GRANICA LIBURNA I DELMATA KROZ DRNIŠKI

KRAJ
 Rijeke Krka i Čikola su grandiozni reljefni fenomeni koji fizički dijele Dalmaciju, na sjeverni i
srednji dio. Zahvaljujući konfiguraciji riječnih kanjona Krke i Čikole, koje je u prapovijesti bilo
moguće prijeći tek na nekoliko mjesta, te dvije rijeke su u periodu željeznog doba bile granična zona
dva ilirska naroda, Liburna i Delmata.
 Osnova te granice ili granične zone, ide od Prokljanskog jezera, preko Skradinskog buka do sastava rijeka Krke i Čikole.
Prema prirodnoj logici i karakteristikama terena, granica se tu odvaja od kanjona rijeke Krke i prati kanjon rijeke Čikole, do
početka kanjona Čikole, odnosno Drniša.

LIBURNI

DELMATI
 Gornji i srednji tok Krke sa svojim resursima gospodarenja ribarstvom i vodenom snagom bio je
toliko dragocijen da Liburni nisu mogli dozvoliti da tu bude nesigurna granica. Pomogla je naravno
konfiguracija terena sa vrletnim kanjonom rijeke Čikole i planinom Prominom, kao prirodnom
granicom.
GRANICA
NA KRKI
I ČIKOLI
S. Ćaće je još 1989. godine upozorio na mogućnost da je razgraničenje išlo Krkom
od Skradinskog buka, do Skradina i Prukljanskog jezera, ali da je uzvodno to
razgraničenje bio kanjon rijeke Čikole sa svojim vrletnim i nepremostivim
kanjonima.

ČIKOLA
KRKA
 Na mjestu sastavka dvije rijeke,
kanjon rijeke Krke i kanjon rijeke
Čikole su sjedinjeni u jedno jezero.
Lijeva obala Čikole i lijeva obala
donjeg toka Krke, ide u kontinuitetu
od Gradine u Drnišu, do Prokljanskog LIBURNI
jezera. To je ta prirodna granica
Liburna i Delmata i na tom potezu, od
šibenskog kanala, do Gradine u
DELMATI I

Drnišu, cestovna prijevozna sredstva

pa i tegleće životinje jednostavnim
stazama ne mogu prijeći na drugu
obalu.
Kanjon Čikole je surov i nepristupačan tako da su
tvrđave koje čuvaju granicu: GRADINA KLJUČ i
GRADINA DRNIŠ

GRADINA KLJUČ
 Čak i u
srednjem
vijeku, kanjon
Čikole
štite tvrđave,
u Ključu i u
Drnišu
 JEZERO
TORAK U
DOLINI
ČIKOLE
 KANJON
RIJEKE ČIKOLA
SA
TVRĐAVOM
KLJUČICA-
POGLED SA
GRADINE U
KLJUČU
 Geografske osobitosti granične zone koja je
razdvajala Liburne i Delmate bila je dobro utvrđena.
Dakle na riječnim kanjonima Krke i Čikole gotovo
da i nema tvrđava, jer su kanjoni dovoljne, gotovo
nepremostive prepreke. Ipak na dva strateška mijesta
su prapovijesne tvrđave koje kontroliraju prelaze na
Čikoli. To su Gradina u Ključu i Gradina u Drnišu.
Gradina u Ključu dominira nad dva moguća prelaza
na Čikoli, jedan je kod riječnog proširenja Torak i
drugi prelaz je kod, toponima „Zidine”. Za prelaz
kod Torka je neophodna zamašna cestovna
infrastruktura, dok su za prelaz kod „Zidina”,
potrebne manje građevinske intervencije u gradnji
manjeg mosta i kakve takve ceste na
negostoljubivom terenu kanjona Čikole.
PRIJELAZ NA ČIKOLI POD ZIDINAMA
PRIJELAZ
ZIDINE
ZIDINE
ZIDINE
GRADINA NA
DESNOJ OBALI
ČIKOLE

ZID NA
LIJEVOJ
OBALI
ČIKOLE
Prapovijesna Gradina u
Drnišu kontrolira prilaze
iz doline Petrova polja
na Prominsko-
miljevačku visoravan,
pa i prelaz preko Čikole
pod Gradinom, na
samom početku Petrova
polja. Zbog toga je i
kontinuitet života na
drniškoj Gradini traje od
eneolita, prvog vremana
kada se naseljavaju
strateški visovi.
DRNIŠKA GRADINA
Gradina u Drnišu tijekom željeznog doba kontrolira prilaze iz doline Petrova
polja. Kontinuitet života na drniškoj Gradini traje od eneolita, prvog vremana
kada se naseljavaju strateški visovi, kad postaje važna kontrola određenog
područja.
 DELMATSKE GRADINE PLANINE MOSEĆ, SA
DELMATSKE STRANE GRANICE
Gradina u Drnišu

Dugovac
Mujanova gradina

Vickuša
To je strateško mijesto gdje se sastaju, početak kanjona Čikole i planina Moseć i
gdje počinje krš ravne dalmatinske zagore. Zbog toga su na lijevoj obali kanjona
Čikole, preko puta Gradine u Drnišu dvije Gradine, Vickuša i Mujanova gradina.

Mujanova gradina Vickuša

GRADINA DUGOVAC MUJANOVA GRADINA
VICKUŠA
Bedemi Vickuše
Pored Vickuše i Mujanove
gradine prolazi
prapovijesni put koji se
spušta u Petrovo polje. Taj
put svjedoče spurile,
tipični ostaci
prapovijesnih puteva u
vidu u kamenu
užljebljenih traka za
točkove, koje možemo
pratiti od Ridera-Gradine
u Danilu Gornjem, i
Gradine u Pokrovniku,
kroz Zagoru, do Vickuše i
Moseća.
 Spurile na Moseću
Sprolaze pored Mujanove

U gradine, obilazeći oko

P

R Vickuše, spuštaju se u
I
LPetrovo polje na Čikolu,
L
na „pojila“ i prijelaz
VIDLJIVI TRAGOVI SPURILLA E
preko rijeke.
Na Mujanovoj gradini,
na samom vršku,
konstrukcija poput
piramide.
Mujanova gradina
POGLED SA MUJANOVE GRADINE NA PROMINSKO-
MILJEVAČKI PLATO, POČETAK LIBURNIJE
 POGLED SA
GRADINE
DUGOVAC, NA
DRNIŠKE GRADINE
KOJE SU U
PRAPOVIJESTI
BRANILE PRILAZ U
LIBURNIJU
GRADINA
DUGOVAC
NA
MOSEĆU-
KRUG
BEDEMA
 • Najzanimljiviji dio granice, najslabija ali i najtvrđa karika obrane
Liburna nalazi sa na podrućju, od Gradine u Drnišu, prema padinama
planine Promina. To je teren bez značajnije riječne prepreke. Ali to je
nabrani, istina nevisoki, brdski teren. Na nevisokom pobrđu nanizane
su prapovijedne tvrđave koje su branile prilaze Liburniji. Dvije su
grupe tih tvrđava. Jedna grupa na prostoru Drniša, odnosno prelaza iz
Petrova polja na Prominski plato i druga, na prostoru Klanca, u selu
Tepljuh, prolaza iz Petrova polja u Kosovo polje i na plato Promina.
UTVRĐENJA ZAPADNO OD PADINA UTVRĐENJA ISTOČNO OD PADINA
PLANINE PROMINA PLANINE PROMINA

• DRNIŠ-GRADINA TEPLJUH-MALA ORIŠNICA

• DRNIŠ-GRADINA (KALUN) TEPLJUH-VELIKA ORIŠNICA
• BADANJ-GRADINA (ANDABAKA) TEPLJUH-PETROVAC
• VAROŠ-VAROŠKA GLAVICA
• TRBOUNJE-MEDINA UZDOLJE-RUDEČ
• TRBOUNJE-PLANDIŠTE
• TRBOUNJE-GRADINA (BRAKUSI) RAMLJANI-GRADINA
• TRBOUNJE-GRADINA (ČUPIĆI)
• LIŠNJAK-SV. ILIJA NA BRIGU VRBNIK-GRADINA
• VELUŠIĆ-GRADINA (BIBIĆI) LJUBAČ-GRADINA
 Gradine Drniša i
Gradine u Tepljuhu
kontroliraju pravce
komuniciranja
prema rijeci Krka Gradine u Tepljuhu

Gradine Drniša
 Prateći granicu koju čine
riječni kanjoni i planina
Promina, vidimo da je
prostor od Gradine u
Drnišu do padina Promine
gusto popunjen
brežuljkastim terenom,
visine od 352 do 473 m.
Na gotovo svim
brežuljcima nalazimo
ostatke utvrđenih naselja.
Od Drniša, Badnja, Varoša,
Trbounja, do Lišnjaka i
Velušića 9 je takvih
utvrđenja.
Najviša gradina, Gradina Kalun, kontrolira Petrovo polje
ROJ GRADINA ČUVA PRILAZE LIBURNIJI
UTVRDE TRBOUNJA, POGLED SA PROMINE
 GRADINE
IZNAD KLANCA
PRIJELAZ
IZ PETROVA
POLJA U
KOSOVO POLJE
Gradine u Klancu brane kominikaciju koja se
penje uz istočni rub planine Promina
GRADINE U KLANCU
 Na Gradine
u Klancu
nadovezuju
se Gradine
GRADINA RUDEČ koje štite
plato
Promine sve
do Knina
NALAZI SA RUDEČ GRADINE
MLAĐE ŽELJEZNO DOBA
BUNARI POD GRADINOM RUDEČ
 TVRĐAVE NA GRANICI, po Buttleru

KALDRMA VRBNIK LJUBAČ

 POGLED SA
GRADINE U
RAMLJANIMA-
KALDRMI
PUT IZ KOSOVSKE DOLINE
KOSOVO POLJE POGLED SA GRANICE –
GRADINA U RAMLJANIMA-KALDRMI