‫وەزارەتی خوێندنی بااڵ‬

‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‬

‫زانکۆی سلێمانی‬
‫کۆلێژی‪ /‬پەروەردەی بنەڕەت‬
‫بەش‪ /‬باخچەی مندااڵن – قۆناغ ‪ /‬دووەم‬

‫دروستکردنی کەسایەتی منداڵ وەک کەسێکی داهێنەر و‬

‫بەهێز‬

‫ئامادەکردنی‪:‬‬
‫دوونیا عەلی‬

‫بە سەرپەرشتی‪:‬‬
‫م‪ .‬گێالس‬

‫ساڵی خوێندن (‪)٢٠٢٣ – ٢٠٢٢‬‬

 ‫دروستکردنی کەسایەتی منداڵ وەک کەسێکی داهێنەر و‬
‫بەهێز‬

‫پێشەکی‪:‬‬

‫پەروەردەی منداڵ شتێکی زۆر گرنکە بەتایبەتی ئەگەر بمانەوێت کۆمەڵگای‪66‬ەکی‬

‫نوێ دروست بکەین لەس‪66‬ەر بن‪66‬ەمای یەکس‪66‬انی و دادپ‪66‬ەروەری‪ .‬کۆمەڵگ‪66‬ە دوور‬
‫بێت لە هەموو ش‪6‬ڵەژاویەک‪ .‬ئ‪6‬ەوا پێویس‪6‬تە گ‪6‬رنکی زۆر ب‪6‬دەین ب‪6‬ە پ‪6‬ەروەردەی‬
‫منداڵ و دروس‪6‬تکردنی کەس‪66‬ایەتی من‪66‬داڵ ه‪66‬ەر لەس‪6‬ەرەتای قۆناغ‪66‬ە یەکەم‪66‬ەکانی‬
‫ژیاندا‪ .‬چونکە منداڵەکانمان ن‪66‬ەوەی دواڕۆژن ه‪66‬ەر ئ‪66‬ەوان دەت‪66‬وانن چارەس‪66‬ەری‬
‫کۆمەڵگا دیاری بک‪66‬ەن‪ .‬بێگوم‪66‬ان ن‪66‬اکریت ل‪66‬ە چەن‪66‬د الپەڕەیەک‪66‬دا ئ‪66‬ەم کەس‪66‬ایەتیە‬
‫دروست بکەین‪ .‬بەاڵم ئەم نامیلکەی‪66‬ە هەنگاوێک‪66‬ە ب‪66‬ۆ ب‪66‬ەرەو پێش ب‪66‬ردنی ئاس‪66‬تی‬
‫هۆشیاری دایک و ب‪66‬اوک ب‪66‬ۆ گ‪66‬رنکی دان ب‪66‬ە الوی دواڕۆژی واڵتەک‪66‬ەمان‪ .‬ب‪66‬ۆ‬
‫ئ‪6‬ەوەی بت‪6‬وانین پ‪6‬ەروەردەی من‪6‬داڵ بک‪6‬ەین‪ .‬وە ب‪6‬ۆ ئ‪6‬ەوەی منداڵ‪66‬ەکانمان خ‪6‬اوەن‬
‫کەسایەتییەکی بەهێز بن‪ .‬پێویستە شوێنکەوتوی پێغەمبەر(د‪.‬خ) و ی‪66‬ارانی بین ل‪66‬ە‬
‫چۆنی‪66‬ەتی مامەڵ‪66‬ەکردن لەگ‪66‬ەڵ منداڵ‪66‬ەکانمان چونک‪66‬ە پێغەمب‪66‬ەر(د‪.‬خ) باش‪66‬ترین‬
‫پێشەنگ بووە بۆ چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ مندااڵندا‪.‬‬

‫پەڕتووکی‪ 6‬ساتێک لە پێناو پەروەردەی منداڵدا ‪ /‬ن‪ :‬چیا حەمە عەلی‬

‫ه‪66‬ەروەها چەن‪66‬د باب‪66‬ەتێکی گرن‪66‬ک هەی‪66‬ە ب‪66‬ۆ دروس‪66‬ت ب‪66‬وونی کەس‪66‬ایەتی من‪66‬داڵ‬
‫دەمەوێت تیشک بخەم‪66‬ە س‪66‬ەری ک‪66‬ە زۆر گرنک‪66‬ە ب‪66‬ۆ دای‪66‬ک و ب‪66‬اوک ک‪66‬ە ئیش‪66‬ی‬
‫لەسەر بکەن‪:‬‬
‫خاڵی یەکەم‪ :‬من کێم؟‬
‫بێگومان پەیوەندییە سەرەتاییەکانی ژیانی منداڵ هاوسەنگییەک دروست دەک‪66‬ات‬
‫بۆ چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ کەسانی دەوروبەریدا‪ .‬ئای‪66‬ا ئ‪66‬ەو کەس‪66‬ە چ ج‪66‬ۆرە‬
‫خوڕەوشتێکی هەیە باش یان خراپ‪ 6،‬لێب‪66‬وردە ی‪66‬ان ک‪66‬راوە ی‪66‬ان داخ‪66‬راو‪ .‬ئیم‪66‬امی‬
‫غەزالی ڕەحم‪66‬ەتی خ‪66‬وای لێ‪66‬بێت دەف‪66‬ەرموێت (لص‪66‬بي أمان‪66‬ة عن‪66‬د والديه و قلب‪66‬ه‬
‫الطاهر جوهرة نفيسة ساذجة‪،‬خالية عن ك‪66‬ل نقش و ص‪66‬ورة‪.‬و ه‪66‬و قاب‪66‬ل لك‪66‬ل م‪66‬ا‬
‫نقش و مائل إلى كل ما يمال به إليه‪.‬فإن عود الخير و علمه‪،‬نشأ عليه‪،‬و س‪66‬عد في‬
‫الدنيا و اآلخرة و شاركه في ثوابه أبواه و كل معلم له و مؤدب‪.‬و إن عود الشر و‬
‫أهمل إهمال البهائم‪،‬شقي و هلك‪،‬و كان الوزر في رقبة القيم عليه‪،‬و الوالي ل‪66‬ه‪ .‬و‬
‫مهم‪66‬ا ك‪66‬ان األدب يص‪66‬ونه عن ن‪66‬ار ال‪66‬دنيا‪،‬فب‪66‬أن يص‪66‬ونه عن ن‪66‬ار اآلخ‪66‬رة أولى‪.‬و‬
‫صيانته بأن يؤدبه و يهذبه‪،‬و يعلمه محاسن األخالق‪،‬و يحفظه من القرناء‪ 6‬السوء)‬
‫وات‪66‬ە‪( :‬بزان‪66‬ە ک‪66‬ە من‪66‬داڵ ڕاس‪66‬پاردەی خوای‪66‬ە ل‪66‬ە الی دای‪66‬ک و ب‪66‬اوکی‪ ،‬دڵی‬
‫گەوهەرێکی بێ گەردە‪ ،‬ئامادەی دەستکاری کردنی هەیە ب‪66‬ە ئ‪66‬ارەزووی خ‪66‬ۆت‪،‬‬
‫ئەگەر ڕابهێنرێت لەسەر چاکە‪ ،‬ئەوا لەسەری پەروەردە دەبێت دایک و باوک و‬
‫پەروەردەکاری بەشدارن لەسەر پاداشتەکەی‪ ،‬ئەگ‪66‬ەر ڕابهێ‪66‬نرێت لەس‪66‬ەر خراپ‪66‬ە‬
‫ئەوە لەس‪66‬ەری پ‪66‬ەروەردە دەبێت وە تاوانەکەش‪66‬ی ل‪66‬ە ئەس‪66‬تۆی دای‪66‬ک و ب‪66‬اوک و‬
‫پەروەردەکاری دەبێت)‪.‬‬
‫لەب‪66‬ەر ئەوەی‪66‬ە پێویس‪66‬تە لەس‪66‬ەر دایک‪66‬ان و باوک‪66‬ان‪ ،‬منداڵ‪66‬ەکانیان بپ‪66‬ارێزن و‬
‫پ‪66‬ەروەردەیان بک‪66‬ەن و خووڕەوەش‪66‬تی ب‪66‬اش و جوانی‪66‬ان فێربک‪66‬ەن‪ ،‬ه‪66‬ەروەها ل‪66‬ە‬
‫هاوڕێی خراپ بیانپارێزێت‪.‬‬
 ‫پەڕتووکی‪ 6‬ساتێک لە پێناو پەروەردەی منداڵدا ‪ /‬ن‪ :‬چیا حەمە عەلی‬

‫ه‪66‬ەر لەب‪66‬ەر گ‪66‬رنکی ئەم‪66‬ەش چ‪66‬ەمکی پ‪66‬ەروەردە و پ‪66‬ەروەردەکردن دەبی‪66‬نین‬

‫قورئانی پیرۆز ناسنامەی مرۆڤی موسڵمانی دیاریکردووە بە شێوەیەکی ڕوون و‬
‫ص‪َ 6‬راطٍ م ُْس‪َ 6‬تق ٍِيم دِي ًن‪66‬ا ِق َي ًم‪66‬ا ِملَّ َة‬‫ئاشکرا کە دەف‪66‬ەرموێت‪ْ ( :‬ل ِإ َّننِي َه‪66‬دَانِي َربِّي ِإ َل ٰى ِ‬
‫اي َو َم َم‪66‬اتِي هَّلِل ِ‬ ‫صاَل تِي َو ُن ُسكِي َو َمحْ َي َ‬ ‫ِين قُ ْل ِإنَّ َ‬ ‫ان م َِن ْال ُم ْش ِرك َ‬ ‫ِإب َْراهِي َم َحنِي ًفا ۚ َو َما َك َ‬
‫ِين) اآلنع‪66‬ام‪١٦٣ -١٦١ :‬‬ ‫ك َل ُه ۖ َو ِب ٰ َذل َِك ُأ ِمرْ ُ‬
‫ت َوَأ َنا َأوَّ ُل ْالمُسْ لِم َ‬ ‫َربِّ ْال َعا َلم َ‬
‫ِين اَل َش ِري َ‬
‫لەبەرئەوە زانین و ناسینی ناسنامە (هویە) مانای دی‪66‬اریکردنی ئام‪66‬انج و ڕێگ‪66‬ای‬
‫ژیانە‪ ،‬ئ‪6‬ەم منداڵ‪6‬ە دەبێت وا ف‪6‬ێربکرێت بت‪6‬وانێ لەس‪6‬ەری ب‪6‬ڕوات و ب‪6‬ۆ گەیش‪6‬تن‬
‫بەمانای موسڵمانێتی‪.‬‬

‫دووەم‪ :‬من بەکێ دەچم (دیاریکردنی والء) (تحدید آلنتماء)‪:‬‬

‫مرۆڤ بەردەوام لە بیرکردنەوەدایە لەگەڵ ناخی خۆی‪66‬دا‪ ،‬ئەم‪66‬ەش ش‪66‬تێکی بەڵگ‪66‬ە‬

‫نەویس‪66‬تە‪ ،‬ج‪66‬ا ئ‪66‬ەو ش‪66‬تانەی ک‪66‬ە دەیانک‪66‬ات قەناع‪66‬ەتێکی ن‪66‬اخی خ‪66‬ۆی ب‪66‬وو ئ‪66‬ەوا‬
‫گەشەکردن و پێشکەوتنێکی ئاسایی ب‪66‬ە خاوەنەک‪66‬ەی دەبەخش‪66‬ێت‪ .‬وە دەبی‪66‬نین ک‪66‬ە‬
‫قورئانی پیرۆز زۆر بە ڕوون و ئاشکرایی باسی پێوەرە بنەڕەتیەکان دەکات ب‪66‬ۆ‬
‫هەڵسەنگاندنی هەر کارێکی ناوەکی و دەرەکی‪ ،‬ه‪66‬ەروەک ل‪66‬ەم ئایەت‪66‬ە پ‪66‬یرۆزەدا‬
‫دەفەرموێت‪ِ( :‬إنَّ َأ ْك َر َم ُك ْم عِ ْندَ هَّللا ِ َأ ْت َق‪66‬ا ُك ْم) الحج‪66‬رات‪ ١٣:‬وات‪66‬ە (ڕێزلێگ‪66‬یراو الی‬
‫خ‪66‬وای گ‪66‬ەورە ل‪66‬ە خواترس‪66‬انە) ج‪66‬ا ڕازی ب‪66‬وونی خ‪66‬وا ل‪66‬ە ڕێگ‪66‬ای پارێزگ‪66‬اری‬
‫(التقوی) ئەوا ژیان دەوڵەمەند دەکات بە ڕێگای‪66‬ەک چاک‪66‬ە ب‪66‬ەخش بێت ب‪66‬ۆ گش‪66‬ت‬
‫خەڵک‪.‬‬
‫ئەم ڕووداوەی خوارەوە بەڵگەی ئەم ڕاستییەیە کە دەڵێن (سەهلی کوڕی عبدەللا‬
‫خ‪6‬وا ل‪6‬ێی ڕازی‪6‬بێت بۆم‪6‬ان دەگێڕێت‪6‬ەوە ک‪6‬ە دەڵێت‪ :‬من من‪6‬داڵ ب‪6‬ووم تەم‪6‬ەنم س‪6‬ێ‬
‫سااڵن بوو‪ ،‬ڕۆژێک خاڵە محمدی کوڕی سوار پێی گوتم‪ :‬ڕۆڵ‪66‬ە گی‪66‬ان ب‪66‬ۆ ی‪66‬ادی‬
‫ئەو خودایە ناکەی کە تۆی دروست کردووە‪.‬‬
‫منیش پرس‪66‬یم باش‪66‬ە خاڵ‪66‬ە گی‪66‬ان چ‪66‬ۆن ی‪66‬ادی بک‪66‬ەم‪ .‬خاڵیش‪66‬م ل‪66‬ە وەاڵم‪66‬دا وتی‪ :‬ل‪66‬ە‬
‫ڕۆژێکدا چەند جارێک بڵێ خودا لەگەڵمە خوا شاهیدە(ان ەلل شاهد علیە)‪.‬‬
 ‫پەڕتووکی‪ 6‬ساتێک لە پێناو پەروەردەی منداڵدا ‪ /‬ن‪ :‬چیا حەمە عەلی‬

‫خ‪66‬وا دەمبی‪66‬نێ (ان ەلل راقب علی‪66‬ە)‪ .‬س‪66‬ەهل دەڵێت ل‪66‬ە م‪66‬اوەی چەن‪66‬د ڕۆژێک‪66‬دا‬
‫دووبارەم کردەوە ئینجا ڕۆژ بەڕۆژ ژمارەی بۆ زی‪66‬اد دەک‪66‬ردم ه‪66‬ەتا ل‪66‬ەناو دڵم‪66‬دا‬
‫شیرینی و خۆشییەکم هەست پێکرد‪ .‬پاش س‪66‬اڵێک خاڵ‪66‬ە پ‪66‬ێی گ‪66‬وتم‪ :‬ئ‪66‬ەی س‪66‬ەهل‬
‫لەسەر ئەم زیکرە بەردەوامبە تا بۆ ناو گۆڕەکەت شۆڕت دەکەنەوە‪.‬‬
‫ئینجا خاڵە پێی وتم ئەی سەهل هەر کەسێک خوای لەگەڵ بێت و خ‪66‬وا ش‪66‬اهیدی‬
‫بێت ئای‪66‬ا ئ‪66‬ەو کەس‪66‬ە ت‪66‬اوان دەک‪66‬ات ی‪66‬ان بێ ف‪66‬ەرمانی دەک‪66‬ات؟ وتی ئاگ‪66‬ادارت‬
‫دەکەمەوە کوڕی خۆم هەردەم لە تاوان و گوناح‪66‬ە دووربک‪66‬ەوەرەوە و خ‪66‬ۆتی لێ‬
‫بپارێزیت‪.‬‬
‫ئینجا خۆشەویستان سەهل پ‪66‬اش ح‪66‬ەوت س‪66‬اڵ ب‪66‬وو ب‪66‬ە (ح‪66‬افض ق‪66‬رآن) ب‪66‬وو ب‪66‬ە‬
‫ی‪66‬ەکێک ل‪66‬ەو کەس‪66‬انەی ک‪66‬ە ب‪66‬ەردەوام خ‪66‬ەریکی خ‪66‬وا پەرس‪66‬تی ب‪66‬وو ب‪66‬ە بەڵگ‪66‬ە‬
‫دەرکەوتووە کە ئەو مندااڵن‪66‬ەی ل‪66‬ە س‪66‬ەرەتای ژیانی‪66‬ان ف‪66‬ێری خ‪66‬ێر و چاک‪66‬ەکردن‬
‫دەکرێن ئەوا کە گەورەبوون خاوەن کەسایەتییەکی بەهێز و چاکە ویست دەبن‪.‬‬
‫ئەو مندااڵنەی لە تەمەنی منداڵی‪66‬ەوە زۆر ب‪66‬ە تون‪66‬دی و ڕەقی (القس‪66‬اة) مامەڵ‪66‬ەیان‬
‫لەگەڵدا کراوە ئەوا خاوەن کەساییەتی الواز دەبن‪ .‬چونکە ئەو ش‪66‬تانەی ل‪66‬ە ن‪66‬اخی‬
‫مرۆڤدا چێنراوە ئەوا حوکم لەسەر هەڵسوکەوتی مرۆڤ دەکات‪.‬‬
‫جا بۆئەوەی منداڵەکانمان خاوەن کەسایەتییەکی بەهێز و چاک و صالح بن زۆر‬
‫پێویس‪66‬تە ه‪66‬ەر لەس‪66‬ەرەتای قۆن‪66‬اغی منداڵی‪66‬ەوە ماناک‪66‬انی خۆشەویس‪66‬تی خ‪66‬ودا و‬
‫پێغەمبەرەکەی(د‪.‬خ) دەکات و خوڕەوشتی جوانی‪66‬ان فێربک‪66‬ەین ه‪66‬ەروەک خ‪66‬وای‬
‫گەورە ستایشی پێغەمبەرەکەی(د‪.‬خ) دەکات بە ڕەوش‪66‬ت ب‪66‬ەرز ک‪66‬ە دەف‪66‬ەرموێت‪:‬‬
‫ك َل َع َل ٰى ُخلُ ٍق َعظِ ٍيم ) القلم‪٤:‬‬
‫(وِإ َّن َ‬
‫َ‬
 ‫بۆردی نوسەرانی‪ 6‬ئینسکلۆپیدیای زانیاری‪6‬‬

‫ئەنجامی لێکۆڵین'ەوە دەروونناس'یەکان لەس'ەر پ'ەروەردەکردنی من'داڵ‬

‫وەک کەسێکی داهێنەر‪:‬‬
‫هەموو خێزانەكان پێیان خۆشە ببنە خاوەن منداڵی زیرەك و هۆشیار و داهێن‪66‬ەر‪،‬‬
‫ش‪66‬ارەزایانی ب‪66‬واری پ‪66‬ەروەردەی من‪66‬داڵ پێی‪66‬ان وای‪66‬ە‪ ،‬ڕاس‪66‬تە ئاس‪66‬تی هۆش‪66‬یاریی‬
‫منداڵەكان جیاوازە و لە منداڵێكەوە بۆ منداڵێكی دیکە دەگۆردرێ و تا ڕادەیەكیش‬
‫ئەم بابەتە بۆ موەیەکە‪ ،‬بەاڵم بنەماڵەکان ئاگادار دەكەنەوە‪ ،‬ش‪6‬ێوازی پ‪6‬ەروەردەی‬
‫منداڵیش كاریگەریی خۆی هەیە‪ ،‬واتە خێزانەكان ئەگەر ب‪66‬ە وش‪66‬یارییەوە مامەڵ‪66‬ە‬
‫لەگەڵ منداڵەكانیان بكەن‪ ،‬منداڵەكەیان كەسایەتییەكی جیاوازی دەبێت و دەتوانێت‬
‫تواناكانی بخاتە گەڕ‪.‬‬
‫دەروونناسان ڕایەكی جیاوازیان لەمەڕ پ‪6‬ەروەردەكردنی من‪6‬داڵی وش‪66‬یار هەی‪6‬ە و‬
‫ج‪66‬ەخت دەکەن‪66‬ە س‪66‬ەر كاریگ‪66‬ەریی ی‪66‬اری و كەرەس‪66‬تەكانی ی‪66‬اری و ئ‪66‬ازادی و‬
‫سەربەخۆیی منداڵ لە یاریكردندا‪ ،‬تا ئەو كاتەی كە مەترسیی بۆ دروست نابێت‪،‬‬
‫واتە خێزانەكان دەبێت كەشێك بۆ منداڵەكەیان دروست بكەن‪ ،‬بتوانێت بە ئازادی‬
‫یاریی بكات‪ ،‬شت دروست بكات‪ ،‬تێكی بدات و داهێنان بەدی بهێنێت‪.‬‬
‫كارێكی دیکە‪ ،‬كە لە ئەستۆی خێزانەكاندایە‪ ،‬پاڵپشتی كردنی منداڵەكەیانە‪ .‬دایكان‬
‫و باوكان بە هیچ شێوەیەك نابێت منداڵ ل‪6‬ە ئ‪6‬ەنجام دانی ك‪6‬اری هەڵ‪6‬ە بترس‪6‬ێنن و‬
‫سەرزەنشتی بكەن‪ ،‬پێویستە دەرف‪6‬ەت ب‪6‬ە من‪6‬داڵ ب‪6‬درێت ئ‪6‬ەزموون بك‪6‬ات‪ ،‬خ‪6‬ۆی‬
‫تاقی بكاتەوە و بە بوێرییەوە شتەكان تاقی بكاتەوە و لە هەڵەكان نەترسێت‪.‬‬
‫ب‪66‬ە ب‪66‬اوەڕی ش‪66‬ارەزایانی ب‪66‬واری پ‪66‬ەروەردە و دەروونناس‪66‬ان‪ ،‬من‪66‬داڵی وش‪66‬یار و‬
‫داهێن‪66‬ەر ئ‪66‬ەو منداڵەی‪66‬ە‪ ،‬دوورە ل‪66‬ە یاریی‪66‬ە ئیلكترۆنیی‪66‬ەكان و ك‪66‬ەمتر س‪66‬ەرقاڵی‬
‫س‪66‬ەیركردنی تیڤیی‪66‬ە‪ ،‬ب‪66‬ەڵكوو كات‪66‬ەكانی ب‪66‬ە وێنەكێش‪66‬ان و ف‪66‬ێربوونی مۆس‪66‬یقا پ‪66‬ڕ‬
‫دەكاتەوە‪.‬‬
‫منداڵی داهێنەر خ‪66‬اوەن دای‪66‬ك و ب‪6‬اوكێكی وش‪6‬یارە‪ ،‬ك‪6‬ە گرنگ‪6‬یی ب‪6‬ە پ‪6‬ەروەردەی‬
‫منداڵەكەیان دەدەن و سەبارەت بە فێربوونی منداڵەكەیان حەوڵ و تەقەاڵ دەدەن و‬
‫پاڵپشتیی دەكەن‪.‬‬
 ‫بۆردی نوسەرانی‪ 6‬ئینسکلۆپیدیای زانیاری‪6‬‬

‫سەرچاوە‪:‬‬
‫بۆردی نوسەرانی ئینسکلۆپیدیای زانیاری‬
‫پەڕتووکی ساتێک لە پێناو پەروەردەی منداڵدا ‪ /‬ن‪ :‬چیا حەمە عەلی‬