Que che parece? Xa empezaran a abrir rúas.
—E que pasou?
Caldas non miraba aos lados. Mantiña a cabeza alta e a vista á fronte,
concentrado en expoñer o rostro ao aire frío do mar.
—Levantouse todo o pobo e un xuíz paralizou as cortas. Suspensión
cautelar, é o termo exacto. A ver canto dura.
Cada vez que falaba, Manuel Trabazo baixaba as revolucións do motor
para que o inspector puidese oílo.
—Estivestes con don Fernando?
—Si —contestou Leo Caldas.
—Serviuche de algo?
—Claro.
—Pasou anos retratando aos mariñeiros.
Iso non era o que máis lle impresionara ao inspector.
—Sabías que ten arquivadas as noticias dos naufraxios?
 —E non só lle interesan os naufraxios —asegurou Trabazo—. Garda
calquera cousa relacionada cos mariñeiros da vila. É a súa forma de gozar
do mar. A través das aventuras dos demais.
—Xa…
Deixaron atrás as casas e as ladeiras de Monteferro cubríronse de
piñeiros sobre os acantilados de pedra. No cume, o monólito exhibíase
homenaxeando os navegantes afogados.
—Logo imos ir alí —Trabazo apuntou coa man algún lugar na costa—.
Vouche ensinar un sitio que non coñece ninguén. A rocha das robalizas,
chámoa. Levo máis de trinta anos pescando aí.
—Só pescas robalizas?
—Nesa pedra si. Só robalizas boas —xactouse Trabazo—. Aínda que
agora nunca sabes o que pode picar. Sabías que o Rubio pescou un peixe lúa
o ano pasado? Ata viñeron facerlle unha reportaxe da televisión.
Caldas asentiu.
—Lin o recorte do xornal.
—Ensinoucho don Fernando?
—Non —dixo Leo Caldas—. Ese estaba enmarcado no salón de
Castelo.

O barco seguiu costeando arredor de Monteferro. As illas Cíes xurdiron á

fronte. Non semellaban tan próximas como desde a cima do monte.
—O Rubio non puido afogarse máis aló desta punta —explicou
Trabazo, reducindo o marcha e sinalando un penedo redondeado—. Fíxate
nas ondas. Non ves como se separan? Se o Rubio afogase máis alá desta
rocha, a corrente non o arrastraría á Madorra, senón ao outro lado do monte.
Dáste de conta? Aínda que o barco estivese afundido do outro lado da
pedra, Castelo tivo que caer ao mar máis aquí.
—Entendo.
—Non puido ser un suicidio.
—Xa o sei —recoñeceu Caldas sen deixar de mirar á fronte.
Trabazo esperaba unha resposta máis detallada, pero o inspector non
parecía disposto a proporcionarlla.
 —Tes idea de quen o puido facer? —insistiu Manuel Trabazo.
—Ti sabes o que se conta na vila?
—O que se conta?
—Sábelo ou non, Manuel?
—Máis ou menos.
—E que che parece?
—Que me ten que parecer? Caldas preferiu evitar os rodeos.
—Ti cres en pantasmas, en aparecidos?
—Carallo, Leo! —refungou—. Non se fala desas cousas nun barco.
—Pero cres ou non?
Trabazo virou con brusquidade a man empinando a gamela.
—Non —asegurou.
Logo golpeou o motor cos cotobelos e cuspiu pola borda.

Continuaron navegando en silencio ata o faro de Punta Lameda. A

furgoneta da UIDC seguía aparcada no mesmo lugar, sobre o treito
asfaltado do camiño.
Trabazo aproximou a gamela ao acantilado e deixouna balancearse
sobre o mar co motor en punto morto.
—É aí —sinalou—. Un sitio perfecto para esconder algo, nunca se me
ocorrería.
Caldas asentiu.
—Aínda que non a vexamos —continuou o doutor—, hai unha barreira
de rochas uns metros antes da costa. Con marea alta as ondas pasan por
enriba delas, mais no fondo da poza a auga está sempre calma.
Caldas asomou a cabeza pola borda. Unha colonia de algas escuras
abaneábase debaixo do barco. Pareceulle unha manda de alces movendo ao
compás a cornamenta.
—Non nos podemos achegar máis?
—Agora arriscariámonos a pegar nunha rocha, pero ata dúas horas antes
ou despois da baixamar éntrase ben. Non é difícil —explicou—, só hai que
xogar co motor. E unha vez que te colocas detrás da barreira quedas
abrigado. É como unha piscina.
 —Só con marea baixa?
—É a única forma de ver todas as pedras e de que a auga na superficie
estea tranquila.
—E cres que se podería entrar remolcando outro barco?
—Un como o do Rubio? —Trabazo negou movendo a cabeza—. Non se
podería manobrar.
—Iso imaxinaba —falou Caldas polo baixo.
—Ía só no barco cando saíu do porto, verdade?
O inspector asentiu.
—Entón foron dous —dixo Trabazo coma léndolle o pensamento.
—Polo menos —rosmou Caldas, e logo preguntou:
—E non che parece moi arriscado traelo ata aquí?
—Se non coñeces a costa non é que sexa arriscado. É un suicidio.
—Non me refiro a iso —corrixiuno—. Alguén puido velo todo desde
terra ou desde un barco.
—Non creo. Un domingo pola mañá non hai pescadores profesionais.
Os demais non saímos a esas horas —sorriu—. E moito menos con choiva.
—Sabes a que hora foi a baixamar do domingo?
O médico entornou os ollos mentres facía un cálculo mental.
—A primeira baixamar foi ao redor das cinco e media da mañá e a
segunda doce horas e pico despois, sobre as seis da tarde.
Caldas chascou a lingua.
—Tivo que ser pola mañá —musitou levantando a vista ás rochas que se
fundían coas abas verdes de Monteferro.
Alí non había casas. Ningunha fiestra tras a que procurar unha
testemuña.
—Desde aí pódese saltar a terra? —preguntou, sinalando a poza.
—Non che dixen que queda a auga tan calma coma unha piscina?
Pódese subir e baixar sen problema sempre que a marea non cubra a
barreira. Algúns mariñeiros da vila viñan aquí hai anos colocar as nasas.
Había unha chea de pedras amoreadas baixo o faro. Recordou as
utilizadas para asegurar o barco no fondo da poza. Non necesitaran traelas
doutro lugar.
 Tratou de localizar o axente Ferro. Debía de estar axexando entre as
penas que se sucedían na pendente. Deixou de buscalo cando comezou a
notar o movemento do barco no estómago.
—Ímonos?
—Claro —sorriu Trabazo, empuñando o acelerador—. Estamos aquí
para pescar.
A proa da gamela levantouse e Leo Caldas recibiu con alivio a brisa do
mar no rostro.

Volveron rodeando Monteferro en dirección ao porto de Panxón.

—Cámbiame o sitio —pediulle Trabazo, e parou de súpeto o motor da
gamela azul.
Caldas deu dous pasos inseguros e deixouse caer no banco de popa. O
cheiro da gasolina era moito máis intenso alí.
Trabazo agachouse nun lado da gamela e sacou os remos. Logo sentou
no banco que ocupara Leo Caldas e, mirando ao inspector, comezou a
remar.
—Es un privilexiado, Caldiñas —díxolle—. Ninguén máis ca min
coñece a pedra das robalizas.
Leo Caldas botaba de menos a airexa que lle refrescaba a cara cando o
motor estaba en marcha.
—Hai que ir remando? —preguntou.
—Non quererás que os peixes saiban que estamos aquí.
O inspector tragou saliva.
—Non, claro —concedeu.
Trabazo comezou a asubiar a canción de Léo Ferré que cantaruxara no
porto. Cando estaba no barco era un home feliz.
Leo Caldas non.

—Está lonxe? —volveu preguntar ao cabo duns minutos.

Trabazo moveu a cabeza.
—Aí adiante.
 Caldas inclinouse e mirou a superficie do mar que se estendía ante a
proa da gamela. Non viu rocha ningunha ata a costa, a varios centenares de
metros.
—Seguro? Eu non vexo ningunha pedra.
—Pois claro que non a ves, Caldiñas. Cres que tería mérito atopala se
quedase á vista? A pedra das robalizas está a vinte brazas baixo a auga.
—Ah.
—Xa verás, apóstoche un viño no Refuxio do Pescador a que en dúas
horas pican polo menos cinco.
Caldas non estaba para pensar en viño. Dúas horas? Non se viu con
forzas para pedirlle que abreviaran a xornada de pesca. Trabazo parecía tan
obsesionado coas robalizas coma o capitán Ahab coa balea branca.
Púxose de pé e sacou o teléfono móbil. Polo menos quería avisar a
Estévez de que o recollese algo máis tarde.
—Non irás usar ese aparello preto dos meus peixes? —advertiuno en
voz baixa Trabazo.
O sol de outubro era cada vez máis molesto, case tanto coma o son dos
remos ao bater no mar e o abalo do barco.
—Como?
—Xa estamos case enriba da pedra. Se te oen que cres que van facer os
meus peixes, quedar a ver como os pescamos? Apaga iso, anda.
Leo Caldas volveu sentar. Estaba mareado. Desconectou o teléfono e
pechou os ollos inspirando cada vez máis fondo.
O médico empurrou co pé a caixa de plástico.
—Por que non vas poñendo no cebo os anzois no canto de tomar o sol?
Caldas abriu os ollos.
—Cebo?
—Nesa caixa hai varias liñas. Vai sacando dúas. Así gañamos tempo.
Trabazo tiña razón. Canto antes rematase a excursión, mellor.
—Na caixiña de metal hai miñocas —díxolle o médico—. Elixe dúas e
pásalles os anzois.
—Dúas que?
Facendo un esforzo abriu a caixiña metálica. Entre a area húmida que
contiña retorcíanse varios vermes.
 —Están vivos —dixo.
—Claro que están vivos. Rézalles un responso e veña, ao anzol.
—Merda —rosmou.
—Ti non es policía?
Leo Caldas suxeitou un dos vermes entre os dedos pero, antes de poder
aproximalo á punta do gancho, sobreveulle a primeira náusea.

O inspector mantiña a vista fixa nalgún punto do ceo azul. Como non
deixara de vomitar mentres estaban a bordo, Trabazo decidira acurtar o seu
padecemento e achegalo canto antes a terra firme. O lugar máis próximo
resultou ser aquela cala no pé de Monteferro onde Leo Caldas,
estomballado sobre a area, trataba de recuperarse.
—Bo grumete busquei —fungou Trabazo, poñéndose de pé e
marchando cara á gamela varada na orela—. Non che dá vergonza
estragarlle a un vello a súa mañá de pesca?
Non tiña forzas para sorrir.
—Menos mal que as robalizas han estar contentas —oíuno dicir o
inspector—. Botácheslle comida para dúas semanas.

Leo Caldas permaneceu deitado, sentindo latexar o sangue nas tempas. O

seu estómago íase restablecendo aos poucos, mais o vaído deixáralle unha
intensa cefalea. Pensou en Alba. A súa voz parecéralle próxima ao
principio, mais na despedida soara distante. Bufou e incorporouse
apoiándose nos cóbados.
Doíalle a cabeza e doíalle a alma.
Viu a Manuel Trabazo camiñando entre as rochas cunha bolsa na man.
Estaba a coller cangrexos? Cantos anos tiña, setenta? De onde carallo
sacaba tanta vitalidade?
Esperou inmóbil a que Trabazo volvese do paseo.
—Como te encontras?
—Como despois de levar unha malleira.
—Tes forzas para embarcar?
 —Que posibilidades hai de que me volva marear?
—Sinceramente?
—Si.
—Todas.
Leo Caldas mirou arredor.
—Entón quedo a vivir aquí.
Trabazo sorriu.
—Aí arriba remata un camiño. Pódese chegar en coche. Caldas
consultou o reloxo e acendeu o teléfono. Estévez xa debía de estar en
Panxón. Alegrábase de non lleter pedido que o fose buscar máis tarde.
—Cres que poderías indicarlle ao meu axudante como chegar ata aquí?
—Sabe orientarse?
—Como unha pomba mensaxeira —dixo Caldas, marcando o número
de Rafael Estévez.
Trabazo transmitiu as indicacións ao aragonés e logo sentou xunto ao
inspector.
—Pescaches algo? —preguntou Leo Caldas, sinalando a bolsa de
plástico que Trabazo enchera entre as rochas.
—Un cabreo —murmurou o médico—. Por que hai xente tan
porcalleira?
Trabazo levantou a bolsa.
—Fíxate no que recollín en dous minutos: latas, botellas de plástico,
anacos de vidro… E iso que ata aquí non é fácil chegar. Ata tiraran unha
chave de tubo entre as rochas. E nova de todo.
—Unha que?
—Unha chave de tubo, das que apertan os parafusos das rodas dos
coches —repetiu, sacándoa da bolsa e entregándoa a Leo Caldas—. Estaba
nunha fenda entre as rochas. Calquera día tiran un volante.
O inspector mirou a chave. Era unha barra estreita cunha protuberancia
no extremo.
—Onde a atopaches? —preguntou, poñéndose de pé.

Estévez fixo soar varias veces a bucina desde o camiño.

 —Xa non paras en Panxón, verdade? —preguntou Trabazo antes de
volver á gamela.
Caldas desexaba mostrarlle canto antes a chave ao forense.
—Non —respondeu—, imos directos a Vigo.
—Xa…
—Por que? —preguntou o inspector.
—Quería comentarche un asunto.
—Non podes falar agora?
O médico encolleuse de ombreiros.
—Antes conteiche que algúns mariñeiros colocaban as nasas no sitio en
que afundiron o barco do Rubio, acórdaste?
O inspector non o recordaba.
—Si —dixo de todos os xeitos.
—Pois só coñecín a un home que pescase alí. Sabes quen era?
Como podía sabelo?
—Quen? —preguntou.
—Antonio Sousa. O capitán.

O inspector subiu ata o lugar en que agardaba Rafael Estévez e volveuse a

mirar abaixo, á pequena cala aberta entre as rochas. No mar, a gamela azul
celeste de Trabazo enfilaba o porto de Panxón coa proa levantada. Volvía
ser Manuel o Portugués.
Saudou o seu axudante, entrou no coche, baixou a ventá e pechou os
ollos.
Levaba a chave de tubo nunha bolsa.
Estaba deixando de crer en pantasmas.
 Chave. 1. Instrumento de metal que se introduce nun
fecho para abrilo ou cerralo. 2. Ferramenta que serve para
apertar ou afrouxar parafusos ou porcas. 3. Aparello que
regula a corrente eléctrica ou o paso dun fluído. 4. Principio
que facilita o coñecemento doutras cousas.

—Atópase mellor? —preguntou Rafael Estévez entrando no despacho do

inspector.
Leo Caldas asentiu, encollido na butaca negra.
—Levácheslle iso ao doutor Barrio?
—De alí veño.
—E que dixo?
—Que chamaría co que fose.
—Pero pareceulle que se podía corresponder co impacto do cranio de
Castelo?
—Como quere que saiba o que lle pareceu?
—Non dixo nada?
—Que chamaría co que fose.
Caldas deu un suspiro e estirou as pernas.
—De acordo.
Estévez baixou a vista ao chan.
—Viu como ten os zapatos? —preguntou o aragonés. Leo Caldas
encolleu unha perna e comprobou que, ademais da dor de cabeza, o mareo
no barco de Trabazo deixáralle como recordo varias salpicaduras.
—Xa —dixo—. Moitas grazas, Rafa.
Estévez non se moveu.
—Eu creo que é imposible que o golpeasen con esa chave —dixo.
—Pódese saber a razón? —preguntou o inspector.
 —Onde estaba?
—Outra vez? Atopouna Manuel Trabazo mergullada na auga, entre as
rochas, na cala onde me recolliches.
—Unha peza de metal como esa non a pode arrastrar a marea, verdade?
—Supoño que non, claro.
—Pois iso, inspector. Pénseo. Non pode ser.
—Por que non?
—Porque é unha estupidez que alguén lance a arma coa que cometeu un
crime ás rochas tendo todo o mar á súa disposición. Non lle parece ridículo?
Tan absurdo como deixar o barco nesa poza pegada ao monte en lugar de
afundilo en mar aberto.
—Iso si ten sentido —corrixiu o inspector—. Recorda o que dixo Ferro:
da poza o barco non se move. En cambio, se o afundisen noutro lado, a
corrente acabaría por estrelalo contra algunha rocha e os restos sairían á
superficie.
—Pois máis ao meu favor. Se pasaron tanto traballo en esconder o
barco, por que non fixeron o mesmo coa chave coa que mataron ao Rubio?
—Non o matou esa chave. Xusto Castelo morreu afogado.
—É igual, inspector. Se vostede estivese nun barco, tiraría o obxecto
que o incrimina nun crime ás rochas ou o guindaría ao fondo do mar?
—Pois depende.
—Como que depende? Non depende de nada, inspector. Desfaríase das
probas ou iríaas sementando como as faragullas de pan do conto para
sinalar o camiño?
—É que ti estás presumindo que alguén investigaría o asasinato de
Castelo, pero eu non estou tan seguro —dixo Leo Caldas, buscando nun
caixón a caixa de tabaco. Fumara o último mentres esperaba por Manuel
Trabazo sentado na bita do porto de Panxón.
—Por que non?
Caldas sacou un cigarro, cheirouno e volveuno gardar na caixa. Aínda
non lle apetecía fumar.
—Porque ninguén investiga un suicidio.
Rafael Estévez ía engadir algo, pero rectificou e mantívose en silencio.
 —Trata de velo destoutra forma —continuou o inspector—. Temos un
mariñeiro depresivo que sae ao mar no seu día de descanso. Vai cedo, para
evitar cruzarse con algún veciño e ter que responder preguntas incómodas.
Ás poucas horas aparece flotando na orela coas mans atadas, como tantos
suicidas. Por que ía ter que investigar a súa morte a policía? É un suicidio
de libro. Se a brida estivese pechada xunto aos dedos polgares nós tamén o
creriamos. Fariamos algunhas preguntas e todos nos confirmarían que
Castelo era un home estraño e solitario. Os amuletos falaríannos dun home
supersticioso… Non habería investigación, Rafa. Seguro. Enterraríase o
Rubio, os veciños rezarían pola salvación da súa alma e acabaría o conto.
—E o golpe da cabeza?
—Barrio reparou nesa ferida porque a ligadura das mans o puxo en
garda. Se non, atribuiríao á caída. Sería soamente un golpe máis, un de
tantos.
O aragonés non estaba convencido.
—Todo iso ten sentido —asegurou—, pero non xustifica que tirasen a
chave ás rochas.
—Non ves que dá igual onde estea a chave se ninguén a busca? Castelo
apareceu flotando na Madorra. Onde estaba a chave? A un quilómetro, a
dous? Quen ía relacionar ambas as cousas? Se ninguén sabe que lle deron
na cabeza pouco importa que se atope o obxecto co que o golpearon.
—Estou de acordo, pero por que se desfixeron da arma tan preto da
costa se resultaba igual de sinxelo tirala no medio do mar?
Caldas encolleuse de ombreiros.
—Quen sabe —dixo—. Ás seis da mañá aínda é noite pechada. Talvez
lanzaron a chave na escuridade indo de camiño ao faro. Repítoche que era
un suicidio, dáballes igual que alguén a atopase.
—Por que fala en plural?
—Porque houbo máis dunha persoa —respondeu—. Recordas que a
muller de Hermida asegurou que Xusto Castelo ía só no seu barco cando o
viu no porto?
Estévez asentiu.
—Iso implica que se achegaron a el por mar —dixo Caldas,
desprazando o paquete de cigarros sobre a mesa, coma se fose a
embarcación do mariñeiro—, e unha soa persoa tería que deixar á deriva o
seu propio barco mentres levaba o de Castelo ata o faro. Por iso tiveron que
ser polo menos dúas.
—Tamén puido remolcalo.
—Non o creo. Trabazo díxome que non se pode sortear a barreira de
pedras remolcando un barco como o do Rubio. Ademais, unha soa persoa
tería problemas para reducir a Castelo nun espazo tan pequeno —engadiu
Leo Caldas, pasando o paquete de cigarros sobre os dedos, cada vez máis
convencido das súas propias conclusións—. E, fíxate, o golpe que o deixou
inconsciente levouno na caluga. O máis probable é que alguén o entretivese
con calquera pretexto e, mentres tanto, outro aproveitase para achegarse por
detrás e bater nel coa chave de tubo.
—Iso será se o forense confirma que lle deron con esa chave.
—Verás como teño razón —anunciou Leo Caldas.
Logo descolgou o teléfono do seu despacho, marcou o número do
doutor Barrio e activou o altofalante para que o aragonés puidese escoitar a
conversa.
—Que me dis desa chave, Guzmán? —preguntou tras os saúdos.
—Estou con ela.
—Non me podes adiantar nada?
—Podería ser, Leo —dixo o doutor Barrio—. A forma encaixa.
—Hai algunha pegada?
—Estivo varios días en contacto co mar —respondeu o forense—. Está
limpa.
—Poderiamos saber cantos días?
—Cando mataron ao mariñeiro?
—O domingo.
—Iso son cinco, non? —calculou o forense—. Podería ser, si.

Ao cortar a comunicación, Caldas deu varios golpiños na mesa co paquete

de tabaco.
—Xa o ves: confirmado.
—Confirmado? —preguntou atónito Estévez—. Como que confirmado?
 —Non oíches ao doutor?
—Dixo que podería ser. A iso chámalle vostede confirmalo?
—Que querías, unha declaración xurada? —contestou Leo Caldas—. A
min chégame.
—De acordo. Supoñamos que o golpearon con iso. Non hai marcas
dactilares nin restos de ningún tipo. De que nos serve?
O inspector fretou as pálpebras coas xemas dos dedos. Estévez tiña
razón. Transcorreran cinco días desde o asasinato de Castelo e apenas
avanzaran.
—Que sabemos? —preguntou de novo o aragonés. Caldas pensou en
mandalo ao carallo. É que Estévez non vía que non estaba en condicións de
pensar? Non se decataba de que o paseo en barco o deixara escangallado?
—Empeza ti, logo —bisbou.
—É que non sabemos nada —dixo Estévez abrindo os brazos—. Non
temos sospeitosos, nin móbil… Non se decata de que non sabemos nada?
—Sabemos que o ameazaran.
—E se as pintadas tamén formasen parte do decorado? —inquiriu
Estévez—. Se todo o mundo cría que Castelo estaba angustiado era aínda
máis sinxelo que pensásemos nun suicidio.
Por que teimaba en facelo razoar?
—Ao revés, Rafa. Asustándoo só conseguirían poñelo en garda.
Ademais, non son soamente as pintadas. Están as palabras que oíu a veciña
de Arias. Recordas que Castelo entrou na casa del dicindo que xa non
aguantaba máis? —dixo tamborilando cos dedos sobre o paquete de tabaco
—. E algo parecido nos contou tamén o camareiro do Refuxio do Pescador.
E logo están todos eses amuletos. Castelo estaba asustado de verdade.
—Non seguirá pensando no capitán Sousa? Se dá por bo o que di o
forense, a macana xa non ten nada que ver.
Caldas preguntábase como ía pasarlle a dor de cabeza se Estévez non
deixaba de acosalo.
—A macana non. Pero están as pintadas, os amuletos e as chamadas
entre os mariñeiros despois de tantos anos. Viches as caras de Xosé Arias e
Marcos Valverde coma min. De que teñen medo eses dous? Ademais, había
un mariñeiro que pescaba na poza na que estaba afundido o barco. A que
non adiviñas quen era?
—O capitán Sousa? —arriscou unha resposta Estévez.
—Exacto —confirmou o inspector.
—Como o sabe?
—Trabazo contoume que ás veces Sousa colocaba as nasas alí.
Estévez xuntou as palmas das mans e Caldas temeu que fose axeonllarse
e rezar unha avemaría.
—Por favor… —pediulle o aragonés—. Importaríalle deixar o paquete
de cigarros tranquilo? Se necesita estímulos para pensar, pódolle asubiar a
canción que lle poñen na radio.
Caldas notou que o rubor lle quentaba as meixelas e deixou os cigarros
sobre a mesa. Por quen se tiña Estévez para tratalo daquela maneira?
—Non seguirá pensando que a ese mariñeiro o matou unha pantasma?
—volveu á carga o seu axudante.
—Unha pantasma non —suspirou Leo Caldas.
—Entón?
Non ía marchar nunca?
—Entón que?
—Segue crendo que ese capitán Sousa ten algo que ver en todo isto?
—Creo que non pode ser casualidade. Non sei de que xeito pero, si,
penso que está relacionado. Falaches coa emisora de Barcelona?
Estévez asentiu.
—O fillo de Sousa tivo quenda a fin de semana pasada —dixo—. Hai
máis de vinte testemuñas que poden confirmar que estivo traballando. El
non o matou.
Leo Caldas non esperaba outra cousa.
—De acordo… —dixo e, collendo un documento ao chou da morea
máis próxima, simulou que comezaba a ler. Con todo, o aragonés volveu
falar.
—Ocorréuseme algo.
Caldas deixou o papel cun suspiro de resignación.
—A ver.
—Se cadra Arias e Valverde teñen medo de nós.
 —De nós?
—De que esteamos investigando, de que saibamos que non foi un
suicidio. Non apuntou hai un instante que hai polo menos dúas persoas
implicadas?
—Non creo que fosen eles —dixo o inspector, vencendo a tentación de
achegar a man ao paquete de tabaco.
—Por que non?
—Xa viches que Valverde leva anos afastado do porto, e vaille ben; e
Arias non parece un home dos que buscan problemas. Non se tratan desde
hai máis de doce anos. Que gañarían coa morte do Rubio? Ademais, tanto
Arias como Valverde receaban da posibilidade dun suicidio. Faríalo ti se
foses o asasino? Non —dixo, convencido—, eses teñen medo doutra cousa.
Rafael Estévez asentiu.
—Hai algo máis que non entendo —dixo, logo dun intre—. Como
sabían os asasinos que Castelo ía saír ao mar a primeira hora do domingo?
Leo Caldas non tiña resposta para aquela pregunta.
—Non sei —bisbou.
Estévez baixara a vista ao chan e Caldas non soubo se o fixera para
admirar as manchas dos seus zapatos ou para non ver o paquete de tabaco
facendo outra vez filigranas entre os seus dedos.
—Que pensas? —preguntou.
—Nada —respondeu Estévez.
Caldas acomodouse no asento, resignado a aturar un novo torrente de
consideracións. Mais o aragonés deu a volta e abandonou o despacho.
Para Rafael Estévez, «nada» significaba simplemente iso. Nada.
 Remitir. 1. Enviar algo a alguén doutro lugar. 2. Perdoar
ou eximir a alguén dunha obriga ou unha pena. 3. Diminuír
algo na súa intensidade. 4. Facer alusión ás manifestacións
propias ou alleas respecto dun asunto.

Ese mediodía Leo Caldas só saíu do despacho para limpar os zapatos con
papel hixiénico no cuarto de baño. O resto do tempo permaneceu recostado
na butaca, repasando os detalles da investigación da morte de Xusto
Castelo, preguntándose se pasaría algo por alto.
Abriu unha vez máis o cartafol azul. Ao informe preparado por Clara
Barcia engadira o exame do barco afundido baixo o faro de Punta Lameda,
en Monteferro. Indicaba que o buraco do casco fora realizado desde dentro.
Desafortunadamente, a permanencia baixo o mar limpara de rastros a
embarcación.
Chamou á UIDC. O axente Ferro, de volta na oficina tras pasar a mañá
buscando probas ao redor do faro, corroborou que as pedras utilizadas para
lastrar o barco foran recollidas xunto á poza. Ferro atopara rodadas de
coches no camiño de terra, mais ningunha pegada ao redor da poza. A
choiva caída durante a semana encargárase de eliminalas.
Volveu ler o informe preparado por Clara Barcia e despois todos os
recortes de prensa acerca do naufraxio do Xurelo. Recordou a chamada do
Rubio a Xosé Arias.
Aquel barco afundido xunto á illa de Sálvora era o único nexo entre os
mariñeiros. Algo os volvera poñer en contacto despois de tantos anos, pero
que?
Folleou tamén o informe do levantamento do cadáver do capitán Sousa.
Chegara a dubidar que o corpo atopado entre as redes do pesqueiro
pertencese en realidade ao patrón do Xurelo. Agora pensaba que non tiña
sentido que alguén permanecese oculto tanto tempo. Así mesmo, o forense
confirmara que o golpe na cabeza non se producira coa barra que Sousa
lucía ao cinto senón con aquela chave de tubo atopada entre as rochas.
Ademais, as pantasmas non actuaban en parellas.
Tampouco unha vinganza semellaba ser a causa, pois o único fillo do
patrón tiña unha coartada sólida: atopábase a máis de mil quilómetros de
distancia o día que mataron o Rubio.
Porén, se Sousa non estaba implicado na morte de Castelo, por que raios
aparecera a data do naufraxio escrita na chalupa? Por que ía querer ninguén
remexer en todo aquilo?
Logo de catro días de dedicación, non lograran achar un móbil nin
identificar un só sospeitoso. Non tiñan resposta para o quen nin para o por
que.
Estévez estaba no certo. Non tiñan nada.

A media tarde consultou o reloxo. Aínda estaba a tempo de chegar ao

hospital. Gardou os documentos no cartafol e devolveuno ao montón de
procedencia.
Despediuse de Estévez ata o luns, saíu á rúa e acendeu un cigarro.
Camiñando costa arriba decatouse de que a dor de cabeza remitira.
 Cambiar. 1. Dar unha cousa e recibir outra no seu sitio.
2. Converter en diferente, con frecuencia no contrario. 2.
Modificarse a aparencia, condición ou comportamento. 3.
Mudar de roupa.

A porta do cuarto 211 estaba entornada, e Leo Caldas petou nela antes de
entrar. Dúas enfermeiras atendían o seu tío Alberte na cama.
—Espero fóra? —preguntou.
—Mellor —respondeu unha delas.
Caldas saíu ao corredor e camiñou ata a sala das visitas. Atopou o seu
pai sentado, conversando cunha muller nova.
—Leo! —sorriu.
O inspector sinalou a porta do cuarto do tío.
—Está ben?
—Estano a cambiar —tranquilizouno o pai, e logo presentoulle a
muller:
—Silvia ten á nai na 208 —dixo—. Este é o meu fillo Leo. Traballa na
radio, xa sabes.
Leo Caldas devolveu un sorriso finxido á moza, que se levantou antes
de que o inspector sentase.
—Volvo dentro —despediuse.

—Así que traballo na radio? —preguntou o inspector cando a muller

desapareceu polo corredor—. Como me presentas así?
—Prefires que diga que es un lobo de mar?
—Falaches con Trabazo?
—Ti que cres? —sorriu.
 Leo Caldas sentou a carón del.
—Deixáchelo preocupado —engadiu o pai.
—Supoño… Non imaxinas o mal que o pasei.
—El, en cambio, segue en plena forma, non?
—El si.
Unha das enfermeiras saíu do cuarto e o pai do inspector incorporouse.
Mais deixouse caer outra vez na cadeira cando viu que volvía entrar.
—Por certo, coñeces un tal Marcos Valverde?
—Teríame que soar? —respondeu o seu pai.
—É un construtor de Panxón. Está empezando a facer viño. El si sabe
quen es ti. Mándache recordos.
O pai tratou de facer memoria.
—Como se chama o seu viño?
—Creo que aínda non ten embotellada a primeira colleita.
—Entón, non sei quen é —dixo—. Pero devólvelle o saúdo.
Leo Caldas sorriu.
—Tamén falei con Alba. O pai non o mirou.
—Alba?
—Si, chamoume esta mañá.
—Non pensaba falar dela se ti non mencionabas a miña xubilación.
Caldas preguntouse se sería certo que soamente lle falara de Alba para
devolverlle o golpe.
—É broma —dixo o pai cun xesto burlón—. Que conta?
—Soubo que o tío está ingresado e chamou para interesarse.
O pai asentiu.
—Por Alberte?
—Si, por el e por ti.
—Querería algo máis…
Leo encolleu os ombreiros.
—Non, chamaba só para que vos dese un bico da súa parte.
—Un bico?
—Si.
—E máis nada?
—Máis nada —respondeu. O pai mirouno en fite.
 —E como a atopaches?
—Ben, supoño.
—Supoño?
—Só falamos un minuto —aclarou o inspector, e baixou a mirada ao
chan branco do hospital, a un punto entre os pés, como fixera Alicia Castelo
o día que a coñeceu na sala do forense. Empezaba a pensar que non fora
boa idea revelarlle ao pai o da chamada. Cada vez que Alba aparecía nas
súas conversas, eles terminaban mal.
—Moi necesitada ten que estar a policía se ti chegaches a inspector,
fillo.
—Como?
—Estás a gañar un sitio no meu libro de idiotas.
—Eu? —Leo calculou o tempo que levaban falando de Alba. Un
minuto? Dous? Como era posible que xa o estivese insultando?
—Non te decatas de que se só quixese darme un bico chamaríame ela
mesma?
—Ela a ti?
—Non sería a primeira vez.
—Falas con Alba?
—Paréceche mal?
Leo Caldas abriu os brazos.
—Non, non sei…
—É igual, perdoa. O caso é que te chamou e deuche recordos para min,
non?
—Iso é.
Seguiron sentados en silencio ata que o pai preguntou:
—E ti queres que te escoiten ou que che dean un consello?
Leo Caldas levantou a vista. Desde a morte da súa nai non volvera
escoitar aquelas palabras.
—Xa sabes que non me gusta falar —dixo.
—Xa o sei —conveu o pai.
Unha das enfermeiras entrou na sala para avisar de que remataran de
mudar o paciente.
O pai de Leo Caldas deulle as grazas e levantouse.
 —Imos? —suxeriu, e o inspector seguiuno polo corredor.

Entraron no cuarto. A televisión estaba acesa e sen voz, coma unha fiestra
pola que o seu tío Alberte se asomaba ao mundo.
—Mira quen está aquí —dixo o pai do inspector, e o rostro do enfermo
engurrouse baixo a máscara verde do respirador.
Leo Caldas contoulle que estivera con Manuel Trabazo pola mañá, que
saíra con el ao mar.
—Falando de mar —interveu o pai sinalando a televisión.
Un noticiario amosaba imaxes aéreas do rescate dos tripulantes dun
barco en medio dun temporal. Os mariñeiros foran izados un a un desde a
cuberta ata un helicóptero. Un rótulo na parte inferior da imaxe informaba:
«Rescatados con vida os 11 tripulantes do pesqueiro galego afundido no
Gran Sol».
A reportaxe terminaba cunhas imaxes do barco escorado, xa sen
mariñeiros a bordo, sendo engulido polas ondas. Caldas pensou noXurelo,
no pesadelo vivido polo capitán Sousa e os tres mariñeiros. No caso, que se
lle escapaba.
Seguiron vendo o informativo, e Caldas comprobou como os irmáns
comentaban cada noticia na súa linguaxe de miradas.
Recordou unha película que vira con Alba no cinema. O protagonista
era un ancián que percorría centos de quilómetros montado nunha máquina
de cortar o céspede para visitar o seu irmán doente, co que levaba anos
incomodado. Ao final daquela odisea, cando o vello chegaba onda o seu
irmán, apenas intercambiaban un saúdo. Sentaban xuntos na entrada da
casa, e arranxaban as súas diferenzas sen necesidade de falar.

Caera a noite cando abandonaron o hospital. Leo Caldas acompañou o seu

pai ata o aparcadoiro onde deixara o coche.
—Hoxe non vés, verdade? —preguntou o pai, abrindo a porta.
Caldas moveu a cabeza aos lados.
—Teño traballo —escusouse.
 —É venres.
O inspector non recuou:
—Xa o sei.
—Mañá estarei aquí ao redor da unha —dixo o pai sinalando coa man o
edificio verde do hospital—. Os sábados permiten visitas antes do xantar.
—Tratarei de vir.
O pai asentiu.
—Con respecto ao que me dixeches antes…
—O que? —preguntou Leo Caldas.
—O de Alba.
—Ah.
—Tes que ter valor.
—Valor?
—Valor, si. Chámaa —díxolle o pai—. Volve con ela. Formade unha
familia, tende fillos.
—Fillos?
—Que máis terá? É cuestión de prioridades. Cres que a min me
gustabas ti?
O inspector mirouno de esguello, e viuno sorrir.
—Antes de coñecerte, quero dicir.
—Eu non sei se podería —bisbou Leo, pensando en voz alta—. Non me
gustaría que crecesen sen un pai.
—Non esaxeres, home. Ser policía non é ir á guerra.
—Eu non falei de morrer —dixo Caldas—. Falei de non estar.
O pai sentou no coche, arrincou o motor, acendeu as luces e baixou o
cristal.
—Cadaquén faino o mellor que pode.
—Xa… —asentiu Caldas, e deu dous golpiños no capó—. Ata mañá. E
non te preocupes por min. Xa madurarei.
—Non maduramos, Leo —replicou o pai antes de acelerar e deixalo de
pé no aparcadoiro—. Soamente nos imos facendo máis vellos.
 Travesía. 1. Viaxe na que se atravesa unha extensión de
auga, terra… 2. Camiño ou rúa que atravesa entre outras dúas
máis grandes.3. Vento que sopra do mar.

Caldas baixou camiñando desde o hospital pola rúa de México. Fronte á

estación de ferrocarril colleu a rúa de Urzaiz, cruzou a Gran Vía, e
continuou descendendo pola beirarrúa abarrotada ata o farol de forxa de
Jenaro de la Fuente. Logo percorreu a rúa do Príncipe entre o cheiro das
castañas asadas e as melodías dos músicos da rúa. Pouco antes da Porta do
Sol, na esquina en que un músico andino tocaba unha frauta de pan,
desviouse á esquerda pola pequena travesía da Aurora que conducía ao
Elixio.
Entrou na taberna, achegouse á barra, saudou a Carlos e uliscou o
recendo proveniente da cociña.
—Hai fideos con ameixas?
—Carallo, Leo —exclamou Carlos—. Bo olfacto.
—É que non probei bocado en todo o día.
—E iso? —preguntoulle Carlos, mentres colocaba fronte ao inspector
unha copa que encheu de viño branco.
—Saín esta mañá en barco cun amigo e mareeime —confesou—. Ao
mediodía non tiña o estómago para festas.
O bigote espeso de Carlos perfilou medio sorriso e marchou á cociña
para encargar a cea do inspector.
Leo Caldas achegouse co viño á mesa dos catedráticos e tomou asento
entre eles. De alí a un pouco, Carlos volveu ao seu posto de mando detrás
da barra.
—Así que o patrulleiro das ondas se marea nos barcos —dixo desde alí,
cun aceno divertido.
 —Se soamente fose nos barcos… —respondeu lacónico Caldas.
—Non irías a bordo do pesqueiro que naufragou no Gran Sol? —
burlouse un dos catedráticos—. Vistes o rescate nas noticias?
Todos asentiron.
—Salváronse por minutos —engadiu outro.
—Onde é o Gran Sol? —preguntou Caldas, que oíra mencionar
infinidade de veces aquel nome mais era incapaz de localizalo nun mapa.
—Entre o sur de Inglaterra e o mar do Norte —respondeu un
catedrático.
—Si —dixo outro—, ao oeste de Gran Bretaña. Todos gabaron os
pilotos de helicóptero que xogaban a vida voando en medio dos peores
temporais.
—En cambio, cando eu andaba embarcado suspirabamos porque
houbese tempestade —dixo Carlos, quen antes de rexentar a taberna
fundada polo sogro fora mariño mercante.
—E iso?
—Porque iamos a algún porto a refuxiarnos —explicou—. Sabiamos
que ese día desembarcariamos e poderiamos dar un paseo. Así que cando se
anunciaba temporal todos fretabamos as mans.
Caldas recordou unha das noticias do naufraxio do Xurelo que lera
durante a tarde. O patrón dun barco que pescaba na mesma zona
sorprendérase polo naufraxio do pesqueiro de Panxón. Aseguraba que
Sousa lle transmitira por radio a súa intención de recoller aparello e
resgardarse en terra.
—Os pesqueiros tamén? —preguntou.
—Igual —riu Carlos co seu voceirón—. Con mal tempo, todos a porto
tomar un viño e ao carallo a pesca ata que escampe.
As palabras de Carlos resoaron na cabeza de Leo Caldas, poñendo os
seus sentidos en alerta. «Con mal tempo, todos a porto», repetiu para si.
Achegouse á barra.
—Oes, Carlos, se un temporal se desatase e estiveses navegando preto
de Sálvora, onde te refuxiarías? —preguntou en voz baixa.
—Non sei —dubidou Carlos—. Por que?
—Necesito sabelo.
 —Espera.
Carlos achegouse á librería situada xunto á porta e volveu cun atlas que
colocou sobre a barra, aberto na páxina correspondente ás Rías Baixas.
—Sálvora está aquí —dixo colocando o dedo sobre a illa, na boca da ría
de Arousa.
—Onde te abrigarías? —insistiu o inspector.
—Supoño que iría a Ribeira ou a Vilagarcía —dixo Carlos, cofando o
bigote con dous dedos—. Alí hai calado suficiente para un mercante.
—E se foses nun pesqueiro pequeno?
—De que tamaño?
—Un deses que van ao mar un par de noites.
—Ah, entón quedaría en Aguiño.
—En Aguiño? —preguntou—. Seguro?
—Creo que si… —volveu mirar o mapa—. Si, seguro. Que pasa?
—Que teño que consultar algo —murmurou o inspector.
Logo saíu da taberna e marchou co estómago baleiro á comisaría.
 Papel. 1. Lámina delgada feita de pasta de fibras vexetais
que ten múltiples usos. 2. Documento escrito. 3. Xornal. 4.
Parte da obra dramática que representa cada actor.

Leo Caldas saudou os axentes da porta, camiñou entre as mesas desertas e

entrou no despacho. Colocou sobre a mesa o cinceiro e acendeu un cigarro.
Logo abriu o cartafol azul, sacou as follas de xornal escolmadas polo cura
de Panxón e foi desdobrándoas unha por unha, seguro de que lera o nome
de Aguiño nalgunha delas.
Atopou o que buscaba na páxina dun xornal local con data do luns 23 de
decembro de 1996, tres días despois do naufraxio. Baixo a crónica das
tarefas de rastrexo encamiñadas a localizar o corpo do capitán Sousa había
outras dúas noticias máis breves. A primeira refería os detalles do asalto a
unha gasolineira perpetrado por dous motoristas encarapuchados. A outra
recollía de forma sucinta a desaparición dunha muller en Aguiño.

Unha veciña de Aguiño, Rebeca Neira, de trinta e dous

anos de idade, falta do seu domicilio desde a noite do pasado
venres día 20.
A desaparición foi denunciada polo seu fillo na mañá de
onte domingo e, durante a tarde, grupos de veciños e
membros de Protección Civil buscaron a muller polas
inmediacións da súa casa. A primeirahora da noite, a busca
suspendeuse sen obter resultados.
Fontes policiais consultadas por este diario confirmaron
que se manexa o abandono voluntario do fogar como hipótese
máis probable da desaparición, mais tampouco se desbotan
outras posibilidades.
Leo Caldas leu dúas veces o texto. A muller fora vista por última vez a
noite do venres 20, a mesma noite do naufraxio do Xurelo.
Unha fotografía pequena ilustraba a noticia. Nela podía verse un home
inspeccionando á beiravía dunha estrada. O inspector buscou no resto das
follas de xornal coa esperanza de achar algunha outra referencia á muller de
Aguiño, pero non atopou máis noticias que comentasen aquela
desaparición.
Quizais non gardase relación co afundimento do Xurelo, mais as datas
de ambos os sucesos coincidían e o porto de Aguiño era o máis próximo ao
lugar onde pescaba o barco cando se levantou o temporal.
Quedou encollido na butaca negra ata que o seu estómago baleiro
protestou cun ruxido. Fíxoo calar dándolle unha chupada ao cigarro e
volveu á folla do xornal. Contemplou a fotografía do capitán Sousa, os ollos
cheos de engurras que o miraban desde a parte superior da páxina. Logo leu
unha vez máis a noticia da desaparición de Rebeca Neira. Reparou en que
se mencionaba unha denuncia presentada polo fillo. Se había unha
denuncia, unha copia do atestado tiña que estar arquivada na Xefatura
Superior de Policía de Galicia.
Descolgou o teléfono. O axente que contestou na Xefatura confirmoulle
que Neves Ortiz aínda traballaba na quenda de noite, e ao cabo dun pouco
oíu a súa voz aguda.
—Canto tempo, patrulleiro —saudouno, e Leo Caldas imaxinou o
sorriso amplo de Neves baixo os ollos diminutos.
Xa pasara máis dun ano desde que pedira o traslado á Xefatura na
Coruña, mais na comisaría de Vigo aínda estrañaban o estrondo das súas
gargalladas.
—Que podo facer por ti? —ofreceuse, logo de preguntarlle ao inspector
polos seus antigos compañeiros.
—Necesito consultar un atestado.
—Veña, dime.
—A ver se atopas o atado coa denuncia por desaparición dunha tal
Rebeca Neira —dixo o inspector.
—Onde?
—En Aguiño.
 —Sabes a data?
—Entre o 20 e o 22 de decembro de 1996.
—Noventa e seis?
—Iso é.
—Necesito consultar o arquivo —advertiuno Neves—. Prefires esperar
ou que te chame nun minuto?
—Se é un minuto case espero —dixo Caldas, pero tivo tempo de
acender un novo cigarro antes de volver escoitar a voz de Neves Ortiz no
auricular.
—Teño a denuncia —confirmou.
—Hai algo máis?
—Nada —respondeu Neves—. Hai unha nota manuscrita na marxe que
pon: «Estanse a realizar pescudas das que se dará conta». Pero non hai máis
papeis.
O inspector chascou a lingua.
—Sería unha falsa alarma —dixo Neves Ortiz.
—Xa —murmurou Leo Caldas, amolado ao ver como se esvaecía unha
nova liña de investigación.
—Queres que cha envíe por fax? —ofreceuse ela.
—Non che importa?
O inspector deulle as grazas e quedou fumando na butaca. Se non había
máis documentos no atado tiña que ser porque a muller aparecera sen danos
pouco despois. Volveu ler a noticia na folla de periódico amarelada polo
paso do tempo. Alí figuraba o abandono voluntario do domicilio como
causa máis probable da desaparición de Rebeca Neira, e Leo Caldas sabía
que as cousas adoitaban ser o que aparentaban.
Apagou o cigarro e saíu do despacho co cinceiro na man. Baleirouno na
papeleira do cuarto de baño e, logo de lavalo con auga baixo a billa,
regresou á oficina e devolveuno ao caixón da mesa. Logo mirou a hora.
Pasaban algúns minutos das dez e media da noite cando Leo Caldas saíu
da comisaría. Acompañábano a fame e a sensación de levar toda a semana
dando voltas arredor da morte de Xusto Castelo, avanzando por un camiño
circular que terminaba por devolvelo ao lugar de orixe por máis pasos que
dese.
 Recordo. 1. O que se conserva na memoria. 2. Obxecto
que serve para recordar algo ou alguén. 3. Saúdos que se
encargan a alguén para que os transmita.

Estaba canso e, malia a tentación que supoñían os fideos con ameixas,

desbotou a idea de subir outra vez ata o Elixio. Preferiu cear algo rápido e
marchar axiña para a casa, de modo que dobrou a esquina e entrou na
cafetería Rosalía de Castro. Achegouse á barra e pediu unha cunca de caldo,
tortilla e viño. Logo sentou nunha mesa xunto á fiestra a esperar a comida.
No televisor colocado no alto repetían as imaxes aéreas do barco
escorado entre as ondas do Gran Sol. O movemento do mar na pantalla
lembroulle o mareo que o obrigara a desembarcar pola mañá na cala de
Monteferro. Tratou de consolarse pensando que, polo menos, servira para
que Trabazo atopase aquela chave de tubo entre as rochas. Estaba
convencido de que era o obxecto empregado para golpear o mariñeiro
morto. Por que, se non para se desfacer dunha proba, tiraría ninguén ao mar
unha chave noviña coma aquela?

Cando terminou de cear eran as once e cuarto. Pediu a conta, acendeu un

cigarro e, despois de pagar, saíu á rúa. Sentiu o vento que arrefriara a noite
e o balbordo dos mozos nos xardíns de Montero Ríos xunto ao porto
deportivo. Como cada venres, baixaran desde todos os puntos da cidade
para celebrar a fin de semana.
Esfregou as mans e botou a andar cara á súa casa. Ao pasar diante da
comisaría, apagou o cigarro e entrou a comprobar se Neves Ortiz enviara a
denuncia desde a Xefatura.
 Atopou a copia do atestado na cestiña do fax, e sentou nunha das mesas
baleiras para ler aquel documento no que Diego Neira Díez, de quince anos
de idade, denunciaba a desaparición da súa nai, Rebeca Neira Díez, de trinta
e dous.
O rapaz comparecera perante a policía ás once da mañá do domingo
vinte e dous de decembro de 1996, para declarar que desde a noite do
venres vinte non volvera ver a súa nai, coa que residía nunha vivenda da
parroquia de Aguiño.
Segundo constaba na denuncia, cara ás once da noite do venres, Rebeca
Neira comentoulle ao seu fillo que quedara sen tabaco e saíu da casa.
Regresou unha hora despois, e Diego oíuna conversar con alguén baixo o
beiril da entrada.
Cando un home soltou unha gargallada, a muller pediulle que baixase a
voz, recordándolle que o seu fillo se atopaba no interior da vivenda.
Aquel comentario incomodou a Diego Neira que abriu a porta e, ao
atopar a súa nai con dous homes, murmurou que durmiría na casa dun
compañeiro de estudos e afastouse á carreira.
Como naquel intre chovía a chuzos, resgardouse nunha caseta próxima
desde a que puido ver como un dos homes acompañaba a súa nai ao interior
da vivenda mentres o outro marchaba cara ao porto. Cando a choiva
amainou, Diego Neira proseguiu o seu camiño ata a casa do amigo.
Regresou ao día seguinte, sábado, a iso da unha da tarde. Atopou a casa
baleira, coa planta baixa limpa e en orde. Diego non saíu da casa e, á
noitiña, deitouse.
Non se alarmou ata que, o domingo pola mañá, comprobou que a nai
non durmira na súa cama. Entón telefonou a Irene Vázquez, amiga íntima
da nai, quen lle confirmou que tampouco tiña noticias dela desde a tarde do
venres. A amiga, tras escoitar por boca do rapaz o relato dos feitos,
acompañouno a presentar a denuncia.
Diego Neira aseguraba descoñecer a identidade dos dous homes. A un
deles nin sequera puidera velo, pois só distinguira a súa silueta na
escuridade. Porén, mentres agardaba a que remitise a choiva, puido ver con
claridade ao que se dirixira ao porto, pois pasara polo camiño iluminado a
poucos metros da caseta.
 Era un home duns trinta anos, vestido con impermeable e botas de
plástico, como as que adoito usaban os mariñeiros. Diego Neira non o tiña
visto con anterioridade en Aguiño. Era delgado e tiña o pelo abundante e
moi louro.
Leo Caldas volveu ler a descrición que facía o mozo daquel forasteiro.
Logo levantouse da mesa na que estaba apoiado e foi ao despacho. Alí,
sentado na súa butaca negra, volveu ler o atestado, convencido de que non
podía tratarse dunha coincidencia.
Despois marcou o número da Xefatura Superior de Policía de Galicia e,
por segunda vez naquela noite, pediu que o puxesen con Neves Ortiz.
—Recibiches a denuncia?
—Si, grazas —respondeu Leo Caldas—. Estás segura de que non hai
nada máis no atado?
—Totalmente, Leo.
—E non pode haber un informe ampliatorio noutro sitio?
—Non debería —asegurou Neves Ortiz.
—Podes comprobalo?
—Agora?
—Pode ser?
—Podo intentalo. Pero por que tanta présa? Pasaron máis de doce anos,
non?
—Talvez teña relación cun asunto que estamos a investigar.
—Como se chamaba a desaparecida?
—Rebeca Neira —dixo Caldas lendo o nome na denuncia—. Rebeca
Neira Díez.
O inspector acendeu un cigarro mentres percibía a través do teléfono o
rumor das teclas pulsadas pola axente Ortiz na Xefatura.
—No ordenador non aparece máis nada, Leo —dixo ela segundos
despois—. Pero déixame buscar outra vez no arquivo. En tres minutos
chámote de volta.
Caldas deulle as grazas, e colgou o teléfono pensando que, se o atado
non contiña máis documentación ca aquela denuncia, era seguro que a
muller aparecera despois. Con todo, estaba convencido de que o home louro
que aquel mozo vira afastándose da súa casa era o mesmo mariñeiro que
atoparan trece anos despois aboiando entre as algas de Panxón.
Preguntábase por que motivo mentirían Xosé Arias e Marcos Valverde,
por que ningún dos dous mencionara que buscaron abrigo no porto de
Aguiño durante o temporal? Quería ver os seus rostros e oír as súas
respostas. Coñecer a razón que os levara a partir a pesar da tormenta, a
enfrontarse a un mar tan embravecido que os fixo naufragar.

Descolgou outra vez o teléfono e chamou a Rafael Estévez.

—Sabe que hora é? —preguntou o zaragozano. Leo Caldas mirou o
reloxo: as doce e media.
—Estabas a durmir?
—Non —gruñiu.
—Creo que o Xurelo non volvía de pescar cando afundiu.
—Diso hai máis de doce anos —protestou Estévez—. Non podía
esperar ao luns para contarmo?
—É que necesito falar con Xosé Arias e Marcos Valverde. Quero saber
por que nolo ocultaron. Recóllesme ás sete? Gustaríame estar no porto de
Panxón cando Arias regrese do mar.
—Cando?
—Mañá.
—Cando di mañá refírese a dentro de sete horas?
—Iso é.
Estévez soltou un bufido que soou como un furacán no auricular.
—Mañá é sábado, inspector.
—Xa o sei.
—Non llo podemos preguntar o luns?
—Os luns non hai lonxa, Rafa —respondeu Leo Caldas—. Recóllesme
ás sete diante de casa?

Cando apagou o cigarro, dirixiuse ao cuarto de baño para baleirar o

cinceiro. Mentres o enxaugaba, escorréuselle das mans e caeulle dentro do
lavabo partido en dous cachos.
Leo Caldas, cun anaco en cada man, achegouse á muller que limpaba a
comisaría.
—Ten pegamento? —preguntou, sinalando o carro cheo de botes que a
muller empurraba co pé.
—Non —respondeu ela, mirando as dúas metades en que partira o
cinceiro—. Ademais, aínda que o pegue, nunca vai quedar igual ca antes.

Cinco minutos máis tarde volveu descolgar o teléfono para atender a

chamada de Neves Ortiz desde a Xefatura.
—Estiven buscando, Leo, e non atopo nada máis ca a denuncia que che
mandei. A cousa debeu de rematar aí.
—Sabes se seguen vivindo en Aguiño?
—Aquí non consta un cambio de domicilio —explicou ela logo de
consultar.
Leo Caldas leu na copia do atestado o número de identificación do
policía que recollera a denuncia.
—Importaríache dicirme a quen pertence esta placa? —e enumerou o
código de cifras.
—Déixame ver —dixo Neves Ortiz, tecleando ao outro lado da liña—.
Era do subinspector Somoza.
—Era?
—Xa non está no servizo —explicou—. Xubilouse hai oito anos.
Necesitas algunha outra cousa?
—Nada máis, Neves. Moitas grazas e perdoa a molestia.
—Non te preocupes —dixo ela, e logo preguntou—. Como está Alba?
—Ben —respondeu lacónico Caldas.
—Dálle recordos da miña parte.
—Dareillos.
—E dille que te coide —insistiu—, que non te deixe traballar ata tan
tarde.
O inspector tragou saliva.
—Direillo.
 Ao colgar o teléfono ergueuse da butaca. Recolleu o impermeable e a
copia da denuncia e, antes de saír, tirou os anacos do cinceiro á papeleira.
Marchou á casa pensando que a muller da limpeza tiña razón. O que se
rachou algunha vez nunca recupera o seu estado orixinal.
 Cabo. 1. Extremo dunha cousa. 2. Punta de terra que
penetra no mar. 3. Corda que se emprega nas manobras
náuticas.

Ás sete da mañá aínda era noite pechada. O inspector agardou no portal ata
ver os faros do coche deterse fronte a porta de vidro. Entón saíu á rúa,
acomodouse no asento do copiloto e baixou a ventá apenas uns dedos para
deixar entrar o aire.
—Bos días —saudou, e Estévez respondeulle afundindo o pé dereito no
acelerador.
Percorreron a avenida de Beiramar e continuaron bordeando a liña da
costa ata Bouzas. Non había luces nos estaleiros, nin rastro do alustro dos
soldadores que pola semana iluminaban a armazón dos barcos a medio
construír. Só o neon dunha discoteca resplandecía, alumeando os mozos que
se apertaban na porta, dispostos a zugarlle á noite as últimas horas de
diversión.
Ao abandonar a circunvalación e coller a estrada da costa, Leo Caldas
puxo ao axente Estévez ao corrente dos seus descubrimentos. Faloulle da
intención do capitán Sousa, transmitida por radio a outro patrón, de recalar
nun porto ao desatarse a tormenta. Explicoulle que o porto máis próximo á
área de pesca do Xurelo era o de Aguiño e que atopara unha referencia á
desaparición dunha muller nesa vila nun dos recortes de xornal gardados
polo crego de Panxón. Logo contoulle como localizara a denuncia
interposta polo fillo da desaparecida, onde o mozo describía un dos homes
que conversaba coa súa nai aquela noite de temporal.
—Fíxate —dixo, desdobrando a copia do atestado—. Fala dun home
duns trinta anos, vestido con impermeable e botas de plástico. Un mariñeiro
delgado co cabelo moi louro —volveu gardar o papel—. Xusto Castelo tiña
vinte e nove anos. Cantos mariñeiros louros desa idade poden chegar en
barco a un porto pequeno coma ese?
O aragonés encolleu os ombreiros.
—Estou seguro de que era el —proseguiu Caldas—. Dáste de conta? A
noite do naufraxio o Xurelo estivo no porto de Aguiño e non soamente
pescando no mar como lle contaron a todo o mundo.
—De verdade cre que ten importancia?
—Non o sei. Mais o único que temos é esa contradición, e quero
comprobar ata onde nos leva.
Rafael Estévez tamborilou cos dedos no volante.
—Que pasou coa muller?
—Con Rebeca Neira? Non hai nada máis ca a denuncia. Estévez
mirouno en fite.
—Nada máis?
—Non.
—Carafio, inspector, entón non ocorreu nada.
—Xa o sei —conveu Caldas—. Pero se o barco estivo en Aguiño, quero
saber por que non o mencionaron nin Arias nin Valverde. Cando preguntei a
Valverde por que motivo non buscaran refuxio nun porto, sabes que me
contestou? Dixo: «Iso habería que preguntarllo ao capitán». Pois agora
quero que sexan eles os que respondan. Quero saber por que o ocultaron,
que nos expliquen todo o acontecido aquela noite, que nos conten outra vez
as circunstancias nas que afogou Antonio Sousa.
O aragonés meneou a cabeza cara aos lados.
—Segue a pensar que ese capitán ten algo que ver coa morte de
Castelo?
—Esqueciches a pintada da chalupa? «Asasinos», dicía, xunto á data da
morte do capitán Sousa, o 20 de decembro de 1996. Non pode ser
casualidade que o bote do Rubio aparecese pintado así. Ten que existir unha
relación entre a morte de Sousa e a de Castelo, e penso que eses mariñeiros
coñécena. Por que se ían mostrar tan fuxidíos ao escoitarnos aludir ao
capitán?
—Poida que só sexa un mal recordo.
 —Poida —dixo Leo Caldas, pechando os ollos de novo e estirando o
pescozo cara á físgoa aberta no cristal—. Pero entón non terían por que
mentir.

Chegando a Panxón, coa silueta escura de Monteferro insinuada sobre o ceo

e o mar, Estévez comentou:
—Outra cousa, inspector.
—Dime.
—Hoxe é sábado. Eu non tería que estar aquí.
—Eu tampouco —dixo Leo Caldas.
—Non me amole —bufou Estévez—. Estamos aquí porque vostede
quixo.
Leo Caldas abriu os ollos e mirou o axudante.
—Non é un capricho meu, Rafa.
—Pois paréceo. Non podiamos esperar ata o luns?
—Xa che dixen que o luns non hai lonxa.
—E que?
—Como que e que?
—O mariñeiro ese non se desintegra os días que non hai lonxa. Non
pasaba nada por esperarmos ata o luns e interrogalo na súa casa.
—Hai un morto, Rafa, e podería haber máis. O tempo é importante. Xa
o sabes.
—Claro que o sei. E tamén é importante o tempo dos vivos —espetoulle
o aragonés—. Vostede pode facer coa súa fin de semana o que lle pete, pero
non é xusto que dispoña ao seu antollo do tempo libre dos demais.
—Ao meu antollo?
—Ao seu antollo, si. Parece que lle molesta que un teña vida fóra da
comisaría.
—Como?
—Xa o oíu. A vostede dálle o mesmo chamar de noite que de día; para
vostede non hai diferenza entre un martes, un venres ou un domingo. Todos
os días son iguais. Colle o teléfono e solta un sermón sen molestarse
sequera en preguntar se os demais están ocupados.
 —Se o dis por onte, non me decatei do tarde que era cando te chamei —
desculpouse Caldas.
—Por onte, por antonte, por hoxe… —Estévez, que falara todo
atrapallado, fixo unha pausa, como quen apunta ben para non errar o tiro de
graza—. Eu non teño a culpa de que a súa vida se reduza ao traballo —dixo
—, pero ten que comprender que non todo o mundo é coma vostede.
Leo Caldas encolleuse no seu asento sen saber ben que retrucar, e o
aragonés engadiu:
—Xa sabe que me gusta dicir as cousas á cara.
—Xa o sei, si —respondeu o inspector, e pechou novamente os ollos.
Para Estévez, a franqueza extrema era unha virtude. Caldas, en cambio,
só vía nela unha escusa, unha máscara tras a que ocultar a crueldade.
 Defensa. 1. Acción e efecto de defender. 2. Arma,
instrumento ou fortificación para protexerse dun perigo. 3.
Maneira natural dun organismo de protexerse de agresións
externas. 4. Pezas colgadas da banda dunha embarcación que
a protexen nas manobras.

Chegaron a Panxón ás sete e media. Estacionaron ao carón dun farol, preto

da rampla de pedra e permaneceron dentro do coche coa calefacción en
marcha e as luces apagadas. No mar, as lámpadas dos barcos de Arias e
Hermida permitíanlles ver os dous mariñeiros baleirando as nasas nas
esportas negras que logo trasladarían a terra.
—Pode deixarme a denuncia? —pediu Estévez.
Caldas entregoulla e o aragonés aproximou o papel ao cristal buscando
a luz do farol.
—Fixouse nos nomes, inspector? —preguntou ao cabo dun pouco.
—Como?
—A nai e o fillo —explicou o aragonés—. Apelídanse igual, Neira Díez
os dous.
—Era nai solteira. Non viches as idades?
—O fillo quince e a nai trinta e dous —leu Estévez. Leo Caldas asentiu.
—Aínda era unha cativa cando quedou preñada.

Ás oito menos cuarto apareceu o licitador conducindo a furgoneta

branca. Aparcouna xunto á lonxa, abriu a porta de metal e prendeu as luces.
Pouco despois, distinguiron o mandil branco da muller de Ernesto
Hermida. Camiñou entre as chalupas da rampla e detívose a esperar o seu
home ao bordo do mar. O vello achegouse remando entre as boias e
entregoulle un par de cestóns que ela deixou caer na pedra. Logo,
sosténdoos un por cada asa, subíronos ata a lonxa en dúas viaxes.
Arias levaba o traxe de augas de cor alaranxada. Tamén el enchera dúas
esportas que trasladou sen esforzo rampla arriba, e as gaivotas que estaban
chantadas na pedra seguírono con ollos cobizosos.

Faltaban dous minutos para as oito cando os policías saíron do coche e

camiñaron ata o edificio da lonxa. Enriba da mesa longa de metal xa
estaban dispostas as capturas de Hermida: á dereita, os camaróns e, á
esquerda, as nécoras. O letreiro que prohibía comer, beber, fumar e cuspir
penduraba do teito. O cheiro a mar era máis acusado alí dentro que na rúa.
Desde a porta, os policías distinguiron o pelo escuro e o traxe laranxa de
Xosé Arias. Estaba anicado no chan, clasificando a pesca e achegando cada
bandexa que enchía á báscula para que o licitador a pesase antes de subila á
mesa.
Había case unha ducia de persoas esperando o inicio da poxa. Leo
Caldas recoñeceu as dúas mulleres e o home das patillas grises que se
repartiran as bandexas a vez anterior. Daban voltas ao redor da mesa coma
lobos seleccionando a ovella máis apetecible do curro. Os demais non
amosaban tanto interese.
O licitador rematou de pesar as capturas, comprobou que todas as
bandexas estaban marcadas e ocupou a súa posición detrás da mesa.
—Vamos alá, que xa son as oito e cinco —dixo, esfregando as mans, e
logo anunciou—. Vendo camarón, vendo camarón!
Todos os presentes se arremuiñaron no lado dereito da mesa metálica
como atraídos por un imán. O matrimonio Hermida tamén avanzou uns
pasos para seguir a poxa de cerca. Arias, en cambio, seguiu limpando as
esportas no chan coma se a cousa non fose con el.
—Empezamos en corenta e cinco euros —continuou o licitador,
sinalando as bandexas nas que saltaban os camaróns baixo a luz azulada dos
fluorescentes.
Logo colleu folgos e comezou a cantar os prezos coma quen recita de
memoria o alfabeto:
 —Corenta e cinco, corenta e catro e medio, corenta e catro, corenta e
tres e medio, corenta e tres, corenta e dous e medio, corenta e dous…
Mentres unha das mulleres detiña a poxa e lles roubaba as mellores
pezas aos outros interesados, Xosé Arias dirixiuse á porta. Sostiña nunha
man os cestóns baleiros, un dentro do outro. Na outra levaba unha bolsa de
plástico azul.
Se lle sorprendeu toparse aquela mañá cos policías, o seu rostro non o
delatou.
—Bos días, inspector Caldas.
—Ten un momento? —preguntou o inspector.
—Veñen falar comigo?
Leo Caldas asentiu, e acendeu o primeiro cigarro da fin de semana.
—Pero non temos présa —dixo sinalando a bolsa de plástico na que
buligaban varias nécoras—, acabe co que teña que facer.
Arias volveuse a mirar a lonxa. Do outro lado da porta chegáballes a
ladaíña do licitador.
—Agora está ben —dixo o mariñeiro coa súa voz cavernosa, e o
inspector comprendeu que prefería falar durante a poxa, na rúa baleira, que
facelo despois—. É pola chamada telefónica do Rubio?
—Non o sei —respondeu Caldas, e estendeu unha man cara ao lugar en
que o mariñeiro liberara as femias cargadas de ovos o martes anterior.
Xosé Arias cruzou a rúa e dirixiuse á rampla. Os policías seguírono
entre as chalupas iluminadas polo resplandor dos farois próximos.
—Non o sabe?
—Non me gusta que me mintan —dixo o inspector. O mariñeiro
detívose.
—Díxenlle que esquecera esa chamada.
—Dixo.
—Daquela que quere?
Leo Caldas deulle unha calada ao cigarro antes de contestar.
—A verdade.
—Xa lla contei, inspector. O Rubio perdeu unha defensa no mar e…
—Pretende que creamos iso? —cortoulle.
—Eu non pretendo nada.
 Arias falaba amodo, pero o plástico da bolsa renxeu entre os seus dedos
enormes.
—Lembra a data marcada na chalupa de Castelo? —preguntou.
A cabeza poboada de rizos do mariñeiro moveuse de arriba abaixo ao
confirmar que a recordaba.
—Tamén tiña escrita a palabra «Asasinos» —engadiu o inspector.
—Xa o sei. Contoumo vostede.
—Que sucedeu aquela noite?
—Que afundimos, xa o sabe.
—Ademais diso.
—Parécelle pouco?
—Que lle ocorreu ao capitán Sousa?
—Afogou —respondeu o mariñeiro con gravidade.
—Por que andaba a navegar o seu barco en vez de estar abrigado nun
porto como o resto da frota de baixura?
—O capitán estaba ao mando.
—Non se detiveron nun porto?
A brasa do cigarro do inspector reflectiuse nos ollos grises do
mariñeiro.
—Non.
—Está seguro?
O mariñeiro asentiu.
—Estame a mentir de novo —dixo Caldas.
—Como?
Oíron a bolsa engurrarse na súa man crispada e Leo Caldas agradeceu a
compaña de Rafael Estévez.
—Recalaron nun porto? —volveu interrogar.
—Non —dixo, e logo rectificou—. Non me lembro ben.
Leo Caldas cortoulle a retirada.
—Pararon en Aguiño, verdade?
—Onde?
—En Aguiño —repetiu Caldas, e Arias non o negou.
O mariñeiro limitouse a mirar cara á praia.
—Díganos que sucedeu.
 —Xa pasaron moitos anos, inspector —escapuliuse—. Repítolle que
non me acorda.
—Non puido esquecer aquela noite.
—Pois fíxeno.
A bolsa de plástico resoaba no abrente de Panxón coma unha serpe de
cascabel.
—Que lle ocorreu en realidade ao capitán Sousa? —o inspector trataba
de acurralalo—. Por que escribiron a palabra «Asasinos» na chalana de
Castelo? Por que mataron o Rubio?
Arias abriu as mans trementes e os cestóns e a bolsa de plástico caeron
ao chan. Leo Caldas vacilou. De non estar o axente Estévez ao seu carón,
recuaría uns pasos.
—Non oíu o inspector? —interveu o aragonés. El non semellaba
intimidado.
Arias baixou a cabeza.
—Non recordo nada —dixo nun murmurio. Insistiron varias veces máis,
pero a resposta do mariñeiro foi sempre a mesma.

—Recórdao todo —dixo Estévez, ao abrir a porta do coche.

Leo Caldas apagou o cigarro no chan.
—Desde logo.
O inspector vira o medo debuxado no rostro do mariñeiro e
preguntábase que sucedería a bordo do Xurelo. Por que o asustaba dese
modo que alguén puidese descubrir a verdade?
—Non o imos deter? —quixo saber o aragonés.
—Para acusalo de que?
Estévez encolleu os ombreiros, arrincou o motor e deu marcha atrás.
Caldas baixou o cristal e viu o mariñeiro na rampla, sentado nunha das
chalupas coma un coloso derrubado, coa primeira claridade do día
reflectíndose no seu traxe laranxa.
No chan de pedra, as nécoras atoparan a boca da bolsa e corrían
buscando o mar.
 Fortaleza. 1. Capacidade física para soster, soportar ou
resistir algo. 2. Capacidade moral dunha persoa para soportar
sufrimentos ou penalidades. 3. Virtude cardinal que confire
valor para soportar as adversidades. 4. Recinto fortificado.

Detivéronse a almorzar nun bar que atoparon aberto fronte á praia da

Madorra. Estévez lía o xornal, que dedicaba a portada ao naufraxio do
pesqueiro galego no Gran Sol.
—Viu as imaxes do rescate na televisión?
Caldas asentiu. A través da fiestra, contemplaba a fortaleza de Baiona
ao outro lado da baía e a escuma branca das ondas que rebentaban na beira
cuberta de algas.

Volveron ao coche cando as campás do Templo Votivo do Mar daban as

nove. Colleron a estrada cara a Monteferro e desviáronse á esquerda polo
camiño que descendía entre muros ata o portalón de madeira.
Saíron do coche e chamaron ao timbre. Foi a muller de Marcos Valverde
quen respondeu.
—Son o inspector Caldas —dixo.
Accionados desde o interior da vivenda, os gonzos cederon e a porta
esvarou cara a un lado franqueándolles o paso e permitíndolles ver a
fachada de formigón gris que lle outorgaba a aquela casa o aspecto dun
búnker.
Había dous coches aparcados no patio de entrada, envoltos nunha
película de orballo. Un era o utilitario vermello da muller. O outro era un
deportivo negro. No xardín de rocalla, os primeiros raios de sol comezaran
a abrir os pensamentos.
Caldas esperaba atopar o sorriso da muller de Valverde, pero foi o seu home
o que lles saíu ao encontro polo camiño de grava. Levaba o pelo húmido e
peiteado cara atrás coma se acabase de saír da ducha. Vestía un xersei de
colo alto verde escuro e un pantalón de pana beixe.
—Sucede algo? —preguntou.
—Non —dixo Caldas, pensando que sen o traxe e a gravata parecía
unha persoa diferente—. Desculpe que veñamos tan cedo.
—Non se preocupen. Levo horas esperto.
—Vénlle ben que falemos uns minutos?
—Claro —respondeu, pero non os invitou a entrar.
Caldas viu a herba luísa que crecía pegada á parede da casa e estivo
tentado de achegarse a cheirala. En lugar diso sacou do peto un paquete de
tabaco.
—Fuma?
Valverde declinou o ofrecemento e o inspector puxo nos beizos un
cigarro ao que achegou o lume do acendedor.
—O meu pai acordábase de vostede —mentiu—. Mándalle saúdos.
—Grazas —dixo Valverde—, pero non virían só por iso.
—Non, claro —Caldas sinalou a casa chea de arestas—. Recorda a
conversación que tivemos o outro día?
O antigo compañeiro de Arias e Castelo asentiu.
—Recorda que lle preguntei por que non buscaron refuxio nun porto a
noite do naufraxio?
—Claro. Expliqueille que levabamos a bodega chea. Supoño que ese foi
o motivo polo que o capitán decidiu volver a Panxón.
Caldas deulle unha calada ao cigarro.
—Impórtalle que llo pregunte outra vez?
Marcos Valverde mirou a Caldas, logo a Estévez e despois outra vez ao
inspector.
—Non entendo.
—É moi sinxelo. Recalaron nalgún porto a noite do naufraxio do
Xurelo?
 —Xa lles dixen que non.
—Está seguro?
Valverde abriu os brazos e sorriu.
—Claro.
—Non esquecería algo?
—Por suposto que non. Caldas falou moi amodo:
—Entón teño que pensar que o outro día nos mentiu e que hoxe está a
facelo de novo.
As palabras do inspector borráronlle o sorriso da cara.
—Como?
—Sabe que as cousas non sucederon como vostede di, e estoulle dando
a oportunidade de que mas conte agora.
—Non sei de que me fala.
Caldas despregou a copia da denuncia.
—Sei que estiveron no porto de Aguiño unhas horas.
Valverde lanzou unha mirada furtiva á casa antes de responder.
—Quen lles contou iso?
—É certo?
Só lle arrincou un suspiro.
—É certo ou non?
—Pasou moito tempo desde entón —escusouse—, non o recordo ben.
Estévez deu un paso á fronte.
—Non nos veña con andrómenas, é certo ou non?
—Que queren que lles diga?
Caldas respondeu o mesmo que lle contestara a Arias pouco antes:
—A verdade.
Valverde concentrou a súa mirada nalgún punto do chan.
—Non podo.
—Xa morreu un home —dixo o inspector—, dous se contamos o
capitán Sousa.
Valverde mirouno en fite.
—Seino.
—E malia todo vai seguir ocultando o que sucedeu aquela noite no
barco?
 Permaneceu mudo.
—Non vai explicarnos que lle ocorreu ao capitán Sousa? —insistiu o
inspector.
—Non podo —repetiu.
—De que ten medo?
—Xa lle dixen unha vez que o medo é libre.
—Por que están todos asustados? —insistiu Caldas—. Que sucedeu
aquela noite?
Como fixera Xosé Arias na rampla do porto, Valverde escondeuse na
súa mala memoria como unha tartaruga na súa cuncha.
Estévez achegouse ao inspector e faloulle ao oído:
—Quere que intente axudalo a recordar?
Caldas coñecía ben a clase de axuda á que se refería o aragonés.
—Non —bisbou, e logo fíxolle unha advertencia a Marcos Valverde—:
Se cadra un xuíz os obrigará a falar.
—Se cadra, inspector Caldas —repetiu Valverde—. Se cadra.

Rafael Estévez manobrou dentro do patio ata dar a volta. Logo enfilou a
pendente entre os muros das casas e o portón de madeira pechouse tras eles.
—Está morto de medo —comentou o aragonés—. Están mortos de
medo os dous.
—Están —dixo o inspector.
—Por que non me deixou intentalo?
—Intentalo?
—Xa sabe…
—Si, xa sei…
Leo Caldas baixou lixeiramente a ventá e, cando o rostro engurrado do
capitán Sousa se perfilou nas súas pálpebras pechadas, abriu os ollos.
 Exposto. 1. Situado de maneira que poida ser visto. 2.
Explicado ordenadamente para que se coñeza. 3. Disposto de
xeito que reciba a acción dun axente. 4. Arriscado. 5.
Sometido á acción da luz para que se impresione nunha placa
fotográfica ou película.

—Non tardo nin cinco minutos —dixo o inspector ao abrir a porta do

coche. Logo subiu camiñando ata o Templo Votivo do Mar e entrou na
igrexa.
Baixou pouco despois cun sobre na man.
—Que leva aí? —preguntou Rafael Estévez cando Caldas volveu
ocupar o asento do copiloto.
—Unha foto da tripulación do Xurelo. O luns imos ir a Aguiño. Quero
ver se os recoñecen.
Estévez botoulle unha ollada á fotografía. O capitán Sousa estaba
sentado en primeiro termo, co gorro de la encasquetado ata as cellas.
Detrás, vestidos cos traxes impermeables, os tres mozos sorrían.
—Volvemos a Vigo? —preguntou.
—Impórtache se pasamos un intre polo faro? —pediulle Caldas.
Estévez xurou polo baixo e conduciu ata o pé de Monteferro. En lugar
de ascender pola estrada asfaltada que levaba á cima, desviouse á dereita,
pola pista de terra que conducía a Punta Lameda. Atravesaron o bosque de
eucaliptos e continuaron bordeando o monte.
Un coche amarelo estaba estacionado preto do faro e Estévez aparcou
detrás. O ceo estaba azul e as ondas levantaban cortinas de escuma ao
romper nas rochas.
As illas Cíes aparecían á fronte, coa area branca das súas praias
brillando na mañá de outono. Non se vía a ninguén.
 Camiñaron pola ladeira ata o lugar onde aparecera afundida a
embarcación de Xusto Castelo. Algunhas das pedras que protexían a poza
asomaban na superficie. Ulía a bosque e a mar, e sobre o ruxido das ondas
soaba o coro estridente das gaivotas.
Caldas púxose de pé sobre unha rocha alisada polo vento, cerca da auga
mais a salvo das salpicaduras. Viu os triángulos brancos das velas dunha
regata perfilados sobre o mar. Dous enormes cargueiros provenientes de
Vigo dirixíanse á boca da ría. Distinguiu os colectores ordenados na cuberta
do máis próximo. Os botes salvavidas tamén se adiviñaban baixo lonas
azuis, xunto á borda. O inspector pensou que non se poderían apreciar de
xeito tan nidio a mañá da morte de Castelo, cando os refachos de choiva
distorsionaban a paisaxe.
Vendo o ronsel do cargueiro abríndose no mar ata esvaecerse, Leo
Caldas recordou a noite anterior. Entre voltas na cama botando de menos o
tintín do colgante de Alba, atopara un oco para Xusto Castelo. Tratando de
atopar unha explicación para a morte do mariñeiro. Pensara que, se
ningunha embarcación partira dos portos próximos a Panxón aquela mañá,
quizais os asasinos viñan dun barco máis grande. Acendeu un cigarro
protexendo coa man a lapa, e volveu observar o cargueiro. Afastábase
rumbo a algunha parte no oeste. Preguntouse se o patrón dun buque
permitiría arriar un bote sen unha boa xustificación.
Inclinouse sobre a poza. Soamente os que frecuentasen aquela costa
coñecerían o arrecife natural que a resgardaba das ondadas. Só un mariñeiro
familiarizado coa costa de Monteferro sabería que ao baixar a marea se
convertía nunha zona tranquila.
Deulle outra calada ao cigarro e o vento encheulle de fume os ollos. Ao
abrilos de novo, a silueta do cargueiro minguara no horizonte. O barco
distanciábase da costa e a idea dun culpable chegado de fóra afastábase con
el.
—Eu sigo crendo que é unha estupidez afundir o barco a un metro das
pedras no canto de facelo no medio do mar —dixo Estévez poñéndose ao
seu carón.
—Xa falamos diso onte.
 —Xa o sei —admitiu o zaragozano—, e convenceume o que dixo ao
respecto da chave de tubo. Lanzaríana cara a calquera sitio sen importarlles
onde caese. Como vostede mesmo dixo: ninguén investiga un suicidio.
—Desde logo.
—Pero isto é diferente —engadiu o aragonés.
—Isto?
—O barco afundido. Ninguén estaría pendente dunha arma se pensase
que o Rubio se suicidara, de acordo, pero o barco si que o buscarían. Para
que ían querer deixalo aí?
—Porque no fondo da poza a auga non se move e o barco quedaría
oculto máis tempo.
—Mais para que quererían ocultalo?
—Supoño que para que a auga borrase todas as pegadas.
—Que pegadas? —preguntou o aragonés—. Se o atacaron desde outro
barco poucas pegadas puideron deixar. Ademais, nesta poza non hai lixivia.
Non vexo a diferenza entre afundir un barco aquí e facelo en calquera outro
sitio.
Caldas recoñeceu que ao seu axudante non lle faltaba razón. Por outra
banda, tampouco había necesidade de deixar o barco demasiado tempo
baixo a auga para eliminar todos os rastros.
—Se eu pretendese simular o suicidio dese mariñeiro —continuou
Rafael Estévez—, deixaría o barco á deriva para que a corrente o estrelase
contra as rochas, pero nunca o traería a este lado do monte.
—E se alguén o atopase antes de afundirse?
—Non poderían —replicou—. Abriría unha vía de auga para
asegurarme de que se ía a pique antes de saltar ao outro barco. O único que
conseguiron ao deixalo nesta poza é que teñamos a certeza de que non foi o
Rubio quen o trouxo ata aquí, non lle parece?
—É posible —dixo Leo Caldas, e quedou fumando na rocha mentres
Estévez se afastaba do faro pola aba do monte.

—Hai dous tipos aí abaixo —advertiu o aragonés cando regresou.

—Onde?
 —Un vai nunha barca e o outro está nas rochas.
Leo Caldas seguiuno, primeiro camiñando pola ladeira e logo de pedra
en pedra. Cando o axudante se asomou sobre o acantilado, o inspector
imitouno.
Tal como dixera Estévez, había un home a bordo dunha lancha
pneumática e outro empoleirado a un penedo entre a escuma do mar. Este
estaba unido á barca por un cabo asegurado ao arnés cinguido sobre o traxe
de neopreno. Levaba unha rasqueta na man e dúas bolsas de plástico
suxeitas ao cinto.
O outro mantiña a embarcación a poucos metros do seu compañeiro.
Sostiña o extremo do cabo e xogaba co motor para evitar que un golpe de
mar o lanzase contra as pedras.
—Recollen percebes —dixo Caldas.
Cada vez que unha onda se retiraba, o home da rocha descendía ata a
franxa escura descuberta polo refluxo e raspaba a pedra coa rapa para
desprender os percebes adheridos nela. Logo, cando o compañeiro avisaba
desde o barco da chegada dunha nova onda, o percebeiro subía lixeiro para
poñerse a salvo. Unhas veces facíao coas bolsas da cintura máis cheas,
outras soamente aliviado por salvar a vida.
—Recóllense así? —preguntou o aragonés atónito. Caldas asentiu.
—Os percebes forman colonias nas rochas, nos sitios máis batidos polo
mar. De aí hai que collelos.
O aragonés deu un asubío.
—Non me estraña que sexan tan caros.
—E tan ricos —engadiu Leo Caldas, para quen non había mellor
compaña nunha mesa ca a dos percebes. Gozaba coma un neno
fendéndolles a uña na tona escura e retirándoa para extraer da súa carne o
sabor intenso do mar.
—E con mal tempo como fan? —preguntou Estévez.
—Con mal tempo non se comen percebes —respondeu Caldas, quen
desde varias semanas atrás non os vira expostos na vitrina do bar Puerto.
—Non o entendo —dixo Estévez despois de que o percebeiro se
descolgase de novo e, no último momento, volvese rubir pola pedra fuxindo
da onda.
 —Que é o que non entendes?
—Que arrisquen a vida desa forma.
Leo Caldas encolleu os ombreiros.
—Teñen que comer.
—Pois que coman outra cousa —dixo moi serio o aragonés.
O inspector mirou de esguello o seu axudante e Estévez soltou unha
gargallada.

Pouco despois, coas bolsas de plástico cheas de percebes, o home que

raspaba as rochas lanzouse á auga e o outro atraeuno ata a lancha tirando
polo cabo. Cando a bordo apartáronse da costa.
—Volvemos, inspector? —preguntou entón Rafael Estévez, co rostro
aínda conxestionado pola risa.
Estaban a escasos metros do coche cando percibiron o rumor dun barco
nalgún lugar próximo. Achegáronse ao muro que protexía o faro e viron os
percebeiros no mar. Aproximábanse a bordo da lancha pneumática á poza
na que atoparan o barco de Xusto Castelo, e os policías observaron as
manobras do piloto para facer pasar a embarcación entre a barreira de
pedras e as rochas da costa. Caldas recordou o mal tempo do domingo
anterior. Os asasinos fixeran esa mesma operación cun mar moito máis
axitado. Pensou que só alguén moi experimentado se arriscaría daquel xeito
para esconder o barco.

O pescador do traxe de neopreno desembarcou coas bolsas ateigadas de

percebes e despediuse do compañeiro.
—Xa sabemos de quen é o coche amarelo —murmurou Caldas.
Estévez asentiu.
—Por que desembarcarán aquí?
—Porque son furtivos —explicou o inspector en voz baixa—. Aí deben
de traer máis de vinte quilos de percebes. Se chegan a un porto con eles
arríscanse a unha denuncia, ou a algo peor.
 A lancha pneumática afastouse e os policías esperaron xunto ao faro
mentres o percebeiro do traxe negro ascendía a ladeira. Tería pouco máis de
vinte anos. Era delgado e non demasiado alto, e levaba o pelo encrespado
pola auga do mar.
Caldas viuno sorprenderse ao atopar outro coche aparcado xunto ao seu
tan cedo, e máis aínda ao descubrir que os dous homes apoiados no muro do
faro se dirixían cara a el.
—Bo día —dixo Caldas.
O mozo levantou as cellas para responder ao seu saúdo e continuou
camiñando.
—Non foi mal a cousa, eh? —insistiu o inspector, sinalando as dúas
bolsas cheas de percebes.
O rapaz murmurou algo que non comprenderon.
—Podemos falar contigo un momento?
—Son policías, verdade?
—Tanto se nota?
O mozo asentiu.
—Pero non nos interesan os percebes —tratou de tranquilizalo Caldas
—. Só queremos facerche unhas preguntas.
O mozo apoiou as bolsas no chan, como quen baixa as armas, e
contoulles que era veciño de Panxón, aínda que traballaba en Vigo. As fins
de semana, se non ía mal tempo, acudía a primeira hora a Monteferro co seu
irmán para redondear o salario entre as rochas.
—Estivestes aquí a fin de semana pasada? —preguntou Caldas.
O mozo meneou a cabeza cara aos lados.
—Hai dúas semanas que o mar non nos deixa vir —respondeu—. Por
iso hai tanto percebe.
—Pero con mal tempo pódese chegar en barco ata aí? —preguntou
Caldas mirando ao lugar entre as rochas no que desembarcara.
—Claro que si —dixo.
Explicoulles que a manobra de achegamento á poza non era demasiado
complexa para un mariñeiro con experiencia.
—Calquera que teña navegado por aquí pode entrar ata co mar picado.
Non ten máis misterio que controlar o gas —moveu o pulso coma se
acelerase unha moto—. Iso e que a marea estea baixa para ver onde están as
pedras e non levar un susto.
Cando lle preguntaron por que elixiran ese lugar para descargar a
mercancía, o furtivo contestou:
—Porque cando baixa a marea é coma un peirao, o único sitio nesta
zona no que se pode desembarcar sen ser visto. Do resto, ou te afastan as
pedras ou o fan as casas.
As palabras do furtivo produciron no cerebro de Caldas o efecto da
pinga que precipita a reacción dentro do tubo de ensaio. Como non se lle
ocorrera antes?
—Coñece moita xente este lugar? —preguntou.
—O faro? —respondeu o pescador.
—O sitio en que desembarcastes —aclarou Caldas.
—Os mariñeiros da vila coñéceno todos.
—Xa.
—Pero tamén hai xente de fóra que o coñece —engadiu o mozo,
inclinando a cabeza cara aos dous vehículos aparcados no camiño—. Non
ve que se pode chegar en coche?
O inspector Caldas buscou na chaqueta o paquete de tabaco. Logo de
acender outro cigarro comentoulle ao seu axudante:
—Creo que xa sei por que o afundiron aquí.
—Por que? —quixo saber Estévez.
—Agora cho conto —dixo, e despois dirixiuse ao mozo—: Xa te podes
ir.
—E os percebes? —vacilou.
—Lévaos —respondeu Caldas—, non os recolliches ti? O mozo deulles
as grazas e escapuliuse cara ao coche cunha bolsa en cada man e un sorriso
no rostro.
—Unha cousa máis —falou en voz alta o inspector. O mozo detívose e
deu a volta. Deixara de sorrir, mais volveu facelo ao escoitar a pregunta de
Leo Caldas:
—Canto pides por dous quilos?
Cando o coche amarelo do pescador furtivo desapareceu, Caldas contoulle
ao seu axudante a súa teoría.
—Creo que non viñeron á poza para esconder o barco, senón que o
deixaron aquí porque era o único sitio no que podían desembarcar sen
quedar expostos a miradas inoportunas.
—Impórtalle repetirmo? —pediulle o aragonés.
—Digo que mentres un dos asasinos marchaba no seu barco, nese desde
o que abordaron o Rubio, o outro trouxo a embarcación de Castelo ata aquí.
Pero non o fixo para afundila, senón para poder desembarcar sen
testemuñas.
Estévez mirou arredor. Só se vía auga, rochas e terra cuberta de árbores.
—E por que non marcharon todos no outro barco despois de lanzar á
auga a Castelo?
—Se cadra porque non desexaban que os visen xuntos —suxeriu.
—Pode ser —conveu—. Pero por que o afundiron?
—Ti mesmo o dixeches. Porque o cadáver do Rubio estaba na outra
banda do monte. Por iso non quixeron deixar o barco á deriva. Sería moi
raro que o corpo aparecese aboiando nunha vertente de Monteferro e o
barco na outra. Como necesitaban desembarcar, tiveron que afundilo aquí
mesmo.
O inspector baixou de novo ata o bordo da poza e Estévez seguiuno.
—Ves esas pedras amontoadas xunto ao muro? —preguntou Caldas—.
Son como as que había dentro do barco de Xusto Castelo. Creo que despois
de saltar a terra lanzaron as pedras desde arriba para abrir unha fenda no
casco e asegurarse de que ía para o fondo.
Estévez asentiu.
—Pero se sucedeu como vostede supón, se un deles desembarcou por
aquí, onde foi o outro? —preguntou—. En ningún dos portos próximos
houbo movemento o domingo pasado.
—Teremos que preguntar máis lonxe.
Estévez fungou.
—E non pensou que se cadra non existe esoutro barco, inspector?
 —E como chegaron ata Castelo entón?
—Igual había alguén esperándoo agochado cando embarcou.
—Iso xa o falamos: Castelo era o único que ía no barco cando saíu do
porto. A muller de Hermida viuno desde a fiestra.
—Esa señora ten moitos anos —replicou—, e estaba escuro. Puido
confundirse.
—Ela si —dixo Caldas—, pero Castelo atoparíao. A cuberta do seu
barco era diáfana, como a de Arias ou a de Hermida, e as nasas estaban no
espigón. Decataríase no momento de que había alguén máis.
—Era de noite —insistiu Rafael Estévez.
—Pero a muller viuno acender a luz. Faime caso, non hai onde
esconderse. Tiveron que chegar por mar, e non puido ser unha soa persoa.
Caldas comezou a camiñar cara ao coche.
—Pero como se explica que soubesen que o Rubio ía saír ao mar esa
mañá? —interesouse o aragonés, colocándose ao lado del.
Leo Caldas detívose e abriu os brazos. Era a segunda vez en dous días
que o seu axudante formulaba aquela pregunta.
 Obxectivo. 1. Finalidade. 2. Lente colocada nos aparatos
ópticos na parte dirixida aos obxectos. 3. Que xulga
atendendo á realidade.

Deixaron atrás o faro e volveron polo camiño sementado de fochas que

discorría primeiro xunto ao mar e logo entre os troncos esbrancuxados dos
eucaliptos. O seu cheiro acedo entraba xunto co frío pola físgoa aberta na
ventá e golpeaba no rostro ao inspector.
Cando colleron a estrada, Caldas miraba a través do cristal e ao
achegárense ás primeiras casas pediulle ao zaragozano que reducise a
marcha.
—Que busca? —preguntou Estévez, sorprendido ao comprobar que o
inspector, en vez de pechar os ollos ao montar no coche, mantivéraos
abertos coma unha ave rapaz á espreita.
—Quero comprobar se algunha destas casas ten contratado un sistema
de videovixilancia —revelou Leo Caldas—. Ti mira por ese lado, fai o
favor.
Nos últimos anos aumentaran os roubos nas vivendas e moitos
propietarios contrataran alarmas e outros sistemas de seguridade para
protexerse dos ladróns. O inspector albergaba a esperanza de que algún dos
dispositivos instalados nas casas recollese aos que circulaban por aquela
estrada o domingo anterior. Non existía outro camiño para regresar desde o
faro. Logo de desembarcar na poza e percorrer a pista de terra, había que
pasar forzosamente por ese treito de estrada.
—Aí! —dixo Estévez un pouco despois, detendo o coche xunto a unha
das primeiras casas que atoparon.
Era unha vivenda moderna cuxo xardín circundaba un muro de pedra de
máis de tres metros de altura. A cámara estaba situada no segundo piso, co
obxectivo apuntando á porta de entrada, o punto máis accesible do
perímetro. Se algún coche pasara pola estrada, aquela rexistraría a súa
imaxe.
Leo Caldas timbrou, mais ninguén respondeu. Retrocedeu uns pasos e
comprobou que as persianas estaban baixadas e a caixa do correo chea de
publicidade mollada pola choiva. Deduciu que se trataba dunha casa de
veraneo, de modo que se limitou a tomar nota do nome da empresa de
seguridade provedora da alarma, cuxo adhesivo se exhibía como medida
disuasoria nun lugar destacado da parede. Apuntou tamén o número
gravado en relevo na pedra, e volveu ao coche.
Retomaron a marcha lentamente, rexistrando cada muro, porta e fiestra.
Atoparon varias casas con distintivos de empresas de seguridade, pero non
atoparon máis cámaras enfocando a estrada.
Ao chegar ao cruzamento, Rafael Estévez preguntou:
—Volvemos a Vigo?
Leo Caldas asentiu e viraron á esquerda afastándose de Panxón.

Detivéronse a recargar combustible nunha gasolineira.

—Vou mexar —anunciou o aragonés, logo de encher o depósito.
—A ver se atopas outra bolsa —dixo Caldas—. Temos que repartir os
percebes.
Estévez asentiu e perdeuse en dirección ao baño, e o inspector
aproveitou a espera para telefonar a Clara Barcia. Facilitoulle o nome da
empresa de seguridade e o número da vivenda.
—Cres que haberá imaxes do domingo pasado?
—Vai depender do equipo, inspector.
—Do equipo?
—Do equipo de gravación —aclarou a axente—. Se almacena as imaxes
nun disco, haberá varias semanas gravadas, pero se é dos que as recolle
nunha cinta esquézase do domingo pasado. Non haberá máis ca dous ou tres
días.
—A ver se temos sorte —murmurou Caldas—. Grazas, Clara.
 —Non a debeu de chamar, inspector —dixo Estévez, que regresara do
cuarto de baño.
—Por que?
—Porque hoxe é sábado.
—Pois ela non se queixou.
—Non —dixo Estévez—, a vostede non.

O aragonés detivo o coche ante o portal de Leo Caldas, no mesmo lugar

onde o recollera a primeira hora da mañá. O inspector saíu do coche,
espreguizouse e consultou o reloxo. Eran as once e media. Abriron o
maleteiro e repartiron os dous quilos de percebes mercados ao furtivo.
—Nunca os probei —confesou o aragonés.
—Pois un quilo non está mal para ser a primeira vez —chanceouse Leo
Caldas—. Explícoche como se preparan?
—Se non lle importa…
—É moi fácil: pos a ferver auga de mar cunha folla de loureiro…
—Teño que ir buscar auga de mar? —interrompeuno o aragonés.
—Pode ser auga da billa con sal —dixo o inspector—. Cando ferva,
botas os percebes e esperas ata que a auga rompa a ferver outra vez. Entón
contas ata cincuenta, escorres a auga, envorcas os percebes nunha fonte e á
mesa.
—Quentes?
—Quentes —confirmou—. E tapados cun pano para que non arrefríen.
—De acordo —dixo Estévez—. Ata o luns, entón.
—O luns vai cedo, Rafa —pediulle o inspector, mostrándolle o sobre
coa fotografía que lle entregara o sacerdote de Panxón—. Temos que ir a
Aguiño. A ver que recordan esa muller e o seu fillo.
—Segue pensando que Sousa…? —preguntou Estévez, e Leo Caldas
respondeu cun aceno que o seu axudante non soubo interpretar.
O aragonés abriu a porta do coche e, antes de sentar ao volante, sinalou
a bolsa colgada na man do inspector.
—Vostede cre que lle gustarán?
—A quen?
—Xa sabe…
Leo Caldas mirou os percebes.
—Estou seguro de que si —respondeu—. Bastante máis ca as ensaladas.
 Máscara. 1. Obxecto que se utiliza para cubrir o rostro e
cambiar de aspecto. 2. Aparato con que se cobre a cara para
protexela, evitar respirar gases tóxicos, facilitar o envío de
osíxeno aos pulmóns, etc. 3. Expresión mediante a que
alguén oculta os seus sentimentos.

Cando Caldas chegou á casa, deixou o sobre co retrato da tripulación do

Xurelo na mesa, prendeu a televisión co mando a distancia e dirixiuse á
cociña. Gardou a bolsa cos percebes na parte baixa da neveira e bebeu un
grolo de auga directamente da botella. Logo regresou ao salón, colleu a
fotografía e deitouse no sofá.
O capitán Sousa, coa cabeza embutida no gorro de la, sentaba diante dos
outros, cos ollos fixos no obxectivo da cámara. A Caldas pareceulle un
home orgulloso do seu barco e da súa tripulación. De pé tras o patrón
estaban os tres mozos. Vestían impermeables amarelos, case idénticos aos
dos mariñeiros que na imaxe do Templo Votivo do Mar lle pregaban á Virxe
do Carme.
Xosé Arias estaba no medio. Era polo menos un palmo máis alto ca os
seus compañeiros. A sombra da barba xa lle escurecía o rostro, mais o
sorriso e a mocidade dábanlle un aspecto menos fero. Á dereita do
mariñeiro alto estaba Xusto Castelo cos inconfundibles guechos louros
caéndolle sobre os ollos. Ao outro lado de Arias, Marcos Valverde aínda
non se peiteaba cara atrás. Xa entón parecía o máis novo dos tres. Entre as
cabezas dos mariñeiros asomaban algunhas das letras escuras que
compoñían a palabra Xurelo.
Devolveu a fotografía ao sobre e deixouno na mesa. A investigación
detivérase coma un barco que, sorprendido pola baixamar, queda varado na
area. Caldas preguntábase cando comezaría a repuntar a marea que lles
permitise avanzar de novo.

Consultou o reloxo. Pasaban uns minutos da unha da tarde. Recordou que o

seu pai lle comentara que iría polo hospital antes de comer e chamouno ao
teléfono móbil.
—Estás no hospital?
—Desde a unha —respondeu o pai—. Vas vir por aquí?
—Si —dixo Leo Caldas—. Invítote a comer na casa despois. Teño na
neveira un quilo de percebes acabados de sacar da auga.
—Por que non fas outra cousa? —repuxo o pai—. Temos algo que
celebrar.
Leo Caldas escoitou a proposta.
—Iso está prohibido —obxectou despois.
—Carallo, Leo. Os sábados tamén es policía?

O inspector coceu os percebes, escorreunos e colocounos, envoltos nun

pano húmido, dentro dunha caixa hermética de plástico. Logo saíu
apresuradamente á rúa, parou un taxi e pediulle ao condutor que o levase ao
hospital.
—Tráelos? —preguntoulle o pai ao velo aparecer no cuarto 211, e o
rostro do seu tío Alberte sorriulle tras o respirador.
Leo Caldas ergueu a bolsa que levaba na man e achegouse á mesa alta.
Pousou no chan a radio e os xornais, sacou a caixa de plástico, abriuna e
colocou o pano cos percebes sobre a madeira.
—Deixa a caixa aí para as cascas —pediulle o pai, xirando a manivela
que incorporaba a cama do seu irmán.
—Ídesme dicir que celebramos? —preguntou o inspector.
—Alberte vai para a casa.
Mirou o tío. Os seus ollos non deixaban de sorrir.
—Cando?
 —Esta semana —dixo o pai—. Viuno un médico novo. Opina que,
tendo un suplemento de osíxeno, non hai necesidade de estar aquí. Que che
parece?
Leo non estaba convencido de que se tratase dunha boa noticia.
—Bárbaro —asegurou, sen deixar de devolverlle o sorriso ao enfermo.
—Vai quedar comigo —explicou o pai—. Polo menos ata que estea algo
máis recuperado e poida arranxarse só.
Caldas asentiu.
—Xa te avisarei para que nos axudes a facer o traslado, Leo.
—Claro —dixo o inspector, pousando unha man sobre o pulso do seu
tío.
Podía palpar cada óso naquel brazo esquelético, mais detrás dos seus
ollos brillantes había un home feliz.
—Así podes coñecer o can.
As engurras na fronte do enfermo dixéronlle que non sabía de que lle
estaba a falar, e Caldas volveuse cara ao seu pai.
—Aínda non lle contaches que tes un can?
—Eu?
Leo Caldas chascou a lingua.
—Ten un can —afirmou sinalando o pai co dedo—. Un castaño,
bastante grande.
—Non é meu.
—Claro que si —replicou Leo—. Vive na súa leira, e non se despega
del nin un segundo.
—Tamén hai paxaros que aniñan alí. E hai toupas, e moscas —argüíu o
pai—. E non por iso son meus.
Leo Caldas e o seu tío Alberte aínda sorrían cando o inspector
desenvolveu o pano, pelou o primeiro percebe e ofreceullo ao seu tío. Este
suxeitouno coa súa man osuda e levouno á boca. A máscara soprou con
forza ao separarse do rostro.
—E o viño? —preguntou o pai de Leo mirando baixo a mesa.
—Como?
—Non pretenderás que comamos todos estes percebes sen viño?
Caldas sorriu crendo que non falaba en serio.
Enganouse.
 Abandonar. 1. Deixar para sempre. 2. Irse dun lugar. 1.
Non continuar facendo algo que se tiña o costume de facer. 4.
Non coidar dun mesmo. 5. Entregarse totalmente a algo.

O luns pola mañá, a cidade amenceu fría e bretemosa, como cuberta por
unha nube de cinza. Leo Caldas afeitouse na ducha, vestiuse e baixou
camiñando ata a comisaría. Atopou a Rafael Estévez ante a mesa de Olga,
co abrigo posto, consultando un mapa de Galicia no ordenador.
—Onde iamos? —preguntou.
—A Aguiño —respondeu Caldas, achegando un dedo á pantalla e
colocándoo sobre o extremo da península do Barbanza, entre as rías de
Arousa e Muros.
—Ten o enderezo exacto?
—Penso que si —dixo Caldas, e sacou dun peto da chaqueta a copia da
denuncia que gardara xunto á fotografía da tripulación do barco. Na marxe,
con lapis, escribira o domicilio de Rebeca Neira.
Olga introduciu os datos e o ordenador devolveulle un mapa da zona.
—Xa podemos irnos —dixo Estévez nada máis recoller na impresora o
papel co mapa.

O coche dos policías percorreu a rúa do Areal e deixou Vigo pola

autoestrada. O inspector Caldas, cos ollos pechados, non viu as bateas
aliñadas na ría cando a atravesaron pola ponte de Rande nin as illas Cíes
que se intuían ao fondo, entre a brétema.
—Non lle molesta ese ruído? —preguntou Estévez, mirando de esguello
a físgoa aberta na ventá do inspector.
 —Si —dixo Caldas, pero non a subiu. Prefería deixar entrar o aire da
mañá aínda que se producise aquela turbulencia incómoda.

Cincuenta quilómetros despois abandonaron a autoestrada e cruzaron o río

Ulla xunto ás Torres do Oeste, os restos da fortaleza que durante séculos
defendera Santiago de Compostela dos ataques de viquingos e sarracenos.
Logo, coa néboa colgada coma unha bóveda sobre as cimas das árbores,
percorreron a península do Barbanza ata desembocar en Aguiño.
Era unha vila pequena, uns centenares de casas construídas arredor da
praia e o porto.
—Aquí non hai comisaría, non?
—Non, claro —confirmou Caldas—. Os casos lévanse desde Ribeira.
Estévez consultou o plano e desviouse á dereita, por unha rúa en
pendente que se afastaba do mar. Viron varias casiñas humildes espalladas
entre terras de labor.
—Ten que ser unha destas —dixo o aragonés.
—Alí hai xente —avisou Caldas, sinalando unha casa branca de dous
pisos. Da cheminea de pedra saía un fume denso, máis claro ca o día. Xunto
á casa había un castiñeiro coas pólas retortas a medio vestir.
Estévez aproximou o coche á entrada e Caldas baixou completamente o
cristal para dirixirse a unha muller que varría os chanzos da porta. Era tan
miúda que nas súas mans a vasoira semellaba a pértega dun gondoleiro.
—Bos días —saudouna—. Sabe onde vive Rebeca Neira?
Ela deixou de varrer e Caldas calculou que non tería máis de trinta anos.
Demasiado nova para tratarse da muller que foran buscar.
—Quen?
—Rebeca Neira —repetiu o inspector.
A muller mirounos en silencio, tratando de adiviñar o motivo do seu
interese.
—Quen pregunta por ela?
—Somos axentes de policía —explicou Leo Caldas—, da comisaría de
Vigo.
—Un momento.
 Apoiou a vasoira na parede e entrou na casa.
—Mamá —oírona dicir—, uns policías preguntan por Rebeca a
Primeira.

A moza saíu acompañada por unha muller de idade que botou un abrigo
sobre os ombreiros ao cruzar o limiar. Suxeitaba o seu cabelo gris con
ducias de prendedores negros. Era aínda máis baixa ca a filla.
—Buscan a alguén? —preguntou, para que os policías ratificasen o que
lle acababan de dicir.
—A Rebeca Neira —confirmou Caldas—. Sabe cal é a súa casa?
A muller arrimouse ao coche e, sen necesidade de agacharse,
examinounos a través da ventá aberta co mesmo xesto escudriñador que
viran na filla pouco antes.
—É esa —respondeu, apuntando co dedo cara ao outro lado da estrada.
Os policías miraron na dirección que sinalaba a vella e descubriron unha
casa de pedra case oculta pola néboa da mañá e a vexetación crecida de
máis. As persianas estaban sucias e rotas, faltaban cristais e as silvas
invadían o valo da propiedade. Non necesitaron oír que aquela casa de
aspecto fantasmal levaba anos deshabitada.
Saíron do coche e Leo Caldas inspirou con forza. Ulía a salitre, a terra
húmida e á leña queimada na lareira.
—Hai moito que non vive aquí? —preguntou.
—Non ve como está?
O inspector volveuse a mirar a casa en ruínas. As herbas do xardín
estaban tan medradas que poderían camuflar un rinoceronte africano.
—Pero segue vivindo na vila?
—Quen?
—Rebeca Neira.
A muller moveu a cabeza cara aos lados.
—Hai anos que marchou.
—Sabe onde?
—Non veu despedirse —dixo case que con brusquidade.
Leo Caldas asentiu.
 —Vivía cun fillo, verdade?
—Os dous sós —respondeu outra vez a vella, recalcando as palabras.
—Tampouco el vive en Aguiño?
—Tampouco.
—Hai moito que marcharon? —preguntou Estévez.
Miraron para arriba coma quen busca un avión no ceo. O aragonés
parecía un coloso chantado ante aquelas dúas mulleres diminutas.
—Dez ou doce anos —indicou a dos prendedores—. Poida que algún
máis.
—Non volveron velos?
—Eu non —asegurou.
O inspector buscou a filla coa mirada e ela confirmoulle cun xesto que
tampouco volvera ter noticias de Diego nin de Rebeca Neira.
Leo Caldas despregou a copia do atestado. Anotara o nome do axente
que recollera a denuncia xunto ao seu número de identificación. «Somoza»,
leu. Neves Ortiz dixéralle que era veciño de Aguiño, e pensou que talvez el
si soubese onde se mudaran.
—Segue o subinspector Somoza na vila?
—O policía? —respondeu a vella—. Vai anos que se xubilou.
—Aínda vive aquí? —insistiu.
Os prendedores da muller movéronse de arriba abaixo.
—Xunto á igrexa.

Regresaron ao coche e, antes de pechar os ollos, Leo Caldas examinou unha

vez máis a vivenda arruinada dos Neira.
—Imos á casa do subinspector? —preguntou Estévez.
Caldas asentiu e afundiuse no asento.
Preguntábase cando comezaría a subir a marea que desembarrancase a
investigación.
 Resto. 1. O que queda dunha cousa ou dun grupo de
cousas das que se quita algo. 2. Parte sen valor nin utilidade
que queda de algo. 3. Corpo dun defunto. 4. Resultado dunha
resta.

O subinspector Somoza era un home alto que camiñaba engruñado dentro

dun xersei gris. Tiña o nariz prominente, os beizos grosos e o pelo branco e
escaso, sen peitear. Pese a utilizar anteollos, miraba cos ollos entornados
nun xesto miope.
—Xa non son compañeiro de ninguén —dixo cando eles se
identificaron—. Estou xubilado.
Caldas sorriu.
—Queriamos consultarlle algo.
Invitounos a entrar e os policías seguírono por un corredor estreito. O
subinspector ía arrastrando os pés dentro dunhas zapatillas de felpa.
Guiounos a unha saliña con demasiados mobles. Sentaron arredor dunha
mesa de braseiro, fronte á televisión. Nunha consola, xunto a unha lámpada
co pé de cerámica, Caldas viu un vello retrato de Somoza vestido de
uniforme. Tiña o pelo escuro e abundante e, malia non usar as lentes, xa
miraba cos ollos a medio pechar e a boca aberta.
O subinspector apagou a televisión.
—Vós diredes.
—Estamos a investigar a morte dun mariñeiro.
—En Aguiño? —preguntou Somoza.
—Non —respondeu Caldas—, nun porto da ría de Vigo. Pero pode estar
relacionado cun barco afundido preto de aquí e con isto —dixo
entregándolle a copia do atestado.
Somoza pasou a vista polo documento.
 —Sucedeu hai moito tempo.
Caldas asentiu e achegoulle a fotografía da tripulación do Xurelo.
—O mozo que presentou a denuncia fixo referencia a un mariñeiro
louro —dixo, marcando co dedo o lugar en que se mencionaba e sinalando
despois a Xusto Castelo na imaxe—. Cremos que podería tratarse deste
home.
O subinspector Somoza, respirando ruidosamente a través da boca
aberta, volveu ler o papel. Logo mirou o retrato do grupo.
—O barco naufragou esa mesma noite aí mesmiño, nos baixos de
Sálvora. O capitán afogou —recordoulle Caldas—. Estamos a pescudar o
que sucedeu antes do afundimento.
O antigo policía encolleu os ombreiros.
—Non sei como vou poder axudalos.
—Intentamos localizar a Rebeca Neira ou o seu fillo…
—Marcharon da vila.
—Dixéronnolo. Sabe para onde se mudaron?
Sacudiu brevemente a cabeza e empurrou sobre o cristal a denuncia e a
fotografía, ata deixalos diante do inspector.
—Sei o mesmo ca os demais. Marcharon.
—Chegou a contarlle Rebeca Neira o que sucedeu aquela noite?
Antes de responder, Somoza aspirou con forza pola boca entreaberta.
—Rebeca non volveu por Aguiño.
Se Caldas fose un can, erguería as orellas.
—Como?
—Todo o mundo a chamaba Rebeca a Primeira. Sempre foi por diante
do resto. En todo. Foi nai cando lle tocaba ser filla.
—Iso que ten que ver?
—Marcharía cun home —dixo Somoza con desdén—. Non era a
primeira vez que ía tomar unha cervexa e quedaba varias noites de esmorga.
—Non investigaron a súa desaparición?
—Claro que si —asegurou—. Buscámola ata que soubemos que
marchara.
—Como se decataron?
—Non podo lembrar os detalles —respondeu—. Pasaron moitos anos.
 —Pero volveron vela? —preguntou Caldas.
—Eu non…, pero iso non quere dicir nada.
—E o rapaz?
—Marchou tamén de alí a uns días. Supoño que a nai viría buscalo ou
chamaría por teléfono para pedirlle que se reunise con ela nalgún lugar.
—O fillo, Diego, retirou a denuncia? —preguntou Estévez, e Caldas
soubo a resposta. Constáballe que o atado non contiña ningunha declaración
posterior.
—O rapaz non volveu —confirmou Somoza—. Nin para retirala nin
para interesarse pola investigación. Veu aquela primeira vez e non se dirixiu
a nós nunca máis.
—Non lle estrañou que non dese sinais de vida? —insistiu o aragonés.
Somoza moveu a cabeza aos lados e contraeu aínda máis a cara.
—Rebeca a Primeira era afeccionada a fuxir de noite. Sempre foi algo
atoleirada. Tiña sona diso. Supoño que ao rapaz lle daría vergoña vir
confesar que todo se debera a unha aventura da nai.
—De modo que vostede nunca soubo que ocorreu…
—Xa sabedes como é o traballo nunha comisaría —xustificouse,
levantando uns centímetros as palmas das mans e deixándoas caer de vez no
cristal—. Estás por pechar un caso cando chega o seguinte pedindo paso. É
difícil atopar ocos para mirar cara a outros lados.
Caldas asentiu.
—Onde traballaba?
—Non o recordo —dixo—. Na vila non.
—Non lle sorprendeu a ninguén que se ausentase do traballo?
—Ninguén máis ca o fillo denunciou a súa falta.
Leo Caldas mirou a foto. A marcha daquela nai e o seu fillo estragaba
unha posibilidade de pescudar o acontecido nas horas previas á morte do
capitán Sousa.
—Hai algún familiar dos Neira en Aguiño?
—Non —dixo logo de respirar con forza pola boca—. Os pais dela non
eran de aquí. O pai viñera enrolarse nun barco que andaba á pescada cando
Rebeca era unha cativa. Naquela época había traballo dabondo e chegou
moita xente de fóra. Cando a muller desapareceu, había anos que os pais
marcharan de Aguiño.
—Sabe para onde?
—Buscarían traballo noutro porto ou, se cadra, volverían á súa vila de
orixe. Xa ían vellos.
—Recorda de onde proviñan?
—Coido que nunca o souben.

Somoza non puido engadir novidades á declaración recollida na denuncia e

Leo Caldas devolveu ao peto da chaqueta a copia do atestado e a fotografía
dos tripulantes do Xurelo.
Levantouse da cadeira, despediuse e apresurouse a saír á rúa.
Tiña necesidade de fumar.
 Tomaron café nun bar próximo e Caldas volveu ler a
copia da denuncia. O camareiro confirmoulles que Irene
Vázquez, a amiga de Rebeca Neira que acompañara o seu
fillo Diego á comisaría, aínda residía en Aguiño. Traballaba
nunha farmacia próxima ao porto.

Deixaron o coche aparcado xunto á igrexa e baixaron andando. Había

decenas de barcos pequenos durmidos nas boias, sobre o mar en calma.
Máis alá, preto da lonxa, adiviñábase a silueta dun pesqueiro de máis
tonelaxe amarrado aos norais do peirao, baixo unha nube de gaivotas.
Caldas lamentou que unha néboa tan densa non lles permitise admirar a
paisaxe.
Camiñaron fronte á confraría de pescadores. Na porta da cantina aínda
estaba fixado o cartel que anunciaba a festa do percebe que se celebrara na
vila o verán anterior.
—Por certo —dixo o aragonés ao lelo—, grazas polos percebes. Foron
un descubrimento.
—Puidestes con todos?
—Había comer o dobre de telos diante —asegurou.
—Quitácheslles as mondas? —preguntou o inspector cun aceno de
burla.
—Claro —confirmou Estévez—. A partir do segundo si.

«Aberto», leron nun letreiro tras a porta de cristal da farmacia. Enriba, unha
luz escintilaba formando un halo verde de bruma arredor de si. Había unha
muller detrás do mostrador. Alta, co pelo negro caéndolle sobre os ollos
pardos. No peto da bata branca levaba bordado o nome que Leo Caldas
buscaba.
—Irene Vázquez? —preguntou o inspector de todos os xeitos.
 Os ollos escuros da muller viaxaron dun policía ao outro. Logo asentiu.
—Son o inspector Caldas —presentouse, sabendo que alí aquel nome
non significaba nada. Aguiño estaba demasiado lonxe do repetidor que
transmitía Patrulla nas ondas—. El é o axente Estévez. Vimos da comisaría
de Vigo.
—É polo roubo? —consultou. Caldas díxolle que non.
—Queremos localizar unha muller: Rebeca Neira.
Ela volveu saltar coa mirada dun ao outro antes de falar:
—Un pouco tarde, non cren?
—Sabemos que marchou de Aguiño —admitiu Caldas—.
Preguntabámonos se vostede sabería onde a poderíamos atopar.
—Rebeca non marchou a ningures —dixo con sequidade.
—Vimos de falar co subinspector Somoza —informou Caldas—, el
asegura que Rebeca marchou.
—Somoza é un porco e mais un mentirán. Sempre o foi.
Leo Caldas sacou do peto o paquete de tabaco.
—Se quere fumar, imos atrás —dixo Irene Vázquez saíndo do
mostrador.
Achegouse á porta de cristal, deulle a volta ao letreiro deixándoo coa
palabra «Aberto» mirando ao interior e pechou con chave.
—Así non nos han interroper —dixo.
Logo levounos á rebotica. Había unha mesa e dúas cadeiras entre os
estantes cheos de medicinas e, no centro da mesa, unha televisión tan
pequena que semellaba de xoguete. Nunha repisa viron unha máquina de
café cuxo olor se mesturaba co do plástico dos envases dos medicamentos.
—Aquí paso as gardas —dixo—, lendo ou vendo a tele. Logo situou un
cinceiro encima da mesa, xunto á televisión.
—Quere un? —ofreceulle Caldas.
—Prefiro dos meus —dixo ela.
Cando prenderon os cigarros, preguntou:
—A que viñeron?
—Xa llo dixemos: queremos localizar a Rebeca Neira.
—Ou o seu fillo —engadiu Estévez, que permanecía de pé tras a cadeira
do inspector, coas costas apoiadas na parede.
 —Ou o fillo, si —afirmou Leo Caldas—. Necesitamos que calquera
deles recoñeza a unha persoa.
—Diego xa non vive en Aguiño.
—E sabe onde está Rebeca?
Irene Vázquez deulle unha calada ao cigarro e contemplou o fume que
saía da súa boca cara ao teito.
—Rebeca está morta —respondeu.
—Morta? O subinspector contounos que se foi da vila.
—Somoza nunca o admitirá. Se tivese conciencia deixaríase comer
polos remorsos antes de facelo —dixo cun sorriso amargo—. Pero eu ben
sei que Rebeca está morta.
—Desde cando? —preguntou o inspector.
—Desde o 20 de decembro de 1996 —dixo—. Asasinárona aquela
noite.
Caldas aspirou o seu cigarro e ela imitouno.
—Está segura?
—Tan segura como que nós estamos aquí fumando.

Irene Vázquez recordaba con nitidez a mañá de domingo en que recibiu a

chamada de Diego Neira.
—Preguntoume se estivera coa súa nai. Díxenlle que non. Diego xa non
era un neno. Entendía que tiña unha nai nova. A ela gustáballe saír e
divertirse de cando en vez, e tampouco era aquela a primeira noite que
Rebeca non durmía na casa. Con todo, noteino abatido. Confesoume que
non se atopaba ben. Eu estaba segura de que Rebeca chegaría en calquera
momento, mais Diego deume pena. Logo de colgar o teléfono, vestinme e
achegueime ata a súa casa. Vivían na parte alta da vila. Eu vivo aquí —dixo
sinalando o teito da farmacia—, no primeiro. Ata a súa casa non hai máis ca
un paseo. Cinco ou dez minutos camiñando. Atopeino deitado no sofá baixo
unha manta, vendo a televisión. Levou unha decepción ao comprobar que
non era a súa nai quen abría a porta. Diego non falaba demasiado, mais á
súa maneira era simpático. E cariñoso. Moi cariñoso. Ergueuse para vir
darme un bico e volveu para o sofá. Quedou calado, sen apartar a vista da
pantalla. Tusía. Toqueille a fronte. Tiña décimas. Lembro que o salón estaba
moi ordenado. A cociña da súa casa tiña unha porta corredeira. Asomeime.
Estaba impecable tamén. Díxenllo. Eu cría que a limpara el e comenteille o
leda que se ía pór a súa nai ao volver á casa. Rebeca era moi curiosa.
Gustáballe telo todo no sitio. Tiñan que ver os seus cadernos da escola —
sorriu—. Tomaba uns apuntamentos perfectos. Era moi lista, saben? A
mellor da clase. Desde pequeniña foi sempre a mellor. Chamabámola a
Primeira por iso. Ninguén na escola lle facía sombra. Pero non era só boa
estudante. Era a mellor en todo. Todos os mozos ían detrás dela, tiña un
corpo precioso e cabeza para chegar onde ela quixese. Foi unha mágoa que
quedase preñada antes de tempo. Aí terminou a súa carreira.
Aconsellámoslle que non tivese o neno. Todas falamos con ela. Unha
profesora recomendoullo tamén. Mais Rebeca era unha testalana. Facía
sempre o que lle petaba. Cando decidía algo non había quen a parase —
recordou—. Preferiu seguir adiante e ter o bebé, e Dieguiño converteuse no
boneco de todas, aínda que só a ela lle cambiase realmente a vida —detivo
un instante o relato para abrir unha fiestra que deixase escapar o fume—.
Sacouno adiante soa. Nunca dixo quen era o pai. Ao principio
preguntabámoslle. Logo de tomar unhas copas recitabamos nomes de
mozos da vila, un detrás doutro, e ela sorría, sen despegar os beizos. Nunca
nos contou quen era —repetiu—. Nin sequera estou segura de que o pai
soubese que tiña un fillo.
Irene Vázquez mirou os policías.
—Perdoen, estou índome do asunto —dixo.
—Non se preocupe —murmurou Caldas invitándoa a continuar.
—O caso é que todo estaba ordenado e eu feliciteino. Pero Diego
díxome que non tocara nada, que fora a súa nai quen recollera o salón e a
cociña. Víraa por última vez a noite do venres, cando marchou durmir á
casa dun compañeiro do instituto e, ao regresar o sábado a primeira hora,
atopara a casa así. Rebeca non estaba. Supuxo que sairía para facer algún
recado e quedou no sofá. Pasou o día tombado, tusindo, durmiñando.
Levantouse a media tarde, fixo un bocadillo e volveu ao sofá esperala. O
domingo a primeira hora, ao ver que non volvera, foi cando me chamou.
Estivemos charlando, e pregunteille se almorzara. Contestoume que non e
cando me ofrecín a preparar algo, non me deixou. Díxome que eu era a
invitada e foi á cociña. Abriu a lacena na que gardaban as cuncas e
estrañouse. Comentou que faltaba a súa. Rebuscou pola repisa, mirou no
lixo, pero non había nada máis que o que el tirara durante o día. Era un
pouco maniático, como Rebeca, e estivo mirando aquí e acolá antes de
coller outra cunca. Eu ía preparar o café —explicou, dando outra calada—.
A cafeteira de Rebeca non era coma esta —dixo sinalando a da repisa—.
Era unha desas italianas que hai en todas as casas, das que se enroscan e se
colocan no lume.
Os policías dixéronlle que sabían como eran, e Irene Vázquez
proseguiu:
—Eu teño pouca forza nas mans, de modo que lle pedín a Diego que
abrise a cafeteira por min —moveu as mans coma se tratase de desenroscar
o aire—. Cando a abriu, quedou calado. Logo púxose pálido, branco coma
esta mesa. Pregunteille que lle pasaba, e achegouse a min cunha peza da
cafeteira en cada man. Eu non entendía o que me quería dicir. Diego deixou
a cafeteira na mesa e mirou arredor. Despois sentou nunha cadeira e
empezou a chorar. «Fixéronlle dano», repetía. Abraceino durante uns
minutos e, cando se tranquilizou, pedinlle que me contase que sucedía.
Volveume ensinar a cafeteira. Os pousos estaban dentro do filtro, sen
limpar.
Apurou o cigarro, esmagou a cabicha no cinceiro e continuou:
—Diego coñecía a súa nai. Eu tamén. Era unha maniática. Ela nunca
limparía algo soamente por fóra. Non podía fregar o metal da cafeteira
deixando os pousos no interior —asegurou, e Caldas achegou a lapa do
acendedor a un novo cigarro que Irene Vázquez se colocara entre os beizos
—. Diego empezou a dar voltas pola cociña. Abriu varios caixóns. Revisou
o forno e o frigorífico, cada vez máis alterado. Pregunteille que sucedía, e
explicoume que faltaban pratos, vasos e as fontes coa cea do venres.
Tampouco estaban os trapos amarelos nos ganchos, nin o coitelo grande que
Rebeca deixaba sempre xunto ao vertedeiro. Todo o que había na cociña
cando marchou á casa do seu amigo desaparecera. Explicoume tamén que,
ao regresar o sábado pola mañá, notara algo estraño no modo en que
estaban colocadas as cadeiras do salón. Entón non lle dera importancia,
mais agora si lla daba. Rompeu a chorar, volveu repetir que lle sucedera
algo grave. Falou dos mariñeiros que estiveran coa súa nai a noite do
venres. Oíraos falar a través da porta. Ela saíra comprar cigarros —dixo, e
levantou o seu, fumegante—. Volveu acompañada por aqueles dous homes.
Chovía a cachón, e quedaron conversando baixo o beiril da entrada. Diego
podía oír a súa conversa desde dentro, distinguía as voces dos dous homes e
a da súa nai. Contoume que un deles case que non abriu a boca. O outro, en
cambio, falaba en voz alta. Insistía en que os deixase entrar a tomar outra
copa. Rebeca respondeulles que prefería pospoñer a festa ata calquera outro
día, cando o seu fillo non estivese na casa. Entón os homes preguntaron
cantos anos tiña o rapaz e, cando ela respondeu que quince, soltaron unha
gargallada. Parecíalles imposible que puidese ter un fillo tan maior. Ela
pediulles que baixasen a voz e tamén riu, pero teimou en invitalos noutra
ocasión, cando Diego non estivese alí.
Caldas asentiu ao escoitar o que coñecía, en parte, a través da denuncia.
Notaba como a marea que levaban días esperando chegaba como unha
grande onda coas palabras de Irene.
—Xa saben como son os mozos de quince anos. Axiña que oíu á nai
entendeu que molestaba e saíu dando un golpe coa porta. Non quería
estorbar. Aseguroume que o estaban pasando ben. De non ser así, Diego
non deixaría soa a súa nai. Nunca marcharía pensando que a deixaba nunha
situación incómoda —afirmou—. Diego calzouse e marchou ás carreiras, só
se detivo para anunciar que durmiría cun compañeiro do colexio.
Irene volveu interromper a narración para fumar. Tiña os ollos secos,
pero choraba.
—Recoñeceu os homes? —preguntou o inspector.
—Díxome que ao saír nin sequera os mirou. Logo viu un deles —
respondeu, e contoulles o que leran no atestado—. Diego parou nalgún
lugar para protexerse da choiva. Agora que o penso, imaxino que non se
detivo só para resgardarse, senón para observar a reacción da súa nai. Viu a
Rebeca entrar na casa cun dos homes. O outro marchou cara ao porto.
Pasou preto de Diego. Puido velo ben. Era louro e ía vestido cun traxe
impermeable dos que utilizan os mariñeiros. Aseguroume que non o vira
antes. Non era un dos mariñeiros da vila.
 —E o outro home? —preguntou o aragonés.
Irene levantou a vista e mirou a Estévez baixo o seu pelo escuro.
—Non puido velo —dixo en voz baixa.
—Tamén levaba traxe de augas?
A muller bisbou de novo:
—Non o sei.
Caldas asentiu e ela concluíu o relato:
—Diego marchou á casa do amigo e regresou o sábado pola mañá. O
resto xa o coñecen. Atopou todo recollido e limpo —repetiu—. Ata o día
seguinte, cando viu os pousos de café, non se decatou de que a casa non a
limpara a súa nai e non fomos poñer a denuncia.
O atestado non recollía toda a información que acababa de facilitarlles
aquela muller.
—Contáronlle todo isto a Somoza?
Respondeulles que non.
—Ese porco poñía en dúbida cada cousa que Diego lle contaba.
Aseguraba que Rebeca o estaría pasando ben. «Xa coñeces a túa nai»,
díxolle. En lugar de axudar a un rapaz angustiado, ese policía mofouse del.
Non me quero acordar. Somoza asegurou que estaba moi ocupado e
pediunos que non o molestásemos con asuntos menores. Cando Diego dixo
que eran dous tipos, saben que lle respondeu? «Dous? A Primeira está en
forma». Iso foi o que lle espetou ao neno. Pódeno crer? Diego pediume que
marchásemos para a casa. Prefería non poñer a denuncia a ter que soportar
as humillacións daquel vello baboso.
—Pero denunciou —dixo Caldas, sacando do seu peto a copia dobrada
do documento.
—Porque eu insistín. Obrigueino a declarar. Aínda que Diego case non
falaba. Tiven que arrincarlle as palabras. Non sei para que lle insistín. Non
serviu de nada. Somoza quedou en avisar se había novidades, pero non deu
sinais de vida. Durante os días seguintes, cada vez que o vía, achegábame a
falar con el. Estaba sempre atarefado perseguindo dous atracadores de
gasolineiras. Resultaron ser dous rapaces de Corrubedo, dous drogadictos.
Pero Somoza falaba deles coma se fosen Bonnie and Clyde. Mais por
Rebeca non moveu un dedo. Dixo que no porto ninguén oíra falar dese
mariñeiro louro nin do seu amigo, e que as batidas resultaran infrutuosas.
Seguía pensando que Rebeca se encaprichara dalgún deses tipos e que
volvería un día calquera, cando cansase. Eu insistín en que Rebeca nunca
abandonaría o seu fillo dese xeito. Insinuei que lle fixeran algo, que mesmo
podía estar morta. «Se realmente está morta, xa aparecerá o corpo»,
respondeume con ese sorriso noxento na cara. Non se preocupou por
buscala. Non fixo nada.
—Como reaccionou Diego?
—Como reaccionaría vostede? Afundiuse. Ao chegarmos á casa volveu
ao sofá. Pasou días e días chorando. Eu non sabía que facer, a quen acudir.
Algún fillo de puta deixárao sen nai e a policía burlárase del. Tiña quince
anos —bufou—. Quedei a durmir máis dunha semana con el na súa casa.
Pasamos xuntos o Nadal, con tres pratos postos na mesa. Cada noite dáballe
pastillas para sedalo, para que puidese conciliar o sono. E a que non durmía
era eu —sorriu—. Ese rapaz era un encanto. Arruináronlle a vida como
arruinaron a da súa nai. Non foi xusto nada do que lles pasou. Falamos con
Protección Civil. Organizaron batidas desde esa mesma noite para buscar a
Rebeca polos arredores, e continuaron a procurala uns días máis.
—Pero non apareceu —dixo Caldas.
—Nada —dixo, e ao mover a cabeza aos lados o seu cabelo abriuse
desde o centro da testa, coma unha cortina—. Mais estou segura de que a
mataron. Por que senón ía molestarse alguén en limpar a casa?
—A policía puido identificar os homes que estiveron con ela?
—Non.
—Nunca souberon quen eran?
—Nunca —respondeu—. Diego pensaba que eran mariñeiros. Mais
aquela noite había temporal. Non se podía navegar. Toda a frota que estaba
o sábado no porto quedou amarrada ata o luns ou o martes. Non había
ningún barco de fóra.
—Que fixeron despois, os días seguintes?
—Agardar.
—Por se regresaba…
—Non —dixo, e as súas mans volveron tremer ao sacar outro cigarro da
caixa—. Xa non tiña ningunha esperanza de que volvese. Diego tampouco.
Só esperaba que alguén chegase un día e anunciase… Xa sabe.
—Xa —musitou Caldas—. Por que non acudiron de novo á policía? Por
que non foron directamente á comisaría?
O pelo de Irene bailou unha vez máis.
—Diego non quería enfrontarse de novo con el. Eu insistín, díxenlle que
eu mesma me achegaría á comisaría, mais rogoume que non o fixese.
Acovardárase, resignárase a deixar pasar o tempo. Dicía que non ía servir
de nada. Somoza contaba a quen se interesaba por Rebeca que había
sospeitas fundadas de que fuxira cun home. Sospeitas fundadas. Non moveu
un dedo e falaba de sospeitas fundadas. Diego pensaba que calquera outro
axente ía reaccionar do mesmo xeito. Non cría que puidese tratarse de algo
persoal.
—Vostede si?
—Somoza é un porco, sempre o foi —contestou ela—. Agora soamente
ven un vello con lentes e a boca aberta, pero durante anos ese home creu
que a placa lle daba dereito a pisar os demais. O peor era que a meirande
parte da xente da vila se deixaba amedrentar. Pero Rebeca non. Boa era ela!
Nunha ocasión paroulle os pés. Enfrontouse con el.
—Por que?
Irene Vázquez volveu chuchar no cigarro antes de contestar.
—Somoza devorábaa cos ollos. Non a deixaba en paz. Pensaba que por
ter un fillo sendo unha adolescente…
—Entendo.
—Ela aínda era unha rapariga, mais púxoo no sitio. Un verán, nunhas
festas, diante de todo o mundo. Estou segura de que Somoza nunca o
esqueceu —dixo—, e aqueles días resarciuse. Devolveulle a Diego a
humillación que recibira da súa nai.
—E o rapaz cando se foi?
—Unhas semanas despois. A principios do ano seguinte. Fartouse de
non ter noticias e de soportar as murmuracións dos veciños. Todos estaban
convencidos de que Rebeca marchara cun home. Aínda o seguen crendo —
afirmou—. Unha tarde, Diego veume ver e díxome que marchaba. Os dous
sabiamos que non volvería ver a súa nai por máis que quedase para sempre
en Aguiño. Foise pola mañá.
 —Sabe onde?
—Á vila dos seus avós. Non recordo o nome. Era no norte, preto de
Ferrol. Os pais de Rebeca regresaran alí despois de xubilarse. Diego
instalouse coa avoa, a nai de Rebeca. O avó morrera pouco antes. Neda! —
recordou de súpeto—. A vila chamábase Neda.
—Segue alí? —preguntou o inspector Caldas.
Outra calada.
—Non. A avoa morreu e el volveu marchar. Non sei para onde.
—Non mantiveron o contacto?
—Ao principio falabamos por teléfono. Chamaba para saber se tiña
novidades. Contábame que soñaba coa nai e co home louro. Seguía coa
imaxe do mariñeiro metida na cabeza. Dábame pena. Eu dicíalle que
esquecese aquel tipo, que non pagaba a pena, pero el respondía que non
quería esquecelo, e choraba. Eu non o vía, pero sei que Diego choraba.
Choraba coma min. Morría de pena pero non sabía como consolalo. Só
repetía que me acordaba del, que o quería moito —bisbou coa mirada fixa
na mesa. Despois dun silencio crebado polos berros das gaivotas, proseguiu
—: Cada vez foi chamando menos. Primeiro cada semana, logo cada
mes…, ata que deixou de chamar.
—Cando falaron por última vez?
—Haberá seis ou sete anos. Chamoume o día de santa Irene, para
felicitarme. Contoume que a avoa morrera. Marchaba de Neda.
—Mencionou onde tiña pensado instalarse?
—Eu propúxenlle que volvese a Aguiño. Díxenlle que a súa casa estaba
a apodrecer —respondeu—. Mais Diego non quería saber nada da casa nin
da vila. Aquí afogaba. Afogaba soamente con pensar nisto. Díxome que iría
a calquera lugar onde atopase traballo.
—A que se dedicaba?
—Non o sei. Non me contaba as súas cousas. Só chamaba para dicirme
que non esquecía —contou, e apurou o cigarro antes de apagalo—. Pobre
Diego —murmurou—. Pobre neno.
—Conserva algunha fotografía del? —preguntou o inspector.
—Arriba hai algunha. De cando era un bebé.
—Ningunha posterior? —preguntou Caldas.
 Irene mirou a Caldas, logo a Rafael Estévez e despois outra vez ao
inspector.
—É Diego quen lles interesa, verdade? —respondeu—. Meteuse nalgún
problema?
—É posible —dixo Leo Caldas, sacando do peto o retrato dos
tripulantes do Xurelo.
Colocouno sobre a mesa, xunto ao cinceiro cheo de cabichas.
—Esta é a tripulación dun barco que se afundiu preto de aquí, nun dos
cons de Sálvora —explicou—. Naufragaron a mesma noite en que
desapareceu Rebeca Neira. É posible que recalasen en Aguiño polo menos
durante unhas horas.
Irene Vázquez colocou un dedo sobre o pelo louro de Xusto Castelo.
—É el?
—É posible —respondeu o inspector.
A muller inclinouse sobre a fotografía, espreitando cada un dos rostros.
—Cal é o home que entrou na casa de Rebeca?
—Podería ser calquera dos outros.
—Cre que ela tamén ía no barco? Caldas encolleu os ombreiros.
—Salváronse?
—Os tres mariñeiros si. Alcanzaron a costa a nado. O capitán afogou.
Irene volveu mirar o retrato e Caldas contoulle o que os levara a
desprazarse ata Aguiño aquela mañá.
—O mariñeiro louro chamábase Xusto Castelo. A semana pasada
apareceu flotando nunha praia, en Panxón. Matárono. Estamos investigando
a súa morte.
A muller deixou de examinar o retrato.
—Cren que Diego ten algo que ver con iso?
Leo Caldas preferiu non revelarlle que había poucas semanas a chalupa
de Castelo aparecera pintada coa palabra «Asasinos». Tampouco lle quixo
contar que debaixo daquela palabra escribiran a data do naufraxio, a da
desaparición de Rebeca Neira.
—Non o sei —limitouse a dicir—. Niso estamos a pescudar.
 Testemuño. 1. Declaración que fai unha testemuña
acerca dalgún feito. 2. O que serve de proba. 3. Nas carreiras
de remudas, obxecto que intercambian os corredores dun
mesmo equipo.

—Vimos da cantina da confraría de pescadores —dixo Leo Caldas logo de

identificarse—. O camareiro asegura que o seu bar, o Aduana, era o único
do porto que estaba aberto polas noites no ano 1996.
—É certo —respondeu o home, mirando ao chan coa nostalxia
debuxada no rostro—. Pechei o bar en 1998, despois de trinta e cinco anos
aberto. Agora só queda a cantina para atender os mariñeiros. Pero pecha á
noitiña. Para que ía abrir despois? Hai moito tempo que os barcos deixaron
de saír a pescar pola noite.
Leo Caldas asentiu, e o home continuou falando:
—Que non os engane a dársena baleira, este foi un dos portos de
baixura máis importantes de Galicia. En Aguiño pescouse moita sardiña e
moita pescada. Un porto importante —repetiu—. Viron un barco algo máis
grande ca o resto no peirao?
Os policías asentiron ao recordar o pesqueiro que apenas permitía
entrever a borraxeira.
—É o Narija —díxolles—. Aquí chegou a haber ducias de barcos coma
ese. Non cabía o peixe na lonxa. As caixas de pescada saían pola porta —
recordou—. Pero o mar foise secando. Parece que nunca se vai esgotar,
mais esgótase. Claro que se esgota. Agora os barcos que quedan nesta vila
van ao polbo —dixo con desprezo—. Na lonxa pódese comprar percebe,
reloxo, ameixa…, pero peixe, peixe de verdade, pouco.
—Claro —conveu o inspector, invitándoo a continuar. Prefería deixalo
falar, concederlle a aquel home de idade o tempo que a vida xa lle negaba.
 —Viña xente de todos os lados —asegurou o antigo propietario do bar
Aduana antes de enumerar as vilas que abasteceran de mariñeiros á frota de
Aguiño e sentenciar—: Nós viviamos do porto, os nosos fillos pretenden
vivir da praia.
—As cousas cambian —murmurou Caldas.
—Unhas si —dixo o home—. Outras non.
Despois preguntou:
—Para que viñeron á miña casa?
—Para saber se recorda algún destes homes —dixo Leo Caldas
amosándolle a fotografía—. Eran os tripulantes dun barco con base en
Panxón que adoito pescaba nesta zona.
O home mirou o retrato a través dos cristais dos seus lentes.
—Ao máis vello si o recordo —confirmou, colocando a uña do dedo
maimiño sobre o gorro de Antonio Sousa—. Todos lle chamaban «capitán».
Algunhas veces amarraba no peirao e viña ao bar buscar algo para comer.
Levantou a cabeza e mirou os policías.
—Pero ese home non morreu? —preguntou despois—. Creo que o seu
barco naufragou nos illotes Asadoiros, á entrada de Sálvora.
—Así é.
Volveu mirar o retrato.
—Saben que estiven con el a noite que se afundiu?
Caldas cruzou unha mirada con Rafael Estévez.
—Estivo no seu bar?
—Aquela mesma noite —recordou sen necesidade doutro empurrón—.
Había un temporal de medo. A frota estaba amarrada e todos os mariñeiros
da vila na súa casa, aproveitando o mal tempo para pasar unha noite coas
familias ou para descansar. Eu ía facer o mesmo. Xa apagara as luces cando
chegou o capitán. Preguntoume se lles podía ofrecer algo de cea a el e aos
mariñeiros que o acompañaban no barco. A cociña estaba apagada, mais
prepareilles uns bocadillos e deixeinos con auga e viño nunha mesa da
galería. O Aduana tiña unha galería á entrada. Moi bonita, toda de cristal
para comer mirando o mar aínda que houbese mal tempo.
Os policías asentiron.
 —Eu marchei para a casa. Pechei o bar pero deixei a galería aberta para
que puidesen cear a cuberto, e o capitán volveu ao barco para avisar a
tripulación. A seguinte vez que o vin xa foi nunha noticia do xornal.
Afogara aquela mesma noite.
Pasou a vista sobre os rostros dos tripulantes do Xurelo.
—Os mozos salváronse, verdade?
—Os tres —respondeu Leo Caldas.
—Non sei como se lles ocorreu saír ao mar. O capitán parecía prudente.
Caldas sospeitaba a razón que os impulsara a partir desafiando á
tormenta.
—Acórdase dunha muller á que chamaban Rebeca a Primeira? —
preguntou, mentres gardaba a fotografía tirada polo cura de Panxón.
—Rebeca a Primeira —repetiu en voz baixa—. Claro que me acordo.
Vivía nunha casa de pedra, a cinco minutos de aquí. Hai moito tempo que
non vive en Aguiño.
Quedou calado, co sorriso de quen está a evocar un recordo grato.
—Rebeca a Primeira —volveu dicir—. Que foi dela? Leo Caldas
encolleu os ombreiros.
—Era clienta súa?
—Non exactamente —respondeu sen abandonar o sorriso—. Na barra
do Aduana había calquera cousa menos mulleres guapas. Elas preferían
outra clase de bares. A Primeira só viña ao meu local para comprar tabaco.
—Compraba o tabaco no seu bar?
—Case sempre —admitiu—. Entraba, botaba as moedas na máquina,
agachábase a recoller o tabaco e marchaba cos ollos de todos nós
incrustados no cu.
—Nunha ocasión, Rebeca a Primeira faltou da casa. Organizáronse
batidas para localizala… —dixo Caldas, deixando as palabras no aire coa
esperanza de que o vello recollese o testemuño.
Fíxoo:
—Acórdome. Os primeiros días houbo bastante rebumbio, pero máis
tarde sóubose que marchara cun home.
—A noite que desapareceu fora mercar tabaco… —asentiu Caldas,
invitándoo outra vez a continuar.
 —É certo. Preguntáronme se viñera ao Aduana. Mais aquela noite o bar
estaba pechado. Había temporal —dixo, e quedou en silencio, coma se
escoitase o eco das súas palabras, mirando a Leo Caldas aos ollos.
«Tamén te decataches», dixo para si o inspector, e preguntou:
—Sucede algo?
—Nada… —comezou o home, e Caldas dispúxose a escoitar—.
Impórtalle ensinarme outra vez a fotografía, inspector?
Caldas colocouna sobre a mesa e o home puxo un dedo sobre a cabeza
loura de Xusto Castelo.
—Unha vez preguntáronme se aquela fin de semana de temporal vira no
porto un mariñeiro louro.
—Quen llo preguntou?
—Irene, a da farmacia —dixo, e volveu mirar a fotografía.
—Só ela?
—Ninguén máis —confirmou—. Díxenlle que non, pero o certo é que
nunca cheguei a ver a tripulación do barco do capitán. Cren que Irene falaba
deste mozo?
—É posible.

Leo Caldas prendeu un cigarro ao saír á rúa. Deixouno colgando entre os

beizos e meteu as mans nos petos. A néboa continuaba pousada sobre a vila
envolvéndoa cunha capa branca de humidade.
Camiñaron en silencio, guiados pola torre da igrexa que se adiviñaba
sobre as demais casas. Oíron risas ao pasar xunto á cantina da confraría de
pescadores. As gaivotas, en cambio, renunciaran ao balbordo e pousábanse
mudas en terra.
Ao chegar ao coche, Estévez sinalou coa cabeza a porta da vivenda de
Somoza. O vello subinspector de policía saía da casa arrastrando os pés nas
zapatillas de felpa.
—Non imos falar con el? —consultou o aragonés.
Caldas observou a Somoza tratando de localizar o policía altivo que
humillara a Diego Neira. Só atopou un home derrotado, un ancián cangado
coa boca aberta e a faciana contraída nun aceno cegarato.
 —Para que? —respondeu—. Xa non paga a pena. No peirao, entre dúas
casas, viron a silueta do Narija. Esfumábase entre a brétema igual ca a
pantasma do capitán Sousa que os atraera ata Aguiño aquela mañá.
 Seguridade. 1. Aquilo que non comporta perigo. 2.
Sensación de confianza que se ten en algo ou en alguén. 3.
Certeza ou coñecemento claro dun asunto.

Ás once e media, cando xa deixaran atrás as últimas casas de Aguiño,

Rafael Estévez preguntou:
—Entón vostede como o ve?
—Como vexo que?
—Cre que mataron a esa muller, a Rebeca Neira?
—Ti non? —contestou Caldas.
—Xa estamos… —rumiou o aragonés—. Estoulle a preguntar a
vostede.
—Por que outra razón ían abandonar o porto en medio dunha tormenta?
De todas as maneiras, aínda que non fosen eles, o mozo está convencido de
que o fixeron.
—Pensa que foi el quen matou a Castelo?
Caldas asentiu.
—Como os atoparía despois de tanto tempo? —preguntou outra vez o
aragonés—. Panxón está cara ao sur, e Diego Neira foise moitos
quilómetros ao norte.
—Non o sei —dixo Caldas mirando polo vidro da súa ventá.
O mar seguía oculto tras a manta de néboa, mais o cheiro profundo a
salitre láballes a súa proximidade.

Sacou o teléfono móbil e chamou a Olga. Pediulle o número da comisaría

de Ferrol. Alí preguntou por Quintáns.
—Poderías facerme un favor? —pediulle despois de saudalo.
 —Dispara —accedeu Quintáns.
—Estou á procura dun home de vinte e oito anos que viviu en Neda
desde principios de 1997. Chámase Diego Neira Díez —dixo Leo Caldas
lendo a denuncia.
—Coñeces o seu domicilio actual?
—Só sei que viviu alí, na casa dos avós, polo menos ata hai seis ou sete
anos. Logo mudouse de novo, pero se cadra regresou. Necesito calquera
información que me axude a localizalo, onde vive, se ten parella ou amigos,
a que se dedica… Todo o que atopedes.
—A ver se che podo dicir algo mañá.
—Que non sexa máis tarde, por favor —pediulle Caldas—. É urxente.
—Non te preocupes —dixo Quintáns, e antes de colgar preguntou—:
Como estás?
—Ben.
—E Alba?
—Ben tamén —respondeu, coa voz tan firme que a el mesmo lle soou
sincera.
Logo pechou os ollos, pero non foi Alba quen se debuxou nas súas
pálpebras, senón unha nai arrincada a un rapaz de raíz unha noite de choiva.
Como era a canción de Léo Ferré que Trabazo recitara no barco? «Co
tempo todo se vai, esquécese o rostro e esquécese a voz». Cantaruxou, e a
súa mente volveu ao porto de Aguiño, aos mariñeiros embarcando
apuradamente para que ninguén os puidese situar alí aquela noite, ao Xurelo
crebándose contra as pedras, aos homes vestidos de amarelo berrando
espavorecidos na tempestade.
—Ti quen cres que entrou na casa de Rebeca Neira? —preguntou.
—Só hai dúas posibilidades —respondeu Estévez.
—Tres —corrixiuno Caldas.
—Vostede cre que o capitán…?
—Por que non? —respondeu o inspector—. Tivo que ser alguén con
ascendente sobre os demais. Como explicas senón que os outros accedesen
a levantar áncoras naquelas condicións?
—Pode ser —admitiu o axudante—. Cre que todos estaban ao corrente
do da muller?
 —Non me estrañaría. Xa viches as reaccións de Arias e Valverde cando
mencionamos Aguiño —recordou Caldas—. A ver que teñen que dicir
agora.

Volveu chamar por teléfono. Esta vez ao móbil de Clara Barcia.

Preguntoulle se recolleran a gravación da cámara de seguridade da casa de
Monteferro.
—Iamos revisala esta tarde —dixo a axente—. Prefire que o fagamos
antes?
Leo Caldas consultou o reloxo. As doce menos cuarto.
—Esta tarde está ben —respondeu, e afundiuse no asento. Intentou
cantar polo baixo a «Canción de Solveig» mais, aínda que lla cantaran a un
tempo os catedráticos no Elixio, foi incapaz de recordar a melodía que
Xusto Castelo asubiaba durante as sobremesas onda a súa nai. Chascou a
lingua e mirou polo vidro. Viu nun letreiro o anuncio dunha tenda
especializada en artigos de pesca. Un home amosaba orgulloso o peixe
pendurado do anzol da súa cana.
—Xa sei como localizou o Rubio —dixo de súpeto, pensando en voz
alta.
—Como? —preguntou o aragonés.
—Foi o ano pasado. Por estas datas.
—Pero como o sabe?
—Estiveches na casa de Castelo?
—Con vostede.
—Reparaches nas fotografías do salón?
O bufido do aragonés díxolle que non.
—Xusto Castelo pescou un peixe lúa hai máis ou menos un ano —
explicou Leo Caldas—. É un peixe redondo, típico de augas quentes, raro
na costa galega. A noticia saíu en varios xornais cunha fotografía de Castelo
sostendo o peixe. Vina enmarcada no salón do Rubio. Polo visto tamén
foron entrevistalo da televisión.
Estévez ergueu as cellas.
—Desde o ano pasado… —susurrou—. Por que agardaría ata agora?
 A resposta do inspector consistiu en máis preguntas:
—Canto tempo transcorreu desde a desaparición da súa nai? Doce anos,
trece?
—Máis ou menos.
—Non creo que tivese présa. Ademais, o crime non foi un arrebato.
Tivo paciencia —dixo Caldas, rememorando as pintadas que desacougaran
a Xusto Castelo durante as semanas previas á súa morte—. Planeouno ben.
Pechou os ollos de novo.
Preguntouse cantas cancións deixara Diego Neira de asubiar.
 Compromiso. 1. Obrigación que alguén contrae por un
acordo, documento, promesa, etc. 2. Situación difícil,
delicada.

Cando a autoestrada se bifurcou, no canto de colleren o desvío que levaba a

Vigo continuaron ascendendo para rodear a cidade que se estendía polas
ladeiras sobre o mar.
—Encántame esta vista —dixo Estévez cando chegaron ao alto, e Leo
Caldas abriu os ollos.
A néboa retrocedera descubrindo por completo a boca da ría e as illas
Cíes. Viu un transatlántico dirixíndose a porto, a liberar nas rúas de Vigo a
súa carga de turistas con mapas, impermeables e cámaras de fotos.
O edificio verde do hospital alzábase xunto ao monte do Castro, e
Caldas imaxinou ao seu tío Alberte contando as horas, suspirando por
prestarlle canto antes o seu cuarto a outro paciente. Cando lle dixera o seu
pai que o deixarían saír?
Volveu contemplar a paisaxe, a liña suave da costa só crebada pola torre
de Toralla e a silueta escura de Monteferro, e pechou os ollos.

A saída da autoestrada deixounos a un quilómetro do porto de Panxón, e

Estévez conduciu entre as casas baleiras dos veraneantes. O ceo estaba gris,
como o mar.
Estacionou xunto ao paseo e saíron do coche. Recibiunos o mesmo
cheiro que os despedira en Aguiño, e Caldas mirou ao seu arredor.
Había pouco movemento. Un grupo de persoas maiores ocupaba unha
mesa nunha terraza, aproveitando a mañá sen choiva. Na praia, dúas
mulleres paseaban pola beira do mar cos pantalóns remangados e os zapatos
na man. Máis aló, preto da rampla, o mozo da cadeira de rodas lanzaba a
pelota vermella ao seu can labrador. Ao outro lado, en Praia América, as
ondas rompían levantando escuma. En Panxón, en cambio, parecían
achegarse soamente para bicar a area, e os barcos abrigados apenas
cabeceaban nas boias.
As nasas de Xusto Castelo seguían amoreadas contra o muro branco do
espigón. Na punta, os mesmos pescadores doutros días tendían as súas
canas sobre a auga.
Nas rúas da vila, unha muller baldeaba o treito de beirarrúa en fronte do
seu portal, e varias persoas transitaban cargando bolsas de supermercado.
Camiñaron ata o fondo da canella estreita e ao achegárense á vivenda de
Xosé Arias chamaron ao timbre varias veces sen resposta.
Caldas consultou a hora. A unha e dez. Calculou que o mariñeiro levaría
catro horas durmido.
—Quere que abra a porta? —propuxo Estévez—. Con outro golpiño…
Caldas mirou a pegada do pé do aragonés marcada na madeira. A que
raios lle chamaría Estévez un golpiño?
—Non é necesario —dixo, e volveuse ao sentir pasos ás súas costas, na
canella.
Recoñeceu o cabelo louro de Alicia Castelo. Tragou saliva. A mestra
levaba un vestido negro e camiñaba protexéndose do frío coas mans
cruzadas no peito.
Ao aproximarse mirou para arriba, á fiestra da veciña do mariñeiro.
Caldas tamén levantou a vista. Ninguén retirou as cortinas tras o cristal.
—Vino pasar desde casa, inspector —dixo—. Podería falar con
vostede?
—Claro.
Caldas sacou o paquete de tabaco e ordenou ao seu axudante:
—Insiste.
—Ninguén vai abrir, inspector —interveu a irmá do mariñeiro afogado
—. Non está na casa.
—Sabe onde está?
—Marchou.
—Marchou? —preguntou Caldas—. De Panxón? Ela asentiu.
 —O sábado pola tarde. Ás poucas horas de falar con vostedes.
—Merda —murmurou Caldas. Lamentaba que non se lle ocorrese deter
a Arias o mesmo sábado para tomarlle declaración e retelo con calquera
pretexto. Fora unha estupidez poñelo en garda e deixalo logo sen vixilancia.
Podía estar en calquera parte, incluso en Escocia. Non era aquela a terra
onde se acubillara tras o naufraxio do Xurelo? Non dicían que tiña unha
filla alí?
—Pero Xosé Arias non fixo nada malo —murmurou Alicia Castelo—.
Diso viña falarlles.
—Nada malo?
—Recordan a chamada desde casa de Xusto?
—Claro.
Volveu mirar á fiestra para ter a seguridade de que se atopaban a salvo
dos oídos indiscretos da veciña.
—Non foi o meu irmán quen chamou.
Caldas comprendeu de inmediato. Estévez non.
—Entón quen telefonou a Arias? —preguntou o aragonés.
Outra mirada arriba e logo a vista ao chan.
—Fun eu —bisbou—. Eu chamei a Xosé desde a casa do meu irmán.
«A Xosé», repetiu Caldas para si. Era a primeira vez que oía a alguén
referirse a aquel xigantón daquel xeito.
—El non foi. Estanse confundindo de home. Hai anos que non se trata
con Xusto.
—Entón por que fuxiu? —preguntou, sen revelarlle que a veciña
rexoubeira vira entrar ao seu irmán na vivenda de Arias a tarde anterior á
súa morte.
—Para protexerme —dixo Alicia Castelo—. O meu marido volve de
Namibia esta semana. Non me quería poñer nun compromiso, obrigarme a
testificar. A mañá que mataron o meu irmán, eu estaba con Xosé —mirou
cara arriba unha vez máis—. Isto é unha vila pequena, xa o ven. A miña nai
non resistiría outro golpe.
—Entendo.
—Pero nada do que falen me importa —engadiu, co pranto contido
entre suspiros—. Xa o perdín nunha ocasión, fai moito tempo. Non o quero
perder de novo agora.
Caldas mirou os ollos azuis da muller. Enchéranse de bágoas unha vez
máis.
—Sabe onde está? —preguntou de novo resistindo o desexo de
abrazala.
—Non, non o sei —dixo mentres enxugaba as bágoas coas xemas dos
dedos. A voz de Alicia Castelo soaba coma un queixume do mar—. Só
espero que desta non tarde outros once anos en volver.
 Temer. 1. Sentir medo, angustia ou temor. 2. Ter a
sospeita fundada de que aconteceu ou vai acontecer algo
malo ou negativo.

Rafael Estévez agardou ao pé da costa co motor en marcha mentres Caldas

subía ata o Templo Votivo do Mar para devolverlle ao sacerdote a fotografía
dos tripulantes do Xurelo. Cando regresou ao coche, dirixíronse á casa de
Marcos Valverde.
Atoparon pechado o portalón de madeira, e Leo Caldas saíu do auto
para chamar ao timbre. Cando se identificou, a porta correuse cara a un lado
mostrando a fachada de formigón da vivenda.
O inspector entrou camiñando no patio e esperou mentres Estévez
manobraba para aparcar xunto ao coche vermello. Recendía a herba
acabada de cortar.
—Cre que tamén fuxiría? —preguntou o aragonés, indicando cun xesto
o espazo baleiro que o sábado pola mañá ocupaba o deportivo negro de
Valverde.
—Esperemos que el non —dixo Leo Caldas, e apartouse do sendeiro de
grava para ir cheirar a herba luísa. Logo regresou ao camiño e continuaron
cara á porta da casa.

Dous troncos ardían na cheminea cadrada de ferro do salón e un concerto de

clarinete soaba nos altofalantes. Viron no outro extremo a mesa do comedor
preparada para dous.
—Marcos ten que estar a piques de chegar —díxolles a muller de
Valverde, e achegouse ao equipo de música.
 Baixou o volume ata facelo case inaudible, escolleu outro disco do
estante de obra, colocouno na cadea de música e invitounos a acomodarse
no sofá.
—A que viñeron? —preguntou.
Falaba desde unha butaca de liñas tan rectas coma todo naquel salón
fóra dela mesma.
—Para falar co seu marido.
—Non son unha nena, inspector —dixo mirándoo cos ollos brillantes—.
Que sucede?
—Xa o sabe. Estamos a investigar a morte de Xusto Castelo.
—Pero que ten Marcos que ver con iso?
—O seu marido e o morto traballaron xuntos…
—Hai máis de dez anos, inspector —interrompeuno a muller. Non había
reproche na súa voz—. Desde que coñezo a Marcos non se achegou ao
porto unha soa vez. Non lle interesa nada do que pasa alí. Nin sequera se
trata cos mariñeiros.
—Sabémolo.
—Entón que relación pode ter coa morte dese home?
Caldas esquivou a acometida:
—A nosa obriga é comprobalo todo.
—Tratan de protexelo, verdade?
—Como?
—O outro día preguntáronme se notara o meu marido preocupado, se
alguén tratara de asustalo. É iso, verdade? Hai alguén intentando facer dano
a Marcos?
—Notouno máis inquedo? —respondeu Leo Caldas.
—Non sexa galego, inspector. Non pode falarme claro? É o meu
marido. Tería que estar preocupada por algo?
—Fíxolle esa pregunta a el?
—Non coñece a Marcos —suspirou—. Temo que é aínda peor ca
vostede.
—Non crea —fungou o axudante aragonés do inspector—. Aquí son
todos iguais.
 A muller de Valverde ía preguntar de novo cando escoitaron o motor
dun coche no patio.
—É el —dixo poñéndose de pé. E os policías levantáronse con ela.
—Conserva o meu número de teléfono? —preguntoulle Leo Caldas.
—Si —bisbou.
—Non dubide en chamarme —dixo, e viuna torcer as comisuras dos
beizos para abaixo ao insinuar un sorriso.
A muller de Marcos Valverde achegouse ao equipo de música, premeu
nun botón e subiu o volume. Caldas non deixou de mirala desde atrás.
—É esta, inspector —dixo, sinalando un dos altofalantes co dedo.
—Esta?
—A «Canción de Solveig» —engadiu, coma se sobrase a explicación—.
Non me preguntou o outro día por ela?
Leo Caldas asentiu e a muller de Valverde ensinoulle unha vez máis o
sorriso de Alba. Logo retirouse.
O inspector volveuse cara á cristaleira. Mentres esperaba o antigo
mariñeiro do Xurelo, viu as ondas levantando cristas de escuma, coma años
no medio do mar.
Pensou que a irmá de Xusto Castelo tiña razón.
Aquela parecía unha canción galega.
 Conto. 1. Narración oral, para entreter, ou por escrito,
como un relato literario breve. 2. Cousa falsa ou rumor sen
fundamento que se conta como certa. 3. Caso do que se trata,
asunto en cuestión. 4. Aparencia enganosa coa que se adorna
un para simular máis do que é.

—Que fan outra vez aquí? Por que volveron á miña casa? —reprochoulles
Valverde, en voz baixa. Unha gravata escura e as lapelas dun traxe gris
asomaban baixo o abrigo aberto do construtor—. A miña muller xa quedou
bastante preocupada coa súa visita do outro día.
—Necesitamos falar con vostede.
Valverde varreu o salón baleiro coa mirada.
—Xa lles dixen o sábado todo canto recordaba.
—Non o creo —repuxo Caldas—. Vainos contar o que sucedeu en
Aguiño?
—Repítolle que non lembro aquela noite.
—Está mentindo. Non esquecería unha noite así por máis que
transcorresen séculos.
—Ao mellor non teño boa memoria —apostilou sen levantar a voz.
Rafael Estévez achegouse ao inspector desde atrás e faloulle ao oído:
—Coñezo algúns remedios para a mala memoria.
Leo Caldas chascou a lingua. Estévez era capaz de meterlle a cabeza na
cheminea para axudalo a recordar. Dirixiuse a Valverde:
—Podo contarlle unha historia?
O construtor sinalou a mesa posta no extremo do salón.
—Espéranme para comer.
—Non o entreteremos máis ca cinco minutos. Valverde dubidou. Botou
unha ollada á porta pechada pola que desaparecera a súa muller e
indicoulles aos policías que o seguisen de volta ao xardín.
Camiñou polo carreiro de grava afastándose da casa, e só se detivo
cando a distancia foi suficiente para impedir que as súas voces se puidesen
escoitar desde o interior.
—Cal é esa historia que me quere contar? —preguntou, volvéndose cara
aos policías.
Caldas sacou o paquete de tabaco, colleu un cigarro, arrimoulle o lume
do chisqueiro e deulle un par de chupadas antes de falar.
—A dun barco pesqueiro. Os seus tripulantes eran un capitán veterano e
tres mariñeiros novos, tres amigos. Unha tarde de choiva e vento, mentres
pescaban a bastantes millas do seu porto de orixe, recibiron por radio o
aviso de que o tempo empeoraría —comezou, e Valverde desviou a mirada
cara a algún recuncho do xardín—. Malia a advertencia, seguiron a pescar
ata que o estado do mar os obrigou a buscar refuxio nun porto próximo.
Chegaron tarde. O porto estaba deserto, e desde o barco viron apagarse a
luz do único bar que atendía os mariñeiros pola noite. O capitán coñecía o
propietario, e desembarcou coa intención de encargarlle algo de cea antes
de que pechase. O dono do bar accedeu a prepararlles uns bocadillos que
lles deixou cunhas botellas de viño na galería, para que puidesen cear a
cuberto. Logo marchou.
Caldas interrompeu a narración para darlle unha calada ao cigarro e
Valverde esfregou as mans na cara externa das coxas. Entendera a pausa
como unha invitación a confirmar o relato. Ía dicir algo cando o inspector
se lle adiantou:
—Contra as once, cando os catro homes conversaban sentados na
galería, chegou unha muller. Ía ao bar para mercar tabaco —explicou,
levantando o cigarro que sostiña entre os dedos—. Non era unha muller
calquera, senón unha desas mozas que obriga a virar a cabeza a todos os
homes que se cruzan con ela. Ségueme?
Valverde asentiu. Mantiña a boca entreaberta, como o neno que asiste ao
espectáculo dun prestidixitador. Caldas seguiu a conxecturar:
—O bar estaba pechado, e a muller non puido comprar tabaco. Así que
os mariñeiros ofrecéronlle do seu. Ela accedeu. Ademais de atractiva era
unha moza simpática e sentou con eles ata que decidiu que chegara o
momento de regresar á casa. A noite era infernal, e dous dos homes
prestáronse a acompañala de volta. Ela non se opuxo. Agradáballe a
compaña daqueles mariñeiros e non lle importou dilatar a conversación un
anaco máis. Con todo, para os homes que foron con ela, a porta da vivenda
non foi suficiente. Pedíronlle que os invitase a seguir bebendo no interior, e
a moza negouse. Aseguroulles que noutras circunstancias os convidaría,
mais aquela noite non podía ser porque o seu fillo estaba dentro, esperto.
Eles insistiron, insinuaron que non existía tal fillo, que era unha escusa.
Pero ela, sen perder o sorriso, mantívose firme —dixo o inspector, levando
outra vez o cigarro aos beizos—. Xa se estaban a dar por vencidos cando a
porta se abriu desde dentro. Os mariñeiros apenas puideron ver o rapaz na
escuridade. Era un adolescente, demasiado maior para ser fillo daquela
muller. Moumeou que marchaba durmir á casa dun amigo e afastouse á
carreira.
Caldas cruzou unha mirada con Estévez e mollou con cuspe a boca,
reseca de palabras e tabaco. Valverde atopara acomodo para as súas mans
nos petos do abrigo, mais estas continuaban a axitarse nerviosas no seu
interior.
—Un dos mariñeiros decidiu regresar ao barco, pero o outro, xa sen o
obstáculo do raparigo, convenceu a moza e entrou na vivenda. Alí
continuou teimando en traspasar cada porta que a muller lle pechaba. Algo
se torceu. Fóiselle a man. Tivo que limpar a casa de rastros e desfacerse da
muller. Regresou ao barco e falou cos outros tres homes tratando de
convencelos da necesidade de amencer lonxe daquel porto. A súa
capacidade de persuasión funcionou unha vez máis. Partiron de madrugada,
pero non chegaron lonxe. A tempestade era demasiado violenta e
empuxounos cara a uns escollos que abriron unha vía de auga no casco da
embarcación. En menos dun minuto, o Xurelo afundiu.
O construtor levou unha man á fronte, tapando os ollos.
—Os tres mariñeiros máis novos puideron alcanzar a costa a nado cos
chalecos salvavidas, pero o capitán, empeñado en salvar o barco, afogou
entre as ondas daquel mar embravecido. O seu corpo apareceu desfigurado
semanas despois, enganchado no aparello dun arrastreiro, a moitas millas de
alí. Ninguén volveu ver a muller que fora comprar tabaco. Se cadra, quedou
co capitán no fondo do mar.
Detívose a dar outra calada e a observar o construtor, agochado tras o
dorso da súa man dereita.
—Os tres mariñeiros regresaron á súa vila pero a súa amizade, coma o
barco, rompérase naquel baixo. Deixaron de tratarse. Nunca volveron falar
do sucedido. Esperaban que o tempo enterrase aquela noite —continuou—.
Porén, moitos anos despois, cando crían que todo se esquecera, o bote dun
dos homes que acompañara a muller ata a súa casa apareceu cunha pintada.
«Asasinos» dicía, xunto á data do naufraxio, a da desaparición daquela
moza. A xente creu recoñecer naquelas pintadas a pantasma do capitán
afogado. Ninguén entendera nunca a razón que os levara a navegar no
medio da tormenta, e sospeitaban que algo turbio se escondía tras o
afundimento do Xurelo. Con todo, os tres mariñeiros temían outra cousa.
Estaban asustados, desorientados ao saberse descubertos. Preguntábanse
como os localizarían despois de tanto tempo.
Caldas apurou o cigarro e agachouse para apagalo no chan.
—Unha mañá, semanas despois, ese mariñeiro ameazado apareceu
morto, flotando entre as algas —dixo mentres sinalaba o mar.
Valverde baixou a man que lle tapaba os ollos e levouna ao nó da
gravata e despois de volta ao peto do abrigo.
—Quen lle contou todo iso?
Caldas non respondeu a pregunta.
—O home que regresou ao barco era Xusto Castelo —dixo, en cambio
—. Quen foi o que entrou na casa da muller?
—Eu non fun —bisbou.
—Non é iso o que lle preguntei.
Valverde botou unha ollada a Estévez antes de afirmar:
—Non o sei. Non sei quen foi.
—Vostede ía no barco. Ten que sabelo —dixo o inspector.
—Pasou moito tempo.
—Non precisamos máis ca un nome.
—Non o sei, inspector.
—Foi vostede?
 Valverde mirouno aos ollos.
—Por suposto que non.
—Entón dígame quen estivo coa moza —apremouno—. Ou é que foron
varios os que estiveron con ela?
—Non.
—Foi Arias?
—Non me lembro —sostivo, cubrindo o rostro de novo.
—Ameazárono?
—A min non —dixo, cun fío de voz.
Estaba acurralado e Caldas tratou de facilitarlle unha saída.
—Sabe que Xosé Arias marchou da vila?
—Cando?
—O sábado —contestou—. Sabíao?
—Non —asegurou—. Non me trato con el desde hai anos.
—Desde aquela noite?
—Desde os días seguintes ao naufraxio, si.
—Foi el? —insistiu Leo Caldas.
—Non o recordo, inspector —volveu dicir, e a súa resposta foi sempre a
mesma. Atopara un escondedoiro na súa mala memoria e alí permaneceu
acazapado ata que os policías deixaron de roldar.

Regresaron ao coche. Valverde acompañounos arrastrando os pés e a mirada

sobre as follas caídas no camiño. Apoiouse no deportivo negro mentres
Estévez manobraba para enfilar a saída.
Leo Caldas baixou a ventá e intentouno unha última vez.
—Aínda non recorda quen era o home que entrou naquela casa?
Valverde moveu a cabeza aos lados.
—Se por casualidade se acorda, chámame.
—Fareino —dixo, pero o ton da súa voz suxería unha intención distinta.
—De que ten medo? —preguntou o inspector.
—Non debería telo?
—Se ten limpa a conciencia, non —dixo Caldas.
Non estaba seguro de estar no certo.
Cando subían pola costa cara á estrada, Estévez queixouse:
—Por que nunca me deixa intentalo a min?
—Como pretendías tirarlle da lingua?
—Non sei… —dixo, rascando a cabeza—. Poida que atándolle a
gravata á cheminea.
Caldas abriu os ollos.
—Falas en serio?
—Non —sorriu.
—Xa.
 Exposición. 1. Presentación pública de diversos
obxectos. 2. Explicación dunha idea, una teoría, etc. 3. Feito
ou circunstancia de estar exposto á acción dun axente.

—Imos xantar? —preguntou o aragonés cando saíron do coche, aparcado na

rúa de Luís Taboada—. Xa case son as tres.
—Vai ti —dixo Leo Caldas, aínda que no traxecto desde Panxón lle
soaran as tripas—. Necesito falar co comisario.
Atravesou a comisaría e abriu a porta de cristal do seu despacho.
Comprobou aliviado que non había papeliños amarelos con mensaxes
urxentes pegados na mesa. Colgou o impermeable na percha e saíu de novo.
O comisario Soto falaba por teléfono, pero pediulle que pasase e o
inspector tomou asento en fronte del.
Cando Soto colgou, Leo Caldas estivo nun tris de preguntarlle como se
apañaba para manter a mesa limpa cando a súa era unha exposición de
papeis. En lugar diso, dixo:
—Xa sabemos quen matou ao mariñeiro de Panxón.
—Algún veciño? —preguntou o comisario.
—Non —respondeu Caldas, e referiulle de forma breve as novidades do
caso.
Cando terminou, expuxo o asunto que o levara a aquel despacho:
—Gustaríame que se investigase a desaparición de Rebeca Neira,
comisario.
—O que ocorra en Aguiño non é competencia nosa.
—Fale coa Xefatura —pediulle—. Ese mozo non é só un verdugo.
Quedou só aos quince anos. Acudiu a nós e, en lugar de axudalo,
afundímolo.
Soto fungou.
 —Impórtache explicarmo todo de novo? Pero máis amodo —pediulle
—, a ver se é posible que desta o entenda.
—Desde onde?
—Desde o principio.
—O de Aguiño?
—O de Aguiño e o de Panxón, Leo. Desde o principio —repetiu o
comisario, e Caldas explicoulle as circunstancias en que atoparan o cadáver
de Castelo. Describiu os golpes da cabeza e falou da brida verde que lle
amarraba as mans.
—Parece un suicidio —apuntou o comisario.
—Iso pensan aínda a meirande parte dos veciños. O tipo era depresivo,
fora toxicómano hai anos. Mais a brida estaba atada xunto aos dedos
maimiños. Segundo o forense, non se puido atar a si mesmo.
Soto asentiu, e o inspector contoulle que Castelo, malia non ser día de
traballo, saíra ao mar o domingo ás seis e media da mañá, e como aparecera
flotando na praia da Madorra ao día seguinte.
—Ía só? —interrompeuno o comisario Soto.
—Si —respondeu Caldas—. Temos unha testemuña que o viu partir. A
cuberta estaba baleira, non había onde ocultarse.
—Entón como chegaron ata el?
—Desde outra embarcación —contestou, e describiu o lugar onde
algúns días máis tarde atoparan o barco do morto, xunto ao faro de Punta
Lameda, na outra cara de Monteferro.
Leo Caldas contoulle que non se podía remolcar un barco ata a poza, o
que por forza implicaba polo menos dúas persoas no crime.
—Alguén tivo que quedar no seu barco mentres outro levaba o de
Castelo ata alí.
—Por que non o afundiron en mar aberto? —preguntou o comisario,
como fixera el mesmo.
—Porque necesitaban volver a terra sen seren vistos —presumiu—. A
poza forma unha especie de peirao natural. É o lugar que utilizan os furtivos
para descargar.
—Entendo.
 O inspector describiu a pintada que o mariñeiro mandara borrar.
Explicoulle que a data escrita no casco da chalupa coincidía coa do
afundimento do Xurelo, e faloulle de Arias e Valverde, os compañeiros que
deixara de tratar, e do capitán Sousa, o patrón afogado no naufraxio a quen
varios mariñeiros de Panxón aseguraban ter visto navegando entre a néboa.
—Ese non era o teu sospeitoso? —preguntou o comisario.
—Era —remarcou Caldas, e describiu a macana que brandía o capitán,
cuxa forma asemellaba á marca na caluga do Rubio.
—Golpearon a ese mariñeiro coa moca do capitán?
—Non —dixo Caldas—. Tamén apareceu unha chave de tubo entre as
rochas de Monteferro. Desas que se usan para afrouxar as rodas dos coches.
O forense di que é posible que lle desen con ela.

Logo faloulle outra vez de Rebeca Neira, da noticia no xornal que lle
espertou as sospeitas e da denuncia interposta por Diego, o fillo adolescente
da desaparecida. Amosoulle a copia do atestado onde o mozo falaba dos
homes que acompañaran a súa nai ata a porta da casa e describía o
mariñeiro louro.
—E dis que estiveches alí? —inquiriu o comisario Soto.
—Esta mañá —asentiu—, é o que lle contei antes. A muller non
apareceu. A súa amiga máis íntima está convencida de que a mataron
aquela mesma noite. Cando pola mañá o mozo regresou á casa, atopou a
sala limpa, en orde. Ao día seguinte, preocupado ao comprobar que a nai
non aparecera, avisou a amiga e, cando foron preparar café, atoparon
pousos dentro da cafeteira. Iso foi o que os alarmou. A muller desaparecida
era moi coidadosa, xamais limparía a cafeteira soamente por fóra. Logo, o
rapaz decatouse de que faltaba todo canto había sobre a mesa e a cociña a
noite anterior.
O comisario Soto revisou o atestado.
—Aquí non figura esa información —dixo, e Caldas faloulle do
subinspector Somoza, das humillacións sufridas por Diego Neira durante os
días posteriores á desaparición da súa nai, da súa marcha resignada da vila
ás poucas semanas, e das chamadas á farmacéutica para recordarlle que non
esquecía o mariñeiro louro.
—Nunca se investigou?
—Nunca —respondeu Caldas—. Houbo algunhas batidas polos
arredores, pero logo todo se esqueceu. Como o mozo abandonara a vila,
todos creron que fora reunirse coa nai.

Despois chegoulle a quenda ao bar Aduana:

—Alí acostumaba comprar tabaco a muller desaparecida —advertiu o
inspector—. O bar leva anos pechado, mais o dono aínda recorda aquela
noite.
Soto escoitou sen un pestanexo como o propietario deixara a galería
aberta para que os tripulantes do barco puidesen abrigarse da choiva
mentres ceaban.
—Non viu os mariñeiros —dixo Caldas—, mais recoñeceu o capitán. O
home aínda non se explica como se lles ocorrería partir con aquela
tempestade.
—Para que ninguén puidese situalos en Aguiño pola mañá —sostivo o
comisario.
—Iso penso eu tamén.
—Cres que todos estaban ao corrente do que ocorrera coa muller?
—Talvez.
—E como dis que se chama ese subinspector?
—Somoza —respondeu Caldas—. Tiña unha conta pendente con
Rebeca Neira e non moveu un dedo por atopala nin por esclarecer a súa
desaparición. Nin sequera se achegou unha vez a falar co dono do bar
Aduana.
—E os veciños?
—Deron por bo que marchara con alguén por propia vontade.
Soto ergueu as cellas e devolveulle a copia da denuncia.
—Localizaches o rapaz?
—Aínda non. Só sabemos que ata hai seis ou sete anos viviu en Neda,
preto de Ferrol. Máis nada.
 —Puxécheste en contacto coa súa comisaría?
—Co inspector Quintáns —afirmou Caldas—. Quedou en chamar para
dicir algo esta tarde ou mañá.
Soto asentiu.
—Tamén pedimos a gravación da cámara de vixilancia dunha casa
próxima ao desvío que leva ao faro —continuou o inspector—. Clara Barcia
debe de estar a revisala.
Logo dun silencio, o comisario preguntou:
—Como carallo daría con eles?
—Polas noticias —respondeu Leo Caldas—. Xusto Castelo pescou un
peixe tropical. Apareceu en todos os medios. Mesmo saíu no telexornal.
—Cando?
—O ano pasado. Tivo todo o tempo que necesitou para vir inspeccionar
o terreo e actuar. Diego Neira ha ter vinte e oito ou vinte e nove anos. Sabe
a cantidade de mozos da súa idade que hai nesa praia no verán? Puido
vixiar o Rubio durante semanas enteiras sen levantar a menor sospeita,
esperando que o conducise ao asasino da súa nai.
—Cres que irá polos demais?
—Non o sei. De todos os xeitos, só queda un dos dous mariñeiros na
vila.
—Quen?
—Valverde.
—Interrogáchelo?
—Si, pero está asustado. Non abre a boca.
—Onde vai o outro?
—Arias? Liscou. Pola miña culpa, a dicir verdade —recoñeceu—. O
sábado pola mañá fomos a Panxón para preguntarlle se pararan en Aguiño.
Zafouse. Dixo que non recordaba aquela noite, e ás poucas horas
desapareceu.
—É o que viviu en Escocia?
—Ese mesmo —confirmou Caldas—. Aseguroume que non se trataba
co morto desde que deixaron de navegar xuntos. Así e todo, unha veciña viu
entrar a Castelo na súa casa a tarde do sábado, un día antes de que o
matasen. Parecía bastante nervioso.
 —Se cadra temía algo.
Caldas encolleu os ombreiros.
—É posible… —dixo—. Nós só temos noticia dunha pintada, pero
aposto a que houbo máis. Creo que ese rapaz se entretivo xogando con eles
durante meses antes de actuar.
—Pois o xogo meteuno nunha boa lea.
—Si.
O comisario esfregou os ollos e logo preguntou:
—Cres que Arias volvería a Escocia?
—É posible. Viviu alí, coñece aquilo.
—Consultastes as reservas aéreas?
—Aínda non —dixo Caldas.
—Cres que foi el quen matou a muller?
—Creo que é a segunda vez que desaparece. Soto asentiu.
—O rapaz vai ir tras del.
—Supoño —dixo o inspector, e logo murmurou—: Eu iría.
—Por se acaso, non perdas de vista o construtor, queres?
—De acordo —conveu Caldas.
Xa estaba de pé cando Soto lle preguntou unha vez máis:
—Por que cres que o matou así?
—Así?
O comisario uniu os brazos.
—Guindárono ao mar coas mans atadas, coma se fose un suicida.
—Non o sei —dixo Caldas poñéndose de pé—. Falará co comisario
xefe da desaparición desa muller?
Soto asentiu.
—Falarei con el —dixo—, pero primeiro atopa ti o rapaz.
 Liña. 1. Trazo alongado e fino. 2. Serie de cousas
dispostas unha detrás doutra. 3. Cada grupo de palabras
dispostas en posición horizontal. 4. Orientación que segue
unha persoa nunha actividade, no modo de vivir, etc. 5.
Tendencia que se observa nalgunhas cousas. 6. Arte de pesca
consistente nun fío de nailon, cunha chumbada e un ou varios
anzois no extremo.

Leo Caldas consultou o reloxo e soltou un xuramento. Recolleu o

impermeable no despacho e saíu á rúa co caderno de tapas negras baixo o
brazo. Na porta cruzouse con Rafael Estévez.
—Onde vai?
—Á radio —dixo amosándolle o caderno—. É luns.
—Pero xa foi xantar?
—Non.
Dobrou a esquina de Castelar, prendeu un cigarro para enganar a fame e
atravesou a Alameda esquivando os nenos que corricaban vixiados de cerca
polas súas nais. Dous turistas de pelo branco consultaban o plano da cidade
baixo a estatua de Méndez Núñez. Caldas supuxo que provirían do
transatlántico que viran na ría pola mañá.
Xunto á fonte de pedra, entre as pozas, un canciño perseguía as pombas
obrigándoas a voar para poñerse a salvo. O dono do cachorro mirábao
correr. Sostiña na man unha bolsa de plástico engurrada e Leo Caldas sorriu
ao imaxinar o seu pai agachado no chan, recollendo os excrementos do seu
can acastañado cunha bolsiña coma aquela.

Deulle dúas caladas rápidas ao cigarro, apagouno e entrou no portal do

edificio modernista. Saudou o conserxe, subiu polas escaleiras ata o
primeiro andar, percorreu o corredor da emisora e asomou a cabeza no
control de son para saudar o técnico e a Rebeca.
Viu o finchado de Santiago Losada chantado diante do micrófono máis
alá do cristal.
Abriu a pesada porta do estudio e entrou. A sintonía do programa levaba
uns segundos soando.
—Chegas tarde —fungou Losada.
O inspector non contestou. Sentou xunto á ventá, desactivou o son do
seu teléfono móbil e colocouno sobre a mesa xunto ao caderno case
esfollado. Mirou a asistente de Losada, no control de son, e preguntouse
como sería aqueloutra Rebeca á que ninguén volvera ver desde unha noite
de 1996. Despois virouse para observar a xente que paseaba pola Alameda.
O locutor fíxolle un sinal ao técnico e comezou a presentar o programa
con voz finxidamente grave, repetindo a sucesión de estupideces de sempre:
—… o terror da delincuencia, o defensor implacable do bo cidadán, o
gardián temible das nosas rúas, o patrulleiro, o inspector Leo Caldas. Boas
tardes, inspector.
—Boas tardes.
Non colocou os auriculares ata que Rebeca levantou un papel co nome
da primeira oínte.
—Laura, benvida á Patrulla nas ondas —saudouna Losada coma se a
estivese a recibir nun palacio.
A muller explicou que fora sancionada por conducir sen levar
abrochado o cinto de seguridade.
—A min múltanme por non ir atada no asento —argumentaba—, pero
nos autobuses municipais hai xente que vai de pé, amoreada, e ata permiten
levar nenos pequenos no colo. O caso é recadar: poñer multas, vender
billetes…
Moitos oíntes acudían ao programa de radio para realizar unha
denuncia. Outros, coma aquela muller, chamaban só para seren escoitados.
A eses, Caldas non lles podía ofrecer máis ca comprensión.
—Claro —murmurou.
O locutor, en lugar de despedir a oínte e dar paso a unha nova chamada,
achegou os beizos ao micrófono e, con voz afectada, dixo:
 —Laura, escoite en antena a resposta do «patrulleiro das ondas».
O inspector abriu os brazos e mirou a Losada con incredulidade. Como
que unha resposta? Que pretendía aquel imbécil? Seica pensaba que el era
quen de modificar as normas de tráfico?
Con todo, Santiago Losada non rectificou. Levantou a man e, con ela,
chegaron as primeiras notas da melodía de Gershwin para amenizar a
audiencia durante a reflexión do inspector.
Caldas indicoulle ao locutor que premese o botón que cortaba os
micrófonos e, cando a luz vermella se apagou pediulle explicacións.
—Pois contesta calquera cousa —replicou Losada.
—Ademais, pedinche que non puxeses máis esa música. Non me deixa
concentrar.
—Non a imos retirar soamente por iso —respondeu o locutor con
desdén.
—Como que soamente por iso?
A luz vermella volveu iluminarse no estudio cando Losada soltou o
botón.
—E ben, inspector? —preguntou baixando a man para que
«Promenade» deixase de soar—. Que lle ten que dicir á nosa querida oínte?
Caldas soltoulle o primeiro tópico que lle veu á mente:
—As leis non son perfectas, pero son as que temos. De todas as
maneiras, falarei coa policía municipal para transmitirlles o seu
descontento.
Logo apuntou no seu caderno: «Municipais un, Leo cero».

O seguinte en contactar co programa foi o presidente dunha comunidade de

veciños do barrio de Teis. Varias parellas de gaivotas aniñaran na azotea do
edificio e atacaban a todo aquel que as tratase de desaloxar.
«Municipais dous, Leo cero».
Despois recibiron dúas queixas por ruídos nocturnos, e outras tres por
asuntos de tráfico, e un oínte chamou indignado porque a pintura dos pasos
de peóns se volvera escorregadiza coa choiva.
 —Cantos días chove en Vigo ao cabo do ano? —preguntou—. Un
cento? Parécelles razoable que non se utilice pintura antiesvarante para as
liñas das rúas?
Como nas demais ocasións, a melodía de Gershwin comezou antes de
que Leo Caldas puidese contestar.
Non se molestou en protestar. Claudicara. Co clarinete e o piano nos
auriculares, volveuse cara ao miradoiro. Unha rapariga cruzou a Alameda
camiñando cos pés abertos e a barriga avultada baixo a roupa. Leo calculou
que Rebeca Neira sería máis nova aínda cando quedou empreñada. Unha
nena convertida á vez en nai e pai dun meniño. Todo demasiado difícil.
Fungou ao imaxinar a angustia de Diego, a dor lacerante que lle produciría
ver que Somoza miraba cara a outro lado, comprobar que a xustiza se
burlaba del. Entendía que tomase a determinación de actuar.
—E ben? —preguntou Losada coa súa voz de locutor.
—Eh?
—Os pasos de peóns…, a pintura…
—Ah, xa —dixo o inspector—. Pasareille unha nota á policía
municipal.
«Municipais nove, Leo cero».

Durante a desconexión publicitaria que seguiu á chamada, Santiago

Losada reprendeu a Caldas.
—A ver se estás máis atento.
—Repítoche que esa melodía me descentra —murmurou, pero xa non
prestaba atención á música. Nin sequera aos xardíns que vía tras o cristal.
Só pensaba en Diego Neira, na desaparición da súa nai e na morte de Xusto
Castelo. Recordaba as palabras do comisario Soto. Por que lle ataría as
mans?, preguntara. O inspector non lle soubo dar unha resposta.

A undécima comunicante foi unha señora a punto de chorar. Extraviara o

can durante o paseo da mañá e ofrecía unha gratificación xenerosa a quen
llo devolvese. Despois chamou un home molesto polo fedor que producía
un restaurante próximo á súa vivenda.
—Eva, boas tardes —saudou Losada á seguinte, coa súa voz finxida.
—Chamo porque hai un grupo de nenos que amedrentan o meu fillo e
os amigos do parque.
—Que idade ten o seu fillo? —preguntou Leo Caldas.
—Once anos.
—E os outros rapaces?
—Non o sei —dixo Eva—. Nin o meu fillo nin os amigos se atreven a
dicir quen son.
—Non?
—Xa sei que son cousas de cativos. Que en realidade só lles deron
algún susto e lles quitaron unhas poucas moedas, pero os nenos teñen
pánico a baixar ao parque e preocúpame que o asunto vaia a máis. Cre que
deberiamos convencer o noso fillo e poñer unha denuncia na comisaría,
inspector? —preguntou a muller, e a melodía e o brazo de Santiago Losada
subiron ao mesmo tempo.
Mentres esperaba a que Gershwin deixase de tocar o piano, Caldas
volveu a Panxón e ás últimas horas do Rubio. Recordou a pregunta do
comisario, e pensou que quizais o mariñeiro estaba tan asustado coma o
fillo daquela oínte.
E se Diego Neira só lle atara as mans para cominalo a confesar quen
entrara na casa? O día da autopsia, Guzmán Barrio comentara que o golpe
da caluga tamén podía ser froito dun golpe fortuíto. E se tiña razón? E se
Castelo se golpeara na cabeza con calquera peza do barco mentres trataba
de fuxir? Talvez a chave de tubo non tivese nada que ver en todo aquilo.
A música continuaba soando e os pensamentos alborotábanse na cabeza
do inspector. Diego Neira necesitaba o testemuño de Xusto Castelo para
saber quen era o home que acompañara a súa nai. Se cadra o mozo non
pretendera afogar o mariñeiro e só tratara de asustalo, de forzalo a revelar a
identidade do asasino. «Por que non?», contestouse a si mesmo.
As pintadas demostraban que Diego Neira estivera preto dos mariñeiros
outras veces. Durante meses enteiros puido achegarse a Panxón sen levantar
sospeitas. Se só pretendía matalos, non tiña máis que pegarlles un tiro e
regresar á casa. Ninguén o relacionaría nunca cos tripulantes do Xurelo.
A posibilidade de que o mozo fose inocente animouno. Quizais o medo
ou a angustia fixeran saltar ao mariñeiro pola borda. Se cadra, Castelo
lanzárase á auga suxeito a algunha boia, a un flotador que logo perdeu entre
as ondas.
Consultou o reloxo desexando que o programa rematase canto antes
para ir ver o forense.
Losada apertou o botón que apagaba a luz vermella e os micrófonos.
—Que carallo fas, Leo? —preguntou.
—Eh?
O inspector Caldas sorriu.
Estaba a asubiar a melodía.
 Resistencia. 1. Acción de resistir. 2. Actitude de quen se
resiste a facer ou pensar algo. 3. Capacidade do organismo
para soportar esforzos prolongados ou capacidade para evitar
un perigo. 4. Oposición que presenta un corpo a unha forza
contraria.

Baixou as escaleiras da emisora convencido de que as pintadas e a brida

tiñan a mesma finalidade: asustar o Rubio, obrigalo a revelar o nome do seu
compañeiro.
Ao chegar ao portal, propúxose localizar o rapaz e impedirlle continuar
adiante cun plan de vinganza que só lle complicaría a vida aínda máis. Logo
tería tempo para dar co asasino da súa nai, para detelo e sentalo perante dun
xuíz.
Desde a rúa telefonou o forense.
—É posible que o mariñeiro levase o golpe na caluga ao saltar do
barco? —preguntoulle de socato, sen sequera saudar.
—Ao saltar?
—Ao tirarse á auga. Talvez se deu cunha varanda…
—Como que ao tirarse á auga, Leo? —interrompeuno o forense—. Tiña
as mans atadas.
—Aínda así —dixo Caldas—. Creo que puido saltar.
—Para suicidarse?
—Para escapar.
—De quen?
—É un pouco longo de explicar, Guzmán —dixo Caldas—. Puido
suceder como che digo? É posible que Castelo se golpease con algunha
peza do barco?
—Non —respondeu categórico o forense.
 —Non?
—Non, Leo. Pegáronlle coa chave de tubo que me trouxo Estévez o
outro día.
—Estás seguro?
—Completamente. Cotexeina cos sinais do cadáver e non hai dúbida.
Batéronlle con ela.
Aquilo tampouco cambiaba tanto as cousas. Talvez o mozo golpeara o
mariñeiro coa chave de tubo para reducilo e poder atalo sen que Castelo
opuxese resistencia.
—A chave pertence a un coche grande —engadiu Guzmán Barrio—, a
un todoterreo. Utilizan porcas máis grandes ca os coches convencionais
para fixar as rodas.
—Xa.
Logo duns segundos de silencio, o forense preguntou:
—Falaches con Clara Barcia? Chamoute hai un intre.
Leo vira dúas chamadas perdidas no seu teléfono.
—Non —dixo—. Estou saíndo da radio. Sabes se viu a cinta da cámara
de vixilancia?
—Por iso quería localizarte.
—Atopou algo?
A resposta do forense foi outra pregunta:
—Podes achegarte por aquí?

Caldas revisou as dúas chamadas perdidas coa esperanza de que a outra

fose do inspector Quintáns con datos que lle permitisen identificar a Diego
Neira, pero ambas proviñan do teléfono de Clara Barcia.
Atravesou a Alameda e camiñou pola rúa Luís Taboada ata a comisaría.
En lugar de dirixirse ao seu despacho, acudiu directamente á mesa do seu
axudante.
—Imos?
Estévez púxose de pé.
—Onde?
—A ver aos da UIDC. Xa teñen a gravación da casa de Monteferro.
 —Hai algo?
—Iso parece.

Montaron no coche e o inspector abriu apenas uns dedos a ventá antes de

pechar os ollos.
—Penso que Diego Neira non matou ao Rubio —dixo sen abrilos.
—Que?
—Atouno para tirarlle da lingua, pero non o tirou á auga.
—Entón quen o fixo?
—El mesmo, Castelo.
—Cre que se suicidou?
—Creo que, cando soubo quen era o mozo, preferiu saltar á auga antes
que quedar no barco.
—Polo que o rapaz lle puidese facer?
—Ou polo que lle puidese suceder se cantaba.
O coche xa ascendía a rúa de Colón cando Estévez preguntou:
—Iso é o que en realidade cre que sucedeu ou soamente o que lle
gustaría que sucedese?
—Non poden ser as dúas cousas?
 Revelar. 1. Dar a coñecer un segredo. 2. Manifestar Deus
aos homes algo futuro ou oculto. 3. Facer visible a imaxe
latente nunha máquina fotográfica.

—Non é exactamente unha cinta —explicoulles a axente Barcia mentres

acendía a pantalla pendurada na parede—. A cousa é un pouco máis
sofisticada: hai unha cámara cun visor nocturno e un sensor de movemento.
No disco duro grávase todo o que recolle.
Caldas e Estévez, desde a mesa, atendían as explicacións da axente da
UIDC.
—Só grava cando algo se move?
—Nada máis —dixo Clara Barcia, e logo sinalou a esquina inferior
dereita da pantalla—. Aquí poden ver a data e a hora da gravación.
Os policías asentiron.
—Por exemplo, esta é das 3:05, unhas horas antes de que Xusto Castelo
saíse ao mar.
De súpeto, na pantalla apareceu a imaxe en branco e negro do xardín
dunha casa. Víanse algúns arbustos e o camiño que levaba á entrada. A
ambos os dous lados da porta, o muro era demasiado alto e apenas permitía
ver máis aló. Con todo, xusto sobre a entrada víase unha parte da rúa aberta
en Monteferro e a beirarrúa no lado oposto. Alí movíase o can que
accionara a gravación.
—Que ben se ve —dixo Estévez.
Tamén Caldas estaba impresionado pola nitidez da imaxe.
—Ademais pódese xogar, ven? —dixo Clara Barcia enfocando o can.
O animal aparecía algo máis distorsionado conforme o seu tamaño
aumentaba na pantalla. Cando o can se moveu apartándose do obxectivo, a
imaxe escureceuse de novo.
 —A seguinte toma é das 5:40.
Volveu o plano fixo do xardín e viron pasar pola rúa un coche de cor
clara, cruzando a pantalla de esquerda a dereita.
A axente fixo retroceder a imaxe e conxelouna deixando o coche sobre
a porta, centrado entre os muros da casa. Había unha persoa ao volante.
—Non é o home que buscamos —dixo o inspector—. Castelo non saíu
de Panxón ata as seis e media. Ademais, ese coche vai cara ao faro e a nós
interésannos os que veñan de alí.
A porta da sala abriuse de súpeto.
—Xa llo ensinaches? —preguntou Guzmán Barrio tomando asento
xunto aos policías.
—Estamos empezando —dixo a axente.
O forense botoulle unha ollada ao coche inmóbil na pantalla.
—Esta é a primeira, non? —preguntou, e Barcia confirmoullo cun
xesto.
—A primeira? —preguntou Caldas.
—Espera e verás.
—Esta toma era das 5:40 —recalcou Clara Barcia—. A seguinte é das
6:05.
Outra vez a imaxe fixa do xardín. Nesta ocasión non viron pasar un
coche sobre a porta, senón a cabeza de alguén que camiñaba pola beirarrúa
máis próxima á casa protexéndose da choiva cunha caparucha. Clara Barcia
fixo avanzar e retroceder a imaxe a cámara lenta.
—Este si que vén desde o faro —apuntou Estévez.
—Segue a ser demasiado cedo —corrixiu o inspector.
—Paciencia… —sorriu o forense.
—A seguinte é das 7:03 —revelou a axente Barcia, e Estévez
remexeuse no asento poñéndose en garda. Caldas non.
Aínda era cedo de máis. A muller de Ernesto Hermida aseguraba que
Castelo abandonara o porto só media hora antes. Podíase chegar en barco
desde Panxón ata o faro en quince minutos pero, se estaba no certo, Neira
tivo que reducir o Rubio e agardar ata que se recuperou para tratar de
arrincarlle unha confesión. Ademais, na poza necesitaría tempo para abrir a
vía de auga e recoller as pedras coas que lastrou o barco. Non se podía facer
todo iso en media hora.
—Atento agora —murmurou Guzmán Barrio.
Sobre a porta da casa viron pasar un coche, un todoterreo de cor clara
circulando polo carril máis afastado da entrada. O asento do copiloto estaba
baleiro, e o teito do automóbil deixaba en ángulo morto o rostro do
condutor.
—Fixástesvos? —preguntou o forense.
—Fixeime en que as sete segue sendo moi cedo se o mariñeiro estaba
vivo ás seis e media —dixo Caldas.
—Pois é o que hai, inspector —interveu Barcia.
—Algo máis haberá.
—Nada —repetiu—. A seguinte toma é das 11:08. É unha familia que
pasa en coche cara ao monte. Regresan pouco despois. Quere velo?
As once, en cambio, era demasiado tarde. A marea faría imposible
acceder á poza a aquela hora.
—Non hai un coche que se dirixa ao faro cunha persoa e regrese con
dúas? —preguntou—. Ou alguén que volva desde o faro a iso das sete e
media ou as oito?
—Só hai o que viu, inspector.
—Pero non te fixaches? —insistiu Barrio.
—En que me teño que fixar?
—Explícallo ti —dixo o forense, e a axente Barcia achegou a imaxe ao
condutor do vehículo, que apareceu distorsionado de máis. Foina afastando
aos poucos e, cando considerou que era o bastante nítida, conxelouna.
—Fíxense nas mangas do condutor das 7:03 —dixo colocando un dedo
sobre a pantalla—. O impermeable ten dous reberetes escuros ao longo da
manga.
Logo fixo retroceder as imaxes a cámara rápida.
—Velaí o coche que pasa ás 5:40 —anunciou, achegando de novo a
imaxe ao condutor—. Ven os mesmos reberetes na manga?
—Si —dixeron á vez Caldas e Estévez.
—Fíxense agora na cabeza do condutor.
Cando o rostro se centrou na pantalla, Estévez preguntou:
 —Que leva, un gorro?
—Unha carapucha.
—Dentro do coche? Clara Barcia asentiu.
—Tamén ten dous reberetes escuros no bordo.
—É o mesmo tipo —dixo Estévez—. Foi cara ao monte ás 5:40 e
regresou ás 7:03. Non é tan estraño.
—A ver se estoutro vos parece estraño —sorriu o forense, e a axente
Barcia avanzou a imaxe ata detela na persoa que pasaba camiñando diante
da casa.
Non necesitou achegar o foco para que se destacasen os reberetes da
carapucha que gorecía a súa cabeza da choiva.
—É o mesmo home?, o condutor?
—É raro, non si?
—A ver se o entendo —dixo Caldas—. Un coche pasa ás 5:40 e o seu
condutor regresa camiñando do monte a que hora?
—Ás 6:05.
Vinte e cinco minutos era tempo suficiente para aparcar o coche no faro
e regresar camiñando desde alí.
—E despois, ao cabo dunha hora, está conducindo outra vez. É así?
—Iso é: ás 7:03.
—Pero non volveu camiñando buscar o coche…
—Iso é o estraño —dixo Barrio—. Pero, se non volveu polo monte, tivo
que recollelo a cámara.
Caldas observou a imaxe na pantalla buscando unha explicación ao
sucedido.
—Seguro que é o mesmo tipo? —preguntou Estévez.
—Seguro —dixo a axente Barcia facendo retroceder a imaxe ata detela
no coche que se dirixía ao monte—. Fíxese na antena. Está dobrada, ve? E a
pintura está saltada aí atrás.
A gravación avanzou e Caldas comprobou que o coche que regresaba
tamén tiña a antena rota e a mesma falta de pintura na parte posterior. Non
había dúbida: era o mesmo vehículo.
—E acórdate da chave de tubo, Leo —dixo o forense—. É dun coche
grande, coma ese.
 Leo Caldas non respondeu. Tiña os cóbados apoiados na mesa e a fronte
descansando nas palmas das mans. Chascou a lingua.
—Que pasa, inspector? —preguntou o aragonés.
—Nada —dixo, e logo engadiu—: Que me enganou. Enganounos a
todos.
 Maraña. 1. Lea de fíos, pelos ou cousas semellantes. 2.
Conxunto de cousas no que todos os elementos están tan
xuntos e mesturados que é difícil distinguilos e separar uns
dos outros. 3. Gran cantidade de complicacións, asunto difícil
de resolver.

—Clara, necesito que me fagas dous favores —dixo Leo Caldas—. O

primeiro, que localices o número de teléfono dun veciño de Panxón
chamado Ernesto Hermida e o dun bar, O Refuxio do Pescador.
—E o segundo?
—Que me deixes ver o informe do levantamento do cadáver de Xusto
Castelo.
O informe chegou antes ca os teléfonos.
—Grazas, Clara —dixo, e comezou a pasar as follas. Cando atopou o
que buscaba, cruzou as mans tras a caluga. Tiña a sensación de que, por fin,
unha onda inmensa desencallara a investigación.
—Non nos vai contar que pasa? —Estévez estaba impaciente.
—Si —dixo Caldas, mirando unha vez máis a imaxe do condutor do
todoterreo conxelada na pantalla.
Buscou o paquete de tabaco no peto e volveuse cara ao forense:
—Podo acender un se abro a fiestra? Barrio fixo un xesto de
indiferenza.
—Podes fumar aínda que a deixes pechada. Os nosos pacientes non se
queixan.
O inspector Caldas sorriu e achegou o acendedor a un cigarro.
Ao cabo dun instante, Clara Barcia entrou cos números de teléfono
escritos nun papel amarelo, coma os que Olga utilizaba para decorarlle a
mesa.
 Leo Caldas achegouse ao teléfono. O cable do auricular estaba enredado
formando unha maraña.
—Podes conectar o altofalante? —pediulle á axente Barcia, e cando
estivo activado marcou o primeiro dos números.
Respondeu unha voz de muller.
—Diga?
—É a casa de Ernesto Hermida?
—Quen chama?
—Son o inspector Caldas, de Vigo.
—O patrulleiro? —preguntou a muller do pescador.
Barrio, Barcia e Estévez sorrían cando o inspector asentiu.
—O meu marido está agora no mar largando as nasas.
—Non importa. É con vostede con quen quero falar.
—Comigo?
—Trátase de Xusto Castelo. Recorda que me contou que o viu remando
na chalana desde a súa fiestra?
—O día que morreu?
—Lémbrase?
—Máis ou menos.
—Podería dicirme que roupa levaba?
—Ía como van todos.
—E como van?
—Co traxe de augas.
—Recorda a cor do traxe do Rubio?
—Paréceme que era amarelo.
Leo Caldas estaba convencido de que aquela era a súa cor.
—Non recordará se levaba posta a carapucha?
—Claro —respondeu a anciá sen dubidar—. Ía ben tapadiño. Chovía
moito.

—Que raios sucede, inspector? —preguntou unha vez máis o aragonés

cando Caldas cortou a comunicación.
 O inspector puxo encol da mesa o informe aberto pola descrición das
roupas de Castelo.
—Lede —dixo—. Xusto Castelo non levaba un traxe de augas amarelo
cando o atoparon, senón un impermeable azul escuro.
—Certo —recordou Clara Barcia—. Un finiño.
Caldas deulle un par de caladas ao cigarro antes de marcar o número do
Refuxio do Pescador. A voz do camareiro da tarde resoou no altofalante por
riba do barullo da televisión e os clientes.
—Son o inspector Caldas. Falamos a semana pasada.
—Boas tardes, inspector.
—Quería consultarlle algo. Lembra a última tarde que o Rubio estivo
con vostede na barra, cando o notou intranquilo?
—Claro.
—Non se acordará da roupa que levaba posta.
—Non.
Caldas tratou de axudalo a facer memoria.
—Levaba o traxe de augas?
—Non, iso seguro que non. Era sábado, inspector. Os sábados pola tarde
non se pesca. Ningún mariñeiro vén ao bar co traxe de augas.
—Aínda que estea chovendo?
—Aínda que estea a arroiar, inspector. As botas pode ser que as leven se
chove, mais o traxe é soamente para traballar —quedou calado un instante e
logo engadiu—: O Rubio levaba un chuvasqueiro finiño azul escuro ou
negro.
—Está seguro?
—Non —recoñeceu o camareiro—, pero é o que levaba case sempre.

Cando colgou o teléfono, Leo Caldas reparou nas miradas de Barrio,

Estévez e Clara Barcia que lle esixían unha explicación.
—Non era Castelo —dixo co cigarro prendido nos beizos.
—Non era Castelo? —preguntou o aragonés.
—O home do barco. O que viu a muller. Non era Xusto Castelo. Era
esoutro home —dixo apuntando co dedo á pantalla, ao condutor que se
ocultaba baixo a carapucha do traxe de augas.
—E Castelo?
—O sábado pola tarde estivo no Refuxio do Pescador falando co
camareiro na barra. Bebeu algo máis que de costume e despediuse
murmurando que ía acabar con todo. Saíu decidido a resolver unha
situación que o mantiña desacougado desde había semanas. Non lle saíu
ben. Creo que o domingo pola mañá, cando o barco partiu do peirao, Xusto
Castelo xa levaba horas no mar, coa cabeza aberta e as mans amarradas coa
brida verde.
Caldas mirou o forense.
—É posible que levase no mar desde o sábado pola noite?
—Díxenche que calculases un día ou dous. O mar non permite máis
puntería.
Caldas asentiu.
—Entón está claro.
Estévez estaba lonxe de velo con tanta nitidez.
—Que é o que está claro?
—Non o vedes?
Tres pares de ollos contestaron «non».
—A Castelo matárono o sábado pola noite. Déronlle un golpe na
cabeza, atáronlle as mans coma se fose un suicida e botárono á auga —
comezou Caldas—. Para que o engano fose completo, o barco non debía
seguir amarrado na boia ao amencer. Era necesario afastalo do porto para
que todos cresen que o Rubio, como tantos outros mariñeiros antes, decidira
acabar coa vida tirándose á auga. Seguídesme agora?
As tres cabezas dixeron «si».
—O home que o asasinou levaba meses agardando. Sabía ben o que tiña
que facer. Antes de lanzalo ao mar quitoulle o flotador coa chave do barco e
a do cadeado do bote auxiliar. O día seguinte era domingo. Un domingo de
inverno. As rúas estarían desertas, o porto baleiro. O home que matou a
Castelo foi no seu coche a un peirao natural próximo ao faro de Punta
Lameda. Alí podería saltar a terra sen testemuñas e desembarazarse do
barco, afundilo nunha poza na que permanecería ata o verán seguinte, cando
a morte do Rubio estivese esquecida.
 Fixo unha pausa. Aspirou o fume do cigarro. Logo continuou.
—Deixou alí o coche e, oculto pola escuridade e vestido cun traxe de
augas similar ao que utilizaba o morto, foi camiñando ata Panxón. No
peirao arrastrou a chalana á auga, remou ata o barco de Castelo e dirixiuse
ao faro a todo gas. Ao chegar alí desembarcou, afundiu o barco na poza,
montou no coche e desapareceu.
Estévez estaba asombrado.
—Así que só era un.
—Nada máis.
Diego Neira resultara ser un solitario, e un asasino moito máis frío do
que Caldas desexara.
—Xa me estrañaba que soubesen que o Rubio ía saír ao mar o domingo
—murmurou o aragonés.
Caldas asentiu.
—E os amuletos tamén formaban parte do decorado? —preguntou o
forense.
O inspector encolleu os ombreiros.
—Podería ser —dixo—, agora que coñecendo aos mariñeiros…

Permaneceron en silencio ata que o doutor Barrio sinalou a pantalla e dixo

entre dentes:
—De maneira que ese é o home que o matou.
—Exacto.
—E tedes idea de quen é?
—Chámase Diego Neira.
—Pero quen é? —insistiu o forense.
Leo Caldas levantouse.
—Explícallo ti, fai favor —pediulle ao seu axudante—. Eu vou tirar a
cabicha no aseo.
 Fondo. 1. Que ten unha parte lonxe da superficie ou da
saída. 2. Sentimento que se dá nun grao moi elevado. 3. Parte
máis baixa dunha cousa. 4. O máis fundamental dun asunto.

Xa caera a noitiña cando abandonaron a oficina da UIDC. Estévez achegou

o inspector ao concello para que puidese deixarlle á policía municipal a lista
de reclamacións dos oíntes.
—De modo que Neira non só o atou para tirarlle da lingua —comentou
o aragonés.
—Non —murmurou Caldas sen abrir os ollos—, non se conformou con
asustalo para facelo cantar. Non é como eu pensaba.
—Cre que Castelo revelaría a Neira o nome do asasino da súa nai?
—É probable.
—Daquela volverá matar.
—Se pode, si —bisbou.

O aragonés aparcou xunto ao concello, e o inspector deulle as grazas e saíu

do coche.
—Espero?
—Non fai falta, Rafa. Baixo dando un paseo.
Arrincou a folla do caderno de tapas negras e foi entregarlla ao oficial
de garda.
Logo, en vez de camiñar en liña recta ata a Porta do Sol, Leo Caldas
dirixiuse desde o concello á fonte da Falperra e baixou pola rúa de Romil.
Mirou o ceo. O vento que soprara durante a tarde arrastrara as nubes terra
dentro. Tampouco quedaba sombra do frío das noites anteriores.
 Ao chegar ao paseo de Alfonso XII, unha lúa enorme, case chea,
apareceu pendurada sobre a ría, perfilando coa súa luz as siluetas da
península do Morrazo e as illas Cíes.
Mentres andaba, pensaba en Xusto Castelo, na súa irmá Alicia, en
Rebeca e en Diego Neira. Aínda non o atraparan, mais estaba convencido
de que desenleara a morte do mariñeiro louro. Nunca lle interesaran os
culpables; para Leo Caldas o fundamental era coñecer os motivos, os
porqués. Con todo, ao descubrir a verdade, non sentira o alivio doutras
veces. Nesta ocasión todo aparecía envolto nunha película amarga.

Daban as oito cando, coa lúa reflectíndose nas escamas do Sireno, colleu
pola rúa do Príncipe, desviouse á dereita pola travesía da Aurora e
empurrou a porta de madeira do Elixio.
—Boas tardes, Leo —dixeron a un tempo os catedráticos ao velo entrar.
Apoiouse na barra e Carlos saudouno cunha copa de viño branco. Ao
pouco, os catedráticos falaban dos niños de gaivotas nas azoteas da cidade e
alguén asubiaba «Promenade» ao fondo da taberna.
Caldas volveuse. Era posible que a súa presenza producise reflexos
condicionados na xente?, que uns ao velo comentasen o programa e outros
cantasen a melodía de Gershwin coma cans de Pavlov?
Carlos achegouse a encherlle a copa de viño cun prato de berberechos
abertos ao vapor.
—Que tal o teu pai? —preguntou.
Caldas recordou que un día daquela semana ían dar a alta ao seu tío.
Sacou do peto o teléfono móbil e, co primeiro berberecho na man, saíu á
rúa en busca dunha mellor cobertura.
—Leo, que milagre! —dixo o seu pai.
—Cando sae o tío do hospital?
—Mañá pola tarde, ás cinco. Podes vir para axudarme a metelo no
coche?
—Claro —dixo—. Como está?
—Con ganas de ir á casa e deixar ese cuarto dunha vez.
—Cres que estaredes ben?
 —Polo menos, aquí o osíxeno e a comida son de verdade.
—Xa.
—Ademais hai viño.
—Pode beber?
—Pode, mais non creo que lle apeteza.
—Aos poucos —dixo Leo Caldas.
—Aos poucos, iso é.
Logo o inspector prometeu estar ás cinco no hospital e regresou á súa
cita cos berberechos na barra da taberna.
 Vixilia. 1. Tempo que normalmente está destinado ao
sono durante o que alguén permanece esperto. 2. Véspera
dun feito importante, xeralmente, unha festividade da Igrexa.
3.Privación de comer carne por precepto da Igrexa, así como
o día en que se realiza.

Pola mañá o inspector afeitouse na ducha, almorzou nun bar lendo o xornal
e baixou andando á comisaría. Amencera un día espléndido. Limpo, sen
unha nube. Un novo transatlántico enfilaba cara ao porto. Os turistas
poderían deixar os impermeables a bordo.
—Sabes se me chamou Quintáns, de Ferrol? —preguntoulle a Olga
cando entrou na comisaría.
—Esta mañá?
—Ou onte.
—Esta mañá non. Onte deixeiche un par de recados.
Atopou dous papeliños amarelos pegados na mesa entre a morea de
documentos. En ningún deles leu o nome que buscaba. Deixouse caer na
butaca negra, descolgou o teléfono e chamou á comisaría de Ferrol.
—Son Leo —dixo cando lle pasaron a Quintáns.
—Perdoa que aínda non che devolvese a chamada —escusouse este—,
pero é que ese amiguiño teu escórrese coma unha anguía.
—Non o dás atopado? —preguntou, aínda que xa coñecía a resposta.
—Non —recoñeceu—. Viviu en Neda ata hai seis anos, pero iso xa o
sabías.
—E amigos, mozas, traballo…?
—Nada. Diego Neira é coma unha pantasma. Non lle queda familia, e
os poucos que o coñecían non son capaces de describilo. Recórdano como
un mozo normal. Xa sabes: nin alto nin baixo, nin gordo nin fraco, nin louro
nin moreno… Iso si, bastante solitario.
—Algunha fotografía?
—Ningunha —dixo Quintáns—, e nin sequera estudou aquí. Polo
menos no instituto de Neda non se conserva dato ningún co seu nome.
—Vaia.
—Dáme unhas horas máis. A ver se che podo dicir algo esta tarde ou
mañá.

Despois chamou a Clara Barcia para preguntarlle se identificaran o

todoterreo que se vía na gravación da cámara de seguridade.
—É un Land Rover dun modelo algo antigo. A cor podería ser branca,
beixe, azul celeste, amarela… Calquera ton claro.
—Habería que comprobar se hai algún coche así en Panxón, por se
acaso.
A axente da UIDC xa pensara niso.
—En Panxón hai dous —respondeu—, e outros seis na contorna. Ía
pedirlle á policía local que verificase se hai algún coa antena rota e a parte
posterior escachada.
—Pensabamos achegarnos ata alí a última hora da mañá —dixo Caldas
—. Se nos mandas unha lista cos enderezos podemos comprobar os coches
nós mesmos.
—De acordo, inspector. Envíolla a vostede?
—Mellor a Olga.
Ía colgar cando recordou algo que se lle ocorrera durante a noite, nun
momento de vixilia.
—Outra cousa, Clara. Ferro recolleu varias rodadas de coches arredor
do faro de Punta Lameda. Podedes comprobar se algunha delas pertence a
un todoterreo coma o que procuramos?
—De acordo, inspector.
—E algo máis: Neira viviu ata hai uns anos en Neda. Igual hai algún
Land Rover dese modelo alí.
 Caldas colgou o teléfono e mirou a mesa. O seu sitio semellaba unha
trincheira tras a morea de documentos. Consultou o reloxo. Estévez non
chegaría ata as once. Colleu folgos coma quen se vai mergullar nunha
piscina, e agarrou o primeiro papel.

Unha hora máis tarde, cando a figura do seu axudante escureceu a porta do
despacho, moitos dos documentos convertéranse en bólas que rebordaban
na papeleira. Outros só cambiaran de montón, para ser os alicerces sobre os
que axiña se levantarían novas columnas.
—Imos? —preguntou o axudante.
—Si —suspirou aliviado o inspector.

Unha brisa leve axitaba as bandeiras dos barcos do porto pesqueiro, e máis
alá, en Bouzas, os esqueletos dos buques en construción brillaban baixo o
sol de outono.
Colleron pola circunvalación da cidade e logo pola estrada asfaltada
sobre os antigos raís do tranvía ata Panxón. Monteferro xa non era unha
sombra escura entre a néboa, senón un bosque verde sobre o mar azul.
De camiño, Caldas amosoulle a relación de propietarios de vehículos do
modelo que viran na gravación.
—A ver se hai algún de cor clara.
—Cre que estará en Panxón?
—Non —dixo Caldas—, pero tampouco perdemos nada por
comprobalo.
—Ese mozo debe de estar seguindo a Arias, camiño de Escocia.
—Non sabemos se Arias está alí.
—É igual, Diego Neira irá atrás dese mariñeiro coma un sabuxo. Non
hai como botar a correr para que o persigan a un.

En Panxón había dous Land Rover do modelo que buscaban. Achegáronse

ao primeiro dos enderezos, mais nin sequera necesitaron baixar do coche
para descartalo. Viron o todoterreo aparcado na rúa, escangallado e cuberto
de sucidade. Era de cor verde escura.
O segundo vehículo da lista pertencía a un mariñeiro xubilado.
Contoulles que o comprara de segunda man un par de anos antes. O home
gardábao coma ouro en pano nun garaxe. Aquel Land Rover era branco,
mais non tiña un só rabuño na carrocería e a antena da radio estaba intacta.
—E agora que? —preguntou o aragonés cando saíron.
—Hai outros seis nos arredores. Por que non me deixas no peirao e te
achegas a velos? —propuxo Leo Caldas entregándolle a lista—. A min non
me gustan os coches.
 Marcha. 1. Acción de irse dun lugar. 2. Evolución,
sucesión dos distintos estadios dun proceso. 3. Peza musical
de ritmo moi marcado.

Baixo o sol, Panxón parecía un lugar diferente. Había máis canas ca outros
días na punta do espigón e tamén máis xente ca de costume percorrendo a
praia pola beira, de muro a muro. En moitas das mesas das terrazas os
carteis amosaban a palabra «Reservado».
Caldas cruzouse con varios homes novos no paseo. Uns camiñaban e
outros ían en bicicleta, sós ou en parella. Os rostros daqueles mozos non lle
dixeron nada, mais tampouco agardaba atopar neles ningún sinal. Tiña visto
moitas veces os ollos dun asasino e sabía que eran idénticos aos dos demais.
O crime era humano. Calquera podía matar.
Quitou o xersei, remangou a camisa e dirixiuse entre as casas á canella
que pechaba a vivenda de Xosé Arias. Polos folletos que sobresaían na
caixa do correo soubo que non regresara. Así e todo, chamou ao timbre con
insistencia.
—Está de viaxe, inspector —dixo desde arriba unha voz de muller.
—Como o sabe? —preguntou Caldas á cabeza cuberta de rolos que
asomaba na fiestra.
—Marchou o sábado pola tarde. Levaba unha maleta.
—Díxolle onde ía?
—Non llo preguntei —respondeu a veciña nun arrebato de dignidade—.
A vida dos demais non me interesa.
Regresou ao porto. A lonxa levaba horas pechada, mais o cheiro a peixe
aínda era penetrante. Nunha das mesas de mármore do Refuxio do Pescador
xa estaba en marcha unha partida de dominó.
 Cruzou a rúa ata a rampla. Viu o Aileen amarrado na boia, cargado de
nasas. Mirou o espigón. Preguntouse canto tempo irían permanecer as de
Xusto Castelo apoiadas contra o muro branco.
—Quere vir pescar, inspector? —dixo unha voz ás súas costas.
Volveuse. O lobo de mar que aseguraba que vira o Xurelo entre a néboa
mirábao baixo a gorra de capitán.
—Como di?
—Pregunto se quere vir pescar —repetiu, e escapóuselle un sorriso.
Caldas chascou a lingua e dirixiuse ao espigón. No patio do club
náutico, dúas barcas de madeira acabadas de pintar secaban ao sol. Pasou
xunto ás nasas do Rubio e achegouse aos pescadores. Nun caldeiro de zinc,
un peixe que non foi quen de identificar axitábase á procura de osíxeno.
Asomouse á punta do espigón e deixou que a brisa e o mar lle
salpicasen o rostro. Na cara exterior do dique había grandes bloques de
formigón coas arestas puídas polo vento e as ondas.
Caldas viu un barco pequeno aproximándose ao peirao, e recoñeceu a
gamela azul celeste de Manuel Trabazo.
Cando estivo sobre a súa boia, o médico inclinouse pola borda para
recoller un cabo co bicheiro. Asegurou o barco, saltou á chalupa e comezou
a remar cara á rampla de pedra.
Caldas esperouno ao bordo mesmo do mar.
Mentres, na praia, o mozo da cadeira de rodas lanzáballe a pelota ao can
negro.

—Mira o que perdiches, Caldiñas —dixo Trabazo tendéndolle unha bolsa

de plástico.
Todo o rostro sorría baixo o floco branco.
Leo Caldas mirou na bolsa. Había media ducia de robalizas, algunha
delas aínda coa vida palpitándolle nas branquias.
—Son todas da miña pedra —dixo, e chascou un ollo—. As seis nunha
hora escasa.
O inspector axudouno a colocar o bote sobre o remolque, e subírono ata
a plataforma tirando dun cabo entre os dous.
 —Doutor! —chamou en voz alta o lobo de mar, chantado na porta do
Refuxio do Pescador.
Cando Trabazo levantou a cabeza, o home engadiu con sorna:
—O inspector non quere vir pescar comigo.
—Non sexas malo, Pepe —voceou Trabazo.
—Por que llo contaches? —preguntou Leo Caldas en voz baixa.
—Víronme saír ao mar contigo e volver só —explicou, colocando os
remos dentro da chalupa e rodeándoos cunha cadea—. Que lles ía dicir, que
te tirara pola borda?
Manuel Trabazo cinguiu a cadea e prendeu dous elos cun cadeado
pequeno.
—Xa sei que van licenciar o teu tío.
—Esta tarde danlle a alta.
—Estará mellor na casa do teu pai ca no hospital? Caldas fixo un xesto
de dúbida.
—Polo menos, máis acompañado.
—Iso xa é bastante.
—É.

Trabazo mirou arredor de si e secou coa manga a suor que lle humedecía as
tempas.
—Un día bonito, eh? —dixo—. Que hora é? Leo consultou o reloxo.
—A unha.
—A unha xa? —Trabazo deu un asubío—. Pois teño que tomar a
medicina.
O inspector seguiu o seu vello amigo ata a barra do Refuxio do
Pescador.
Manuel Trabazo pediu viño branco.
Leo Caldas tamén.
 Aviso. 1. Noticia que se comunica. 2. Indicio, sinal. 3.
Advertencia. 4. Precaución ou coidado.

Media hora máis tarde, Rafael Estévez recolleu o inspector e regresaron a

Vigo. O aragonés atopara todos os Land Rover. Ningún deles coincidía co
que rexistrara a cámara de seguridade en Monteferro.

Ás dúas e cuarto aparcaron o coche fronte á comisaría. Caldas entrou un

intre por se había noticias de Quintáns.
—Nada —dixo Olga, e o inspector volveu á rúa.
—Imos xantar? —propúxolle ao seu axudante.
—Xa quedei —escusouse Estévez.
—Vale.

Non chegou ao bar Puerto a tempo de pedir percebes. Non os viu no

mostrador, e Cristina confirmoulle que os poucos que recibiran a media
mañá xa estaban repartidos nas mesas.
Sentou ao fondo, xunto a dous estibadores que coñecía doutras veces.
Pediu zamburiñas e cariocas. En homenaxe ao seu axudante, acompañou o
peixe con ensalada.
Cristina deixoulle viño branco nunha xerra de barro xeada e, mentres
esperaba o xantar, Leo Caldas serviuse unha copa e volveu pensar en Diego
Neira. Xa sabía o fundamental: quen era e o motivo que o movera a actuar.
Mesmo o modelo de coche que utilizaba. Dar con el só era cuestión de
tempo, pero desexaba facelo rápido, detelo antes de que tivese a ocasión de
volver matar. Agardaba que logo o comisario influíse para que un xuíz
reabrise o caso de Rebeca Neira. Por moito dano que o mozo producise, tiña
dereito a saber que lle sucedera á nai, a enterrar os restos e a dor.
Lamentaba que Quintáns non dese atopado unha fotografía. O mozo non
era de Panxón, pero coñecía ben a zona, a poza e os costumes dos
mariñeiros. Tiña a certeza de que pasara unha tempada preto do porto,
probablemente en xullo ou agosto, camuflado entre os veraneantes, nunha
casa alugada, no cámping ou nun hotel.
Chegaron as zamburiñas e, máis que devoralas, Caldas aspirounas unha
detrás doutra. Mentres o facía, díxose que, se ao día seguinte non recibía
información útil de Quintáns, iría el mesmo ata Neda procurala.
Cristina achegouse coa ensalada e as cariocas cantando polo baixo
«Promenade».
—Que andas a cantaruxar? —preguntou Leo Caldas.
—Non llo sei —dixo, retirando o prato coas cunchas baleiras das
zamburiñas e sinalando algún lugar no comedor—. Estábano cantando por
aí.

Rematou a comida cun café. Pagou e regresou fumando un cigarro á

comisaría. Asomouse ao despacho. Ningún aviso en forma de papeliño
amarelo na mesa. Pechou a porta, foi ver a Soto e púxoo ao corrente das
novidades. Faloulle do vídeo e explicoulle que Castelo non era o home que
a muller de Hermida vira no barco.
—Sigo sen entender por que lle atou as mans —dixo o comisario logo
de escoitalo.
—Porque era perfecto. Por unha banda, permitíalle simular un suicidio,
acabar con Castelo sen levantar sospeitas, sen ruído. Ninguén investigaría o
suicidio dun home depresivo. Por outra, porque ao verse atado seguro que o
Rubio laretou todo o sucedido en Aguiño confiando en que dese xeito rapaz
o soltaría.
—Carallo co rapaz.
Caldas chascou a lingua.
—Non todo é culpa súa.
 Soto asentiu.
—Cres que tamén irá polos demais?
—Estou seguro. Se planeou todo isto para matar o cómplice non foi
para deixar vivo o culpable.
—Estará xa buscando a Arias en Escocia?
—Se Castelo falou, é probable.
—E se non o fixo?
—Nese caso Valverde tería un problema —dixo Caldas—. Poida que o
mozo trate de quitar do medio os dous.
—Para non errar o tiro?
—Exacto.
 Familiar. 1. Relativo á familia. 2. Que se coñece ben. 3.
Sen cerimonias, non afectado, sinxelo. 4. Que ten relación de
parentesco respecto dunha persoa.

Rafael Estévez deixouno na porta do hospital, e Caldas cruzou o vestíbulo e

subiu polas escaleiras ata o segundo andar. Logo percorreu o corredor entre
portas pechadas e entrou na 211.
O seu tío Alberte sorriulle tras a máscara verde. Estaba sentado na cama
sen sabas. O pantalón e o xersei quedábanlle folgados.
A mesa que adoito ocupaban a radio e os xornais estaba baleira, e a
bolsa de pel pechada no chan.
—Ola, Leo —dixo o pai, que miraba a cidade desde a fiestra.
—Baixamos xa?
—Aínda temos que esperar pola ambulancia.
—Crin que dixeras que marchabades no teu coche.
—Eu tamén, pero o médico prefire a ambulancia. Polo osíxeno —
precisou, e o seu irmán engurrou o rostro tras o plástico verde.

Un enfermeiro entrou no cuarto empuxando unha cadeira de rodas cunha

pequena bombona enganchada ao respaldo. Desconectou o respirador da
toma da parede e axustou o tubo á bombona. Logo axudou o tío Alberte a
sentar na cadeira.
Percorreron o corredor en ringleira. O tío Alberte coa máscara diante,
sentado na cadeira de rodas. Detrás, o enfermeiro, o pai do inspector e Leo
Caldas coa bolsa de pel na man.
Cando o enfermeiro pechou a porta da ambulancia, o inspector
preguntoulle ao pai.
 —E ti?
—Vou no meu coche.
Leo Caldas viu o automóbil aparcado a uns metros e asentiu. Ao
inspector pesáballe non ir con eles, mais aínda tiña demasiadas cousas por
facer.
—Estaredes ben?
—Seguro.
—Eu pretendo ir na fin de semana.
—De acordo —dixo dirixíndose cara ao coche—. A ver se atopas un
oco.

Caldas esperou na beirarrúa mentres se poñían en marcha e despediuse coa

man. Cando os perdeu de vista, baixou camiñando ata a comisaría.
Pechouse no despacho. Fixo algunhas chamadas e repasou os papeis
atrasados que cambiara de sitio pola mañá. Ás sete soou o timbre do seu
teléfono móbil.
Non recoñeceu o número.
—O inspector Caldas?
—Si.
—Son Ana Valdés.
Aquel nome non lle soaba, mais a voz resultoulle familiar.
—Ana Valdés?
—A muller de Marcos Valverde, de Panxón. Dáse de conta?
Aínda que non recordase o seu nome, non esquecía o seu sorriso.
—Si, claro. Dígame.
—Perdoe que abuse da súa confianza —escusouse—, pero como me
deixou a tarxeta co teléfono…
Caldas cortou as desculpas.
—Sucedeu algo?
—Rompéronnos a porta da casa.
—Como?
—O portón do xardín —explicou—. Alguén arrincou varias táboas.
—Cando?
 —Esta tarde. Atopeina así ao chegar.
—Entraron na casa?
—Parece que non.
—Viu a alguén?
—A ninguén.
—E o seu marido?
—Marcos estaba dentro. Non oíu nada.
—Pero atópanse ben, o seu home está ben?
—Ben, si, pero moi inquieto.
«Como para non se inquietar», pensou o inspector.
—Desde onde me chama?
—Estou no coche, de camiño a Vigo. Non vou durmir nesa casa.
—Ten onde quedar? —dixo, e ao momento arrepentiuse de preguntalo.
—Si, temos un apartamento no centro. Quedo a durmir alí moitos
sábados despois dos concertos. Pero é o meu home quen me preocupa.
—Segue na casa?
—Si —murmurou—. Tratando de localizar un carpinteiro. Reunirase
comigo así que arranxen o portalón.
—Xa avisaron a policía?
—Non.
—Por que non?
—Marcos insistiu en non facelo.
—Tampouco sabe que me está a chamar?
—Non, e prégolle que non llo diga.
—De acordo —conveu Caldas—. Pero imos ter que achegarnos ata alí.
Notou o suspiro de alivio no altofalante.
—Agradézollo, inspector.
—Non ten que facelo. É o meu traballo.
Pensou que a muller ía despedirse, mais oíuna preguntar:
—Cre que isto garda relación con esas historias que se contan na vila?
—Non o sei, pero non se preocupe por iso agora.
—Non podo —confesou a muller de Valverde—. Estou asustada.
Ao colgar o teléfono, Leo Caldas achegouse á mesa de Estévez e
indicoulle que o seguise ata o despacho do comisario.
 —Trataron de entrar na casa de Valverde.
O comisario apartou a vista do documento que estaba a ler.
—Cando?
—Esta tarde. A súa muller atopou un buraco na porta do xardín. Acaba
de telefonar para contarmo.
Soto fixo a mesma pregunta ca el:
—O marido está ben?
—Si. Estaba dentro da casa. Non oíu nada.
O comisario fretou a fronte coas xemas dos dedos.
—Cres que foi o rapaz?
—Eu non estou seguro —respondeu Leo Caldas—, mais Valverde si
que o cre.
—Díxocho?
—Non, pero nin quixo chamar á policía nin van pasar a noite na casa.
Trata de atopar a alguén que lle repare a porta para marchar durmir a outro
sitio coa muller.
—Sabes onde pensan ir?
—Veñen a Vigo. Polo visto teñen un apartamento aquí. Ela xa está de
camiño.
—Ides achegarvos a Panxón?
—Aínda que só sexa para botarmos unha ollada.
Soto volveu fretar a fronte.
—Se Neira estivo alí esta tarde, o coche non pode andar lonxe.
—Iso mesmo pensara.
—Era un todoterreo, non?
Caldas asentiu.
—Un Land Rover de cor clara. Un modelo antigo. Clara Barcia coñece
os detalles.
—De acordo —dixo Soto descolgando o teléfono—. Vós ide indo cara
alí. Eu encárgome de que busquen o coche.
 Recoñecer. 1. Identificar a identidade de alguén xa
coñecido con anterioridade. 2. Admitir algo como certo. 3.
Examinar un médico a alguén. 4. Admitir un erro, delito, etc.

O inspector pediulle ao seu axudante que se dese présa e Rafael Estévez

obedeceu. En pouco máis de quince minutos, unha lúa tan chea coma a da
noite anterior mostráballes a torre do Templo Votivo do Mar. Percorreran o
traxecto en silencio. Estévez concentrado na estrada. Caldas recostado no
asento, cunha físgoa aberta no cristal e os ollos pechados.
Abriunos cando o aragonés detivo o vehículo ao final da costa
empinada, apuntando cos faros ao portalón da casa dos Valverde. Había un
buraco grande na esquina inferior, xunto a un dos piares nos que se
suxeitaba a porta. Sen apagar as luces, baixaron do coche e achegáronse a
examinar o dano.
O portalón non estaba feito dunha peza senón composto por catro táboas
horizontais de pouco máis de medio metro de ancho unidas por ferraxes
metálicas. Os dous taboleiros inferiores foran arrincados en parte, formando
un furado o bastante grande como para permitir pasar agachado incluso a un
home da corpulencia de Estévez.
—Fixeron panca desde o piar —dixo o aragonés.
Caldas asentiu e mirou a través da fenda. Distinguiu o deportivo negro
de Marcos Valverde aparcado no patio.
Aínda que desde alí non podía ver a cristaleira do salón, soubo que as
luces da casa estaban acendidas pola claridade que botaban no xardín.
Levantouse e chamou ao timbre.
—Quen é? —preguntou desde dentro unha voz de home.
—O inspector Caldas.
—Quen?
 —O inspector Caldas, a policía —engadiu a segunda vez.
—Un momentiño, inspector. Xa vou para aí —dixo a voz, e Leo Caldas
supuxo que tamén resultaría danado o dispositivo de apertura automática da
entrada.

Mentres agardaban por Valverde, Estévez foi ao coche e apagou os faros.

Cando regresou, levantou as mans e apoiounas no canto superior do
portalón. Dixo en voz alta o que Leo Caldas levaba pensando des que vira o
buraco.
—Se quería entrar, puido pegar un brinco. Isto non ten moita altura.
—Probablemente non quería entrar —contestou o inspector.
—Cre que isto é outra advertencia, como a pintada?
—Podería ser.

Oíron renxer a grava baixo os zapatos de Valverde, cada vez máis preto.
Logo a porta de madeira escorregou cara a dentro renxendo.
—En que podo axudalos, inspector?
—Vimos por iso —sinalou Caldas.
—Non son máis ca un par de madeiras rotas. Xa chamei a un carpinteiro
para que poña un parche —dixo, esforzándose por quitarlle importancia ao
estrago—. Mañá mesmo vou contratar unha alarma. Esta zona xa non é tan
segura coma antes.
—Cre de verdade que quen fixo este buraco pretendía entrar a roubar?
—Vostede non?
—Non o sei —respondeu Caldas—. Pero por que alguén ía molestarse
en romper a porta podendo saltala con menos esforzo?
Valverde mirou a madeira levantada.
—Non o pensara —respondeu, pero o ton da súa voz suxeriu algo
diferente.
—Vai quedar a durmir na casa?
—Non —admitiu—. A miña muller está asustada. Pasaremos esta noite
en Vigo. Se cadra, algunha máis, ata que nos instalen a alarma.
 —Vostede tampouco cre que se trate dun roubo, verdade?
—Como?
—Digo que vostede sabe que isto non o fixo un ladrón.
—Non entendo por que supón que eu…
—Ninguén abandonaría a súa casa se sospeitase que alguén quere
roubar nela —dixo cortante o inspector.
Marcos Valverde bufou.
—Se marchamos, é pola miña muller… Interrompeuno unha vez máis:
—De quen ten medo?
—Non insista, inspector. Xa falamos diso.
—Só tratamos de protexelo. Non entendo por que non se deixa axudar.
O silencio de Valverde díxolle que tampouco aquela noite lograrían
facelo saír da cuncha.
—Está ben —despediuse—. Se decide falar connosco, xa sabe onde
estamos. Pénseo ben, antes de que sexa tarde.
Regresaron ao coche e oíron o laio da porta ao pecharse e os pasos de
Marcos Valverde, cada vez máis calados no camiño de grava.
—Se quería asustalo, conseguiuno —dixo Rafael Estévez.
—Si.

Co portón da casa pechado, sen espazo para dar a volta, Estévez pisou o
acelerador a fondo tratando de vencer a pendente marcha atrás. Aos poucos
segundos deixou de facelo.
—Por que paras?
—Vén unha moto.
Caldas virouse. A través do cristal traseiro viu o foco redondo a escasos
metros do coche.
—Só pode ir a casa de Valverde —murmurou Estévez.
—Pois déixaa pasar —suxeriu Caldas.
O zaragozano manobrou para arrimarse a un dos muros laterais que
encaixaban o camiño e a motocicleta meteuse polo outro lado.
O motorista levaba a cabeza dentro dun casco escuro. Detívose perante
o portón, apagou o motor e desmontou. Levantou o asento e sacou unha
caixa metálica do mesmo oco no que gardou o casco. Logo volveuse cara a
eles.
Os policías identificaron a barba rubia do carpinteiro que arranxaba os
barcos de madeira no almacén do club náutico. El, en cambio, cegado polos
faros, non os recoñeceu.
—É aquí onde pediron un carpinteiro? —preguntou, coa man tolleita
sobre os ollos.
—Si —confirmou Leo Caldas asomando a cabeza pola ventá—. Ten
que chamar ao timbre.

Rafael Estévez afundiu o pé no pedal e o coche recuou, co motor tan

revolucionado que a Caldas lle custou oír o timbre do teléfono móbil. Era
Olga.
—Aínda estás na comisaría?
—E o que me queda —suspirou ela, e logo contoulle o motivo daquela
chamada—. O comisario pregunta se vedes necesario estendermos a
procura do Land Rover a Portugal.
—En principio, non —dixo Caldas—. Eu esperaría ata que Quintáns
diga algo.
—Por certo, chamoute hai un intre.
—Quintáns?
—Si —confirmou Olga, e Caldas preguntouse como era posible que non
empezara por contarlle iso.
—Décheslle o meu móbil?
—Non. Dixo que xa te chamaría pola mañá.
—Adiantouche algo?
—Que xa localizou a ese mozo, Neira.
—Onde?
—Non o sei. Só me dixo que deu con el. Polo visto, tivo un accidente
hai uns anos.
—O rapaz?
—Claro, supoño.
—Tes o seu móbil?
 —O de quen?
Leo Caldas suspirou. Ás veces comprendía o seu axudante.
—O de Quintáns.
—Non, pero podo pedilo en Ferrol —ofreceuse—. Nun minuto
chámote.
Caldas colgou o teléfono e chascou a lingua.
—Merda, non pode ser —dixo entre dentes.
—Que sucede? —preguntou o aragonés.
—Creo que o buraco si era para entrar na casa —dixo o inspector—.
Vamos ao porto.
—Non me vai explicar que pasa?
—Si, pero vai saíndo á estrada —apremouno.
Na súa cabeza vía pasar a pelota, o can negro e o mozo da cadeira de
rodas como nun desfile.
Cando Estévez deu sacado o coche do camiño contoulle o que Olga lle
acababa de dicir.
—Parece que Diego Neira tivo un accidente hai uns anos.
Volveu soar o teléfono. Olga outra vez.
—Conseguiches o número?
—Claro —dixo ela—. Tes onde apuntar?
Caldas anotou o teléfono de Quintáns no paquete de tabaco.
—Un accidente? —retomou a conversa Rafael Estévez cando o
inspector colgou.
A resposta de Caldas foi outra pregunta:
—Viches estes días na praia un mozo en cadeira de rodas?
Estévez mirouno en fite.
—Por iso necesitaba abrir un buraco na porta: non pode saltar.
Caldas asentiu mentres marcaba o número que Olga lle acababa de
facilitar. Comunicaba.
—Que cabrón, o rapaz —murmurou Estévez, e pisou a fondo o
acelerador.
 Golpe. 1. Encontro violento entre dous corpos. 2.
Infortunio ou desgraza inesperada. 3. Acción preparada e
realizada con astucia e precaución. 4. Acontecemento ou
acción súbita e inesperada.

O teléfono de Quintáns non deixara de comunicar cando Estévez detivo o

coche fronte ao porto. Os policías dirixíronse ao Refuxio do Pescador.
Había partidas de dominó en todas as mesas próximas á fiestra e Leo Caldas
viu ao fondo, tras a barra, o camareiro que lle recordara a roupa que vestía
Castelo aquela última tarde no bar.
—Boas noites, inspector.
Caldas quixo saber se coñecía o mozo da cadeira de rodas.
—Sei a quen se refire, pero non é de Panxón. Non leva máis ca unhas
semanas por aquí.
O inspector Caldas achegouse a unha das mesas. O lobo de mar xogaba
ao dominó con outros tres mariñeiros. Mirouno de esguello, talvez temendo
algunha represalia pola burla da mañá, cando o invitara a navegar. A gorra
de capitán ocupaba unha esquina da mesa.
O inspector agardou mentres os estalidos das fichas de dominó se
aceleraban no mármore, e cando calmaron preguntou:
—Saben onde podo atopar un mozo que baixa á praia en cadeira de
rodas?
—Cun can? —responderon todos, coma se a descrición non fose
suficientemente clara, e Leo Caldas preguntouse cantos mozos irían á praia
en cadeira de rodas naquela época do ano.
—Si —contestou.
—Non é de aquí —dixeron de novo a un tempo.
—Pero saben onde o podo encontrar? Miráronse entre eles.
 —Hai un intre andaba por aí —apuntou un sinalando a cristaleira.
Outro volveuse e interrompeu a partida da mesa veciña.
—Sabedes onde para o rapaz inválido, o que pasea pola praia coa
cadeira de rodas?
As catro voces que responderon tamén esixían máis concisión.
—O do can?
—Ese.
Un dos homes rascou o queixo co canto dunha ficha.
—Creo que ten alugada unha das casas de Pepe o Bravo —dixo,
deixando daquela o catro dobre na mesa cun golpe.
—Iso onde é? —preguntou Caldas. Todos responderon á vez:
—Coñecen o cemiterio?

Os policías regresaron ao coche.

—Saberás chegar?
—Claro —dixo Estévez, e o inspector marcou unha vez máis o teléfono
de Quintáns.
Deixara de comunicar.
—Son Leo.
—Chameite hai un pouco á comisaría.
—Seino —dixo Caldas.
—Diego Neira traballou ata hai tres anos en Ares. Díxocho Olga?
—Non mencionou o nome da vila, pero falou do accidente —dixo o
inspector—. Creo que xa o temos localizado. Chamo para agradecercho.
—Xa o tendes?
—Si —confirmou Caldas—. Sabes que esta tarde fixo un buraco no
portalón dunha casa para poder entrar nela coacadeira?
—Con que cadeira?
—A de rodas.
—A que?
—Non vai en cadeira de rodas?
—Non o sei… —dubidou Quintáns—. Polo menos hai tres anos non a
necesitaba.
 —Non lle contaches a Olga que tivo un accidente?
—Si, pero foi nunha man, Leo. Cortou dous ou tres dedos cunha serra
radial.
Leo Caldas sentiu o sangue latexando con forza nas tempas.
—Como? —balbuciu.
—Perdeu varios dedos —repetiu Quintáns—. Traballaba nunha
carpintería de ribeira construíndo barcos de madeira. Polo que contan, ese
rapaz era un artista.
 Seguro. 1. Sen temor ao perigo, protexido da súa
influencia. 2. Que non comporta perigo. 3. Que se dará de
xeito irrevogable. 4. Que dificilmente pode ser forzado. 5.
Que ten a certeza ou convicción absoluta dalgunha cousa. 6.
Dispositivo que impide que funcione unha arma, unha
máquina, unha pechadura, etc.

Os pneumáticos do coche berraban en cada curva. Así e todo Caldas, co

rostro levantado cara á regaña aberta na ventá, non protestaba.
—Bule —repetía, mentres se agarraba coas dúas mans ao tirador da
porta—. Ata o desvío dáte présa.
Estévez reduciu a marcha bruscamente e fixo derrapar o coche antes de
desvialo polo camiño angosto que baixaba ata o portón.
Caldas abriu os ollos.
—Vai con coidado agora.
Baixaron amodo e as luces do coche iluminaron a motocicleta, aparcada
no mesmo lugar que ocupaba cando marcharan. O carpinteiro estaba de
costas, anicado, espreitando a abertura do portalón. Levaba unha lanterna
acesa nunha man e unha ferramenta que Caldas non soubo identificar na
outra.
Ao ser alumado polos faros, permaneceu un instante inmóbil, como
faría un gato. Logo incorporouse lentamente e deu a volta.
O inspector mirou o rostro, a barba rubia e tragou saliva. Aquel aspecto
non era o que el lle atribuíra, mais soubo que se achaba perante o fillo de
Rebeca Neira, o home que fora buscar.
Estévez detivo o coche.
—Imos aló? —preguntou, retirando o seguro da pistola automática.
—Non nos fai falta iso —dixo Caldas.
 —Está seguro?
—Si, Rafa, seguro. Non lle imos facer dano.

Abriron as portas e saíron amodo. As luces do coche seguían acesas.

—Diego Neira? —preguntou en voz alta Leo Caldas.
O mozo levantou lixeiramente a cabeza, tratando de adiviñar a
identidade de quen pronunciara o seu nome, e Caldas viu tensarse todos os
músculos do seu pescozo.
—Diego —repetiu—, son o inspector Caldas, da policía. Viñemos para
levarte connosco.
O mozo non respondeu nin tratou de ocultar o seu rostro da luz do
coche que, con seguridade, o cegaba. Quedou de pé ante a porta de madeira
do xardín de Marcos Valverde, inmóbil e cos brazos flexionados en
posición defensiva.
Os policías avanzaron á vez e colocáronse diante do coche.
—Deixa no chan o que levas na man, Diego —instou o inspector, mais
o carpinteiro permaneceu tan quedo coma unha estatua.
—Non oíches o inspector, rapaz?
Diego Neira baixou lentamente os brazos pero, no último momento, en
lugar de tirar a lanterna ao chan, botou o brazo cara adiante e lanzouna con
forza polo aire. Nun dicir amén, mentres os policías trataban de adiviñar a
traxectoria da lanterna, o carpinteiro rodou polo chan e desapareceu polo
oco do portalón cara ao interior da vivenda.
Os policías correron tras el e, ao chegar á porta, Caldas agachouse para
seguir o mozo pola fenda. Estévez, en cambio, apoiou as mans no canto
superior do portalón e saltouno coma impulsado por un resorte.
Cando o inspector se puxo de pé ao outro lado da porta, viu a Diego
Neira no chan. Folguexaba coma un peixe á procura de aire baixo o peso do
corpo do aragonés.
—Non lle fagas dano —repetiu.
Esposaron a Diego Neira e, mentres Rafael Estévez o levaba de volta ao
coche, Leo Caldas aproximouse a Marcos Valverde. O construtor asistira á
detención do carpinteiro de lonxe.
—Quen é? —preguntou.
—Chámase Diego Neira.
Valverde negou coa cabeza. Aquel nome non lle resultaba familiar.
—Hai moitos anos vivía coa súa nai en Aguiño —dixo Caldas.
Viron o detido afastarse na penumbra, coa mirada baixa e as mans
unidas nas costas.
—É fillo daquela muller? —preguntou finalmente Valverde.
—Si.
—Pero por que veu por min? —musitou—. Eu non tiven nada que ver.
—Algo si.
—Nada —retrucou, categórico.
—Ás veces, nada non é suficiente —dixo Caldas—. Vostede sabía o que
sucedera. Puido enfrontarse, denuncialo.
Marcos Valverde deu un suspiro prolongado, tratando de liberar parte da
tensión que o mantiña atenazado.
—Enfrontarme? —dixo logo—. E acabar no fondo do mar coma o
capitán Sousa?
Leo Caldas preguntouse se a súa falta de coraxe non o estaría a afogar
tanto coma as ondas que enguliran o capitán.
—Imos investigar todo o ocorrido aquela noite —informouno—. Aínda
está a tempo de contarnos voluntariamente o que sucedeu.
O construtor volveu bufar ata quedar case que sen alento.
—Mañá irei ver o meu avogado —dixo á fin—. Talvez pase pola
comisaría despois.
 Arranxar. 1. Pór en orde, dispor unha cousa de maneira
adecuada e conveniente. 2. Dar solución a un asunto
mediante un acordo. 3. Ter alguén capacidade para facer ou
resolver por si mesmo un asunto.

Á mañá seguinte, Leo Caldas, sentado fronte ao carpinteiro, trataba de obter

unha confesión. A noite anterior non lograra arrincarlle nin un monosílabo.
Mencionara Panxón, as pintadas e a morte de Xusto Castelo antes de dirixir
o interrogatorio cara a Aguiño. O silencio foi a única resposta.
O inspector confiaba en que as horas no calabozo abrandasen o mozo,
que miraba a parede branca que tiña en fronte del case sen pestanexar.
—Eu non son Somoza —díxolle—. Estou seguro de que a túa nai non te
abandonou. Os homes que viches na porta da vosa casa estaban no bar
Aduana a noite en que desapareceu. Atopáronse con ela alí.
Os beizos de Neira continuaban selados e os ollos semellaban dicir que
trece anos era demasiado tempo.
Caldas volveu á carga:
—Estamos decididos a chegar ata o final, pero necesitamos a túa
colaboración. Unha vez ti acudiches a nós —insistiu Leo Caldas—, e nós
fallámoste. Dános a oportunidade de rectificar.
Neira despegou os beizos por primeira vez.
—Estame a dicir que para poder acusar o asasino da miña nai teño que
me declarar culpable da morte doutro home? E aínda di que non é como
Somoza? Son todos iguais.
Caldas pensou que, polo menos, lograra abrir unha fenda no seu
hermetismo.
—Fumas?
—Non —murmurou.
 Caldas acendeu un cigarro.
—Non che estou pedindo que te declares culpable de algo que non
fixeches.
—É que eu non matei a ninguén.
—Pois cóntame como sucedeu. Estou disposto a escoitarte, teño todo o
tempo que necesites.
—A escoitarme? É un honor.
—E a crerte se me convences —engadiu Caldas.
Diego Neira mirouno aos ollos.
—Non teño nada que ver coa morte do Rubio.
—Non o botaches á auga?
—Non.
—Non lle ataches as mans con esa brida? De onde a sacaches?
—Non sei de que me fala.
—Tampouco escribiches as pintadas no bote que ti mesmo tiveches que
borrar despois?
—Claro que as escribín. Levaba meses facéndoo. Pero iso non significa
que o matase.
—Levabas meses pintando a chalana de Castelo?
—Pintando a chalupa, deixándolle notas na casa, no barco, dentro das
nasas… Non ía parar ata que me conducise ao home que acabou coa miña
nai.
—Lográchelo?
—Case.
—Case?
—Estaba a piques de renderse cando morreu.
—Como o sabes?
—Tiña que velo. Dubido que chegase a durmir máis dun par de horas
cada día. Ata onte estaba convencido de que se suicidara.
—Ata onte?
—Ata que vostede mencionou no coche a forma en que estaba atada a
brida.
O día anterior, de volta a Vigo, Caldas contoulle como chegaran ata el.
Supoñía que o mozo claudicaría ante as evidencias. Equivocouse.
—Chegaches a falar de fronte co Rubio?
—De fronte?
—Contácheslle a Castelo nalgunha ocasión quen eras?
—Claro que non.
—Por que?
—Para acabar igual ca a miña nai?
—Que pensabas facer cando atopases o home que estivo con ela?
Neira mirouno aos ollos.
—Quería preguntarlle por que —bisbou—. Saber por que tivo que
matala.
Leo Caldas tragou saliva.
—E despois?
Encolleu os ombreiros.
—Xa se me ocorrería algo.
Esperara máis de trece anos. O único que lle sobraba era tempo.
—Debiches acudir a nós —dixo Caldas, e Neira contestou cun sorriso
no que o inspector só atopou desprezo.

O carpinteiro confesou o que Caldas supoñía: vira o Rubio no telexornal.

Máis dunha década despois, topárase co home louro dos seus pesadelos.
Sostiña un peixe tropical no anzol e miraba co aceno avergoñado dos que
non están afeitos ás cámaras. Estaba algo máis gordo, pero era o mesmo
home que vira camiñar aquela afastada noite de decembro en dirección ao
peirao de Aguiño.
Antes de apagar a televisión xa tiña decidido buscar traballo en Panxón.
—Tes coche? —preguntoulle Caldas.
—Moto.
—A que conducías onte?
—Si.
Caldas non insistiu. Ferro estaba en Panxón recoñecendo a súa vivenda.
Se había un coche, atoparíao.
 —Que fixeches a noite do sábado de hai dúas semanas?
Non necesitou pensar a contestación.
—Estiven na casa. Non saio nunca de noite.
—Estiveches só?
—Con Charlie —dixo, e o inspector recordou o gato gris adormentado
no taller.
—Ah.
—Faríame un favor? —consultou o carpinteiro.
—Claro.
—Podería falar co doutor Trabazo para que se ocupe del?
Caldas deulle unha calada ao cigarro, aseguroulle que o faría e logo
lanzoulle outra topada:
—Cando rompiches a porta de Valverde?
—Como?
—Tampouco fixeches o buraco na madeira?
—O meu traballo non consiste en romper a madeira, inspector, senón en
arranxala.
—Pero destruíndo esa porta tiñas a escusa ideal para te atopar a soas
con Valverde, con outro dos mariñeiros do Xurelo.
—É certo. Pero eu non o fixen.
—Pretendías acabar con todos eles?
—Eu non pretendía acabar con ninguén —protestou—, foron eles os
que mataron á miña nai.
—Entendo o que sentes…
—Vostede que vai entender —cortouno Neira con desdén.
—Asegúroche que o entendo mellor do que pensas —afirmou Caldas.
Non lle quixo dicir que el tamén se levantara algunhas veces da cama para
mirar unha fotografía porque se lle esquecera un sorriso.
Diego Neira baixou a vista.
—Cóntame o que sucedeu con Castelo —pediulle o inspector, e decidiu
darlle unha posibilidade de escape—. Foi un accidente?
—Non llo podo contar —bisbou—. Non o sei.
Leo Caldas volvera comezar cando chamaron á porta. Pasáronlle unha nota
nun papeliño amarelo. Marcos Valverde estaba na comisaría.
O inspector abandonou a sala de interrogatorios e foi buscar o seu
axudante.
—Sigue ti —pediulle—. A ver se consegues que che conte algo máis.
Rafael Estévez asentiu e dirixiuse á porta pechada.
—Eh! —chamouno o inspector antes de entrar na sala.
O aragonés detívose.
—Si?
—Non lle levantes a man.
 Coñecemento. 1. Acción e resultado de coñecer. 2.
Facultade humana de sentir ou percibir o mundo exterior. 3.
Conxunto de cousas que alguén sabe dunha determinada
materia, ciencia, etc.

—Xosé Arias bebía moito. Tiña unha moza máis ou menos formal. Era
Alicia, a mestra, a irmá do Rubio —dixo Valverde, e Caldas asentiu—. Pero
chegando á terceira copa esquecíase dela.
—Castelo non dicía nada?
—O Rubio bastante tiña con se manter lonxe da heroína. Íase curando,
aos poucos. Pasamos episodios horribles no barco. Sousa era coma un pai
para eles. Perdoáballes todo.
Caldas non quería que o relato se desviase daquela noite.
—E que sucedeu no bar?
—Estabamos sentados fóra, nunha galería cuberta que o dono deixou
aberta. A muller chegou cando estabamos rematando. Era ben bonita.
Quería comprar tabaco, pero o bar estaba pechado. Invitámola a un cigarro
e sentou connosco, e Arias e o Rubio comezaron a facela rir. Sobrios non
falaban moito, pero con dous viños tiñan graza. Ninguén o diría, verdade?
Caldas moveu a cabeza aos lados. Non coñecera a Castelo, pero Arias
parecéralle calquera cousa antes ca un tipo gracioso.
—A muller estaba a gusto, pero ao cabo dun intre dixo que marchaba.
Arias e Castelo ofrecéronse a acompañala á casa. «Por se afogas», recordo
que lle dicían, porque estaba a chover a xerros.
—E o capitán Sousa?
—Fora durmir ao barco ao rematarmos de cear. Tiña máis de sesenta
anos. Sempre que tocabamos porto retirábase cedo.
 O inspector Caldas moveu a man no aire para pedirlle que volvese á
noite de Aguiño.
—Os dous fóronse coa moza, pero o Rubio volveu ao cabo duns
minutos. En asuntos de mulleres non había quen competise con Arias —
sorriu—. Acabamos o viño e marchamos ao barco.
—Ao barco?
—Si. Sentámonos a descansar na cabina. O capitán xa roncaba na súa
hamaca.
—Cando regresou Arias?
—Apareceu ao cabo dunha ou dúas horas. Espertou ao Rubio e pediulle
que o acompañase a terra. Eu estaba medio adormecido, pero vinos saír.
—Non lle pareceu estraño?
—Non —asegurou—. Eran moi amigos. Pensei que ían continuar a
festa, coma tantas outras veces.
—Cando regresaron?
—Non sei canto tempo pasou, inspector. De noite espertáronme as
voces do capitán e saín a cuberta. Sousa estaba que botaba fume,
preguntándolles quen eran eles para desamarrar o seu barco.
—Que respondían?
—O Rubio pedíalle que calase, pero Arias non abría a boca. Seguiu a
soltar os cabos coma se as ordes de Sousa non se dirixisen a el. Xa viu
como é —dixo, e levantou as mans—. Pois hai quince anos intimidaba
aínda máis.
—Xa.
—O capitán Sousa non se asustaba con facilidade. Fíxolles fronte.
Insistiu en que o Xurelo non se movía do porto contra a súa vontade, e
tratou de volver asegurar unha das amarras soltas. Arias apartouno dun
empuxón. O capitán caeu ao chan pero non se arredou. Levantouse e
encarouse con el. Comezou a preguntarlle que sucedera coa muller para que
quixesen fuxir de alí. Entón Arias golpeouno. Deulle varias veces na cabeza
cunha botella. Botámonos enriba del, pero, cando deixou de pegarlle, o
capitán xa perdera o coñecemento, e Arias levouno a popa namentres o
Rubio desatracaba o Xurelo.
—E vostede que facía mentres tanto?
 —Sobrevivir —murmurou—. Pensaba que nos iamos dirixir ao interior
da ría, para abeirarnos do temporal. Pero o Rubio puxo rumbo sur. Arias
ofreceume un chaleco salvavidas e anuncioume que me preparase para
nadar. Pregunteille que pensaban facer. Repetiu que me puxese o chaleco e
entrase na cabina. El pasou pola borda cara á popa.
Detivo a narración para suspirar como fixera a noite anterior no xardín
da súa casa. Logo proseguiu:
—A través do vidro posterior da cabina vin un fardo no chan, na cuberta
de popa, envolto nunha manta escura con debuxos de lúas amarelas. Arias
atoulle un cabo en cada extremo e rodeouno cunha cadea. Ao dobrar o
espigón, lanzouno pola borda. Crin que era o corpo do capitán o que estaba
dentro da manta e comecei a chorar. As ondas empezaban a ser demasiado
grandes e Arias regresou á cabina. Colleu o leme e apuntou coa proa á illa
de Sálvora. Cando estabamos a unhas decenas de metros de terra, berrou
que nos preparásemos. Ao cabo duns segundos saltamos os tres á auga e
comezamos a nadar cara á costa. Alcanzámola a tempo de ver as luces do
Xurelo navegando sen goberno. Pegou nas pedras e afundiuse pouco
despois.
Marcos Valverde volveu suspirar.
—Antes de empezarmos a camiñar cara ás casas para avisarmos do
naufraxio, Arias fíxonos repetir a historia que lle contei a outra vez: que
volviamos de pescar porque o capitán así o decidira e que, no medio do
temporal, foramos parar ás pedras, e afundiramos sen que Sousa tivese
sequera tempo de axustarse o chaleco.
—Xa —musitou Leo Caldas—. Rebeca Neira, a muller do bar, estaba
no barco?
Marcos Valverde asentiu.
—Eu non a vin, pero cando semanas despois apareceu o corpo do
capitán no aparello daquel arrastreiro, comprendín que era ela quen ía
dentro da manta que Arias tirou pola borda.
Caldas púxose de pé.
—Terá que repetir todo isto diante dun xuíz.
—Xa o sei —respondeu Valverde mirándoo cos ollos brillantes.
Caldas non soubo distinguir se neles vía remorsos, medo ou liberación.
 Falso. 1. Que non se corresponde coa realidade, que
encerra engano. 2. Que non é o que aparenta, que finxe
calidades que non ten co fin de enganar. 3. Que non é o que
en principio se pensaba, ou que non existe en realidade.

Caldas foi ver o comisario Soto e contoulle todo o que Marcos Valverde lle
acababa de confesar.
—Como conseguiches que falase?
—Entendeu que tería que facelo antes ou despois —dixo Caldas—.
Sabe que imos reabrir a investigación e preferiu declarar sen ter a Arias
diante. Creo que doutro xeito non sería quen de facelo. Tenlle pánico.
Soto asentiu.
—Vai falar co xuíz? —preguntoulle Leo Caldas.
—Agora mesmo —dixo—. Gravaches a declaración?
—Claro —musitou, e sorriu formando unha liña recta cos beizos
apertados.
—Como ides con Neira? —interesouse o comisario. Caldas encolleu os
ombreiros.
—Estévez trata de sacarlle algo, pero polo de agora o mozo non baixa a
garda. Atribúese as pintadas, pero segue a manter que non está involucrado
na morte de Castelo.
—Ti cresllo?
—Non.

Caldas pasou polo seu despacho. Deixouse caer na butaca negra e esfregou
os ollos. Aos poucos segundos recibiu a visita de Ferro.
—Tes noticias do coche?
 —Non —contestou o axente—. Seguímolo a buscar. Veño por outra
cousa.
—Dime.
—Xosé Arias tiña antecedentes penais.
—Antecedentes?
—Por lesións —confirmou o axente—. Detivérono en 1995.
Esnaquizou un bar en Baiona. Polo visto fixeron falta dúas patrullas para
reducilo.

Leo Caldas regresou á sala de interrogatorios e atopou a Diego Neira coa

meixela esquerda arroibada.
Achegouse a Estévez e faloulle ao oído:
—Non che dixen que non lle pegases?
—É que non quere falar —respondeu nun murmurio o aragonés.
Caldas ordenou ao seu axudante que se retirase e sentou fronte ao mozo.
—Veño de estar con Marcos Valverde —díxolle—. Accedeu a falar da
noite que desapareceu a túa nai.
Neira mirouno aos ollos.
—Quen foi?
—Todos son culpables, en parte.
—Foi el? —insistiu.
—Non. Foi Arias.
—Cren o que di?
—Si. Parece que é a verdade.
O mozo volveu mirar a parede coma se puidese atravesala.
—Atraparano?
—Claro.
—Saben onde está?
—Cremos que regresou a Escocia. O xuíz está disposto a ditar unha
orde de detención para traelo e que pague polo que fixo.
—Dixo onde está o corpo da miña nai?
—Posiblemente estea á entrada do porto de Aguiño.
—No mar?
 —Si.
Diego Neira mirouno. Semellaba máis tranquilo.
—Buscarana?
—Intentarémolo —dixo Caldas—. Pero non podemos asegurar nada.
Pasou demasiado tempo.
Logo preguntou:
—Tiñades unha manta escura con lúas estampadas?
—Era miña —confirmou o mozo—. Desapareceu a mesma noite ca a
miña nai. Por que mo pregunta?
O inspector non respondeu.
—Sabe que cheguei a rezar para que estivese morta, inspector? —
confesou o carpinteiro—. Calquera cousa era mellor que pensar que me
abandonara.
Caldas baixou a cabeza e folleou uns papeis só por deixar pasar algo de
tempo antes de volver ao asasinato do mariñeiro louro en Panxón.
—Por que trataches de fuxir onte, na casa de Valverde? Esa non é a
reacción dun inocente.
—Non me gusta a policía, xa llo dixen. Caldas achegou a cadeira aínda
máis á mesa.
—Vouche contar o que creo que sucedeu: a noite do sábado reunícheste
con Castelo. Citáchelo cunha das mensaxes que lle facías chegar. Criches
que necesitaba falar, liberarse, pero negouse a contarche que lle sucedera á
túa nai. Achegácheste ao coche con calquera escusa. Abriches o maleteiro,
sacaches unha chave das que se usan para apertar as porcas das rodas e
golpeáchelo na cabeza. Logo atácheslle as mans e rexistraches os petos para
lle coller as chaves do barco. Esperaches a que recobrase o sentido e
ameazáchelo con tiralo ao mar se non falaba. Onde estabades?
Diego Neira non contestou. Caldas volveulle abrir unha porta:
—Caeu?
Neira non a cruzou.
—Confúndese de home, inspector —murmurou sen apartar a vista da
parede.
—Tiñas medo de que Castelo falase cos outros e pensaches que un
suicidio non alertaría a ninguén, verdade? Pola noite, fuches en coche ata o
faro de Punta Lameda. Coñecías o sitio. Sabías que alí poderías
desembarcar sen testemuñas. Camiñaches ata o porto de Panxón cuberto
cun traxe de augas coma se foses o Rubio. Navegaches no barco del ata o
faro, saltaches a terra e afundíchelo ocultando as posibles pegadas. Logo
montaches no coche e desapareciches. Non foi así?
Non contestou.
—De quen é o coche? —insistiu, buscando un paso en falso—. Quen
che axudou?
Leo Caldas continuou a acosalo con preguntas ata media mañá. Logo
foron buscar o mozo para sentalo perante o xuíz.
Ninguén recolleu máis froito ca unha mirada na parede e unha boca
selada.
 Pegada. 1. Sinal que o pé deixa no chan ao pisar. 2.
Cousa que queda ou que alguén deixa como testemuño
despois dun acontecemento ou dunha acción.

Caldas comeu só no bar Puerto e pasou toda a tarde no despacho.

Comezaba a redactar o informe cando o axente Ferro petou no cristal. Viña
de buscar rastros na casa de Neira e no almacén do club náutico.
—Queríame ver, inspector? —preguntou desde a porta.
—Atopaches o coche?
—Nada. Na casa non hai documentación, nin chaves, nin garaxe…
Ningún veciño o viu conducir máis ca a moto.
—E bridas?
—Tampouco —recoñeceu. Caldas volveu aos papeis.
—Algo máis? —preguntou Ferro.
—Que hai da porta de Valverde?
—Rebentárona facendo panca. No taller de carpintería hai vinte
ferramentas que o mozo puido empregar para iso.
—Xa.
O axente Ferro aínda non se retirara cando o comisario Soto entrou a
dicir que o xuíz mandara a Diego Neira a prisión á espera de xuízo. O xuíz
chamárao despois para pedirlle un esforzo na procura do todoterreo.
—Sen o coche vai ser difícil condenalo —dixo—. Non hai probas
sólidas.
—De verdade cre que non as hai? —preguntou Caldas.
—O certo é que todo son indicios. Non temos unha confesión, nin unha
testemuña…, nin sequera unha pegada.
Caldas mirou o axente Ferro.
 —Habería que comprobar todos os Land Rover matriculados en Neda e
Ares —díxolle—. Son as vilas onde Diego Neira viviu antes de trasladarse
a Panxón. Se cadra, o coche pertence a algún coñecido.
—E en Aguiño, inspector? —quixo saber Ferro. Caldas meditou un
intre.
—Tamén.
O axente da UIDC retirouse e Caldas preguntoulle ao comisario:
—Sabe o xuíz que collemos o mozo na casa de Valverde?
—Claro.
—E daquela?
—Por iso non o soltou —revelou—. Pero quere o coche.

Aquel día tivo unha conversa máis co comisario. Cara ás seis da tarde, Soto
reclamouno no seu despacho.
—Atoparon a Xosé Arias en Escocia —díxolle, sen darlle tempo máis
que a cruzar a porta—. Detivérono esta mañá na casa da súa antiga
compañeira, cando ía recoller a súa filla.
—Tomáronlle declaración?
—Si —dixo Soto—, e non creas que quedou calado. Admite que
estiveron en Aguiño aquela noite e que bebeu máis da conta, pero asegura
que só recorda a auga xeada. Polo que parece, pretende acusar a Valverde
da morte de todos: de Rebeca Neira, de Antonio Sousa e mesmo de Xusto
Castelo.
Caldas pensou que, logo de fuxir dúas veces, ao mariñeiro íalle resultar
difícil convencer o xuíz da súa inocencia.
—Cando o trasladarán?
—Non o sei —respondeu Soto—. Axiña.
 Baleiro. 1. Que non contén nada no seu interior, ou que
só contén aire. 2. Sen xente, sen habitantes. 3. Que carece de
interese. 4. Sensación de falta que se experimenta pola
ausencia notable dunha persoa ou cousa. Falta de contido.

Ás nove, co informe redactado, Leo Caldas subiu a rúa da Reconquista,

cruzou Policarpo Sanz e colleu a rúa do Príncipe ata a travesía da Aurora.
Empurrou a porta de madeira doElixio, saudou os catedráticos e achegouse
á barra.
Necesitaba o viño branco que Carlos lle colocou diante.
—Vés canso?
—Un pouco.
—Como vai o teu tío?
Chascou a lingua e saíu co teléfono á rúa. Nunha das mesas do fondo,
un can de Pavlov xa asubiaba «Promenade».
—Atópase bastante ben —tranquilizouno o pai.
—Perdoade que non chamase. Non tiven un minuto libre.
—Non te preocupes. Como estás ti?
—Canso —dixo primeiro, e logo rectificou—. Ben.
—Mañá vou ir a Vigo cara ao mediodía —anuncioulle o pai—. Teño
que comprar un pulsioxímetro.
—Un que?
—Un aparello para medir canto osíxeno precisa o teu tío. Se queres,
pódote traer.
—Mañá?
—É venres —dixo o pai—. Non comentaches que ías vir o venres?
O inspector tiña a sensación de que os acontecementos atropelábano un
tras doutro. Decidiu aprazar a súa decisión unhas horas máis.
 —Chámote mañá pola mañá para confirmarcho.
—Acordaraste?
—Claro —dixo, sabendo que probablemente mentía.

Volveu entrar no Elixio e apoiouse no mármore da barra, mirando o

pequeno cadro pintado por Pousa, a muller co vestido amarelo e os ollos
tristes de Alicia Castelo. A irmá domariñeiro morto chamárao esa mesma
tarde. Na vila corría o rumor de que un home fora arrestado polo asasinato
de Xusto.
—Só é un sospeitoso —explicoulle Caldas.
—Pero non é Xosé, verdade? —preguntou ela contendo o alento, e
como Caldas non respondía insistiu—: Foi el quen matou ao meu irmán?
Leo Caldas non atopou o valor para confesarlle que debería afacerse
tamén a unha vida sen Arias. Perdérao de novo por máis que non fose o
asasino do seu irmán.
—Non.
—Grazas a Deus —murmurou Alicia Castelo antes de colgar.

Colleu a copa e foi sentar nunha das mesas pequenas do fondo. Na do

curruncho, o poeta Oroza charlaba con dúas mulleres novas.
Co segundo viño, Carlos achegoulle un prato de polbo.
—Sentas? —preguntou Leo Caldas.
Carlos foi buscar unha botella á barra e percorreu a taberna enchendo as
copas baleiras.
—Así non me molestan —dixo ao acomodarse nun tallo, fronte ao
inspector.
Alí permaneceron os dous. Bebendo. Falando en silencio. Coma o seu
pai e o tío Alberte. Coma os vellos da película que vira con Alba.
 Borroso. 1. Escrito, debuxo ou pintura con trazos
esvaecidos ou confusos. 2. Que non se distingue con
claridade.

Cando, pola mañá, entrou no seu despacho, Caldas atopou un papeliño

amarelo adherido ao taboleiro da mesa.
Descolgou o teléfono.
—Que sucede?
—Creo que ten que ver algo, inspector —respondeu Clara Barcia.
—De que se trata?
—Da gravación da cámara de seguridade. Pode pasar por aquí?
—Agora?

Leo Caldas e Rafael Estévez entraron na sala de proxeccións da UIDC e

sentaron nas cadeiras máis próximas á pantalla pendurada na parede.
Volveron ver a imaxe en branco e negro do xardín, cos arbustos e o
camiño serpeando entre a herba ata a entrada. A axente Barcia conxelou a
imaxe do Land Rover enriba da porta, cando regresaba do faro.
—Fíxense ben —dixo enfocando o condutor.
—En que hai que fixarse?
—Nas mans do condutor —murmurou.
Non necesitou dicir máis.
A pantalla estaba borrosa, mais podían contarse os cinco dedos da man
dereita suxeitando o volante.
—Seguro que é a dereita?
—Dá igual, inspector —dixo a axente, dando marcha atrás á gravación
ata o todoterreo que pasaba en dirección contraria.
 Había outros cinco dedos na outra man.
—Non é Diego Neira —dixo a axente.
Caldas suspirou:
—Está claro.

Mantivo os ollos pechados ata que Estévez aparcou fronte á comisaría.

Preguntábase de quen serían as mans que mostraba a gravación.
O mozo non levara o Land Rover nin o barco de Castelo ao faro, pero
iso non o exculpaba da morte do Rubio. Alguén lle axudara a desfacerse do
barco, e Leo Caldas non acertaba a adiviñar quen.
Tragou saliva. Tampouco estaba seguro de querer descubrilo.
Sabía que el mesmo axudaría a un amigo a quen a vida lle virase as
costas.

Entrou no despacho do comisario Soto e contoulle o que a axente Barcia

lles amosara.
—Entón quen carallo é?
—Non o sabemos —dixo Caldas—. Pero el non.
—E que carallo lle vou dicir agora ao xuíz? Está obsesionado co Land
Rover.
Soto comezara a dubidar, e Leo Caldas tratou de tranquilizalo:
—Non lle diga nada, comisario. Polo menos ata que localicemos o
vehículo. O condutor ten que ser alguén moi próximo ao mozo.
—Ti cres?
—Por forza —afirmou o inspector—, ten que selo.
 Orde. 1. Organización, disposición das cousas ou persoas
no lugar que lles convén. 2. Sistema para facer algo. 3.
Situación social de estabilidade en que son respectadas as
institucións e as leis. 4. Sistema de leis, institucións, etc. que
rexen a organización política, xurídica, económica, dunha
sociedade.

Á unha, o coche do seu pai detívose ante a comisaría. Caldas avisara o

comisario Soto da súa intención de adiantar unhas horas a fin de semana.
Necesitaba distanciarse do caso para poder contemplalo con perspectiva.
—Estarei no móbil se hai novidades —díxolle—, aínda que pouco
poderemos avanzar esta tarde se non aparece o Land Rover.
O pai sorriu ao velo sentar ao seu carón e baixar uns dedos o cristal.
Tamén el esperaba unha desculpa no último momento.
—O teu tío ten ganas de verte. Caldas asentiu e pechou os ollos.
Abriunos vinte minutos despois, cando o seu pai preguntou:
—Xa falaches con Alba?
—Non.
—Cando pensas facelo?
O inspector suspirou, e baixou un pouco máis a ventá. Se non fosen
circulando por unha autovía a máis de cen quilómetros por hora había saltar
do coche en marcha.
—Non o sei, papá. Nin sequera sei se a vou chamar.
—Podes abrir a guanteira? —pediulle o seu pai.
—Como?
O pai de Leo Caldas estendeu o dedo índice.
—A guanteira é iso.
—Xa sei o que é.
 —Pois ábrea —pediulle—. Dentro hai un caderno azul. Impórtache
apuntar o teu nome na última páxina que vexas escrita?
Leo Caldas sorriu:
—Levas aí o libro de idiotas?
—Só cando vou no coche.
O inspector abriu a guanteira. Aínda que o seu pai seguía referíndose a
un caderno azul, as tapas desgastadas podían ser de calquera outra cor.
Colocouno sobre os xeonllos. Había anotacións manuscritas
xustificando a presenza de cada unha daquelas persoas no libro de idiotas.
Pasou algunhas páxinas, e a medida que as datas avanzaron, os nomes foron
facéndose máis familiares.
Tivo que pechalo ao notar os primeiros síntomas do mareo. Ía deixalo
de novo no seu sitio cando viu, entre os papeis que gardaba o seu pai na
guanteira, unha bolsiña de plástico transparente pechada cun precinto.
—Se non escribes o teu nome vou ter que facelo eu —ameazouno o pai,
pero Leo Caldas xa non o escoitaba.
Sostiña en alto a bolsa que atopara na guanteira, incapaz de apartar a
vista das tiras de plástico que se aloxaban no seu interior.
—Que é isto? —preguntou.
—Son bridas desas que se atan así —dixo o pai, colocando xuntas as
mans no volante e separando unha delas de golpe coma tirando dun
extremo.
—De onde as sacaches?
—É unha mostra que nos deron un par de semanas antes da poda nunha
reunión de bodegueiros. Para ver se nos resultaba cómodo atarmos as viñas
con elas. Suponse que no campo as verdes son máis discretas. Esquecera
que estaban aí.
—Todos os bodegueiros recibistes unha bolsa como esta?
—Todos os que estabamos naquela reunión.
—Merda —murmurou o inspector—. Podes dar a volta?
—Como?
—Teño que volver a Vigo —repetiu.
Non necesitou engadir que era importante.
Desde o coche chamou ao comisario Soto.
—Creo que xa sei onde está o todoterreo —díxolle—. Imos necesitar
unha orde de rexistro. Fala vostede co xuíz?
 Xusto. 1. Que actúa respectando os dereitos dos demais e
dándolle a cada un o que merece. 2. Tal que non lle sobra nin
lle falta nada. 3. Exacto. 4. Apertado ou estreito.

Colleron o desvío a Monteferro e logo o camiño encaixado entre muros que

descendía ata a vivenda dos Valverde. Dous operarios instalaban un portón
novo, idéntico ao que descansaba no chan coas madeiras levantadas nun dos
extremos. Unha furgoneta co logotipo da construtora de Valverde estaba
aparcada a un lado.
Chamaron ao timbre e a muller de Marcos Valverde saíulles ao encontro
polo camiño de grava. Vestía unha chaqueta de pel e un pantalón vaqueiro
cos baixos recollidos na cana dunhas botas altas.
—Boas tardes —dixo Caldas, e ela saudouno co sorriso de Alba.
Entre as lapelas da chaqueta, dous ollais dilatadísimos loitaban por
conteren os botóns da súa camisa negra.
—Alégrame que veñan. De feito, ía chamalos para darlles as grazas.
Marcos contoume o de antonte á noite. Se non chegan a intervir vostedes,
sabe Deus o que ocorrería.
Caldas fixo un xesto de indiferenza.
—Queren pasar?
—Si —dixo o inspector, e viu, xunto ao coche vermello da señora, o
deportivo negro de Valverde—. Está o seu home na casa?
Ela sinalou algún lugar ao outro lado da vivenda.
—Na parte de atrás, cun empregado seu. Imos instalar unha alarma.
Tamén imos mercar un can —dixo con resignación—. Aínda que deteñan
ese home, vaime custar conciliar o sono cando teña que durmir aquí.
—Tamén pasaron a noite de onte en Vigo?
 —Si —confirmou—. E hoxe imos marchar axiña que terminen de
colocarnos a porta.
A muller conduciunos arredor da fachada de formigón e detívose xunto
á cristaleira aberta cara ao xardín e a baía. Había un castiñeiro sen follas no
medio do céspede e, baixo as pólas da árbore, un banco de metal. Cheiraba
a terra húmida e mar.
Viron a Marcos Valverde con traxe gris e gravata. Conversaba cun home
novo preto dun dos muros que delimitaba o xardín. Cando reparou na
presenza dos policías, fixo un sinal ao seu empregado e regresaron cara á
casa.
Mentres os dous homes subían pola alfombra de herba, Caldas dirixiuse
de novo á muller.
—Ata cando seguirán en Vigo?
—Ata que a alarma estea lista —suspirou—. Aínda que por min
quedariamos sempre na cidade.
Caldas asentiu.
—Díxome que vai todas as semanas, non? Aos concertos…
—Os sábados, si —asegurou a muller, e Caldas intentou que a súa voz
soase natural ao preguntar:
—Estivo no de hai dúas semanas?
—Non perdo un desde hai meses, inspector —contestou ela—. Eses
concertos son unha medicina para min.
—Xa…

O construtor tendeulles unha man firme mentres o seu empregado se perdía

polo camiño cara á porta. Apenas quedaba rastro do home medorento ao
que tomaran declaración o día anterior na comisaría.
—Atoparon a Arias? —preguntoulles.
—Diso queriamos falar.
—Apetécelles unha copa de viño? —preguntou a muller de Valverde.
—Non —murmurou Caldas, aínda que a necesitaba.
—Déixenme decidir a min como recibo os meus invitados —retrucou
ela, torcendo as comisuras da boca cara abaixo. Logo entrou na casa
levando a mirada de Estévez prendida no seu pantalón coma cun anzol.

En lugar de acompañar a muller ao salón, Leo Caldas botou a andar sobre a

herba xunto a Valverde. Estévez seguiunos a un par de pasos de distancia.
—Atopárono ou non? —interesouse o construtor unha vez máis.
—Atopamos, si.
Marcos Valverde deu un suspiro de alivio.
—Onde?
—Estaba en Escocia —murmurou o inspector sen deixar de camiñar—.
Ía recoller a filla cando o detiveron.
—Vaia… Puideron falar con el?
—A policía británica, si. Nós teremos que agardar a que nolo entreguen.
Leo Caldas detívose xunto á árbore esfollada polo outono, sacou dun
peto o paquete de tabaco e sentou no banco de ferro. Valverde acomodouse
ao seu carón.
O inspector acendeu un cigarro e contemplou a fortaleza de Baiona e as
ondas que rompían fronte ao faro do cabo Silleiro, ocultando coa escuma
que levantaban a liña do horizonte.
—Unha vista bonita, non é? —oufanouse Valverde. Caldas asentiu.
—A súa esposa contoume nunha ocasión que vostede ten o don de
conseguir todo aquilo que se propón. Fixo fortuna, conquistou a veraneante
sofisticada de Madrid, logrou que o propietario da casa dos seus soños lla
vendese… —enumerou, sinalando sen virarse á fachada de cristal—. Sabe a
súa dona que, nunha ocasión, non puido dobregar a vontade dunha muller
chamada Rebeca Neira? Iso non llo contou nunca, verdade?
—Como?
Valverde volveuse miralo, pero Caldas non apartou a vista do mar.
—Esa muller foi só o principio —dixo—. Logo veu o capitán Sousa. El
tamén se enfrontou a vostede.
—Espero que teña probas para manter iso que está a insinuar, inspector.
—Temos o testemuño de Arias.
—De Arias? Non me faga rir. Eu vino golpear o capitán e lanzar aquel
fardo á auga antes de estrelar o barco contra as rochas.
 —El ten un recordo distinto daquela noite.
—De verdade pretende Arias cargarme esas mortes? El, que se esfumou
tras o naufraxio e agora volveu marchar fuxindo dese mozo.
—Non —corrixiuno Caldas—, Arias sempre fuxiu de vostede.
—De min? —un sorriso postizo cruzoulle rostro—. Un home coma el
fuxindo de min?
—El coñecía o seu don. O mesmo ca o Rubio. Ambos comprobaron na
cuberta do Xurelo ata onde estaba disposto a chegar se algo se interpoñía no
seu camiño. Por iso estiveron mudos todos estes anos.
—Iso son andrómenas, inspector. Arias declararía calquera cousa con tal
de librarse do cárcere. Ata un neno se decataría de que mente.
—Eu creo que está a dicir a verdade —dixo o inspector—. E tamén creo
que vostede matou a Xusto Castelo.
—Tamén llo dixo el?
—Non. Iso é cousa miña.
—Pois ten moita imaxinación, inspector. Caldas continuaba mirando o
mar.
—O Rubio estaba disposto a falar e vostede non lle ía permitir que
arruinase a súa vida. Golpeouno na cabeza e lanzouno o mar coas mans
atadas.
—Está tolo, Caldas —protestou, poñéndose de pé—. Vou chamar o meu
avogado.
—Faga o que queira.
Valverde mirou o inspector e despois a Estévez, quen permanecía
vixiante, coas costas apoiadas no tronco do castiñeiro. Os músculos do
aragonés tensáronse cando o construtor levou a man ao peto da súa
chaqueta para buscar o seu teléfono móbil.
—Como se atreven a vir á miña casa, a incriminarme nunhas mortes sen
unha soa proba?
—Quen dixo que non temos probas? —respondeu o inspector sen
levantar a voz, consciente de que aquel falar quedo exasperaba a Valverde
—. Temos o obxecto co que golpeou a Castelo. Unha chave de tubo das que
se empregan para apertar as rodas dos coches. Apareceu entre as rochas,
baixo un acantilado —afirmou, estendendo unha man cara ao oeste—. Nin
se preocupou de botala lonxe. Á fin e ao cabo, quen ía investigar un
suicidio?
—Esa chave non é miña —defendeuse o construtor—. Teño o coche no
patio da entrada. Por que non van comprobalo antes de seguir coas súas
calumnias?
—Non se preocupe por iso. Comprobarémolo todo —aseguroulle Leo
Caldas—. Pero antes dígame unha cousa: veu Xusto Castelo por aquí o
sábado pola noite?
Valverde tratou de serenarse. Sabía que camiñaba por pedras cubertas de
algas e non quería esvarar.
—Aínda que viñese, iso non significa…
—Veu ou non? —chantoulle o inspector.
—Estivo aquí ao redor das oito —concedeu—. Para falar coa miña
muller. Ás veces ela compráballe marisco sen pasar pola lonxa, xa sabe…
—Claro —dixo Caldas—. Pero a súa muller estaba en Vigo, nun
concerto.
Valverde mirouno aos ollos. Logo asentiu.
—É certo. Por iso o Rubio nin sequera entrou na casa. Marchou e non
volvín saber del. Só souben que o domingo a primeira hora o viran a bordo
do seu barco e que o luns atoparon o seu corpo flotando na praia.
—Non —corrixiuno Caldas—. Non foi a el a quen viron no porto o
domingo. Foi a vostede.
—Eu estiven na adega desde primeira hora —revolveuse—. Había
xente traballando alí. Eles poden dicirllo.
—Direille eu o que sucedeu: o sábado pola noite, antes de lanzar o
Rubio ao mar, rexistroulle os petos e fíxose coas chaves do seu barco. Pola
mañá, cando Castelo xa levaba horas baixo a auga, foi no seu coche ata o
faro de Punta Lameda. Coñecía o lugar porque o capitán adoitaba colocar
alí as nasas. Vostede sabía que o sitio era perfecto. Aparcou xunto ao faro e
regresou camiñando ao porto, oculto baixo a carapucha dun traxe de augas.
Logo levou o barco do Rubio ata a poza e afundiuno para borrar as súas
pegadas e para que a ninguén lle puidese estrañar que a embarcación
estivese nunha cara do monte cando o corpo aparecese na outra. Despois
subiu ao seu coche e marchou á adega, para que os podadores lle servisen
de coartada.
—Cre que alguén vai tragar semellante historia?
—Eu creo que si —respondeu Leo Caldas—. As súas viaxes ao faro
quedaron recollidas pola cámara dunha casa próxima ao desvío de Punta
Lameda. Na gravación aparece un coche dirixíndose ao faro. Pouco despois
vese o condutor regresando a pé cara a Panxón —dixo, movendo dous
dedos no aire como pernas—. E unha hora máis tarde, aínda que
aparentemente non regresara ao faro, o condutor volve estar ao volante do
coche que se afasta de alí. O coche é un todoterreo de cor clara. Un Land
Rover dun modelo antigo coa antena crebada e a pintura levantada na parte
traseira.
Case ao mesmo tempo que Caldas remataba o seu relato, comezou a
soar o teléfono que Valverde sostiña na man dereita.
—Non vai responder? —preguntou Leo Caldas cando considerou que o
timbre levaba soando demasiado tempo—. Ten que ser algún empregado da
súa adega. Supoño que será para avisalo de que varios compañeiros nosos
están na porta cunha orde de rexistro. Xa llo dixen: queremos comprobalo
todo.
Marcos Valverde mirou a pantalla do teléfono e o seu rostro exhibiu o
aceno de perplexidade de quen non está afeito a perder.

Caldas recostouse no banco e acendeu un novo cigarro.

—Cando se lle ocorreu simular o suicidio de Castelo? —preguntou logo
de botar unha bafarada de fume—. Foi na reunión de bodegueiros, cando
lles entregaron as bridas verdes?
Valverde non respondeu, pero o inspector continuou preguntando:
—Como descubriu que ese carpinteiro era o fillo de Rebeca Neira?
Silencio.
—Cantos carpinteiros ten en nómina? —interrogouno de novo, sabendo
que non habería resposta—. Non entendo como non me decatei de que
vostede non necesitaba recorrer a un reparador de barcos para arranxar a
porta da súa casa.
 Como o construtor non contestaba, seguiu a falar:
—A súa muller asustouse demasiado ao ver a porta escangallada. Debeu
afastala da casa con outro pretexto antes de levantar as madeiras e chamar
ao carpinteiro. Ten graza, non lle parece? Viñamos protexelo a vostede,
pero salvamos a ese raparigo de acabar como a súa nai.

Cando soou o seu teléfono, Leo Caldas descolgou.

—Témolo, inspector —anuncioulle o axente Ferro ao outro lado da liña
—. Tiña razón. Está o coche. É o mesmo da gravación. Fáltalle a chave de
tubo. E a que non sabe que atopamos na guanteira?
—A bolsa coas bridas verdes?
—Como pode sabelo?

Mentres Estévez poñía as esposas ao construtor, Caldas deu unha última

calada ao cigarro e apagouno baixo a sola do zapato.
—É necesario isto? —preguntou Valverde levantando as mans
esposadas.
—Desde logo —respondeu Leo Caldas.

Subían pola ladeira de céspede cando o inspector mirou en fite ao detido e

volveu falar en voz baixa.
—Por que o fixo? —preguntou.
Valverde negou, movendo a cabeza, e baixou os ollos ao chan.
—Por que tivo que matar a nai dese rapaz? —insistiu o inspector.
—O da súa nai foi un accidente —murmurou Valverde.
—E os demais? —quixo saber Caldas; preguntábase se era posible que
por encubrir unha morte accidental alguén puidese matar a sangue frío—.
Tamén foron accidentes?
—Non —dixo cun fío de voz—. O resto non. Xa llo dixen outras veces:
o medo é libre.
Ao pasar xunto á cristaleira viron as copas de viño na mesa, xunto á botella
de viño branco. A muller de Valverde saíulles ao encontro, e o seu sorriso
esvaeuse ao ver as esposas ao redor das mans do seu marido.
No equipo de música soaba a «Canción de Solveig».
Parecía unha canción galega.
 Rumor. 1. Noticia vaga que se difunde sen confirmar. 2.
Ruído confuso e apagado, particularmente de voces.

O mércores, pouco despois das oito da mañá, Rafael Estévez aparcou fronte
á rampla de pedra. As nasas de Xusto Castelo xa non estaban no espigón.
Saíron do coche, cruzaron a rúa e camiñaron ata a lonxa. Saudaron os
dous mariñeiros xubilados da porta e asomáronse ao interior. Hermida e a
súa muller estaban de costas, atentos aos prezos que recitaba o licitador. O
mariñeiro grandón do traxe laranxa estaba apoiado na parede do fondo.
Ergueu as cellas como saúdo cando descubriu os policías e dirixiuse á porta.
Levaba a bolsa de plástico na man.
Detívose cando o home das patillas grises interrompeu a poxa, e
agardou mentres o comprador apartaba dúas das bandexas ateigadas de
nécoras.
Cando o licitador sinalou as nécoras restantes e colleu folgos para
proseguir a poxa, Arias continuou o seu camiño.
—Tiña previsto achegarme eu á comisaría esta mañá.
—Así aforrámoslle a viaxe.
—Acompáñame? —preguntou o mariñeiro, movendo a bolsa de plástico
cargada de nécoras.
—Claro.
Desde a rampla, entre os carros e as chalupas dos pescadores, aínda
podían oír o rumor do canto do licitador.
—Veu á casa o mesmo sábado —dixo, anicado ao bordo da auga— e
contoume que levaba semanas sen durmir. Non eran só as pintadas no
barco, tamén atopaba notas dentro das nasas case que todos os días. O
Rubio sabía que aquilo só pararía cando dese un nome, e fora á oficina de
Valverde tratando de atopar unha solución.
—Contoullo el? Arias asentiu.
—Valverde ofreceulle diñeiro. Pero cando o Rubio lle explicou que non
quería máis que recuperar a tranquilidade, sacouno de enriba. Díxolle que
non podía malgastar o tempo dos negocios con el. Como o Rubio insistiu,
Valverde citouno aquel sábado pola noite na súa casa.
—Por que foi Castelo onda vostede?
—Non o sei —respondeu—. Para explicarme que estaba decidido a
falar, ou para desafogarse… Tiña medo. Medo a confesar e medo tamén a
quedar calado. Apenas nos tratamos desde o do Xurelo, mais o Rubio sabía
que eu o entendería. El axudárao a limpar a casa en Aguiño e a levar o
cadáver da muller ao barco, pero non era un asasino.
—Sempre soubo que non se suicidara, verdade?
—Sempre o sospeitei, si.
O mariñeiro esperou a que a bolsa de plástico estivese baleira para
poñerse de pé.
—Por que fuxiu? —preguntoulle Leo Caldas. Arias encolleu os
ombreiros.
—Co Rubio morto non me podería defender dunha acusación. Valverde
xa me ameazara con cargarme o desa muller se falaba. Eu bebía, tivera
algúns problemas…, quen me ía crer?
—Agora terá que declarar.
—Xa o sei.
Cando regresaron á lonxa, a poxa rematara. Arias dirixiuse á oficina
acristalada para recoller as súas facturas antes de que marchase o licitador.
—Sabe cando será o xuízo? —preguntou ao saír outra vez á rúa.
—Iso xa non é cousa nosa —contestou Caldas—. Supoño que recibirá
unha citación.
Arias torceu a boca.
—Non pensaba quedar aquí?
—Polo de agora si —dixo o mariñeiro—. Logo xa veremos.
Caldas e Estévez camiñaron ata a punta do espigón. Aínda non había canas
de pescar. Caldas acendeu un cigarro, apoiouse no muro branco e mirou o
mar que sepultara a Rebeca Neira. Lembrou o neno de Capitáns intrépidos,
que na última escena se achegaba co seu pai a lanzar flores á auga, á tumba
de Manuel o Portugués. Imaxinou a Diego Neira nalgún peirao e chascou a
lingua ao velo só.
Regresaron cara ao coche e, ao pasar fronte ao club náutico, asomáronse
sobre a reixa. A porta corredía do almacén estaba pechada. Diego Neira non
desexaba ser alimento para os rumores e decidira abandonar a vila.
—Veu á casa recoller o gato e despedirse —dixo unha voz detrás dos
policías—. É unha mágoa que marchase. Era un artista.
—Si —dixo Leo Caldas, e sorriu ao atopar o pelo branco de Manuel
Trabazo—. Vas pescar tan cedo?
—É que máis tarde seica vai chover —respondeu o médico.
—Si —corroborou Caldas logo de botar unha ollada ao ceo—, é
posible.
Rafael Estévez tamén levantou a vista. Non viu máis ca algunhas nubes
altas e gaivotas voando baixo o ceo azul.
—Como poden saber que vén a choiva? —preguntou.
Trabazo mirouno de esguello.
—Vostede non é de aquí, verdade?
—Non. Son aragonés. De Zaragoza.
 Liberar. 1. Poñer en liberdade. 2. Eximir a alguén dunha
obriga. 3. Librar dalgún mal.

O venres despois de xantar, o seu pai recolleuno fronte á comisaría.

—Como vai o tío? —preguntou Caldas ao entrar no coche.
—Moito mellor. Xa o verás. Liberouse da máscara. Só ten unha cánula
nasal, así que pode falar e comer sen facer aquel ruído horrible.
—É unha boa noticia.
—Polo de agora vai aguantando.
—Cando vai marchar para a súa casa? —preguntou o inspector,
baixando uns dedos o cristal.
—Se non quere, non ten que facelo.

Chegaron á adega e aparcaron xunto á camelia. Cando o pai abriu a porta do

coche, o can castaño, que se achegara ás carreiras, comezou a dar saltos ao
seu arredor, lambéndoo, emitindo xemidos e movendo o rabo coma un
látego fóra de control.
—Pero cando marchaches da casa? —preguntou Leo Caldas.
—Esta mañá —respondeu o pai, tratando de desfacerse do agarimo do
animal.
—Pois vaia recibimento —murmurou o inspector—. El sabe que non é
teu?
—Como carallo queres que saiba o que pensa un can?
—Eu creo que non o sabe —sorriu Caldas, e dirixiuse ao miradoiro.
Apoiouse na varanda de pedra e contemplou as videiras esfolladas, cada
unha amarrada á un poste coma un exército en formación. O día era frío,
pero tan transparente que se podían contar as árbores no monte, na outra
banda do río. Cheiraba aos días da súa nenez.
O pai situouse ao seu lado.
—Está bonita a viña, verdade? —preguntou mentres palmeaba o lombo
marrón do can para animalo a deixar de fretarse contra as súas pernas.
—Está, si.
—Coñeces a plantación nova, a que está por riba dorío?
—Non —mentiu unha vez máis.
—Pois imos saudar o teu tío e baixamos vela. Vaiche gustar.

Chegando á casa o pai díxolle:

—Por certo, onte falamos con Alba.
—Chamouvos ela?
O pai asentiu.
—Para preguntar por Alberte.
—Ah.
—Ti aínda non a chamaches, verdade?
—Non, aínda non.
—E non terías que facelo?