You are on page 1of 17
Preparaciio para 0 exame-matriz de exame de 12° ano Sintese de Funcionamento da Lingua as |. FORMAS VERBAIS, PRESENTE DO INDICATIVO Para formar o Presente do Indicatio retiramos a terminacSo a0 infinitivo e dessa forma temos o radical. Exemplo: infinitive cantar, radical eant. ‘Ao radical vamos acrescentar as terminagbes do grupo a0 qual 0 verbo pertence. ‘VERBOS REGULARES, 3 Verbos terminados em-AR | Verbos terminados em-ER | Verbos terminados em IR Canto como. pare Cartas comes partes Canta parte Cantamos: Cantal Contam nbs és amos ais estamos estais dizemos dizels fazer | Fago Tazes Faz faxemos Tazeis Tazem Ter elo ies {ef Temos Tedes Tem perder | Perco perdes Perde erdemos | perdels perdem poder | Posso odes Pode podemos | podels podem | querer | Quero ‘queres ‘Quer [oueremos | quereis querem ‘saber Sel sabes Sabe sabernos sabels sabe ser Sou & é somos sols sio ter Tenho tens Tem temas tendes tem trazer_| Trago razes Trae trazemos __| trazels vrazem ver Veio ves ve vernos vedes veem dormir | Ourmo ‘dormes Dorme dormimos | dormis dormem ir Vou vais Vai vamos ides vio Pede "Tepe verbal que pode Indicar uma tango Que? + scontce no momento tem ave ¢enunciagsLembro-me daauee PH) gg ssa 208 OATES) + haba no presente mas no ert a aconiecer nage moment (P98 + é permanent, referindo um presente alargado(Oeusestéem toda 32 ‘Atualmente. Todos 05 oa. Diariamente. ——— Mensaimente ‘Anualmente, Geralmente. Neste a momento. PRETERITO PERFEITO DO INDICATIVO Filo wtinkivo cee Tal como para o Presente, para formar o Pretérto Perfeito do Indicativo retiramos a terminas forma temos 0 radical Exemplo: infinitive cantar, raccal cant, ‘Ao radical vamos acrescentar a terminages do grupo ao qual o verbo pertence. 'VERBOS REGULARES Verbos terminados em-AR | Verbos terminados em-ER | Verbos terminados em AR woe or oct w [ Cantaste comeste eee ele carton | comeu | pert nds. Cantamos ‘comemos pariimos [ves Cantastes = comestes partistes ee fteea a ee ce VERBOS RREGULARES ] eu tu ns vos eles [er poer ‘este demos estes deram [sor [sive [estveste” | eneve [estos | eatveates | enveram [essere [Oise [dssemos —[aasentes | aseram ——] = [eemos | faestes fzeram poder [Pude | pudeste”_| Péde | puderos | pudestes —T paderam querer | Quis quseste [Gus | ausemos | qusestes | aulseramy [saber | Soube | soubeste | Soube soubemos | soubestes | souberam | [se__[ ra Torte Fa Tomos Testes Toram [fer [vests [Tove hemos | testes] tveram | teazer woueste [Troe | womenos [womens —Tasmese | [ver [vie a vam [ir Ful — [reste For Tomas Tostes Yoram [ae [sa waite Sa Taimoe ies ‘ira [a vim vieste Vero vemos estes veram I por Pus puseste Pes Pomos Pusestes puseram. ‘Ontem... Durante uma hora. a -PRETERITO IMPERFEITO DO INDICATIVO. terminacSo a0 infinitivo e dessa forma fomo-se d2 mesma forma que o Presente e o Pretérito Perelt: retiramos 2 20 temos o radical, Exemplo: infinitive cantar, radical cant. oral ames acescentar as verminags do ro 20 aul Over perence ‘Verbosterminados em AR | Verbosterminados em ER | Verbos terminados em IR tu Guvtiea comia partia Tw ‘Cantavas comias Partias Ele Cantava ‘comia partia NOs Cantavamos ‘comfamos bartiamos Ves] Cantina comes partes eles. L ‘Cantavam ‘Comiam partiam VERBOS RREGULARES to w fle ne ver les ter nha tiohas Tinha Tinhamos | tinhels tinham ser | Ere eras fra éramos | éreis erm we | inna viahas Vioka “vishamos | vinhels visham [pe punha punhas | Punha ‘Binhamos | pinhels | punhamt ‘Tempo verbal que se pode utlzar para designar uma situa¢o qué... * prolongada no passado (Nas escolas ensinava-se latim.) | + habitual ou repetida no passado (Na minha época de estudante,deitava-me as 20h.) ue estava.a decorrer quando outra stuaedo comesou (Quando fa para as aulas, encontrel a An: [ PREMPLOS DE ExPRESSDES EM QUE SE PODE Usa oPReTENTO MPEnFEITG DO IGIommee ‘Quando era pequenc... _Antigamente... Dantes... Era uma ver... FUTURO SIMPLES DO INDICATIVO Forma-se a partir do infinitivo completo. “olive vamos acescentar as termin¢Bes do grupo a0 qual o verbo pertence, VERBOS REGULARES _| Verbos terminados em-AR fu antarel \Verbos terminados em -ER Verbos terminados em IR guitar cedar tna cae 0 native ume ‘Ofature simp meu! FUTURO PROXIMO traboihareicom ‘Ao nivel oral, ado utizames, multas vezes, 0 Future do Indicative (Aman, £0 VERSO ‘aura Pring, formed com O VERBO AUIUAR IR NO PRESENTE D0 INDICATIVO INFINITIVO. Ex. Amanhd, vou trabalhar com o meu pai. _naauanasisiaiiosacmnern verbo “verbo principal {no presente do % infinitive) ” inde) Eu vou comer as bananas que o meu pai comprar. ‘Tuvais beber o cha que a minha mie fe. Ele val sar no fim de semana [és vamos comprar um caro novo 6s ides cantar naigreja Eles vio estudar para o exame. [EXEMPLOS DE EXPRESSOES EM QUE SE PODE USAR 0 FUTURO PROXIMO [ tose, vou comer... | Brevemente, vou jantar... | Amanhé, vou fazer... | Daquia pouco, vou sai. MoDO IMPERATIVO Para formar 0 Imperativo retiramos a terminacio a0 infinitivo e dessa forma temos o radical. Exemplo: infinitive cantar, radical cant. ‘o radical vamos acrescentar as terminagées do grupo ao qual o verbo pertenc: ‘Atenglo: 0 imperativo no se conjuga em todas as pessoas! E ¢ diferente na forma negative VERBOS REGULARES Verbos terminados em-AR | Verbos terminados em ER | Verbos terminados em IR forma forma forma forma forma forma negativa afirmativa | negativa afirmativa | negativa afirmativa Te Canta ‘ido cantes | come ‘lo comas | parte ‘do partas Voce | Cante nfo cante | coma ‘nlocoma | parta no parta [ Vocés | Cantem no cantem | comam néocomam — | partam no partam [ve Cantal ngocanteis | comei nao comais | parti Partai, ot nioesteas | estela ‘no esa | estelam iio etejam i] aoe nto digas | daa ‘alo da | diam io dean \ ree til Te Tio foras | fora nota | fram iio foram querer | Quer rio queias paueia ‘aio ques | queiram ‘go queiram oa! gl nioseas [sea ioscan | selem ‘io slam = Tem ‘io tenhas | tenha ‘io tenha | fenhom nie tenor warer—_|Traz ‘io veges | Wage ‘io wana | tagam vio tragam — ve —Triovejas | vel niovela velar ‘no vejam T e h = ov iF | var roves [va niovi ve nto vio sar Sar tions [saa we saa waiam nfo iam [wr Vern ‘aBovenhas [venha | nfovenhia_| venham ino venham per | Pe To ponhas | ponha ‘aio ponha | pontiam iifo ponhart | Oimperativo usa-se para | dar uma ordem (Lus, sa jd d sola); | | fazer um pedido (Venha conhecer@ nossa lj.) | |__-darum conselno (N00 te atases,) i 7 Hl} MoDo cONUNTIVO PRESENTE DO CONIUNTIVO ‘VERBOS REGULARES | Verbos terminados em -AR ‘Verbos terminados em-ER Verbos terminados em IR ae conte | acm | w antes See Be conte con para | [nes Tartonod Cranial Sie aa Eo ee eee a) es cen wa conam [ ae ‘Uma vez que o Imperative s6 se conjuga na 2. pessoa (singular e plural), usa-se o presente do conjuntivo para as outraspessoas e para as formas negativas. (confrontar com a formagdo do imperativo) PRETERITO IMPERFEITO DO CONJUNTIVO (11. ano, p. 152), o | Verbos terminados em -AR \Verbos terminados em -ER \Verbos terminados em -IR fu Cantasse bebesse partisse Tw Cantasses bebesses partisses He Cantasse bebesse artisse és, Cantassemos bebéssemos partissemos és Cantasseis bebésseis partissels Eles Cantassem bebessem partissem ina a existéncla 1. °O verbo principal é 0 centro do grupo verbal « 4 ele qve determi ‘complements: Jomeu trabalho) 1 empresa todos tém gostado do meu trabalho.” (Na empresa todos gosta pressio que the dé uma palavra ou @M 2. © verbo copulativo estabelece uma ligaco direta entre 0 sujeito © ume PS! sieificado, atibuindo qualdades ou estado a sujto ars Essa palavra ou expressto desempenha, potano, a tung sinttca de precat jeito, dando Je predicativo do sulelo, No inicio tudo era novo. (0 adjetivo “novo” desempenha a fungdo sintitica d® PF significado a0 verbo “ser” eatribuindo uma qualidade ao sujeito “tudo” 2, revelar-se. 1, parecer, tornar-se, "Nota: Alguns verbos copulativos so: ser, estar, fica, permanecer, continua P 2. verbo aula um verbo que se colca antes do verbo principal ou de um verbo copulatvo Pa 2) _ a formagio de tempos compostos ("ter”,“haver”):» "Eu ainda no tinha acabado 0 curs 5) formas de ass passivas ("ser") » "Esta carta fol escrtano dia 12 de marco” €)_veleulariformagio de tempo ("r, “raver de": *Confesso que meiacustarsaird2gui” 4) veleular informagio de aspeto "estar a, “andar a.) “O esti est a correr as mil maravines @} _veleular informaro de modo (“poder’,..):) “Claro que matar saudades tem de ser 20 vivo © NOTA: Numa mesma orasdo poe haver mals do que um verbo alia: “prometo que vou coment 8 mais frequéncia" Ao conjunto do(s) verbo(s)auxliar(es) com o verbo principal chama-se complex 3. PARTICULA APASSIVE — Valores do pronome pessoal "se": passivo, impessoale inerente © pronome pessoal “se”, para do valor teflexo (ex: A Maria penteou-se) e reciproco (ex: 0 Jo3o e a Maria abracaram-se) pode assumir outros valores, de acordo com o sentido da frase em que se insere: \Valor passive - Quando a forma verbal que integra o pronome pessoal “se” se pode substituir por uma forma passiva dase que tem um valor passivo. ‘exemplos:Talver venham o reaistare problemas. © Talvez venham o ser reqistados problemas. a chuva, nessa categoria que se podem arrumar os exemplos apresentados. > £ nessa categoria que podem ser arrumados. \Vejam-se 0s casos dos idosos..©> sejam vistos os casos dos idosos (0 sujeito mantém-se, apesar da transformagdo da frase ativa para passiva) Quando 0 “se” tem valor passivo é uma particula apassivante. Valor impessoal - Indica que 0 verbo (no singular) a que esté associado tem um sujelto nulo indeterminado, Neste 280, 0 "se" pode ser substituido por “ha quem” ou “hé pessoas que”, (1: Bensase que hé muita pobreza no mundo. © Hé quem pense que hé muita pobreza no mundo ‘2x2: Calcula-se que a populagdo iré aumentar nos préximos anos. © ‘Hd pessoas que calculam que a popul aumentar nos préximos anos. i. DORIC, Valor ineente- © pronome “se” seecionado por lgunsverbos,nBo ten a MBO tendo nenhum dos val anteriormente © podendo,quase sempre, omits. cate 2 1 Ele iu Sem saber de qué. © Eley sem saber de gut. 2:0 baru ace 0 baruho acaba Miguel Voz ATIVA E VOZ PASSIVA Pronomes pessoaise | Uso das 1 €24 pessoas soda 38 pessoa Possessivos = Evety vamos a Dil, ~disseoJoanico, _| O oonico disse que eles iam @ OM. Verbo no Presente do Indicativo Verbo no Pretérito Imperfeito = Eu estudo em Baucau —dlse o Natalia, | © Natalino disse que estudavo em Baucau, Tempose 5 modes verbals Verbo no PretéritoPerfeto do Indicativo | Verbo no Pretérito mals que Perfelt estude a rao teste = Nao estudeiparao teste. comentoua | A Zéia comentou que ndo gstudara pat 2éiia. en te afte CHtudado — — Verbo no Futuro simples do Indicativo | Verbo no Condicional —Comerei uma mango.~ disse 0 0 Domingos disse que comerio uma mange Domingos. | aay Uso de este, esse, sto, sso Uso de aquele, aguilo Pronomes demonstrativos x Este anands esté maduro. — disse a Ana. | A Ana disse que aquele anands estava maduro. Uso de aqui «4, neste lugor Uso de a, 6, naquele ugar ‘Advérbios de lugar - i = Aaul esté um bom bifolo.-diseo | Ovendedor disse que al estava um bom buf. vendedor. " | : | No dia anterior, nesse dia, naquele dia, no dia ‘Advérbios detempo | Ontem, hole, amanhi, agora, napréxima | seguinte, naquele momento, na semana nee | seguinte. — Agora vou estudar. - disse 0 Atandsio. | OAtandsio disse que naquele momento ia A i estudon Conta, der, pergurtar, pedir, querer Verbosintrodutérlos | Contar, dizer, perguntar, pedir, querer | seguidos de que, se ou para | reno um bifele doente.-diseo | OMIguel dsse que nha um bofolo oente. Lembra-te do que te explique’ na aula, n o fazer 0 X na passagem da ativa para a passiva: 1.0 sujeito da frase ativa passa a complemento agente da passiva, que é geralmente iniciado por uma conjuncéo ou locugdo conjuncional. 2.0 complemento direto da ativa passa a sujeito da passiva, 3.A conjugagio. ativa que € seguido pelo participio do verbo principal. ssiva forma-se com 0 verbo aunxiliar ser, que mantém o mesmo tempo e modo do verbo principal da ‘Aina comprard os cadernos. Ana valcomprar 05 cadernos Fs ademas ia sar comoreton ela Aa, ‘Tuarumoas panels in ni a Ju armas as pandas “i ponelas ado arrumadas. port ‘Hie arruma as panelas. snelas $80 arrumadas BOF 6s ar z bans “zpanelas so artumadas por n6s. le arumam as panel Hs panelas so le saoierv0s FLEXAO EM GENERO E EM NUMERO y Talos | quartoao genero | Raparaka/roparuaata tiformes —_[ anto ao ndmero | Ropar ak /rapares ais (edie atts) - é i fajtivos | ants ao gnero | vec tal /perevta fl poten, ‘quanto 0 numero Exercicio simpies / exercicios simples (no admitem vaso) are ; FLEXAO EM GRAU | crAU Homma Cisse Sana ‘SUPERIORIDADE | 0 Joanico é mais alto do que 0 Anténio. sel DEIGUALDADE | 0 Joanico é to alto come o Manuel. | comparativo | DEISUALDADE | © DEINFERIORIDADE | 0 Joarco menos alto do que o Filo RELA ‘erau alto. SUPERATVO zs | ‘SINTETICO © Joanico ¢ altissimo. AasowwTo ‘anaifigo FLEXAO IRREGULAR DO GRAU (forma diferente para o comparativo GRAV NORMAL | comparativo de | superlative relative de superirdede | superioridade er Trrehor ye mahor ‘timo (bonisimo) | mau plor opior ‘péssimo (malissimo) eae maior calor maximo (erandissimo) equeno ‘menor | menor (0 mais | minimo (pequenissimo) paupérrimo eae dificflimo ene i aes Z feroz ferocissimo veloz “Ra velocissimo a a to | Gente cristianissimo oot leave eee [ee [dee ‘outros casos: e feio feiissimo. waetco | maltcoitsino = ae ao aes a ane aee oe ‘apresentam um valor alternativo a0 di ‘orago com que se combinam. decorrente da idela expressa na oragS0 com que se combinam. ‘apresentam uma justifieago ou ‘explicago relativa 8 oragio com que se S.ORACOES SUBORDINADAS ORAGOES SUBORDINADAS SUBSTANTIVAS oe sonluncées: Perturba-me que haia INITAS que, se, ; ode ser substituida por “esse facto” ou Isso perturba-me, ‘Ontcleo do grupo verbal est no i ensarimos) na Infinitivo impessoal (oensar) ou pessoal {oensarmos). Tntroduzidas por pronomes relatos ‘quem, 0 que, onde, quanto, : eM quem e quanto podem ser precedi ANTECEDENTE de preposicio. tudo quer tu | Estas palavras introdutoras nio tém % ‘nenhum antecedente, ii ‘le item em que pensar. podem ser precedidos de preposicio sintstica de modi viteulas, donome, € uma informacso. adicional e apresenta-se entre ir uma frase em que o verbo se encontra numa forma ni finita:infinitivo, gerGndio ou participio. ‘ORAGES SUBORDINADAS ADVERBIAIS. a ‘complem: Quando veio meninos a pedi ‘esmola, fico triste. [56.05 meninos que pedem | esmota ¢ que me debxam taste 1 | a i iiiamumecsussouuma | | CAUSAIS, vustifcacto para a.acio referida | Nao so este fim de semana, poraus pela subordinante tava o chover. Tndicam uma intencSo ou INAS naldadecelatvamente acto | Gleestég estudorpara-aue oteste da subordinante, \ the corra bem. : + TEMPORAIS, ectabelecemumarelagjode | Quando cheque ndo estavas em tempo coma subordinate. cosa, expressam uma sitvacio que se CCONCESSIVAS cope da subordinante,masio | Amanhd, vamos soiremt impede a sua realizacdo. chover. Formac de palavras Palavra simples: radical (ex: menin-) + afixosflexionais ex:-o//-a /-s) Palavra complexa radical + afins derivacionas (refixos esufixs) radical + outros radicais Outros processos de formacio de palavras: formacio de novas palavras a partir de verbos mudanca da classe gramatical de uma palavra Processo derivacional Afiragio —_Prefixacdo (adigo de uni préfixo & um radical Sufixagao (adicéo de um Sufixo a um cal) Prefixagio e sufixagdo adicSo simultanea de n prefixo e de um sufixo 3 um radical; a palavra multénea de um prefixo ult nko permitia a adigo de apenas um dos afixos) Derivagio ndo-afixal im radical; a pal (formacdo de nomes a partir de verbos Conversio (mudanga de classe gramatical) Exemplos TA: Existem as palavras infeliz e OTA: Nao existem palavras envelho velhecidas, ocuram emprego ine empregar ladvérbio} — Esneravam sm um no. (nom HOMOFONA alavras com som qual cone (comida) ane cavaeiro (pessoa cavaeiro (de cavalo) gent) || res eveny noz (ro) comprimento (em) | cumprimento (old) consertoarranio)_| concerto (de misica) | |descriminar (tar culpa) Compre no merceario do Sr. Aledo. (complemento dreto) Ofereci ame um ramotindissimo. -» Ofereisne um ramo indssimo. (complement indieto} bye te esquesas: o pronome pessoal pode dizer respeito,simultaneamente, ao complemento direto e indireto %: Ele ofereceu flores 6 sua amiga. Ele ofeecev thas. Nos oases subordinadss nas ses de ISSAC, com como nas Je SNA, © ronome pessoal surge antes da forma verbal. + Foi este ocluno que trouxe os chocoltes - Folesteoaluno que 0 trove. *+ Quem disse esse disparate? > QUBRmIBGIEE? ++ Nao encontrei a mochila, -> Mia eneBAee). 3. come faturoimperfeit (simples) ou pereito (compost) do indeatv, ber como no BSRBIEHAsimples ou compost, opronome pessoainsere-seno meio d forma verbal + Aman, vstoremos omuseu do Chiode. > Amann, vite ri. + sepudéssemos vstoimas omuseu do Chad, Se pudéssers, ERTS 4. Eutinha entregade 9 trbalho 8 professora. > Eu tiha-o entregado ¢ professora. Nota: ndo esté na matriz, mas aparece sempre no exame. -FUNGOES SINTATICAS. O sujeito © 0 predicado slo 0s elementos bisicos que formam uma frase | Sujeito: aquele (ou aquilo) sobre quem se afirma algo; quem desempenha uma aco. € normalmente composto por um grupo nominal, mas também pode ser constituldo por uma ora¢o. O sujeito pode ainda ser constituldo por um pronome pessoal ou, em alguns casos, pelos pronomes demonstrativos “isto”, “sso”, “aquilo”. Exemplos: (0s meus evds tém plantagdes na montanha, ‘Qs alunos que estudam mais podem arranjar melhores empregos. Existem vérios tipos de suleito: ‘Sujelto expresso | Simples (tem um S6 grupo nominal, pronome ou oragao) | Em Timor-leste, @ agricultura esté pouco desenvolvida. ‘Composto (mais do que um grupo nominal, pronome ou ‘oragdo) ‘Subentendido (ndo esta explicito, mas adivinha-se pelo overt “ela Tao Fa Bueno Guanes Tomas vba [MENTO nis empregas orem afendmenos danaturera, ou uandose tiliao | 2 COPIM , pipicos. eve ure? comedoieee) rer no jexo verbal, seguido OU preecado: © que se afima sobre o sete; grupo verbal da frase (verbo ov complet? decomplementos, modificadores ou predicativas por ele selecionados. exemple: Multos jovens roc 0 ye nso sio selecionados 3 opcionais (se forem erbiais, grUPOS Modiieador de frase: consist na func sinttica desempenhada por constintes Gv pelo vere. Incdem sobre a totaldade do frase a que esto astociados« s30 elementos OPT Tetirados da frase, esta frase continua gramaticamente correta). Poder ser gTUupos preposicionas ou oracbes. Exempt:

You might also like