You are on page 1of 416
TRUNG TAM KHOA HQC XA HOI VA NHAN VAN QUOC GIA VIEN KHAO CO HOC *” Gido sw HA VAN TAN chit bién TAP | THO! DAI DA VIET NAM eal | -NHA XxUAT BAN KHOA HOC XA HOI HA NOI - 1998 LOLGIGETHIRU BO SACH Nhdn dip Vign Khdo cd hoe kj nign 30 nem ngay than lap, ching 161 cho xudt bdn b6 stich Khéo 06 hoe Viet Nam. That ra thi tit lau, chiing t6i-da thdY tin thiét phdi'tong kéi cdc wi thie dé cd vé Khdo cB hoe Vige Nam, Nhiing wi thite dé khong phdi chi la cita ode nha Kido 6 hoc 6 Vien chiing 16i ma la ctia todn ngénh khdo 6 hoc Viet Nam va cila ed ede nha khdo ef hoe Phdp trude day. Vi vdy, ching (6i ad huy dong luc tiong cén b6 eita Vign cho vige ting két nay uv nhibu nam wide. Ngay ed nhing ngudi eta Vign lam ludn dn sau dai hoe ciing chon cde dé tai thdo 6 ting hop, chdug han nluc cde vein hod thuge ede thoi dai thie nhau. Nhung vi cong viée bé bén, nhdt la sy cham wé cita ngudt cht bien, nén ban thio qua nhiéw nam thang ma van khong hodn thign duge. Da thé, nén khdo cé hoe ciia ching ta gi ludn ludn phat wien, ludn luon ©6 nhing phdt hién c6 ¥ ughia lén dé? vai lich siz. Va vi vay, ddu ban thdo ad duye bd sung, cluing ti luon edm théiy 116 lac héu truée nhiing phat hign méi. Nhung da déin tic khang it hodn diye nifa, Mee ddu chua vita §, ching tot damh béng long cho xudt bein nhing diéu da viei dé moi ngudi cé thé than khio. Hy vong réng wir viiy, cling wi sé nhan duge nhiéu ¥ kidh dé cd thé sea chita bd sung bb séch tt hon trong nhiingldn tdi ban BG Khdo cé hoc Viet Nam gdm ba tép. ‘Tip 1, Thoi dai dé Viet Nam, Tép I, Thit dai kim khi Tép Il, Khdo cf hoc lich ste Viet Nam. Tén ctia ting tip di ndi len noi dung ccin wink bay. Tuy nhién, phai noi rdng ranh gisi yitta cée tap ling khé xite dink. Tap I, viet vé thoi dai da, hién nhién la phi trink! bay vé thot dai di eft va thoi dai: dé mdi, Nhung & Vigt Nam hign nay,‘chiing ta khé xée dink dau 1a nhiing di tich du ky dé mdi, dau la nhiing di itch so ky thoi dai déng Vi thé, ching (Oi danh phdi viet theo mét s0' quy use nhu dd trinh bay trong loi md ddu ctta tap 1. Tap U, vide vé thoi dai kim khi Viét Nam, nghia la phdi bat daw voi sue xudt hién cia kim logi va két thite voi cde van hod sdt som. Nhung mgt yan ltod sit som ob Vigt Nam lai thuc sue chdin ditt trong thai ky Bde thude, AphTa la dd bude vao thai ky lich sit chit khong con la.thai (én sit va so stk. Thuc ra, nhiing khdi niém tién sit, so sit hay lich sit ching’ t0i ding & day cling chi cé § nghta tuong déi. Chiing 16i dank tap UL cho’ khdo 6 hoe lich sie véi cdch hiéu la-khdo cd hoc khong phdi cig thoi tién sit hay so sit nita. Nhung cu thé & day, chiing ti quy ude 1a khdo cb hoe lich sit Vigt Nam bat ddu véi thoi ki Bde thude, N6éi bt quy wdc, vi nhu vdy khong cb nghia la bude vdo thoi Bile thuge, chitiy ta mdi c6 lich sit. Va ching 0: kei thie dp Ill & wgitta thé’ ks XIX. Ching 10% biét la hign nay, tren thé gidi, dd cb cdi goi la khdo cd hoc céng nghiép (Industrial archaeology), nhung nganh khdo cé 46 chua dugc xéy dung & nude ta i Can phdi ndi thém !é trong su phdt trién nén khdo cé hoc d nuée ta trong midy chuc niin nay, thi kuio.ed hocuién sie duge chi trong hon Khdo cd hoe lich sit. Vi thé, cdc tri thie vé khdo.c6 hoe lich sit khong duige tich luf cb hg théng nhw & khdo cd hge wén sit. Khi ching t6i bat ddu soan b§ sdch ndy'thi khdo cé hoc cila chiing ta con & trong tinh trang dé. Bay gid thi tink hink ad thay doi. May ndm gdn day, dd c6 nhitng phat hién va nghién cide quan trong vé khdo cd hoc lich st. Tuy vay, chiing ta vdn chia hodn todn khdéc phuc duge cde nhuge diém cha 66 phdn khdo cd hoe nay. Trong bd sdch nay, ching tdi cdng khong phan duh duge tink hink phat tridn nhanli chéng cita khdo cé hoe lich sit hign nay. Do nhiing tink hinh ndi trén, bG séch Khdo cé hoe Viét Nam do chting 161 bién soan khong thé néo hodn thién dugc, déu dd c6 ging aét site. Chting t6i mong déc gid lnong thit Nhdin day, clring ti efing xin ¢ 6 nhiing céng trink cho phép ching t6i dén dung Chiing 101 xin cdm on 6ng Nguyén Dite Diéu, Gidm doe Nha xudt bdn Khoa hoe, Xa. da ta0 moi diéu lot dé b6 stich sém duge xudt ban: Ching ti xin cdm on ong Nguyén Duy Chiém, cdn b6 nha xudt bdn, dd bd thi gid’ bién tap hang nghin trang ctia bé séch én th WA VAN TAN LOL MG DAU ‘Tdi dai dé 1a thoi dai dai nhat trong lich sit nhan loai. G Viet Nam cing vay, néu vi lich sit Vict Nam véi mot soi day dai 5 mét, trén dé mdi milimét 1a-méi-th€ kj, thi thei dai da da dai 4,96 mét, chi c6 4 centimét cn lai la danh cho khodng tit théi dai déng dén hign dai. Nhung tai sao soi day lai 14 5 mét 2 Dé 1a vi d&u vét con ngudi s6m. nhat duge bit hin nay tren dat Viét Nam 1A ngudi von Homo erectus & hang Thém Khuyén, Lang Son, thi vita mdi duge dink nién dai bing phuong phap ESR (cong huéng dign ti-spin) 1a trong kho’ing 401 + 51 nghin nim dén 534 + 87 nghin nam cach ngay nay’. Trong tuong | ching ta cé thé phat hién duge nhithg con nguai xua hon nifa trén dit Vigt Nam, Va ahur vay, thoi dz ing dai lén phia tniée. ‘Tuy trong cic hang dong Lang Son da tim thy rang nguéi von Homo erectus, nhitng vin chira tim thay cong cu da cha ho. Te nim 1960, ngudi ta cho ring di tim duge cong cu df ela ngudi vuon & Nai ‘Dg trong tinh Thanh Hoa. Vi thé, NGi Do duce coi Ia dia diém so ky dé eG. Sau Ndi Bo, cdn tim duge cae di tich Quan’ Yen, Nai Nudng,.ciing & ‘Thanh Hod, c6 cling tinh chat nh Nii Do. Nhung gdn day da xy ra cuge tranh luda gitta cfc aha khéo o8 hoc vé nhiing cli tich nay. nguéi da cho ring nhiing dia diém nay khong thé c6 nién dai so ky dé cli, cic cong cy vi manh tute & day chi 1A sin phéim eta nhiing xuding-che ide da vé sau, c6 thé c6 nién dai so ky kim khi, Mot s6 thi van gitf quan diém cf, cic dia diém nay 18 noi vira cur tré vi 36 ché tic cong cu ca con (1) Russell Ciochon, Va The Long et al : Dated ex-occurrence of Homo erectus and Gigantopitheeus from Tham Khuyon Cave, Vietnam. Pros, Natl. Acad. Sei, USA, Vol. 93, april 1996, pp.t011-2020, ® khac thi cho ring & day cé cong cu cla nhiéu Vi vay, trong (4p sich nay, ching t6i vin trinh hay theo quan phé bien, cho day 18 cae di tich so ky dA cd, nhung eGing leu § den nhGng, ¥ kién mii. Chéng ta phii che nhdng ching cé mdi, 66 9 nehia quyét dink, cho dé nay. Da sao, khi da tim thay ohdng, thye cla ngudi vugn Homo erectus, thi vige phat hién van hod cia ho, ahiing cong cu so ky dé cli xc thyc khong thé chi cai ch? 1a van dé thai gian, ~ rigudi so ky dA cli. Mot s VE vain hoa bau ky dé et thi da c6 nhiéu phat hign quan trong. C6 § nghia to 1én 1a vide ph‘ hign vin ho Son Vi 1968. Ngay nay céc nha khdo ¢6 hoc di ching minh vin hod Son Vi 1A mot vin ho’ hu ky dé ot va ld ci nguén ciin vin hod Hoa Binh. Phat hign hang Migng 16, va dae bit 1d Mai dé Ngudm & Thai Nguyen sau dé cing eye ky quan trong. Voi che phat hign nay, ching ta da bi¢t deh mot k¥ nghé manh tuGe © 06 trude van hod Son Vi. Neudi ta goi né a ky nghé Nguém, ma theo (Oi, da c6 thé poi 1 van ho& Nguém. Ky nghé Neuom, hay vin hoi Naum, hign nhien eting thude thi dai d& cti hau ky. Vige phat hign kj nghé mdnh tuéc nay cham dat quan diém cho rang trén ving Dong Nam A tuc dia, trong théti dé ci, chi 06 ky nghé hach cui don doe ngu tri. Gio day, khong thé ket luan mot céch don gidn ring van hoi Hoa Binh la théi dai 44 ct hay da méi. Vi da cé nhimg di tich van ho’ Hoa Binh cé nién dai len dén thé Pleistocene (CAnh tan) va nhidu di tich Hoa Binh khac JA thudc Holocene (Todn tan). Chi cd thé nghi rang van hod Hoa Binh da nim vat ngang tir thoi dai d& ci sang thai dé méi. Ciing khong 06 I¥ do gi dé coi vin hoa Hoa Binh 13 thuge thei dai dé gitta. Va nhu vay, & Vigt Nam, khong c6 théi da giita. Trong {ap sich nay, ching {01 trinh bay vain hod Hoa Binh trong phan théi dai d4 méi chi 1a do tién Ii, Van hoa Hoa Binh & Vigt Nam 18 mt phdn claevan hod Hoa Binh & Dong Nam A. Vin hod niy ¢6 mot pham vi phan bo rat rong. Van hoa 10 Bac Son ¢6 théi gian tn tai mugn hon van hot Hod Binh. Vi vay, cé nhiéu hoc gid dA coi van ho’ Bic Son chi 14 mot giai doan cia vin hos Hoa Binh, giai dogn mugn. Cling 06 ngudi coi van ho’ Béc Son 14 mot dign hinh dia phwong cia vin hoa Hoa Binh.“Nhung cting cb ngudi coi van hoa Bac Son 14 mot van hod adc lap. Tac gid phdn van ho’ Bac Son trong lap sich nay da viel theo quan diém d6, Song phai nhd ring day chi 1 mét trong nhiéu ¥ kign hign nay. Mot Van dé tucng tyr [A van dé vé nh6ém di tich Soi Nhu & Quéng Ninh, Do ché Soi Nhy da c6 mOt sO nién dai Cl4 cdn s6m honed nhimg nin dai sém efia vin hod Bac Son, ngudi ta coi nhém di tich nay 18 & trong khung nién dai cia van hoé Hoa binh va Bac Son. Hién nay, mot so ngud} coi Soi Nhu 1a thude véin ho& Béc Son, hay thude mot dign hinh dia phuong cfta van hod Bée Son. Nhung ciing c6 nguéi mudn tach nhém di ‘ich nay thanh mot véin hod ri¢ng, van hod Soi Nhu, déng dai nhung doc lap v6i van hoa Béc Sun. Van dé con duge thio luan. 6 day, ching ti trinh bay nhr mot nhom di tich riéng, c6 nhing bude phat tridn sém mugn. © binh tuyén sau [103 Binh - Béc Son, ching ta d& phat hién mot so van hoa nhu Da Bat, Quynh Van va céc di chi nhu C4i B86, Bau Da ... Hien nay da phat hign them dugc mot s6 di chi twong ur nhw C4i Béo, phi ching gid day da 06 thé ndi dén vin hoa Cai Bo . Day 1a nhiing con duéng-sau Hoa. Binh, da dang va phat trién khong. déu, c6 con dudng cham chap nhu Bau Di, c6 con dudng tién ti¢n nh Da Bat, Han 1a chang ta cn c6 thé phat hién ra nhitag con dudng khac. C6 thé goi chung binh tuyén nay 1a trung ky dé méi. Nhung qué that thuat ngit nay dang cén phii dugc can nhéc. Dé IA vi ta chia biét 13 cae bube cita cae con duéng tig véi cc nitn dai chinh x4c. Chang han nhw 3 vin hoa Da Rat, ta fi ch Go Tring & giai doan cu c@ dit cée die tring cha hau ky d4 méi.Trong khi dé, ta chira biét that 15 vé ofc giai doan cia Cai Béo, va nhat 1d cia Bau DG. Dinh phai ché sur (ich lug tri thige nhiéu hon trong tuong VE hau ky dit moi, thi géin day, nhimg né Ine Kim ita che Aha Kho ed hye chang ta da des ubitng hiéy bie mei rat quan trong, Chang ta da gu ky dé moi 1 thé nao cing 06 sy ‘Tho: thi 6 nhiing-ving nay, ching ta tam néi vé che di tich khi chura ¢6 dit bing ching dé n6i vé cac.van hot. Uén mot ving dat ménh mong cdn lai, ma fa chéc ty cu cla con ngu Mot digu réc réi f nay ching ta chwa thé phin chia rach roi ranh gidi vita hu ky dit méi va so ky kim kh Nguyen va Hoa Loc Id ta 06 thé x€p vao thoi Chic6 hai van hoa Phang i kim khi vi da tim thay & day dau vet xe thyc ela déng. Nhung d5i vi che vain h6a khéc cing binh tuyén, cling trinh do ky thuat, chi cé digu 1 chua tim thay déng, hay da Um thay nhung van hd nghi, thi nen nbu the nao day ? Trong tip sch may, ching (i hang xép nbting van ho’ dé vaw hau ky dé mdi. Tuy nhi¢n cing 66 nhing van ho: i Tién Dong Son hay Tign S: fuynh, mac diu chua tim ¢ dong, nhu siai dogn cén Chan Titn ¢ Thanh Hod, vn hori Xm Cén & Khdnh fod, thi chéing (6/ trinh bay & tip I, v6 thoi dai kim khi. 5 Wu ay di duye coi La Nhu ching tdi da néi 4 trn, bd sich nay duge bién soan trong nhiéu * nam, Tap I cing nhw vay. Tac gid cha mot sO phéin cling da thay déi. , Chuong I, vé moi trréng va con ngudi trong thai dai dé ct, do Hoang Xuan Chinh va Va The Fong viet. V6 sau, Nguyén Lin Cudng bé sung them vé con ngudi od, Chuong Il, vé so ky thoi dai dA cf giao cho Neuyén Van Binh viei, {18 Van Tah sita chita lai chGt ft. Chong UL, vé KY nghé Nguom, ban thdo déu tign 1a cla Dang Hau Lau, sau duoc Trinh Nang Chung viet Igi. Chuong IV, vé van hod Son Vi, do Nguyén Khdo Sit va Ha Van Tah viet. Chong V, vé indi trudng va con ngudi ‘hGi dai da méi, do Nguyén Kim Thuy va Nguyén Khéc St vigi, Nguyén Lan Cuéng bé sung vé phan con nguéi c8. Chizong VI, van hod Hoa Binh an hoa Béc Son, do Nguyén Khéc St viet. Chuong VI, vé cée van va 12 hod va di tich di méi sau Hod Binh - Béc Son, do nhiéu ngudi viet va vid | |. do Bai Vinh viet. Vé van ho’ Quynh |. Phan vé nhém di cht - Phin vé vin hoa Da Ba Van, Nguyén Trung Chi¢n Tuan Fam c6 bin thio ban dit, vé sau phan nay duoc Hit Nea viet lai. V6 di chi CAi Béo, cing di cé ban thdo cilia Ngeuyén Vin Hao, vé sau Ha Hitu Nga viét them. Vé di chi Bau Di, Dio Quy Canh so thao, Nguyén Khée Sir bd sung. gui vig rong, VIIT, vé hau ky da méfi, cling c6 nhidu Bai Vinh Viet vé vin hod 11a Giang, 112 Liu Nga viel vé van ho& Mai Pha. Vé vin hod fla Long, c6 bin thio cla Neuyén Van Hio, sau 46, Ha Hitu Nga viet Igi, Pham Thi Ninh viét vé van hod Bau Trd, Neuyén Kha Sit bd sung. Vin hod Bign 116, do Nguyen Khéic Nguyén Khéc di tich hau ky da mdi khae. Ha Van ay ir viel. it cling vidt v6 cfc Tin vidi 16i mer déiu va téng tun tap sich Ngudi bién tap Kin thét hai 1 Nguyén Khi 1a Hoang Xuan Chink va nguéi bi¢n tap Kin fin Tain doc Lin cudi ban thao, Hink vé 1a cia cin ho Phong vé va Nguyén Khde Si. Bin dé 1a cia Neuyén Khie Si. Anh cilia Pham Nege Song, 13. PHAN THU NHAT THOI DAI DA CU VIET NAM CHUONG I MOI TRUONG VA CON NGUGI 1 KY-THU TU-VA THOI DAT DA CO 1. Kj thit Tu hay cdn got 1A ky Nhan sinh - ky hinh thank va phat trign ofa loai ngudti - ky tre nhat trong lich sit phat trign (rai dat, Trude ky thi Te 1 ky the Ba. Thoi diém nao chim dit ky thir Ba va md daw ky thie Tw? DO van cén 1a fe nha khoa hoe dé duge tranh ci, Hien nay, da s6 cic hoe gid cho ring ranh giéi gitta kp thir Ba va ky thir Tu vao khodng tir 1,5 tri¢u.ndm dén 2 trigu nam cach ngay nay. Ranh gidi nay duce xc dinh trén co sé cia nhom hod thach tring 16 (Foraminifera) 1a dong vat sng & mdi trudng nude bién thay déi. Ngwesi ta da tim thay di tich hod thach tring 16 chiu khi hgu | dage xem nhw Ging ranh git gitta ky thir Ba va ky thé Tu. Nhing date hidu thé hién su bigh déi cia mi trréng séing 6 ddu ky thir Tu con duge nh4n thay trong thanh phén dong vat hoa thach & Calabrian ving Dia ‘Trung Hii, Truéc day, quin dong vat hod thach Vilafranca 6 chau Au dugc nhiéu nha Khoa hoe coi 1a qudn dong vat thudc ddu ky thé Ti. Nay, quén dong vat nay duoc xem nhu thude vio ky thit Ba, K¥ thir Tw duge phan chia thanh hai thé: Canh tan (Pleistocene) va Toan tan (Hlolocens thoi dai dé cii (Palacolithic) nim trong thé Cinh (an. Thé Todn ky cla con nguéti thei dai di mai (Neolithic), ri déng thay, cho déh hign tai. Hign nay, ching ta dang sng trong thé Toan tan C6 thé ndi, toan bo hoat ding cia con ngwéti trong 2KCHYN uy “The Cénh tan dye chia than ba aint downy theo thir ty tie stm den mun: Sok Cfnh tan, trung ky Canh tin va hu ky Canh tan, Nien’ dai cla mdi giai doan trong thé Cin tan cén chura duge nhét tf trong pidi nghién cau. Hit do ct nay, nhiéu nha nghién ctu chap nhin khung nién dai sau day A nghién citu Pleistocene & chau Phi ma cdc tic gid Orchiston va Siesser (1982) dai dign dé xudng: KY thir Tu bat diiu vao Khodng 1,6 trigu nam cfich ngay nay. Tir 1,6 trigu nam dén 0,7 nan [A giai doan so ky Cénh tan (hay cdn goi 1 Cénh tan sm, viet (8 1 Q,). Tir 700.000 nam dén 125.000 nam 1a giai don trung ky Cénh tin (con goi 1a CAnh tan gitta, viet tt Qo). Ter nim 125.000 nam dén 10.060 nam truéc 1a giai doan hau ky Cfnh tan (cdn goi 18 Canh tan thugng, viel tit 12 Qs). Siu 10.000 nam cho ti ngay nay thuée thé Toan {an (Holocene), Nhu vay, nhiing hoat dong cla con ngudi thoi dai dé cf fl nhai cling dién ra wong khodng thoi gian trén dudi 1,6 trigu nim cho déh khodng 10.000 nam cfich ngay nay. Bang 1. Phén chia giai doan kth Tu * Ky the Dust the Nien dai tuyét dot olocene 10,000 nim BP oie ae KY THU TU Pleistogatie mibga 125.000 nim BP Pleistocene Plei 700.000 nam BP Pleistocene sim 1.600.000 nam BP KY THU BA’ | Pliocene 2, Vige xéc dinh ranh giéi ky thé Ba va ky thé Tw & Viet Nam cing hua cé sy thdng nhat gia che nhd dia chat hoc. ign nay tn tai 3 ¥ 18 kin khac nhau: 6 ¥ ki¢h dy méc 3,3-3,5 trigu nim qua hod thach tring 18 clia he tng Vinh Bio (Nguyén Ngoc 1980), c6 9 kigh Idy méc 1,6-1,8 trigu nam qua trdm tich hat thé ting tring Déng Da (Ha Noi) pha lén trén tang Vinh Bao (Neuyén Dich D¥ 1980) va méc 0,7 trigu nam qua nhiing thanh tao trim tich chira tectit (Phao xt6p va Nguyén: Thé Thon 1978). ‘Vé ranh giGi gitta Cnh tan va Toan tan trén thé gidi thuéng duce gn vi sy ket thiie cia bang ha cudi cing va su dm len cla thoi ky tan nhigt, G Viet Nam khong c6 bang ha, song chiu tac dong cac dot bién tign do bing tan tit 2 cyc. Da sé ¥ kign cho ring, bién tign cach day 15.000 nam chi dat 40m dudi mite hi¢n nay va khong 11.000 - 9.000 nam truéc myc nude dang lén dat’ 10m - 15m duéi mye nuéc hign tai. Nhiing dot bién tien nay khong vuot qua dudmy ba hién tai, qué kim chi dn phia sau song Ludc, anh hudng'chii yeu 1) ving Thai Thuy, Thai Binh, Két qua phan tich bao ti phan hoa trim (ich CAnh tan va Toan tan déng bing Bée bd cho thay vio khoding 11.000 - 10.000 nim BP the sw c6 su thay déi nhiét do & Viet Nam. Day fing 14 nién dai xudt bien cia dai da s6 cfc di tich so ky d4 méi - van hoa Hoa Binh, va cing 14 nién dai két thie cia thai dai da cif hau ky - Vain ho’ Son Vi. 7 Dya vao sur thay déi thanh phan dong, thyc vit, bao tit phan hoa, tram tich va loai hinh cong cu da tir mot s6 dia Uing di tich tidu biéu nhur M&i d& Nguom, Mai da Diu va hang Con Moong ... c6 ¥ kin cho ring, su chuyén bién tix Pleistocene sang Holocene & Vict Nam tréi qua mot thdi ky dai, goi chung Ia thoi ky qué do. Thdi ky qua d6 Pleistocene - Holocene & Viet Nam c6 thé bat ddu tir 18.000 nam_va ket thc vio khodng 11,000 nam cich ngay nay. D6 cfing 14 thoi ky qua do tir hau ky d& cil van hod Son Vi sang so ky da m6i van hod Hoa Binh (Nguyén Khac Si va Dang Hthu Lara 1992). Khung nitn dai thei di ci Viet Nam, theo tr ligu hign nay 6 thé x4c’nhdn tir 500.000 nam dén 10,000 nim cich ngay nay. Tong ting voi 19 Khung nién dai nay 18 céc di tfch c6 sinh hod thach nhu Thém Khuyén, ‘Tham Hai, ‘Thém Om, Lang Tring cing cée di tich khéo o6 nhit Nai Do, ky ngh¢ Ngudm va vin hod Son Vi. Vige phan chia céc giai doan phat trign trong thoi dai dé cll Viet Nam durge da s6 ¥ kidh tan thanh 1a o6 mot > giai doan so ky théi dai da off va mot giai doan hau ky thei dai da ctl. So di tich hod thgch Ngudi vugn (Homo erectus) Thim Hai, Thim Khuyén vi Ngudi Khon ngoan som (lomo sapiens) & Thm Om, Hang-Him, Kéo Lang, cling cdc di tich vin hod nhu Nai Do va Xuan Léc. Ticu biéu cho cite di tich hu ky thoi dai d4 thutng (mg véi trung ky Canh tan, con cfc di tich hu kp thoi dai da co tuong (mg voi hau ky Cénh tan, off tite bidu 1a Cfing xin n6i thém ring, c6 mOt sO di tich van hoa Hoa Binh: Hang: X6m Trai, Lang Vanh, Dong Can... c6 nign dia C14 kha som tit 14.000 dé 18.000 nim, Iai nim tong khung nien dyi dé cil, Do vay, cae nha khdo 6 hoe trong Hdi khoa hoc quéc 1€ Van hod Hod Binh 60 nam sau M.Colani bop tai Li Noi vao cudi nim 1993 déu nim 1994 da bd phigu tén thanh van hoé Hoa Binh nam vat ngang Pleistocene - Holocene (Ha Van Tén 1992:2; 1994:2). Trong cudn sich nay, chfng toi trinh bay van hoa Hoa Binh trong pham tri mdt van hod so ky thdi dai dé méi. ‘Tit nhiing diém da trinh bay 6 tren, bude dau cé thé hé thong khung nién dgi thdi dyi da c& Vigt Nam qua so dé dudi day (Bang 2). Bang 2. So do ky thir Tu va cdc di tich thoi dai dé cit Viét Natn Phan kj khio cd Nin dai dia’ chat Di tich tieu bidu Hau ky dé cit Hau ky Canh tan ‘Van hoa Son Vi Ky ngh¢ Nguam So ky dé cit Trung ky Cink tan Di tich Xuan Loc Ditich Nai Do Ditich Thém Khuyén 20 3. Cling nhu mdt vai noi khéc trén thé gidi, cae nha khdo cé hoc da tim thay trén dat Viet Nam mat s6 dia diém duge coi 1 thudc ther dai dé ci nhung edn thigu ching ct vé cé sinh dia tang nhu Nai D9 va Xuan Thc, Tai che dia didm nay a8 tim thay hang Toa! coag cy mang nhtng dac trung“hinh thai - kj thuat thoi dai dé ofl. Song, nhiing cong cy dé thudng thu thap duge tren bé mat di chi hote rai rfc trén mat cfc déi gd, thém séng. Dia tang cila cac di tich nay khong thc rang va cing chua thdy c&e chitng tich cd sinh trong cfc tang chita cng cu. Do dé, cho téi nay, tinh chat va nién dai iia cée di tich thuge thoi dai da cf & nutéc ta, nhat 1a so ky théi dai ei van dang duge thio lan, Nguge lai, trong mot s6 di tich c6 di cét ngudi nhung lai chua phat hién duge cong cu lao dng nha Thém Khuyén, Tham Hai, Hang Hm, Vigo phuc dung méi tnréng 6 thei dai di cd Viet Nam, bude cic nha khdo 6 chi 06 thé dua trén nhtng di tich c6 nién dai twong duong v6i thoi dai dé cil tren dat nude ta ma suy doin vé moi trréng cia con nguéi trong thai dai nay, cfc chimg tich thé hign su bien déi vé moi truéng nhu bién tien, bién thodi, su thay déi cia nhist do, khf hau cha trai dat va kha vue. Tige rang, vide nghign efru khdo 6 hoc mdi trudmg & nwréc ta cht mé thyc duge ddy manh trong thi gian gén day va tap trang cha yeu 6 Lanh. thé phia Béc Vigt Nam. Bai vay, nhiing van dé néu ra & day chi [a nhiing phac hoa dau tign, mang tinh gid thuyét céng tac. Dé cd durge nhitng hiéu biét ddy di, chinh x4c hon vé mdi trudng va con ngudi trong thoi dai da ci trén toan Tinh thé Viet Nam hién nay cén cén phai dau tw nhiéu cong site hon nita trong nghién cfu lién nganh va da nginh. IL CON NGUOI Khu vutc Bong Nam A tit nha khos hoc gi thé 1A mot trong nhimg trang tm phat sinh va phat tridn cd thuyét cd ngudi. 2h Vide di sau tim hiéu nguén géc con ngudi trén'dat nuéc ta 1A mot trong nhiing nhiém vy trong tm cita nganh khdo cd hoc Viet Nam. Tir du thap ky GO deh nay, ching ta fi phat hin va khai quat mot 86 dia diém c6 hod thach ngudi thei dai dé ett nim trong trém tich ch quan dong vat ticu biéu cho giai doun trung ky va hau ky Cénb tan, Nhting dja diém tim thay bod thach ngudi tuy cha nhi¢u, chia day di cA so va chua tim thay chéng cing vi cong cy lao dong, song nhing chiée ring ngwdi hof tach da phat hign duge minh chimng ring trong thé Cénh tan, Vigt Nam da 1a dia ban sinh ty va'phat trién cla Ngudi von (Homo erectus) va Neuéi Khon ngoan & giai doan sm (Homo sapiens) (Ban dé 1), 1, Hoa thach Ngwii vugn (Homo erectus) Nhing hod thach Ngudi vugn df duge tim thy & hang ‘Thém Khuyén va Thim Hai (Lang Son) trong ting trim tich mdu d3, chita xuong cét cac loai dong vat trung ky Cénh tan. Hang Thém Khuyén va hang Thém Hai nim c4ch nhau 200m, trong cing hé thong ni dé voi, thuge xd Tan Van, huyén Binh Gia (Lang Son), cdch thi x4 Lang Son ching 65km vé phfa tay bic, cao khodng 20m so véi bé mat thung ting. Uang Thém Khuyén duge phat hign va khai quit vao nam 1965. Nam 1964, trong khi thém sat hang Tadm Hai da tim thay 1 rang lon thage him trén, Tai Thim khuyen da tim thay 9 rang gém 1 rng ham sia thuc ham (ren, 1 sing cifa trén, 1 ring nanh duGi, 2 ring him Jén trén va 1 ring ham Ién duGi. Nhiing chiée rang ham nay phan lon chi con phan mat nhai va thin ring. Phan chin ring da bi dong vat gam nhdm trong hang gam mon trude khi ching hod thach. Duy nhét odu 1 rang cita ham (rén 1a edn chan ring. Nghien ctu 10 chide ring ho’ thach nay, cic nha 6b nhan cho biet ching c6 nhing nét nguyen thuy. D6 1d ring 6 kich thuée kha Ién, haw het déu 6 dai rang (cingulum) phét trién. Cie rang ham trén o6 dang hinh kh6i lap phucmg hoie hinh thoi, Céc rng ham duéi c6 dang khong. 22 can ximg. Mat nhai trén rang thé hién dang Dryopithecus dién hinh (dang Y5). Tét cd che ring ham duéi déu c6 5 nim, trong dé ném metaconid 1 nim lén nbat (Lé Trung Khé va Nguyén Lan Cudng 1972, 1975, 1976) khin ngoan si (Hono sapien) nv Nhiing hoé thach ngudi giai doan nay tim thy & 2 dia diém: Thém Om (Nehé An) va Hang [Him (Yén Bai). ‘Thém Ori’ x4 Chau Thuan, huyén Quy Chau, tinh Nghé An. Trong hang nay cé 2 loai trim Lich: 16p tram tich vang va 1ép trim tich dé, m3 hoa thach thudng tap trung trong Jép trém tich sau. Nhimg ngudi khai quat Thm Om dinh nign dai cho cic hod thach nay tir 140.000 nam ti 250.000 nam BP (Vi Thé Long, Lé Trung Kha, Hoang Van Du 1977). Vige day nién dai Thém Om én 250.000 nam BP 1a dua vio si c6 mat celia 1 chiée rang cla duge xéc dinh Ide dau 1 cla vgn khéng 16 (Gigantopithecus), Nhung ngay tit nim 1981, da c6 kién nghi ng vé nhan dinh nay (Nguyén Lan Cudng 1985). Sau'ndy khi nghién ctu fai, 6 ¥ kign cho ring day cé thé chi 1a ring ctra cla Ioai Pongo (VaThE Long 1982), Dya vao thanh phan ciia qudn dong vat 6 Thém Om khong khéc 4m so véi Hang Him, Maba, Ding cun, Chang yang (tuy ring [Zomo & Tham 6m c6 nét cé hon), 66 § kigh cho ring nién dai cia Thém Gm cé thé thuge hu ky hoge giai doan cudi cba trang ky Pleistocene (Nguyén Lan Cirang 1988, 1992) ; Neghién ctu 5 chi¢e rang ho thach ma nhitng ngwdi khai quat da xép vao Homo, m6i day c6 ¥ kién cho ring chi cd 3 trong 5 chiéc rang 1a thudd Homo sapiens. BO 11 rang trén va 2 rang ham I6n trén, cn Iai 2 chiéc ring kia do chan rang doing rat én, mat trong cp nhiéu rat nén gidng vGi rang Pongo (Nguyén Khéc Sir va Nguyén Lan Cuéng 1997). Di tich Hang Ham 4 xi Déng Tam, huyén Luc Yen, tinh Yen BAi. Tai day cic nha khio ¢8 hoe dA khai quit nim 1966 va di tim thity 1 23 rang ham trén va 2 ring him duéi hod thach ngudi cla cdrig mot cé thé (Gahike 1967). Nhiing aguisi khai quat cho ring, di cot ngudi Hang Lam thuge hu ky Cénh tin (LD. Kahlke, Nguyén Van Nghia 1965). Hon 20 nam ‘sau oo § cha npuii cd & Hang Him cach ngay nay Rhoding 70,000-60,000 nam (Nguyén [An Cudng 1988). i cho ring nien di Rang ham Jon wen ¢ Hang Ham co dang gan vuéng, iat nhai tay mon nhiéu, nhung mén theo Iéi phing. Rang ham 16n duéi c6 mat nhai don gién. Nim hypoconulid-nik titong d6i cin xing v6i true doc gan - xa cla bé mat nhai. Dua vao dae tinkvhinh thai va kich thudc cia ring, 66 thé nhan 6 day 18 nhiing chide rang eda Home sapiens giai doan sém. 3. Hoa thach Ngudi Khon ngoan mudn (Homo sapiens sapiens) Nhiing hoa thach ngudi giai dogn ny di tim thay & 2 dia diém ‘Thung Lang (Ninh Binh) va Kéo Léng (Lang Son). Nam 1941, nha dia chat hye ngudi Phitp 1. 14 ‘Thung Lang & (inh Ninh Binh, tim thay ring ca gi ngudi,' smaget 1941). Tige thay hign Nhiéu nha nghién ctu nghi ngd ket qua giam dinh cba J.Promaget. Voi tich méu vang ciia hang va vii hoa thach gai tre, phiin dong céc nha khdo 68 hign nay cho ring trim tich chtta hod thach Thung Lang 06 kha nang & vao hau ky Pleistocene, tuong duong véi Kéo Lang, va di cét ngudi nay c6 thé 18 Homo sapiens mugn, céch ngdy nay khodng 30,000 nim (Nguyén Lan Cucng 1992), omaget di dio hang fre va I chiée ring ‘theo the gid 1a cla Ngudi vugn (/omo erectus) da bj tht Jac, com bio cho lai rat scr Hang Kéo Léng 4 xi To Hi¢u, huyén Binh Gia, tinh Lani Son, c&ch hang Thdm Hai va Thiim Khuy¢n khodng 3 km. Ben canh nhiing hod thach dong vat nhu: diy him Pongo, hop so Ailuropoda, ham duéi Tapirus ... tai Kéo Leng edn phat hién duge di cét ngudi hoa thach, gém: 1 ring tiéo ham, { ring ham iém trén va 1 ménh xwong dinh (ma truéc day cho 1a xuung tran) (L@ Trung Kha, Trin Van Bio 1967; Nguyén Lan 24 Cudmg 1971). Nigh dyi cita nbting hoa thach & Kéo Léng tuomg éing voi bang hd Wiim 3-4 cach ngay nay ching 30.000 nam (12 Trung Kha, Trin Van Bio 1967). HL, MOL TRUONG Dé tim higu moi trudng sng cha eu dan thé dai dé cf, ede nha khEo 66 hoe dya vio nhiéu ‘nguén tai Tiu. Trade hét 1a quin dong vat va he thye va 6 cing nhing bidh dong cha muc nude big, od khi hau... Trong phan niy, ching ta lén lot tim hidu od moi tritmg théi dai dé off Vigt Nam qua che ngudn tur liga n6i tren cb 1. Nhig di tich dong v3 Quin dong vat hod thach théi Cnh tan 1 mét trong nhimg nguén tw ligu quan trong, giap chéing ta hidu duge moi truding séng cha con ngudi trong thdi dja da cll. Cac di tich ddng vat hod thach thuéng tim thay trong cc tram tich c6 mu dé hoae mau vang trén vach hode nén hang, da voi & cic tinh min Hic va Bic Trung.bd Viet Nam. Tang trim tich rén chée mau dé thudng dug coi 1A c6.tudi trang ky CAnh (an, cdn ting trim tich miu ving duge hinh thanh trong giai doan muon hon, cd tuéi hau ky Cénh tan, Ngoai cic hoa thach dong vat trong hang dong néi trén, che nha nghién ciu con chi ¥ dé mo ich dong vat thii Canh tan khac nhut nhom dong vit than mém va nhom tring 16 (Moraminifera), mau duge dy tit cfc Ung tréim tich bién qua cc 16 kkhoan su trong Tong dat. Nhém dong vat bién nay 1a wr tigu'quan trong tim higu cae thoi ky bién tién, bign lui va ranh gidi cic duéng bd bién od trong ky thar Tu. 86 di Nhiing di c6t dong vat hod thach tim thay trong eée hang dong chi 1a mot sO rét fl dong vat duong thei cdn gitt lai do nhiing nguyén nhan khic nhau. Ching 06 thé dai duge dem vio hang hing nhiéu cfich khéic nhau nhir: con vat bi nude cudn tri vao. hang, sau dé ditee trim tich Ming lai 28 va ngdim véi tao nén hod thach ; mot s6 dong vat séng trong hang hod do nhing ngudi' cd sin bit & rimg r6i dem vao hang. Cling 6 nhitng, trudng hop, dong vat vo tinh sa chin vao nhiing khe nit hay héc'sau tyr nhien cia nai dé voi va bi chéi ket trong d6. Trong nhiing digu kién dc bitt cia da voi, cdc di cdt dong vat nay Iau ngay sé hod thach. Béi vay, qua cac di tich hod thgch, ta chi c6 thé thy duge mot phan nhé oda todn bo thé giGi dong vat ma con ngudi trong thoi dai dé ci da cling tén tai véi ching. : . i Vige nghién ci cic hoa thach théi Canh tan cho dén nay méi chi duge trién khai chi: ycu trong ving nGi da voi ving Dong Béc, ving tay ‘Thanh Hod, tay Ngh¢ An va Quang Binh. Mot sO noi khéc nhu ving nti Tay Bac, Ha Giang, Tuyen Quang va Hoa Binh... m6i cht duge tham do, chuta c6 khai quat quy mé. 6 céc'tinh phfa Nam nuée ta, vide diéu tra va tim kiém c&c hod thach ngwéi va dong vat kj thé: Ty méi duge trién khai bu6c dau. Bén canh vigc thu thap va nghien ctu mot eich c6 he théng cfc hod thach tring 15, di cé ce dot tham sft nhd tai vang nti di voi Ned Hanh Son (Quing Nam - Da Nang) va ving nGi da voi 1a Tien. Do tinh hinh ten, cho dén nay, ching ta vin chua c6 dirge oo 58 tai ligu khoa hoc dé tim hiéu sy dién bien cla qudn dong vat thoi Cink tan trong, Khong gian va théi gian tren pham vi cd nude. Rat 06 thé 6 ving cure nam nuc ta, trong thé Cénh tan da tn tai mot quan dong vat khong gidng nh quan dong vat ho’ thach da biét & mién Bac nude ta. Duéi day 13 danh mye cic hod thach dong vat théi Cénh tan trong céc hang dng céc tinh phia Béc Viet Nam (Beng 3). Bang 3. Thanh phan dng vat héa thach & mién Bde Viet Nam Ho duéi voi (Pongidae) - Vuron khéng 16 (Gigantopithecus blacki) - Dudi uoi (Pongo pygmaeus pygmaeus) - Dud voi (Pongo pygmaeus "Weidenreichi") 26 - Dud wai (Pongo pygmaeus Devoisi) - Dudi uai Pongo pygmaeus Ciochoni) - Dui wai (Pongo pygmaeus Kahlkei) ~ Didi uci (Pongo pygmaeus fromageti Ilo vuon (lylobutidae) - Vugn (Hylobates concolor) - Vu (Hylohates sp.) Ho khi Cercopithecidae) + Khi vang (Macaca cf. mulata) = Khi mc (Macaca cf, assamensis) ~ Khi (Macaca sp.) ~ Khf Gemnopithecus sp.) Hg nhimn (llystricidae) - Nhim (Hystrix subcristata) ~ Nhim (Flystrix sp.) ~ Don (Atherurus sp.) ) ~ Diti (@hizoinys cf. troglodytes) Ho diti (Rhizomyid: He chudt (Muridae) ~ Chuo (Rattus sp.) Ho voi (Elephantidae) - Voi eS (Palacoloxodon namadicus) - Voi An BO (Hlephas cf. indicus) Ho voi ring kiém (Stegodontidae) - Voi ring kim (Stegodon orientalis) 27 Ho Ign voi (Papiridae) - Lam voi lin (apirus (Megatapirus) augustus) - Lon voi An DQ (apirus indicus of. intermedius) Ho té gidc (Rhinocerotidae) ~ Te gic (Rhinoceros sinensis) - Te gitic (Rhinoceros sp.) Ho lon (Suidae) oH ~ Lan (Sus scrofa) - Lon (Sus ef. officinalis) - Lon (Sus sp.) Ho Huw (Cervidae) - Nai (Rusa unicalor) Hofing (Muntiacus muntjak) - Hoang (Muntiacus sp.) - Huou (Elaphodus sp.) Ho trau bd (Bovidae) - Trdu (Bubalus bubalis) - BO (Bibos gaurus sp.) - Trdu bd (Bovinae gen. et sp. indet.) - Dé nti (Capricomnis sumatraensis) ~ Dé (Caprinae gen. et sp. indet.) Ho gata tre (Procyonidae) ~ Gaia tre lon (Ailuropoda melanoleuca fovealis) Ho gu (Ursidae) . ~ Gala nguta (Ursus thibetanus kokent) 28 Hg ché (Canidae) : - Ché ning (Cuon javanicus antiquus) = Ché rig (Cuon sp.) = Limg ché (Mucterenites sp.) Hg chén (Mustelidae) ~ Ling Ign (Arctonyx collaris cf. rostratus) Ho cdy (Vivertidlae) - Voi huong (Paradoxurus cf. hermaphroditus) - Voi méc (Paguma larvata) - Cy ging (Viverra cf. zibetha) Ho méo (Felidae) . Bao (Panthera pardus) = Bao giim (Neofelis nebulosa cf. primigenia) - Hé (Panthera tigris) - Beo (Felis sp.) Trong danh myc ké trén 18 nhiing loai dong vat c6 va tigu bidu cho | qudn dong vat khu ve Nam Trung Hoa va Bic Viet Nam thude giai doan | trung ky va hau ky CAnh tan, Trong s6 dé, rigng hod thach vgn khéng, 18 cho t6i nay méi chi. tim thay trong trdm tich so ky va trung ky Cénh tan, chua thay trong hau kj Canh tn. Nhin chung, thanh phan quén dong vat trong giai doan nay cé nhiéu nét trong tu nhu quan dong vat trong thé Holocene, chi trit mOt sé Joai sau nay da bi tuyét diét nhu:. Von khéng 16 Gigantopithecus blacki), dudsi wai (Pongo pygmaeus), voi ring kigm (Stegodon orientolis), voi c6 (Palaeoloxodon namadicus), lyn voi ). Nhiing nhim (Tapirus indicus), gu tre (Ailuropoda melanoleuca foveatis dong vat nay c thé bi tuyét digt vao cfc thii diém khae nhau, nguyén nhan khéc nhau. 29 Quin dong vat ndi tren da cho phép chang ta hinh dung duge phén ndo thé giGi dong valrong thdi dai d& ci nude ta, R6 rang thanh phin gudn dong vat thdi Cénh tan 14 phong pha hon hign nay. Thanh phén dong vat nay cho thay vao trung va hau ky cénh tn, khu vue Béc Viet Nam noi chung Ja néng hoi kho. Nhting Joai tha ké rén di timg 1a déi tugng san bat cia ew dan trong. théi dai da ci. Mot sé oai tha dit ciing 14 déi tugng thudng xuyén uy higp ddi s6ng con nguéi thdi-béy gid. Mot diéu lf thé 1a trong giai doan trung ky C4nh tin cing (6n tai 2 loai linh truéng-lén 1 Neudi vugn (Homo erectus) va Vugn khéng 16 (Gigantopithecus) 8 Béc Vigt Nam. Co : gid thiét cho ring, 2 loai nay da cé nhimg canh tranh sinh thi vA trong su canh tranh dé, Vion khéng 16 da bi cic nhom Neudi vugn tiéu diet (Ciochon 1988). L¥ gidi nguyén nhin dan dn sy tuyét diét cha mot s6 loai dong vat trong théi dai dé cii & Viét Nam hign cdn mot sO ¥ ki¢n khéc nhau. Nhin chung, cc ¥ kin dé cp dén nhitu nguyen nban lién quan dén nhiing bign dong vé moi truéng song nhu nong Janh, kho 4m, Id Tut... cling voi sy tac dong truc tip va gin tiép cha con ngudi théi dé dén gidi dong vat va moi trudng 6 cheméte dé kh&c nhau. Duong nhién, dé ly gidi cho ting truéng hop cu thé di héi phai cé nhing nghien ciru cy thé va sau sic hon, Khi nghién cfu higa tugng khi h4u Janh dot ngot 6 Viet Nam va mot 86 khu vue Dong Nam A, 11a Van Tan néu gid thuyét rng di c6 mot thoi ky anh ac ligt & ving Béc Dong Duong trong khodng tir 30.000 dén 23.000 nam truée’va dé 18 nguyén nban din dén sur tuyét ditt cia cic Bidng voi cé Archidiskodon, Palaeloxodon, Stegodon va mot s6 dong vat Khéc (Ha Van Tin 1985 a, 1985b). Nha 6 nhan hoc nguéi My 1a R.L.Ciochon lai néu mot gid thiet kha kha t4o bao: trong théi dai dé cf Viet Nam, Ngudi vugn (Homo erectus) a tide digt vuon khong 16 (Gigantopithecus), cn Ngudi Khon ngoan 30 (Homo sapiens) ticu diet dudi woi (Pango). Tae gid cho ring vgn khéng 1 va dudi ugi 1a 2 Lodi von da tén tai 3 ving Dong Nam A tir thei Miocene. Ngirdi vuon c6 nguén géc tit chau Phi va di cy dén chau A vio , khodng 1 trigu nam truéc. Nhiing Nguéi vuon nay da cham tran véri gugi vuon khong 16, dudi uci va hang loat cae dong vat khéc, ma tir xua dén gid cha timg bj con ngudi xua dudi. Voi nhiing céng cu dé trong tay va kinh nghiém von c6 cla minh, Nguéi vuon da san bat von khéng 16, cn Neudi Khén ngoan mudn hon thi da sin bét dudi ucé (Ciochon 1988). Dudng nhur nhitng di tich dudi uoi trong Iép s6m ofa di chi Mai dé Ngwam (Thai Nguyen) 1a nbiing bing chimg cho gid thuyet tren. That 12 mét gid thuyét thi vi, song that hu ra sao, cén cén phai ching minh. Vai Thé Long cho rang, sy tuyét diét cla mét sé loai nh Stegodon, Ailuropoda va Pongo ... cb thé lién quan dén sir thay déi cia khi hdu va sy bien déi cla mdi (rvdng khu vye nb in tid da thu hep dia ban cu tra cia dong vil, kém theo 1a thoi ky mua nhigu va Iii 16n, khi¢h cic loai tha bi dén ép dén nhiing noi moi ma ching khong dé gi thich tmg ndi, Mot nguyén nhén khée 1a do con ngudi pha ring , dot ring va rye ti¢p san dudi ching. Téng hoa che yeu t6 trén 14 nguyen nhan khién cho nhiéu loai thit da tuyét diét trong thai dai dé cil (Vii Thé Long 1984b). Cling vai vige nghién ctu cdc di tich dong vat nha nghién cfu edn quan tam déh nhém dong vat khong xuwong sOng thoi Canh tan. Dang chét ¥ 1a 1a vie nghién cttw nhOm dong vat than mém (Mollusca) trong céc tram tich hang dong va nhém tring 16 (Foraminifera) trong céc trim tich bién. Su bign déi thanh phan vd nhuyén thé trong mdt s6 dia lang di tich hang dong goi ¥ vé su thay déi nao d6 trong méi truéng séng cilia cdc loai dong vat ving nai dé voi; con sy bin déi thanh phdn tring 15 cho phép tim hidu moi trvdng bién va su vii hod thach, cfc thay ddi cic during bis bidn 6 trong thii dai dé cli Viet Nam. 31 2. Nhiing di tich thye vat 6 Nahién cétu cfc ui fich thyc vat cd 1A khong thé thidu duge khi tim hiéu moi trudng sdng cia con ngudi thoi dai da cit Vict Nam. Trong the Canh tan, thim thyc vat Vict Nam ra sao ? Trén mat da nhting cay gi sinh s6ng, dau 1a rig rim, dau la d4m Jay, dau 1a thung Iding, thio nguyen ? Dudi mat nutic c6 che’ loai réu, to gi sinh song? DO 1a mot yeu cdu nghién ctu rat co hin va cting réit kh khin, Tir d6, c6 thé cho phép tim hiéu gia tri sit dung cia mot's6 loai thyc vat litn quan dén viee ché tao cong cu Jao dong, dén nguén thite an cla con ngudi théi dai da ci, Nhu chéing ta déu bigi, Vigt Nam cé nhiéu Jodi cay thudc ho tre nia, c6 thé s& dung lim Ong cy lao dong, dung cu sinh hoat, dung cu sin bat hoi tao lita. Nhigu Io’ thao moc & ving nay c6 thé cung cap chai bat, duding va dam nudi séng con ngudi va duge li¢u chita bénh cho con ngudi. ‘Tham thyc vat c6 dah hudng dén phuong thie sing, dén hoat dong, kinh 1¢ khai thac, dén viée ché’ tac va sit dung cong cu lao dong cita ngudi cé, Néu nh mdi truéng thay déi, sé.Jam thay déi thdm.thuc vat.va dn t6i nhimg bién déi thich img clla'con ngudi trong phuong thitc séng citing nhu hé thong cdng cu lao dong cia ho. DE tim hidu thnh phan thyc vat di tn tai trong thoi dai dé ed Viet Nam, ngudi ta di str dung phuong phdp phan tich bao ti phan hoa. Do dic diém célu {uo ty nhien ce bao ti va phan hoa duge Iu giit lau ngay trong long dat va trong dia ting cc di chi khdo cd, Bao tir 1a t€ bao sinh sin cla thye vat thugc nganh duong xi, cén phd hoa 14 (€ bao sinh san cia c4¢ nganh the vat hat trdn va hat kin. Ching c6 kich thuée rat nhd bé, chi c6 thé quan sit duge ching duéi kinh hign vi. Méi nhém hoac méi loaj thc vat déu cé nhitg dang phéin hole nhitng dang ti dc trung. Bing cfch phan tich hinh thai cla ching, duge lay én tir tang xc dinh, ngwtdi ta 06 thé biti duroc cic loai thuc vat ndo da ting tn tai trong mét théi ky nhét dinh. 32 G Viet Nam, vige nghién ctu bao ti phan hoa duge 4p dung kha rng rai trong dja chat hoc, cdn trong khdo cé hoc méi & giai doan bute déu. $6 mau thu thip trong cic di tich théi dai da ci chua nhiéu, s6 hat bao ti va phén hoa th duce trong mot mAu cting rat ft, dO chink xc trong giém dinh méu cdn thdp, [ign nay, vige thu thip, gia cong lam gidu mau bao tit phén trong khdo 6 hoe dang duge hoan thin. Tuy vay, qua két qua phan tich cic méu bao tir phan hoa, ching ta cé thé hinh dung duge phin #6 ién mao cfia hé thuc vat thai dai da ea Viet Nam. Cfc dia diém thoi dai da ci di duge phan tich bio tr phéin hoa 1a: Hang Thém Khuyén (Lang Son) (Huynh Ngoe Huang, Neuyén Dic Tang va Hoang Van Du 1975), Hang Con Moong (Thanh Hoa) (Nguyén Dite Ting va Hoang Van Du 1976, 1977); cie hang Ha Son, Phieng ‘Tung, Na Khi (Thai Nguyen) (Neuyn Déc Ting 1982). Ngodi ra, nguéi ta cling da phin tich phite hé bao tlt phan hoa trong dia ting ky th Tu & déng bing Béc Bo (Nguyén Dite Tang va Pham Van [Hai 1979). Day 1a nhiing tu ligu vé tham thyc vat thi Cénh tan & Viet Nam. Nbu ching ta déu bict, thm thue vat trong tu nbién vén rat da dang, ching moc & moi dia hinh, dé cao khée nhau. Voi mue dich nghien edu thye vat nhir li mdt thanh phéin cla moi trudng cé ©6 lién quan-dén cude song con nguéi thoi dai d 6 thém nhitng ket’ qué phan tich bao tit pha hoa rigng biét cho timg viing, timg khu vuc cy thé va & nhting lat cl théi gian khae nhau. Trén co sé dé mii 6 thé so sinh, tim higu sy thay déi clia ching trong khong gian va théi gian. : ‘Tap hgp cic mau bao tit phith hoa da phan tich, burée dau ching ta cd thé bidt dugc cdc gidng loi the vat da t6n tai trong thé Canh tan & mién Bae Vigt Nam (Bang 4). Khi nghi¢n cit bao tir phan hoa & tig ra m6t s6 nhan xét riéng biét, chua c6 mdt cing trinh nghién cétu téng hop (Trin Dat 1987). ic tac gid dai dura SKCHYN) 33, Nghien cfu cac phic hé bao tit phan hoa ti c&c 16 khoan dia chal ving déng bang Bic 1, Nguyén Dire ‘Tung va Pham Van [141 (1979) da c6 nhig han x¢t ding cha ¥ niu sau: " Cée bao tit ngay ang ting din vé s6 lugng va da dang. - Céc phn hoa cia thyc vat On d6i ngay cing giém dan (cdc giéng thude ho Betulaceae, Pinaceae va Accraceae,..). ~ Su bith déi dang-bao tit phan hoa khé déu dan, khong hoac Bang 4. Cac phic hé bdo tit, phdin hoa trong thot dai dé cit Viet Nam Noi lity mau 1[2]3 ]4 5 6 | 7 _leloelele lela le Bao tir | Lycopodium sp. ee ais Selaginélla sp. a+ Osmunda sp + fae de Lygodiwon sp. Pa es Ameimia sp. ef fa Gleichenta sp. e+faeta d+ Hymenophyliumsp. | = f= | Dicksonia sp. dale Preris sp. er lStceeeet eee tg e+ Microlopia sp. efa |i + Cyathea sp t+ fete fe +] 4 34 _@ el l@lelololoale Polypodiaceae gen.| + | + | 4 | 4 | + + indet. Polypodium sp. a foe + + Cystopteria sp. + + Acroatichum sp. : 7 Adiatum sp. 4 f+ + Angiopteris sp. —- > + + + Ceratopteris sp. - + Salvinia sp. - : Phin cay than gd Cycas sp. + foe toa + Ginkgo sp. efe de + F Podocarpus sp. + d+ Tsuga sp. feat Taxodium sp. + + f+ Pinus sp. fete ie (dts Maignotiaceae whale + gen.indet, Liquidambar sp. 4 : + Hamamelis sp. 7 7 Moraceae + + | + gen.indet. Morus sp. + + + Pagacese —gen.| + | + | + indet. Fagus sp. - ey : Quercus sp. + + He + Castanea sp. e fe] + Castanopsis sp. eee eee ea ee tet oe + Lithocarpus sp. Baas 36 gy Qi @ | 4 | © © | OM | ® Butulacese gen} + | + | + indet. Alnus sp. + f+ Myrica sp. e+ fae] - + + Juglandaceae gen.| + | 4 | + indet. Julans sp. + Lit + Carya sp. + fe d+ + Engelhardtia sp. - : - Platycarys sp. + + + | Pleracarya sp. - : Sterculiaceae 7 gen.indet. Salix sp. - + + Ericaceae + \ gen.indet, Euphorbiaceac + + + gen.indet. Symplocos sp. + + Leguminocese tp pe geii.indet. Lotus sp. + + Rosaceae gen. + indet. Myrtys sp. +] las Anacardiaceae gen. | - : indet Rhus sp. e]ale Sapidaceae gen. | - - - indet. Cornus sp. : q) Q) 8) @) 6) ©). OD (9) Araliaceae gen. indet. Aralia sp. Hex sp. Rhammaceae gen.indet, Oleaceae gen.indet. Meliaceae gen. indet. Melia sp. Rubiacese gen. indet. Rutaceae gen indet, Palmae gen. indet. Saba! sp. Phoenix sp. Phan ey than thio Nymphacaceae gen.indet. Chenopodiacere gen, indet. Labiatae gen. indet, Compositae gen, indet. Poaceae gen. indet, Liliaceae gen. indet. Poaceae gen. sp. + Chit thich bang 4; Dau + c6 mat, df ~ hig 1. Phite hé I déng bing Bic Bo (Q2) 2. Phifc hé II déng bang Bic BO (Q3). a7 3. Thém bac Il Lam Thao, Tam Nong (Q3) 4, Hang Thém Khuyen (Lang Son). 5. Mai da Ngudm (Thai Nguyen) 6. Hang Con Moong (Thanh Hof) 7. Mai di Ha Son (Thai Nguyen). Tird6, che tac gid di rit ra mot sO ket Iudn nhur sau: "Khi hau cla ving déng bing Bac BO tir déu Dé tir (i nay da bien i tir néng hoi kho dén ndiig dm. a + Khéng c6 mét phé phan nao phdn 4nh mot théi gian bang gid (cho dit ngiin nha). Do vay khong thé 6 bing ha trong ky De ti déng bing Bac BS. 7 ~ Su bigh déi khong det bicn trong phite hé bao tt phéin hoa cho ta thay c6 kho c6 thé chép nhan nhitng dot bién vé dia chat, dia If voi Khi hau kém theo. Bai vay, bién tidn dot bign trong ky Dé tir nhu cé ngudi phat biéu kh 6 thé chip nan" (Nguyén Dic Tang va Pham Van [ai 1979). Dé higu sau hon vai trd va tic dyng cia thye vat nhigt d6i doi voi cudc séng cia con nguéi trong théi dai dé ci § Viet Nam, gn day, mot nhém nghién efu thyc nghiém khdo cé hoc da sit dung cong cy d4 dé chat cay, ché téc cong cu tre, ntta, 26 va ding tre, ntta, g6 dé lam vat tao lita. Két qua thuc nghiém bude déu da chémg minh ring tir nhitng cong cu da ghé déo thé so, con ngudi hoan toan cé thé chat, bé duge tre na. Va tit g6, tre, nita cé thé tao ra duge rat nhiéu dang dung cu thiét yeu trong dai sng nhur biy thé, bly chim, cfc dung cu bit cf... tuy khé gidn don nhung rat higu nghi¢m. Tir g6, tre, nita 06 thé 1am ra duge nhiing dung cu tgo Kita do ma sit bang nhiéu cAch khac nhau (Dinh Trong Higu, Vai Thé Long va Doin Ditc Thanh 1989). Bing phuong phap nghien ctr khdo o6 hoe, chting.ta cdn cé thé tim hidu vé méi quan hé Ga con ngudi théi dai d4 cit véi mdi trrdng dong, thyc vat. 38 Khi nghien ctu moi trvdng séng cia con ngudti trong thei dai da ct Vigt Nam cing nh Dong Nam A, cic nhd khdo cé hoe dac biét quan tam dén cdc hoat déng nang lén hoac ha xuéng cia myc nude dai duroay H ahiing bien dong dia chat & mot s ving trén dat lién, hién tuong duoc cic nha dia chat goi 1a tan kidn tao. Trong ky thé Tur, khi hau toan cu c6 nhiéu Ian ting gidm theo cc chu ky néng &m va kho lank. Vao cic thai ky kh6 lanh, cdc ving cue cla trai dat'Va trén nhiing dink nati cao, bang bao phii day dic, Khi bi dong bang, nuée dén vé 2 cue ntn hrong nuée trong che dai duong gidm xudng, Muc nude bién ha tha khieh cho nhiéu khu vue tnuéc day 1a bién thi nay nude rat ra xa va tré thanh dé lién. Xen ké cdc thdi ky lanh dong bing, lai cé nhting thdi k) néng, con goi 1a théi ky gian bing. Trong kj gian bang, nhiét do wai dat tang 1én, cae khdi bang trén 2 ving cute va tren mot sé ni trudc kia 1 dat lién thi 10 tan lam cho mye nude bign dang cao! Nhidu ving y bi nuéc bién dang [én thanh ra bién ho: mt s6 ving cao hon thi (rd thanh ddo, ngan cich véi phan dil lién von true day cling 1A mot khéi luc dia. C6 thé ndi, Dong Nam A 1a khu vc cé mot dién tich dat dai ton nhat {rén haoh tinh ching ta da bi bin dang Ién nhdn chim trong kj Dé ter, 6 vao vi tri hanb lang clia bin dio Dong Dirong, khu vuc phia dong va tay nam inh thé Vigt Nam trong thé CAnh tin c6 Ttie da 1a mot ving dat vO cling rong lon. Lic d6, mrdc bién ha thap va bd bién Ini ra rat xa 80 véi dung bé hién nay. G phia dong bac, con ngudi cé thé di bd ra tan ving dio Hai Nam va céc ving dé xa hon nita vé phia dong. Con ving dat oye nam nude ta hign nay Vic d6 con ditge gin lién voi bin dio Malaysia, Sumatra, Bomeo ya Java ... CA mot ving dat dai rong Ién 46 da timg 14 noi eu dan c6 xia di sinh tin va di fai dé dang thi nay di chim sau dudi day bidn. Bidn tidn di Lam cho ving Dong Nam A tue dia tach rdira khéi ving Pang Nam A hai dio. , tign va bién lui trong ky tha Tu & Viet | ky thé Tw & nude ta da xdy ra may dot bidn tiga va may dot bidn lui?, ‘Trong thoi ky bidn Iai, c& mot khu vie Bong Nam A tue dia va hai do (6 nen ign Khodinh, con ngudi va. dong v9t c6 thé di chuyén dé dang trnol nay i noi khie. Do d6, trong khu vye rong lin nay c6 thé cb hiing dac trung vé moi tradng, nhin ching cing nhw van hod tuong déi dong nhét. Trong thoi ky nay, 06 18'trix khu vre'mién Trung cia nude ta hign nay, anh hudng cia bién con twong doi 15, con ving déng bing va trung du hign nay & cd hai mién Bac va Nam nude ta, lac dé chide khi hau va moi truGng mang tinh chét kho va tye dja hon mhigu so voi hign nay, vi lic d6 ba bién bi dy Tai ra rat xa. Bién igh, nude bign dang Ién 1am trin ngdp mot ving rong lin. Dia ban cw tra cia con ngudéi va dong vat bj thu hep lai. Rat 06 thé trong thai ky nay da xay ra nhiing bith dong so luong trong cic quén thé ngudi va dong vat. Mat do gitta cic quin thé nay c6 thé da gia lang dang ké, khién cho mot s6 cic quan thé ngudi va dong vat.cé nhimg d6t bith xi hoi va sinh hoc. Do bién igh sau vao, nhigu ving xa kia mang tinh chat lye dia, nay chiu dnh hudng trye ti¢p eda khi hau bién. DO néng dm ting Ién, ding chdy thay déi, gid va céc Inéng nuée cling bicn ddi. Diéu dé citing sé gay ta nhting bién déi trong nhting quan thé thyc vat va dong vat va duong nhién sé anh huéng dén hoat dong séng cita con n igudi trong thoi ky nay. Cho téi nay, di cé nhiéu cOng trinh nghitn ctu vé cic thai ky bién am. Van dé duge dat ra 18 trong Cie dot d6 dign ra vao nhting thdi ky no? Pham vi bign tign dén dau ya Idi dén dau? Toe 46 bign tién bia lai 1a tt tit hay 6 at hay dap dinh?... Dé trd 164 cho hang loat cau hai trén, can ob sur hop tac rong 16n gitta cac chuyen gia trong nhiéu linh vuc nghién cu khéc nhau. Vide nghiéri cia khong chi gidi han 4 ving bo bign, tren dat lign, hai déo ma cén edn mé rong nghien ctu cd day bién, céc thim dd vién tham tir trén Khong, tir vii tru. 40 Dé tim hiéu dau vet cia cfic dot bign tin, bién lui ten dé Tign, 06 thé dya trén mOt s6 bing ching sau MOt 1a bing ching cé sinh tng nghién citu, nu tim thay céc di tich dong va thyc vat bién hoac déng thie vat sing trong mi truGng nude man, ta cé thé x4c dinh duge nguén géc bién cia céc ting d6 va nién dai cha ching. Céc sinh vat chi thi d6 thudng IA céc nhom dong vit nhur tring 16 (Foraminifera), tring phéng xa (Radiolaria), tring hat dau (Ostracoda), nhim bién (Echinodermata), hai mién (Spongia), ding vat thin mém (Mollusea); cde nhém thie vat to silic (Diatomeae) va cdc loai sé, vet... Hai 1a cde du vét during ber bign c6, nhing dé cét cé va nhiing ngdn nuée bin dé lai trén vach di, tren dat lién hoae & duéi déy bién. Tren céc vach nai da voi & ba bién, hi déo hogc trong dé Lién, c6 thé nhan thay cic duémg lém vao do sing bign bio man. Che difu vet nay thay kha 16 & ving bién Quang Ninh, 11a Tién hoac ving déng bing Ninh Binh va HOt $0 nai khic, Nyodi ra, tren viing dat tién ven bidh hose trong ving ic cn cfit 1 difu tich cha thém bién sat ba cing con d bign 66. Tren mot s6 thém nay, ching ta di tim thily mot sO di chi khdo 6 hoc, U6 18 nhiing bing ching rat t6t dé-tim hidy moi quan hé gitta ngudi v6i bién trong thé dyi da ii va cic giai doan mugn hon. Ba [2 cic trim tich bién voi nhiing effu 1yo mang cic thong so dic bigt nh do trdn, 46 nhiin bong, cu tgo phan nhip, phan I6p... cling cho ching ta bidt duoc cfc tuéing trdm tich do bién tao nen, Bon 1a phn tich thanh phén hod hge cia dat cing cho thy duge du tich cita bién trong cdc ting dat 06. Co thé xc dinh néng do musi trong nhiing trém tich bién dua trén thanh phan va ti 1é cilia c4c nguyén t Cl, Br, Ca, Mg, K... sur c6 mit cita cde khodng vat nhu Glauconit, Photphorit cling dic (rung cho mdi truding bién. Phuong phip dia hoa thudng duyc 4p dung song song véi che phuong phip trén, song no dic bigt ¢6 the dung khi trong dia ting khong tim thay ede bod thach dong vat, thye vat, Ab Khi nghién ctu cdc hoat dong cia bién trong kj tht Ty, cfc nha nghien citu di cé nhigu co gdng thu thap cic din ligu vé cé sinh, dia hinh day bign, cie song ngdi cd, cdc trim tich Idy tir day bidn, che dau tich dudng bd va cic ting sét loang 16 sau trong luc dia cé nguén géc bién ... Che dia 1igu thu duge 1 nhting tu ligu quy dé tim higu noi ow iri cite nguéi thdi dai dé cli va Ja cu sé dé trign khai cic cuge nghién cfu khdo 6 hoc duéi day bién sau nay. : Hoat dong bién trorg ky tht Tw & Viet Nam ra sao ? Vin dé nay, tir lau da duge cac nha nghién ctu quan tam. Ngay tit ddu thé ky, nha nghién cfu ngudi Phap 8. Chassigneux di dé tam nghién ctu sy ning 1én cla cic bai bién ving Bic Trurig BO (Chassigneux 1918). Sau d6, c&c nha dja chat nhu E. Saurin, C.Faure, H.Fontaine va G.Delibris da nghién cfu mot sO thém bign e6 & Viet Nam (Saurin 1955, 1963; Faure et Fontaine 1969; Fontaine et Delibrias 1973). dau thap ky 80, cdc nha nghién ctu Viét Nam ciing rat quan tam dén van dé nay nhu cée céng trinh cla Dang Ditc Nga, Trin Pitc Thanh (1985), Le Dire An (1982), Neuyén Ditc Tam (1976, 1981, 1982), Luu Ty, Nguyén The Tigp, Nguyén Thé Dan va Héta Chién Thang (1985), Nguyén Ngoc va Nguyén Thé Tigp (1987). Cin cét tren nbting (i lieu vé bidn da thu thap duge tir nam 1967 dén 1987,.Nguyén Ngoc va Nguyén Thé Ti¢p d rat ra nhan xét cho ring, trong ky Dé tr 6 Viet Nam n6i chung chi c6 ba théi ky bién chinh, dé 1a thdi kp ntta ddu Pleistocene gitta, nita sau Pleistocene mudn va Holocene sém gitta. Tuy nhién trong mdi théi ky néi tren, muc mr6e khong én dinh lién tue, tgo nén bite tranh bién Ide lén lic xudng. Nhung nhiing lin muc nuée bién ha thp nhat cing khong vugt ra khdi pham vi d4t lién hién tai, Gitta cdc thai ky bign tith 14 c4c théi kp bién Jui rong s4i tao nen luc dja rong kim bao gdm todn bd phiin dat lién va phan thém tue dia bi¢n nay cla nudo ta (Nguyén Ngoc va Nguyén The Tiép 19875). Mot két lun tha vi khéc cling duge cac tac gia rit ra, ring bé mat dia hinh cia phén luc dia 6 (nay di ngap du6i nuée bién) da chiu anh hung cla qué trinh bao mén véi nhiig mite d9 phong hod laterit khée nhau. Cac bé mat phong hoa d6 da duge nhan thay qua cdc trém tich Joang 16 thu duge tit cic mili khoan dia chit. va 6 ba bé mat s6m mudn khéc nhau ting voi ba thoi ky Pleistocene stim, cudi du Pleistocene mudn va cudi Pleistocene mudn - déu Holocene. Céc qué trinh bio mén va phong hoa laterit trén bé mat dia hinh fue dia cé 14 nhiing hu qua cia nhitng hoat dong bién déi cda tu nhién. ‘Trong dé, nhan t6 khi hau nhu mua, ning, nhiét.4 06 vai trd quan trong va chde chain nhiig nhan t0 d6 di cé nhiing anh hudng su sfc den cudc sOng cia cu dan thdi bay gid. Tike ring vide phiin tich tf mi hon cai tao cila cdc tang dat c6 ndi trén va céc tai liu lién quan dén cdc théi ky bién igh hin vin ft duge cha dong g6p nhiéa cho vige nghién cia con ngudi trong thai dai da & nude ta, Khi nghién ctu ofc trém tich thu thap tir cdc 18 Khoan & déng bing song Héng va déng bang song Ciu Long, cdc nha nghién citu 06 sinh da tim thay trong tang trdm tich thudc Pleistocene gitta nhitng tap hop hoa thach cla nhdm tring 16 (Foraminifera). Trong tap hop dé: tit 1 dén 5% thudc dang 6 doi sdng trdi ndi, sé cdn Iai thudc dang c6 ddi séng tinh va song trong moi trudng nude sau chimg 40-30m. Didu dé ching té ring, vao théi Pleistocene gitta, déng bing song Héng va song Citu Long da bi ° chim sau duéi nude bién. Ciing véi nhitng bien déi-cita myc nuée bign, trong ky thir Tw & Viet Nam cin cé nhimg hoat dong dia chat dic biét 1am bien .déi ding ké bd mat dia hinh noi cur tré cha cur dan thoi xua. 46 1a hoat dong tan kién tao. Mot sé nha nghién ctu nhu Nguyén Cén va Rezandp cho ring buée sang ky thir Tu, c6 mot qua tinh nang cao xdy ra trén toan bd Linh thé mién Bac Vigt Nam va cic mién ven Thai Binh Duong. Qué trinh nay da Jam cho dia hinh bj chia cft manh mé va tgo ra cic bac thém. Vao dau ky thé Tw, qua tinh phun trdo ba dan van cdn tiép tuc dién ra & mdt sé nai nhur Vinh Linh (Quang Binh), Phit Quy (Ngh¢ An). 6 mdt sé viing Dong 43, Nam Bo va nam Tay Neuyén thoi ky nay cling c6 hign tong phun trao ba dan, Theo E.Saurin, hoat dong ba dan két thiic vio Pleistocene ha (ting VGi Villafranca va Gunz). Da ba dah 1 mot trong nhting nguyén ligu quan trong alia ngudti nguyen thy théi dai da efi & Nai Do (Thanh Hoa) va Dong Nam B6, Cc cong cy trong nhiing dja diém tren déu duge ché tac tir dé ba dan : Trong ky thér Tu cdn 6 hign tuong syt én tgo thank hai ving déng bang song Héng va song Citi Long: G déng bing song Héng bien do sut Jin dat 61 200-300m, trong khi d6, dO sut vong & chau thé song Ciu Long, Déng Nai dya tren bé day tram tich De ti & gn Sai Gon thi khong it hon 200m va c6 noi dat tii 400m. Hu het cc nha nghitn ctra déu cho ring qué trinh sut Ién trén chi yOu da dign ra trong th Cfnh tn. Hign tai, hang nam sng Héng vin béi dap ra bién khodng 50m, diéu do chimg 18 qua trinh sut an duéng nhu da ding Lai. Do hign twong syt Ian da dy ra nen cho ring muén tim hidu moi trudng va cée di tich ¢6 litn quan dén cude sOng cila con ngudi théi dai da ci G céc viing ding bang c6 néi tren, ta phai tim 6 nhiing tang ngay nay ndm & kha su so v6i myc cao chuda (Nguyén Péte Tang 1974), 3. Nhiing bign ddi khi hau trong thai dai da eit & Viet Nam Kh hau 6 anh hudng truc tip va gian tigp dén cudc s6ng cla con ngudi théi dai dé cling nhir hign tai. Trong théi dai d4 ci, nhimg anh huéng d6 gay nén nhting hau qua tryc tiép lén hon hign nay vi con nguéi bily gid séng trong mot trinh dd nguyen thily. Ef Nehién offu dong vat c6 va va bao ti, phan hoa giai doan tit trung ky Canh tan dé Toan (an & Vigt Nam, céc nha nghién ctu cho rang & khu vue nay, nhin chung Itic d6 ¢4 mot ché' do khi hau néng va ém (Le ‘Trung Kh4 1967, 1976, Va Thé Long 1976, 1984, 1986, 1989, Nguyén Ditc Ting 1976). 44 Dua vao két qué phan tich bao tir phan hoa & déng bing Bac Bé, cic tac gid Nguyén Dire Tang va Pham Van Hai da néu nhfn xét ring, kh hau ofa viing déng bing Béc BO tir du ky Dé ti (ai nay bidn déi tir nong hoi khé dén ndng 4m. Khong c6 mét phd phan nao phan Anh mot thoi gia Hai 1979). Gén day, khi khai quat Mai di Nguém (Thai Nguyén), cc nha, nghién ciu da phat hién mét hign trang khé bat thudng trong tng van hoa 4 Nguém, dé 1a lap dim da voi. DuGi va trong lép dim da voi dé 1 ky nghé cong cu manh tude c6 défu tu chinh, mA ngudi ta goi 1A KF ngho Nguém. Trong cing khu vuc, cich Ngwém khong xa, truéc dé cing da tim thy trong tang vin hod c6 k¥ nghé manh twice kh’ phong phi & hang, Miéng Hé. Déi chidu hién tugng ndy 6 Nguém vGi mét s6 di chi thai 44 efi 3 Dong Nam A, 11a Van Tan cho rng c6 mot théi ky lanh cudi Cénh tan trong khu vc nay: "S Viet Nam, giai doan tanh nay bidu hién 3 lép; dam d4 voi Cryoclastic trong Mai da Ngwom Thai Nguyén cling nhw phan hoa cic loai thye vat wa lanh Carya (Juglandae), Carpinus Betulaceae) & lop dui cing mai dé ny. Giai dogn lanh nay cling big hién & hang Niah trén dio Kalimantan, qua lp 183-107_¢m, cé him Iwong Mangan va phot pho trong dat thdp. Sau 23.000 adm, Ki hau | Dong Nam A chuyén sang thoi kj néng dm, ma ching oft 1 su hinh + thanh l6p thach nhii trong hang Tabon trén déo Palawan (Philippin). Théi ky lanh nay 6 thé-la rat 4c ligt & vang béc Dong Duong - di dira dén sur tidu diet cdc giging voi o6 (Stegadon, Palaeoloxodon Archidiskodon) ‘va mot so dng vat khac 6 Dong Nam A tntéc khi thé Pleistocene két thé khé lau. Chinh vi vay, ching ta hiéu tai sao di tich dong vat tim dutge trong cfc di chi vin hoa Son Vi cling nhu trong cic hang Niah va Tabon chi gém nhiing giding lodi hign dai" (11a Vin Tin 1984). Jing gid (cho di ngén nhit) (Nguyta Die Tang va Pham Via Y kien neu tron rat dang cha ¥ bai néu qua cd mot dot lanh nhw vay. 6 mot s6 ving nay 1a hai ddo, gén xich dao thi 18 nao dat nuéc ta vA nhat 46 1a khu vue Bac Viet Nam 6 xa xich dao hon Iai khong 06 nhiing anh hudng tuong ty néu nhu khong muén néi bay gid, khu vy mién Bie nude ta hign nay cn & sau trong luc dja va mang tinh chat Iuc’dja con cao hon Philippin va ving dio Borneo, nén khu vuc nay, theo quy luff chung ciing phi chiu dung mdt dot Tanh khéc nghitt hon céc ving lan ein. bj lanh hon, Hon nifa, Iie RO rang 1a vige nghién ctu nhting bin déi khi hau nay odin c6 suv hd irg Hin nhau gitta cic nh nghién e¢ru cé khi hdu tofn cdu; dic bit 18 sr trao déi, déi sanh tu Jigu trong vang Dong Nam A. Tuy vay dé chimg minh cho mot dgt lanh thyc st vao cui Canh tan & Viet Nam, cdn ofn 6 them nhiéu din ligu 6 ste thuyét phyc hon. Nbw di néi & dau chuung, vige nghitn ciru con ngudi va mdi tudng sOng cha cu dan théi dai d4 cli Viet Nam 14 mot dé tai hét site rong lén va phong ph. Thyc tai, tr ligu thu th4p con tan man, chia c6 duge nhting nghién citu tap trung, dirt diém cho timg van dé, ting giai doan cu thé. Bai vay nbimg didu trinh bay & day chi 1d ddi nét khdi quat, va chi xin coi dé 1a nhting phdc thdo het site me nhat vé mdi trdng va con ngudi trong thoi dai lich sit nay. V6i sy day manh vite nghien cfu khdo cé hoc mdi trudng trong mdi quan hé lién nganh, da nganh va quéc t8 rong rai, ching ta hy yong ring trong mot ngay gdn day, bite tranh to&n c&nh vé cude sng va con ngudi trong thd dai d4 ci Viet Nam sé durgc to dam va 16 nét hon. 46 CHUONG IT SO KY THOI DAI DA CU Neay ti nhting-nam 20 cla thé ky nay, newdi ta di nghi dén kha ign che di tich so ky dé of trén Kanh thé Viét Nam (Mansuy 1925a). Vige phat hien ngudéi vugn Java (1891) va ngudi vgn Bac Kinh (1927) cho thay, ngay tir thdi so ky Pleistocene, ving dat Viet Nam da 6 nhiing diéa kign thuan Igi dé cho ngudi cd sinh sng. Nhiing phét hien cfe van hod & cfc nude King giéng nhu Myanma, Thiti Lan, Ma Lai, Ind6néxia, Trung Quéc, cing sy tén tai cla cc loai vwon nhan hinh (Gibbon, Orang Outang) & nude ta cing cling of them nh§n dinh trén. Cie nha khoa hgc Phap di bd nhidu cong ste trong vige nghién cfu cae vin hod tién str Viet Nam. Dic bit ho da tim ra hai-nén yan hoa d& cudi 1a Hoa Binh va Bic Son, nhung nhiing vét tich clia thoi dai da cit voi ho van c6n 1a diéu bi din. Thyc ra, M.Colani khi vidi vé van hoa Hoa Binh cling d& noi dén mot giai doan det trong agn van hot nay. Tuy ahien gid thuyét ctla ba chia di strc thuyet phuc. VE hoat dong cia cac nha khoa hoc Phip, Giéo su P.I. Boriskovski da nh§n xét: ho da mai mé qué nhiéu vé hang dong ma bd quén khong chit § dén cdc thém aluvi. Hon nita cong vide nghién ctu cla ho cing chi {ap trung trong tay mat sé nha nghién cia don de, khong duge su hd tro ala quing dgi nhin dan. ‘Do d6 ké qué di sao cling bi han ché (Boriskovski 1966), Tir sau nam 1954, nginh khdo cd hoe Viét Nam ra dé da day manh cOng tée nghien ctu tren quy mo Idn va da e6 duue ket qué mong mudn. ‘Thang 11 nam 1960, dia diém so ky thdi dai da cil dau tin trén Linh thé 47 nude ta duge phat hign tai NGi Dg , thude xi Thigu Khanh, huyén.Thigu Hod, tah Thanh Hod, eich thinh pho Thanh Mod khoting 9 km vé pha tay bac. Litn tigp trong céc nim 1960, 1963 va 1968, Nai Do da trd thanh doi tugng nghién ctu cita nhiéu nha khdo od hoc Viet Nam . Qua ba Jén su tdm, sé hign vat thu duge da len téi 2500 tieu ban. Nhimg dic tinh nguyén thuy ca bo cong cy dé & Nai Do da duge nha manh trong nhiing cng trinh déu-ti¢n-vé-diardiém nay (Tiéu ban nghién ctu khdo cd hoc 1961; Ha Van Tin va Trin Quée Vugng 1961 ; Boriskovski 1966; Pham Dang Kinh va Lau Tréin Tiu 1973). Cée'nha nghién ctu Vict Nam da dat nhi¢m vu nghién cfu sau hon N&i Do va tim kiém nhiing "Nai Do méi". Nha khdo od hoc X6 Viet (cit) P.L.Boriskovski da’ nhan dinh: "Phat hig gm trong vige tim kiém nhiing dia diém so ky dé off trong cfc dia hinh aluvi" (Boriskovski 1966: 70). . Nai Do da mé ra trién vong to ‘Trong thoi gin ndy, tir mién Nam Vidt Nam da c6 tin v6 vide phit hign dia diém 4 ci & Xufin Loe (Pdng Nai), tinh chat di vat pan giii voi di vt N@i Bo (Saurin 1968). Ral tiée JA nhimg phat hién ca B.Saurin da Khong duge céng bé day di Trong thap k¥ 70, céc nha khdo e6 hoc Viet Nam di dy manh cong tac diéu tra quanh Khu vye Nai Do, Tir nim 1977 dén nam 1979, cén bd khdo 06 6 S6 Van hos - Thong tin Thanh Hoa, Trréng Dai hoc Téng hgp Ha Noi, Vien Dong Nam A ¥a Vign Khio o6 hoc da lan not phat bién cde di tich Quan Yen, thude xf Thanh Cong, huy¢n Thigu Yen, Nai Nd thude xa Vinh’ An, huyén Vinh Loc va Néti Nung thude x4 Thanh Cong, huyén Thigu Yen tinh Thanh Hod (Pham U6 Dau 1978; Trin Quéc Vuong, Nguyén Pite Ging, Ngo-Thé Phong va Trinh’Nang Chung 1978; Quang Van Cay 1975). Nhttng dia diém trén khong chf g&n Nai Do vé mat khong gian, ma ngay cd cae dic diém di tich, nguyén litu, ky thudt va loai hinh di vat 48 cling rat twong déng. Diu d6 da dura céc nha nghien ctu den nhan dinh vé su tn tai cia mot "Phitc hé NGi Do” hay mot "Van hod Nai Do" (Ban dé 1). ' Bén canh nbiting phat hién od nh q 5 con e6 nhiing phét hien 1é t8 & vai noi khic duoc coi 18 thu: nay.'Nam 1978, dugc sy gitip dd cha can b6 dia chat, cae nha Khao cb hoc Vign Bao tang Lich sit va BO Van hod - Thong tin Quang Ninh di phat hign'va fighiéa citu di tich Ta Mai thuge xa Tn Mai, huyén Quing 1A Quang Ninh). Trén mot lng sudi_ can, cfc nha nghién ota da thu thap duge 80 hién vat bang cudi badan. Nhiing ngudi truc tiép nghién cia bo suru tap nay da xée dinh thuge so ky dé co (Throng Holng Chau 1978). Tay nhién nhan dinh tréni chira cé stte thuyét phue. Diu nim 1980, Vien Khéo od hoe da tign hnh da tigh hanh diéu tra ving ndi dé voi huyén Van Chan, tinh Yen Bai va da phat hign duge mot iu tay bén canh nhéng hod thach Ign ring, huou, heo voi trong mot ho tham sat nbd & hang Khe Thim, thudc xa Thuong Bing La. Chiée riu tay 06 kich thude dai 14cm, rong 8,5 em va day 3,2 cm, bang dé badan c6 hinh bau duc, duge ghé c& hai mat. Theo che nha nghién citu thi chiée riu nay rat gén gili v6i riu tay Gia Tan, Déng Nai (Dang Hitu Lara, Lé Van ‘Thué, BS Van Ninh 1980). Sau ngay mién Nam hoan toan giai phéng, nim 1975, c&c hoat dong khdo 06 hoe di 1§p tite duge chit ¥ va déy manh & nita phia nam cia dat nue. Mot trong nhting vige lam dau tin cia c4c nha khio cé hoc nude {a la tin hanh kiém tra xéc minh Iai 2 dia diém Hang Gon VI va Déu Giay I, ning dia diém duge E. Saurin phat hién nam 1968. Nhu tren da n6i, cde phat hién ciia E.Saurin da khong duge cOng b6 chi tit va che di vat khong bidi 1A duge uu trit 6 dau. Cac khdo cd hoc Viet Nam da lan tim theo cic dja diém duge ghi nhén trong thong bao cla E.Saurin va digu tra thém e&c khu vue ddi badan ving Xuan Toe thém cd song Déng Nai thugc hai tinh Déng Nai va Song BE. Ket qua 1a da phat hi¢n 4 KOHN, 49 duoc mot s6 céng cu & Susi Dé, Nai Dai, Cém Tien, quanh vang Hang Gon, Binh Loc, Gia Tin, Ph Quy thuge tinh Déng Nai va An L6c thude tinh Song Bé (Lé Trung Kha 1976, 1978, 1978; Neuy€n Déng Chi 1976; Hoang Xuan Chinh va Nguyén Van Binh 1978, Nguyén Van Long va Lé ‘Trung Khé 1977). Nhing cong cy nay duge phat hign 1é 18 va déu nhat trén bé mat, khong of tai ligu dia tang di kém. Song qua dac diém vé nguyén ligu, k¥ thuat ché tic va Jogi hinh cOng cu nbw riv tay, cong cu hinh riu, nhéing ngudi phat hin da lign he ching vGi cdc suu (4p & Nai Do (Ban dé 1). ting trong thap kj 60, ben canh vige phat hin dc di tich van hos, cae nha khoa hoc Viet Nam da phat hign duge nhiing di tich c6 hod thach ngudi va dong vat quan trong tai cic hang: Thdm Khuyén, Thdm Hai (Lang Son), Thi Gm (Ngh¢ An). Cic di tich nay di duge cée nha nghien ctu xCp vio trung kj Canh tin (Pleistocene) (Lé Trung. Kha 1976). Nhiing di tich Newdi vgn Homo erectus tai che dja diém noi trén a bang ching cho su 16n tai cia mot giai doan van hod cé xwa trén Kinh thé nutG6 fa - giai doan so ky thdi dai dé ci. Nhu vay, cho dén nay, cfc di tich van bod so lk) thoi dai dff ett Vier Nam 4a biét chi yéu tap trung 6 hai khu vyc: khu vue mién Béc V6i nhém di tich NGi Do va khu vue mién Nam voi nhém di tich Gia Tan. Tuy nhién xung quanh hai nhém di tich nay van cdn rat nhiéu ¥ kien tranh lugn chia théing nhat. Dudi day ching t6i gid thigu vé ket qud nghien itu fing nhu cfc quan diém khée nhau high nay vé cfc di tich nay. 1. NHOM DI TicH NUIDO Nh6m nay g6m 3 dia diém: Nii Do, Quan Yén va Nai Nuéng, 3 3 déu nim & huyén Thigu Yen, tinh Thanh Ho4. - Dia diém Néi Do NGi Do nim 6 toa do: 21°54" 40" vi Béc va 105° 40' 55" kinh Dong, tren hitu ngan Song Chu, gin chd hop hu cla SOng Chu va Song Ma, 50 céch bd song bdi mot dai dit hep. Day 1A mot trai nfi c6.dinh cao nhat 168m, cae sirdn c6 do déc trung binh 25- 30°, Theo céc nha dia chat thi NGi Do duce cau tgo chi yeu bing d4 badan, cb tuéi trung sinh dai (Mézozoique), céch ngay nay khodng 150 - 200 triéu nim. Hién nay trén suda Nai Bo co nhidu tang dé oc badan xuat 10. Bén canh d6 cling 0 nhitng tap dam két cia loai da diabase nguén g6c phéin xuét xen Jin cdc mach thach anh. Mién gan chai nti c6 mat lop phé'tich day 30 em phi tren Iép d4 péc bj xAm thiye. Chung quanh Nai Do 1a mién déng bing béi Song Chu va Song Ma; G day khong 6 hign tung xm thye cha bién. Da s6 céc nha nghién ofa déu cho ring vao khoing so ky Pleistocene ving Nii Do da ld luc dja, Nhimg dot bién tign & trung ky va hau ky Pleistocene déu khong von 161 duge khu vuc tren (Nguyén Ngoc va Nguyén The Tigp 1987). Nhiing di vat khdo cé phan bé trén bé mat, tap trung chit yeu & suén ni phia dong cita’NGi Do 6 6 cao khodng tir 20 dén 80m. Hign ching ta c6 5 stfu tip hign vat thu th4p duge tai vj tf nay. tich ci Stu tap 1 do cin bd Vien St hoo, Truting Pai hoc Téng hop 11a Noi, ‘Truéng Dai hoc Su pham va Vién Bao tang Lich sir Viet Nam, duéi su chi dao tryc tip cia Gido su P.LBoriskovski thy hién nim 1960. Bo” sutu tp c6 1500 hign vat da duoc nghitn. ctu va cong bé nim 1961 (Tiéu ban nghién citu khdo cd hoc 1961), Theo céc nha nghién cfu thi manh tue 6 day chiém 95% totn bO stu tgp. Trong 46 tuyét dai bd phéin 1 manh turéc Clacton dién hinh, 1 riu tay, 17 cing cy chat thd, 1 ngo va phfc vat riu, bon théi dai dé méi. Khi nghién cttu lai swu tap F nay, Gido sur P.L.Boriskovski lai x€p cic hign vat trén vao loai cong cy hinh ru (cleaver, haccheraux), thudc théi dai da efi (Boriskovski 1966) (Bang 5). Suu tdp 11 c 200 hign vat duge cén bd cha Doi Khao 6 thude Vu Bio tén Béo tang suu tém nam 1963, Nhiing hién vat nay da dutgc Gito su P.LBoriskovski nghién etru cting v6i mot phan swu tap I vio nim 1966. Trong téng sé 825 hitn -yat duge nghitn clu, Giso su BL P.LBoriskovski di phan chia thénh 5 loi: 782-manh tuGc (chiém 95% éng 6 suu tap), trong d6 85,3% la minh tuéc khéng Levallois, 18 hach di, 2 riu tay, 8 cOng cu chat thd va 15 cong cu hinh riu (Boriskovski 1966) (Bang 6). Vao théi diém nay, Giéo su P.I.Boriskovski da thay déi quan diém Iie du khong coi nhting di vat trén Ja phac vat riu giai doan mugn nota md x€p chang vao loxii cong ey hinh riu (Cleavers). Sau nay, Gido su lai thay déi quan diém imét Lin nifa va tr Jai nhin nhan nhitng hign vat trén 1a phfc vat ria bon thoi dai muon. ChGng ta sé tr Iai v6i nhimg hign vat nay & phén sau. Suu tap II duge cic cin b6 Vién Bao tang Lich sit Viet Nam suu tam nam 1968 vai téng so 984 tidy ban (Bang 7). Toan bO suru tap nay da dutge nghién cétu va o6ng bd nam 1973 (Pham Dang Kinh, Law Tran Tidu 1973). Trong biing phfia loai ciia cc tic gid true tiép nghién ctu, ta thay © 799 minh tuéc (chiém 81,20% toan bO suu t4p), trong d6 06 t6i 98,7% minh tuéc khong Levallois, 84 hach da, 5 riu tay, 6 cOng cu gin riu tay, 68 cong cy chit thd va 22 cong cu hinh rit, Nhu vy, ngodi nhitng loai hinh di hién dién trong cfc su tap truée, Min nay cac tac gid 48 dura ra m9t loai mdi, d6 12 cOng cu gan riu tay, Khi quét nhiing nghien ctu tir 3 suu (4p tren, 66 thé thay. slog kel qua nhiing phan tich ciia cde thc gid 1a kha théng nhét. Nhiing két luan co bin vé Nai Do qua 3 suru tap du tién c6 thé tom tét nhu sau: Vé nguyén ligu: Tuyét dai da s6 c&c hign vat Ndi Do déu duge ché téc tit dé gGc badan: Loai da nay durge ngwéi xtra khai thc ngay tren NGi Do. Badan 1a mot loai d& c6 cau tric hat min, d6 ofmg cao, nhung déo, 06 thé ghé déo theo djnh huéng va tao ra nhimg ménh tue cé ria canh sic. Tren the gi6i, & mot s6 dia diém thoi dai d& cd, gud xua cling di stt dung 44 badan lam nguyén ligu ché téc cong oy nlur & An DS (Movius 1944: 376) hote Indonéxia (Movius 1949), 52. Vé logi hinh di vat: ‘Thanh phdn,co ban cha cac suu tap & day 1 manh tuéc, Manh tuéc chiém 95% trong cac su tap Nii Do. Trong d6, ménh tuéc Clacton chiém da s6. $5 lugng minh tuGe Levallois chi chiém Khodng 1,3 - 4,7%. RO rang sur cb mat cia yéu 16 Levallois trong swu tap Nai bo id mo nhat va chi 1 ngdu nhién. Hon nia hing manh tue Levallois 8 day cling clura that su dién hink. Tham chi c6 thé coi chang 1a nhiing manh tuéc gid Levallois (Pseudo - Levallois ) (Ha Van ‘Tan 1975, 1977). Nhiing.manh tuéc Clacton & Nai Do thudng rat to lon va day, hinh dang khong én dinh, dign ghé phdng va rong tao véi bung ghé mot géc ti, u ghé to, mit bung udn cong, song ghé 1. Ngoai nhting ménh t6c Clacton dién hinh va manh tuéc Levallois khéng dink hinh & Nai Do ta cdn thay mot s6 it manh tarde c6 dign gh’ hinh cénh chim bay Khong dién hinh (10%), mot sé manh tae 6 dién ghé cb mat nhd (facette), chiém khoang tren duéi 1% va khodng tit 1,1 - 2,6% phién tuée Khong dién hin, Hech dé 1 nhém di vat nbiéu thi hai sau manh tuéc. Chf tinh riéng sun tp II va suu tap III da c6 tGi 102 hach da, chiém khodng 5,53% tong 36 2 suru tap. Tuyét dgi da s& cae hach da Nai Do déu Gn, khong dinh hinh va khong duge gia cong chu‘in’bi tude. du nhu ti cd che hach da 4 day déu khong duge chudn bj dign gh’. Cac dign ghé déu 1a mat phing - tu mhién. Chi o6 d&u vét cfc ci ghé lién tiép theo nhiéii huéng khic nhau dé lai-nhiing am ban rong, su, khOng dinh hinh va chfnh ching lai 1& thnh din ghé cho cic mdnh tuéc Sau. Co mot trréng hyp dugc cic nha nghién ctu x¢p vao hgch dé Levallois. D6 14 chiée mang ky higu D.11.32, c6 hinh gén tam gidc, cb mot, mat phing 14 dién ghé cho cfc cf ghé quanh chu vi, huGng tam, trong 46 c6 mot sé vet gh gan song song, va tren dinh c6 mOt vet ghé 1én ma cic the gid cho 1a vét ghé cla minh twée Levallois. Tuy nhién nhin toan bé hach dé nay.ciing khong thé duoc coi a hach Levallois. Chinh ofc tac gid nghién ctru ciing thita nhan tinh tho so khong dinh hinh cia loai di. vat nay (Pham Dang Kinh, Law Trin Tiéu 1973), 53 | Nhu vay, tat cd céic hach da NGi Do, khong ngoai trir mot s6 trrdng hgp nao, déu rat tho, khong duge gia cong chutin bi. Chiing c6 cc dic trung ciia hach dé Cheliéen va so ky Acheulléen & chau Au. Riu tay [a loai céng cy hiém gip & NGi Do, nhung 18 loai hinh cong cu. quan trong trong suu tip. Cho dén nay, chang fa da thu lugm duge 7 iu tay 3 day. DOi vi khio 06 hoc thé gidi, rlu tay 1a cOng cy dic tring cho cfc giai doan tir so ky dén trung ky thoi dai d4 cit. Tuy nhién trong khoaing théi gian d6,-riu-tay trai qua nhiing bién diém khong nging ve bin ding. Nhimg riu tay Abbevillien so khai khéc cn ban v6i nhiing ria tay Micoquien béi ding vé thé thiés va don gidn cla né. O Nai Do, nhing riu tay duge ché tac tit nhiing hén d4 badan véi kich thuée 16n, thé va ning. Chiéu dai ahd nhdt 18 16,5em va 1én nhét 21,2cm. Trong hugng tir 1-2 kg. Ching duge ghé déo so sai, phan nhigu 14 nhiing vét ghd Jon, 16m sau va hdu.nhu khong c6 tu chinh lin thé hai. Do vay, hai ria cia n6 thuémg cé hinh dicdéo. Nhu vay xét vé hinh dang va ky thuat thi riutay Ndi Do gén gi v6i riu tay thai Abbevillicn hay Chelléen. C6 mot tiéu ban trong khé hoan chinh va da duge nhiéu nha nghién ctu xép vao logi riu tay Acheulléen. Dé 1 tidu bin 6 kf higu N@i Do 5-1968. Nhting vet ghé déo déu dan doc theo hai canh bén, thu dan & dink. Tuy ahién cic yet ghé chi boc & pham vi ven ria ¢anh va vn dé tai mot phiin Jon vé ty nhién trén mot mat riu. Trén mat doi dién 6 mot vet ghd kha 16n va nong. Nhin chung tiéu ban nay cling chwa thé duge coi 1a iu tay dién hinh cia giai doan Acheullien (Pham Dang Kinh, Luu Tran Tien 1973: 45). Ngoai riu tay ra, & Nai Do cdn c6 6 cong cu gin riu tay hay nguyen tiu tay (Proto-hand - axe). Day 1A nhiing cong cu c6 dang vé va ky thuat ché lac géin gfii v6i riu tay, nbung su ché tac khong durge kf cing nhu riu tay. Nhiing cong cu nay dinh hinh hon nhém cong cu chat tho nhung tho sg hon cdc tiéu ban riu tay. Nhom céng cu chit thé 14 mot trong ahiing thinh t6 cau thanh dic trung cita suu tap Nai Do. Véi thong ké chua day 54 di, cho dén nay, ching ta da thu thép duge xap xi 100 tigu ban. Chi tinh, rigng su tap If va suru tap III da 06 56 cong cy loai nay (Bang 6, 7). Diy 1a nhiing cong cy duge ché tac tit cfc hon badan hay manh tach ba dan khong dinh hinh, dure ghé déo trén mat hotc hai mat cla mt, hai hotic tham chi ba ria canh. Théng ké cho thay s6 rong cdc cong cy gh? mot mat va ghé hai mat gén twong dung nhau, Nhin chung, cic cong cu chit thé N@i Do 6 hinh ding khong én dinh, sy gia céng don gidn, khong theo hé théng.va.khong;c6 sw tu sta Jén thir hai. Da s& cfc cong cu nay déu Ién, dai.15 - 23 cm, rong 10 -16 cm va nang 1-2 kg. Trong nhiing suu tap NGi Do cdn mot nh6m cong cu hét ste quan trong gay nén sy chai § rat 16n trong gi6i nghién oftu, d6 14 nh6m cdng cu hinh riu (hacheraux, cleavers). Day 14 nhiing hign vat c6 hink ding kh én dinh duge ghé déo khép cic mit thinh hinh gdn chit nhat. Mat cét ngang thuéng ¢6 hinh chit nbit, hinh thang hot hinh elfp. Mit edt doc thong thuéng cfing 6 dang hinh chif nhat hoae hinh tam gic, Mot sO chiée c6 ria Iudi ngang r6 ret va doi hi c6 mang dau vet sit dung & ben canh. Nhin chung, logi nay gén gidng che phdc vat riu tt gific, nhung to lon hon, Chinh vi vay ma lic ddu cde nha nghién ctu da xép ching vio nhém phéc vat riu cita giai doan mugn (Tiéu ban nghién cf khdo cd hoe 1961). Nhung khi nghién cfu chinh If lai suu tap IT Nai Do, Gido sur P.L.Boriskovski di so sinh ching v6i che dng cu hinh riu & Phap, chau Phi va An'Do va da di dén nhan dinh nhiting ti¢u ban & Nai Dg chinh céc cong cy hinh riu dac trang cho cic sum tap sot ky thai dai dé off (Boriskovski 1966). Nhung sau nay trong khi lin hé c&c di vat phat hign 4 Dong Khéi, da sé cic nha nghién cfu lai ted vé vai quan:diém ban dia cho ring nhiing cong cu hinh ru & Nai Do chinh 1d cic phac vat rin déng dai vi che phic vat rin Dong Khéi, 14 dia diém hign nay duge xp vio so kp thoi dai kim khi. ‘Tir thyc {é tren hién nay 6 hai ludng suy nghi chinh vé Ni Do: Thét nhat thita nhan Joai cong cy ny 1a phic vat riu thoi dai mudn va vi thé chiing khong thé 14 yéu (6 cu think cia su tap Nai Do; thtt hai, di xa 5b hon, dua trén eg sé sw hién dign cita che div! nay tai Ndi Do da phi nha hon tan nien Ching ta sé tre lai vin dé nay sau 3. phan ban vé nién dai Ndi Do, Ben canh dé cing 66 mot ¥ kich thn trong hon cho ring c6 thé tach ra trong nh6m nay nhting cong cu.hinb siu thal su cling v6i nhiing di vat khéc tao thanh mét 6 hop ae trung cho so k9 thei dai d4 ott NGi Do. Song thye t€ dling 1a cb ag gdn gili gitta nhitng phac vat riu véi cde cOng cu hinh riu trén Nai Do, va thuc t& mOt sé 16n nhitng cong cu. nay c6 thé duge coi 14 nhiing phac vat riu c6 ciing nién dai véi céc phic vat riu Dong Khéi. Tuy nhién cing o6 mot thye t€ nifa 1a nhiéu cong cy hinh riu tren Nai Dg 16 rang d& duge | to ding hoan chinh nhu mt cOng cy v6i ria ludi ngang 16 r@. Cling edn \ cha ¥ dch cf do patin hoa & bé mat s6 cong cy nay cao hon hin so vGi céc phic vat riu kiéu Dong Khéi. Tir tinh chat cia bo suu tap NGi Do, dite bigt 14 thanh phén 16 hop céng cu, mot sé nha nghién ciru di cho ring Néi Do vita la noi cur tri vita IA noi ché tac cong cu cita con ngudi so kp théi dai dA off trén dat nude ta. Dua vao su tén tai géin nh tuy¢t déi eda ky thuat Clacton, dic diém so khai ciia riu tay cling vai 6 hgp cong.cu va do patin hoa-cao, phén dong cdc nha nghign ctu cho ring Nai y cb nién dai tit Chelléen , den so ky Acheullien, thuge Pleistocene tring, twong img véi bang ky * Mindel II hoi gian bang Mindel - Riss. Mot s6 nha nghién citu da so sinh Noi Do voi cae di tich sok) thoi dai d4 off 6 khu vuc Ian cin, nhur vin ho’ Soan & An D6, vin hod Anyath & Myanmar o6 nién dai so ky dé efi. Tuy nbign cdc bd di vat olla c&c vain haa nay déu lam bing nguyen ligu khac hd Nui Do. Nhiing phat hign 6 mién Dong Campuchia cing nhu & Malaixia durge coi thuge so kp thoi dai d4 cll cling 1a nhiing ky nghé cudi. Vige so sinh hai kf nghé dua tren hai dang nguyen liga hon foin khéc nhau bao gid cling Ia diéu kho khan. Tuy nhien cfing ¢6 ¥ kién cho ring.vé mat k¥ thuat va loai hinh thi NGi Do rét gn voi Soan so ky & An BO, Anyath so kj & Myanmar, van hod Tampan § Malaixia va vin hod Patjitan @ Indonéxia (Ha Van Tan 56 1973: 200). Nhung gn day ban than ni¢n dai cic van hod nay cling dang duge xem xét Iai (HA Van Tn 1984). Vi vay, ching ta khong thé xtc dinh nign dai Ndi Do bing vao céch so sinh véi cdc dia dim va van hod ni trén, Khong gi thuyét phyc hon 1a nhting bing chimg tai chd. Voi muc dich 46, nam 1984, NguyEn Khic Si & Vin Khdo 8 hoc da dao 3 ho tham sat tren Ni Do va da thu vé bo sum tap thir 4 cia Nai Do, goi 1a simu tap TV. Suu tép IV: Trong hai hé tham sat voi digi tich 6m’, 8 chic do cao 25m va 30m trén suém phia dong olla Ni Do di thu duge 519 manh tuéc, 17 phic vat riu, 79 hach dé, 68 cudi badan hinh cdu va 4298 manh v6 (Bang 7). Toan bo hign vat déu nim trong lép trén cing 14 lap dat nau sim bé rdi, day 0,80m, Hai-lép dudi, dat kt dink cé mau nau nat va ving sim déu khong c6 di vat. Tac gid cugc thim sft luu § ring tt cd ménh tuéc'déu nm det theo d6 déc suén ndi trong hé tham sat, ria canh cdc minh tuéc nay dug bao (dn t6t, khong cd dau vel bi nude bao mon | hode sétt mé do, va cham hogc na tri va cho ring dia ting NGi Do trong, hé dao duge hinh thanh va bo lu nguyén ven (in situ) (Nguyén Khéc Sit 1986). Dang liu ¥ 14 trong hé tham sat Idn nay khong tim thy riu tay va cong cu chat thé, Cling nhu c&c suu tap truéc, nhiing manh tude thu durge lin nay cling rat tho, ky thuat Clacton chiém uu thé tuyét d6i, Hach 4 cfing da dang, khong én dinh. V6i quan diém nhin nhan nhitng cong cu hinh riu 1 nhiing phac vat riu théi dai muon va khong tach ching ra khdi su t4p Néi Do, ching thude cing mot giai doan mudn va Nai Do 18 noi khai thic so ché phe vat riu cla cu dan so ky thai dai kim khi (Nguyén Khéc Sit 1986; 1989:1-10) (Ban vé I, h.1,2; ban dnh 1-8). Tuy nhién cling c6 ¥ kin cho ring nhimg bang chitng néu ra 6 trén dé ching minh dia ting nguyen ven & Nai Do vin chura di site thuyét phuc. “Vi vay, nhting phée vat mugn truGe day da duge tim thay tren mit, chira di site bac bd nign dai dé cif cla cfc di vat khac nim canh, thi 87 nay, diu tim thay ching trong hé dao, vin khong thé lim thay déi ¥ nghia cla vin dé" (Ja Van ‘Tain 1987: 2), Nhu vay, vido dé nien dai Nai Do vin chia duge gidi quyét. - Dia diém Quan Yen I Cing hé thong NGi Do od dia diém Quan Yen 1 Day 1a mot day ni badan cao 258m, nim @ noi hgp lu cia Song Ma va Song Céu Chay, thudc xd Thinb Cong, huyén. Thigu Yen (Thanh Ho4), cach Nai Do Khodng 3km theo duéng chim bay. Ngodi cic cudc didu tra nim 1977 va 1978, thu lrgm duge mét sé hién vat, cudc khai quat cha Vien Bio tang Lich sit va"Trudng Dai hoc Téng hop Ha Ndi, nim 1979-1980, da thu duoc bé hign vat kh phong phi. Trén 3 khu vuc khéc nhau 6 phia bac, dong va nam sun néi Quan Yén, c&c nha nghién cttw di khai quat 700m" va cang 6 thu lugm hign-vat trong 850m”. Két qua da thu vé riu ‘tay, 4 cong cu gin riu tay, 27 cOng cu chat tho, 17 cOng cu mili nhon, 11 nao tho, 14 cong cy. gin riu ngén, 12 hon trén va nhiéu manh tuéc. Ciing gidng nhu NGi Do, cong cu & day déu duge chd tic tir da badan cé sin fren sudn ndi. Hign vat phin lén nim tren mat va trong dd shu 0,15 ~ 0,20m ma theo nhiing ngéi khai quat 1A 1ép dit bj rita trOi, xAo tron. Da sO hien vat déu 06 phil 16p patin day, cac canh bi phong hof va mai mon. Cong cu nhin chung thé, ning, nhiéu cong cy khong dinh hinh, nhiéu céng cu chi duge ghé m6t vai nbat 1én. Riu tay, cong cu gén riu tay va c6ng cu chit thé cé hinh dang va ky thuat ché tac gan pili voi cong cu & Nai Do. Ngoai ra, 6 day cd c6 mét sO loai cong cy ma & Nai Do chara thay, d6 1 cong cu mili nhon, céng cu g&n riu ngén, ngo thd va hon tron. Mii nhon & day 06 hinh dang kh4.én din, kich thuée vita nhd. Chang g6m hai phan déc cém va mili nhon khé.r3. Déc thudng trdn, thing hoa hoi vat, Phdn mii nhon thudng c6 mit cét hinh tam gidc, 3 ria canh séc. Riu ngdn thuéng 6 hind nita hanh nbn, hay tam giéc. Ching thudng, duge ghé déo & mot mat hogc hai mat d6c thing hoi vat hode tron (Ban dh 9-13), 58 Qua bd su tap & Quan Yen I, nhitng ngudi nghién ci truc tip da cho ring vé nguyen ligu, kj thudt ché tac va loai hinh cong cu Quan Yen I rét gn v6i NGi Do, tuy nhién cé mang mot sb yeu t6 tign bO hon (Quang Van Cay 1983: 9). * ~ Dia diém Noi Nuéng Cang tinh chat v6i NGi Do va Quan Yen T, cn c6 dja diém Néi Nuéng. Nai Nuéng nam sft bén t& ngan song Clu Chay, & 19°55" vi Bac va 105°11' kinh Dong. Nai Nudng cao 258m, sudn cb do dde 15°30". Noi Nudng efich Quan Yen 1,5 km vé pha tay nam va ech NGi Bo khong 3,5km vé phia tay. Cudc khio sat nam 198C cha Vin Bio tang Lich sit tai sugn dong nam va tay nam da thu duge 195 di vat, trong dé 6 manh tuéc, 3 riu tay, 2 cong cu gin riu tay, 20 cong cu chat, 23 ngo va 10 cong cy gdn riv ngén (Quang Van Cay 1983). Nhiing ngudi khdo sat goi day 18 suu tp Nai Nuong L Cac hién vat déu duge nat trén mat va déu dutge ché tac tit df badan Khai th; So sanh vé mat nguyén Tigu, ky thudt ché tac va loai hinh cdng cu, cic te git bd suu tap di xp nd vio ching mot nhom véi Noi Do va Quan Yen I, c6 nién dai ser ky thdi dai dé coi (Quang Van Cay 1983). Cui nam 1984, nhim tim hiéu Nai Nudng, Nguyén Khéc Sit 6 Vien Khao cd hoe da dao tham st Nai Nuéng vA thu due gén 500 di vat 44, trong d6 chit yeu 14 m&nh tu6c mang dif higu ky thugt Levallois, Trong cude sinh hot khoa hoe & Vitn Khilo c6 hoc thing 1-1985, nha khio ¢6 hoe XO Viel (cit) A.N.Anhisuskin cho rng Nai Nuéng c6 thé thuge trung ky thoi dai da cai (Nguyén Khéc St 1985). Nam 1985, cin bo Vién Kho of hoc phdi hgp véi SS Van hod - ‘Thong tin Thanh Hod, do Nguyén Khic Sit chii tri di dao 3 hd thm sat & cfic do cao khdc nhau 50m, 35m va 20m tai sign phfa nam Nii Nudng. Chi cé h6 10m? 3 do cao 35m thu duge hién vat. Tai day da thu dige 59 9.173 manh twéc, 721 phigh tube, 39 phic vat ru, mot s6 cudi badan yét gia cong va mét sO ba dan dang tng. Toan bO di vat thu duge déu nim 6 lap trén cing, Cy 0,60m, 1A Kip sét nu ba rdi. Hai Wop dudi 1a lop sét vang ket dinh cb hat san, cb nhiéu dé badan phong hod va lap sét ving ken day cfc tng dé badan khong c6 di vat khdo 6. - Che manh tuéc va phigh tuéc kich thuée nhé, khong c6 ddu vet tu chinh, sit dung. Trong s6 d6 chi cé 163 minh tu6c va 132 phién tue c6 dau hieu cia ky thuat Levallois (chiém khoang 5%). C6 thé néi yeu t6 ky thuat Levallois day thé hign mé'nhat. Trong s¢ 39 phdc vat riu thi 32"chiée ditge ghé tao ding gin vGi cic cong cy hinh riu N@i Do, 7 chiée cn lai durge gh8 déo cdn than thanh hinh riu tt giéc. Cac hign val ndy thudng cb kich thuGe kh’ Ion, tung binh dai 18’cm, rong 5,7om, day 3cm. Nhimg nguéi khai quat dua vao ky thuat ghé d&o, chat liga va d6 patin cing véi do bao tén tia canh da xp Noi Nudng vo cing nién dai vi di chi Déng Khdi. Cén ghi cha ring 6 Nai Nudng trong hé dao chue tim thy riu tay va cong cu chat tho (Nguyén Khic Sit 1989). ~ Nh§n xét chung Nhu vay tu ligu tha lugm duge qua cde dot diéu tra, tham sat, c6 thé n6i tuy c6 nhiing khac biét nao dé, song bd phan co bin clia cae suru ty Nii Do, Quan Yén, Nii Nudng 1a c6 cing chung tinh chat. ‘TruGc hét cdc di tich nay déu 1a nhiing di tich ngoai trai. Hign va dén thu lugm duge tren mit, khong 06 ting van hod 16 rét. Trong c& ‘cude dao tham sat 6 Ndi Do va Nii Nudng, hién vat 44 cing chi 16) trén cling, rat c6 thé day cing chi 1a Iép dat phi trdi tir trén cao! xudng Clin htu § ring sun Niti Do déc 20-30° trong di¢u kin cla ving mu: nhiét d6i thi rat kho trinh khdi su bao mon, rika troi. Nhéing hién vat trong céc dia diém trén déu duge ché tac bang 4 g6c badan khai théc tai ch6. C6 thé n6i d4 géc badan xudt 19 trén sud: 60 cae dia diém Nai Do, Quan Yén va Nai Nuong 1a nguyen ligu déi dao, dé khai théc, 1a digu kign thuan Igi khong chi cho nguéi théi dai Nii Do ma con cho ci nhing ngudi thei dai sau. Digu do cing gidi thich tai sao & che dja diém trén cb cfc hign vat cia nhiing giai doan mu6n. Digu ding cha § la trong cfc sutu {4p tren tn tai mot s6 lug lon manh tue va hach dé. Gitta ching c mot su phd hop vé mat ky thuat. Tuyét dai da sé manh tuéc va ach 4 & céc dja diém tren déu rat so khai, thé bien’ ky thudt Clacton dién hinh. Day 1a giai doan ma cae manh, tude duge khai thc khong phii voi myc dich lam cée ban thanh phém, ma ching duge st dung ngay nhu nhiing céng cy. Sy tén, tai mot so Iugng én manh tuéo, hach dé va che mnh dé badan vo 8 céc dja diém tren da duoc da sé cae nha nghien cfu nhin nbn ching nhu dau higu cha nhiing di chi - xudng. BO di vat & c4c dia diém trén kha déng nhat. Day 14 16 hop riu tay, céng cy chat thé, mnh tc, hach da. Nhiing phan tich & trén da cho thy riu tay 1a nhém cOng cu tuy khé dinh hinh, nhung vin cn gitf dang vé thd so. Vé mat sé luong ching ofing chiém sé it. Cong cu chat tho, minh tu6c va hach dé chiém vi trf 4p do. Nhng céng cu hinh riu Cleavers 18 mot yeu 1 quan trong trong cho suu tap trén, ligu chéing c6 1 thank 6 cia {6 hop nhém céng cy di tich Do hay khong ? Lai gidi dp cho loai hinh cong cy ndy van oda phan tin. Nhu da dé cp & phén trude, mot s0 16n cong cu dang nay rat ging voi nhiing phéc’vat riu trong cfc di tich so kp thdi dai kim khi nh Dong Khéi, Cén Chan Tien... Va viée tach nhiing hign vat d6 ra khéi t8 hop cong cy Néi Do dé xép ching vio giai doan mu6n 1a hop ly va odin thiet. | Nhung 6 phai tat cA nbiting Cleavers trong nhém di tich Nai Do déu 1a phac vat #iu thai dai mugn khong? Co § kidn cho ring xét yé mat loai hinh, kj thuat ché tac va mic d9 patin chéing ta c6 thé Joc ra trong nh6m di vat loi nay nhiing cOng cu hinh riu chan chinh. Muén [am sang t6 van dé nay doi hai phai c6 nhiing cong trink nghién citu chi tiét ky cng hon. 61 Xudt phat tir céc dae diém vé cdc di tich, nguén nguyen ligu va hyp cong cy khi trong déng, nhigu ngudi.cé § mudn.coi ching JA m) vin hod, van hoa Nai Do, thuge so ky thi dgi da cl Viet Nam. Cling v6 céc kf nghé hay van ho: Tampan & Malaixia, Patjitan 6 Indonexiv ‘Anyath & Myanmar, thim chi Soan va Madras 6 An Do va Pakistan, vai hoa Nai Do gop mot nét riéng cho bd mat tin si & khu vue Nam v Dong Nam A. ‘Tuy nhi¢n, chang ta cing da biét nou chi dya don thudn vao ky thud! Jogi hinh thi vige x4¢ dinh nién dai vin khong mang tinh thuyét phuc Béi vi trong nhitng hoan canh dic thi, mot kf thuat c6 thé 16n tai de dang cho t6i cdc giaidoan muon vé sau, Truéc day dé x4c dinh nién dy: Nii Do, cac nha nghién ottu da so sinh v6i cfc van hod khéic trong kh yuc Dong Nam-A va cho dén nay, day van 1a nhting phuong phap du nhét duge sit dung dé tim gidi dap va riién dai nhém di tich Noi De Trong khi so sinh, ta cling gp nhiu khé khan khac. Truéc het cfc vi hoa nay 06 b6 cOng cu Lim bing cde nguyén ligu khde voi Nai Do, m¢ bén la dé gic, mOt ben 1 dé cugi. RO rang J mot mée do ndo db, ngud nguyén li¢u cfing anh huéng dén ky ‘thuat ché tic cng cu. Néu so sin chi tiét, ta cfing c6 thé thay ky thuat Nai Do tin bd hon ky thuat 6 cS van hoa Tampan va thé so hon kf thuat & van hoa Patjitan mot chat (EH Van Tan 1973: 202). Nhung kh6 khan tht hai 1a ¥ kién hién rat phn tin trong viée x dinh nién dai cho chinh ban than cae nén vain hod duge so sanh, ‘Trué kia vin hoa Tampan duge Ann Sieveking (1962: 103-130) x¢p vao cuc gian bing I ddu Bing ky Il, di bi nhiéu nha nghién cu phin di (Harrisson 1975; Ha Van Tan 1973). Hi¢n nay, van dé nién dai cla Kot Tampan van con bi td ngé. Van ho’ Kota Tampan cting trong tinh trav nhu vay. Nam 1972, G.I. Baitstra da khai quat In ddu cAc thém son Baksoko, noi phat hién van hod Patjitan. Theo ong ¢ day 06 3 thém sor va ngay trong thém cao nhat tic 1a 06 nhdt cling tim thy céc cong « nhé bang phith tw6c nhw ngo, mfii'riu, dao khée, Ong cho ring 06 t! 62 thém nay c6 tudi hau ky Canh tan va yan hod Patjitan 1 cha nguéi Homo soloensis ma hién nay cén chira c6 due ¥ kigh thong nhét nén xép vio dang Homo erectus hay Neanderthal. Viéc so sanh véi cdc phat hién & mién Dong Campuchia cing khong cin chac chén, da cé nguéi nghi ngo Uinh xac thyc cia cac di vat 6 day (Ha Van ‘Lin 1973). Nien dai tectit va trade kia duge coi 1a tidu chudn xfc dinh nién dai cho c&c dia diém da ci Dong Nam A, ngiy nay cing bi xét lai. ‘T.Harrisson da xétnghiém céc mau bing cdc chat ligu khdc ahau nhu vd 6c, than, g6 4 Kalimantan va da chitng minh rang nién dai tectit khong phdi 18 nién dai ciia thém chita tectit (Harrison 1978; Ha Van Tdn 1984: 9). Tuy gan day, vin 06 § kign sir dung nién dai roi cla tectit dé xée dinh nitn dai cfc thém chira ching (Ngiiyén Ngoc 1979). Nhung vige sit dung tectit trong xéc djnh nién dai khdo od cfin phai het stte than trong. Nhu vay, c6 thé thay ring viée x4e dinh nign dai bing phuong phap so sinh khé din déh ket lua chinh x4c, Tuy nhien, nda so sinh visi nhiing nén van hoa da biel tren linh thé Viét Nam, ching ta c6 thé thay ring, kf nghé Nai Do khic va c6 hon céc k¥ nghé Nguém, Son Vi, Hoa Binh. Wi. CAC DI TICH MIEN DONG NAM BO Nhém di tfch mién-00ng Nam BO bao gdm cic dia diém do E.Saurin phat hign truée day nha: Hang Gdn VI, Dau Giay cing véi céc dia diém: Dai Stu Lé, Sudi Da, Ndi Dat, Nai Cdm Tien, Clu Sét, Gia Tan, Phi Quy (Dérig Nai) va An Loc (Song BS) (Ban dé 1; ban ve 1, h3-5; ban dah 13-18). Khic v6i nhém di tich NGi Do, nhiing di vat phat bign & khu vue mién Bong Nam B9 cdn Ié t, khong tp trung, Tet c& nhiing phat hién trén déu nam trong dja hinh phét trién badan cia hai inh Béng Nai va Song Bé. Day 1 khu vyc hoat dong cia nhiing ndi lita xua, da dé lai dia hinh die thi gém nhiing dinh néi ita cao 200-300 mét & khu-vyc Xuan 63 Loc, Déng Nai véi vét lich cla thém dung nhan chay bj chia cat bdi | théng suéi, ranh xAm thyc va ving cao nguyén badan voi dQ cao tuy! 463 tit 150 den 200 m & An Lc - Loc Ninh, véi bé mat tong d6i ban phing hoi lugn s6ng. Tudi thdah tao badan 6 khu vue nay 1a vao khodr 640.000 nam (Carbonell et Ponpeau 1969: 262) hole cudi so b Pleistocene (Pham Hang 1978). Viing dat dé badan mién Dong Nam BO rét thuan Igi cho su ph tridn rimg cay. O-day lai c6 sin d4 badan, 14 nguén nguyén ligu qui cong cu lao déng cia ngudi thai 06. Nhu phan trén di ni, ning phit hign lien quan d&h so ky thei d 4 ci. 6 khu vyc nay ln dau tign duge biét dén qua bao co cha E.Saur nim 1968. Ong di phat hién dutge 15 cOng cu dé & Nhan Gia (ing Gi V1) trong dén dién Hang Gdn, buyén Xuan Loc. Nhiing cdng cu nay ni & dd sau 0,40m trong midt hé ben dudng. Theo phan Joai cita ong t cong cy & day gém 3 riu tay gén gti véi ru tay Acheuléen dign hinh, cong cu 3 mat, 3 cong cu nbiéu mat, 1 mdi mhon, 1 ngo, 1 cOng cu bis riu va 1 hon ném (bolas). 6 Dad Giay, E.Saurin phat hign duge 1 riu t: & dO sau 1,50m va 2 chiée nao, 1 mii nhon 6 trén mat dat (Sau 1968, 1971). hic ‘Theo E.Saurin, nhting cong cy d & Hang Gon va Dau Giay gin g vGi nhém di vat mién Dong Campuchia hon 1a Ndi Do va c6 thé c6 ni dai Acheuléen. Tuy nhién, nbu trén da n6i, b4o cho clia E.Saurin rét luge, nhting minh hog Jai khOng 15 ring, cOn nhting hién vat that thi hi khong biét tang trit dau. Vi'thé méc d6 tin cay cla c&e phat hién tr khong nhiéu. Nam 1975, khi nghién ctu lai khu vue nay, tai khu vuc Suéi E thudc dén dién cao su Hang Gdn, Nguyén Bng Chi da phat hign m cong cu chat thé dai 13 cm, rong 9 cm, day 5,5 cm, duoc ghé déo 2 0 (Nguy€n Déng Chi 1975). Nam 1977, tai x Gia Tan, huyén Thong NI éng Nai), Dao Linh Con di nhat duge mot riu tay dep. Chiée riu t 64 nay cé hinh bau duc dai 14,3cm, rong 7,8cm, day 3,8 em bang da badan, duge gh déo ca hai mat tao luéi tac dung c6 ria diedéc nhe. Day 1a mot riu fay kh4 gin giii v6i cde riu tay Acheuléen (Nguyén Van Long va Le ‘Trung Kha 1977). Ngoai ra, trén céc dja diém Nai Dat, Cam Tién, Phi Quy cing ri rac tim thay mot sé hién vat, trong dé cé 1 riu tay (biface) hinh bau duc, cong cy hinh riu, cOng cu da dién va 1-cong cu hinh mu ria (Hoang Xuan Chinh ¥a Nguyén Van Binh 1978). G An Loe, huyén Loc Ninh (Song Bé) phdt hign dugc 3 chiée riu tay nim canh nhau vai mét trong mt muong x6i, Ching déu duge lim bang hach cudi badan ghé déo hai mat, vet ghé thd, to, ria ludi dicdde, Ching déu c6 hinh gén bau duc véi'kich thud khong lén lam, dai khodng 11-13 om, rong 8-9 om, day 4-5,5 om, c6 6p patin day bao phi, Nhu vay qua tat cd nhitng phat Nai, Song Bé, 06 thé khdi quat nhu sau: ghi nhan duge & khu vue Déng ~ Tat of cdc hign vil trén déu duge ché tac tir dé gée badan va déu duge phat hign & bén ngoai dia ting x4c dinh, don 1é va t&n man. Tuy phat hién cén ft di, nhung dau sao cting thay té hgp cong cu & day gén gii voi Ndi Do, véi su hign di¢n ca riu tay, cOng cx hinh riu, nhiing cong cu da dign, ~ Vé mat ky thuat c6 thé thay nhimg yéu t6 tign bo hon Ndi Do, nhfing riu tay dinh hin hon, nhd nhén hon, rét gdn giti véi nhimg riu tay Acheuléen. Nhin chung'céc di tich phat hign duge & mién Dong Nam Bo hay cdn qua ft, hay cn qué sém dé cé thé n6i duge nhimg gi chic chin vé giai doan vin hod so kj dé cil noi day. Hy vong trong tuong lai, bang nhiing nghién ctu, phat hign méi, ching ta sé dén dén hiéu day di hon vé giai doan so ky thdi dai da efi & phiin dat. phia nam Té quése. SKCHYN 65 UL SO KY PA CU VIET NAM: VAN DE VA 'TRIEN VONG ‘Trén day, ching ta da diém qua nhiing’két qua nghien ci va nhiing quan diém hign nay vé thai dai so ky da cil & nuée ta. R6 ring vain dé con hét site phite typ. Nhiing k¢t lun da 1a khing dinh hay phi dinh déu chita 06 duige co sé khoa hoc chic chin. Trong diéu kién 46, khang khiing ting ho mot quan diém ndy hay quan diém kia déu c6 thé roi’ vao tink trang cue doan. Vay nen nin nban trién vong ela van dé ra sao 7. Ching ta edn tré lai tid dé ban déu, nhin nhfn trién vong ca thai dai so ky dé efi Viet Nam trén nén c&nh nhiing phat hign cé tinh dy bio trone nude va ngoai khu vuc. Nhu chong ta d@ bidt, phdn linh thé bac va tay bac nuéc ta trong qua khit vé mat dia chat va dia ly c6 nhiéu nét twong déng voi khu vyc Van Nam, Quang Tay (Trung Quéc). Tai day, ngudi ta di ting biét den cae phat hign quan trong nhiing hod thach Driopithecus (Wu Rukang 1957, 1958) va Ramapithecus (Xu Qinghua va Lu Qingwu 1979) trong tdng chita than nau (lignite). Phan tich nbting di tich qudn dong vat di kém 6 dia diéin Loc Phong, cae nba nghitn cfu Tring Quoc da xac dinb nién dai dia chat cla 16p chéa hod thach 1A 8.000.000 nam thude Miocene mudn, Cac téc gid cting cho ring vao théi ky d6, khu vue nay 13 mot ving ring - déng cd véi khi hau néng 4m (Wu Rukang va Xu Qinghua 1985). Ching ta biét ring nhitng cudc tranh cai hién nay vé cdc loai vuon nhan hinh Ramapithecus vin cha nga ngt. Cd ngudi cho ring, ching nam trong nhanh phat trign cia céc loai vugn hign dai (Andrews va Cronin. 1982), trong khi dé Kay (1982), Ngo Nhit Khang (1983) lai cho . ting Ramapithecus 14 16 tién tryc tiép cita loai ngudi. Dau sao phat hién hoa thach Ramapithecus & Van Nam cting 14 mot tin big dy bao kha ming phat hién Vugn ngudi'cd gan ngudi 3 khu vite nay. O Van Nam, ngudi ta cing da tim thay dau vét cla Ngudi vugn Homo erectus tai khu vac long chdo Nguyén Miura trong dia téng Pleistocene sém. Diéu dic 68 big IY thé 1A tai Nguyen Muu, trong lép sét nau chita vét tich Homo erectus, ngudi ta cling da tim thay 3 céng:cu da thach anh véi vet ché tae 16 ring. Phat hién trén c6 tim quan trong In, n6 chimg 16 cd sit hoat dong cha ngudi o6 & khu vue nay cach day hang trigu nam (Jia Lanpo 1985). G Vigt Nam tink hin cing gan nhu khu yye Van Nam cia ‘Trung Quéé. Rat tiée 1a vige nghien cttu olla chiing ta chwra day di Nam 1976, tai Hang Mon (Son La), cac nba dia chat da tim thay hod thach dong vat c6 nién dai Miocene mun cting trong lép than nau. Dac biét quan dong vat va hé sinh thai day cing tuong ty nhu & Loc Phong (Van Nam), cfing 14 khu vac hé ddm lay, trong moi trvéng khi hau néng ém. Theo cho nha dja chit, tram tich Miocene 6 chita than nau con tim thay rai ric & nhiéu noi tai cic khu vyc phia Wy va dong bie Viet Nam (Trinh Dénh. 1990:29-32). Viée nghién citu kf nhiing dia diém tén chéc sé dem lai nhimg phat hign bat ng va ly thi. Tuy chua c6 nhitng phat hién vé nhimg hoa thach Vugn ngudi, song khu vue mién Béc Viet Nam da 1a m6t dja ban pha hop cho sy quan cu cia Vuon ngudi. Ching ta cé thé tin rang vao khodng thdi gian chi ft 1A tir Pleistocene. trung di uh ing coa bdy ngudi ngayén thuy trén dia ban mién Bac nuée ta va day 18 co sé chde chan dé tin cay vao su hién dién cia théi dai da cai sof ky tai Viet Nam. Cong vige truéc mit va lau dai cla céc nha khdo cd Viét Nam 1a phai xéc.dinh duge sit hign dign cia cée vet tich van hoa cita ngudi Homo erectus cfing cb nghia 1a di tim dign mgo cia thii dai so ky dé cli 6 day. Vige edn am 14 phdi tap trung vao hai van dé Ion: 1. XAc dinh lai khéi ter Liu ci nh3m 1am sfng td them nhiing vin dé vé dia ting, ky thuat ché tc va niga dai cia mot 6 dia diém va suu t4p co ban ma hién con dang c6 nhiéu tranh cai nur Nii Do, Tan Mai, Xuan Loc... 2. Tim biéu nhting dia diém méi’voi nhimg bing ching xac thuc vé con ngudi va vin hod théi dai da cil so ky. Trude mat tap trung vao cac khu vac! da phat hign daa vét nguéi o6 nhwt Lang Son, ‘Tay nghé An va 67 cée dja hinh karst phy cin nh ving Dong Bic, Tay Bae va Tay Thant fod. Ben canh dé, eting cdin die bigt cht ¥ dn cfc khu vyc thém song cé nhut cfc khu vue thugng lu Song Héng, Song Da, Song Ma va Song C4 Dinhién cling khong thé bd qua duge khu vyc phun trio badan o8 miér Dong Nam B6 va Tay Nguyen. Cong vige cdn rat nding né va khé khas song trién vong khong phai 1a khéng cb. Bang 5. Thdng ké hién vat suu tap I Nai Do “Tea hign vat ‘Tong 86 TY 18% Ghi cha Minh tude - Clacton 1433 95,53 vallois 10 0,66 Tong s6 1500 99,96 _, Bang 6. Thong ké hién vat sicu tap II Niti Do Ten bien vat Teng s6 THe % Ghi cha = Clacton 95,26 | Sot6ng s6 ménh - Levallois 27 tude Phigh tude 2,55 Tong 86 99,97 Bang 7. Théng ke hién vét suw tap ILI Nai Do ien ghé wy nhién ~ Dign ghé 1 nat ~ Din ghé vi ~ Dign ghé cénh chim bay ghd o6 mat nhs, Minh tuéc Levallois m1 474 11S, 80 Ten hign vat Téngss | THIE% hi cha Riv tay 5 051 : Gan riutay 0,60. 1-hand-axe) ‘Chat thé: + Ghé 2 mat 3,15 98,7 81,2% ca cd su ‘ap Téng 86 99,98 1 Bang 8. Thong ké hign vt suu tip thdm sd Nui.Do 1984 Ten hign vat Téng so, Ghi chit Phéc vat riu. 17, ach, e Minh tuéc 519 Téng sé 615 69 CH ONG i NGHE NGUOM ‘Mét trong ning lian tyu ndi bat cia khdo cé hoe Viet Nam 1a phat hign va xéc lap mot k¥ nghé khdo o6 hoc méi - K¥ nghé Neudm, c6 nien dai hgu ky dé cf, khie Son Viva sm hon vin hod Sou Vi. Thanh tov nay 06 ¥ nghia rat to Jon khong nhiing déi véi vige nhan thie tién sit Viet Nam ma ef khu vue Dong Nam: A. 1. PHAT MIEN VANGHIEN COU Cho dén gitta nhtng nam 70 cita thé kj nay, gi6i khdo ¢6 hoc vit dinh ninh ring c6 mOt sir khac biet nao dé trong khuynh hung phat triér k¥ nghé dé dé gitta Dong Nam A luc dia va Dong Nam A hai dao, gitt: mot ben 1a. ky nghé “cong cu hach" va mot bén 1A k¥ nghé "cong cv ménh" (HA Van Tén 1976; Glover 1973; Solheim II 1974; Bellwoor 1976). Trong mot thdi gian dai, khdo'cd hoc tin sit Viet Nam cing duc nhin nbén don gidn nh mot chudi cée nén vin hoa cudi mang phon, cfch dé dé I6n. The ri, voi nhiing phat hién va khai quat hang Mien, HB vao nhing nam 70 va dic bigt Mai da Nguém vao nhiing néim 80 dé cho ching ta biét dén mot k¥ ngh¢ m4 - k¥ nghé cong cu manh tude, khic Oi ky ngh@ hach phan bé trong khu vac thung ling Thdn Sa (Tdi Nguyen). Nhung khong phai ngay tir ddu, ching ta da nhan théte day di vé kj nghé nay. D6 1a cd mot qué trinh tim tdi va nghien citu_bén bi, c&n trong cilia cac nh khdo cd hoc Viet Nam. C6 thé xem nhting phat hign va nghién cfu é di tich hang Migng Hi c6 ¥ nghia mé dau cho viée nghién oftu vé k¥ nghé ong cu manh tudé: 70 3% ts trong thdi dai d4 & Vigt Nam. Dau stim 1972, di tich hang Miéng Hé ditge céc céin bo Vign Khdo cé Kge phat hign va khai quat véi sit hgp tac clia thay va trd Khoa Lich sit, Trudng Dai hoe Sit pham Viet Béc. Hang Migag 16 ( Méo, thuge Thin Ci, xf Th&n Sa, huyga V6. Nii, tick Thai Nguyen. Heng rong khoang 10m, dai 20m, cao 7m, efta quay vé huding dong nam, cao hon thung ting phia duGi kho&ng 50m, cach sng Thin Sa khoang 500m. vé phia bac. Bén trong hang c6 mot ting ng&ch nhd, khong chtta di vat khdo c8. Nén hang déc thodi vao trong, trén cé nhidu dé tang lan. 13 Phidag Miia khai quat 1972, di ch Miéng Hé duge dao 4 hé vai téng dign tich 1A 28 m’, [ign vat thu durge gém 81 cong cu dé, 73 manh tude, 464 dam tuéc, 38 hach cudi va 131 cudi nguyén ligu (chuta ké 1 manh déng va 1 hat chudi bang dA mai c6 1é 14 di vat thude giai doan mudn lan vao). Diém néi bat cia bo suu tap Miéng M6 1a su phd bidn nhting cong cu bing manh tée nhd cé vei tu chinh, trong d6 cong cu moi nhon va cong cu ngo cat chiém s6 Ivgng lon. Déng thdi voi cudc khai quat hang Migng Hé, c4c nha khdo'c6 con tig hanh dao tham sit di chi hang Na-Kha. Nhiing tai ligu thu duoc tir nh6m di tich Migng Hé - Na Kha tuy chura that phong pha, nhung da goi Jen su t6n tai cla mOt nhém di tich khdo cé c6 nhiing dac trung riéng, mi la 1a cée van hod cudi khic khong cb, Theo nhiing nguéi khai quat, 6 day phé bien ky thuat Ong manh twéc Im céng cy nao, cat va mii nhon. Cong ca manh tude nhiéu-hon hin cérig cy hach cudi. Cong cu mii nhon [im tit manh tuéc tgo thanh mét loai hinh kh& quy chinh, ‘Trong Iie dé Iai gan nhu vang mat cic cong cy dign hinh thiréng gap trong vin hod Hod Binh - Bac Seni, Phai ching gia nhom di tich Migng Hé - Na Kha va vin hoa Hoa Binh - Bic Son 06 sy thay déi tong quan vé k¥ thuat ché tac da: tir kf thuat ché tac céng cy méanh turéc qua cong, cu hach cugi, Cac di tich Mii @ c6 nidn dai sém hon vin hod Hoa Binh, 66 thé & déu th fa ing Xuan Chinh, Trin Ngoe 1972: 57, Hoang Xuan Chinh va cong sur 1974). : 7

You might also like