Cep Klavuzu

yasayan bir dnya iin

YENi klim Anlamas
klim ve
ekonomik kriz...
Bu nesil, gezegenimizi yava yava ldren kirliliin
yaylmasn durdurmak zorunda olan nesildir.
Gezegenin snma srecini geriye evirmek, kendimize,
ocuklarmza ve bizler gtkten ok sonra
gezegeni miras alacak herkese kar yerine getirmemiz gereken
bir sorumluluktur.
Barack Obama, Strasbourg, Nisan 2009
2009 yl ekonomik kriz yl olarak
hatrlanacak, yle deil mi?
Umarz yle olmaz.
2009 yl, dnyann iklim deiikliine zm bulduu,
gidiata dur demek iin gereken
politik iradeyi ortaya koyduu ve gerekli
umut ve frsat rettii yl olarak hatrlanmal.
nk krizden frsat doar.
kiz tehditler olan finansal kriz ve iklim krizinden de, kresel ekonomiyi
kresel ekoloji ile ayn raya oturtma;
dnya ekonomisinin gelecekteki kalknma izgisini
dnyann BTN yurttalar iin
srdrlebilir bir temele yerletirme frsat douyor.
TE 2009 ylnn zorluklar ve barndrd
frsat budur.
1
2
Finansal kriz, finansal olanaklarmz aan biimde
yaamamzn sonucudur. klim krizi de, gezegenimizin
olanaklarn aan biimde yaamamzn bir sonucudur.
Yvo de Boer,
Birlemi Milletler klim Szlemesi dari Sekreteri
Finansal kriz ile iklim krizinin ortak bir nedeni var: Olanaklarmz aan yaam
biimimiz. Dnya dev bir finansal bor yknn altna girerken, ayn zamanda dev bir
ekolojik bor yknn altna da girdi. kisi de srdrlebilir deil. Liderlerimiz,
srdrlebilirliin nndeki en byk engel olan iklim deiiklii sorununu
zmedikleri srece kapitalizmi eski haline getiremezler.
Dnya ekonomisinde kullanlan muhasebe yntemleri nedeniyle, finans ve iklim
arasndaki iliki her zaman net bir ekilde ortaya konamyor. En nemli sermayemiz
olan doa, ne irketlerin bilanolarnda ne de ulusal ekonomik verilerde yer
alyor. Bu nedenle doann ypranma pay fark edilmiyor. Yarn yokmuasna doal
sermayemizi harcamamzn hesab kimseden sorulmuyor.
Finansal sistem ktnde, baz lkeler para basarak bu durumun stesinden
geldiler. Ancak gezegenimizin yaam destek sistemleri ktnde byle bir
zm yolu sz konusu olamaz. Baka bir gezegen yaratmamz
MMKN DEL!
Atmosferi iklim deiikliine yol aan gazlarla doldurarak gezegenin temel yaam
destek sisteminin altn oyuyoruz. Dnya Bankas eski ba ekonomisti Lord Sternin iklim
deiikliinin ekonomisi konusundaki 2006 tarihli etkileyici raporunda dedii gibi, sera
gaz emisyonlarnn maliyetini hesaplamay baaramamamz dnyann
imdiye kadar grd en byk piyasa baarszldr.
Bu baarszl ortadan kaldrmak ok aba harcamamz gerektiriyor. Ekonomik
sistemimiz medeniyetimiz - ancak atmosfer, okyanuslar, ormanlar ve toprak gibi temel
kaynaklarmzn ve iklim sistemi, karbon ve hidrolojik dngler gibi temel srelerin
srmesiyle var olabilir. Ekonomi ve ekolojiyi birbirine dman hale getirmek ikisinin
de kyametini hazrlamak demektir. Bunlar birbiriyle bartrmak ise daha zengin,
daha srdrlebilir, daha krl ve daha adil bir dnyann kapsn
amaktr.
Ancak, politikaclar, son aylarda finansal krizin zm iin trilyonlarca dolar
harcamalarna ramen, iklim sisteminin kmesi gibi daha ciddi bir krize henz el
atm deiller. Bu hatay dzeltme frsat Aralk aynda Kopenhagda ortaya kacak:
Tm dnya liderleri toplanarak, ekolojik krizi yaratan sera gazlarnn kontrol iin kurallar
oluturacak ve iklim deiikliinin kanlmaz etkileriyle baa kma konusunda
karar verecekler.
Birlemi Milletler Kopenhag klim Konferansnda bu hata
dzeltilmedii takdirde 2009 yl dnyann grd en byk
siyasal baarszlklardan birinin yaand yl
olarak anlacaktr.
3
Kriz
ve
frsat
Bu yl iklim mzakerecilerinin stlendii grevi ve
konunun aciliyetini hi kimse kmsememelidir.
klim deiiklii halihazrda iddetli kuraklk, sel basknlar
ve kasrgalara yol ayor ve stma, humma gibi hastalklarn
yaylmasna neden oluyor. Byk Mercan Resifi, Amazon
yamur ormanlar ve Kuzey Kutbu gibi kritik nemdeki
ekosistemlere zarar veriyor. Bilim insanlar kresel snma
olmasayd, Avrupada 2003te 30.000 kiinin lmne neden
olan scak hava dalgasnn olumayabileceini ifade ediyor.
Deniz seviyesinin ykselmesiyle birlikte Dnya, kimi ada
lkelerinin toptan yokoluunu izlemeye balayacak.
Halihazrda gda gvenlii olmayan bir milyar kiiye ek olarak,
gelimekte olan lkelerdeki ok daha fazla insan lleme, Asya
muson yamurlar sisteminin deimesi ya da Himalayalardaki
gibi eriyen da buzullar nedeniyle tatl su miktarnn azalmas
sonucu gda gvenliini kaybedecektir. BMnin yetkili bilimsel
iklim kuruluu Hkmetleraras klim Deiiklii
Paneli (IPCC Intergovernmental Panel on Climate
Change), kontrol altna alnmayan iklim deiikliinin kresel
gda retimini 2100 yl itibariyle %40 azaltacan
ngryor.
Daha da kts gezegenimiz, bir kez tesine geildiinde
nasl geri dndreceimizi bilmediimiz, tm ekosistemleri yeni
bir konuma itecek devrilme noktalarna yaklam
olabilir. Bu devrilme noktalar, kresel iklimi yeni ve daha krlgan
bir konuma frlatacak, Grnland ve Antartikadaki kutup buzul
tabakalarnn dengesini bozarak birka metrelik deniz seviyesi
artna neden olacaktr. Daha scak bir iklim, kutuplardaki
donmu toprak tabakasnn (permafrost) milyarlarca ton
metan gaz salmasna, daha fazla kuraklk, bcek tahribat ve
yangna maruz kalan ormanlarn da daha fazla karbondioksit
brakmasna neden olacak; bu gazlar da gezegeni daha
da stacaktr. Bu srecin sonunda okyanus dng
sistemi de devreden kabilir.
4
nsanlarn, kltrlerin ve ekosistemlerin
yaama hakk var. Bu yzden
TM DNYA HAREKETE GEMEK ZORUNDA.
Bilim insanlar, bu felaketlerin nlenebilmesi iin kresel snmay 2Cnin
olduka altnda tutmamz gerektiini belirtiyor. Bunun iin iklim deiikliine
neden olan sera gaz emisyonlarn, 2050 yl itibariyle 1990daki seviyenin en az
%80i kadar azaltmamz gerekiyor.
Bu sre, bugn tasarlanan ve ina edilen enerji
santrallerinin mrne aa yukar ETTR.
Ne yazk ki, tm lkeler yeni termik santraller kuruyor. Ancak bir yanda in,
Hindistan ve dier gelimekte olan lkelerle dier yanda zengin lkeler arasnda
temel bir fark var: lk grupta kii bana den sera gaz emisyonu ve genel refah hl
ok daha dkken, zengin lkeler onlarca yldr atmosferi kirletiyor. Gerek
sorun ABD ve Almanya gibi baka birok seenei olduu halde kmre dayal
projelerde srar eden zengin lkelerle ilgilidir.
DK KARBON EKONOMSNE GE
zorunludur, GECKME KABUL EDLEMEZ .
5
yi haber...
BUNU YAPMAMIZ
MMKN
Dnya ekonomisini baltalamayacak dk karbon
teknolojisine sahibiz. Yeil enerji teknolojileri sadece
iklimi dengelemekte anahtar rol oynamakla kalmayacak,
azalan doal kaynaklar daha verimli ve gerek anlamda
srdrlebilir ekilde kullanarak gelecekte de ok nemli
bir rol oynayacaktr.
Dnya ekonomik sistemini kreselletirdik.
Artk, gezegenin yaam destek sistemini korumak amacyla evre
ynetimini kreselletirmeliyiz.
klimi onarmak srdrlebilir gelecein anahtardr.
KAYBEDECEK
Z AMAN YOK.
niversiteler, aratrma kurulular ve
WWF gibi STKlar tarafndan yrtlen almalar, yeni endstrileri
kurma ansn karmamak iin
HEMEN ie balamamz gerektiini gstermektedir.


Yeil bir dnya, uzak bir gelecee dair
NRVANA DELDR. MD VE BURADA
BALAMALIDIR.
6
WWFye gre Kopenhag srecinde zerinde mutabakata varlmas
gereken alt kresel hedef bulunuyor:
Gelimi lkeler, sera gaz emisyonlarn 2020 ylna kadar 1990 yl
seviyesinin %40 altna indirmeyi taahht eden gl ve balayc emisyon
azaltm hedefleri belirlemelidir. Bu azaltmn byk blm lke ierisinde
gerekletirilmelidir.
Gelimekte olan lkelere, dk karbon ekonomileri oluturmalarn desteklemek
zere finansal kaynaklar salanmal, teknoloji transferinin salanmas iin
uluslararas ibirlii glendirilmelidir.
Gelimekte olan lkeler, gelimi lkelerden alacaklar, ihtiyalarna gre belirlenen
destek ile birlikte sera gaz emisyonlarn 2020 yl itibariyle, halihazrdaki
tahminlerine gre emisyonlarn ulaaca seviyenin %30 altna indirmeyi
taahht etmelidir.
Gelimekte olan lkelerin taahhtleri arasnda, ormanszlatrmann
durdurulmas ve buna bal emisyonlarn azaltm yer almaldr.
Zengin lkeler; iklim deiikliinden en fazla etkilenen lkelerin, toplumlarn ve
ekosistemlerin iyiletirilmesine destek olmal, uyum almalarna finansman
salamaldr.
Tm lkeler 2050 yl itibariyle kresel sera gaz emisyonlarnn, 1990 seviyesinin
en azndan %80 altnda olmas gerektii konusunda anlamaldr.

Bu hedefler zerinde anlamaya varlrsa, gelecek on yl ierisinde kresel emisyon en
yksek dzeye kacak, sonrasnda ise emisyonlar hzla decek, bir
baka deyile tehlikeli iklim deiiklii nlenecektir.
Bazlar bu grevi pahal olarak niteleyebilir. Akas bu grev nemli miktarda
sera gaz emisyonu indirimi iin sz verilmesi ve zengin lkelerden gelimekte olan
lkelere byk miktarda para ve teknoloji ak iermesi sebebiyle uluslar
arasnda gven gerektirecektir.
Bu grev kirleten der prensibini, gelimi
lkelerin yksek emisyonlarn ve zengin lkelerin
gelimekte olan lkelere yardm etme kapasitesini
temel alacaktr. Kuzey ve Gney arasndaki bu
ykmllk paylam herkes iin yararldr.
Bilimin aklk kazanmasndan itibaren, konunun
srncemede brakld 20 yldan sonra
Kopenhag, siyasi iradenin olumas
yolunda SON FIRSATTIR.
ANCAK BU OLMAZSA OLMAZDIR.
7
Z AMAN Z ELGES:
Dnya ikliminin kritik yllar
1865: John Tyndall atmosferik zarfta bulunan su buhar ve CO
2
gibi
gazlarn sy tuttuu varsaymn ortaya att.
1896: Svante Arrhenius fosil yaktlarn yanmas sonucu atmosferde CO
2
miktarnn
artmasnn kresel snmaya yol aacan; atmosferdeki CO
2
miktarnn iki
katna kmasnn ortalama kresel scakl 5C artracan ngrd. 1903
Nobel dll Arrheniusun ngrleri yarm asrdan uzun sre dikkate alnmad.
1958: lk dzenli gzlemler, atmosferdeki CO
2
dzeyinin hzla arttn
ortaya koydu.
1970ler: Atmosferde kresel snma diye adlandrlan dnemin balamas.
1988: BM, iklim deiikliini aratrmak zere Hkmetleraras klim
Deiiklii Panelini (IPCC) kurdu.
1990: IPCCnin Birinci Deerlendirme Raporu basld. Daha sonra bu yl,
gelecekteki emisyon azaltm hedefleri iin baz yl olarak belirlendi.
0
100
200
300
400
500
1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000
Atmosferdek| karbond|oks|t youn|uk|ar, 1000-2005
M
|
|
y
o
n

p
a
r

a
c

k

(
p
p
m
j
Kaynak: CDIAC/Worldwatch
8
1992: Dnya Zirvesi Rio de Janeiroda topland. Hkmetler, kendilerini
tehlikeli iklim deiikliini nleme taahht altna sokan
BM klim Deiiklii ereve Szlemesi
(UNFCCC) zerinde mutabakata vardlar.
1995: zellikle OPEC lkeleriyle hararetli bir tartmadan sonra, IPCC kinci
Deerlendirme Raporu, insan kaynakl sera gazlar ile iklim deiiklii arasnda
gl bir balant kurarak eldeki verilerin ortaya koyduu zere... kresel snmaya
insanolu neden olmaktadr ifadesini kulland.
1997: UNFCC ats altnda yer alan Kyoto Protokol iin mutabakata varld. Protokol,
sanayilemi lkelerin 2008-2012 dnemine ynelik ilk emisyon azaltm
hedeflerini kapsamaktadr.
1998: Son bin yln en scak yzylnn, en scak on ylnn, en scak yl yaand.
2001: Dnya lkeleri Marakete Kyoto Protokolnn metodolojisi ve dier detaylar
zerinde anlamaya vard. ABD ve Avustralya protokol onaylamay reddetti.
2003: Avrupada 30.000den fazla kiinin lmne neden olan scak hava dalgas
yaand. Bilim insanlar daha sonra bu olayn kesin ekilde insan kaynakl kresel iklim
deiikliine balanabilecek ilk beklenmedik hava olay olduunu belirlediler. Bilim
insanlar 1970lerdekinin iki kat byklndeki alann, yani dnyann te birinin
kuraklktan etkilendiini bildirdiler.
2005: Kuraklk, Amazon yamur ormann geici olarak karbon yutandan karbon
kaynana dntrd.
2007: Kuzey Kutbunda yazn meydana gelen byk buzul erimesi, buzsuz bir Kuzey
Kutbu mu olacak korkusunu yaatt. IPCC Drdnc Deerlendirme Raporu daha
hzl ve geri dn olmayan bir iklim deiikliine kar uyarda
bulundu. Bali klim Konferansnda Kyoto Protokoln izleyecek sre iin bir zaman
izelgesi karld.

2008: Polonyadaki Poznan klim Konferansnda, ABDdeki Obama ynetiminin
srece verecei destei aklamasnn beklenmesi nedeniyle yava bir ilerleme
saland.
2009: Aralk aynda tamamlanmas beklenen Kopenhag Protokol ile ilgili
mzakereler sebebiyle iklim iin en nemli yl.

9
Kopenhagn yzleri
Finansal kriz, finansal olanaklarmz aan biimde
yaamamzn sonucudur. klim krizi de, gezegenimizin
olanaklarn aan biimde yaamamzn sonucudur.
Yvo de Boer, mizah anlay, grevine adanml ve
diplomatik yetenekleri ile tannan, BMnin
nde gelen iklim yetkilisi.
Gelimekte olan lkelerdeki birok
ortamzla birlikte, Gney Afrika olarak,
iklim deiikliiyle mcadele konusunda daha fazlasn
yapmaya kararlyz. Gelecee ynelik ortak sorumluluumuz
iin zerimize deni stlenmeye hazrz. Marthinus
Van Schalkwyk, evre ve Turizm Bakan, Gney
Afrika Cumhuriyeti, Cape Town, 2008.
Bilimsel bulgulara, konunun aciliyetine ve sorunun
byklne dair hibir phe tamyoruz. Mevcut
durumda karlatmz gerekler dahi en kt
senaryolarn tesine geiyor. Hibir ey yapmamann
veya eksik yapmann maliyeti kabul edilemez. ABDnin
iklim deiiklii elisi Todd Stern, iklim
konusunda Bush dneminin inatlnn sona erdiini
aklarken, Bonn, Nisan 2009.
in, henz toplam emisyonlarn azaltma
dzeyine gelmi deil ancak karbon younluunu azaltmak
mmkn. in iklim mzakerecisi Su Wei, ABDnin
iklim konusunda sunduu nerilerin ardndan in kendisini
yeniden konumlandrrken, Nisan 2009.
Finansal kriz, kresel bir aciliyet
duygusunun ei grlmemi
bir siyasi irade ve ibirlii oluturabileceini bize
gsterdi. klim krizi de benzer byklkte bir kresel
taahhd gerektiriyor. Tarih, bizi ortak baarlarmzla
snayacaktr. Connie Hedegaard, Kopenhag
grmelerine bakanlk yapacak olan Danimarka
klim ve Enerji Bakan.
1 0
Ksaca bilimsel veriler...
CO
2
gibi sera gazlarnn, dnya yzeyinden uzaya yaylan snn tutulmasna yol
aarak havay sttn biliyoruz. Bilim insanlar bunu yz yldr biliyor. Atmosferdeki
CO
2
miktarnn iki katna kmas halinde scaklklarn 2 ila 6C artacana ilikin ilk
hesaplamalar bir asr nce sveli kimyac Svante Arrhenius tarafndan yaplmt.
Gnmz iklim modelleri de byk lde ayn grte.
Geen yzyl boyunca, zellikle 1970ten itibaren, dnyann ortalama 0,74C
sndn biliyoruz.
Isnmann nemli bir blm insanlar tarafndan retilen CO2 nedeniyle
olumaktadr. Gnmzde, atmosferdeki CO
2
younluu 200 yl ncekinin yaklak
yzde 40 zerindedir ve 2000 ylndan beri, atmosfere salnan miktar ylda yzde
2den fazla artyor. Bu art esas olarak, ormanszlamadan ve insanlarn fosil yakt
kullanmndan kaynaklanr. Bu CO
2
in gezegenimizde snmaya yol amamas yz yllk
fizik bilgimize ters derdi.
Ayrca, gezegende gzlemlenen snmann baka bir aklamas yoktur. Gne
dnglerinin on yllar boyunca kresel scaklk artna etkisi ortalama yzde 10dan
az olmu; dier yandan atmosferdeki CO
2
ve dier sera gazlar dzeylerinde en byk
artlarn yaand ve en fazla kresel snmann grld 1970 ylndan beri volkanik
pskrmelerin ve dier bilinen doal etkenlerin kresel iklim zerindeki etkileri, snma
deil souma eklinde meydana gelmitir.
Fos|| yakt|ardan kaynak|anan karbon em|syon|arnn gem|P
(Top|amn yzdes|j
0
5
10
15
20
25
30
A
B
D
A
v
r
u
p
a
E
s
k
i

S
S
C
B

i
n
,

H
i
n
d
i
s
t
a
n

v
e

K
a
l
k

n
a
n

A
s
y
a
O
r
t
a

D
o

u
J
a
p
o
n
y
a
O
r
t
a

v
e

G

n
e
y

A
m
e
r
i
k
a
A
f
r
i
k
a
K
a
n
a
d
a
A
v
u
s
t
r
a
l
y
a
Kaynak: CDIAC
1 1
Tan
IPCC, 20 yldan beri iklim deiiklii bilimi zerine dzenli raporlar hazrlyor.
Yaynlanan son raporlar, iklim deiikliini tartmasz biimde ifade ediyor
ve acil olarak harekete gemediimiz takdirde durumun geri dndrlemez
ekilde ktleeceini ortaya koyuyor.
Doa, okyanuslar ve ormanlar araclyla havaya saldmz CO
2
in yaklak yarsn
emmekte, kalan yars ise asrlarca atmosferde kalmaktadr. Ancak, doal ekosistemler
tarafndan emilen karbon miktar dzenli bir ekilde azalmaktadr. Bu nedenle,
emisyonlar belli bir dzeyde sabit tutmak yeterli deildir. Atmosfere saldmz
her bir ton CO
2
durumu daha da ktletirmektedir. Scaklk artnn az olmas iin CO
2

emisyonlarn hzla azaltmamz gerekmektedir.
YAPMAZSAK NE OLUR?
Hibir tedbir alnmamas, doa, insanlar ve i dnyas iin olduka kt
sonular douracaktr. Kresel scaklklar bu yzyln sonuna doru en
azndan 2 ila 4,5C artacaktr. Isnmadan en fazla karasal alanlar, zellikle ktalarn i
kesimleri ve kutup blgeleri etkilenecektir.
Isnma sonucunda atmosferde bulunacak daha fazla s enerjisi ve daha fazla su
buhar nedeniyle ar iklim ve hava olaylar meydana gelecektir. Frtnalarn ve hatta
kasrgalarn iddeti ve skl artacaktr. Genel olarak nemli alanlar daha nemli, kurak
alanlar ise daha kurak olacaktr. Zaten ok grlen kuraklklar, daha uzun sreli ve daha
iddetli hale gelecek, daha fazla alan -Trkiyeyi de iine alan Akdeniz Havzas, Orta
Dou, Orta Asya ve Gney Afrika gibi- etkisi altna alacaktr.
Buzullarn ve karalardaki buz tabakalarnn erimesi sonucunda deniz
seviyeleri ykselecektir. IPCCnin Drdnc Deerlendirme Raporunun ardndan
yaplan deerlendirmelere gre 2100 yl itibariyle deniz seviyesinin 1 metreden fazla
ykselmesi bekleniyor. Byle bir art, Asyada byk blm in, Banglade ve
Vietnamda olmak zere en az 100 milyon, Avrupada 14 milyon, Afrika ve Gney
Amerikada ise 8er milyon kiinin yerlerinden olmalar anlamna geliyor. Ayrca, deniz
seviyesindeki ykseli 2100 ylnda sonlanmayacak, artmaya devam edecektir.
Tm bunlar sadece bir balang olabilir...
klim sistemimizde, ne yazk ki ok yaklatmz devrilme
noktalar bulunuyor. Bu noktalara gelindiinde sistemin
dinamikleri harekete geecek ve bizi kontrolmz dnda
kalan ok byk deiikliklere tayacaktr.
James Hansen, NASA, Haziran 2008
1 2
OLASI devrilme noktalar:
Grnland ve/veya Bat Antartika karasal buz tabakalarnn
paralanmas. Bu buz tabakalar 3 kilometre kalnlndadr ve her biri 2 milyon
kilometrekareden fazla alan kaplamaktadr. Bu tabakalarn herhangi birinin erimesi
deniz seviyesinde 6 metre ya da daha fazla art anlamna gelmektedir. Baz iklim
modellerine gre 1,7Clk bir snma, Grnland buz tabakasnda durdurulamaz bir
paralanma balatabilir.
Amazon yamur ormannn scaklk, kuraklk ve yangnlar nedeniyle
kurumas. Bu durum CO
2
emisyonuna yol aarak gezegenin snmasna, bu da dier
orman sistemlerinin dengesinin bozulmasyla daha da fazla snmaya neden olacaktr.
Bu ayn zamanda, gezegenin en nemli karbon yutan ve benzersiz biyolojik
eitlilii kaybetmemiz anlamna gelecektir.
Kalc don (permafrost) blgelerinde hapsedilmi olan milyarlarca ton
metan gaznn serbest kalmas. Metan, sera gazlarndan biridir ve kresel
snmay artrr. Aratrmaclar metan gaznn serbest kalnn gemite ani kresel
snma dnemlerini tetiklediini ne srmektedir.
Okyanus dng sisteminin bozulmas ile birlikte Avrupann geni lde
soumas ve Asya muson yamurlarnn dinmesi: Musonlarn dzenli olmas,
dnyann en kalabalk ktas Asyada su temini ve gda retimi iin kritik nemdedir.
KULAA BLM KURGU GB M GELYOR? Gemite iklimdeki
deiimlerin genellikle ani olduu bilinmektedir. rnein, 10.000 yl nceki son buzul
dneminin sonundaki snmann byk blm birka onyl ierisinde meydana gelmitir.
Kontrol d deiimin mevcut riskleri henz bilim insanlarnca tam olarak rakamlara
dklmemi olsa da bu riskler gerektir. Gncel bir aratrma, okyanus dngsnn
bu yzylda bozulma olasln te bir olarak vermektedir. Her ekilde belirsizlik, huzur
deil endie kayna olmaktadr. Bu da iklim mzakerecilerinin en gncel bilimsel
gelimelerden haberdar olmasn salamak iin bilimsel deerlendirmelerin ska
yaplmasnn gereini ortaya koymaktadr.
Kutupalt
ormanlarnn
kurumas
Kalc don
ve tundrann
yok olmas
Kutupalt
ormanlarnn
kurumas
Hindistan
muson yamurlarnda
kaotik istikrarszlk
Bat Afrika
muson yamurlarnda
kayma
Amazon
yamur
ormanlarnn
kurumas
ENSO / El Nio
scaklk dalgalanmalarnn
byklnde veya
sklnda deiim
Grnland'daki buzul
tabakasnn erimesi
Artktik Denizi'ndeki buzullarda azalma
Atlantik'te
derin su
oluumu
Antartika dip su
oluumunda deiimler
Bat Antartika
buzul tabakasnda istikrarszlk
Daha yksek nfus younluu
Ozon
Tabakas'nda
iklim deiiklii
kaynakl
delik
K
a
y
n
a
k
:

L
e
n
t
o
n
/
U
l
u
s
a
l

B
i
l
i
m
l
e
r

A
k
a
d
e
m
i
s
i
1 3
KARBON BTES
Isnmay nin altnda tutmak
Belirsizliklere ramen, tehlikeli ve geriye dndrlemez iklim deiikliini
nlemek iin kresel snmann sanayi devrimi ncesi deerlere gre
2Cnin olduka altnda tutulmas gerektii konusunda fikir birlii
bulunmaktadr. 2Clik art kk bir oran gibi grlebilir ancak bu artn gereklemesi
geriye hibir zaman olmad kadar scak bir dnya brakacaktr.
Konuya baka bir adan yaklarsak, Avrupa ve Kuzey Amerikann byk bir
blmnn kaln bir buz tabakasyla kapl olduu ve deniz seviyesinin onlarca metre
aada olduu son buzul andan bizi ayran ey yalnzca 6Cdir.
Scaklklar sabitlemek iin insan kaynakl CO
2
nin ve dier sera gazlarnn
atmosferdeki younluunu sabitlememiz gerekir. Kolaylk yaratmak amacyla,
bilim insanlar tm bu gazlar CO
2
edeeri olarak bilinen tek bir istatistik altnda
toplamaktadr. Mevcut durumda CO2 younluu milyonda 386 partikl (ppm)
deerindedir. Dier sera gazlaryla birlikte bu 462 ppm CO
2
edeerine eit olup,
art srmektedir.
Uzun vadede iklim dengesini salamak ve scaklk artn sanayi devrimi ncesindeki
ortalamann 2C altna indirmek, atmosferdeki CO
2
edeeri younluunu 400 ppme
drmeyi ve sanayi devrimi ncesi deerlere dnmeyi gerektirir.

PEK, BU MMKN M?
1 4
EVET,
mmkn!
UZUN VADEDE, okyanuslar ve ormanlar atmosfere saldmz CO
2
in daha fazlasn
emecektir. Sera gaz emisyonuyla scaklklarn artmas arasnda belirli bir zaman
fark bulunmaktadr. imdilik, duman kaynakl kirleticiler ile dier sera gaz olmayan
emisyonlarn oluturduu ince bir tabakann
gnein younluunu azaltmasyla kresel
snmadan belli bir oranda korunuyoruz. Bu
yzden, harekete gemek iin birka on
yllk sremiz bulunuyor. 2000 ile
2050 yllar arasnda atmosfere yalnzca
1.000 milyar ila 1.400 milyar ton CO
2

edeeri daha brakmamz mmkn.
Bu miktar; fosil yakt kullanm,
ormanszlama ve deien arazi kullanm
nedeniyle oluan mevcut emisyon
dzeyinde devam edersek, yaklak 20 yllk
emisyona karlk gelmektedir. stelik bu
karbon btesinin te birinden fazlas 2000 yl ile gnmz arasndaki
dnemde salnm durumdadr. Sera gaz emisyonunu azaltmaya ek olarak
atmosferdeki CO
2
in geri toplanmas konusunu da ciddi ekilde ele almak zorundayz.
Bu yalnzca byk lekli aalandrmay deil, ayn zamanda fosil yaktlarn yerini
alacak srdrlebilir biyoenerjinin kullanmn, karbon tutma ve depolama teknolojilerinin
ve atmosferdeki sera gaz younluunu azaltacak teknolojilerin gelitirilmesini gerekli
klmaktadr. IPCCnin de belirttii gibi dk karbona giden yol dnyann yzyln
ortalarna doru karbon yuta haline gelmesiyle mmkndr. Artk sadece
emisyonlar azaltmak yeterli deildir daha da ileriye gitmeye hazr olunmaldr.

Kyya ok yakn seyrediyoruz.
Hata paymz ok az.
1 5
DOANIN YUTAKLARI
VE KAYNAKLARI
nsan faaliyetleri sonucu ortaya kan CO
2
emisyonunun
yaklak yars, gezegen yzeyinin iki byk doal karbon
deposu olan ormanlar ve okyanuslar tarafndan
hzla emilir. Bu bir anstr. Doann bu bedelsiz hizmeti
olmasayd dnya ok daha scak bir yer olurdu. Dolaysyla,
karbon yutaklarnn korunmas, kresel iklim deiikliinin
hzn azaltmak asndan yaamsal neme sahiptir.
Ancak, bu doal depolar korumakta baarsz kalyoruz.
Bunun yerine, bu alanlar yok ediyoruz. Ormanlar
yok etmemiz sonucu tutulan karbonun atmosfere salnmas,
bylece karbon yuta olan bu alanlarn karbon kaynana
dnmesine neden oluyor. Gnmzde ormanszlama,
kresel sera gaz emisyonunun yaklak bete birini oluturur.
Hayatta kalan ormanlar atmosferdeki CO
2
i toplamaya
devam ederken, ormanszlama orman alanlarn byk
yutaklardan byk CO
2
kaynaklarna dntrmektedir. te bu
nedenle ormanszlamay DURDURMAK, iklimi korumak
asndan son derece nemlidir.
Bir dier byk bir tehlike ise, ormanszlamay durdursak bile ormanlarn, kresel
snmaya yenik dmesi tuttuklar karbonu atmosfere brakmas ve kresel snmay
hzlandrmasdr. 2005 ylnda yaanan kuraklk srasnda birok aa birer karbon kaynana
dnmtr. Ayn yl, Amazon yamur ormanlar atmosfere Avrupa ve Japonyann
yllk toplam CO
2
emisyonuna edeer olan 5 milyar ton CO2 salmtr.
Benzer ekilde, okyanuslar da sndka CO
2
yutma yeteneini kaybedebilmektedir.
nceleri gezegenin en byk doal karbon yutaklarndan biri olan Antartikadaki Gney
Buz Denizinin son 25 yldr daha az karbon tuttuu gzlenmitir. Nedeni tam olarak
bilinmemekle birlikte bu durum; sera gaz emisyonlarnn byk bir hzla artmas karsnda
okyanuslarn karbon tutma kapasitesinin snrlanmas, snan okyanus sularndan daha fazla
CO
2
in atmosfere salnmas ve sularn snmas nedeniyle atmosferdeki fazla CO
2
in nemli bir
ksmn yutan deniz yosunlarnn geliiminin engellenmesine balanmaktadr.

Scaklklar artmaya devam ederse turistlere gsterebileceimiz hibir
canl mercan kalmayacandan endie duyuyorum.
Carlton Young Junior, dal hocas ve tur operatr, Belize
1 6
ANLAMA
KYOTO PROTOKOL
iin kk bir rehber
Kyoto Protokol, ayn ismi tayan antik Japon kentinde 184 hkmet tarafndan Aralk
1997de kabul edildi. Protokol, 37 sanayilemi lkenin sera gaz emisyonlarn
2008 ile 2012 yllar arasnda 1990 seviyesinin ortalama yzde 5 altna
indirme ykmll getirerek 2005 ylnda yasal balayclk kazand.
Protokol, iklim deiikliiyle mcadele konusunda atlacak admlar iin temel bir ereve
oluturmas itibaryla sera gaz emisyonlarnn kontrol asndan tarihi bir ilk admd. Kyoto
Protokol ile birlikte sanayilemi lkelerin ou, sera gaz emisyonlarn snrlandrmak
iin gerekli kurumsal yaplar ve politikalar gelitirmiler, baz lkelerde ve blgelerde
ise sera gaz emisyonlar gerek anlamda dmeye balamtr. Ancak, protokoln kresel
boyuttaki sera gaz emisyonu art eilimi zerindeki etkisi snrldr. Bunun yan sra Kyoto
Protokolnn oluturduu mekanizmalardan bazlar sorgulanabilir niteliktedir.
lkeler, dier lkelerdeki emisyon azaltc projelere yatrm yapmak suretiyle sera gaz
emisyonu azaltm hedeflerine ksmen ulaabilmektedir. Bu esneklik mekanizmalarnn
en nemlisi; yatrmclarn gelimekte olan lkelerdeki emisyon-nleyici projelere yatrm
yaparak kendi lkelerindeki emisyonlar denkletirmelerine veya piyasadaki dier iklim
kirleticilerine karbon kredileri satmasna olanak tanyan Temiz Kalknma
Mekanizmasdr (CDM Clean Development Mechanism).
Bugn CDMye kaytl binden fazla proje bulunmakta olup, 4.000 kadar da srada
beklemektedir. Bu projeler zaman ierisinde Avustralya, Almanya ve ngilterenin mevcut
toplam emisyonlarndan daha byk miktarda emisyon azaltmn salayabilir.
Projeler, Hindistandaki rzgar trbinlerinden, Brezilyada arazi dnm yaplan alanlarda
metan gaz depolanmasna ve Orta Amerikadaki jeotermal tesislerine kadar pek ok alan
kapsamaktadr.
Ancak, birka lke (zellikle in, Hindistan, Brezilya ve Meksika) bu mekanizma
kapsamndaki projelerden en byk pay alrken, zellikle Afrikada yer alan, en
az gelimi lkelerin srecin dnda braklmas endie dourmaktadr. Dier yandan,
birok projenin olduka snrl sera gaz azaltm salanmas da kayg vericidir. CDMnin
kullanm alanlar ve ileyi biiminde reforma gidilmesi gerek anlamda emisyon azaltmnn
salanabilmesi iin gerekli grlmektedir.
Bunun yannda Kyoto Protokol kapsamnda, salnm azaltm taahhdnde
bulunan lkeler, Avrupa Birlii lkelerinin yapt gibi emisyon ykmllklerini kendi
aralarnda yeniden paylatrabilmekte ve ticaretini yapabilmektedir. Bu alm satmlar, sera
gaz azaltm projelerinin maliyetinin en az olduu yerlerde yaplmasn salayarak iklimin
korunmasn daha etkin maliyete getirmeyi amalamaktadr.
1 7
20 yldan beri kutup aylarnn Kanadann Hudson Krfezinde
bir araya gelilerinin fotorafn ekerim. Her geen yl k mevsimi
biraz daha ge geliyor. Avlanmak zere buzun zerine kamadan
geirdikleri her hafta, kutup aylarnn bedenlerinde daha az
ya olmas ve daha salksz olmalar anlamna geliyor. Giderek
daha kk ve daha hafif hale geliyorlar. Eer bu eilim srerse,
nmzdeki 20-30 yl ierisinde Hudson Krfezinin kutup aylar
maziye karacak.
Daniel J. Cox, yaban hayat fotorafs, Kanada
Kyoto Protokolnce, gelimekte
olan lkelerin kendi
ykmllkleri bulunmakta ancak
balayc emisyon azaltm
hedefleri bulunmamaktadr.
rnein, CDMde yer alarak
emisyon younluklarn azaltmak
zere fon alabilmektedirler.
Sanayilemi lkelerin,
gelimekte olanlara teknoloji
transferi ve finansal yardmlarla
destekleme ykmll vardr.
Emisyon azaltmna ek olarak,
iklim deiikliinden en ok
etkileneceklere yardmc olmak
zere son iklim mzakerelerinde
bir uyum fonu oluturulmutur. Bu fon, CDM projeleri zerinden alnan yzde 2
oranndaki vergiden olumaktadr. Ancak, henz bu mekanizma altnda fonlanan proje
bulunmamaktadr.
Protokoln ykmllklerini yerine getirmeyenlere kar dzenlenen cezalarn etkisi
ok azdr. Kanada, hedefi yzde 6lk bir azaltma olduu halde, 1990 dzeylerinin yzde
25inden daha fazla miktarda emisyon salmaktadr. ABD ise 2001 ylnda Protokolden
tamamen ekilmitir.
Kyoto Protokol mkemmel olmaktan ok uzaktr, ancak nemlidir. Emisyon azaltm
hedeflerinin 2012 yl itibaryla SONLANACAI da dikkate alndnda bir sonraki
admn, iklim deiikliinin bilimsel boyutunu dikkate alan, daha iddial ve
geni kapsaml bir sistemi hedeflemesi gerekmektedir.
1 8
EMSYONLARI
yzde 80 AZ ALTMAK
Kopenhag, Kyotodan daha iyisini
yapmaldr. Dnya artk daha scak, iklim
deiiklii daha hzl, sera gaz emisyonu
1990daki deerinden yzde 25 daha yksek
durumdadr. On yllk bilim ve iki yeni IPCC
raporu sayesinde artk harekete gemediimiz
durumda karlaacamz tehlikeleri daha
kesin ekilde biliyoruz.
lkelerin ou, kresel snmann 2Cnin
altnda tutulmas konusunda hemfikirdir. Ayrca,
en azndan teorik olarak, nmzdeki yllarda
sera gaz younluunu sabitlemek iin
bir emisyon rotas oluturulmas gerei zerinde
anlamaya varld. Artk geici anlamalara
yer yok: Kopenhag, iklim felaketini nlemek
iin yaplmas gerekenlerin titiz bir bilimsel
deerlendirmesini temel almaldr.
Kresel snmann 2Cnin altnda kalmas iin, 2000-2050 yllar arasnda
emisyonlarn yaklak 1.400 milyar ton CO
2
edeerinden fazla olmamas gerekiyor. Bu,
2050 yl itibariyle kresel sera gaz emisyonunun 1990 dzeyinin en az yzde 80 altna
indirilmesi anlamna geliyor. Bunun iin kresel sera gaz emisyonunun, 2015 yl itibariyle
en st seviyeye ulatktan sonra hzla DMEYE balamas gerekmektedir. Bu
gereklese bile, 2050 sonrasnda da atmosferdeki CO
2
younluunun kabul edilebilir
dzeylere inebilmesi iin emisyon azaltmna devam edilmesi gerekecektir. Bir baka
deyile, ormanlar koruyarak ve teknolojik aralardan yararlanarak atmosferdeki
CO
2
i tutmamz gerekecektir.

1 9
Biz bir adada yayoruz ve kasrgalar, frtnalar ve gelgitler ile sk
sk doann fkesine ahit oluyoruz. Deniz geri ekilirken evlerimizi,
arazimizi ve geim kaynaklarmz alp gtryor. Topramz tuzlu
ve rn ekimine elverisiz brakyor. Her ey hzla deiiyor. imdiden
iki evimi kaybetmi durumdaym ve ncsn de kaybetmekten
korkuyorum. Erken uyar olana olmad iin tamamen aresiz
durumdayz. E yalarmz toplayp daha emin yerlere gitme
olanamz dahi yok. Intaz Sah, Hindistan kylar
2050 yl iin belirlenecek hedefler, tm sanayilemi lkeleri ayn zamanda da
byk miktarda emisyon salan tm lkeleri kapsamaldr. Kresel emisyonunun yzde
80ini oluturan en yksek emisyona sahip lkeler en ksa srede srece dahil olmaldr.
Bu salandktan sonraki aamada ise tm dnyann yk paylamak iin deil de
gnll bir tercih olarak temiz enerji teknolojilerine geerek sfr karbon
geleceine doru admlar atmasn beklemeliyiz. 20. yzyln sanayilemi lkeleri
kmrn kirli havasndan kurtulma kararn nasl verdilerse karbon alkanlndan
kurtulmak iin de ayn kararll gsterecekler.
Sanayilemi lkelerin harekete gemesi, ABDnin yeniden kresel iklim erevesine
geri dnmesi ve Malezya, Kore Cumhuriyeti, Suudi Arabistan ve Singapur gibi yeni
sanayileen lkeler ile in, Brezilya, Endonezya, Hindistan, Gney Afrika ve Meksika gibi
hzla gelien ekonomilerin de srece dahil olmas gerekmektedir.

Peki kresel emisyonlarn nmzdeki
on yl ierisinde zirveye kp ardndan
hzla dmeye balamasn nasl
salayabiliriz?
20
SORUMLULUK almak...
Sanayilemi lkeler iin hedefler
IPCCnin bilimsel almalarn temel alan Bali klim Konferans (2007),
ara hedef olarak, sanayilemi lkelerin 2020 ylna kadar sera
gaz emisyonlarn 1990 dzeyinin yzde 25-40 drmeleri
gerektiini ifade etmitir. Kresel snmay snrlamak iin sanayilemi
lkelerden 2020 sonras dnemde daha da keskin azaltm hedefleri
beklenmektedir. 2009 yl itibariyle, lkelerin ounun verdii
szler bu araln altnda yer almtr.
Hedeflere en yakn azaltm yzde 20lik emisyon azaltm hedefi
ile Avrupa Birlii taahht etmitir ve dier lkelerin de ayn yolu
izlemeleri halinde bu limiti yzde 30a tayabileceini belirtmitir.
Ancak ABnin teklifi daha ok denkletirme mekanizmalarn kapsamakta (dier lkelerdeki
emisyon azaltm projeleri ile kendi emisyonlarn denkletirme), kendi snrlar dahilinde 2020
ylna kadar gerekletirmeyi taahht ettii emisyon azaltm yzde 5i gememektedir.
ABD ynetimi, 2020 itibaryla emisyonlarn 1990 dzeyine indirme niyetini
aklam, daha da fazla drme konusunu deerlendirdiklerini belirtmitir. Kanada,
Kyoto taahhtlerine uygun olarak emisyonlarn azaltmak iin neredeyse hi gayret sarf
etmemitir. Japonya ve Rusya ise 2012 sonras iin kayda deer bir emisyon azaltm hedefi
belirtmemitir.
Bu yetersizdir. Ne kadar az azaltm yaparsak 2C eiini geme riskini o kadar
artrrz. WWF, Kyoto Protokolne taraf olmayanlar da dahil TM sanayilemi
lkelerin, emisyonlarn 2020 yl itibariyle 1990 dzeyinin yzde 40 altna indirmek zere
balayc taahht almalarn talep eder. Bu azaltmn byk ksm lke snrlar ierisinde
gereklemelidir.
Sanayilemi lkelerin bu hedefe ulamadaki baarszlklar gelecek yllarda
dnyann elindeki seenekleri de byk oranda azaltacaktr. Bu lkelerin yeterli azaltm
yapmamas zellikle kalknmaya gereksinim duyan yoksul lkelere ayrlmas gereken
atmosfer alannn igal edilmesi anlamna gelecektir. Bu durum zellikle en az gelimi
lkeler iin geerlidir. Bu sfr toplaml oyunda, sanayilemi lkeler tarafndan
salnacak her ton, kalknmakta olan lkelerin salamayaca bir ton anlamna
gelmektedir.
i 2020 ylna da brakamayz. Kyotonun kapsad 2008-2012 ile sonraki dnem
arasnda boluk olmamaldr. Kopenhagda 2013-2017 dnemini kapsayacak ykmllk
dnemi iin hedefler belirlenmelidir. Ayrca Kopenhagda 2018-2022 dnemi hedeflerinin
belirlenmesi iin 2013 yln gemeyecek bir mzakere tarihi belirlenmelidir.
WWF, bilim insanlarndan durumun daha da ktletiine ilikin uyarlar
geldii takdirde dnyann hzla harekete gemesini salayacak bir acil durum
deerlendirmesi maddesinin yeni anlamada yer almas gerektiine inanmaktadr.
21
Kaplanlar da masada
yer almal
Kyoto Protokol dnyay, emisyon hedefleri olan (Ek 1 lkeleri olarak
adlandrlan) zengin, sanayilemi lkeler ile geri kalan lkeler olarak ikiye ayrmt.
Ancak, mesele bu kadar basit deil. Ek 1de yer almayan baz lkeler yeni sanayileen
lkelere dntler. Bu lkelerin bazlar, Romanya ve Ukrayna gibi Ek 1 lkelerinden
zengin duruma geldiler. Dahas, canlanan ekonomileri nedeniyle bu lkelerin kii bana
den emisyon miktar ve geliri daha yksektir.
WWF, artk bu lkelerin gelimekte olan lke zrhnn arkasna saklanmamalar
gerektiine inanmaktadr. Bu lkeler yeni sanayileen lkeler olarak sorumluluklarn
kabul etmeli ve balayc emisyon azaltm hedefleri almaldrlar.

rnein Malezya, baz Dou Avrupa lkeleri kadar zengindir, ancak Dou Avrupa
lkelerinin ou Kyoto Protokol gereince emisyonlarn 1990 ylndan itibaren drmeye
balamken, Malezya emisyon miktarn drde katlamtr. Byk apl ormanszlamann
da etkisiyle kii bana den emisyon miktar Avrupa ortalamasnn yaklak kat duruma
gelmitir. Tayvan, Kore Cumhuriyeti ve srailin de 1990dan bu yana kii bana
emisyon miktar iki katna karak Avrupa seviyesine gelmitir. Singapurun emisyon miktar
yaklak yzde 50 orannda artm, pek ok Avrupa lkesinden yksek seviyelere ulamtr.
Kyoto Protokolnn muaf tuttuu pek ok Krfez lkesinin emisyon miktar bu
rneklerden de yksek durumdadr. Suudi Arabistan 1990dan bu yana emisyonlarn
nerdeyse iki katna karm olup, Lksemburg hari tm Avrupa lkelerinden yksek
kii ba emisyon seviyesine kmtr. Birleik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Kuveyt
ve Katar, kii ba emisyon miktar liginde ilk drttedir. Birinci srada yer alan Katarn
1990dan bu yana emisyon miktar drt kattan fazla artm, kii ba emisyon miktar ise
ABDnin katna varmtr.
)RVLO\DNWODUQGDQND\QDNODQDQ&22HPLV\RQODUQGDNLGHLLP
1990-2005 ((QGHNV)
0
100
200
300
400
500
M
a
l
e
z
y
a
K
a
t
a
r
E
n
d
o
n
e
z
y
a
B
A
E
K
u
v
e
y
t
H
i
n
d
i
s
t
a
n
T
a
y
v
a
n
S
.

A
r
a
b
i
s
t
a
n

s
r
a
i
l
K
o
r
e

C
u
m
.
B
a
h
r
e
y
n
S
i
n
g
a
p
u
r

i
n
A
B
D
R
o
m
a
n
y
a
Endeks 100 = 1990 dzeyi
Kaynak: CDIAC
22
Gezegeni kurtarmak iin
TARH bir anlama
Kyotoda in, Hindistan ve Brezilya gibi gelimekte olan lkeler emisyon
hedefleri almam ancak birok sorumluluk stlenmitir. Bu lkenin kii bana
den emisyon miktar, yeni sanayileen lkeler dnda kalan sanayilemi lkelerle
karlatrldnda dk kalmaktadr. rnein in, toplamda atmosfere ABD KADAR
CO
2
salmaktadr ancak ABDnin drt kat nfusa sahip olmas nedeniyle kii ba
emisyon miktar daha dktr. Bu lkelerin atmosferdeki sera gaz miktarndaki tarihi
paylar da daha dktr. Bir karlatrma yapmak gerekirse, en az emisyona sahip 100
lkenin toplam emisyon miktar kresel emisyonun sadece yzde 3n oluturmaktadr.
Buna ramen, gelimekte olan lkelerin ekonomileri bydke emisyonlar
artmaktadr ve u an kresel emisyonun neredeyse yarsn oluturmaktadr. ster
zengin ister yoksul olsun, gezegendeki hibir lkenin kalknma rotasn atalar gibi byle
gelmi byle gider anlayyla srdrme lks yoktur.
WWF, gelimekte olan lkelerin sera gaz emisyonlarnn, 2020 ylnda hibir
deiiklik yaplmad durumdaki tahminlere gre ulaaca seviyenin yzde 30
altna indirmesi gerektiini savunuyor.
Bu, gelimekte olan lkelere ynelik NEML ve TARTIMAYA
AIK bir ardr. Ancak, bu gezegene kar bir ykmllktr ve adil bir
biimde gerekletirilmesi mmkndr.
Gelimekte olan lkelerin yeil kalknma yolunu setiklerinde karlaacaklar ek
maliyetleri zengin lkelerin karlamas halinde, gezegene kar bu zorunluluk adil bir
biimde yerine getirilebilir. Sonuta, gezegeni stm olanlar gelimi lkelerdir ve
atmosferin byk blm gelimi lkelerin emisyonlaryla dolmutur.
Muson yamurlar artk daha ge geliyor ve daha ksa sryor. Bu
deiikliklerden tr Gney in Denizinden buraya eskisinden az
mavi yenge geliyor. Av miktar, tuzak bana 300 gramdan 30
grama dt. Aralk 2008de, ABD pazarna rn salayan bir
fabrikayla yaptm yenge temini szlememi yenileyemedim.
Christopher Kong, yenge avcs, Sabah, Malezya
23
GELMEKTE OLAN LKELER iin iyi haber:
Bu lkelerin, geleneksel teknolojileri pas geip, dorudan yeni, dk emisyonlu yntem
ve sreleri kullanarak eski teknolojilerin kirlilik, salk koullarnda bozulma ve doann
tahribi gibi istenmeyen ynlerinden kanmas mmkndr. stelik yeil, dk
karbonlu teknolojiler daha verimlidir ve
uzun vadede tasarruf salar.
GELM LKELER iin iyi haber:
Gezegenin yaam destek sistemleri imdilik, youn kirlilik yaratan sanayilemenin
sonularndan kurtulabilecek durumdadr.
Gelimekte olan lkelerin bazlar kollar svad bile. Gney Afrika,
emisyonlarnn 2020de zirveye ktktan sonra dmeye balayacan taahht etti.
Meksika, 2050ye kadar emisyonlarn yzde 50 azaltmaya sz verdi ve Nisan 2009da
emisyon azaltm konusunda ibirlii iin Obama ynetimi ile anlamaya vard. in,
Brezilya ve Hindistan, ekonomilerinin karbon younluunu azaltyor, yenilenebilir
enerji endstrileri ina ediyor. ok yakn bir gemite Filipinler 2020 yl iin yzde
50lik yenilenebilir enerji hedefi benimsedi; Endonezya ve Brezilya gibi ormanlarn
hzla kaybeden lkeler ise 2020 itibariyle ormanszlamay yaklak yzde 70 azaltma
hedefi belirledi.
WWF, gelimekte olan lkelerin, ulusal dk-karbon eylem planlar
hazrlamalar gerektiini savunuyor. Bu planlar, lkelerin kendi srdrlebilir kalknma
nceliklerini temel almaldr. Bununla birlikte, hibir deiiklik yaplmad duruma gre
yzde 30 indirim hedefine ulamay amalamaldr. Bu farkllklarn bir blm kendi
kendisini amorti edecektir. Bir ksm ise sanayilemi lkelerin tarihsel kirletme
sorumluluklarn yanstacak ekilde, bu lkelere yatrm ve teknolojik destek
salamalarn gerektirecektir.
En az gelimi lkeler, kalknma stratejilerinin bir paras olarak dk karbonlu
kalknma planlar yapmak isteyebilirler. WWF bu konuda onlar tevik etmektedir.
Bununla birlikte, bu tr giriimleri imdilik balatmak ZORUNDA olmamaldrlar.
24
Kazan yaktlar...
Emisyon KARA DEL
Kyoto Protokol uluslararas hava tatlar ve gemicilik ilemlerinden
kaynaklanan emisyonlar kontrol etmemektedir; nk mzakereciler bundan kimin
sorumlu olaca zerinde karara varamamlardr. Sorumlu taraf gemi ya da uan
hareket ettii veya vard lke mi olmaldr yoksa aracn, yolcularn ya da mallarn ana
vatan m esas alnmaldr? Protokol, bu konudaki kararlar Uluslararas Denizcilik rgt
ve Uluslararas Sivil Havaclk rgtne brakmtr.
Bu konuda henz FAZLA BR LERLEME SALANAMADI. Ama uak ve
gemilerden kaynaklanan emisyon hzla artmaya devam ediyor.
Havaclktan kaynaklanan sera gaz emisyonu yer kaynakl CO
2
emisyonuna kyasla kresel
snmaya daha fazla etki etmektedir ve baz deerlendirmelere gre kresel snmann
yzde 5inden fazlasndan sorumludur. Bu oran Kyoto Protokolnn gelimi lkelerden
talep ettii emisyon azaltm oranna eittir. Kopenhag zirvesine yaklarken herkes bu yasal
boluun kapatlmas konusunda hemfikir durumdadr.
AMA NASIL? Bugn pek ok seenek mevcut...
En basit seenek emisyonlar iin hangi lkenin sorumlu tutulaca
(rnein, k liman) konusunda anlamaya varmak ve daha sonra emisyon miktarn ulusal
emisyon toplamna dahil ederek sanayilemi lkelerin azaltm hedeflerine katmaktr. Ancak
sanayilemi lkeler buna kar kmakta, bu sektrlerin kresel sektrler olduunu ve bu
nedenle kresel bir zme ihtiya olduunu ifade etmektedirler. Bylesi bir kararn hava ve
deniz tamaclnn zarar grmesine yol aacan savunmaktadrlar.
Bu lkeler bunun yerine, her iki endstrinin de ayr birer lke gibi
deerlendirilmesi gerektiini, bylece uluslararas hava tatlarnn kendi endstrisi
tarafndan belirlenecek ve kontrol edilecek ayr emisyon azaltm hedefleri olabileceini ileri
srmektedirler. Bu gemicilik iin de geerli grlmektedir.
Ancak bu neri gelimekte olan lkelere bir hakszlktr; nk bu gelimekte olan
lkelerin imdilik yasal balaycl olan emisyon azaltm hedefleri stlenmeme hakkn
inemek anlamna gelmektedir. Kk ada devletleri bylesi bir durumun yaamsal
deere sahip turizm endstrisini ve gda ithalatn olumsuz etkileyecei konusunda
endielidir. Ak bir uzlama salanamadndan, bu konu Kopenhagdaki en tartmal
konulardan biri olabilir.
WWF, bu sektrlerin emisyonlarnn gelimi lkelerin emisyonlarna
dahil edilmesinin kresel emisyonlarn byk bir blmnn stesinden
gelinmesini salayaca inancndadr. Ayn ekilde, gelimekte olan lkeler de
harekete gemelidir. Ayrca, kazan yaktlarna uygulanacak bir vergi
ile bir yandan iklim deiikliine uyum iin fon yaratlrken bir yandan da dk
karbonlu kalknma tevik edilebilir.
25
Anlama... UYUM

klim deiiklii bir gerek. imdiden insan hayatna, geim kaynaklarna
ve doann yaam destek sistemlerine zarar veriyor. Yol at doal afetler lmlere
neden oluyor. Dnyann bir yandan durumun daha da ktlemesini engellemek iin
abalamas, bir yandan da kanlmaz iklim deiikliine uyum salamas gerekiyor.
Eer hava koullar daha tehlikeli hale gelecekse bamza geleceklere kar hazrlkl ve
direnli olmalyz.
klim deiikliinin ilk ate hattnda yer alan lkelerin ou iklim deiikliinden en az
sorumlu olanlardr. 100 lke toplam emisyonlarn yaklak yzde 3nden sorumludur.
Bu yoksul lkeler halen iklimin gittike tehlikeli hale geldii blgelerde bulunmaktadrlar.
150 milyon Bangladelinin kii ba ortalama emisyonu, ortalama bir Amerikalnn
altmta biri kadardr. Ama bu gerek, onlar deniz seviyesinin ykselmesinden, ani
frtnalardan, topran tuzlanmasndan ve iddetli tayfunlardan korumayacaktr.
Afrika lkelerinin ounda olduu gibi, ortalama bir Brundi vatandann kiisel karbon
ayak izi, Batdaki bir evin televizyonunun bekleme modunda yapt
emisyonla ayn dzeydedir. Ancak, iklim deiikliinin, bu blgelerde tarmsal retimin
kuraklk ve scaklklardan tr yzde 30 orannda
drmesi beklenmektedir.
Pasifik ya da Hint Okyanusunda yer alan Tuvalu ve
Maldivler gibi tehlike altndaki ada devletleri,
nmzdeki yarm yzylda, bu adalarn yaanamaz
hale gelmesine neden olabilecek ani frtnalar, ky
erozyonu ve deniz seviyesinde ykselmeyle kar
karyadr. Peki bu adalarn sakinlerinin nereye
gitmesini bekliyoruz? klim deiikliinin en byk
sorumlusu olan sanayilemi lkeler bu insanlara
mlteci stats verecek mi?

Ve onlar g etmek
zorunda brakmak ADL mi?
26
Bu noktada da gelimi lkeler, iklim deiikliinin kurban olan yoksul lkelerin
deiiklie uyum salamas iin fon salamakla ykmldr. Kirleten
der ilkesini temel alan uluslararas hukuk, nde gelen CO
2
salclarnn bu lkeleri
korumasnn yasal bir ykmllk olduunu ne srmektedir.
klim deiikliiyle ilgili olarak kurulmu tek demokratik fon olan ve gelimekte olan
lkelerin uygun ekilde temsil edildii Uyum Fonu bu yolda iyi bir balangtr.
Fonun ana gelir kayna CDM projeleri zerinden alnan yzde 2lik vergidir ve 2008
ylnda almalara balanmtr.
WWFye gre bu yeterli deildir. Aradan sekiz yl gemi olmasna
ramen Uyum Fonu hl faaliyete geememitir. Bugne kadarki iklim deiikliinin
ana sorumlusu olan sanayilemi lkeler, tehlike altndaki madur lkelerin
korunmas iin deme yapma ykmlln kabul etmek zorundadr. Bunun
bir yolu, havayolu biletlerine uygulanacak kirleten der vergisi ya da deniz
tamaclnda uygulanacak bir vergi olabilir. Buna ek olarak, lkelerin iklim
deiiklii kaynakl doal afet madurlarna yardmc olmak zere uluslararas bir
sigorta mekanizmas oluturmas gereklidir.
GEMTE TUTULMAYAN SZ LER
Kyoto Protokol kapsamnda en az gelimi 48 lkeye, Ulusal Uyum Eylem
Programlar (NAPA National Adaptation Programme for Action) hazrlamalar iin
fon salanmt. Buradaki hedef, dalk blgelerdeki buzul gllerinin korunmas ya da
kysal savunma hatlar oluturulmas gibi en acil tedbirleri belirlemekti. Bu balamda,
Kresel evre Fonu (GEF - Global Environment Facility) ats altnda bir fon oluturuldu.
Bugne kadar 39 adet NAPA tamamlanmtr; dokuzu da yaknda tamamlanacaktr.
Ancak, bunlar gerekletirecek para yoktur. Sonu olarak, programlarda
bulunan yalnzca birka proje detaylandrlarak fon iin sunulabilmitir. Program durma
noktasndadr. klim sorunundan en az sorumlu olan lkelerin iklim deiikliine uyumu
iin fon salama sz veren sanayilemi lkelerin vaatleri bo kmtr.
WWF, projelerin gerekletirilebilmesi iin sanayilemi lkelerin 2009 yl
bitmeden Uyum Fonu iin 2 milyar dolar ayrmas gerektiini belirtmektedir.
Bu, Kopenhag grmelerindeki havay dzeltebilecek, acilen ihtiya duyulan bir
iyi niyet gstergesi olacaktr.
27
UYUM nasl
gerekletirilebilir?
Bazen mhendislik acil bir ihtiya haline gelebilir. Himalaya buzullarn
erimesiyle ortaya kan su, dar vadilerde, genelde molozlardan oluan doal barajlarn
ardnda birikmitir. Ancak gller dolunca kontrolden kabilir ve barajlar yklarak
sularn aaya brakabilir. Bhutanda 2.000den fazla bu tr buzul
gl bulunmaktadr ve bunlarn 24 ani sellere yol ama riski tayan gllerdir. Bu
gllerin mhendislerce incelenmesi ve afetler yaanmadan su miktarnn azaltlmas
gerekmektedir.
Dig Tsho glnden gelen sularn evimi ykp gemesinden nce
duyduum iddetli grleyi hl kulaklarmda. Gl, eriyen bir buzulun
sularyla dolmutu ve bir gn aniden patlad. O zamanlar gentim.
Sularn, 14 asma kpry paralayna, ev ve i yerlerimize zarar
veriine ahit olduk. Kymzden be kii bu olayda ld. Bugn tek
gelirim pansiyonuma gelen turistlerden kazandm para. Ailemin, bir
baka selin daha stesinden geleceini sanmyorum.
Ang Maya Sherpa, Nepal
Bazen insanlarn erken uyarya ve afete hazrlkl olmaya ihtiyac vardr. Ky
blgeleri, deniz seviyesindeki art nedeniyle, yerel topluluklar yok edebilecek gl
gelgitlere ve frtnalara kar eskisinden daha savunmasz durumdadr. Bangladede
1991 ylndaki bir kasrgada 138.000 insan hayatn kaybetmitir. O gnden
beri Bangladete, setlerin zerlerine sel snaklar yaparak blgeyi vatandalar iin
daha emniyetli hale dntrmeye
almaktadr. Artk, insanlarn ne
zaman snaklara gideceklerini
bilebilmesi iin daha iyi bir kasrga uyar
sistemine ihtiya vardr.
28
nsanlarn doru ve uygulanabilir bilimsel
verilere ihtiyac var...
klim deitike kendine yetebilen
milyonlarca iftinin, yksek scaklklar ve
uzun sreli kuraklklarla baedebilmek iin
yeni tohumlara gereksinimi olacaktr. Gney
Afrikann baz blgelerinde imdiden yzde
30un zerinde rn kayb yaanmaktadr. rnler
iklim deiiklii sebebiyle artan kurakla
uyumlu hale getirilmedike bu durum srecektir.
klim deiiklii ile birlikte hastalklar yayldka
hem insanlar hem de iftlik hayvanlar iin yeni
alama kampanyalarna da gereksinim
duyulacaktr.
Ekosistem bazl uyum
Aslnda, iklim deiiklii ve etkilerine kar tampon grevi gren ekosistemlerin
korunmas en nemli ihtiyatr. Doa, bizlere saysz ekosistem hizmeti salar.
Doadan yararlanmak; kylar frtnalardan ve artan gelgitlerden korumann en ucuz
yoludur. 15 yldan beri Vietnamllar, Kzlhan yresel temsilcilerinin koordinasyonunda
tayfunlara en ak sahillerde mangrov (Hindistan sakz aac) ormanlar
oluturmaktadr. Bu aalar dalgalar krar ve frtnann etkisini hafifletir.
2000 ylnda Wukong tayfunu blgeyi vurduunda mangrov dikilmi alanlar
korunurken, komu blgeler tayfundan kt bir ekilde etkilenmi, evler yklm, insan
cesetleri kyya vurmutur. imdiye kadar yaklak 1 milyon dolar maliyetle 12.000 hektar
alana dikim yaplm; setlere harcanacak paraya kyasla yaklak
7 milyon dolar tasarruf salanmtr.
Karann i ksmlarnda ise yamur ormanlar, topra salamlatrarak frtna sonras
oluabilecek lmcl toprak kaymalarna kar koruma salar. Ayn zamanda
nehir aklarn dzenler, yamur oluturur ve kurakla kar koruma salarlar. Genelde
Brezilyada tarm ve yamur ormanlar arasnda bir arazi mcadelesi olduu dnlr.
Ancak, tarlalar yamur ormanlarna ihtiya duyar; nk tarlalarn baml
olduu yamurun kayna ormanlardr. Ormanszlama, tarm arazilerini de
orak arazilere dntrecektir.
WWF, lkelerin ekosistem bazl uyumu en st dzeye karmak zere zel aba
harcamas gerektiini vurgulamaktadr. Buna yaplacak yatrm byk olaslkla en iyi
sonuca ulatracaktr. Bu doal altyaplarn korunmas en az yollar ve sahil
eritleri gibi altyaplarn bakmn yapmak kadar nemlidir.
29
Anlama... TEKNOLOJ
Teknik zm ibaresi gnmzde neredeyse olumsuz bir anlam kazand.
Ancak gerek u ki teknoloji, iklim deiikliinin zmnn
kalbinde yer alacaktr. Bu bir zorunluluktur.
Dnya nfusu, muhtemelen 2050den itibaren sabitlenecek olsa da, nmzdeki 50
yl iinde srekli artma eiliminde olacaktr. Bu srede 810 milyar insan beslemek,
giydirmek ve bakmak zorunda olacaz. Dolaysyla zengin lkeler kendi nfuslarn
sabitlemeyi baarsa bile birok kaynan tketimi de artma eiliminde olacaktr.
Tketim listesinin banda enerji yer alacaktr. Dnya genelinde halen 2 milyar insan
elektrikten yoksundur.

Bir yandan emisyonlarmz yzde 80 azaltrken
dier yandan 8-10 milyar insana enerji salamak
zorunda olacaksak, enerjiyi retme ve kullanma
eklimizi yaammzn her alannda (ev, iyeri,
kamusal alan, ulatrma vb.) deitirmemiz
gerekmektedir.
Bunun iin hem etkin teknolojilere gemeli hem
de yaam eklimizi ve yaadmz evreyi
yeniden dzenlemeliyiz. rnein
kentsel alanlar, insanlarn araba yerine toplu
tama sistemleriyle veya yaya olarak hizmetlere
ulaabilecei ekilde kurulmaldr.
Gnmzde enerji altyapsn abucak gelitiren
lkelere bu yeni fikir ve teknolojilerin hzla ulatrlmas gerekmektedir.
Uluslararas Enerji Ajansnn tahminlerine gre 2006-2030 yllar arasnda dnya
genelinde -yarsndan fazlas gelimekte olan lkelerde olmak zere- toplam 26 milyar
dolar deerinde enerji yatrm yaplacaktr.
Gelimekte olan lkelerin, sanayilemi lkelerin ounun
bugne kadar izledii kirli ve kirletici yoldan gemeden,
yeni teknolojilere sramas gerekmektedir.
30
Gerekli teknolojilerin ouna imdiden sahibiz.
Rzgr enerjisi, iyi gelimitir ve pahal deildir. ABD, Almanya, Danimarka ve
spanya gibi sanayilemi lkeler bu teknolojiye ykl yatrmlar yapmaktadr. Ancak
gelimekte olan lkeler arasnda sadece in ve Hindistan bu teknolojiyi benimsemitir.
Zengin lkeler, gelimekte olan dier lkelere yatrm destei vermi olsalar, bu lkeler
de rzgr enerjisine ynelebilirdi. Bu lkelerin rzgr atlaslarn oluturabilmesi ve
elektrik retim sistemlerine rzgr enerjisini dahil edebilmesi iin eitim, teknik
kapasite ve yardma ihtiyac vardr.
Gne enerjisinde hzla gelimektedir. Son dneme kadar gne enerjisinde
genellikle gne nn dorudan elektrie dntrld lelektriksel (fotovoltaik/
PV) ilemi kullanyordu. Binalar kendileri iin enerji ve havalandrma elde etmek iin PV
kaplanarak ina edilebilmektedir. Ancak, gnmzde aynalar ve mercekler kullanlarak
suyun stlmas ve sonrasnda geleneksel trbinlerin altrlmasna olanak salayan
younlatrlm gne enerjisi nem kazanmtr. Endstriyel lekte alan bu
tr enerji santrallerinin ilk rnekleri ABD ve spanyada bulunmaktadr. Teorik olarak,
Nevadadan Cezayir ve Hindistana kadar uzanan geni l alanlar gne enerjisini
kullanmak zere aynalarla kaplanabilir. En byk
potansiyel temiz enerji kaynaklarndan biri olmas
bakmndan, younlatrlm gne enerjisinin
kullanlabilir hale getirilmesi kresel bir gerekliliktir.
Gelecein tatlar, elektrik, ya da hidrojenle
(ki altyaps byk miktarda elektrik gerektirir)
alacak aralar olacaktr. Elektrikli arabalar, fizik
yasalar uyarnca, benzin gibi sv yaktlarla alan
aralardan daha verimlidir. Elektrikli arabalar, gelimi
lkelerde, 2009da siyasi olarak olduka popler
durumdadr. Ancak, bu aralarn ne lde iklim
dostu olduklar kullandklar elektriin nasl retildiine
baldr. Eer elektrik iin daha fazla kmr kullanrsak, salanacak kazan az olacaktr.
Gelecek, yenilenebilir enerji kaynaklar kullanlarak retilmi elektrikle ileyen sper
verimli tama sistemlerinindir.
Toplu tamada elektrik kullanm da, ulatrma sektrn daha evre dostu
yapacaktr. Tramvay, elektrikli otobs ve trenler dizele dayal sistemlerin yerini almaldr.
Halihazrda Avrupann baz blgelerinde olduu gibi ehir merkezleri arasnda ileyen
elektrikli hzl trenler hava tamaclna duyulan gereksinimi nemli lde
azaltmaktadr. Buna ek olarak, yk tamaclnda rayl sistem yaygnlatrlmaldr.
31
Yararlanabileceimiz dier doal enerji kaynaklar
arasnda dalga enerjisi, jeotermal
enerji (scak kayalar) ve gelgit enerjisi yer
almaktadr.
Biyoyaktlar, gda retimi iin gerekli olan suyu
ve araziyi kullandklar iin ar biimde eletiriliyor.
Ayrca, bazlarnn retimi srasnda, byk bir karbon
ayak izi olumaktadr. Ancak, gelecekte zellikle
tarm, tarmsal ormanclk ve keresteciliin atk
rnleri kullanlarak retilen biyoyaktlar olduka
yararl olabilir. Bunun yannda biyoyaktlar uzun
vadede havaclkta da gelecek vaat etmektedir. zellikle yeni ve srdrlebilir ekilde
ynetilen ormanlardan elde edilen kat biyoktle ise, enerji retiminde kmrn yerini
alabilecek kritik bir yenilenebilir kaynak niteliindedir ve gelimekte olan lkelerdeki
yoksul kesimler iin gvenilir bir snma kayna haline gelebilir.
Karbon tutma ve depolama, akaryakt kaynakl CO
2
emisyonunun
yakalanarak eski petrol kuyular veya tuz kayalarnda srekli olarak depolanmas ya
da akiferlerde znmeleri iin nerilen sistemdir. Teknolojinin istenen leklerde ticari
uygunlua erimesi iin daha fazla mesafe almas gerekmektedir ve halen
teknolojinin kendisi de bir miktar emisyon retmektedir. Ancak teknoloji, ileride kmrn
yaklmasyla oluan emisyonlar yzde 90n zerinde drlebilecek, dier bir deyile
doal gaz kullanmndan oluan emisyonlara eit hale gelebilecektir. Karbon tutma ve
depolamann, biyoktle yaktlarna da uygulanabilmesi karbon negatif elektrik retimini
olanakl klabilecektir. Buna ek olarak, imento gibi enerji d karbon ayak izi byk
kaynaklara olduu kadar elik retimi gibi enerji youn srelerde de geni lekte
uygulanabilecektir.
Byk lekli elektrik retimini kayna nkleer enerji potansiyeline ounlukla
gereinden fazla nem verilmektedir. WWF, nkleer geliimin tad riskler,
atklarn artm, kazalar ve gelecekte uranyum kaynakl yakt yetersizlii riski nedeniyle
nkleer enerjinin gvenilmez, aklc ve srdrlebilir olmayan bir seenek olduuna
inanmaktadr.
Tarm, arazi doldurma ve doal gaz borusu hatlarndan kaynaklanan metan
emisyonunun tutulmas ve kullanm hzl ve ucuz bir yntemdir. Bununla
birlikte emisyonlarn tutulmas daha sratli gereklemektedir. Metan atmosferde
yalnzca on yl kadar kalr ancak bu sre zarfnda CO
2
den 20 kat fazla etkiye sahip olan
bir sera gazdr.
32
Enerji verimlilii
Her eyden nce, yaamn nerdeyse her alannda enerji kullanmnda ok daha fazla
verimlilik salamak iin byk bir potansiyel bulunmaktadr.
Ar sanayiden ulama, binalara ve elektronik cihazlara, etkin maliyetli dnmler
ve yeni tasarmlar, enerji tketimini yzde 30 ila 80 arasnda azaltabilir. Enerji
koruma ve enerji verimlilii nlemleri uzun vadede, emisyonlarn ve pahal, uucu ve
snrl benzin ve doal gaz ithalatna bamlln azaltlmas iin en etkin maliyetli
seenek olarak gzkmektedir. in tek srr, en verimli ekipmann yksek yatrm
maliyetinin karlanmas iin fon bulunmasdr.
Enerji teknolojilerine ek olarak, daha az karbon- ve enerji-youn ve daha uzun
mrl hafif karbon teller gibi yeni malzemelerin gelitirilmesine ve
yaygnlatrlmasna ihtiya vardr. Sonuta; dnyann ekonomik zenginliini,
yenilenebilir kaynaklar zerine kurmas ve fosil yakt rnlerini (plastik, ambalaj vs.),
imento, demir ve alminyumu, ahap ve dier biyoktle bazl kaynaklarla ikame
etmesi gerekmektedir. Nano-teknoloji, biyo-teknoloji ve bilgi teknolojileri gibi alanlardan
piyasaya giri yapan yeni ve yeniliki malzemeler, yksek verimli ve yeni malzemelerin
gelitirilmesi iin ok byk frsatlar sunmaktadr.
in pf noktas, bu teknolojileri ve yenilerini gelitirebilmek, bunlar ucuz hale
getirmek ve btn dnyaya yayabilmektir. Zaman artk yaamsal bir nem tamaktadr.
WWF aratrmalar gstermektedir ki, teknolojiler ok hzl ve erken byyebilseler
bile, bir kez belirli bir lee ulaldnda, hibir sanayi (yenilenebilir enerji de dahil)
uzun aralklar iin bir ylda %30 bymeye ulaamamaktadr. Uygulanabilir enerji
teknolojilerini inceleyen aratrmaclar, kresel snmay 2Cnin altnda tutmay baarmak
iin ok saydaki enerji teknolojisinde %30 bymeye mmkn olan en yakn zamanda,
fakat en ge 2014e kadar, ulalmas gerektiini belirtmektedir. Eer bu baarlamazsa
2C hedefi karlabilir.
Peki neden erteliyoruz? Dk
karbon enerjisine gei; hem yerel, hem
ulusal, hem de kresel boyutta, YEN
ALANLARI, YEN ENDSTRLER, YEN
PAZARLAR ve daha verimli, daha retken
ve daha yeil bir ekonomi iin bir balang
noktas olabilir.
33
Teknoloji eylem programlar
UNFCCC bnyesinde lkeler,
emisyon azaltm teknolojilerini
gelitirmek ve transfer etmek
konusunda anlamlard. Temiz
Kalknma Mekanizmas ve Kresel
evre Fonu ile bu konuda belirli
bir mesafe kat edildi.
ANCAK bu ok yetersiz ve ge bir admd.
Zengin ve gelimekte olan lkeler arasnda, zengin dnyann teknolojisini gelien
dnyaya aktarmann maliyetini kimin karlayaca konusundaki ksr tartma nedeniyle
sre durma noktasna gelmitir. Yoksul dnya, patent ve dier fikri mlkiyet hakk
kstlamalar olmakszn bu teknolojileri kullanabilmeyi talep etmektedir. Zengin dnya
ise bulular tevik etmek iin patentin nemli olduuna ve serbest piyasann teknoloji
transferi iin en iyi mekanizma olduuna inanmaktadr.
Bu tartmann tesine gememiz arttr. Gelimekte olan lkelerin de iyi teknolojilere
sahip olduunun farkna varmalyz. Ayrca teknoloji transferini engelleyen unsurlarn
ou zaman patentler deil, kapasite gelitirme imkan ve teknik bilgi
eksiklii olduunu dikkate almalyz.

WWF, yeniliki teknolojileri gelitirmek ve yaymak iin
Teknoloji Eylem Programlarnn gelitirilmesi yoluyla teknolojik
ibirliinin desteklenmesi gerektiine inanmaktadr.
Bunlar daha nce sraladmz enerji teknolojilerini ve daha fazlasn ieriyor.
Tartlmakta olan fikirler arasnda, ormanszlamay durdurmak iin kurulacak uydu
sistemleri, doal afetler iin erken uyar sistemleri, imento retiminde karbon tasarrufu,
Brezilyann yamur ormanlar palmiyelerini kullanmas gibi yerli biyoyaktlarn kullanm
ile damla sulama ve yamur suyu toplama gibi su tasarrufu uygulamalar yer alyor.
34
Yeil ebeke
Acaba YENLENEBLR ENERJNN HAKM OLDUU BR GELECEK nasldr?
ou yenilenebilir enerji kayna kolayca elektrie evrilebilir. Modern
toplumlar da, daha verimli ve daha az kirletici olduu iin geleneksel yaktlar yerine
elektrii kullanma eilimindedir.
Elektrik-yenilenebilir elektrik- hem geleneksel, riskli ve kirletici kmr ve uranyum gibi
yaktlarn hem de ulamda, binalarda ve imalatta kullanlan fosil yaktlarn yerini almak
asndan da ok byk potansiyele sahiptir. Yenilenebilir elektrik etkin
biimde snrsz hale gelebilir ve arz gvenlii kayglarn ortadan kaldrabilir niteliktedir.
Bugn, Avrupada ve Kuzey Amerikada kurulacak ok sayda yeil elektrik kaynan
birbirine balayacak, kta apnda yksek gerilimli dorudan akm kablolarndan
oluacak bir sper-ebeke sistemi kurulmas dnlmektedir. Belki de bu,
yenilenebilir enerjileri kk apl bir enerji kayna olmaktan karp Avrupann enerji
santraline dntrecek adm olacaktr.
Bu sper-ebeke, Almanya, Fransa ve Birleik Krallk gibi byk Avrupa
lkelerini, byk yeil enerji kaynaklaryla birbirine balayacaktr. Dnlen sistem,
rlandann jeotermal enerjisinden, Kuzey Afrikann usuz bucaksz gne enerjisi
kaynaklarna, Kuzey Denizindeki rzgr trbinlerinden, skandinavyadaki
hidroelektrik barajlarna, Alplerdeki scak kayalardan, Orta Avrupadaki biyoenerji
kaynaklarna uzanan bir sper-ebeke oluturulmasdr.
Bu sistem, bir Avrupa ebekesi oluturulmasnn tesinde yarar salayabilir.
Sistemin gelitirilmesi, Kuzey Afrika ve Orta Dounun politik olarak daha az istikrarl ve
gelimekte olan lkeleri iin, gne enerjisi yatrmlarnn Avrupa petrol ve doal gazna
olan bamlln yerini almasna bal olarak bir bar olana olarak da grlebilir.
Bylesi bir sistemin salkl ileyebilmesi, doru miktarda yenilenebilir enerjinin, doru
zamanda, ihtiyac olan blgelere balanabilmesi ve datlabilmesi iin gl ve uyumlu
bir snr tesi ynetimin uygulamaya konmasn gerektirmektedir.
Yenilenebilir elektriin uzun mesafelere ulatrlmasn salamak iin sper-ebeke
oluturulmas fikri, yerel yenilenebilir enerjilerin yerel kullanmna dayal geleneksel
yeil dnce akmnn tam kart olarak grlebilir. Oysa, sper-ebeke sistemiyle,
byk gzel hale gelir. Gne enerjisi, termal sular ve atlardaki PV
panelleri gibi yerel enerji kaynaklarnn kullanm kukusuz gereklidir. Ancak, byk
ehirlerdeki ve gelimi endstrilerdeki retimin yksek enerji ihtiyacn karlamaya
yetmeyecektir. Sper-ebeke plan, ADBde gneybat llerinden salanan gne
enerjisi ve Orta Batdaki dzlklerden salanan rzgr gcnn, dounun endstriyel
ve youn nfuslu blgelere tanmas iin akll Amerika elektrik ebekesi ina
etmek isteyen Obama ynetiminin de ilgisini ekmitir.
35
SPER-EBEKE, yenilenebilir enerjilerin en byk dezavantajlarndan biri olan:
g arznn deikenliini de zer. Yksek rzgr hz, alak rzgr hzna gre
daha ok g retir ve rzgr esmediinde trbinler dnmeyi brakr. Gnbatmnda
gne enerjisi kesilir. Fakat aklc enerji depolama kapasitesiyle donatlm bir sper-
ebeke bunlarn stesinden gelebilir.
Kuzey Denizinde rzgr ok sert estiinde ve retilen btn elektrie mteriler
tarafndan ihtiya duyulmad bir durumda, bu enerji, rnein Norveteki barajlara su
pompalamak iin kullanlarak depolanabilir. Bylece, rzgr durduunda hidroelektrik
trbinlerinin almas iin hazr bir durumda bekleyebilir.
Byk Sahrada gne battnda Almanya Afrikann gne enerjisine,
Alplerdeki veya zlandadaki jeotermal enerjiye ya da Dou Avrupadaki biyoktle
enerjisine gei yapabilir. Bunun yannda, artan yenilenebilir enerji gelecekte belki
de arabalara yakt olarak kullanlabilecek ekilde hidrojen formunda depolanabilir.
u anda dnyada baz sper-ebeke rnekleri bulunmaktadr. Man
Denizindeki denizalt kablolar sayesinde, ngiltere Fransann nkleer enerjisine
eriebilmektedir. Danimarka kendi rzgr potansiyelini, Norvein hidroelektrik enerjisi
ile dei toku etmektedir. talya ve Yunanistann ulusal ebekeleri Akdenizin altndan
balanmaktadr.
Bunlar Hindistan, Kuzeydou Asya, Kuzey
Amerika ktas veya Gney Afrika iin RNEK
PROJELER olabilir. Tm bu blgelerde,
farkl kaynaklardan retilen yenilenebilir enerjileri
birbirine balayarak onlar daha gvenilir hale
getirebiliriz, nk her biri dierinin yedei olarak
kullanlabilir.
36
Anlama FNANS
klim deiikliiyle mcadelenin faturas kabark olabilir. Fakat kresel
snmannn 2Cnin zerine kmasna gz yummann faturas ok daha
ar olacaktr.
Atmosferdeki sera gazlarnn ounluundan sorumlu olan sanayilemi lkeler,
kendi ekonomilerini yeil hale getirmek iin gerekli paray bulmaldr. Ayrca, dnya
kamuoyu ve adalet anlay nezdinde, sorumluluu olmad halde iklim deiikliinden
en ar darbeyi alacak madur lkelerin emisyon azaltm planlarna ve uyum eylem
planlarna gereken fonu salama ykmllkleri de bulunmaktadr.
McKinsey firmasnn yapt bir alma, kresel emisyonlar 2030a kadar 1990daki
seviyelerin %35 altna drme (ya da hibir deiiklik yaplmad durumdaki
tahminlere gre %70 azaltma) potansiyeli bulunduunu belirtir. Gerekli yaam tarz
deiikliklerinin ve baz pahal teknolojilerin maliyetine ramen, incelenen teknolojilerin
ve faaliyetlerin ounun dnya apndaki toplam maliyeti, nmzdeki 20 ylda yllk
250300 milyar Euro aralnda olacaktr.
2030a kadar, rzgr, gne ve dier yenilenebilir enerjiler kresel enerji
ihtiyacnn neredeyse te birini karlayabilecek, enerji verimlilii sera gaz emisyonlarn
%25 veya daha fazla azaltabilecek, gelimekte olan lkelerdeki ormanszlama
(kresel snmay tetikleyen en byk nedenlerden biri ve srdrlebilir kalknma iin
byk bir tehlike) neredeyse tamamen durdurulabilecektir. Bunlar, kresel GSYHnin
%0,5inden az bir maliyetle gerekletirilebilecektir. Bu rakam, kresel
ekonominin kk bir yzdesi olsa da, u ana kadar gelimi lkeler tarafndan iklim
deiikliiyle mcadele ve gelimekte olan lkelere destek amacyla taahht edilen
birka milyar dolar glgede brakacak bir miktardr.
WWFye gre, Kopenhagda ortak ama farkllatrlm sorumluluklar erevesinde,
eitliki ve adil bir anlama oluturulmas iin gelimi lkelerin, dk karbon
ekonomisini gerekletirmeleri yannda, gelimekte olan lkelerdeki emisyonlarn
nemli derecede azaltlmas iin ykmllk almalar da bir n koul olmaldr.
Maliyet, harekete gemek ya da gememek iin temel kriter olarak alnmamal,
mzakereler bu i iin ne kadar para gerekiyor? noktasnda kmaza
girmemelidir. nemli olan, fonlanacak nlemlerin evresel etkinlii ve gelimekte
olan lkelerin taleplerini karlamak iin yakn ibirlii ierisinde bu nlemlerin
alnmasn salamaktr. u anda maliyetli gzken yeni teknolojiler birka
yl iinde geni lekte kullanlmaya baladnda son derece ucuz hale
gelebilir. Buna u anda yalnzca rzgr enerjisi gibi enerji teknolojileri alannda deil
IT gibi enerji d teknolojilerde (r. bilgisayarlar, cep telefonlar) ve tketicilerin byk
lekte satn almaya balamasyla maliyetlerin byk oranlarda dt her alanda
ahit oluyoruz.
37
Peki kresel GSYHnin %0.5i tutarndaki bu fon nasl yaratlmal?
Zengin lkelere GSYHlerinin belli bir yzdesi orannda (%0.5-%1 gibi) kesinti
uygulanabilir. Ya da, btn lkelerde kii bana den emisyonlarn belli bir seviyenin
stnde olmas halinde karbon emisyonlar zerinden bir vergi konabilir. rnein
svire, kii bana den yllk karbon emisyon miktar 1,5 tonun zerinde olmas
durumunda, ton bana 2 Amerikan Dolar zorunlu vergi uygulanmasn nermitir. Baka
bir neri, emisyonlardaki tarihsel sorumlulua gre deme yaplmasdr.
WWFnin nerdii seenek, parann toplanabilmesi iin ulusal veya kresel
lekte, kirlilik izinleri iin ak artrma yaplmasdr. Bu gelirin %10u bile gerekli
fonu salayabilecektir.
Peki bu para nasl ynetilmelidir? Genelde, sanayilemi lkeler, gelimekte
olan lkelerdeki iklim eylemleri iin temin ettikleri btenin Kresel evre Fonu (GEF
-UNFCCCnin mevcut finansal mekanizmalarndan biri) ya da Dnya Bankas gibi mevcut
organlar ya da ikili finansman anlamalar zerinden ilerlemesini tercih etmektedir.
Ancak, onlarca yldr bu organlarn alc tarafnda bulunan gelimekte olan lkelerin
ou, bu organlarn demokratik olmadn ve byk lde zengin lkelerin kontrol
altnda olduunu belirtmektedir.
Bu lkeler, BM ats altnda alacak, tek bir iklim deiiklii fonu zerinden
ynetilecek, yeni ve daha demokratik kurumlarn olumasn istemektedir. WWF
de ayn gr paylamaktadr. Btelerin ynetilmesinde ve uygulanmasnda ak ve
kesin mekanizmalarn ilemesi ok nemlidir. Kopenhag srecinde bir dier nemli konu
da, gerekli fonun hazr hale getirilmesi, bir baka deyile parann masaya konmasdr.
Bu gereklemezse, gelimekte olan lkeler, ekonomilerini hibir deiiklik yaplmad
durumdan farkl bir biimde gelitirmeyi kabul etmeyecektir.
Bu lkeler yksek sesle -ve hakl olarak-
zengin dnyaya yle diyecektir:
Bu problemi siz yarattnz,
SZ zeceksiniz.
38
Kimin paras?
Tm bunlar iin kim fon salayacak?
zel sektr, kukusuz bu srete en nemli
aktrlerden biri olacaktr. Kresel yatrmlarn ve
mali aklarn %86sn zel sektr oluturmaktadr.
nmzdeki yllarda zel sektr kaynakl trilyonlarca
dolar yeni enerji ve ulam altyaplarna yatrlacaktr.
Bu nedenle dk karbon ekonomisine gei iin
kresel ekonominin yeniden yaplandrlmas, ancak
emisyon yaratan deil, azaltan altyaplar kurmak
krl bir hale geldii zaman mmkn olacaktr.
Ancak, bunu baarmak iin planl hkmet giriimleri gerekmektedir. Bu giriim
aadakileri kapsamaldr:
Emisyonu fiyatlandracak, dk karbona ynelik zmleri dllendirecek karbon
piyasalarnn oluturulmas,
AR-GEnin gelitirilmesi ve yeni teknolojilere nemli yatrmlarn yaplmas,
Yeil enerjileri tayan ve datan elektrik ebekelerinin kurulmas,
Arabalara bamlln azaltacak ehirlerin ve toplu tama sistemlerinin
tasarlanmas,
Binalarn enerji tketimini azaltan standartlarn uygulamaya konmas,
Bireysel tketim rnleri iin gl dk karbon dzenlemeleri ve enerji
verimlilii standartlar oluturulmas,
Ekosistem hizmetleri demesi uygulamasnn hayata geirilmesi ve tketim
alkanlklarnn deitirilmesi (r. biftek tketiminin azaltlmas) yoluyla
ormanszlamaya neden olan etkenlerin ortadan kaldrlmas.
Karbon piyasasnn ani ini ve klar yaayarak uzun vadeli yatrmlarn baarsn
etkilemesinin nlenmesi iin, kamu sektr yatrmlar da yaamsal neme sahiptir.
Eer kendi haline braklrsa, karbon piyasas yalnzca bir ya da iki yenilenebilir teknolojinin
ykselmesine olanak salayacaktr. Son on ylda birok lkede rzgr enerjisinin ne
kmasnn nedeni de budur. Ancak, gelecek yllarn zorlu hedeflerini yakalayabilmemiz
iin pek ok teknolojinin ayn anda gelitirilmesi ve kapsamnn geniletilmesi
gerekmektedir.
inde bulunduumuz kresel mali krizin verdii derslerden biri de hkmetlerin
ekonominin dzenleyicisi olarak nerede durmalar gerektiini tekrar gzden geirmeleri
gerektiidir. Buna kresel dk karbon ekonomisini oluturma grevi de dahildir.
39
Karbon piyasalar
Karbon piyasasnn mant basittir.
Dnyann karbon emisyonlarn snrlamas gerekmektedir. Bu nedenle, CO
2

veya dier sera gazlarn atmosfere brakmak iin izin alnmasn gerektiren bir sistem
oluturmu durumdayz. Ulusal emisyon azaltm hedefi bulunan lkeler, byk salclarna
kirletme izni verebilir veya bunlar ak artrma yoluyla satabilir. Ayrca, hkmetler
kirletme izinleri iin bir piyasa oluturabilir ve bu izinler ihtiyac olan kirleticiler arasnda
alnp satlabilir. Bu emisyon st snr ve ticareti sistemidir.
Bylece, hedefin seviyesi (st snr) ve kirletme izinleri, karbon emisyonu iin bir fiyat
oluturmaktadr. Salclar, daha az izin satn almak ve st snr gemeyecek salnm
satabilmek iin emisyonlarn azaltmaya tevik edilecektir. Baz endstrilerin,
irketlerin ve lkelerin karbon ayak izini azaltmas dierlerine gre daha kolay ve ucuzdur.
Bylece emisyonlarn azaltarak, karbon piyasas ierisinde, bunu yapmakta zorlananlara
izinlerini satabilirler. Btn bunlar ise dnyann, birim yatrm bana daha fazla emisyon
azaltm yapmas gerektii anlamna gelmektedir. Avustralyada kurulmakta, ABD ve
Meksikada grlmekte ve Avrupada halihazrda ilemekte olan karbon emisyon
ticareti sisteminin arkasnda da bu prensip yatmaktadr.
Kusursuz piyasa koullarnda tm bunlarn, emisyon azaltmnn maliyetini drmesi
gerekirdi. Ancak pratikte, kresel mali krizde de grld gibi, piyasalar kusursuz
ilememektedir. Bu nedenle karbonun fiyat her metada olabilecei gibi hzla artabilir
ve azalabilir. Bu dalgalanmalar, iklim deiikliine zm bulmak iin tasarlanacak uzun
vadeli yatrmlarn baarsn ciddi ekilde etkileyebilir.
Piyasalar yatrmclardaki sr davranndan da olumsuz etkilenebilir. rnein,
piyasadaki tm para rzgr enerjisine kayabilir ve gne enerjisi veya dier yenilenebilir
enerjiler fonlanamayabilir. Bu tr sonular piyasann ksa vadeli koullarna uygun olsa
da, dk karbon ekonomisinin yaratlmasna engel tekil eder. nemli olan, piyasann
gezegenin ihtiyalarn karlayacak ekilde ekillendirilmesi ve ynetilmesidir.
WWFye gre karbon piyasalar sihirli zmler deildir, ama doru
ekilde iletildikleri takdirde yararl olabilir. Ancak, Avrupa Emisyon Ticareti Sisteminin
deneyimleri gstermitir ki sistem, ar sayda kirletme izni tahsisine ve emisyonun hzla
artmasna yol am, bunun sonucu olarak karbon fiyat ar dm ve sistem sonunda
dk-karbon yatrmlarnn gelimesini salayamamtr.
WWF, emisyon ticaretinin, Kaliforniyada karbon tutma ve depolama teknolojisi
bulunmayan hibir termik santralin kurulmasna izin vermeyen standartlara benzer
Emisyon Performans Standartlar ile birletirilerek uygulanmasn nermektedir.
Bunun yannda, dier sektrlerden farkl olarak, ulam, inaat ve ormanclk sektrleri,
Emisyon st Snr ve Ticareti rejiminde uygulanacak standartlar yerine yasal balaycla
sahip standartlar getiren spesifik yasalardan daha ok yararlanacaktr.
40
Anlama...
ORMANLARI KORUMAK
Neredeyse ngiltere byklnde olan yamur ormanlarmzn
tamamn iklim deiikliiyle mcadelede
kullanmaya hazrz.
Robert Persaud, Guyana Tarm Bakan, Bali klim Konferans, 2007
Ormanszlama, insan kaynakl emisyonlarn bete birinden sorumludur. Kresel
ormanszlamann %87sinin sorumlusu ise on lkedir. Ormanszlama kaynakl emisyonlar
hesaba dahil edildiinde Brezilya ve Endonezya dnyann drdnc ve beinci CO
2
salcs
konumuna gelmektedir.
Emisyonlar azaltmann bir yolu da ormanszlama hzn azaltmaktr. Bu ayn
zamanda; biyolojik eitliliin, topran ve suyun korunmas gibi dier evresel hedeflere
ulamaya da olanak salayacaktr.
Ormanszlamann %90nn gerekletii gelimekte olan lkelerdeki mevcut iklim
yasalarnda ormanlarn korumas iin herhangi bir tevik bulunmamaktadr.
Azaltm hedefi bulunmayan tropik lkelerde ok sayda orman hl kaybedilmektedir. Zengin
uluslarn dana, biftek, odun, soya ve palmiye ya taleplerini de kapsayan uluslararas ticaret,
orman tahribatna neden olan byk, ksa vadeli finansal tevikler oluturmaktadr.
Ormanlarla kapl lkelerinin ou yoksuldur. Bu lkelerde refah artrma ve yoksulluu
azaltma ihtiyac doa koruma kanunlarnn uygulanma orann drr.
Yine de yaplabilir. Kosta Rikay ele alalm. Bu kk Orta Amerika lkesi bir zamanlar
ormanszlamann merkezinde yer alyordu. 1950lerde %80 dzeyinde olan orman rts
1987de %21e dmt. Ancak bu tarihten sonra Kosta Rika ormanlar korumalar iin
iftilere deme yaparak ve buradaki yaban hayatn grmeye gelen milyonlarca turistten ek
gelir kazanarak orman kaybna dur dedi. Bugn lkenin orman rts artarak %50ye ulat.
Dier lkeler de harekete gemeye baladlar. Brezilya yakn bir zamanda 2020 ylna
kadar Amazon blgesindeki ormanszlamay %70 azaltacan aklad. Endonezya,
Sumatradaki doal yal ormanlarn ekim alanna dntrlmesini durdurmay taahht etti.
Paraguay izlemi olduu orman politikas sayesinde gemite, ylda 300.000 hektar dzeyinde
seyreden ormanszlamay 2004te 50.000 hektara indirdiini aklad ve 2020 ylnda sfr
ormanszlama taahhdnde bulundu.
(REDD Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation) Ormanszlama
ve Orman Kayb Kaynakl Emisyonlarn Azaltlmas Kosta Rikada ve Paraguayda gerekleen
iyi uygulama rneklerini koruma tevikleri getirerek kresel boyuta karmay amalamaktadr.
Bu fikir ilk olarak 2005 ylnda Kosta Rika ve Papua Yeni Ginenin ban ektii Yamur Orman
Koalisyonu tarafndan ortaya atld ve 2007 ylnda Balide kabul edildi. Bu programla lkelerin
ormanszlamay azaltmas ve sonlandrmas iin uluslararas fonlar harekete geirmek
amalanyor.
41
Ancak, bunun gerekletirilmesinin nnde hem teknik hem de siyasi zorluklar
bulunuyor. ncelikle, bu programn baarya ulamas iin geni lekli olmas gerekiyor.
Keresteciler veya iftiler bir yeri brakp dier bir yerde kesime devam edecekse veya REDD
yardm bittiinde bulunduklar yere geri dnerek kesimi srdreceklerse, byle bir destein
hibir anlam olmayacaktr. REDD demesi, bir lke ulusal ormanszlama hzn hibir
deiiklik yaplmad duruma kyasla azaltabildikten sonra, koruma faaliyetleri zerinden
yaplmaldr.
Bir dier sorun ise, ormanszlamann azaltlmasna fon salayacak lkelerin en kt
ormanszlama hzna sahip lkeleri bir anlamda dllendirecek olmasdr. Bu lkeler kt
durumlarn biraz dzelterek para kazanabilecekken, mevcut durumda ormanlarn iyi korumu
lkeler hibir fondan pay alamayacaklardr.
Bu sorunlar zmenin bir yolu dk ormanszlamann olduu lkelerin de tevik edilerek
bu fonlardan yararlandrlmasdr. Bu fikir Guyana Hkmeti tarafndan ormanlarn ekonomik
deerinin ortaya karlmas nerisinde yer alr. Bu ekilde Guyana gibi ormanlarn korumak
adna baz gelirlerden feragat etmi lkeler de yeni yeni ormanszlamay azaltan lkeler gibi
kazan salayabilecektir. Ancak bu sistem daha adil gzkyor olsa da, dierinden daha az
emisyon azaltm getirecektir. nk, para ormanlarn koruyan ve emisyon miktar az olan
lkelere kanalize edilmi olacaktr.
Bu konuda da kim deyecek? sorusunun yant belirsizdir. Baz lkeler REDDin
de ticari karbon piyasas gibi ilemesi gerektiini ileri srmektedir. Ormanlarn korunmas ile
emisyonlarn azaltm daha ucuz olacandan bu piyasa kendi emisyon fazlasn kapatmak
isteyen sanayilemi lkeler arasnda da popler olacaktr. Ancak baz taraflar, REDDin ucuz
karbon tasarrufu projelerinin ok yksek potansiyele sahip olmas nedeniyle karbon
piyasasn bataa srkleyebileceinden; bu nedenle temiz ve yenilenebilir enerjilere gei
iin oluan teviklerin zarar grebileceinden endie etmektedir. Bir dier grup, orman karbon
kredilerinin artmasnn sanayilemi lkelerin kendi evlerinde atacaklar admlarn nemini
azaltacandan korkmaktadr. Brezilya gibi baz orman lkeleri ise ormanlarnn kontroln
uluslararas piyasalara kaptrmaktan korkmaktadr.
WWF, dnyann REDDi 2020 ylna kadar sfr ormanszlama hedefini
gerekletirmede kullanabileceine inanmaktadr. Bu, muhtemelen toplam ormanszlamann
bugne kyasla %75 azaltlmas ve emisyonlarn %15 azaltlmas anlamna gelecektir. REDD,
ormanlar korumak iin bir ara olarak kullanlabilir. Bununla birlikte, ormanlarn biyolojik
eitlilik deerleri ve yerel topluluklarn ve halklarn haklarn gz nnde bulundurarak ele
alnmas gerekir. Yerel topluluklar ve yre halk arazilerini arzu ettikleri biimde ynetirken
REDDden yararlanabilmelidir.

Ormanlarn roln karbon yuta olmaya indirgemeyelim.
Ben Kopenhag ekonomi anlaymzn merkezine doa
sermayesini koymak yolunda atlacak ilk adm olarak grmek
istiyorum Karen Suassana, WWF-Brezilya
42
Adil paylam
lkelerin iklim deiikliine ne lde katk saladn deerlendirmenin en adil
yolu, kii bana den emisyon miktarna ve harekete geebilme
kapasitelerine bakmaktr. Farkl lkelerin vatandalar arasndaki emisyon fark olduka
byktr.
Kaynak: CDIAC
Kii bana den deerler mevcut emisyonlar temsil etmektedir. Peki ya gemi
emisyonlar? Sera gazlarnn byk blm yzyllar boyunca atmosferde kalabildiinden
gemi emisyonlar konusu iklim deiikliinden hangi lkenin ne kadar sorumlu olduu
konusunun nemli bir parasdr. Tarihsel adan bakldnda sanayilemi lkelerin
sorumluluu daha byktr. Bu, erken sanayilemenin mirasdr.
ABD, 20. yzyln CO
2
emisyonlarnn %30undan, ve Avrupa ise %28inden
sorumludur. Asyann hzla gelien ekonomilerinin kresel emisyonlara katks her yl
artyor olsa da, bu lkeler tarihsel emisyonlarn %12sinden sorumludur.
Bu rakamlar, sanayilemi lkelerin, hem gelimekte olan lkelerin iklim
deiikliinin sonularndan korunmasna yardm etmek, hem de dk karbon
teknolojilerine yatrm yaparak izledikleri yolu deitirmek konusunda
tadklar sorumluluklarn altn izmektedir.
0
5
10
15
20
K
a
t
a
r
A
B
D
R
u
s
y
a
A
l
m
a
n
y
a
G
.

A
f
r
i
k
a

i
n
M
e
k
s
i
k
a
M
a
l
d
i
v
l
e
r
H
i
n
d
i
s
t
a
n
B
a
n
g
l
a
d
e

R
u
a
n
d
a
)RVLO\DNWODUQGDQND\QDNODQDQNLLEDQD\OON&22HPLV\RQODUWRQ
43
Karbon younluu
ve enerji tasarrufu
Karbon younluu, bir ekonominin rettii GSYHnin her birimi iin ne kadar
karbon saldn gsterir. Bu gezegenin byk salclarn tanmlamann bir baka
yoludur.
Emisyonu byk olan baz lkeler, ekonomileri karbon youn olduu iin,
grece dk bir refah yaratmaktadr. Bu lkeler genelde kmr yakar ve rettii
enerjiyi israf eder. Dierleri ise yenilenebilir yaktlar kullanr, enerjiyi aklc kullanr; bu
nedenle ok daha dk karbon younluuna sahiptir. Genelde, zengin uluslar enerjiyi
daha verimli kullanr, ama enerjiyi ok verimli kullanan baz gelimekte olan lkeler de
bulunmaktadr. 1990 ylndan beri karbon younluu azaltmnda %40 ile Hindistan
ve %60 ile in ba ekmektedir.
svire ve Kamboya salnan her ton CO
2
iin 9.000 Amerikan dolar deerinde
GSYH retmektedir. Ancak; ABD, Avustralya ve Laos ton bana yalnzca 2.000
Amerikan dolar deerinde GSYH retmektedir. Yksek younluk listesinin banda ton
bana 400 Amerikan dolar refah reten Rusya ve in bulunmaktadr.
Karbon younluunu azaltmann yollarndan biri yakt kullanmn deitirmektir.
Ancak, zengin veya yoksul, ileri veya dk teknolojiye sahip lke ve sanayilerin pek
ou iin enerjiyi verimli kullanmak emisyonlar azaltmann ve karbon younluunu
iyiletirmenin en kolay yoludur. Bu, enerji faturalarn da hafifleterek maddi tasarruf
salar.
inin mevcut be yllk plannda, enerji younluunu 2005 ile 2010 yllar arasnda
%20 azaltma hedefi yer almaktadr. Bu, dnyadaki en iddial hedeftir ve imento,
demir ve elik gibi karbon youn endstriler bu hedefe uymakla ykmldr.
inde bireyler de hedefe ulama yolunda katk salayabilirler. WWF, ine destek
olmak amacyla yzde 20 iin 20 neri konulu bir kampanya balatmtr. Enerji
tasarruflu ampullerin kullanlmas, cihazlarn fiten ekilmesi, toplu tamann tercih
edilmesi ve klima gibi aletlerin enerji tasarruflu modellerinin alnmas kampanyada ne
kan fikirlerden bazlardr.

Eer indeki 1,3 milyar insann tm bu 20 neriye uyarsa,
her yl 300 milyon ton kmr tasarruf
edilebilir.
Ang Li, WWF-in
44
tr OLMAK
Yedi lke, Birlemi Milletler evre Programnn klim Ntr Ana katlarak karbon-ntr
olma niyetini aklad. Onlar, bu yzyln sonuna kadar ayak uydurmamz gereken yeni
dnyann ncleri.
Kosta Rika: Hedef yl, lkenin 100. kurulu yldnm olan 2021.
lkenin elektriinin byk ksm dk karbonlu hidro enerjiden geliyor.
Ormanszlamay tersine evirerek ormanlarn
karbon tutan yutaklara evirmi durumda.
zlanda: zlandann neredeyse btn elektrik enerjisi yenilenebilir
kaynaklardan elde edilmektedir - Jeotermal ve hidroelektrik enerji. Balklk filosunu
da kapsayacak ekilde, hidrojen kullanan tatlarn gelitirilmesine nclk yapmak
istiyor. Uzun sredir erozyon ve llemeden zarar gren toprak yzeyini yeniden
yeillendirerek geni arazilerini karbon yutaklarna dntrmek istiyor.
Maldivler: Hint Okyanusunda, deniz seviyesinin altnda kalan adalardan oluan
Maldivlerin varl, deniz seviyesindeki ykselme nedeniyle tehdit altndadr.
Maldivler, 2019 itibariyla karbon ntr olma konusundaki isteini aklam, nasl bir yol
izleyeceiyle ilgili olarak uzman grlerine bavurmutur.
Monako: Binalarda gne enerjili stma ve enerji verimlilii ile toplu tama
stratejileri, Prenslikin d lkelerde gerekletirdii azaltm projelerine ek olarak artan
emisyonunu azaltmak iin izledii en nemli yollardr.
Yeni Zelanda: Yeni Zelanda, 2025 iti ari ele k t rik enerjis i ni n
45
Eitlie ulamak
Ulusal emisyonlarn nasl kontrol altna alnacana ve azaltlacana dair birok
yaklam bulunmaktadr.

Peki bu yaklamlar ne kadar ADL?
Bir yaklam, (Kyoto Protokolnn Ek 1 lkeleri iin benimsedii yaklam)
emisyonlarn gemite yaplm emisyonlar zerinden oransal olarak kesilmesini istemek
ynndedir. Eer, buna ek olarak emisyon haklar karlksz ve ihale olmakszn
datlyorsa bu bykbabaclk olarak adlandrlr. Eer emisyon azaltmak iin konulan
st hedefler yeterince iddial deilse ve kirletme izinleri karlksz
olarak veriliyorsa bu, byk salclarn dierlerinden fazla emisyon retmesine izin
vermekte ve adaletsizlik yaratmaktadr. Bu iklime kar yaplan gemiteki saldrlar
dllendirmek anlamna gelmektedir.
Emisyon haklarn lkelerin nfuslarna gre datmak daha adil bir sistem
olabilir. rnein, kii bana bir ton emisyon hakk gibi. Bu durumda, birok yoksul lke
emisyon hakknn tamamn kullanamayacaktr. Bu fazlal emisyon hakkna ok ihtiyac
olan endstrilemi lkelere satarak kr elde edebilir. Beklenti, bu gelirleri dk karbon
ekonomisine yatrmalar ynndedir.
Bazlar hedeflerin, gerek emisyon miktarlarnn azaltlmas zerinden deil ulusal
ekonomilerin karbon younluunun azaltlmas zerinden belirlenmesi gerektiini
nermektedir (bkz. Sayfa 43). Bu ekilde, karbon verimliliinin dllendirilecei ileri
srlmektedir. Bu, ulusal emisyon hedefi olmayan lkeler iin makul bir yaklam
olabilir ve u an inin iklim politikasnn da merkezinde yer almaktadr. Fakat bu
yaklam, atmosferdeki sera gazn snrlamak iin duyulan temel bilimsel ihtiyac
karlamamaktadr ve gelimi lkeler iin aklc
olmayan bir seenek olarak gzkmektedir.
Emisyon haklar yukardaki seeneklerin
karmndan oluan bir formle gre de
belirlenebilir. Bunlardan biri Sera Gaz Kalknma
Haklarna (Greenhouse Development Rights)
dayal sorumluluk ve altyap endeksidir.
Bu endeks, iklim deiikliinden sorumlu olma
lt (rnein gemite ve imdi kii bana
den emisyon miktar) ve emisyonlar azaltma
kabiliyeti ltn (rnein u anki refah dzeyi)
birletirecektir. Bazlarna gre bu forml eski,
adaletsiz bykbabaclk yaklamndan eit
ulusal ve kii ba emisyon hakk dalmna
giden pratik bir ana yoldur.
46
Yeni bir yeil anlama
Dnyann Yeni Bir Yeil Anlamaya ihtiyac var. Baz hkmetler imdiden
Yeni Bir Yeil Anlamann ok nemli amaca hizmet edeceini grebiliyor:
olanaklar yaratlmas yoluyla sosyal eitliin salanmas, yeil teknolojilere
yaplacak yatrmlar yoluyla evresel srdrlebilirliin salanmas ve ekonominin
durgunluktan kmasn salayarak finansal kazan elde edilmesi. Almanya imdiden
yeil sektrlere 1,8 milyonluk istihdam yaratm durumda. Amerikann da Obamann
ekonomik iyiletirme nerileri kapsamnda benzer planlar var. Kore Cumhuriyeti, 34
milyar dolarlk iyiletirme paketi yaynlam ve bunun %80ini bir milyonluk istihdam
yaratmas beklenen yeil projelere ayrmtr.
Bunlar OLUMLU gelimelerdir. Ancak, Yeni Bir Yeil Anlamay ayn zamanda
uluslararas bir strateji olarak da grebilmeliyiz. Ulusal ekonomik iyilemenin kresel
ekonomik iyileme olmadan gerekleemedii gibi, ulusal iklim eylem planlar da kresel
sistemden bamsz olduu srece bir anlam ifade etmez. Kresel ekonomimiz unu
gerektirmektedir: Giriimciler emisyonlarn artrd iin deil azaltt iin para
kazanabilmelidir. Bu nedenle en byk siyasi ncelik ve zorluk, ekonomileri bunu
baaracak ekilde yeniden organize edebilmektir.
Hem ulusal hem de uluslararas gvenlii amalayan uluslararas anlamann tarihte
bir rnei bulunuyor. 60 yl nce ABD, Avrupaya yatrm yapan Marshall Plann balatt.
Bu, Avrupay 2. Dnya Savann etkilerinden kurtarmay, ksmen de ortaya kan Souk
Savaa kar Amerikan ulusal gvenliini salamlatrmay amalyordu. Bugnk
tehdit ok daha byk: Gezegenin yaam destek sistemlerinin k. Bununla
birlikte, kresel dzeyde ulusal hkmetlerin paylat karlar Kopenhagda bir
anlamaya varlmasn salayabilir.
yi haber u ki, yaayan bir dnya yaratmak mmkn. Bu ciddi yatrmlar
gerektiren bir i. Ancak, bu yatrmlar ekonomik iyilemenin, uzun vadeli
srdrlebilirliin, doay ve medeniyetimizi korumann da anahtar. Uzun sre doay
korunmas gereken yaam destek sistemleri olarak grmek yerine evcilletirilmesi ve
smrlmesi gereken bir rakip gibi grdk. Bu dnce artk kmaza girmi durumda.
Doaya yardm ederek kendimize de yardm edebiliriz. klim ve finans krizleri
dnyaya bu basit gerei grme frsat tand. klim deiiklii ynmz deitirmek iin
hem bir uyanma ars, hem de daha temiz, yeil ve gerek anlamda srdrlebilir bir
dnya iin bir frsattr.
Aralkta hazrlanacak aklc bir anlama, hepimizin kazanmas
anlamna gelecektir. Bu gerekleirse, hayatlar korunmaya, irketler emisyonlarn
azaltarak kr etmeye, hkmetler vatandalarnn refah seviyesini arttrmaya, ulusal
gvenlik salanmaya ve dnyamz kurtulmaya balam olacaktr.
Bu artk sadece kutup aylar ile ilgili bir konu deil
Bu bizimle, insanla, kurtuluumuzla ilgili bir konu..
47
Birlemi Milletler klim Deiiklii
ereve Szlemesi (UNFCCC): 1992 Rio
Dnya Zirvesinde 192 lke tarafndan imza-
land ve kabul edildi. mzalayan lkeleri iklim
deiikliine neden olan emisyonlar den-
gelemek ve iklim deiikliine neden olan
insan faaliyetlerine engel olmak konusunda
ykmllk altna almaktadr. Szlemeye
taraf olan lkeler her yl bir araya gelmek-
tedir. Bir sonraki zirve bu yl Aralk aynda
Kopenhagda gerekletirilecektir.
Biyoenerji, biyoktle: Likit yakta dn-
trlm biyoyaktlar ierir. rnein msr,
benzine bir alternatif olan etanole dntr-
lr. Palmiye ve soya gibi bitkisel yalar ise di-
zeli ikame edecek ekilde dntrlr. Bi-
yoktle genel olarak kat ve odun bazldr.
Isnma (odun paralar), yemek piirme (ge-
limi uluslarda odun yaktlar) gibi alanlarda
kmrn yerine kullanlmaktadr.
CO
2
edeeri: Sera gazlarnn oluturduu
kresel snma potansiyelini CO
2
miktar
trnden tanmlayan istatistiki terim. rne-
in, atmosferdeki CO
2
younluu 360 ppm
(para/milyon) seviyesine yaklamaktadr.
Eer insan aktivitelerinden kaynaklanan
dier sera gazlar da eklenirse bu rakam 460
ppm CO
2
edeerine ulamaktadr.
Devrilme noktas: Geri dnn olmad,
deiimin ani ve tersine evrilemez bir hal al-
d nokta. klim deiikliinde bu nokta k-
resel snmann kontrolden kmas, byk
kutup buzullarnn kopmas ya da okya-
nus akntsnn durmas gibi, eski iklim ko-
ullar yeniden oluturulsa dahi geri dn
imknsz noktalar olabilir.
Ek-1 lkeleri: Kyoto Protokol kapsamnda
emisyon hedefleri bulunan OECD lkeleri ve
Rusyann da dahil olduu dier sanayilemi
lkeler.
Fire: REDD ya da CDM gibi sistemlerin
kurallarn ve denetiminin ok sk olmama-
sndan dolay amacna ulamakta baarsz
kalmas. rnein, bir lke orman tahribatn
engellemek iin destek almsa, ancak o
blgedeki orman tahrip edenler baka bir
ormanlk araziye geerek tahribata devam
ediyorsa fire olumaktadr.
Fosil yakt: Fosilize karbondan (eski bitki
ve hayvan fosilleri) oluan yakt. (r: Kmr,
petrol, doal gaz, katran.)
Fotovoltaik: Gne panelleri kullanarak
gne enerjisinin direkt olarak elektrie d-
ntrlmesi yntemi.
Hkmetleraras klim Deiiklii Pa-
neli (IPCC): 1988 ylnda BM tarafndan
iklim deiiklii almalar, etkileri ve iklim
deiikliinin hafifletilmesi konularnda ra-
porlar retmek amacyla kuruldu ve sonun-
cusu 2007de olmak zere imdiye kadar
drt nemli deerlendirme raporu hazrlad.
Raporlarn hepsi yaynlanmadan nce uz-
manlar ve hkmetler tarafndan detayl in-
celemelerden geirilmektedir.
RD (MRV): zlenebilir, raporlanabilir ve
dorulanabilir kavramnn ksaltmas, 2007
Bali BM Konferansnda benimsenen, emis-
yon azaltm nlemlerinin gvenilirliine yne-
lik bir denetim listesi.
Karbon btesi: Bir lkenin, baz aktivite-
lerin ya da btn dnyann belirli bir zaman
ierisinde yayabilecei karbon miktar. At-
mosferdeki sera gaz miktarnn st snrnn
belirlenmesiyle, kresel snmay snrlamaya
alan stratejinin paras.
Karbon kaynaklar: Atmosfere CO
2
emis-
yonu reten her tr doal karbon deposu.
Toprak, ormanlar ve okyanuslar farkl zaman-
larda karbon yuta ya da karbon kayna
olabilirler.
Karbon ticareti (Emisyon st Snr ve
Ticareti): lkelerin, irketlerin ya da dier
birimlerin CO
2
emisyonu hakk zerine tica-
ret yapmalarn salayan, Avrupada uygula-
nan ve yakn zamanda ABDde uygulanmaya
balanacak olan sistem. Bu sistemde ana
salclara belirli bir miktarda emisyon izni ve-
rilmektedir ve sonrasnda salclara bu izinleri
alp satma hakk verilmektedir.
Ksaltmalar ve Mini szlk
48
Karbon younluu: lkelerin
GSYHlerindeki her bir TL ya da retilen her
bir birim iin ne kadar karbon ayak izi yap-
tni gsteren bir lm. rnein, bir birim
elik retimi iin salnan CO
2
miktar.
Karbon yuta: Ormanlar, yeil alanlar ve
okyanuslar gibi atmosferdeki CO
2
yi doal
olarak emebilen karbon depolar.
Kii bana den emisyon: Emisyonlarn
(genellikle bir lkenin) nfusa blnm ekli.
Genellikle adil bir lt olarak grlmekte-
dir. rnein, in ve ABDnin CO
2
emisyonu
hemen hemen ayndr ancak inin nfusu-
nun ABDnin drt kat olmasndan dolay kii
bana den emisyon miktar ABDnin kii
ba emisyon miktarnn eyrei kadardr.
Kyoto Protokol: 1997 ylnda karara
baland ve ABD dnda hemen hemen
btn lkeler tarafndan onayland. Trkiye
protokol 2008 ylnda imzaland. Protokol,
sanayilemi lkelere 2008-2012 dneminde
alt ana sera gaz iin yasal balaycl olan
emisyon azaltm hedefleri getirmektedir. l-
keler bu hedeflere dier lkelerdeki emisyon
azaltc projelere yatrm yaparak ya da Temiz
Kalknma Mekanizmas gibi protokol meka-
nizmalarn kullanarak ulaabilirler.
Ormanszlama ve Orman Kayb Kay-
nakl Emisyonlarn Azaltlmas (REDD):
Gezegenimizin karbon yutaklar olan or-
manlar koruyan ve orman tahribat kaynakl
emisyonlar azaltan gelimekte olan lkelere
ynelik destek sistemi.
Ortak ancak farkllatrlm sorumlu-
luk: 1992 Dnya Zirvesinde yaplan Rio Bil-
dirgesi ile benimsenen ilke. Bir durum kar-
snda lkelerin farkl tarihsel sorumlulukla-
rn, her lkenin zenginlik, eitim, salk gibi
imkanlarn da gz nnde bulundurarak ta-
nmlar. Bu ilkeye dayanarak, Kyoto Protokol
tm lkelerin sera gaz emisyonunu kontrol
altna almak zere sorumluluklar olduunu,
ancak sadece bazlarnn zel olarak tanm-
lanm hedefleri olduunu belirtir.
Sera etkisi: Atmosferin snmasn s tutucu
gazlarn artmas gereine dayanarak akla-
yan terim. Gneten Dnyaya ulaan enerji-
nin byk blm atmosferden szarak yer-
yzn str. Isnan yeryz scaklk yayar.
Yaylan bu scakln bir ksm yeniden uzaya
kar fakat nemli bir ksm sera gazlar ne-
deniyle atmosferde tutulur. Bu gazlar doal
olarak atmosferde bulunan gazlardr, ancak
gaz miktarnn fazlalamas, daha az snn
uzaya salnmasna neden olmaktadr. nsa-
nolu bu gazlar atmosfere doann bunlar
yok etme hzndan ok daha hzl ekilde b-
rakmaktadr.
Sera Gaz Kalknma Haklar: Emisyon
haklarn iklim tehdidine kar tarihsel sorum-
luluk ve ekonomik altyapya gre paylat-
rarak acil kresel CO
2
azaltmn amalayan
yaklam.
Sera gazlar: Atmosferde sy hapseden
her trl gaz. Kyoto Protokol, insan kaynakl
olan alt sera gazn kapsamaktadr: Karbon-
dioksit (CO
2
- en nemlisi), metan, diazotmo-
noksit, kloroflorokarbon, hidroflorokarbon,
perfloro-metan.
Temiz Kalknma Mekanizmas (CDM):
Sanayicilerin gelimekte olan lkelerdeki
sera gaz emisyonlarn azaltc projelere ya-
trm yaparak karbon kredisi elde etmesini
salayan, Kyoto Protokolne bal bir sis-
tem. Protokol uyarnca, elde edilen krediler,
lkelerin emisyon miktarlarn dengelemek
amacyla kullanlabilir, ticareti yaplabilir.
Tehlikeli iklim deiiklii: UNFCCCde
yer alan bir terim. Terim ak ekilde tanm-
lanmamtr, ancak dnya hkmetleri bunun
nlenmesi konusunda anlam durumdadr.
Ulusal Uyum Eylem Programlar (NAPA):
Vatandalarn, ekosistemlerini ve ekonomi-
lerini iklim deiikliine kar korumak iin az
gelimi lkeler tarafndan gelitirilen planlar.
Uyum Fonu: Kyoto Protokol kapsamnda
yoksul lkelere iklim deiikliine uyum iin
maddi kaynak salamak amacyla kurulmu
bir fon. Halihazrda, Temiz Kalknma Mekaniz-
mas altnda gerekletiren ilemlerden akta-
rlan yzde 2lik gelirlerden olumaktadr.
Yenilenebilir enerji: Rzgr ve gne gibi
tkenmeyen doal kaynaklardan retilen her
tr enerji.
Birlemi Milletler evre Program, Kresel Bar ve
evre Vakf, Bayer ve Nikon tarafndan ocuklara
ynelik dzenlenen resim yarmas gen neslin
iklim deiiklii ile mcadeledeki azmini ve
heyecann gstermekle birlikte bu yaynn grselleri
olarak kullanld. Yarmann konusu iklim deiiklii
olup, Gezegen iin Resim Yap kampanyasnn bir
paras olarak gerekletirildi. (www.unep.org/
paint4planet).
n Kapak, Andrew Bartolo, Malta; s3, Banson; s4, Evdokia Vallis, Yunanistan;
p5. Laura Paulina Tercero Araiza, Meksika; s6, Abdul Rahman Anwar Elmeligg,
Suudi Arabistan; s9 (stten) UNFCCC, IISD, ABD Dileri Bakanl, IISD/
UNDP/UNEP, IISD; s13, Charlie Sullivan, ngiltere; s14, Daniela Melendez,
Kolombiya; s15 Netpakaikarn Netwong, Thailand; s17, Alex Smith, ABD; s18,
Kevin Van Den Broucke, Belika; s20, Obamamedia; s23, Gloria Ip Tung, in;
s25, Jerrika C. Shi, Filipinler; s27, Zayan Masood, Banglade; s28, Anoushka
Bhari, Kenya; s29, Laurent Ipperciel, Kanada; s30, Andriy Palamarchuk,
Ukrayna; s31, Katherine Liu, ABD; s32, Maria Kassabian, Nijerya; s33, Elizaveta
Rossokha, Ukrayna; s35, Dave Laurence A. Juntilla, Filipinler; s37, Guy Jayce
Nindorera, Burundi; s38, Tewanat Saypan, Tayland; s45, Giselle Lau Ching Yue,
in; Arka Kapak, Earth Hour/Shepard Fairey.
Yeni klim Anlamas - Kopenhag Cep Klavuzu, 2009, WWF-Trkiye
(Doal Hayat Koruma Vakf) stanbul, Trkiye
WWF-Trkiye (Doal Hayat Koruma Vakf) Ekim 2009
Tm haklar sakldr. Bu yaynn herhangi bir blm, WWF-Trkiyenin yazl izni
olmadan yeniden oaltlamaz ve baslamaz.
ISBN: 978-605-60247-7-1
Raporun ierii ve corafi isimler, WWFnin herhangi bir lkenin ya da blgenin
yerleim alannn ve snrlarnn belirlendii yasal konumuna ilikin dncesinin
hibir ekilde ifadesi deildir.
Yazar: Fred Pearce
eviri: Galena , WWF-Trkiye
Editr: Deniz ztok, WWF-Trkiye
Tasarm: A BANSON Production
Uygulama: Tasarmhane
Bask: Desen Ofset
Byk Postane Cad., No: 43-45 Kat:5 34420 Bahekap, stanbul
Tel: 0212 528 20 30
Faks: 0212 528 20 40
www.wwf.org.tr
info@wwf.org.tr
yasayan bir dnya iin
WWF- Trkiye
Doal Hayat Koruma Vakf
Byk Postane Cad. No: 43-45 Kat: 5
34420 Bahekap, stanbul
T: 0212 528 20 30 F: 0212 528 20 40
info@wwf.org.tr www.wwf.org.tr

1
9
8
6

P
a
n
d
a

s
e
m
b
o
l

W
W
F
-
W
o
r
l
d

W
i
d
e

F
u
n
d

F
o
r

N
a
t
u
r
e

W
W
F

v
e

y
a

a
y
a
n

d

n
y
a

W
W
F

n
i
n

m

s
e
c
c
e
l

m
a
r
k
a
l
a
r

r
.
WWF-Trkiyenin misyonu yeryznn doal evresinin bozulmasnn durdurulmas
ve insanlarn doayla uyum iinde yaad bir gelecek kurulmasdr.
Bunun iin WWF-Trkiye;
Biyolojik eitlilii korur.
Yenilenebilir doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmn destekler.
Kirliliin ve ar tketimin azaltlmasn salamaya alr.
www.earthhour.org