Το Σχίσμα των δύο

Εκκλησιών: Η ρήξη
μεταξύ Ανατολής και
Δύσης

Σχίσμα των δύο Εκκλησιών: με τον όρο Σχίσμα αναφερόμαστε στην

διάσπαση της αδιαίρετης – έως το 1054 – Χριστιανικής Εκκλησίας
σε Ανατολική και Δυτική. Η βασική αιτία της διάστασης μεταξύ των δύο
εκκλησιών υπήρξαν οι Παπικές αξιώσεις και το filioque. Ωστόσο,
συνέτρεχαν ακόμα αρκετοί πολιτικοί, πολιτισμικοί και οικονομικοί λόγοι. Η
επίσημη ημερομηνία του Μεγάλου Σχίσματος  είναι η 16η Ιουλίου του 1054.
Τα πρώτα σημάδια της ρήξης:
Οι σχέσεις ανάμεσα στον Πάπα και τα ανατολικά Πατριαρχεία υπήρξαν
ανέκαθεν τεταμένες. Θεολογικές αποκλίσεις, πολιτικοί ανταγωνισμοί και
διαμάχες σχετικά με την δικαιοδοσία της κάθε πλευράς οδηγούσαν συχνά
σε ανοιχτή σύγκρουση. Εντούτοις, μία εξαιρετικά σοβαρή κρίση ξέσπασε
ανάμεσα στις δύο πλευρές τη δεκαετία του 860 μ.Χ. Ο Πάπας Νικόλαος,
έκρινε την αναρρίχηση του Πατριάρχη Φωτίου, από τη θέση του διακόνου
σε εκείνη του Πατριάρχη μέσα σε λίγες μέρες, αντικανονική και υποστήριξε
την επάνοδο του προκατόχου Ιγνατίου. Ο Φώτιος, υπερασπιζόμενος την
αυτονομία του Πατριαρχείου κατήγγειλε δυτικές καινοτομίες όπως το
περίφημο filioque που προστέθηκε στο Σύμβολο της Πίστεως, την αγαμία
του κλήρου και τη χρήση του άζυμου άρτου ως αιρετικές.

Αν και η κρίση αντιμετωπίστηκε με την αποδοχή εν τέλει του Πατριάρχη

Φωτίου, έθεσε τα θεμέλια της ρήξης που επρόκειτο να χωρίσει οριστικά
τις δύο εκκλησίες. Οι δογματικές διαφορές δεν είχαν επιλυθεί και έλειπε
μόνο η αφορμή που θα οδηγούσε στο Σχίσμα μεταξύ Ανατολικής και
Δυτικής Εκκλησίας.

Το Σχίσμα του 1054:

Το 1053 ο Μητροπολίτης Αχρίδος Λέων κοινοποίησε εγκύκλιο με την οποία
καυτηρίαζε τις τακτικές των δυτικών επισκόπων, όπως την χρήση αζύμων,
ενώ ο Μιχαήλ Κηρουλάριος διέταξε να κλείσουν οι λατινικές ενορίες, ως
αντίποινα στις προκλήσεις της άλλης πλευράς. Η τεταμένη κατάσταση
ανάγκασε τον Πάπα Λέοντα Θ’ να επιχειρήσει να λύσει το ζήτημα
στέλνοντας πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη.
Πηγή εικόνας: mnovakopoulos.blogspot.com | Το Μεγάλο Σχίσμα.
Οι συζητήσεις δεν κύλησαν καθόλου ομαλά. Αντίθετα, ο χαρακτήρας των
διαπραγματευτών συνέβαλε στην πλήρη αδυναμία συνεννόησης. Ο
Κηρουλάριος από την μία πλευρά και ο καρδινάλιος Ουμβέρτος από την
άλλη έφτασαν στα άκρα. Δεν πραγματοποιήθηκε καμία προσπάθεια
συμβιβασμού. Στις 16 Ιουλίου του 1054 οι παπικοί εκπρόσωποι εισέβαλαν
στην Αγία Σοφία και κατέθεσαν βούλα, με την οποία αναθεμάτιζαν τον
Κηρουλάριο. Από την πλευρά του ο Πατριάρχης αφόρισε τον Ουμβέρτο και
τη συνοδεία του.

Παρά την βαρύτητα των αφορισμών, οι ιστορικοί της εποχής δεν έδωσαν
ιδιαίτερη σημασία στα γεγονότα της 16ης Ιουλίου του 1054. Αν και η
κατάσταση έφτασε στα άκρα, παρόμοια γεγονότα είχαν συμβεί στο
παρελθόν και αποκαταστάθηκαν. Δυστυχώς, οι δυσμενείς και
καταστροφικές απόρροιες του Σχίσματος φάνηκαν λίγο αργότερα, λόγω
των πολιτικών συνεπειών τους. Το Σχίσμα οριστικοποιήθηκε με τις
Σταυροφορίες και τα τραγικά γεγονότα που συνεπάγονταν.
Οι αιτίες που οδήγησαν στο Σχίσμα και το filioque:
Όπως προαναφέρθηκε, το Σχίσμα μεταξύ των δύο εκκλησιών υπήρξε
αποτέλεσμα όχι μόνο εκκλησιαστικών αλλά και πολιτικών διαφορών
μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Τί σημαίνει όμως το περίφημο filioque, που με
τις αξιώσεις του Πάπα αποτέλεσε τον βασικό λόγο της διάσπασης; Το
επίμαχο σημείο του Συμβόλου της Πίστεως, όπως διαμορφώθηκε από τις
Συνόδους Νικαίας και Κωνσταντινουπόλεως και ισχύει έως σήμερα στην
Ορθόδοξη Εκκλησία, αποτελεί το παρακάτω:

«…και εις το πνεύμα το Άγιον, το Κύριον, το Ζωοποιόν, το εκ του Πατρός

εκπορευόμενον, το συν Πατρί και Υιώ συμπροσκυνούμενον…».
Η Δυτική Εκκλησία προσέθεσε τη φράση «Και εκ του Υιού» (Filioque στα
Λατινικά), έτσι ώστε να διαβάζεται στο συγκεκριμένο σημείο ως:

«…και εις το πνεύμα το Άγιον, το Κύριον, το Ζωοποιόν, το εκ του Πατρός

και εκ του Υιού εκπορευόμενον, το συν Πατρί και Υιώ συμπροσκυνούμενον
…».

Πηγ
ή εικόνας: thesplendorofthechurch.com | Filioque.
Το δεύτερο αγκάθι μεταξύ των σχέσεων των δύο εκκλησιών αποτελούσαν
οι Παπικές αξιώσεις. Πιο συγκεκριμένα, η δυτική Εκκλησία απαιτούσε το
Πρωτείο του Ποντίφικα, έναντι των τεσσάρων Πατριαρχών. Η μοναδική
επισκοπική έδρα στη Δύση προέβαλε το προνόμιο της ίδρυσης της από τον
Απόστολο Πέτρο. Η Ανατολή, από την πλευρά της, αναγνώριζε το Πρωτείο
της Ρώμης. Ωστόσο, το ενέτασσε στα πλαίσια της Συνοδικότητας.

Σημεία αναφοράς από το 1054 μέχρι σήμερα:

Για αιώνες μετά το Σχίσμα, μέχρι και σήμερα, πραγματοποιήθηκαν αρκετές
προσπάθειες σύγκλισης και συνεννόησης μεταξύ των δύο πλευρών. Ας
δούμε παρακάτω ορισμένες σημαντικές ημερομηνίες και γεγονότα:

«1054: Σχίσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

1276 και 1439: Στη Λυών, στη Φεράρα και στη Φλωρεντία αποφασίζεται

προσωρινή αποκατάσταση του Σχίσματος, η οποία, όμως, δεν έγινε
αποδεκτή από τον κλήρο και τον λαό.

1439: Συναντώνται ο Πάπας Ρώμης Ευγένιος Δ’ και ο Πατριάρχης

Κωνσταντινουπόλεως και Νέας Ρώμης Ιωσήφ Β’.

1870: Διεξάγεται η Α’ Βατικανή Σύνοδος και ανακηρύσσεται το αλάθητο του

Επισκόπου της Ρώμης.

5 και 6 Ιανουαρίου 1964: Συνάντηση Πάπα Παύλου Στ΄ και Πατριάρχη

Αθηναγόρα στους Αγίους Τόπους.

7 Δεκεμβρίου 1965: Ταυτόχρονη άρση των Αναθεμάτων σε

Κωνσταντινούπολη και Ρώμη.

25-26 Ιουλίου 1967: Επίσκεψη Πάπα Παύλου Στ΄ στο Φανάρι και συνάντηση
με τον Πατριάρχη Αθηναγόρα. «Μπάστα» φέρονται να φώναζαν οι
Καρδινάλιοι, που συνόδευαν τον Ποντίφικα, όταν ο Παύλος Στ’, χωρίς να
επηρεάζεται από τα όσα ορίζει το πρωτόκολλο, κατέβαινε γρήγορα τη
σκάλα του αεροπλάνου για να ασπαστεί τον Πατριάρχη Αθηναγόρα.
26 Οκτωβρίου 1967: Επίσκεψη Πατριάρχη Αθηναγόρα στην Αγία Έδρα, όπου
συναντάται με το Πάπα Παύλο Στ΄.

14 Δεκεμβρίου 1975: Έντεκα χρόνια μετά την Άρση των Αναθεμάτων ο

Πάπας Παύλος Στ΄ γονατίζει μπροστά στον εκπρόσωπο του Οικουμενικού
Πατριάρχη Μητροπολίτη Χαλκηδόνος κυρό Μελίτωνα Χατζή και φιλάει τα
πόδια του.

30 Νοεμβρίου 1979: Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ επισκέπτεται το Φανάρι,

συναντάται με τον Πατριάρχη Δημήτριο και εξαγγέλλεται η σύσταση
Μεικτής Θεολογικής Επιτροπής για τη διεξαγωγή διαλόγου μεταξύ της
Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

30 Δεκεμβρίου 1987: Ο Πατριάρχης Δημήτριος επισκέπτεται τη Ρώμη και

υπογράφει κοινή δήλωση με τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’.

27-30 Ιουνίου 1995: Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος επισκέπτεται

για πρώτη φορά την Αγία Έδρα και συναντάται με τον Πάπα
Ιωάννη Παύλο Β’.

24 Ιανουαρίου 2002: Οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως και Αντιοχείας

μαζί με τον Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας παρίστανται στην Ημέρα Προσευχής
για την Ειρήνη που διοργανώνει ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ στην Ασίζη της
Ιταλίας.

29 Ιουνίου 2004: Ο Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος πραγματοποιεί την τρίτη

του επίσκεψη στο Βατικανό και συνεορτάζουν με τον Ιωάννη Παύλο Β’ τη
συμπλήρωση των 40 χρόνων από την Άρση των Αναθεμάτων.

27 Νοεμβρίου 2004: Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ επιστρέφει στον

Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο τα λείψανα των Αγίων Γρηγορίου
του Θεολόγου και Ιωάννη του Χρυσοστόμου, που εκλάπησαν από την
Κωνσταντινούπολη από τους Σταυροφόρους κατά τη διάρκεια της Δ’
Σταυροφορίας.

30 Νοεμβρίου 2006: Επίσκεψη του Πάπα Βενεδίκτου ΙΣΤ΄ στο Φανάρι και

συνάντηση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο. Η στιγμή που
Πάπας και Πατριάρχης, με υψωμένα και ενωμένα τα χέρια, ευλογούν τους
πιστούς κάνει δια μέσου του φωτογραφικού φακού τον γύρο της
Οικουμένης.
 Τέλη Ιουνίου 2008: Ο Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος επισκέπτεται το
Βατικανό για τον εορτασμό του έτους του Αποστόλου Παύλου.

18 Οκτωβρίου 2008: Έπειτα από πρόσκληση του Πάπα Βενεδίκτου ΙΣτ’ ο

Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος πραγματοποιεί ομιλία στη ΙΒ’
Τακτική Σύνοδο των ανά τον κόσμο Ρωμαιοκαθολικών Επισκόπων.

18 Μαρτίου 2013: Ο Οικουμενικός Πατριάρχης συναντάται ανεπίσημα με

τον νέο Ποντίφικα Φραγκίσκο μερικά 24ωρα μετά την εκλογή του.

23 Μαΐου 2014: Συνάντηση του Πάπα Φραγκίσκου με τον Πατριάρχη

Βαρθολομαίο.»

Το Σχίσμα από την Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ:

Το παρακάτω ντοκιμαντέρ αποτελεί ένα επεισόδιο από τη σειρά «Βυζάντιο:
Ιστορία και Πολιτισμός.» Στην συγκεκριμένη σειρά ντοκιμαντέρ η
διακεκριμένη βυζαντινολόγος παρουσιάζει την ιστορία του Βυζαντίου μέσα
από επιλεγμένη εργογραφία. Σε κάθε επεισόδιο εξετάζει και μία άλλη
πτυχή του Βυζαντινού πολιτισμού. Στο επεισόδιο που ακολουθεί μιλάει για
τις επαφές του Βυζαντίου με τους ξένους πολιτισμούς και το σχίσμα των
Εκκλησιών. Αναφέρεται ακόμη στις Σταυροφορίες, τη Λατινική κατάληψη
της Κωνσταντινούπολης και τις περιφερειακές Αυτοκρατορίες
(Τραπεζούντας, Άρτας, Νίκαιας, Μυστρά):

https://www.youtube.com/watch?v=Ax2mQyxzdw8

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

I. «Το Μεγάλο Σχίσμα» ανακτήθηκε από www.sansimera.gr (τελευταία
επίσκεψη 14/7/2020).
II. Νοβακόπουλος Μάριος, «Το Σχίσμα των Εκκλησιών: μία σύντομη
ιστορία» ανακτήθηκε από cognoscoteam.gr (τελευταία επίσκεψη
14/7/2020).
III. «Το Μεγάλο Σχίσμα του 1054, οι αφορισμοί του Πάπα και του
Πατριάρχη και το ανάθεμα μεταξύ της Ανατολικής και Δυτικής
Εκκλησίας που έφεραν την οριστική ρήξη, διαχωρίζοντας τους
 ορθόδοξους από τους καθολικούς» ανακτήθηκε από
mixanitouxronou.gr (τελευταία επίσκεψη 14/7/2020).
IV. Berger Albrecht, Κωνσταντινούπολη∙ Ιστορία, Τοπογραφία, Θρησκεία,
μτφ Τσατσούλης Χρήστος, επιμ. Σταυράκος Χρήστος, Ηρόδοτος,
Αθήνα, 2013.
V. Guillou André, Ο βυζαντινός πολιτισμός, μτφ Odorico Paolo –
Τσοχανταρίδου Σμαράγδα, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1998.
VI. Ράνσιμαν Στήβεν, Βυζαντινός Πολιτισμός, μτφ Δετζώρτζη Δέσποινα,
Γαλαξίας – Ερμείας, 1969.
VII. Οstrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μτφ
Παναγόπουλος Ιωάννης, Βασιλόπολος, Αθήνα 1978.
VIII. «Σχίσμα του 1054» ανακτήθηκε από heptapolis.com (τελευταία
επίσκεψη 14/7/2020).