Zad 1

Sprawdź metodą nie-wprost i odpowiedz na pytanie: czy podana funkcja logiczna jest
prawem logicznym klz?
a)[ (p  r) (q  s) ] p  q) r  s)]
b) [ (pq) (rq) ] q c) [ (pq ) (pr) (qr) ] r
d) [ (p  q) (q  r) ] p  r) e) (p q) (pq)
Zad 2
Który z wniosków wynika logicznie z ze zbioru przesłanek {P1, P2}, gdy:
P1. Jeżeli Jan popełnił czyn przestępczy i czyn ten został ujawniony, to Jan
był karany sądownie.
P2. Jan nie był karany sądownie.

a) Wn. Jan nie popełnił czynu przestępczego.

b) Wn. Jan popełnił czyn przestępczy, ale ten czyn ten nie został ujawniony.
c) Wn. Jan nie popełnił czynu przestępczego lub czyn ten nie został ujawniony.

Zad 3
Czy z koniunkcji przesłanek wniosek wynika logicznie, gdy:
a) P1: Jeżeli Jan uczy się pilnie, to otrzymuje dobre stopnie, a jeśli nie otrzymuje dobrych
stopni, to traci humor.
P2: Jan nie traci humoru.
W: Jan uczy się pilnie.

b) P1: Jeżeli Jan jest zdolniejszy od Piotra, a Piotr ma lepsze wyniki w nauce, to Jan mógłby
uczyć się pilniej.
P2: Jan nie mógłby uczyć się pilniej, a Piotr ma lepsze wyniki w nauce.
W: Jan nie jest zdolniejszy od Piotra.

c)P1: Jeśli Jan nie będzie systematycznie grał na loterii, to nie wygra.
P2: Jeśli Jan będzie systematycznie grał na loterii, to musi znaleźć dodatkowe źródło
dochodów.
P3: Jeśli Jan nie wygra na loterii, to musi znaleźć dodatkowe źródło dochodów.
W: Jan musi znaleźć dodatkowe źródło dochodów.

1
Związki równoważności zachodzące pomiędzy dwoma zdaniami
Def 1: Zdanie Z1 jest równoważne ze zdaniem Z2 wtedy i tylko wtedy, gdy ze zdania
Z1 wynika zdanie Z2 i jednocześnie ze zdania Z2 wynika zdanie Z1.

Tak jak przy wynikaniu, są też, oczywiście, różne podstawy równoważności: związek
budowy logicznej zdań (wyznacza on równoważność logiczną), związek pomiędzy
znaczeniami wyrażeń (wyznacza równoważność analityczną), związek dotyczący
rozmieszczenia przedmiotów i zdarzeń w czasie i przestrzeni (równoważność
strukturalna) itd.

Zad 4
Czy zdanie Z1 jest równoważne ze zdaniem Z2? Jeśli tak, to jaki to rodzaj
równoważności? Swoje odpowiedzi uzasadnij.
a) Z1: Są malwersacje o których nie ma pojęcia nikt poza ich sprawcami.
Z2: Istnieją przestępstwa, które nie są wykryte

b) Z1: Paweł jest stryjem Krzyśka.

Z2: Krzysiek jest bratankiem Pawła.

c) Z1: Jeśli Bóg chce coś uczynić, to czyni to.

Z2: Bóg jest istotą wszechmocną.

d) Z1: Nikt nie zdoła polubić każdego.

Z2: Nikomu nie uda się polubić byle kogo.

e) Z1: Ania jest wyższa od Kasi

Z2: Kasia jest niższa od Ani

Zdanie Z1 jest równoważne logicznie ze zdaniem Z2 wtedy i tylko wtedy, gdy zdania
te są równoważne na podstawie ich budowy logicznej (schematów)

Def 2: Zdanie Z1 jest równoważne logicznie ze zdaniem Z2 wtedy i tylko wtedy gdy
zarazem ze zdania Z1 wynika logicznie zdanie Z2 i ze zdania Z2 wynika logicznie
zdanie Z1.

Twierdzenie : Zdanie Z1 jest równoważne logicznie ze zdaniem Z2 wtedy i tylko

wtedy gdy prawem logicznym jest wyrażenie: schZ1  SchZ2.

2
Zad 5
Czy zdania Z i Z’ tworzą parę zdań równoważnych logicznie, gdy:
a)Z: Sąd rejestrowy nie dokonał wpisu spółki akcyjnej do rejestru wtedy i tylko wtedy,
gdy spółka akcyjna nie posiada osobowości prawnej
Z’: Zarówno jest tak, że jeśli sąd rejestrowy dokonał wpisu spółki akcyjnej do
rejestru, to spółka akcyjna posiada osobowość prawną jak i, że jeśli spółka akcyjna
posiada osobowość prawną, to sąd rejestrowy dokonał wpisu spółki akcyjnej do
rejestru.

Podział związków międzyzdaniowych ze względu na dopuszczalne i

niedopuszczalne układy wartości logicznych (wynikanie,
równoważność, sprzeczność, przeciwieństwo podprzeciwieństwo,
niezależność)
Def 3: Ze zdania Z1 wynika zdanie Z2 wtedy i tylko wtedy, gdy nie jest możliwe
(nawet teoretycznie) aby zdanie Z1 było prawdziwe i jednocześnie Z2- fałszywe.

Z1 Z2
1, 1
0, 0
0, 1
1, 0

Def 4: Zdanie Z1 jest równoważne ze zdaniem Z2 wtedy i tylko wtedy, gdy nie jest
możliwe (nawet teoretycznie) aby zdania te miały różne wartości logiczne.

Z1 Z2
1, 1
0, 0
0, 1
1, 0

Def 4’: Zdanie Z1 jest równoważne ze zdaniem Z2 wtedy i tylko wtedy, gdy zdania te
muszą mieć takie same wartości logiczne.

3
Definicja 5 :Zdanie Z1 jest sprzeczne ze zdaniem Z2 (inaczej: zdania Z1 i Z2 tworzą
parę zdań sprzecznych) wtedy i tylko wtedy, gdy nie jest możliwe (nawet
teoretycznie), aby Z1 miało taką samą wartość logiczną jak zdanie Z2

Z1 Z2
1, 0
0, 1
1, 1
0, 0

Definicja 5’ :Zdanie Z1 jest sprzeczne ze zdaniem Z2 (inaczej: zdania Z1 i Z2 tworzą

parę zdań sprzecznych) wtedy i tylko wtedy, gdy zdanie Z1 musi mieć inną wartość
logiczną niż zdanie Z2

Definicja 6: Zdania Z1 i Z2 tworzą parę zdań przeciwnych (wzajemnie się

wykluczających) wtedy i tylko wtedy, gdy zdania te nie mogą być jednocześnie
prawdziwe.

Z1 Z2
1, 0
0, 1
0, 0
1, 1

Definicja 7: Zdania Z1 i Z2 tworzą parę zdań podprzeciwnych (wzajemnie się

dopełniających) wtedy i tylko wtedy, gdy zdania te nie mogą być jednocześnie
fałszywe.

Z1 Z2
1, 0
0, 1
1, 1
0, 0

Zad 6
Wśród zdań Z1-Z6 wskaż pary zdań równoważnych logicznie, gdy:
Z1: Jeżeli Fenicjanie wynaleźli pismo alfabetyczne, to w III tysiącleciu p.n.e
nie znano
pisma alfabetycznego.
Z2: Fenicjanie wynaleźli pismo alfabetyczne i w III tysiącleciu p.n.e. znano
pismo

4
 alfabetyczne.
Z3: Nieprawdą jest to, że albo Fenicjanie nie wynaleźli pisma alfabetycznego
albo w III
tysiącleciu p.n.e. nie znano pisma alfabetycznego.
Z4: Nieprawda, że jeżeli Fenicjanie wynaleźli pismo alfabetyczne, to w III
tysiącleciu p.n.e.
znano pismo alfabetyczne.
Z5: W III tysiącleciu p.n.e. nie znano pisma alfabetycznego lub Fenicjanie nie
wynaleźli
pisma alfabetycznego.
Z6: Fenicjanie wynaleźli pismo alfabetyczne, a w III tysiącleciu p.n.e. nie
znano pisma
alfabetycznego.

Zad 7.
W jakich związkach logicznych względem zdania Z są zdania Z1-Z6?
Uzasadnij.
Z: Lubię chodzić do teatru i lubię chodzić do opery.

Z1: Nie lubię chodzić do teatru i nie lubię chodzić do opery

Z2: Lubię chodzić do teatru, ale nie lubię chodzić do opery

Z3: Nie lubię chodzić do teatru lub nie lubię chodzić do opery

Z4: Lubię chodzić do teatru

Z5: Lubię chodzić do kina i do teatru i do opery

Z6: Nieprawda, że jeśli lubię chodzić do teatru, to nie lubię chodzić do opery.

Podziały rozumowań
I) Ze względu na użyty spójnik inferencyjny rozumowania dzielimy na: a) rozumowania
progresywne, b) rozumowania regresywne.
Ad a) Rozumowania progresywne to rozumowania, w których najpierw podajemy
przesłanki, a po nich wniosek rozumowania. Spójnikami inferencyjnymi wskazującymi na to
są zwroty: … więc…; … zatem… ; skoro ... zatem … ; ponieważ ….zatem…
Ad b) Rozumowania regresywne to rozumowania, w których jako pierwszy podajemy
wniosek, a dopiero później przesłanki. W rozumowaniach regresywnych występują spójniki
inferencyjne takie jak: … bo… ; … ponieważ….

„ dlatego,że” (rozumowania regresywne)

„i dlatego” (rozumowanie progresywne)

Przykłady:

5
Dziś jest zimno, więc nigdzie nie wychodzę.(rozumowanie progresywne)
Przesłanka: Dziś jest zimno
Wniosek: nigdzie nie wychodzę

Leży w łóżku, ponieważ ma wysoką temperaturę (rozumowanie regresywne)

Przesłanka: ma wysoką temperaturę
Wniosek: Leży w łóżku

II) Ze względu na wynikanie rozumowania dzielimy na: a) rozumowania niezawodne, b)

rozumowania zawodne.
Ad a) w rozumowaniach niezawodnych wniosek wynika z przesłanek
Ad b) w rozumowaniach zawodnych wniosek nie wynika z przesłanek, czyli teoretycznie
może (lub mogłoby) się zdarzyć, że wszystkie przesłanki będą prawdziwe, a wniosek
fałszywy.
Rodzajem rozumowań niezawodnych są rozumowania dedukcyjne, czyli takie w których
wniosek wynika logicznie z przesłanek.

III) Ze względu na komplet przesłanek rozumowania dzielimy na: a) rozumowania zupełne,

czyli takie w których wszystkie przesłanki są podane jawnie, b) rozumowania
entymematyczne, czyli rozumowania, w których chociaż jedna przesłanka nie została
podana, ponieważ przeprowadzający rozumowanie uznał ją za łatwo domyślną. Tą
przemilczaną przesłankę (uznaną za łatwo domyślną) nazywamy przesłanką
entymematyczną (lub inaczej: entymematem).

Uwaga: Każde rozumowanie, w którym wniosek wynika z przesłanek na podstawie

innych związków niż związki o charakterze logicznym, można traktować jako
rozumowanie entymematycznie dedukcyjne.

Kryteria poprawności argumentacji dedukcyjnych:

Rozumowanie uznane przez kogoś za niezawodne jest poprawne, gdy dla wszystkich
przesłanek przeprowadzający rozumowanie posiada wystarczające uzasadnienie oraz
wszystkie użyte w nim przesłanki są prawdziwe, a teza wynika z przesłanek
.
I.A)
Błąd materialny jest to błąd rozumowania polegający na tym, że co najmniej jedna
przesłanka rozumowania jest fałszywa.

Przykład:
Nie czytałeś powieści „ Noce i dnie”, a znasz treść tej powieści. Treść powieści można
poznać jedynie na dwa sposoby: czytając ją lub oglądając jej adaptację filmową. Zatem
oglądałeś adaptację filmową „Nocy i dni”.

6
Powyższe rozumowanie popełnia błąd materialny, ponieważ fałszywa jest przesłanka „Treść
powieści można poznać jedynie na dwa sposoby: czytając ją lub oglądając jej adaptację
filmową” .

I.B)
Błąd formalny- popełniony jest przez daną osobę wówczas, gdy uważa ona, że w
rozumowaniu wniosek wynika z przesłanek, podczas gdy faktycznie wniosek nie wynika z
przesłanek.

Wyróżnia się wiele rodzajów błędu formalnego, w zależności od wyglądu schematu np. w
klasycznej logice zdaniowej, czy też np. tego, który warunek niezawodności trybu
sylogistycznego nie jest spełniony.

Schematy rozumowań niezawodnych:

1) Oparte na prawie transpozycji: (pq)(qp)
Jeżeli p, to q Jeżeli p, to q Jeżeli p, to q
Jeżeli q, to p Jeżeli q, to p Jeżeli q, to p

Oparty na prawie modus tollendo tollens

Jeżeli p, to q
q
p

1’),błąd zanegowania poprzednika implikacji

Błędne schematy zaliczane do tego błędu:

Jeżeli p, to q Jeżeli p, to q Jeżeli p, to q Jeżeli p, to q

Jeżeli p, to q Jeżeli p, to q Jeżeli p, to q q
p

2) Schematy niezawodne oparte na prawie modus ponendo ponens: [(pq)p] q

Jeżeli p, to q Jeżeli p, to q
Jeżeli p, to q p
q

2’), błąd stwierdzenia następnika impilkacji

Jeżeli p, to q Jeżeli p, to q
Jeżeli q, to p q
p

7
 3) Schemat niezawodny
Modus ponendo tollens:
p albo q
p
q

3’), błąd stwierdzenia alternatywy rozłącznej

p lub q
p

q

I.C)
Błąd pragmatyczny (petitio principii) - błąd występujący w rozumowaniu wtedy, gdy jakaś
przesłanka rozumowania przyjęta jest bez jej należytego uzasadnienia. Odmianą tego błędu
jest błędne koło w rozumowaniu – błąd występujący wówczas, gdy wniosek uzasadniamy
przy pomocy tego wniosku (czyli, gdy wniosek rozumowania jest również przesłanką)

Przykłady:
1)Dusza nigdy nie umiera, więc dusza jest nieśmiertelna (błędne koło)

2)
A: Każdy człowiek miał jakieś poprzednie wcielenie.
B: Dlaczego tak uważasz?
A: Ponieważ reinkarnacja istnieje

II. Błędy wieloznaczności wypowiedzi

II.A)
Błąd ekwiwokacji- błąd wieloznaczności w rozumowaniu ( ogólniej: w wypowiedzi), której
źródłem jest wieloznaczność słownikowa wyrażeń.

Przykłady:

1. Każde prawo ma prawodawcę, prawa przyrody są prawami (natury), zatem prawa

przyrody mają prawodawcę.

2.Wszelkie postępowanie kryminalne powinno być karane przez prawo, oskarżenie

kogoś o złodziejstwo jest postępowaniem kryminalnym, zatem powinno być karane

przez prawo

II.B)

8
Błąd amfibologii- błąd wieloznaczności wypowiedzi wynikającej z niewłaściwej składni tej

wypowiedzi .

Przykłady: 1.Przeczytam kilka podręczników lub wysłucham wykładów i rozwiążę

kilkadziesiąt zadań.

2.Latem jadę w góry do kuzynek, z których zejdę dopiero po wakacjach

I.C)
Błąd niedopowiedzenia
W sytuacji, gdy niedopowiedzenie nie prowadzi do nieporozumień, nie jest uważane za błąd.
Dopiero wtedy, gdy niedopowiedzenie prowadzi do niezrozumienia wypowiedzi (w jakimś
sensie- na jej wieloznaczność), mamy do czynienia z błędem niedopowiedzenia.

Zadania
Zad. 1

Oceń pod względem poprawności formalnej i materialnej rozumowania z podpunktów a)-c).

W celu oceny poprawności materialnej rozumowania z podpunktu c) przyjmij następującą
definicję: kłamiesz wtedy i tylko wtedy, gdy świadomie mówisz nieprawdę.

a)Jeżeli zadajesz pytanie (inne niż retoryczne), to nie wygłaszasz zdania prawdziwego. Jeżeli
nie wygłaszasz zdania prawdziwego, to wygłaszasz zdanie fałszywe. Zatem jeśli zadajesz
pytanie, to wygłaszasz zdanie fałszywe.

b) Jeżeli zadajesz pytanie, to nie wygłaszasz zdania prawdziwego. Jeżeli żądasz, by ci

odpowiedziano, to nie wygłaszasz zdania prawdziwego. Zatem jeśli zadajesz pytanie, to
żądasz by ci odpowiedziano.

c)Jeżeli kłamiesz, to mówisz nieprawdę. Jeżeli mówisz nieprawdę, lecz wierzysz w to co

mówisz, to nie kłamiesz. Zatem jeżeli kłamiesz, to zarazem mówisz nieprawdę i nie wierzysz
w to co mówisz.

Zad. 2

9
Oceń poprawność formalną (na podstawie rachunku nazw) i poprawność materialną
poniższych rozumowań:
a) Każda osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę jest pracownikiem, zatem
istnieją pracownicy, którzy są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę

b) Tylko przestępcy są izolowani od społeczeństwa, ponieważ każda osoba izolowana od

społeczeństwa jest przestępcą.

c) Żaden poseł nie jest senatorem, ponieważ tylko posłowie nie są senatorami

d) Żaden poseł nie jest senatorem, zatem żaden senator nie jest posłem

e) Niektórzy prawnicy są adwokatami, zatem niektórzy prawnicy nie są adwokatami

f) Niektórzy prawnicy nie są adwokatami, bo tylko niektórzy prawnicy są adwokatami

Zad 3
Dla podanych niżej rozumowań podaj przesłanki entymematyczne (domyślne) nadające im
charakter dedukcyjny. Jeśli jest to możliwe, to oceń też poprawność materialną danego
rozumowania

a) Ponieważ nie wiesz kim był Bertrand Russell, zatem nie interesujesz się filozofią XX
wieku.

b)(Uważam, że) oglądałeś adaptację filmową „Nocy i dni”, bo znasz treść tej powieści mimo,
że jej nie czytałeś.

c) Ceny wzrosły, więc jeśli podaż się nie zmniejszyła, to wzrósł popyt.

d) Jan zabił człowieka, ale uznano, że działał w obronie koniecznej, więc Jan został
uniewinniony w sprawie o zabójstwo.

e) Otrzymam bardzo dobrą ocenę z egzaminu z logiki, bo mam umysł ścisły i będę się długo
uczyć.
Zad 4.
Czy w danej wypowiedzi popełniony jest jakiś błąd? Jeśli tak, to jaki?

1). Jeśli bezrobocie spadnie, to będzie to znaczyło, że wymordowano połowę bezrobotnych

ponieważ prawdą jest, że gdyby wymordować połowę ludzi bezrobotnych to bezrobocie by
spadło

2) Gdy piję kawę, to nie mogę zasnąć, więc jeśli kawy nie wypiję to będę mógł zasnąć.

3) z “Rzeczpospolitej”: Jeśli założenia nie są błędne, to wnioski będą właściwe, zatem jeżeli
założenia są błędne to trudno, żeby wnioski były właściwe.

4), Jan jest nieuczciwy lub naiwny. Ponadto wiadomo, że Jan jest naiwny. Zatem Jan nie jest
nieuczciwy

10
5) Cokolwiek złego się dzieje w gospodarce, odpowiedzialnymi wydają się być bankowcy,
zatem bankowcy muszą być bardzo odpowiedzialnymi ludźmi.

6)Pożyczyłam książkę od koleżanki, która była bardzo zniszczona.

7)Teraz mówię prawdę, ponieważ ja zawsze mówię prawdę.

8)Jeżeli ukończę studia doktoranckie, to będę pracować naukowo lub zostanę nauczycielem.

9) Świadek Bentkowski nie złożył fałszywych zeznań, ponieważ to inni świadkowie skłamali,
a nie on.

10) Kto rysuje i maluje, ten talentu nie marnuje. Zatem kto talentu nie marnuje, ten rysuje i
maluje.

11