Οδύσσεια : 1η ΕΝΟΤΗΤΑ α 1-25

ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ :
α) 1-13 : "Το κυρίως προοίμιο": Μιλάει ο ποιητής και αναφέρεται στο ποιητικό
παρελθόν του έπους.
β) 14-25 : "Το προοίμιο της Μούσας" Μιλάει η Μούσα και αναφέρεται στο
ποιητικό παρόν του έπους.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ;

Προοίμιο: Είναι η εισαγωγή, ο πρόλογος τους έπους. Εδώ έχει τρία μέρη: 1)
την επίκληση, (στίχος 1) όπου ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να
αφηγηθεί τα γεγονότα,
2) τη διήγηση, (στίχοι 2-11) όπου δίνει πολύ περιληπτικά την υπόθεση του
έπους
3) την παράκληση, (στίχοι 12-13) όπου ζητά από τη Μούσα να αρχίσει το
ποίημά του από κάποιο συγκεκριμένο σημείο ή (όπως συμβαίνει στο προοίμιο
της Οδύσσειας), την καλεί να διαλέξει αυτή από πού θα αρχίσει

1ο Προοίμιο
Α. επίκληση του ποιητή στη Μούσα, την Καλλιόπη, να του δώσει έμπνευσή
και να τον καθοδηγήσει. Παρουσιάζεται ο κύριος ήρωας χωρίς να αναφερθεί
το όνομα του (στ. 1)
Β. ο ποιητής παρουσιάζει με συντομία την υπόθεση του έργου (διήγηση).
Δηλαδή η άλωση της Τροίας και η αρχή των βασάνων του, ακόμη τα
παθήματα των συντρόφων του και του ίδιου στο ταξίδι της επιστροφής, ο
λόγος που δεν κατάφερε να τους σώσει και τέλος ο χαρακτήρας του ήρωα,
πολύτροπος. (στ. 2-11)
Γ. παράκληση, ζητώντας από τη Μούσα να του ορίσει το χρονικό σημείο από
το οποίο θα ξεκινήσει η αφήγηση. (στ. 12-13)

2ο Προοίμιο
Στο β’ προοίμιο αναφέρεται ότι πολλοί αρχηγοί του Τρωικού πολέμου
επέστρεψαν στα σπίτια τους, ενώ τον γυρισμό του Οδυσσέα εμποδίζει η
Καλυψώ, γιατί τον ήθελε για άνδρα της, αλλά ο ήρωας ήθελε να γυρίσει στην
πατρίδα του και στη γυναίκα του (πόθος διπλός του γυρισμού). Ακόμη
μαθαίνουμε ότι θα επιστρέψει, αλλά τον περιμένουν πολλές συμφορές,
κυρίως από τον Ποσειδώνα. Το όνομα του ήρωα είναι Οδυσσέας.

Η ανάγκη του ποιητή για τη βοήθεια από τη Μούσα:

Α. θέλει να του δώσει δύναμη στη φαντασία του.
Β. να τον βοηθήσει να συγκεντρώσει τις δυνάμεις του.
Γ. να το ενθαρρύνει.
Δ. να το εμπνεύσει.
Ε. να τον καθοδηγήσει.
Με αποτέλεσμα= να γνωρίζει όλα εκείνα που συμβαίνουν τόσο στον κόσμο
των ανθρώπων, όσο και εκείνα που συμβαίνουν στον κόσμο των θεών.

Η ΕΚΤΕΝΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΥΣ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥΣ (9-11): καθορίζει την ηθική

αρχή που διέπει όλο το ποίημα : οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις
τους και υφίστανται τις συνέπειες των ενέργειών τους, είτε πρόκειται για
ανταμοιβή, είτε για τιμωρία. Στο α΄προοίμιο παρουσιάζεται η ηθική αρχή που
ισχύει σε ολόκληρο το έπος : Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να δράσει όπως
θέλει, ωστόσο οι θεοί θα τον τιμωρήσουν, αν ξεπεράσει τα ανθρώπινα όρια,
αν διαπράξει ύβρη . Επομένως, έχει την προσωπική ευθύνη για το
αποτέλεσμα των πράξεων και των επιλογών του.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
ΚΥΚΛΟΣ: Στο στίχο 1 και 12-13 ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα. Η τεχνική
αυτή, το να τελειώνει δηλαδή ένα τμήμα (ή ένας στίχος) λογοτεχνικού κειμένου
όπως (ακριβώς ή περίπου) αρχίζει, λέγεται κύκλος ή κυκλικό σχήμα.
ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: (Τι πρόκειται να συμβεί παρακάτω).
Στίχοι 7-11: Στο νησί του Ήλιου χάνονται οι σύντροφοι του ήρωα και μένει
μόνος (μ ραψωδία).
Στίχοι 16-19: Η Καλυψώ κρατάει τον ήρωα χωρίς τη θέλησή του(ε ραψωδία).
Στίχοι 20-21: Με απόφαση των θεών ο ήρωας θα επιστρέψει τελικά στην
πατρίδα του (ν ραψωδία).
Στίχος 22: Οι αγώνες του θα συνεχιστούν και στην πατρίδα (χ ραψωδία).
In medias res: Ο ποιητής δεν αφηγείται τα γεγονότα με χρονική σειρά που
αυτά έγιναν. Ξεκινάει από τη μέση της ιστορίας. Τα προηγούμενα επεισόδια
θα τα δούμε με αναδρομές στο παρελθόν.
 (στ. 14) τότε λοιπόν: Η Μούσα λοιπόν δεν αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες
του Οδυσσέα με τη χρονολογική τους σειρά, αλλά από τη στιγμή που οι άλλοι
τρωικοί ήρωες είχαν επιστρέψει στις πατρίδες τους και μόνο ο Οδυσσέας ήταν
αποκλεισμένος στο νησί της Καλυψώς.

ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ:
Πολύτροπος Οδυσσέας – Νήπιοι σύντροφοι.
Θάνατος συντρόφων – Σωτηρία Οδυσσέα.
Επιστροφή των ηρώων του Τρωικού πολέμου – Μη επιστροφή του Οδυσσέα.
Αντιπάθεια του Ποσειδώνα προς τον Οδυσσέα – Συμπάθεια των άλλων θεών
προς τον Οδυσσέα.

ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

υπέρλαμπρου Ήλιου (11) : τυπικό επίθετο
θεά σεμνή κι αρχοντική (18) : τυπικά επίθετα
με του καιρού τα αλλάγματα (20) : τυπική έκφραση
θεϊκό Οδυσσέα (24) : τυπικό επίθετο

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ
Όταν οι θεοί συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι : π.χ. γιατί τον ήθελε δικό
της (19), οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν (23), εκτός του Ποσειδώνα, αυτός
σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του (24)

ΣΧΗΜΑ ΥΒΡΙΣ - ΤΙΣΙΣ - ΝΕΜΕΣΙΣ

Δηλαδή, το σφάλμα/αμάρτημα (ύβρις) οδηγεί σε οργή των θεών (τίσις) και σε
τιμωρία (νέμεσις). Το σχήμα αυτό φαίνεται καθαρά στην περίπτωση τόσο των
συντρόφων : έσφαξαν τα βόδια του Ήλιου (ύβρις) κι έτσι οι θεοί οργίστηκαν
(τίσις) και τους αφάνισαν (νέμεσις), όσο και στην περίπτωση του Οδυσσέα :
τύφλωσε τον Πολύφημο (ύβρις), οργίστηκε ο Ποσειδώνας (τίσις) και
ταλαιπωρεί τον Οδυσσέα (νέμεσις).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ
1. Οδυσσέας : πολύτροπος, εύστροφος, εφευρετικός (1), σπουδαίος
πολεμιστής (2-3), κοσμογυρισμένος, σοφός, έμπειρος (4), πολυβασανισμένος
(5), φιλέταιρος (7-8), αφοσιωμένος στην πατρίδα και στην οικογένειά του (16-
19), αγαπητός στους θεούς (20-21)
2. Σύντροφοι : άμυαλοι, ανεύθυνοι, υβριστές, άσεβοι (9-11)
3. Θεοί : με ανθρώπινα χαρακτηριστικά (ερωτεύονται, συμπαθούν, μισούν)