Iliria

50 vjet arkeologji shqiptare / Half Century Albanian Archaeology

Muzafer Korkuti

Citer ce document / Cite this document :

Korkuti Muzafer. 50 vjet arkeologji shqiptare / Half Century Albanian Archaeology . In: Iliria, vol. 28, 1998. Simpozium
ndërkombëtar 9-10 Nëntor '48 Tiranë '98. 50 Vjet Arkeologji Shqiptare. pp. 19-47 ;

doi : https://doi.org/10.3406/iliri.1998.1688

https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1998_num_28_1_1688

Fichier pdf généré le 19/03/2019

 19

ILIRIA Nr. 1-2, 1998

Muzafer KORKUTI

50 VJET ARKEOLOGJI SHQIPTARE

Të bësh bilancin e arritjeve shkencore të arkeologjisë e të muzeologjisë shqiptare

në 50 vjet të veprimtarisë së saj, para këtij auditori të respektuar, është një nder dhe
njëkohësisht një detyrim, që mund të realizohet pjesërisht. Kemi parapëlqyer që në
bazë të këtij referati të evidentojmë disa nga momentet më të rëndësishme të rritjes
së shkallë- shkallëshme të arkeologjisë sonë, duke u ndalur në problemet parësore
që ka shtruar e zgjidhur arkeologjia shqiptare.
E tërë kjo veprimtari 50 vjeçare është rezultat i kërkimeve, gërmimeve e studimeve
intensive të një brezi të tërë arkeologësh, në rradhë të pare e themeluesve të
arkeologjisë shqiptare Prof. Hasan Cekës, Prof. Selim Islamit, Prof. Skënder
Anamalit dhe Prof. Frano Prendit, vepra e të cilëve vlen të evidentohet e vlerësohet
sot me objektivitet.
Mbi ç'bazë filloi arkeologjia shqiptare veprimtarinë e saj para 50 vjetëve?
Kjo përbën një problem më vête, dhe jo pa rëndësi, por që del jashtë kuadrit të
kësaj trajtese. Gjithësesi, në këtë jubile, do të veçonim kërkimet e bëra para
çlirimit të vendit nga arkeologët francezë në qytetin e Apolonisë të drejtuara
nga Leon Rey1 , gërmimet e misionit arkeologjik italian të bëra në Butrint nën
drejtimin e Luigi Ugolinit2, si edhe përpjekjet e pionierit të arkeologjisë
shqiptare Shtjefën Gj eço vit3 për grumbullimin e sistemimin e materiaîeve të
kulturës iliro-arbërore (fig. 1).
Por duhet të pohojmë se para 50 vjetësh në Shqipëri nuk kishte asnjë muze të
mirëfilltë arkeologjik, asnjë institucion kombëtar që të merrej me veprimtari
arkeologjike dhe kërkimet e gjurmimet për kulturën ilire ende nuk kishin filluar.
Duke ndjerë këtë shqetësim dekani i arkeologjisë shqiptare Prof. H. Ceka, qysh në
vitin 1941 shkruan "Atdheu i ynë asht mjaft i pasur në pikpamje arkeologjike;

1 L.Rey, Albania I, 1925, f.9-25; Albania II 1927, f. 13-23, Albania III 1928, f.13-18.
2 L.M.Ugolini, Butrinto, // mito di Enea, Roma 1937; L'Acropoli di Butrinto, Roma
1942.
3S.Islami, Shtjefén Gjeçovisi arkeolog, "Studime Historike", nr.4, 1979, f.265 e vazhd.;
R.Mata, ShtjefënGjeçovi, Jeta dhe veprat ,Tiranë 1982, f.61-73.
20 50 vjet arkeologji shqiptare

Fig. 1. Shtjefën Gjeçovi.

Pikturë nga Hasan Nallbani

Fig. 2. Prof. Hasan Ceka

 Muzafer Korkuti 21

nëntoka shqiptare nuk ka brenda vetëm monumenta gjithfarësh të kulturës greke e

romake, të cilat janë tue u nxjerrë në dritë prej gërmimeve që po bahen në Pojan,
Finiq e Butrint dhe të tjera që mund të zbulohen ma vonë në vise të tjera të bregdetit
shqiptar, por ka edhe shumë gjana që dëshmojnë kulturën prehistorike dhe ilire.
Këto të fundit që na interesojnë veçanërisht ne shqiptarëve, hasen përgjithësisht
vetëm përmbrenda buzës së detit, ku stërgjyshërit t'onë për çdo kohë gëzuan liri të
piote dhe kur ndodhej bregdeti nën sundimin e huaj. (Fig. 2).
Studimet ilire, për arsye të ndryshmè, deri më sot, vazhdon H.Ceka, janë lanë
krejt mbas dore në vendin t'onë. Me përjashtim të disa zbulimeve të bana me të
qëlluem ose prej njerëzish jo të degës, nuk janë ba gërmime sistematike në këtë
fushë".4
Duke ju përmbajtur kriterit tematik-kronologjik po parashtrojmë disa nga arritjet
në gjurmimet e studimet e bëra gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX.

Paleoliti dhe mezoliti

Kërkimet arkeologjike shqiptare për dy periudhat më të hershme të shoqërisë

njerëzore, atë të gurit të vjetër e të gurit të mesëm, kanë filluar shumë vonë, bile
ende sot janë në fillimet e tyre. Mungesa e arkeologëve dhe nevoja për të ndriçuar
epokën e neolitit (gurit të ri) dhe epokën e metaleve (epokën e bronzit e të hekurit),
bënë që prehistorianët tanë t'i kushtoheshin gjurmimit dhe studimit të këtyre epokave
(Fig. 3).
Zbulimi nga L.Cardini5 , në vitet 30të, i stacionit paleolitik të Xarës ishte me vlera
të veçanta, por informacioni paraprak ishte i pamjaftueshëm për të karakterizuar
kulturën e këtij vendbanimi. Për të plotësuar e ndriçuar më tej tiparet e kulturës së
Xarës, gjatë disa ekspeditave informative u grumbullua një koleksion veglash pune
prej strralli, cilësisht shumë të mira, që përcaktojnë qartë si epokën e paleolitit të
mesëm ashtu dhe epokën e paleolitit të lartë.6
Kultura e paleolitit të mesëm u plotësua me zbulimet e bëra në fillim të viteve 80
në shpellën e Gajtanit (Shkodër).7
Vitet 90 shënuan një fazë të re në kërkimet për epokën e gurit të vjetër. Për herë të
pare, në shpellën e Konispolit, u arrit të zbulohet një shtresë kulturore e paleolitit të
lartë e përcaktuar qartë stratigrafikisht dhe e datuar saktësisht mbi bazën e C14
26370Ü80 vjet.8 Në verën e këtij viti ekspedita e përbashkët shqiptaro-amerikane

4 H.Ceka, T'i ruajmë sendet e moçme, në "Bota Shqiptare", Tirane 1941, f.462.
5 D.Mustilli, Relazione preliminare sugli scavi archeologici in Albania (1937-1940),
RAI, II Roma 1342, f.678-68 1; Recerche italianeper la preistoria dell'Albania, "Bullettino
di Paletnologia Italiana
IX, vol.64, Roma 1954-55, f.401.
6 M. Korkuti, Gjetje të reja të paleolitit të mesën nga stacioni ì Xarës (Sarandë). "Iliria"
1983, l,f.39-43.
7 A.Fistarni, Gjetje të paleolitit në afërsi të shpellës së Gajtanit (Shkodër), "Iliria" 1,
f.5-20.
8 M.Korkuti, K.Petruso, Archaeology in Albania, American Journal of Archaeology, nr.97,
f.703-743. Shpella e Konispolit, raport paraprak 1991-1994, "Iliria" 1996, 1-2, f.209-224.
22 50 vjet arkeologji shqiptare

BUJAN 4*(.*^
¦ftVMë \
JJAJ+MJC

SUP J £0 1/4:
$ VEN08AtUMET£HAPitRA
¦ VEN08ANIME SHPEiLORE
¦ VENDBANIME TÈ FORTtFlXU-
A AKA
WÄÄ£24 TUMULARE
A VARREZA TÈ SHESHTA

Fig. 3. Vendbanime dhe varreza prehistorike

 Muzafer Korkuti 23

beri një zbulim tjetër paleolitik, në fshatin Kryegjatë në afërsi të Apolonisë, që hap
një dritare të re për gjurmimin e kulturës së epokës së gurit të vjetër. Paleoliti i lartë
i zbuluar nga shumë staçione (Xara II, Shën Marina, Konispoli I, Kryegjata, Rrëza
e Dajtit e Gajtanit II) me një shtrirje në tërë territorin e vendit tonë, është shprehje
jo vetëm e një vazhdimësie banimi por edhe progresi évolues.
Në tërësinë e tyre kulturat e epokës së gurit të vjetër, janë dëshmi e banimit më të
hershëm të truallit të vendit tonë dhe përfshirjes të kësaj trêve në procesin e
transformimit të tij në homo sapiens. Mbetet që kërkimet e studimet komplekse e të
thelluara, në këto staçione, të kontribuojnë për të plotësuar zhvillimin kulturor të
territorit të Evropës Juglindore gjatë paleolitit.
Në fillim janë kërkimet e arkeologjisë shqiptare edhe për epokën e gurit të mesëm
(mezolitit) 10000-7000 p.e.sonë. Ato nisën me zbulimin e stacionit të Vlushës
(Skrapar) në fillim të viteve 70, ku u gjetën mikrolitet e para (vegla të vogla prej
strralli) së bashku me qeramike trashanike.9 Ky fakt i gjetjes së mikroliteve - që i
takojnë mezolitit, me qeramike, që kronologjikisht i takon epokës pasardhëse të
neolitit, është sa i vështirë për t'u zgjidhur, në pikpamje të përkatësisë kohore, aq
edhe me vlera të veçanta kulturore. Kështu Vlusha u bë objekt gjurmimesh e
interpretimesh nga prehistorianët shqiptare dhe sot mbetet një stacion me shumë
interes për të ndriçuar procesin e kalimit nga mezoliti në neolit.

Neoliti
Një tablo krejt tjetër shpalos sot epoka e neolitit, eneolitit, bronzit dhe ajo e
hekurit. Dhe kjo nuk është një rastësi, por rezultat i gërmimeve e studimeve të
planifikuara e mbi baza shkencore.
Kërkimet për neolitin dhe eneolitin janë bërë në dy drejtime: ' °
a) Kërkime intensive në pellgun e Korçës, në Maliq (nga F. Prendi), në Tren (M.
Korkuti), në Vashtëmi (M. Korkuti), në Dunavec (M. Korkuti), në Podgorie (F.
Prendi), në Burimas (M. Korkuti), në Barç (P. Lera) në Dersnik (P. Lera);
b) Kërkime ekstensive. me shtrirjen e tyre në territorin e vendit tonë, si në Kolsh
të Kukësit (M. Korkuti) në Blaz e Nezir të Matit (F. Prendi; Zh. Andrea), në Burim
(F. Prendi; Zh. Andrea), në Gradée e Cetush (M. Korkuti), në Topojan të Dibrës
(A. Bunguri), në Cakran të Fierit (M. Korkuti), në Katundas të Beratit (M. Korkuti),
në Rashtan e Rajcë të Librazhdit (I. Gjipali), në Bënjë të Përmetit (Korkuti) dhe në
Konispol (M. Korkuti; K. Petruso).
Kërkimet për epokën e gurit të ri dhe epokën e bakrit kanë filluar me zbulimin e
vendbanimit të Maliqit (për herë të pare më 1948 dhe rizbuluar më 1961), i cili zë
një vend të veçantë në tërë historinë e kërkimeve prehistorike të vendit tonë.1 ' Në

9 M.Korkuti, Stacioni prehistorik i Vlushës dhe rëndësia e zbulimit të tij, "Zbulime

arkeologjike në Skrapar (1980), f.24-29; L.Ylli, Zbulime arkeologjike në krahinën e
Skraparit, Zbulime arkeologjike në Skrapar (1980), f. 10-23.
10 M.Korkuti, 25 vjet kërkime për neolitin dhe eneolitin në Shqipëri (1961-1986),
"Iliria" 1987, 2, f.5 12.
" H.Ceka, JAdami, Raport mbi zbulimet prehistorike në Maliq, Bul.Shk.Shoq. 3/2, 1949,
f.94-100; F.Prendi, La civilization préhistorique de Maliq, Studia Albanica 1966, 1, f.255-280.
 24 SO vjet arkeologji shqiptare

Fig. 4. Pamje nga gërmimet në Maliq

pikpamje
shume te gate
të vlerave
kohore,
historiko-arkeologjike,
rreth 4000 vjeçare, meMaliqi
intensitet
ështëbanimi
vendbanimi
eS* me shtririe

me qendrat e medha te Thesalisë ne Greqi, me Sesklon e Dimin ' !

,e^,
e Mahq, uTu
be shkollë
UnUrën
e përpjekjeve
e Maliqit' nëtëkëtë
përbashkëta
50 ^etor'tëdua
prehistoriaië
t« veçojmë edhe
taë faktin
DërTë'

^Sulturatrrliüt:
shkolle
I e marra
ka qene
në tërësi
udheheqësi
rezultatet
shkencor
eneolitit
e gërmimeve
e të ep°k&
Prof. Frano
sistematila
Prendi
- "rLi,(Fie
si dh4)
i TCë
ju kï J

zhvillim i panderprerë gjatë mijëvjeçarit të VII, VI, V e IV është materialize në

F.Prendi, Neoliti dhe eneoliti në Shqipëri, "Iliria" VI, 1976/21

 Muzafer Korkuti 25

tabelën e kronologjisë relative të kulturës neo-eneolitike të territorit të Shqipërisë.1 3

Në këto vitet e fundit, në sajë të futjes së një teknologjie të re datimi në bazë të C
(bërë në France e SHBA), është arritur të përftohen data absolute të cilat korigjojnë
mjaft datimet e mbështetura mbi kronologjinë relative tradicionale. Nga datimet e
përfituara nga Shpella e Konispolit na rezulton se fillimet e neolitit i takojnë
mijëvjeçarit të VII, ekzaktësisht 7060 ± 1 10 BP, 6800 ± 140 BC etj1 4.
Kalimi nga epoka e gurit të mesëm në atë të gurit të ri ka qenë edhe për studjuesit
tanë një çështje që ka kërkuar zgjidhje. Në interpretim të stratigrafisë që ofrojnë
vendbanimet e neolitit të hershëm dhe të lëndës së qartë arkeologjike që kemi nga
horizontet më të hershme të Podgories (Pellgu i Korçës), është pranuar teza se kemi
të bëjmë me një përhapje demike të popullsisë së ardhur nga lindja, si një popullsi
që njihte bujqësinë e në kërkim të tokave të reja, që erdhi gradualisht drejt perëndimit
duke sjellë dhe kulturat e para bujqësore (grurin etj). Kurse vendbanimi i Vlushës,
ku tradita mezolitike e punimit të veglave prej stralli vazhdon të ekzistojë bashkë
me fillimin e prodhimit të qeramikës primitive, si edhe shtresa kulturore e neolitit të
hershëm e shpellës së Konispolit (Konispol Illa) janë të dhëna që mbështesin tezën
se në procesin e neolitizimit të këtyre kulturave ka luajtur roi të dukshëm tradita
mezolitike. Gjithsesi, për të dy këto teza, kërkohet një përkushtim e një vëmendje
më e madhe në nxjerrjen e përfundimeve mbi bazën e të dhënave të paleobotanikës
e arkeozoologjisë.
Mungesa e të dhënave për banorët e tej lashtë të vendit tonë të epokës eneolitike,
i ka shtyrë studjuesit të interpretojnë të vetmet burime ekzistuese, ato arkeologjike.
Sipas pikëpamjes sonë, në kushtet e një zhvillimi të pandërprerë e të një stabiliteti të
gjatë ekonomiko-shoqëror të shkallës së lartë të zhvillimit, në të cilën arriti qytetërimi
eneolitik, krahas formimit të bashkësive të gjëra kulturore e kultike u bë hapi i pare
drejt formimit të një bashkësie të madhe etnike e gjuhësore paleoindoevropiane.1 5
Kur flasim për studimet shqiptare për epokën e neolitit dhe eneolitit nuk mund të
mos vemë në dukje se ato përshkohen nga një analizë tipologjikë e krahasuese e
lëndës arkeologjike, ku evidentohen ngjashmëritë dhe analogjitë e shumta të gjetjeve
tona me gjetjet e kulturave prehistorike të Ballkanit e të kulturave më të largëta.
Duke interpreuar këto ndikime e raporte kulturore rezulton se në territorin e vendit
tonë, gjatë epokës neo-eneolitike janë gërshetuar elemente të kulturave egjeane,
adriatikase e ballkano-qendrore. Evidentimi i këtyre raporteve kulturore është një
kontribut i arkeologjisë shqiptare në rrafshin ballkanik dhe rrjedhimish thellimi i
studimeve krahasuese dhe interpretimi i mëtejshëm i tyre mbetet një detyrë e
gjurmimeve tona të ardhëshme.
Lidhur me metodën e punës shkencore Prof. E. Çabej shkruan: "Happas hapi
me objektin shkon edhe metoda ". Kjo thënie përputhet me rrugën e kërkimeve e
studimeve për kulturat neo-eneolitike të vendit tonë, të cilat nisin me Maliqin gjer
tek Konispoli. Gërmimet në vendbanimin e Maliqit filluan si domosdoshmëri e
shpëtimit të tij nga dëmtimet që do të shkaktonte zgj erimi e thellimi i shtratit të

13 M.Korkuti, Neolithikum und Chalkolithikum in Albanien, Mainz 1995, f.259.

14 M.Korkuti, K.Petruso etj., Shpella e Konispolit, "Iliria" 1986, 1-2, f.197.
15 M.Korkuti, Probleme etnokulturore të epëokës së eneolitit në Shqipëri, "Iliria" 1985,
2, f.57-59.
26 50 vjet arkeologji shqiptare

lumit Devoll. Kjo përcaktoi hapjen e kuadrateve me sipërfaqe të madhe, 10m x

1 Om, e si rrjedhim u arrit të zbulohet një sipërfaqe relativisht e madhe e vendbanimit
palafit dhe e një lënde arkeologjike të pasur dhe të larmishme. Përvoja e gërmimeve
disa vjeçare në Maliq, u zbatua e u përsos në gërmimin e dhjetra vendbanimeve të
tjera, përtë ardhur tek gërmimet në Shpellën e Konispolit (vitet 1992-94). Këtu, në
bashkëpunim me kolegët nga Universiteti i Teksasit në Arlington, për herë të pare,
u bënë gërmime ndërdisiplinare. U hapën kuadrate me sipërfaqe të vogël (2mx2m),
u bë sitja dhe larja e pjesëshme e dheut e si rrjedhim u mblodhën të gjitha mbeturinat
e veprimtarisë njerëzore dhe çdo mbetje nga bota shtazore e bimore, të cilat iu
nënshtruan studimit nga specialistët e fushave përkatëse. Për rrjedhojë këto gërmime
e studime ndërdisiplinare në shpellën e Konispolit shënojnë fillimin e një etape të re
për arkeologjinë prehistorike shqiptare.

* * *

Në pjesën e dytë të këtij referati do të ndalemi vetëm në momentet më të rëndësishme

të arritjeve të arkeologjisë sonë në epokën e bronzit, epokën e hekurit, në kërkimet
e studimet në fushën e antikitetit dhe në atë të mesjetës së hershme shqiptare, mbasi
për këto fusha nga kolegët do të ketë trajtesa të veçanta e të thelluara.

Epoka e bronzit dhe e hekurit. Epoka e bronzit kronologjikisht përfshin mijëvjeçarin

e tretë e të dytë p.e.sonë. Ajo është një nga epokat më të rëndësishme të prehistorisë
ilire dhe brenda mundësive të specialistëve tanë kjo fushë ka qenë objekt kërkimesh
e studimesh të vazhdueshme. Epokën e bronzit, në tri periudhat e zhvillimit të saj -
i hershëm, i mesëm dhe i vonë, e njohim kryesisht nga dhjetra varreza tumulare në
tërë territorin e Shqipërisë (Vodhinë, Bajkaj, Dukat, Vajzë, Patos, Pazhok, Piskovë,
Prodan, Barç, Mat, Shkrel, Çinamak etj), kurse të dhënat që vijnë nga vendbanimet
e gërmuara (Gajtan, Nezir, Maliq, Tren, Margëlliç, Badhër etj) jo vetëm janë më të
pakta por edhe në shtrirjen territoriale me difernca të mëdha, gjë që ka krijuar një
boshllëk në trajtimin e ndërsjellë të kulturës së vendbanimeve me kulturën e varrezave
tumulare (Fig. 5 e 6).
Fillimet e epokës së bronzit, si në aspektin kronologjik ashtu edhe në atë etno-
kulturor, përbëjnë një moment të rëndësishëm në prehistorinë e vendit tonë, ndaj jo
vetëm që ato kanë tërhequr vëmendjen e studiuesve shqiptare, por mund të pohojmë
se interpretimi historiko-arkeologjik i të dhënave të grumbulluara më pare ka qenë
i kënaqshëm dhe i pranueshëm. Kështu në kronologjinë relative të përcaktuar nga
F. Prendi, faza Maliq Illa përfaqëson saktësisht fillimet e epokës së bronzit1 6. Përsa
i takon kronologjisë absolute, të dhënat e reja të fituara nga shtresa kulturore e
bronzit të hershëm të shpellës së Konispolit dhe të datuara në bazë të C 14 na japin

F.Prendi, Epoka e bronzit në Shqipëri, "Iliria" VII- VIII, 1977-78, f. 6-8.

 Muzafer Korkutì 27

Fig. 5. Porta dhe muri i Kalasë se Gajtanit

Fig. 6. Pamje nga gërmimi i tumës nr.l të Pazhokut

28 50 vjet arkeologji shqiptare

një datë afërsisht 3500 vjet p.e.sonë (datimi i pa kalibruar është 4450 ± 90 B.P.)17,
date e cila e korrigjon në mënyrë të ndjeshme datimin e mëparshëm. Si rrjedhojë,
fakti që në pikëpamjen kulturore ka një përputhje të plotë midis Maliqit Ilia dhe
Konispolit Va të datuar në bazë të C 14, na çon në përfundimin se fillimet e epokës
së bronzit duhet t'i atribuohen gjysmës së dytë të mijëvjeçarit të katërt p.e.sonë.
Sidoqoftë, këto të dhëna janë ende të pamjaftueshme dhe problemi i datimit absolut
për fillimet e bronzit mbetet i hapur.
Rreth formimit etno-kulturor të epokës së bronzit mendimi arkeologjik shqiptar
në tërësi ka pranuar pikëpamjen se në fillim të epokës së bronzit shfaqet një kulturë
e re si rezultat i ardhjes së një popullsie indoevropiane nga lindja. Për këtë dëshmon
prania e qeramikës trashanike, në fazën Maliq Ilia, si dhe shfaqja për herë të pare
e ritit të varrimit në tuma. Mendimet ndahen, kur është fjala për rolin që luajti
popullsia e ardhur në formimin e kulturës së bronzit të hershëm në territorin e
Shqipërisë. Problemet që ka shtruar e zgjidhur arkeologjia shqiptare gjatë këtyre
50 vjetëve për epokën e hekurit (shek. XI - V p.e.sonë), që përfaqëson kohën kur
ilirët ishin një nga popujt më të mëdhenj të Ballkanit dhe stadin e lulëzimit më të
madh social e kulturor të tyre në periudhën pre e protohistorike, janë të shumta e të
ndërthurura. Në morinë e këtyre problemeve do të veçojmë atë të origjinës së ilirëve,
të rrugës në të cilën ka përparuar mendimi arkeologjik shqiptar në zgjidhjen e tij.1 8
Gërmuesit e tumave të Matit (S. Islami, H. Ceka, S. Anamali, F. Prendi) qysh në
vitin 1955, në interpretim të materialeve të zbuluara, shtruan tezën se ilirët nuk
kanë qenë vetëm bartës të kulturës së epokës së hekurit, në vendin tonë, por edhe të
epokës së bronzit. Kjo pikëpamje u mbështet edhe mbi bazën e materialeve të zbuluara
në tumat e Vajzës.
Në interpretim të materialeve nga tumat e Pazhokut e të vendbanimit të Maliqit,
u arrit në përfundimin se shfaqja e etnosit ilir duhet pare jo më në mesin e mijëvjeçarit
të dytë p.e.sonë, por që në fillimet e epokës së bronzit.
Në Kuvendin e Pare të Studimeve Hire më 1972 e më pas, problemi i origjinës së
ilirëve u trajtua më gjerë e në mënyrë më të thelluar si në aspektin arkeologjik ashtu
edhe mbi bazën e të dhënave që ofron gjuhësia dhe antropologjia. M. Korkuti
problemin e origjinës së ilirëve e ka pare si një procès të gjatë e të ndërlikuar etno-
kulturor që lindi dhe u zhvillua mbi një bazë autoktone gjatë epokës së bronzit dhe
të hekurit. Dhe një procès i tillë kaloi nëpër disa etapa zhvillimi të cilat kanë qenë
kushtëzuar, para së gjithash, nga shkalla e zhvillimit ekonomik e shoqëror të shoqërisë
ilire, si edhe nga marrëdhëniet e këmbimet e hershme me botën mikene e atë post
mikene. Si përfundim, gjatë epokës së hekurit mbi bazën e zhvillimit të brendshëm,
etnosi ilir vazhdoi konsolidimin e mëtejshëm të kulturës e të gjuhës së tij, duke
marrë një fîzionomi gjithnjë e më të qartë, më të përcaktuar. Kjo është periudha e
bashkësive (në aspektin e organizimit politik federatat fisnore) të qëndrueshme ilire,
të cilat përmenden në burimet e autorëve të hershëm antikë. Me këto rezultate, të

17 M.Korkuti, K.Pteruso, vep.cit, f.197.

18 Një paraqitje e plotë e mendimit arkeologjike shqiptar për origjinën e ilirëve është
bërë nga M.Korkuti, Mbi disa problème lidhur me etnogjenezën ilire, "Iliria" 1982, 1,
f. 157-190.
 Muzafer Korkuti 29

cilat natyrisht nuk janë shteruese, arkeologjia shqiptare i ka dhënë zgjidhje problemit
të origjinës së ilirëve, duke hedhur poshtë konceptet e formimit të etnosit ilir ne një
vatër jashtëballkanike e njëkohësisht duke i dhënë përgjigje edhe pikëpamjeve që
mohojnë karakterin ilir të Dardanisë. Ne mbështetje të kësaj teze ia vlen të kujtojmë
rezultatet e gërmimeve të bëra ne vitin 1980, ne tumat e Llashticës afër Gilanit ne
Kosovë, gërmime që u ndërmorën nga arkeologë kosovarë dhe arkeologë të institutit
tonë.

Ndriçimi i periudhës qytetare ilire, i lindjes, zhvilliinit dhe lulëzimit të përgjithshëm

të kulturës ilire ne shek. VI-I p.e.sonë, përbën një nga arritjet më themelore të
arkeologjisë sonë. Ne këtë hark të shkurtër kohor ndodhën ndryshime ekonomike e
shoqërore që u reflektuan ne të gjitha sferat e j êtes. Ne aspektin ekonomik vendosen
marrëdhëniet skllavopronare, kurse ne atë politik formohet shteti ilir.
Ne dy Kuvendet e Studimeve Ilire ( 1 972 e 1 985) si edhe ne studimet e mëvonshme,
janë trajtuar e zgjidhur drejt çështjet thelbësore të gjenezës së qytetit ilir, të tipologjisë
e kronologjisë, urbanistikës, epigrafisë, numizmatikës, organizimit politik etj. Dhe
të gjitha këto aspekte janë trajtuar e analizuar ne marrëdhënie të ngushtë me qytetet
koloni të bregdetit ilir, sepse themelimin e tyre arkeologjia shqiptare e ka pare si
faktor parësor të jashtëm që çoi ne formimin e qyteteve ilire (Fig. 7).
Ne evidencimin e shkaqeve të brendëshme që çuan ne lindjen e qytetit ilir, cilësimi
dhe dokumentimi arkeologjik i fazës protourbane nga N. Ceka, përbën një ndihmesë
të veçantë.1 9 Pikëpamja e autorit shkon edhe më tej kur fazën protourbane nuk e
sheh vetëm si një fenomen ilir, por si pjesë të një lëvizjeje ekonomiko-shoqërore, që
përfshin një zone të gjerë rreth Mesdheut, gjatë shek. VII-V p.e.sonë.
Rreth mesit të shek. III p.e.sonë, qyteti ilir, si rrjedhojë e zhvillimit të tij të
pandërprerë, ishte formuar me tiparet më themelore të një qyteti antik. Modelin më
të piote e kemi sot nga gërmimet e studimet e bëra ne Bylis nga N. Ceka2 °, kurse
nga Antigonea (gërmime të Dh. Budinës)2 ' kemi modelin më të mire të sistemit
Urbanistik të shek. III-II p.e.sonë. Tregues të tjerë të rëndësishëm të qytetit ilir si
sistemi fortifikues, organizimi Urbanistik i qendrës së qytetit, veprimtaria zejtare e
monetare, veprat e artit e të kultit, dëshmi të organizimit politik të tyre, i kemi të
evidencuara edhe nga qytete e qyteza të tjera ilire si Dimali (gërmime të B. Dautajt),
Zgërdheshi (gërmime të S. Islamit), Lisi (gërmime të F. Prendit), Amantia (gërmime
të S. Anamalit), Selea e Poshtme (gërmime të N. Cekës) etj (Fig. 8).

19 N.Ceka, Vështrim mbi zhvillimin e jetës qytetare tek ilirët e Jugut, "Iliria" 1985, 2,
f.123.
20 N.Ceka, Urbanistika dhe banesat ne Bylis, "Iliria" 1992, 1-2, f.73-93.
21 Dh.Budina, Antigonea e Epirit, "Iliria" VI, 1976, f.327-346.
30 50 vjet arkeologji shqiptare

Fig. 7. Prof. Aleks Buda duke mbajtur fjalën e hapjes në Kuvendin eDytë të
Studimeve Hire

Arkeologjia shqiptare duke ndërmarrë një trajtim frontal të qytetit ilir e konsideron
studimin e tij si hallkë themelore për njohjen e procesit të zhvillimit social politik.
Duke vlerësuar pikërisht këtë pozicion të arkeologjisë sonë, S. Islami shkruan se
qyteti ilir (MK) përfaqëson një organizëm dinamik me një roi të rëndësishëm në
jetën shoqërore e politike, dhe, si bartës e perçues i rendit skllavopronar, ai bëhet
faktori perçues në lindjen dhe formimin e shtetit ilir me element bazë në Strukturen
e organizimit të tij politik. Janë pikërisht rezultatet e kërkimeve intensive për qytetin
ilir të cilat spjeguan dhe argumentuan ekzistencën e një baze social-ekonomike e
shoqërore të shtetit ilir, bazën ku mbështetej edhe fuqia e tij politike. Të gjitha këto
problème janë të parashtruara e analizuara gjerësisht në monografmë "Shteti ilir,
vendi dhe roli i tij në botën mesdhetare" të prof. S. Islamit dhe në studimet e
kolegëve të tjerë.2 2
Në këtë parashtesë të shkurtër, për veprimtarinë 50 vjeçare të arkeologjisë sonë,
është fakt se qytetet koloni të Ilirisë së Jugut kanë përbërë detyra të rëndësishme
dhe komplekse të gërmimeve, studimeve e kthimit të tyre në qendra vizituese dhe se
historiografia antike shqiptare iu ka kushtuar vëmendjen maksimale.të mundshme.
"Kolonitë helene të bregdetit ilir - shkruan prof. A. Buda - studiuesit shqiptare

22 S. Islami, Shteti ilir-vendi dhe roli i tij në botën mesdhetare, "Kuv. I Stud.Ilire",
Tirane 1974, f.85-106.
 Muzafer Korkuti 31

F/g. 5 Qytete dhe qyteza antike

 32 50 vjet arkeologji shqiptare

nuk i kanë konsideruar si *enklava * të huaja etnike e kulturore, po sipjesëpërbërëse

të realitetit historik me të cilin ishin lidhur me mijrafije "2i. Mjafton të kujtojmë
faktin e thjeshtë se kazma e pare u hodh ne Apoloni nga dekani i arkeologjisë
shqiptare Prof. H.Ceka dhe që nga ajo kohë, Apolonia, ka qenë kantier gërmimesh
të përvitëshme (Fig. 9).

e gyfeti; të Bylisit.

Edhe Dyrrahu me monumentet madhështore që kanë dalë ne dritë nga gërmimet

shumë vjeçare të Vangjel Toçit2 4 e arkeologëve të tjerë, si edhe kërkimet sistematike
të bëra ne Butrint (Dh. Budina etj)25, përbëjnë arritje të kërkimeve shqiptare ne
fushën e kulturës antike. Por madhështia e këtyre qyteteve dhe vlerat cilësore që
nëntoka ende ruan, e bëjnë të nevojshme ndërmarrien e kërkimeve komplekse dhe të
sudimeve të thelluara, ne mënyrë që ato të bëhen prone e të gjithë studiuesve.

"Iliria"
23 A.Buda,
24 V.Toçi,
VI, 1976,
Ilirët f.30
Populista
e Jugut
1-306.
Hire
si problem
e Dyrrahut
i historiografisë,
ne dritën e "Kuv.I
të dhënave
Stud. historiko-arkeologjike
Hire", Tirane 1974, £55.

25 Dh.Budina, Harta arkeologjike e bregdetit Jon dhe pellgut të Delvinës "Iliria" I

1971, f.328-337.
 Muzafer Korkuti 33

Nga vitet 60-të e në vazhdim, në kërkimet e studimet tona u veçuan tre fusha të
mëdha. Kërkime në fushën e prehistorisë, në fushën antike dhe atë mesjetare të
hershme. Kjo ndarje e fushave çoi edhe në profilizimin e kualifikimin e kuadrit
shkencor.
Mungesa e burimeve të shkruara për mesjetën e hershme shqiptare i dha përparësi
kërkimeve arkeologjike, të cilat në 30-40 vitet e fundit u~përqëndraan në zbulimin e
dhjetra varrezave, qyteteve e qytezave mesjetare, si rezultat i të cilave u grumbullua
një lëndë e pasur dhe e larmishme arkeologjike mbi bazën e së cilës u ndriçuan
çështjet më kryesore të mesjetës së hershme26. Kultura e Komanit, e zbuluar 100
vjet më parë, u vu në qejndër të interpretimeve historiko-arkeologjike. Zbulimet e
reja për këtë kulturë në varrezën e Komanit, të Krujës, Shurdhahut, Lezhës, Prosekut
etj, si dhe gërmimet në kalanë e Pogradecit, Kaninës, Beratit, Shkodrës u zgjeruan
dhe u plotësuan me zbulimin e disa varrezave tumulare (të ripërdorura gjatë mesjetës)
në Dukat, Prodan, Rehovë (Kolonjë), Rapckë e Piskovë (Permet), Patos të Fierit etj
(Fig- 10).
Vëmendja e studiuesve që u morrën me mesjetën e hershme S. Anamali, H. Spahiu,
D. Komata, N. Bodinaku etj, u përqëndrua në ndriçimin e tre çështjeve thelbësore:
- në përcaktimin e përbërësve të kulturës së Komanit
- në kohën e lindjes e të zhvillimit të saj
- si dhe në përkatësinë etnike të bartësve të kulturës së Komanit.
Përsa i takon datimit të kulturës arbërore mbizotëron mendimi se ajo lulëzoi gjatë
shek. VII- Vili,2 7 por ka edhe pikëpamje që e shtrijnë atë deri në shek. X-XI2 8. Edhe
përbërësit që e formuan kulturën arbërore, për studiuesit shqiptarë, burojnë nga
trashëgimia ilire e antikitetit të vonë dhe atij të ri të kulturës bizantine. Në mbështetje
të analizës së kryer të këtyre përbërësve është arritur, pa mëdyshje, në përfundimin
se bartësit e kulturës së Komanit janë popullsi autoktone pasardhëse e drejtpërsëdrejtë
e ilirëve të antikitetit të vonë, të cilët në burimet e shkruara të mëvonshme dalin me
emrat albanë, arbanitë, arbër.2 9
Për kërkimet e studimet e ardhëshme në fushën e kulturës së hershme mesjetare
mbetet ende shumë për trajtimin e variantit j ugor të kulturës arbërore dhe qartësimin
dhe saktësimin e rolit që luajtën përbërësit që morën pjesë në formimin e saj, ashtu
sic mbetet për t'u argumentuar edhe më mire shtrirja kohore e kulturës arbërore
(Fig. 11, 12).

26 S. Anamali, Antikiteti i vonë dhe mesjeta e hershme në kërkimet shqiptare, "Iliria"

IX-X, 1979-1980, f.5-21.
27 S.Anamali, H.Spahiu, Varreza arbërore e Krujës, "Iliria" IX-X, 1979-1980, f.47-
103.
28 H.Ceka, Të cilës kohëjanë varret e Komanit "Buletini i Instituât të Shkencave",
1949, 2, f.89-93.
29 S.Anamali, Problemi i formimit të popidlit shqiptar në dritën e të dhënave
arkeologjike "Iliria" 1982,2, f.35-69.
34 50 vjet arkeologji shqiptare

Fig. 10 Qendra dhe varreza të antikitetit të vonë

 Muzafer Korkuti 35

8 0 ? If KM

Fig. 11 Qytete, kala dhe varreza mesjetare

36 50 vjet arkeologji shqiptare

Fig. 12. Pamje nga Varreza e Komanìt

Vitet 90-të hapin një etapë të re për arkeologjinë shqiptare. Transformimet

demokratike që ndodhën në jetën e vendit, krijuan mundësi për bashkëpunim me
arkeologë të huaj
Në verën e vitit 1991 një grup shqiptaro-grek filloi gërmimet në qytetin antik të
Butrintit, nën drejtimin e N. Cekës dhe Catherine Hadzis. Në vitin 1992 instituti
ynë filloi një projekt të përbashkët me Universitetin e Teksasit në Arlington duke
ndërmarrë gërmime ndërdisiplinare në shpellën prehistorike të Konispolit, nën
drejtimin e M. Korkutit dhe Karl Petrusos. Në traditën e zbulimeve të arkeologut
francez Leon Rey, në Apoloni, që nga viti 1 993 po punon me shumë sukses një ekip
shqiptaro-francez, nën drejtimin e N. Cekës, F. Drinit, B. Vrekës dhe Pierre Cabanes.
Paralelisht me të, një ekip tjetër shqiptaro-francez po bën gërmime në vendbanimin
prehistorik të Sovjanit (Korçë). Në radhën e projekteve të përbashkëta, midis Institutit
tonë dhe Shkollës Britanike në Rome, që nga viti 1 993 po punohet intensivisht për
zbulimin e monumenteve të antikitetit të vonë e atij bizantin në qytetin e Butrintit,
 Muzafer Korkuti 37

nën drejtimin e Gj. Saraçit, K. Lakos dhe Richard Hodges. Gjatë verës së këtij viti
filloi kërkimet sipërfaqësore intensive, një ekspeditë e Institutit tone me Universitetin
e Cincinnati-t në Ohaio të SHBA, nën drejtimin e M. Korkutit dhe Jack Davis ne
zonën midis Apolonisë e Bylisit.
Ky bashkëpunim i ngushtë midis arkeologëve shqiptarë e atyre të huaj, në aspektin
shkencor e metodik dhe gërshetimi i përvojës 50 vjeçare të arkeologëve tanë me atë
të shkollave arkeologjike franceze, angleze, amerikane, greke etj, shënon një étape
të re e më të lartë në arkeologjinë shqiptare. Për këtë flasin rezultatet e gërmimeve
të verës së vitit 1998.

* * *

50 Vjet për një shkencë si arkeologjia janë shumë pak, por numri i madh i objekteve
që janë zbuluar dhe rëndësia e problemeve që ka trajtuar e zgjidhur, për të ndriçuar
historinë e parailirëve. ilirëve dhe të arbërve (shqiptarëve të hershëm), histori që ka
kaluar nëpër një rrugë mijëravjeçare dhe shumë herë të ndërlikuar, i japin arkeologjisë
sonë vlera të pazëvendësueshme, për sot, edhe për dekadat që vijnë.
 39

ILIRIA Nr. 1-2, 1998

MuzaferKORKUTI

50 YEARS OF ALBANIAN ARCHAEOLOGY

It is an honour and an obligation but also a most arduous task to sum up half a
century of our archaeology and museology for this distinguished audience of
colleagues and historians, a task I could hope to achieve by addressing the main
issues. In particular, I should like to dwell on some of the most important stages in
the gradual growth of our archaeology and the crucial issues it has faced and solved.
Such a long activity has required its own cost of intensive research, energy, and
toil as well as, above all, the efforts of a generation of archaeologists. First and
foremost, I wish to recall the efforts of the founders of Albanian archaeology, Prof.
Hasan Ceka, Prof. Selim Islami, Prof. Skender Anamali and Prof. Frano Prendi,
whose contribution needs be examined objectively nowadays.
What were the foundations upon which Albanian archaeology was built 50 years
ago? This is a separate, albeit extremely important issue but I am afraid it is
somewhat beyond the scope of this paper. However, on the occasion of this jubilee, I
should like to mention the research of the French expedition led by Leon Rey1
carried out at Apolonia before World War Two, the work of the Italian
archaeological mission in Butrint led by Luigi Ugolini2 , and the early efforts of the Albanian
pioneer in archaeology, Shtjefen Gjeçovi3 . Gjeçovi was the first to collect and record
Illyrian-Arberor culture objects.
On the other hand, we should acknowledge that there was neither any
archaeological museum nor any other national institution engaged in archaeology nor, for
that matter, had research been launched into the Illyrian culture.
Concerned by this state of affairs, the founding father of Albanian archaeology,
Prof. Hasan Ceka noted as early as 1941: "Our motherland is very rich

1 Rey, Albania I, 1925,f. 9-25; Albania II, 1927, f. 13-23, Albania III, 1928, f.13-18.
2 L.M.Ugolini, Butrinto, II mito di Enea, Roma 1937; L'Acropoli di Butrinto, Roma 1942.
3 R.Mata, Shtjefen Gjeçovi, His life and works, Tirana, 1982, p.61-73; S. Islami, Shtjefen
Gjeçovi as archaeologist, "Historic Studies", Nr.4, 1979, p.265.
40 Half centry ofalbanian archaology

archaeologically; monuments pertaining to the Greek and Roman cultures lie

buried in our subsoil. They are coming to light thanks to excavations at Pojan, Finiq
and Butrint and a lot of others that lay in wait of being researched in future along
the Albanian coast. But there are also a great many others that provide proof of
prehistoric and Illyrian cultures. The latter, which are of particular interest
especially for us Albanians, are generally to be found along our coastline where our
forefathers enjoyed their freedom even when the coastal regions were under a
foreign power."
Ceka adds: "Illyrian studies have been entirely neglected. Except for a few casual
discoveries, there has been no systematic research in this field"4 . Belonging to the
same generation, Hasan Ceka, Shyqyri Demiri and Skender Anamali, graduated
and trained abroad; when they began their studies 50 years ago not a single
archaeological museum or any other institution was undertaking researches on the
Illyrian culture. With this in mind, I would like to set forth what has been achieved
during this half a century.

Palaeolithic and Mesolithic

Albanian archaeological research into the earliest ages of human society, i.e.
Palaeolithic (Old Stone Age) and Mesolithic (middle stone age) started somewhat
late. Even today, research is still in its infancy.
The discovery of the site of Xara by L.Cardini5 in the early 30's with its Mesolithic
material was of a special value because the data established a new culture.
Subsequent expeditions found and collected alot of flint tools, including middle Palaeolithic
material characterized by Mousterian tools prepared by the Levallois technique,
and some other flints dating to the upper Palaeolithic age6 .
The Middle Palaeolithic culture was further enriched by the discoveries made in
Gajtan Cave (Shkoder)7 , where a collection of flints implements of the Mousterian
technique were found. The 1 990s marked a new stage in the search for the Old
Stone Age in Albania. Excavations at the Konispol cave brought to light a cultural
layer of the upper Palaeolithic in good stratigraphie circumstances, carbon-dated
(C14) to 26370 ± 180 years8.
During this summer's survey in the environs od Apolonia by the joint Albanian-
American joint expedition discovered another Palaeolithic site at Kryegjata. This

4 H.Ceka, "We should preserve our ancient objects ", "Albanian world", Tirana 1 94 1 , p.462.
5 D.Mustilli, Relazione preliminare sugli scavi archeologici in Albania (1937-1940),
RAI, II Roma 1942, p.678-681; Recherche italiane per la preistoria dell'Albania,
Bulletino di Paletnologia Italiana IX, vol.64 Roma 1954-55, p.401.
6 M.Korkuti, New finds from the middle paleolithic in Xara site (Saranda), "Illyria"1983,
1, p.39-43.
7 A.Fistani, Paleolithic finds in the vicinity of Gajtan Cave (Shkodër), "Illyria",
1989,l,p.5-20.
8 M.Korkuti, K.Petruso, Archaeology in Albania, American Journal of Archaeology,
n.97, p.703-743, Konispol Cave, a preliminary report 1992-1994, "Illyria" 1996, 1-2,
p.209-224.
 Muzafer Korkuti 41

discovery opens up new opportunities for understanding the culture of the Old
Stone Age.
The upper Palaeolithic material found in many sites (Xara II, Shen Marina,
Konispol, Kryegjate, Rreza e Dajtit, Gajtan II) tells about settlement continuity as
well as an evolutionary development. Generally, cultures of the Old Stone Age are
evidence of the earliest settlement in our territory and transformation of its
inhabitants into Homo sapiens. Research now should be developed to place the
discoveries made in Albania in their South-East European context
The Mesolithic age (10.000-7000 B.C.) started to be researched in the early 70s
and the first site to be investigated was in Vlusha (Skrapar)9 where microliths and
crudely-made earthenware articles were found together, the latter chronologically
dating to the Neolithic age. These finds still present some difficulties as far as
dating them precisely is concerned, though their cultural value is exceptional. This
site has been a major centre of research and interpretation, and could be of
continuing interest to Albanian prehistorians as it throws light on the transition from the
Mesolithic to Neolithic ages.

Neolithic: Turning to the Neolithic and later prehistory, a programme of scientific

research has led to successful results.
Research into the archaeology of the Neolithic and Eneolithic ages has focused
upon:10
a) Intensive excavations in the Korea basin, Maliq (F. Prendi), Tren (M. Korkuti),
Vashtemi (M. Korkuti), Dunavec (M. Korkuti), Podgorie (F. Prendi), Burimas (M.
Korkuti), and in Bare and Dersnik (P. Lera)
b) Extensive surveys that cover almost all Albania from Kolsh in Kukes to Mat,
Diber, Fier, Berat, Librazhd, Permet and Konispol.
Research on the Neolithic and Copper ages started as early as 1948 with the
discovery of the well-preserved settlement at Maliq. Maliq has a special place in
the record of prehistoric archaeology of Albania.1 ' Viewed in terms of its historic
and archaeological treasures, Maliq is the only settlement that was intensively
occupied for approximately 4000 years with evidence of significant cultural, socio-
economic and religious activities. In short, Maliq parallels some of the well-known
centres of this period in Greece1 2 .
Some might call it was almost a temple where all our prehistorians poured out
their energies to research the Neolithic, Eneolothic and Bronze ages under the
scientific leadership of Prof. Prendi.

9 M.Korkuti, The Prehistoric site of Vlusha and its discovery value. "Archaeology
coveries in Skrapar" (1980), p.24-29; L.Ylli, Archaeology discoveries in Skrapar
region (1980), p. 10-23.
10 M.Korkuti, Neolithic and eneolithic researches during a quarter of a century in
Albania (1961-1986), "Illyria" 1987, 2, p.5-12.
11 H.Ceka, J. Adami, Report on prehistoric discoveries in Maliq, Bulletin of Social
Sciences 3/2, 1949, p.94-100; F.Prendi, La civilisation préhistorique de Maliq, "Studia
Albanica", 1966, 1, p.255-280.
12 F.Prendi, Neolithic and eneolithic in Albania, "Illyria" VI, 1976, p. 121.
42 Half centry of 'albanian archaology

Podgoria, Dunavec I and II, Maliq I and II form the backbone of the Neo-Eneolithic
civilization of our country. The influence of these cultures spread all over Albania;
their successive stages contain evidence of the gradual rise of Neolithic civilization.
This continuous development between the seventh and fourth millennia B.C.. has
formed the bases of the relative chronology of the Neo-Eneolithic ages in
Albania1 3.
Dating based on C14 has led to a revision of the earlier traditional chronology. The
chronology of the Konispol caves, for example, goes back to the early beginnings
of the Neolithic age (i.e. VII millennium, or to be exact, 7060 ± 1 10 BP, 6800 ± 140
B.C.1 4 ). Similarly, of great interest is the new dating of Bronze age to 4450 ± 90
BP. This implies that the Eneolithic that precedes the Bronze age began in the
second half of IVth millennium B.C. Thus, the Bronze age dates to a thousand years
earlier than was previously believed using relative chronology; this accords well
with the absolute dating of similar cultures in neighbouring regions.
What took considerable time to resolve was the transition between the Mesolithic
and Neolithic ages. While studying the stratigraphy of early Neolithic settlements,
interpretation was mainly based on the archaeological artifacts of Podgorie
horizons. We believe that there was a westward movement of people coming from the
east who were good farmers in search of arable land, and settled this far west
introducing their first agricultural crops (wheat). As for the Vlusha settlement,
where the Mesolithic tradition of working flint co-existed with primitive ceramics,
the cultural layers of the early Neolithic age at the Konispol cave (Konispol Ilia),
contain evidence supporting the Neolithitization process of such cultures.
However, there is a need for further research and assistance from both palaeobotany
and archaeology.
The absence of data for the earliest inhabitants of the Eneolithic age in our
country prompted scholars to focus on the interpretation of archaeological data. As a
result, the idea was put forward of a constant development, and a long
socio-economic stability attained during the Neolithic age. This parallels the formation of
large cultural and cult communities and also indicates the first step towards
shaping a big, ethnic, lingual and palaeoindoeuropean community1 5. Albanian scientific
research of almost all Neolithic and Eneolithic cultures has always been compared
with prehistoric Balkan cultures and those further afield. Some Aegean, Adriatic
and central-Balkan cultural traces remain fundamental to these cultures .
Given the evidence of these these cultural links, we hope that Albanian
archaeology is making its modest contribution to understanding the process of Neolithization
in the Mediterranean.
Prof. E.Çabej , referring to methods of scientific research notes that "method goes
step by step with the object". The phrase is in full accord with the methods em-

13 M.Korkuti, Neolithikum and Chalkolithikum in Albanien, Mainz 1995, p. 259.

14 M.Korkuti, K.Petruso etc. Konispol Cave, "Illyria" 1996, 1-2, p. 197.
15 M.Korkuti, Ethno-cultural problems of eneolithic age in Albania, "Illyria" 1985, 2,
p.57-59
 Miizafer Korkuti 43

ployed in the research and studies of both Neolithic and Eneolithic cultures of
Albania, starting with the investigations at Maliq and continuing with the cave
excavations at Konispol.
Research at Maliq started out of necessity to save the site from further damage as
a result of the widening and deepening of the Devoll riverbed. For this reason, large
areas were excavated in approximately 1 Om x 1 Om trenches. The excavations brought
to light a relatively large area of a "palafit" settlement and abundant and varied
finds. The research techniques practised first at Maliq were perfected in tens of
other settlements and applied, finally, at the Konispol cave. At Konispol between
1992-1994 interdisciplinary research was carried out jointly with our colleagues
from Texas University in Arlington.
Small squares of about (2m x 2m) were excavated, sieved and washed, and then
all human, animal and vegetable remains were collected for further research by
specialists of the relevant fields. The interdisciplinary excavations and research at
the Konispol cave mark what is said to be a new stage in Albanian prehistoric
archaeology.
Now let us take a bird's eye view of some of most important achievements of
Albanian archaeology, principally the Bronze and Iron ages as well as Antiquity
and the early Middle Ages.

Bronze and Iron Ages: The Bronze age includes the second and third millennia
B.C. It is one of the most important issues of Illyrian prehistory. This age includes
the early, middle and late Bronze ages and extended all over Albania (Vodhinë,
Bajkaj, Dukat, Vajzë, Patos, Pazhok, Piskove, Prodan, Bare, Mat, Shkrel, Çinamak
etc). Data from excavated settlements in Gajtan, Nezir, Maliq, Tren, Margelliç,
Badher etc. are not only scarce, but also geographically limited. By comparison
with the dirth of evidence for occupation sites, a number of burial tumuli have been
investigated which have proved to be rich in material culture.
The beginnings of the Bronze age in both its chronological and ethno-cultural
aspect are of key interest for our prehistory; in particular, Frano Prendi 's
interpretation of Maliq III still appears to be fairly precise about the beginnings of the
Bronze age1 6.
The concordance between Maliq Ilia and Konispol Va dated tby C14 leads to the
conclusion that the beginnings of the Bronze age should be advanced to the second
half of the fourth millennium BC1 7. However, the question of absolute dating of the
early Bronze age still remains an issue. Prendi believes that during the beginning of
the Bronze age 'there appeared a new ethnic element which did not bring about the
extinction of the native Eneolithic population, but on the contrary, it mixed with it
and coexisted'. Korkuti, Bodinaku and Andrea, who emphasised the role of new
ethnic cultural elements, also support the view that the core, authoctonous Eneolithic
component of Bronze age had its source in the indigenous culture.

16 F.Prendi, Bronxe Age in Albania, "Illyria" VII-VIII, 1977-78, p.6-8.

17 M.Korkuti, K.Petruso, Cited above, p. 197.
44 Half centry of aïbanian archaology

Albanian archaeologists remain puzzled by the Iron age (XI - V centuries B.C.).
This represents a time when the Illyrians were one of the most numerous people in
the Balkans, enjoying a flourishing socio-cultural level of complexity in both pre-
and proto-historic stages.
S. Islami, H. Ceka, S. Anamali, F. Prendi and others have put forward the view
that Illyrians were not only bearers of the Iron Age culture, but also of the Bronze
age. After research into Vajza, Pazhok, Maliq, etc., Albanian archaeologists came
to the conclusion that the Illyrian ethos does not appear in the middle of the second
millennium B.C. but can be ascribed to an earlier point at the beginning of the
Bronze age. Prendi stated in 1 966 that 'It is not so hard to make out that during the
early Bronze Age, traits of the Illyrian ethos are dominant'. In contrast, I have
considered this issue as a long, complex ethno-cultural process that sprang up on
an autonomous basis during the Bronze and Iron ages. During the Iron age, the
Illyrian ethos was further consolidated in terms of its culture and language. This
was the time of so-called solid Illyrian communities, frequently referred to in the
writings of the ancient historians.
As far as ethno-cultural formation of Bronze age is concerned, Albanian
archaeologists subscribe to the thesis that a new culture appeared by the early Bronze Age
as a result of arrival of an Indo-European population from the East. Finds of poorly
made pottery such as those discovered at Maliq Ilia and the burial rite support this
thesis. However, scholars hold different views on the role that the newcomers played
in the formation of early Bronze culture in Albania.
Albanian archaeology has addressed and solved plenty of puzzling questions
concerning the Iron age (XI- V centuries B.C.) when the Illyrians were one of the most
numerous people in the Balkans at their highest social and cultural prosperity. I
would like to dwell on the question of the origin of Illyrians, and how Albanian
archaeologists have tackled that question. ' 8 While interpreting the results of their
research at the Mat tombs as early as 1955, S. Islami, H.Ceka, S.Anamali, F.
Prendi set forth their thesis that Illyrians were the bearers of the both Iron age and
Bronze age cultures. Their view was also based on the discoveries made in the
Vajza tombs.
Interpreting the finds of the Pazhok tombs and Maliq settlement led to the
conclusion that the Illyrian ethos did not appear in the middle of the second millennium B.
C, but had been in existence since the beginning of the Bronze age.
The two conferences devoted to Illyrian studies, held in 1972 and 1985
respectively, have examined the key issues of the genesis of the Illyrian civilization,
typology, chronology, urbanization, epigraphy, numismatics and political organization.
Neritan Ceka1 9 deserves credit for studying the inner causes that led to the birth
of Illyrian towns and documenting the proto-urban stage. In Ceka holds the opinion

18 M.Korkuti, Some problems concerning Illyrian ethnogenesis. Afidi interpretation of

Albanian archaeology view on Illyrian origin has been submitted by the same, author
"Illyria" 1982, 1, p. 157- 190.
19 N.Ceka, An outline on the development of urban life of the Southern Illyrians, "Illyria"
1982, 2, p. 123.
 Muzafer Korkuti 45

that urbanism is not merely an Illyrian phenomenon but part of socio-economic

movement that spread all over the Mediterranean basin during VII-V centuries
B.C.
About the middle of III century B.C., as a consequence of increasing
development, the city with all its fundamental traits had taken shape. We have two models:.
Ceka's study of Bylis,20 and Dh.Budina's investigations of Antigonea .2 '
Key indicators of the Illyrian city are its fortification system, urbanization of the
city centre, craftsmanship, currency, art and cult works that cover numerous Illyrian
cities lsuch as Dimal, researched by B.Dautaj; Zgërdheshi researched by S.Anamali,
Lisi researched by F.Prendi; Amanda researched by S.Anamali; and Selca and
Poshtme investigated by Ceka.
By attempting to treat such a question directly, Albanian archaeologists have had
a final target: an appreciation of Illyrian civilization as a key link in understanding
the development of the social and political processes in the first millennium B.C..
Assessing this approach, Prof. Islami wrote that 'the Illyrian city represents a
dynamic organization performing a key role in political and social life. As a carrier
of the slavery system, it turned into a catalyst in the birth and formation of the
Illyrian state'.2 2 Intensive research on the Illyrian city provided information about
the existence of the socio-economic basis of the Illyrian state and showed where its
political power came from. These issues are examined and treated at great length in
Islami 's monograph 'The Illyrian state, its place and role in the Mediterranean
world'.
In the course of this half-century, Albanian archaeologists and ancient historians
have paid special attention to the transformation of the city colonies of southern
Illyria into public centres.
'Albanian scholars', writes Prof. Aleks Buda, 'have never considered the
Hellenic colonies on the Illyrian coast as alien ethnic and cultural enclaves, but as part
and parcel of the historic reality with which they were linked in thousand of ways'2 3.
Dyrrah, for example, with its grandiose monuments brought to light thanks to
V.Toçi24 and the systematic work carried out in Butrint by Dh.Budina25 are
outstanding achievements in the field of ancient culture. Despite the splendour of these
cities, much awaits under the ground to be brought to light for further research and
study.
A conspicuous lack of written sources concerning early Albanian Middle Ages
forced us to give priority to archaeological research. They were concentrated in

20 N.Ceka, Urbanisation and dwellings in Bylis, "Illyria" 1992, 1-2, p.73-93.

21 Dh.Budina, Epirus Antigonea, 'Illyria"VI, 1976, p.327-346.
22 S.Islami, The Illyrian state-its place and role in the Mediterranean world, First
Council of Illyrian Studies, Tirana 1974, p.85-106.
23 A.Buda, Southern lllyrians in the context studies, Tirana 1974, p. 55.
24 V.Toçi, Dyrrah 's Illyrian population in the light of historic-archaeology datas, "Illyria"
VI, 1976, p.301-306.
25 Dh.Budina, Archaeology map of Ionian Coast and Delvina basin, "Illyria" I, 1971,
p.328-337.
46 Half centry of albanian archaology

discovering tens of tombs and Medieaval cities that led to the collection of rich and
various archaeological discoveries which threw light on key questions of the early
Middle ages.26 The Koman culture, discovered over a century ago, has been a
focus of historical archaeology interpretations. New findings related to this culture
in the Koman, Kruja, Shurdhah, Lezha and Prosek tombs, as well as excavations in
Pogradec, Kanina, Berat and Shkodra fortresses were further extended and
enriched by discoveries made at other tombs in Dukat, Prodan, Rehovë (Kolonjë),
Rapckë, Piskovë, (Permet), and Patos (Fier).
The scholars who studied the early Medieval period, namely S.Anamali, H.Spahiu,
D.Komata, and N.Bodinaku, concentrated upon the following issues:

• the constituents of Koman culture

• its birth and development
• the ethnic origin and distribution of the culture

As far as dating this culture is concerned, there is a prevailing view that it

flourished during VII-VIII centuries A.D.27, although others ascribe it to the X-XI
centuries.2 8 According to Albanian researchers, the elements that formed the Arberor
culture derive from a long genesis spanning the Illyrian heritage, late antiquity and
Byzantium. Our archaeologists conclude that the carriers of Koman culture are
direct authoctonous descendants from the Illyrians of late antiquity, who according
to later written sources are known to have had names like Albans, Arbanits or
Arbers.2 9Future research about the early Medieval culture has much to reveal about
the southern version of the Arbërori culture..
Therefore, it is beyond any about that the bearers of the Koman culture are
autochthonous people and linear successors of the Illyrians of the late antiquity, who
chronologically come to be known as Albans, Arbanits or Arbers.
The 1990s mark a new stage in Albanian archaeology. The country's transition
into a democracy paved the way for our close cooperation with the foreign
archaeologists.
A year later, in summer of 1991, a joint Albanian-Greek expedition, under the
guidance of N. Ceka and Ch. Hadzis began a collaborative research project in the
ancient city of Butrint. Soon after this, a joint project between our Institute and the
University of Texas at Arlington launched its interdisciplinary research at the
Konispol Cave. Following in the footsteps of the French archeologist, Leon Rey, an
Albanian-French expeditions are carrying out research at Apolloni and Korça
(Sovian).

26 S. Anamali, Late antiquity and early Middle age in Albanian researches, "Illyria" IX-
X, 1979-1980, p.5-21.
27 S.Anamali, H.Spahiu, Arberor tumuli of Kruja, "Illyria" IX-X, 1979-1980, p.47-103.
28 H.Ceka, What time do Koman tumuli date toi "Bulletin of Institute of Sciences",
1949, 2, p.89-93.
29 S.Anamali, The problem offormation of Albanian people in the light of archaeologic
datas, "Illyria" 1982, 2, p.35-69.
 Muzafer Korkuti Al

Another joint project, an Albanian-British expedition, has embarked on research

in Butrint led by R.Hodges and K. Lako. This summer a joint Albanian-American
survey expedition launched its research at Apolonia and Bylis. After 50 years the
future of Albanian archaeology looks to be very promising.