CSWIP 3.1 - Azeri Language - Rev 01

TWI CASPIAN SEA REGION
WORLD BUSINESS CENTER Office Tel/ Fax: H/P: (+994) 50 790 53 33

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Intersection S. Vurgun & S. Rahimov Str, (+994) 12 597 48 91 1
Baku, Azerbaijan
Qaynağın Yoxlanılması
(WIS5)
Təlim və İmtahan Xidmətləri

Granta Park, Great Abington
Cambridge CB21 6AL, UK
Copyright © TWI Ltd
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynağın Yoxlanılması
Mündəricat
Bölmə Mövzu
___________________________________________________________________________
1.0 Qaynaq İnspektorunun Tipik Vəzifələri

2.0 Termin və İzahlar
3.0 Qaynaq Qüsurları və Materiallara Nəzarət
4.0 Dağıdıcı Üsulla Yoxlama
5.0 Qeyri-dağıdıcı Üsulla Yoxlama
6.0 Qaynaq Proseduralarının Spesifikasiyası/Qaynaqçının Kvalifikasiyası
7.0 Materiallara Nəzarət
8.0 Normativ və Standartlar
9.0 Qaynaq Simvolları
10.0 Qaynaq Prosesləri ilə Tanışlıq
11.0 Əl ilə Qövs Qaynağı (MMA)
12.0 Volframla Təsirsiz Qaz Qaynağı (TIG)
13.0 Metal Təsirsiz (passiv) Qaz Qaynağı/Metal Təsirli (aktiv) Qaz Qaynağı (MIG/MAG)
14.0 Flüsaltı Qövs Qaynağı (SAW)
15.0 Termiki Kəsmə Prosesləri
16.0 Qaynaq Ləvazimatları
17.0 Poladların Qaynaqlanma Qabiliyyəti
18.0 Qaynaq Təmirləri
19.0 Qalıq Gərginliyi və Deformasiya (əyilmə)
20.0 Termiki Emal
21.0 Qövs Qaynağında Təhlükəsizlik
22.0 Kalibrləmə
23.0 Ön İsitmənin Tətbiqi və ona Nəzarət
24.0 Vizual Yoxlama Çalışmaları
25.0 Makroskopik və Mikroskopik Vizual Yoxlama
26.0 Əlavələr
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 1
Qaynaq İnspektorunun Tipik Vəzifələri

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Ümumi
Qaynaq İnspektorlarının fəaliyyəti, qaynaq edilmiş məmulatların lazımi tələblərə cavab verdiyini
və müvafiq şəkildə tətbiq edilə biləcəyini yoxlamaq üçün keçirilən keyfiyyətə nəzarət işləri (KN) ilə
bağlı köməklik göstərməkdən ibarətdir.
Qaynaq İnspektorunun öz işindən əmin olması üçün o, müxtəlif KN prosedurlarını anlamalı/analiz

etmə qabiliyyətinə malik olmalı və həmçinin qaynaq texnologiyaları barədə kifayət qədər bilik
sahibi olmalıdır.
Vizual yoxlama, qeyri-dağıdıcı üsulla nəzarət üsullarından biridir və bu üsul hətta bəzi növ
məmulatlar üçün yeganə və əvəzedilməzdir.
Daha çox diqqət və məsuliyyət tələb edən xidmət növləri zamanı, vizual nəzarətin ardınca bir və
yaxud bir-neçə digər növ qeyri-dağıdıcı üsulla nəzarət texnikası - səthdə çatların araşdırılması və
uc-uca qaynaqların həcmli şəkildə yoxlanılması kimi bir və ya bir neçə digər qeyri-dağıdıcı üsulla
nəzarət metodu tətbiq edilir.
Tətbiq edilən Standartlarda/Normativlərdə (və ya digər növ bənzər standartlar) qaynağın

yoxlanılması ilə bağlı məqbulluq kriteriyası verilir və səthdə çatların müəyyən edilməsi və həcmli
şəkildə yoxlanılması üçün tətbiq edilən müvafiq texnika üsulları ilə əlaqədar məlumat bildirilir,
lakin adətən bu Standartlarda vizual yoxlama üçün tələb edilən sadə tələblərlə bağlı təlimatlar
təqdim edilmir.
Vizual yoxlama üçün tələb edilən istiqamətverici göstəricilər və əsas tələblər aşağıdakı mənbə
tərəfindən təmin edilir:
BS EN 970 (Ərimə ilə olan Qaynaqların Qeyri-dağıdıcı üsulla Yoxlanılması - Vizual Yoxlama)
2. Vizual Yoxlama üçün Əsas Tələblər (BS EN 970 standartlarına əsasən)

BS EN 970 aşağıdakıları təmin edir:
• Qaynağı yoxlayan işçi heyətinə qarşı tələblər.

• Vizual yoxlama üçün səmərəli şərait formaları barədə tövsiyyələr.
• Yoxlama üçün lazım ola biləcək yoxlama avadanlıqlarının/ölçü vasitələrinin istifadəsi.
• Yoxlama qeydlərinə əlavə edilməli ola biləcək məlumatlar barədə təlimat.
• İstehsalatın hansı mərhələlərində yoxlamaya ehtiyac ola biləcəyi barədə təlimat.
Bu mövzuların hər biri barədə qısaca məlumat aşağıdakı bölmələrdə verilmişdir.

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Qaynağı Yoxlayan İşçi Heyəti

Qaynaq İnspektoru müəyyən bir müqavilə üzrə işlərə başlamazdan əvvəl, BS 970 tərəfindən
müəyyən edilmiş aşağıdakı məsələlər barədə mütləq şəkildə agah olmalıdır:
• Yerinə yetiriləcək istehsalat işi ilə əlaqədar müvafiq standartarla*, qayda və spesifikasiyalarla
tanış olmaq,
• Istifadə olunacaq qaynaq prosedurları barədə xəbərdar olmaq,
• Yaxşı görmə qabiliyyətinə malik olmaq (EN 473 standartlarına əsasən) və hər 12 aydan bir göz
yoxlamasından keçmək.
(*Dövlətə və və yaxud Müştəriyə xas standartlar tətbiq edilə bilər)
BS EN 970 standartı, qaynaqların vizual yoxlanılması üçün rəsmi kvalifikasiyarla bağlı heç bir
tövsiyyə vermir, lakin qaynaq yoxlamasında çalışan inspektorlar uçün öz təcrübi biliklərini CSWIP
kimi tanınmış sertifikasiya sistemi ilə isbatlamaq artıq bir sənaye təcrübəsinə çevrilmişdir.
4. Vizual Yoxlama üçün Lazımi Şərait Formaları

İşıqlandırma
BS EN 970-də bildirilir ki, minimum işıqlandırma 350 lux. olmalıdır, lakin tövsiyyə edilən minimum
isiqlandırma 500* lux. –dur.
*normal mağaza və yaxud ofis işıqlandırması
Səthə Yanaşma
Səthi birbaşa yoxlamaq üçün:
• Gözlər, yoxlanılacaq səthdən 600 mm məsafədə olmalıdırlar;

• Baxış bucağı 30°-dən az olmamalıdır
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5. Vizual Yoxlama üçün Köməkçi Ölçü Vasitələri

Birbaşa vizual yoxlamanı məhdudlaşdıran amillər yaranan zaman, müqavilə tərəfləri arasındakı
razılaşmaya əsasən, yoxlama zamanı güzgülü boroskop və yaxud fiber optik izləmə sistemi kimi
köməkçi vasitələrdən istifadə etmək olar.
Həmçinin, səthdəki qüsurlar və arxa fon arasında əlverişli kontrastı almaq və relyef təsirini əldə
etmək üçün əlavə işıq təminatına ehtiyac duyula bilər.
Vizual yoxlamanı asanlaşdıra biləcək əlavə avadanlıqlar aşağıdakılardan ibarətdir:
• Qaynaq ölçən xətkeşlər - (metalın kəsmə bucağını, qaynaq profilini, künc qaynağının ölçülərini,
qaynağın alt kəsiyin dərinliyini ölçmək üçün)
• Xüsusi qaynaq bosluğunu ölçən xətkeşlər və xətti əyrilikləri (yüksək-alçaq) ölçən xətkeşlər.
• Düz bucaqlar və ölçü lentləri (metrələr).
• Böyüdücü lupalar (vizual yoxlamaya kömək məqsədilə istifadə edilən böyüdücü lupanın ölçüləri
X2 - X5 arasında olmalıdır).
Ümumiyyətlə, BS 970-də bir sıra qaynaq ölçü vasitələrinin sxemləri, onların nə üçün isitfadə
edilməsi və tətbiq edilə biləcəkləri dəqiq ölçü rəqəmləri barədə məlumatlar əks olunub.
6. Yoxlamanın Tələb edildiyi Mərhələlər

BS EN 970 müəyyən edir ki, yoxlama bir qayda olaraq təzəlikcə qaynaq edilmiş tikişlərin üzərində
tətbiq edilir. Bu o deməkdir ki, tamamlanmış qaynaq tikişinin vizual yoxlanışı minimum bir
tələbdir.
BS EN 970 qaydalarında o da qeyd edilir ki, yoxlamanın dərəcəsi və bəzi yoxlama fəaliyyəti tələb
olunan mərhələlər, tətbiq ediləcək Standartlarda göstərilməli və yaxud müştəri və iştehsalçı
arasında razılaşdırılmış şərtlər əsasında həyata keçirilməlidir.
Yüksək təzyiqli çənlər, borular və digər irihəcmli tutumlar kimi yüksək davamlılığa malik
məmulatların hazırlandığı zaman, yoxlama prosesinin əvvəldən sonadək aparılması tələb olunur,
yəni:
• Qaynaqdan vvəl
• Qaynaq zamanı
• Qaynaqdan sonra
Bu mərhələlərin hər birində yoxlama fəaliyyətinin keçirilməsi, Qaynaq İnspektorlarının Vəzifələri

sırasına aiddir və bunun üçün tələb olunan tipik yoxlama üsulları aşağıdakı bölmədə
göstərilmişdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
7. Qaynaq İnspektorunun Tipik Vəzifələri

Yeni bir müqavilə üzrə işlərə başlayarkən, hər bir Qaynaq İnspektoru nəzərdə tutulan müvafiq
standartlar, qaydalar və spesifikasiyalarla tanış olmalı və istehsalat zamanı yarana biləcək
suallarla bağlı fikir yürüdə bilməsi və düzgün qərar qəbul etməsi üçün bütün müvafiq sənədlərlə
tanış olmalıdır.
Bu tipik sənədlər aşağıdakılardan ibarətdir:
• Tətbiq olunan Standartlar (və yaxud Normativlər)

(vizual məqbulluq kriteriyası üçün - aşağıdakı qeydə bax*)
• Keyfiyyət planları və yaxud yoxlama sənədləri
(yoxlamanın növü və dərəcəsi üçün)
• Çertyojlar
(detalların yığımı/quraşdırılması və ölçü tələblərini təmin etmək üçün)
• Keyfiyyətə Nəzarət prosedurları
(sənədlərin yoxlanılması, materialların əllə daşınması, elektrodların saxlanılması və verilməsi,
Qaynaq Prosedurunun Spesifikasiyası (və s.) kimi Şirkətə aid KN prosedurları)
*Qeyd: İstehsal edilən məmulat üçün əksər tələblərin Dövlət Standartları, Müştəri Standartları və
yaxud müxtəlif KN Prosedurları tərəfindən müəyyən edilməsinə baxmayaraq, bəzi xüsusiyyətləri
tam dəqiqliyi ilə müəyyən etmək asan olmur və buna görə də tələblər, keyfiyyətli işçi standartları
(good workmanship standard) ilə təmin edilir.
Tam dəqiqqliyi ilə müəyyən edilməsi çətin olan tələblər əsasən bunlardır: icazə verilən hədd qədər
formadan kənara çıxmalar, deformasiya (əyilmə), səthin zədələnməsi və yaxud qaynaq
sıçrantılarının miqdarı.
Keyfiyyətli işçı standartı dedikdə, cavabdeh işçinin müvafiq iş mühitində düzgün alət və
avadanlıqlardan istifadə edərək, öz işində heç bir çətinlik çəkmədən yerinə yetirə bilmə bacarığını
əks etdirən standartlar başa düşülür.
Hazır məhsulun artıq praktiki tətbiqi zamanı ortaya çıxan nəticələr peşəkarlığın nə dərəcədə yaxşı
olduğuna qərar vermək üçün əsas rol oynayır. Peşəkarlığın məqbulluq səviyyəsi, həm də müştəri
spesifikasiyaları ilə müəyyən edilir.
Bəzən, məmulatlar üçün qaynaq səthinin və kənarların hazırlanması, qaynaq kökünün profilinin
yonularaq hamarlanması kimi məqbulluq standartları barədə təimatlara ehtiyac duyulur.
Qaynaq İnspektoru həmçinin əmin olmalıdır ki, köməkçi yoxlama vasitəsi:

• Yaxşı vəziyyətdədir
• KN prosedurunda müəyyən edilmis şəkildə kalibrlənib.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Təhlükəsizlik "məntiqi" bütün işçilərdə vacib şəkildə mövcud olmalıdır və Qaynaq İnspektoru
aşağıdakılar barədə xəbərdar olmalıdır:
• İş yeri ilə bağlı bütün təhlükəsizlik qayda-qanunları və tədbirəri barədə xəbərdar olmaq •
Lazim ola biləcək təhlükəsizlik avadanlıqlarının yaxınlıqda olmasını və işlək vəziyyətdə olmasını
təmin etmək
Qaynaqdan əvvəl icra edilən vəzifələr
Yoxlama Fəaliyyət
Materiallar Çertyojlara/Qaynaq Prosedurunun Spesifikasıyasına əsasən olmalıdır
Bilinən bir növ olmalıdır və sınaq sertifikatları ilə təsdiq edilməlidir
Münasib bir vəziyyətdə olmalıdır (zədə və çirklənmə izləri olmadan)
QPS (WPS) Təsdiq edilmiş və qaynaqçılar (və inspektorlar) üçün əlçatan olmalıdır
Qaynaq avadanlıqları İşlək vəziyyətdə olmalı və müvafiq şəkildə kalibrlənməlidir
Qaynağa hazırlıq QPS (və/və ya çertyojlar) əsasında həyata keçirilməlidir
Qaynaqçı kavifikasiyası Qaynaqçı istifadə ediləcək hər bir QPS-yə uyğun kvalifikasiyaya malik
olmalıdır. Bütün qaynaqçıların kvalifikasiya sertifikatları (müddəti)
etibarli olmalıdır
Qaynaq ləvazimatları QPS-də müəyyən edilmiş şəkildə istifadə ediləcək ləvazimatlar
KN Prosedurlarına müvafiq şəkildə saxlanılmalı/yoxlanılmalıdır
Birləşmənin QPS/çertyojlara müvafiq olaraq, nöqtə qaynağı keyfiyyətli
quraşdırılması işçi standartlarına və Normativ/QPS şərtlərinə cavab
verməlidir
Qaynaq səthləri Qüsurlardan, çirklənmə izlərindən və zədələrdən təmiz olmalıdır
Ön isitmə Minimum temperatur QPS-də müəyyən edildiyi kimi olmalıdır
(əgər tələb edilərsə)
Qaynaq zamanı icra edilən vəzifələr
Yoxlama Fəaliyyət
Qaynaq ərazisi/yeri İşlərə başlamazdan əvvəl, hava şəraitinin Normativə uyğun olmasına
əmin olunmalıdır (şərait qaynaq işlərinə təsir etməməlidir)
Qaynaq prosesi QPS əsasında həyata keçirilməlidir
Ön isitmə Minimum temperatur QPS-də müəyyən edildiyi kimi olmalıdır
Gedişlərarası temperatur Maksimum temperatur QPS-də müəyyən edildiyi kimi olmalıdır
Qaynaq ləvazimatları QPS-də müəyyən edilmiş şəkildə olmalı və prosedura uygun
yoxlanmalıdır.
Qaynaq parametrləri Cərəyan, gərginlik (volt), qaynaq gedişinin sürəti QPS-də müəyyən
edildiyi kimi olmalıdır
Kök gedişi Vizual baxımdan Normativə əsasən məqbul olmalıdır (qaynaq
dolğusuna baslamazdan əvvəl (birtərəfli qaynaq üçün)
Karbonlama/Yonma Təsdiqlənmiş üsullara və keyfiyyətli işçi standartlarına
istinad etməlidir
Gedişlərarası təmizlik Keyfiyyətli işçi standartlarına əsaslanmalıdır.
Qaynaqçı İstifadə edilən QPS üçün kvalifikasiyalı və qeydiyyatdan keçmiş
olmalıdır
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynaq bitdikdən sonra icra edilən vəzifələr
Yoxlama Fəaliyyət
Qaynağın işarə edilməsi Hər bir qaynaq, çertyoj və ya qaynaq xəritəsinə əsasən
identifikasiya nömrəsi ilə işarələnməlidir.
Qaynağın xarici Qaynaqların bütün Qeyri dağıdıcı üsulla yoxlama metodlarına
görünüşü hazır olduğuna əmin olmaq lazımdır (profili, təmizliyi və s.)
Qaynaqlar Normativə əsasən vizual yoxlanılmalıdırlar
Ölçü göstəriciləri Ölçülər çertyojlara/Normativlərə əsasən yoxlanılmalıdır
Çertyojlar Bütün dəyişiklik və ya yeniliklərin istifadə edilən çertyojlarda
qeyd olunduğundan əmin olmaq lazımdır
QDUY (NDT) Lazımi bütün QDUY metodlarının tamamlanmasına və
qeydiyyat üçün raportların hazır olmasına əmin olunmalıdır.
Təmirlər Prosedura müvafiq şəkildə aparılmalıdır
Qaynaq sonrası Prosedura əsasən uyğun icra edildiyi yoxlanılamlıdır (qrafik qeydlərini
termiki emal (PWHT) yoxlamaq)
Təzyiq/yük sınağı Sınaq avadanlıqlarının kalibrlənməsindən əmin olmaq lazımdır
(əgər ehtiyac olarsa) Sınaqların Prosedurlara/Normativlərə uyğun aparıldığından əmin
olmaq üçün sınaqların gedişatı müşahidə edilməlidir.
Müvafiq raportların hazırlanıb, qeydlərin aparılmasından
əmin olmaq lazımdır.
Sənədlərin qeydiyyatı Əmin olmaq lazımdır ki, bütün raport və qeydlər tələb olunduğu kimi
tamamlanıb və toplanıb.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
8. Yoxlama və Sınaqların Qeydiyyatı
Keçirilmiş sınaqların qeydləri/raportları ilə bağlı tələblər müqavilə şərtlərindən və istehsalat

növündən asılı olaraq dəyişə bilir və əksər hallarda rəsmi qeydlərlə bağlı tələb və istəklər olmur.
Yoxlama nəticələri ilə bağlı qeydiyyatlar tələb edilən zaman, məmulatın müvafiq mərhələlərdə
yoxlanılmış olduğu və məqbulluq kriteriyalarına əsasən qiymətləndirildiyi göstərilməlidir.
Qeydiyyat formaları fərqli tərtibatlarda ola bilər - bu, üzərində bütün işlərin qeyd edildiyi və imza
çəkildiyi Yoxlama Hesabat Sənədi və yaxud Keyfiyyət Planı ola bilər və yaxud hər bir qaynaq
edilmiş məmulat üçün ayrı-ayrılıqda/fərdi tərtib edilmiş yoxlama raportu ola bilər.
Fərdi yoxlama raportları üçün lazım ola biləcək tipik məlumatlar BS EN 970 tərəfindən aşağıdakı
kimi müəyyən edilmişdir:
• İstehsalçının adı
• Yoxlanılan məmulatın identifikasiya nömrəsi
• Materialın növü və qalınlığı
• Birləşmənin növü
• Qaynaq prosesi
• Məqbulluq standartları/kriteriyaları
• Qeyri-məqbul olan bütün növ qüsurların yeri və növləri
(bu barədə qeyd edilən zaman, dəqiq eskiz və yaxud foto şəklin əlavə edilməsi vacibdir)
• Yoxlamanı həyata keçirmiş məsul şəxsin/inspektorun adı və yoxlamanı həyata keçirdiyi tarix
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 2
Termin və İzahlar
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qeyd:
Aşağıda qeyd edilmiş izahlar BS 499-1:1991 "Qaynaq terminləri və simvolları - qaynaq, lehimləmə
və termiki kəsmə üçün lüğət"-dən götürülmüşdür.
Lehimləmə
Qızdırılma zamanı və ya sonrasında, ərimiş dolğu metalının axaraq bir-birinə yaxın olan səthlərin
kapilyar üsulla birləşdirməsinə deyilir. Ümumiyyətlə, dolğu metalının ərimə temperaturu 450°C-
dən yuxarı olsa da, ana materialın ərimə temperaturundan həmişə aşağı olur.
Lehim qaynağı
Ərimə ilə olan qaynağa bənzər texnikadan istifadə edilərək, metallar birləşdirilir və bu zaman
dolgu metalının ərimə temperaturu ana materialın ərimə temperaturundan aşağı olur, lakin
lehimləmədə olduğu kimi kapilyar üsuldan istifadə edilmir və ana metalı əritmədən həyata
keçirilir.
Birləşmə
Müvafiq şəkildə hazırlanmış və yığılmış ayrıca detalların qaynaq və yaxud lehimləmə üsulu ilə
birləşdirilməsidir.
Qaynaq tikişi
Qaynaqlama prosesi nəticəcində metal hissələrinin birləşdirilməsidir.
Qaynaqlama prosesi
İstilik və yaxud təzyiq vasitəsilə və ya hər ikisinin birgə tətbiqi ilə, iki və daha artıq detalın
birləşdirilməsidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Qaynağın Növləri
1.1. Konfiqurasiya baxımından
Uc-uca qaynaq Künc qaynağı
Uc-uca
birləşmədə
Uc-uca T şəkilli
qaynaq birləşmədə
Künc
birləşməsində
Avtogen qaynaq
Volframla Təsirsiz Qaz Qaynağı (TIG), plazma, elektron-şüa, lazer və ya oksigen-yanacaq qaz
qaynağı kimi dolğu metalı tətbiq edilmədən həyata keçirilən ərimə ilə olan qaynaqdır.
Oyuq qaynağı
Üst-üstə yerləşdirilmiş komponentlərdən birindəki oyuğun ətrafına künc qaynağı qoyaraq, digər
komponentin səthinə birləşdirilməsidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Tıxac qaynağı
Üst-üstə yerləşdirilmiş komponentlərdən birində mövcud olan oyugun dolğu metalı ilə
doldurularaq, digər komponentin səthinə birləşdirilməsidir. (Oyuq dairəvi və ya ovalşəkilli ola
bilər).
1.2. Nüfuziyyət baxımından

Tam nüfuziyyətli qaynaq
Qaynaq metalı kökədək əriyərək, birləşməyə tam şəkildə nüfuz edir. ABŞ-da bu termin “tam
nüfuziyyətli qaynaq” adlanır (CJP) (bax AWS D1.1.).
Natamam nüfuziyyətli qaynaq

Qaynaq metalı birləşməyə tam şəkildə nüfuz etmir. ABŞ-da bu termin “natamam nüfuziyyətli
qaynaq” adlanır (PJP).
2. Birləşmələrin Növləri (bax BS EN ISO 15607)

•Homogen/eyni növlü birləşmə: Qaynaq birləşməsində, qaynaq metalı və ana metal arasında
mexaniki xüsusiyyətləri və/və ya kimyəvi quruluşları baxımından əsaslı bir fərq yoxdur. Məsələn:
İki karbon polad komponent, onların materialına uyğun karbon polad elektrod ilə qaynaq
edilmişdir.
•Heterogen/müxtəlif növlü birləşmə: Qaynaq birləşməsində, qaynaq metalı və ana metal
arasında mexaniki xüsusiyyətləri və/və ya kimyəvi quruluşları baxımından əsaslı fərq vardır.
Məsələn: Çuqun məmulatın/detalın qaynaq təmiri nikel tərkibli elektrod vasitəsilə həyata
keçirilmişdir.
•Fərqli növlü birləşmə: Qaynaq edilmiş birləşmədə, ana metallar arasında mexaniki
xüsusiyyətləri və/və ya kimyəvi quruluşları baxımından əsaslı fərq vardır. Məsələn: Karbon polad
qaldırıcı qulaqcıq, paslanmayan polad materialdan hazırlanan və təzyiq altında olan çənə/tutuma
qaynaq edilmişdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Tamamlanmış Qaynağın Xüsusiyyətləri

•Ana metal: Qaynaq, lehim qaynağı və ya lehimləmə vasitəsilə birləşdirilməli olan metal.
•Dolğu metalı: Qaynaq, lehim qaynağı və ya lehimləmə zamanı əlavə edilən metal.
•Qaynaq metalı: Qaynaq edilən zaman əridilən və qaynağın içində qalan bütün metal.
•Termiki istilik zonası (HAZ): Qaynaq və ya termiki kəsmə zamanı ana metalın, metallurgiya
baxımından istiliyin təsirinə məruz qaldığı, lakin ərimədiyi hissəsi.
•Ərimə xətti: Ərimə ilə olan qaynaqda, qaynaq metalı və termiki istilik zonası arasındakı sədd.
Bu, qaynaq birləşməsi üçün qeyri-standart bir termindir.
•Qaynaq zonası: Qaynaq metalı ilə TİZ–dən ibarət olan bölgə.
•Qaynağın səthi: Qaynağın qoyulduğu tərəfdən göründüyü hissəsi.
•Kök: Qaynaqçıdan uzaqda yerləşən, ilkin qaynaq gedişinin basladığı yer.
•Kənarlar: Qaynaq səthi və ana metal arasında və yaxud gedişlər arasındaki sərhəd. Qeyd
edilməlidir ki, qaynaq zamanı kənarların üzərində gərginliyin cəmlənməsi ilə əlaqədar, bu ərazilər
əhəmiyyət kəsb edir və hətta məhz bu yerlər adətən müxtəlif növ çatların (yorğunluq çatları,
soyuq çatlar və s.) yaranmasına səbəb olur. Gərginliyin təsirini azaltmaq məqsədilə kənarlar, ana
metalın səthinə doğru hamarlanmış şəkildə səlis keçid almalıdırlar.
•Artıq qaynaq metalı: Kənarları birləşdirən qaynaq metalının üzərində qalmış artıq metal. Bu
göstərici üçün - çıxıntı, artıq doldurma kimi qeyri-standart terminlər mövcuddur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Qaynağa Hazırlıq
Müvafiq şəkildə hazırlanmış və yığılmış ayrı-ayrı komponentlərin, qaynaq və ya lehimləmə üsulu
ilə birləşdirilməsi üçün aparılan hazırlıq işləri.
4.1. Qaynaq üçün kəsim formaları və onların göstəriciləri

Metalın kəsmə bucağı
Məmulatın, qaynaq üçün hazırlanmış kənarının bucağı nəzərdə tutulur.
Karbon polad metallar üzərində Əl ilə Metalın Qövs Qaynağı (MMA) zamanı kəsmə bucaqları
aşağıdakı kimidir:
• V formalı kəsmə bucağı üçün 25°-30°
• U formalı kəsmə bucağı üçün 8°-12°
• Tək-tərəfli kəsmə bucağı üçün 40°-50°
• J formalı kəsmə bucağı üçün 10°-20°
Ümumi kəsmə bucağı
Ümumi kəsmə bucağı dedikdə, qaynaq ediləcək detalların əriyəcək səthləri arasındakı ümumi
bucaq nəzərdə tutulur. Birtərəfli V və ya U forma və ikitərəfli V və ya U forma olan zaman ümumi
kəsmə bucağı, metalın kəsmə bucağının iki mislinə bərabərdir. Birtərəfli və ya ikitərəfli J kəsim
forması olan zaman, ümumi kəsmə bucağının ölçüsü metaın kəsmə bucağına bərabər olur.
Kökün kütlüyü
Qaynaq ediləcək detalın kökündəki kəsilməmiş və ya yonulmamış küt səth nəzərdə tutulur.
Bunun ölçüsü tətbiq edilən qaynaq prosesindən, qaynaq ediləcək ana materialdan və onun
sonrakı tətbiqindən asılıdır; Tam nüfuziyyətli karbon poladlar üçün bu, 1-2 mm arasında olmalıdır
(ümumi qaynaq prosesləri üçün).
Ara məsafə
Birləşdiriləcək səthlər, kənarlar arasında qalan minimum məsafə nəzərdə tutulur. Bunun ölşüsü
tətbiq edilən qaynaq prosesindən və hazırlanan məmulatın sonrakı tətbiqindən asılıdır; Tam
nufuziyyətli karbon poladlar üçün bu, 1-4 mm arasnda dəyişir.
Kökün radiusu
Birtərəfli J və ya U, ikitərəfli J və ya U formasında hazırlanmış komponentin ərimə səthinin əyilmiş
hissəsinin radiusu nəzərdə tutulur. Əl ilə qövs qaynağı (MMA), metal təsirsiz/təsirli qaz qaynağı
zamanı (MIG/MAG) və oksigen-yanacaq qaz qaynağı zamanı birtərəfli və ikitərəfli U formalı
kəsimler üçün kökün radiusu 6mm və birtərəfli və ikitərəfli J formalı kəsimler üçün isə 8mm olur.
Oturacaq
Kökün kütlüyü və J və ya U formanın əyilmiş hissəsi arasındakı əriyəcək düz hissə nəzərdə tutulur.
Bunun ölçüləri 0mm təşkil edir və adətən alüminium ərintilərinin təsirsiz qazla qaynağına
hazırlıqlar zamanı tətbiq edilir.
4.2. Kəsim formalarının növləri

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Açıq tipli uc-uclu kəsim forması

Nazik komponentlərin bir və ya iki tərəfdən qaynaqlanması üçün istifadə edilir. Əgər ara məsafəsi
yoxdursa (məs., hər iki parça biri-birilə təmas edirsə), bu kəsim forması artıq qapalı tipli uc-uca
kəsim forması sayılır (nüfuziyyətlə bağlı problemlər yarandığı üçün tövsiyyə edilmir).
Birtərəfli V kəsim forması
V kəsim forması, qaynaqda ən çox istifadə edilən formalardan biridir. Bunu, alov və ya plazma
kəsim üsulunu tətbiq etməklə əldə etmək olar (ucuz və sürətli). Nisbətən qalın metalların qaynaq
edilməsi üçün isə ikitərəfli V kəsim formasına üstünlük verilir, belə ki, bu zaman birləşmə yerini
doldurmaq üçün daha az dolğu metalına ehtiyac duyulur və qalıq gərginliyini birləşmənin hər iki
tərəfində balanslaşdırmaqla deformasiyanın qarşısını daha çox almaq mümkün olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
İkitərəfli V kəsim forması
Kəsimin dərinliyi hər iki tərəfdən eyni ola bilər (simmetrik ikitərəfli V forması) və yaxud bir tərəf
digər tərəf ilə müqayisədə daha dərin ola bilər (assimetrik ikitərəfli V forması). Bu zaman, adətən
materialın qalınlığının 2/3–si bir tərəfin, 1/3-i isə digər tərəfin payına düşür. Bu assimmetriya,
arxa tərəfin karbonlanaraq qaynaq olunma texnologiyası zamanı balans rolunu oynayır və
nəticədə detalın deformasiya olmasının qarşısını alır və ya minimuma endirir. Birtərəfli V
formasında qaynağı yalnız bir tərəfdən həyata küçirmək mümkün olduğu halda, ikitərəfli V
formasında hər iki tərəf səthə yanaşma baxımından əlçatan olur (bu, bütün ikitərəfli formalara
şamil edilir).
Birtərəfli Ukəsim forması

Bu formada kəsim yalnız dəzgahlardan istifadə etməklə əldə edilir (yavaş və bahalı). Hər halda bu
formada birtərəfli V-yə nəzərən daha az ölçülü xətalar olduğundan daha düzgün quraşıdrma
imkanı əldə edilir. Birtərəfli V kəsim formasi ilə müqayisədə, bu forma adətən qalın materiallarda
istifadə olunur və burada daha az dolğu metalına ehtiyac duyulur; bu isə öz növbəsində daha az
qalıq gərginliyinə və deformasiyaya gətirib çıxarır. V formasına bənzər, lakin daha qalın hissələrin
qaynağı zamanı ikitərəfli U forması istifadə edilə bilər.
İkitərəfli U kəsim forması

Adətən, bu növ formada kök oturacağına ehtiyac olmur (alüminium ərintilər istisna olmaqla).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Dayaq verici parça ilə birtərəfli V kəsim forması
Tam nüfuziyyətli qaynaqlar zamanı tez və keyfiyyətli məhsuldarlıq əldə etmək üçün yüksək
amperlə işləməyə ehtiyac duyulur. Lakin bu zaman kökün yanmasının və deşilməsinin qarşısını
almaq üçün birtərəfli V kəsim formalı qaynaqlarda arxa tərəfdən dayaq vasitəsi olaraq dayaq
verici metal parçası yerləşdirilir. Əlavə metal parçası müvəqqəti və yaxud daimi yerləşdirilmiş ola
bilər. Daimi növlər, qaynaqlanacaq metallar ilə bir materialda olur. Bu tip qaynaqlarda ən əsas
problemlərdən biri müqavimətin zəif olması və ana metal ilə bu dayaq verici metal parçası
arasında qalan boşluqda korroziyanın/paslanmanın yaranmasıdır. Bu tip qaynaqlar hətta QDUY
(NDT) metodları üçün də çətinlik törədir. Müvəqqəti növlər, mis və ya saxsı piltələrdən və
flüslərdən ibarət olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bütün bu kəsim formaları (birtərəfli/ikitərəfli kəsim formaları və J forması) T şəkilli birləşmə

növlərində də tətbiq edilə bilərlər. İkitərəfli kəsim formaları isə qalın metalların qaynağı zamanı
tövsiyə edilir. Bu kəsim formalarının üstünlüyü ondan ibarətdir ki, qaynaq ediləcək parçalardan
yalnız biri kəsilib, hazırlanır (bu üsul ucuzdur və cüzi əyriliklərə məruz qalır).
Qaynağa hazırlıq üçün əlavə detallar ilə bağlı məlumatlara dair BS EN İSO 9692 Standartlarına
müraciət edə bilərsiniz.
5. Uc-uca qaynaqların ölçüləri

Tam nüfuziyyətli uc-uca qaynaq.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Natamam nüfuziyyətli uc-uca qaynaq
Ümumi qayda olaraq:

Faktiki qalınlıq = dizayn qalınlığı + artıq qaynaq metalı
Hər iki səthi hamarlanmış tam nüfuziyyətli uc-uca qaynaq
İki müxtəlif qalınlıqda detallar arasında uc-uca qaynaq
Gediş (tikiş): Bir elektrodun tam əriməsi nəticəsində əmələ gələn ərinti və ya yığıntı metal.
Tek gedisli qaynaq

Cox gedisli qaynaq
Qat: Bir və daha artıq gedişdən ibarət olan qaynaq metal təbəqəsi
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Uc-uca qaynaq növləri (yanaşma imkanı baxımından):
6. Künc Qaynağı
Uc-uca qaynaqdan fərqlənən, təxminən uçbucaqlı formasına malik olan və kənarları birləşdirmək
üçün tətbiq edilən tıxac tipli əritmə ilə olan qaynaq formasıdır.
6.1. Künc Qaynağının ölçüləri
Uc-uca qaynaqdan fərqli olaraq, künc qaynağında bir neçə ölçü anlayışı mövcuddur:
• Faktiki qalınlıq: Hər biri, kənar təbəqələri birləşdirən xəttə paralel olan iki xəttin arasındakı
perpedikulyar məsafə nəzərdə tutulur. Bu xətlərdən biri qaynağın səthinə, digər xətt isə onun ən
dib nöqtəsinə paralel toxunur.
• Dizayn qalınlığı: Dizayn məqsədi üçün olan qalınlığın minimum ölçüsü nəzərdə tutulur. Bu,
həmçinin effektiv qalınlıq kimi tanınır və çertyojlarda "a" ilə işarə edilir.
• Katetin uzunluğu: Ərimiş səthdəki proyeksiyadan başlayaraq künc qaynağın kənarınadək olan
məsafə nəzərdə tutulur. Ərimiş səthlərdən hər-hansısa birindən ölçülür və çertyojlarda "z" ilə
işarə edilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6.2. Künc qaynağının görünüş formaları

Hamar səthli künc qaynağı: Katetin uzunluğu, razılasdırılmış hədd çərçivəsində olan hamar səthli
künc qaynaq formasıdır. Forması ilə düzbucaqlı üçbucağı xatırladan bu qaynaq tipinin dizayn
qalınlığı "a" və katetinin uzunluğu isə "z" ilə qeyd edilir. Dizayn qalınlığı ilə katetin uzunlugu
arasındakı nisbət belədir:
lı
Qabarıq səthli künc qaynağı: Qaynaq səthinin qabarıq olduğu künc qaynaq formasıdır. Yuxarıda
göstərilən düsturlar bu formada da tətbiq edilə bilər. Sadəcə, bu formada artıq qaynaq metalı
qalığı mövcuddur. Bu isə, faktiki qalınlığın dizayn qalınlığından daha böyük olması deməkdir.
Çökək səthli künc qaynağı: Qaynaq səthinin çökək olduğu künc qaynaq formasıdır. Yuxarıda
göstərilən düsturlar bu formalı qaynaqda tətbiq edilə bilməz. Həmçinin, bu tipli qaynaqlarda
dizayn qalinığı faktiki qalınlığa bərabərdir. Qaynaq səthinin və ana metala keçid hissələrinin səlis
hamarlanması nəticəsində, digər iki tiplə müqayisədə burada qaynağın kənarlarına düşən
gərginlik az olur. Buna görə də, davamlı yükləmələrin tətbiq edildiyi sahələrdə məhz bu qaynaq
formasına üstünlük verilir, belə ki, burada zədə riski az olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Assimmetrik künc qaynağı: Katetin vertikal uzunluğunun onun horizontal uzunluğuna bərabər
olmayan künc qaynaq formasıdır. Forma baxımından bərabərtərəfli üçbucaq olmayan bu qaynaq
formasında, yuxarıda qeyd olunan düsturlar özünü doğrultmur.
Dərin nüfuziyyətli künc qaynağı: Adi, normal nüfuziyyətli prosesden daha dərin nüfuziyyəti olan
künc qaynaq formasıdır və yüksək istilik verimi olan qaynaq proseslərinin tətbiq edilməsi ilə əldə
edilir (məs.: flüsalti qövs qaynağı ve ya püskürtmə üsullu metal təsirli (aktiv) qaz qaynağı).
Qaynaqda tələb olunan qalınlığı əldə etmək üçün, bu qaynaq növündə dərin nüfuziyyət tətbiq
edilir və qoyulan metalın miqdarını azaltmaqla, qalıq gərginliyinin səviyyəsinin azaldılması
planlaşdırılır. Nüfuzetməni sabit saxlamaq üçün qaynaq gediş sürəti də yüksək səviyyədə olmaqla
sabit saxlanılmalıdır. Adətən, bu tip qaynaqlar avtomat və ya yarım avtomat proseslərlə əldə
edilir. Həmçinin qaynaq metalının dərinliyinin onun eninə olan nisbəti artdıqca, mərkəzi
qatılaşma çatlarının riski də artır. Digər tip künc qaynaqlarından bunu fərqləndirmək üşün
qalınlığı göstərərkən simvolik olaraq “a” əvəzinə “s” hərfindən istifadə edilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6.3. Kombinə olunmuş uc-uca və künc qaynaqları

Bu uc-uca və künc qaynaqlarının kombinasiyası olub, tam nüfuziyyətli və ya natamam nüfuziyyətli
T şəkilli birləsmələrdə və ya iki müxtəlif qalınlıqlı detalın uc-uca birləşdirilməsi zamanı istifadə
olunur. Qaynağın üst hissəsinə əlavə edilən künc qaynağı, qaynağın ana materiala doğru səlis
keçidini təmin edir və bunula da qaynağın kənarlarında gərginlik risklərinin azalmasını təmin edir.
7. Qaynağın Pozisiyası, Qaynağın Mərkəz Xəttinin X və Y və ya Z

oxlarına nisbətən yerləşməsi
Qaynağın pozisiyası: Qaynağın pozisiyası dedikdə, onun icra olunduğu səmt və mərkəz xəttinin
yerləşməsi nəzərdə tutulur (ətraflı məlumat üçün ISO 6947 bax).
Qaynağın mərkəz xəttinin X oxuna nəzərən yerləşməsi: Qaynağın kök xətti ilə üfüqi istiqamətdə
yerləşən X oxu arasındakı bucaq nəzərdə tutulur (saat əqrəbinin əks istiqamətində).
Qaynağın mərkəz xəttinin Y və ya Z oxuna nəzərən yerləşməsi: Qaynağın mərkəz xətti ilə Z oxu
arasındakı və yaxud Y oxuna paralel xətt arasındakı bucaq nəzərdə tutulur (saat əqrəbinin əksi
istiqamətində).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
8. Dalğavarilik
Bu, qaynaq metalı doldurulduğu (gediş) zaman elektrodun qaynaq hövzəsinin eninə doğru
ziqzaqvari hərəkət etdirilməsidir. Bu texnikadan adətən, şaquli-yuxarı pozisiyalı qaynaqlar zamanı
istifadə edilir.
Muncuqvari düzülüş: Qaynaq metalının gedişi kiçik və ya dalğavari olmayan hərəkətlərlə əmələ
gətirilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 3
Qaynaq Qüsurları və Materiallara Nəzarət

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. İzahlar
İzahlar: (bax BS EN ISO 6520-1)
Qüsur: İdeal qaynaqdan uzaq bir göstərici
Nöqsan: Qəbuledilməz sayılan hər bir qüsur
Qüsurların BS EN ISO 6520-1 standartlarına əsasən təsnifatı:
Bu standart, ərimə ilə olan qaynaq zamanı əmələ gələn geometrik qüsurları təsnif edir və onları
altı qrupa bölür:
1. Çatlar
2. Oyuqlar
3. Bərkimiş qalıqlar
4. Natamam ərimə və ya natamam nüfuziyyət
5. Qeyri-mükəmməl foma və ölçülər
6. Digər müxtəlif qüsurlar
Qüsurun düzgün şəkildə müəyyən edilməsi çox vacibdir, belə ki bu, vaxtında onlara qarşı lazımi
tədbirlərin tətbiq edilməsinə və gələcəkdə bu cür qüsurların qarşısının alınmasına kömək
edəcəkdir.
2. Çatlar
Təsnifatı: Soyuma nəticəsində və yaxud gərginliyin təsirilə, qatılaşmış yerlərdə meydana gələn
lokal qopma sayəsində yaranmış qüsurlar nəzərdə tutulur. Çatlar digər qüsurlara nisbətən daha
mühüm hüsab edilirlə, belə ki, onların geometriyası çatın ucunda böyük miqdarda gərginliyin
toplanmasına və nəticədə bunların qırılmaya səbəbkar olmasına gətirib çıxarır.
Çatların növləri:
• Uzununa çatlar
• Eninə çatlar
• Yayılan (başlanğıcını bir nöqtədən götürüb, uzanan çatlar)
• Krater çatları
• Şaxələnən çatlar (başlanğıcını ortaq bir çatdan götürüb, yanlara doğru şaxələnən çatlar)
Bu çatların ola biləcəyi yerlər:
• Qaynaq metalında
• Termiki İstilik Zonasında
• Ana metalda
İstisna: Krater çatları yalnız qaynaq metalında olur.
Təbiətlərindən asılı olaraq, bu çatlar aşağıdakı kimi ola bilər:
• İsti (qatılaşma çatları, mayeləşmə/yumşalma çatları)

• Çöküntüyə məruz (yenidən isitmə nəticəsində yarananan çatlar, məsələn, istiliyə davamlı
poladlarda mövcud olur)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
• Soyuq (hidrogenin təsirindən yaranan çatlar)
• Laylı yırtılma
2.1. İsti çatlar

Yerləşdiyi yerə və əmələ gəlmə formasına görə isti çatlar aşağıdakı kimi olur:
• Qatılaşma çatları: Qaynaq metalında əmələ gəlir (adətən, qaynağın mərkəzi xətti boyunca).
Əsasən, qatılaşma prosesinin nəticəsi olaraq yaranır.
• Mayeləşmə/yumşalma çatları: Əridilməsi üçün aşağı temperatur tələb edilən materialın yüksək
temperaturda əridilərək mayeləşdirilməsi nəticəsində kobud qranullu Termiki İstilik Zonasında,
ərimə xəttinin yaxınlığında yaranır.
2.2. Qatılaşma çatları
Ümumiyyətlə götürdükdə, qatılaşma çatları aşağıdakı səbəblərdən dolayı yarana bilər:

• Qaynaq metalının tərkibində yüksək dərəcədə karbon və ya digər qatqı (kükürd və s.)
elementləri mövcuddur.
• Qatılaşmaqda olan qaynaq tikişinin dərinliyinin eninə nisbəti böyükdür (dərin və dar).
• İstilik axınının mütəmadi ötürülməsində problem vardır (dayandırma, işə salma).
Çatlar, geniş və büzülmə boşluqları kimi səthə doğru açıq ola bilər və yaxud səthin altında və
güman ki, dar ola bilərlər.
Qatılaşma çatları bir qayda olaraq, geniş donma temperatur diapazonuna malik quruluşlarda
meydana gəlir. Polad materiallarda bu adətən, tərkibində aşırı dərəcədə karbon və kükürd, fosfor
kimi digər qatqı elementlərinin olması ilə bağlı olur. Bu elementlər bərkimə zamanı parçalanır və
qaynaq qatılaşdıqdan sonra qranulların daxilində maye hissələr şəklində yığılıb qalır. Soyumaqda
olan qaynağın termiki büzülməsi, bu elementlərin parçalanmasına və çatın yaranmasına səbəb
ola bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynağa görə cavabdeh şəxs, üzərində yağ və ya sürtkü maddəsi və yaxud ərp olan metalların
üstündə və ya yaxınlığında qaynaq etməməsi vacibdir. Ərpdə yüksək dərəcədə kükürd maddəsi,
yağ və sürtkü maddəsində isə karbon və kükürd tərkibi ola bilər. Aşağı dərəcədə ərimə
temperturuna malik mis, qalay, qurğuşun və sink kimi metallar ilə çirklənmiş, örtülmüş
səthlərdən də yan qaçmaq lazımdır.
2.3. Hidrogenin təsirindən yaranan çatlar
Hidrogen təsirinə məruz qalan çatlar əsasən, Termiki İstilik Zonasının kobud qranullu/zərrəcikli
hissəsində baş verir və həmçinin soyuq, gecikmiş və yaxud qaynağın kökündə/kənarında yaranan
çat kimi tanınır. Qaynağın kökündəki çat, ərimə xəttinə paralel yerləşir və zərrəciklər-arasında və
zərrəciklər-daxilində olan çatlamaların kombinasiyasıdır. Qaynağın kənarındakı çatlarda, başlıca
qalıq gərginliyinin istiqaməti, ərimə xəttindən uzaqlaşaraq hidrogen çatlamasına qarşı daha az
həssas yerə yönələn çat cığırı əmələ gətirə bilər. Bu baş verdiyi zaman, çatın böyümə dərəcəsi
azalır və nəticədə qarşısı alınır.
Dörd vacib faktorun kombinasiyası Termiki İstilik Zonasınında hidrogen çatlamasına səbəb ola
bilər:
1. Hidrogenin səviyyəsi >qoyulan qaynaq metalının 100qr/15ml
2. Gərginlik >səmərəlilik gərginliyin 0.5 qədəri
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Temperatur >300⁰
4. Həssas mikrostruktur >400Hv sərtlik
Əgər bu faktorlardan hər hansısa biri olmasa, onda çatlamanın qarşısı alına bilər. Odur ki,
aşağıdakı faktorlardan birinə və ya bir neçəsinə nəzarət etməklə, ümumilikdə çat probleminin
qarşısını almaq olar:
• Ön isitməni tətbiq etmək (soyuma sürətini azaltmaq və bununla da həssas mikrostrukturun
yaranmasının qarşısını almaq üçün).
• Gedişlərarası müvafiq temperaturu saxlamaq (ön isitmə kimi eyni təsirə malikdir).
• Qaynaq bitdikdən sonra isitmə tətbiq etmək (hidrogenin səviyyəsini azaltmaq üçün onun
qaynaq yerindən çıxmasına şərait yaratmaq).
• Qaynaq sonrası termiki emal tətbiq etmək (qalıq gərginliyini azaltmaq və həssas
mikrostrukturları aradan qaldırmaq üçün).
• Qaynaq metalında hidrogeninin səviyyəsini azaltmaq məqsədilə, qaynaq prosesinin və
ləvazimatlarının müvafiq şəkildə seçilməsini təmin etmək (volframla təsirsiz qaz qaynağı əvəzinə
əl ilə qövs qaynağından istifadə edin, selülozalı elektrodlar əvəzinə adi örtüklü elektrodlardan
istifadə edin).
• Tək-gedişli doldurma əvəzinə çox-gedişli qaynaq doldurma texnikasından istifadə etmək
(özünü-möhkəmlətmə üsulu ilə həssas mikrostrukturun yaranmasının qaşısını almaq, hidrogenin
səviyyəsini azaltmaq üçün onun qaynaq yerindən çıxmasına şərait yaratmaq üçün).
• Muncuqvari düzülş və yaxud isti qaynaq gedişi texnikasından istifadə etmək (yuxarıdakı üsul ilə
eyni təsirə malikdir).
• Austentik və ya nikel dolğu materialından istifadə etmək (həssas mikrostrukturun
formalaşmasının qarşısını almaq və hidrogenin təhlükəli yerlərdən çıxmasına şərait yaratmaq
üçün).
• Quru qoruyucu qazlardan istifadə etmək (hidreogenin tutumunu azaltmaq üçün).
• Birləşmə yerindən pas qalıqlarını təmizləmək (pasın tərkibindəki nəmin təsirindən yaranan
hidrogen çirklənməsinin qarşısını almaq üçün).
• Qalıq gərginliyini azaltmaq
• Qaynaq profilini qarışdırmaq (qaynağın kənarlarında gərginliyin cəmlənməsinin qarşısını almaq
üçün)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.4. Laylı yırtılma
Laylı yırtılma, yalnız gillənilmiş polad məhsullarda yaranır (əsasən metal lövhələrdə) və aparıcı
xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, çatın cərgəli görünüşü olur.
Bu, birləşmələrdə aşağıdakı vəziyyətlər olan zamanı yaranır:
• Polad lövhənin bütöv qalınlığı boyunca termiki daralma gərginliyi yarananda

• Çox nazik lövhəciklər şəklində mövcud olan qeyri-metal tərkibli elementlər, məmulatın səthinə
paralel yerləşdiyində
Çox nazik lövhəciklər şəklində mövcud olan

qeyri-metal tərkibli elementlər kobud və
düzbucaqlı şəklində olan deşiklərin
yaranmasına səbəb olur. Bunlar,
məmulatın səthinə paralalel uzanan çatın
üfüqi hissələridirlər və gərginlik artdıqca,
əsasən yumşaqlıq çatı səbəbbindən çatın
şaquli hissələri yaranmağa başlayır. Bu iki
mərhələ, çatların cərgəli
görünüş almasına təsir edir.
Qaynaq birləşmələrində laylı yırtılma probleminin qarşısını ala biləcək iki əsas faktor mövcuddur:
• Qalınlıq xüsusiyyətləri zəmanətli olan (Z dərəcəli) təmiz poladdan istifadə etmək

• Riski minimuma endirmək üçün birləşməni düzgün dizayn etmək, nəzarət etmək və qaynağı
davamlı şəkildə təmin etmək
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Oyuqlar
3.1. Qaz oyuqları/deşikləri
¹ cavity
² gas cavity: formed by entrapped gas
³ shrinkage cavity: caused by shrinlage during solidiification
⁴ gas pore
⁵ uniformly disturbed porosity
⁶ clustered (localised porosity)
⁷ linear porosity
⁸ elongated cavity
⁹ warm hole
¹⁰surface pore
¹¹ interdendritic shrinkage
¹² crater pipe
¹³ mikroshrinkage
¹⁴ interdendritic microshrinkage
¹⁵ transgranular microshrinkage
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
İzahı
Qaz deşikləri, qaynaq metalının daxilində təcrid olub qalmış sferik formalı boşluqlardır.
Qaz deşikləri bir neçə formada təzahür edə bilərlər:
• Təcrid edilmiş
• Bərabərsəviyyəli paylanmış deşiklər
• Bir yerə cəmlənmiş deşiklər
• Bir xətt boyunca düzülmüş deşiklər
• Uzunsov deşiklər/oyuqlar
• Səth deşikləri
Səbəbləri Qarşısını almaq üçün tədbirlər

Nəm flüslər/paslanmış elektrod İşlək vəziyyətdə olan quru elektrodlardan istifadə edin
(MMA)
Hazırlanmış səth, sürtkü Hazırlanmış səthi təmizləyin
yağı/hidrokarbon/su ilə
çirklənmişdir
Qoruyucu qazda hava qalıb Şlanqın qoşulduğu yerləri yoxlayın
(MIG/MAG, TIG)
Elektrodda, dolğu metalında və ya Kifayət qədər oksigen ötürmə qabiliyyətinə malik olan
ana metalda oksigenin yanlış ektrodlardan istifadə edin
növdə olması və yaxud kifayət
qədər olmaması
Qövsün aşırı dərəcədə uzun olması Gərginliyi və qövs uzunluğunu azaldın
və ya gərginliyinin yüksək olması
Səth emalı üçün maddələrdən və Səth emalını tətbiq etməzdən əvvəl reaksiya riskini
qruntovkadan qaz ifrazı müəyyən edin
Qoruyucun qazın sürətli axını Qazın axın sürətini optimal şəkildə tənzimləyin
nəticəsində turbulensiyanın
yaranması (MIG/MAG, TIG)
Qeydlər
Nəzər almaq lazımdır ki, deşiklər bir yerə cəmlənmiş və yaxud qaynaq boyunca incə şəkildə
səpələnmiş ola bilərlər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3.2. Tırtılvari deşiklər
Izahı
Qaynaq metalı qatılaşan zaman içəridə təcrid olub qalmış qaz sayəsində yaranan uzunsov və ya
boruşəkilli oyuqlar/deşiklər; bunlar tək və ya qrup şəklində əmələ gələ bilərlər.

Hazırlanmış səthin ciddi şəkildə Qaynaq öncəsi təmizləmə prosedurlarını tətbiq edin
çirklənməsi
Laminasiyalı iş səthi Əsas materialı laminasiya olmayan parça ilə dəyişdirin
Birləşmə yerinin geometriyasına Dəliklərin yaranmasına səbəb olan birləşmə formalarını
görə iş səthində dəliklərin aradan qadırın
yaranması
Qeydlər
Tırtılvari deşiklər, qatılaşmaqda olan metalın kristalları/zərrəcikləri arasında qazın fəal şəkildə
təcrid olaraq dairəvi kəsiyə malik uzunsov deşiklər formalaşdırması nəticəsində yaranır. Bu
deşiklər, radioqrafda ziqzaq düzülüş şəklində görünə bilərlər. Bunların bəziləri, hətta qaynaq
tikişinin səthini sındıra da bilərlər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3.3. Səth deşikləri
Izahı
Qaynaq tikişinin sethine acilan deşiklər.

Səthin və yaxud elektrodun nəm Səthi təmizləyin və elektrodları qurulayın
və ya çirkli olması
Flüslərin fəalllığının aşağı olması Yüksək ötürücülük qabiliyyətinə malik olan flüslərdən
(MIG/MAG) istifadə edin
Artıq kükürd (sərbəst kəsimli MnS əldə etmək üçün yüksək marqanets tərkibli elektroddan
poladlarda) ifraz edən kükürd istifadə edin; qeyri-sərbəst kəsimli poladların adi halda
dioksid qaynaq edilməməsinə üstünlük verilir
Qövsün uzun olması və ya güclü Hava axınlarına qarşı müdafiəni gücləndirin və qövsün
külək səbəbindən qoruyucu qazın uzunluğunu azaldın
itkisi
Qoruyucun qazın sürətli axını Qazın axın sürətini optimal şəkildə tənzimləyin
nəticəsində turbulensiyanın
yaranması (MIG/MAG, TIG)
Qeydlər
Səth deşiklərinin mənşəyi bərabərsəviyyəli paylanmış deşiklərlə eynidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3.4. Krater borusu
İzahı
Bu, qaynaq gedişinin qurtaracağında yaranmış daralma oyuğudur. Bunun yaranmasına əsas
səbəb, qatılaşma zamanı büzülmədir.

Qaynaqçının təcrübə əskiskliyi sayəsində Qaynaqçıya yenidən təlim keşirilməsini təmin edin
qaynaq proseslərinin hədindən ziyadə
yüksək amperlə icra edilməsi
Yararsız vəziyyətdə olan krater dolğusu Düzgün krater doldurma texnikalarından istifadə
(çölə doğru əyrilik) (TİG) edin
Qeydlər
İstiliyin zəif verimliliyi baxımından, krater dolğusu vollframla təsirsiz qaz qaynağı (TIG) zamanı
problemə çevrilir. Odur ki, krateri dolduran zaman hər növbəti gediş zamanı qaynaq
doldurucusunun axınını qövs tamamlanana qədər azaltmaq lazımdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Bərkimiş Qalıqlar
İzahı
Qaynağın daxilində təcrid olub qalmış bərk və xarici/yad maddələr
4.1. Çürüntü qalıqları (Şlaklar və çürüntülər)
İzahı
Qaynaq zamanı tikişin daxilində təcrid edilib qalmış çürüntü. Bu qüsur, qeyri-adi formaya malik
olur və görünüşcə qaz deşiklərindən fərqlənir.

Çox-gedişli qaynaq zamanı hər gedişin Gedişlər arasında çürüklərin/şlakların təmizlənməsini
alt səthindən çürüntülərin natamam təkmilləşdirin
təmizlənməsi
Qövsün önündə çürüntünün toplanması Şlaklara/çürüklərə nəzarət prosedurlarını tənzimləyin.
Qaynaqçı elektrodun bucağını müvafiq yönə doğru
tənzimləməlidir.
İş səthində çürüklərin ilişib qalması İş səthini mükəmməl şəklə salın, hamarlayın
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qeydlər
Qaynaq metalının daxilində, xüsusən də əl ilə qövs qaynağı (MMA) zamanı, xırda qalıqların
qalması normal bir hal sayılır. Lakin, qalıqların kənarları iti olduqda və ya böyük olduqda, bu artıq
bir problemə çevrilir.
4.2. Flüs qalıqları

İzahı
Qaynaq zamanı daxildə təcrid olub qalmış flüs hissələri nəzərdə tutulur. Bu qüsur, qeyri-adi
formaya malikdir və görünüşcə qaz deşiklərindən fərqlənir. Bu qalıqlar yalnız, flüslə bağlı qaynaq
prosesləri zamanı ortaya çıxır (MMA, SAW və FCAW).

Zədələnmiş örtük sayəsində İşlək vəziyyətdə olan elektrodlardan istifadə edin
əriməmiş flüs
Flüs ərimir və qaynaq tikişinin Flüsü/məftili dəyişdirin. Lazımi qaynaq şəraiti yaratmaq
içərisində ilişib qalır (SAW və üçün gərginlik, cərəyan kimi qaynaq parametrlərini
FCAW) tənzimləyin.
4.3. Oksid qalıqları

İzahı
Qaynaq zamanı tikişin daxilində təcrid edilib qalmış oksidlər. Bu qüsur, qeyri-adi formaya malik
olur və görünüşcə qaz deşiklərindən fərqlənir.

İş səthinin üzərində çoxlu dəmir Qaynaq işlərinə başlamazdan əvvəl iş səthini yonaraq
oksid qatının/pasın qalması təmizləyin
Qeydlər
Oksid qalıqların xüsusi bir növü büzüşmə saylır. Bu növ qüsur əsasən alüminium ərintilərin tətbiqi
zamanı ortaya çıxır. Çirkli havaya qarşı müdafiə üsullarının qənaətbəxş olmaması və qaynaq
hövzəsində turbulensiyanın mövcudluğu, oksid hissəciklərinin ciddi şəkildə yayılmasına səbəb
olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4.4. Volfram qalıqları
İzahı
Volframla təsirsiz qaz qaynağı (TIG) zamanı, qaynağın daxilində volfram hissələri qala bilər.
Volframın sıxlığı, əhatəsəndəki metaldan çox olduğuna görə X/qamma şüalarını daha çox udduğu
üçün, bu qüsur radioqraflarda işıqlı bir ləkə kimi görünür.

Elektrod ucunun qaynaq hövzəsi ilə təmas Volframı qaynaq hövzəsindən uzaq tutun; HF start
etməsi tətbiq edin
Dolğu metalının elktrodun isti ucu ilə Elektrod və dolğu metalı arasında ola biləcək təması
təmas etməsi əngəlləyin
Qaynaq hövzəsindən olan sıçrantı Qaynağın cərəyan göstəricisini azaldın; qoruyucu
sayəsində elelktrodun ucunun çirklənməsi qazın axın sürətini müvafiq şəkildə tənzimləyin
Verilmiş elektrodun ölçüsünə və növünə Qaynağın cərəyan göstəricisini azaldın; elektrodu
xas olan cərəyan limitinin aşılması daha böyük diametrə malik elektrodla əvəz edin
Elektrodun müvafiq olan məsafədən daha Elektrodun uzunluğunu və/və yaxud qaynaq sürətini
artıq məsafəyə uzanması və nəticədə azaldın
elektrodun qızmasına səbəb olması
Halqanın kifayət qədər tarım çəkilməməsi Halqanı tarım çəkin
Qoruyucu qazın axın sürətinin artıq Qoruyucu qazın axın sürətini tənzimləyin; qaynağın
dərəcədə olması və ya aşırı dərəcədə hava icra edildiyi yerləri qoruyun; qalan qazın qövs
axını nəticəsində elektrodun ucunun dayandıqdan ən azı beş dəqiqə sonrakı vaxt ərzində
oksidləşməsi axıb getməsini təmin edin
Elektrodda yarıq və ya çatların olması Elektrodu dəyişin və qaynağın cərəyan göstəricisi
üçün, müvafiq ölçülü volframın seçilmiş olmasından
əmin olun.
Uyğun olmayan qoruyucu qaz (metal Düzgün qaz kombinasiyası ilə dəyişdirin
təsirli qaz qaynağı (MAG) zamanı istifadə
edilən arqon-oksigen və ya arqon-karbon
dioksid qatışıqlarının istifadəsi zamanı)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5. Natamam Ərimə (Bişməməzlik) və ya Natamam Nüfuziyyət

5.1. Natamam Ərimə (Bişməməzlik)
İzahı
Qaynaq metalı və ana metal arasında və yaxud qaynaq metalının qatları arasında bişməməzlik
nəzərdə tutulur.
5.1.1. Yan divarda natamam ərimə
İzahı
Qaynaq tikişinin bir və ya hər iki tərəfində qaynaq metalı və əsas metal arasında bişməməzlik
olması.
İstilik verimliliyinin aşağı olması Qövsün gərginliyini və/ və ya qaynağın cərəyan
göstəricisini artırın; qaynaq gedişinin sürətini azaldın
Qövsün önündə ərimiş metalın yığılıb Elektrodun bucağını və işləmə pozisiyasını daha yaxşı
qalması tənzimləyin; qaynaq gedişinin sürətini artırın
Qaynağın icra ediləcəyi kəsim Kənarların hazırlanması prosedurunu yaxşılaşdırın
formasının üzərində oksid və ya ərpin
olması
Metal təsirli qaz qaynağında (MAG) Hətta bu sıçramanı artırmış olsa belə, induksiyanı
batıraraq köçürmə qaynağı zamanı azaldın
artıq induksiyanın olması
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qeydlər
Qaynaq metalının əriyərək yan tərəfdən ana metal ilə birləşməsini/qaynaşmasını təmin etmək
üçün, qaynaq hövzəsinin kənarlarına kifayət qədər istilik çatmalıdır.
5.1.2. Gedişlər arasında natamam ərimə (gedişlərarası bişməməzlik)
İzahı
Qaynaq tikişləri arasındakı ərimə xətti boyunca bişməməzlik olması.

Qövsün cərəyanının aşağı olması Cərəyanı artırın
nəticəsində qaynaq hövzəsində axımlılığın
zəif olması
Qaynaq gedişinin sürətinin yüksək olması Qaynaq gedişinin sürətini sürətini azaldın
Qaynaq tikişlərinin səliqəsiz qoyulması Qayaqçının yenidən təlim keçməsini təmin edin
Qeydlər
Gedişlər arasında bişməməzlik, qaynağın tikişləri arasında yarıqların yaranmasına və çürüklərin

daxildə təcrid olub qalmasına səbəb olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5.1.3. Kökdə natamam ərimə (bişməməzlik)
İzahı
Qaynağın kökündə, ana metal və qaynaq metal arasında natamam ərimə.

göstəricisini artırın; qaynaq gedişinin sürətini azaldın
Metal təsirli qaz qaynağında (MAG) Əsas metalın qalınlığına uyğun düzgün induksiya
ötürülmə zamanı artıq induksiyanın olması göstəricilərini tənzimləyin
Əl ilə qövs qaynağı (MMA) üçün elektrod Elektrodun ölçüsünü azaldın
çox genişdir (cərəyanın aşağı olması)
Şaquli-aşağı qaynağın tətbiqi Şaquli-yuxarı qaynağa keçin
Kök kütlüyünü geniş olması Kök kütlüyünü azaldın
Kök ara məsafəsinin kiçik olması Kök ara məsafəsini düzgün şəkildə təmin edin
Yanlış bucaq və elektrodun yanlış tətbiqi Düzgün elektrod bucağı tətbiq edin. Qaynaqçının
tam şəkildə kavlifikasiyaya malik olmasından əmin
olun
Kökdə aşırı dərəcədə xətti əyriliyin olması Düzlüyü dəqiq şəkildə təmin edin
5.2. Natamam nüfuziyyət

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5.2.1. Natamam nüfuziyyət
İzahı
Faktiki və nominal daxil olma arasındakı fərq nəzərdə tutulur.

Kökün kütlüyünün aşırı dərəcədə qalın olması, Arxa hissənin oyulması prosesini təkmilləşdirin
kök ara məsafəsinin kifayət qədər olmaması və və kənar hissənin kəsim formasının QPS-yə
ya "arxa hissənin oyulması" zamanı, bütöv (WPS) əsasən aparılmasından əmin olun
metala qədər kəsilmənin alınmaması
göstəricisini artırın; qaynaq gedişinin sürətini
azaldın
Metal təsirli qaz qaynağında (MAG) batıraraq Elektrik göstəricilərini təkmilləşdirin və güman
köçürmə qaynağı zamanı artıq induksiyanın ki, püskürmə funksiyasına keçin
olması, qövs önündə hovuzun axması
Əl ilə qövs qaynağı (MMA) üçün elektrod çox Elektrodun ölçüsünü azaldın
genişdir (cərəyanın aşağı olması)
Şaquli-aşağı qaynağın istifadəsi Şaquli-yuxarı qaynağa keçin
Qeydlər
Əgər qaynaq birləşməsi kritik bir təbiətə malik deyilsə, məsələn, lazımi uzunluq azdırsa və çatlara
səbəb ola biləcək bir yer deyilsə, qismən natamam nüfuziyyətli qaynaq yaratmaq olar. Bu halda,
kökə natamam nüfuziyyət, bu quruluşun bir hissəsi sayılacaq və qüsur hesab edilməyəcəkdir (bu,
adi halda dizayn görünüşünə və normativ tələblərinə əsasən müəyyən ediləcəkdir).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5.2.2. Kökdə nüfuziyyətsizlik
İzahı
Kökün bir və ya bir neçə ərimə səthi əriməmişdir. Kök tərəfdən baxdıqda, bir və ya bir neçə kök
kənarının əriməmiş olduğunu dəqiq şəkildə görə bilərsiniz.
Səbəbləri və qarşısını almaq üçün tədbirlər

Kökdə natamam ərimə (bişməməzlik) ilə eynidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6. Forma və Ölçülərdə Qüsurlar

6.1. Alt Kəsik
İzahı
Ana metalın və ya əvvəlcədən doldurulmuş qaynaq metalının kənarında, qaynaq işləri nəticəsində
əmələ gəlmiş qaydadan kənar bir formalaşma. Bu, dərinliyinə, uzunluğuna və itiliyinə görə təsnif
edilir.

Qaynağın cərəyan göstəricisinin yüksək olması İsinmənin xüsusilə artıq dərəcədə olacağı
(xüsusən sərbəst kənarda) və yaxud qaynaq sərbəst kənara yaxınlaşan zaman enerji
gedişinin sürətinin yüksək olması nəticəsində ötürülməsini azaldın
üst kənarın əriməsi
Uzunluğu >9mm olan katet ilə, şaquli-üfüqi (PB) Qaynaq işlərini dəşəmə pozisiyasında icra edin
pozisiyada künc qaynaq tikişinin əldə edilməsi və ya çox-gedişli qaynaqdan istifadə edin
Artıq/yanlış toxuma (dalğavarilik) Toxuma genişliyini azaldın və ya çox-gedişli
qaynaqdan istifadə edin
Elektrodun yanlış bucağının olması Qövsü daha qalın hissəyə tərəf yönəldin
Qoruyucu qazın yanlış seçimi (MAG) Materialın növü və qalınlığına müvafiq olan
düzgün qaz birləşməsi seçin
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qeydlər
Alt kəsiyin qaynaq təmiri zamanı istiliyin verilməsinə nəzarət edilməlidir. Əgər təmir edilən
qaynağın tikişi çox kiçikdirsə, qaynaqdan sonra icra edilən soyutmanın dərəsəci artıq olacaqdır ki,
bu da öz növbəsində ana metalın sərtliyinin artmasına və nəticədə qaynağın hidrogen
çatlamasına qarşı həssas olmasına səbəb olacaqdır.
6.2. Artıq qaynaq metalı
İzahı
Artıq qaynaq metalı, künc qaynaqlarında artıq qabarıqlıq əmələ gətirir və uc-uca qaynaqlar
hazırlanan zaman qaynağın qalınlığının, ana metala nisbətən daha çox olmasına səbəb olur. Artıq
qaynaq metalının hündürlüyü, müəyyən edilmiş həddi keçdiyi zaman qüsur hesab edilir.

Qövs enerjisinin artıq olması (MAG, SAW) İstiliyin verilməsini azaldın
Kənarların dayaz kəsim formasının olması Kənarların kəsim formasini dərinləşdirin
Elektrodun istifadəsində və ya yığım Qaynaqçının bilik və bacarıqlarını təkmilləşdirin
prosesində problemin olması
Elektrod ölçüsünün yanlış olması Elektrodun ölçüsünü azaldın
Qaynaq gedişinin sürətinin çox aşağı olması Qaynaq gedişinin sürətinin lazımi tempdə olmasından
əmin olun
Elektrod bucağının yanlış olması Elektrod bucağının düzgün şəkildə istifadə
edilməsindən əmin olun
Yanlış qütblərin istifadə edilməsi (elektrod Düzgün qütblərdən istifadə edilməsini təmin edin
qütbü DC-VE (MMA, SAW) məs.: DC+VE. Qeyd - TİG üçün DC-VE istifadə
edilməlidir
Qeydlər
Bu xüsusiyyətin "çıxıntı" termini ilə adlandırılması yanlış bir addımdır, çünki artıq metal qalığı
normal polad materiallarda hazırlanan uc-uca birləşmədə daha qüvvətli qaynaq əmələ gətirmir.
Əksinə, bu qüsur çətinlik yarada bilər, belə ki, qaynaq kənarının bucağı iti ola bilər və qaynağın
kənarlarında, çoxalan gərginliyin cəmlənməsinə və nəticədə yorğunluq çatlamasının yaranmasına
səbəb ola bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6.3. Artıq nüfuziyyət
İzahı
Kökdə nüfuziyyət həddinin pozulması, özünü bir yerdə və yaxud kök xətti boyunca davamlı
şəkildə büruzə verə bilər.

Qaynağa istilik verimliliyinin yüksək olması Qövsün gərginliyini və/ və ya qaynağın cərəyan
göstəricisini azaldın; qaynağın gediş sürətini
artırın
Qaynağın yanlış hazırlanması, məs.: kökün ara İşlərin aparıldığı məmulatla bağlı hazırlıqları
məsafəsinin artıq olması, kənarların kəsim təkmilləşdirin
formasının nazik olması, arxa hissənin zəifliyi
Qaynaq vəziyyətinə uyğun olmayan Pozisiya üçün münasib olan, düzgün elektrod
elektrodun istifadə edilməsi növündən istifadə edin
Qaynaqçının kifayət qədər bilik və təcrübəsinin Qaynaqçının yenidən təlim keçməsini təmin
olmaması edin
Qeydlər
Ümumiyyətlə, davamlı nüfuziyyəti mütəmadi şəkildə təmin edə bilmək üçün böyük bacarığa,
xüsusilə də borularda uc-uca qaynaqda təcrübəyə malik olmaq lazımdır. Qaynaq yerinə girişin dar
və yerin məhdud olması ilə əlaqədar olaraq, bu iş daha da çətinləşə bilər. Nüfuziyyət ilə bağlı
çətinlik yarandığı zaman, daimi və müvəqqəti dəstək çubuqlarından yardımçı vasitə kimi istifadə
etmək olar.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6.4. Axaraq üzərini örtmə
İzahı
Qaynağın kənarında, metalın axaraq ana metalın üzərini örtməsi və əriyərək ona yapışmaması
nəticəsində formalaşan qüsur.

Yarasız elektroddan istifadə edilməsi Qaynaqçının yenidən təlim keçməsini təmin edin
(MMA)
Yüksək itilik verimliliyi və qaynaq gedişinin İstiliyin verimliliyini azaldın və ya birtətəfli qaynaq
sürətinin aşağı olması sayəsində künc gedişləri üçün, katetin ölçüsünü maks. 9mm-dək
qaynağının səthə axması azaldın
Qaynağın yanlış pozisiyada yerləşdirilməsi Döşəmə pozisiyasına keçin
Elektrod üçün yanlış örtük növünün Daha az axımlılığı olan və tez donma qabiliyyətinə
istifadə edilməsi və nəticədə axımlılığın malik olan elektrod növündən istifadə edin
yüksək olması
Qeydlər
Künc qaynağında, axaraq üzərini ötmə adətən alt kəsik təssüratını yaradır belə ki, qaynaq hövzəsi
çox axımlı olduqda, qaynağın yuxarısı axacaq və yuxarıda alt kəsik, özəkdə isə axaraq üzərini
örtmə kimi qüsurlar əmələ gətirəcəkdir. Şaquli-üfüqi künc qaynağı (PB) pozisiyasında qaynaq
hövzəsinin həcmi iri olarsa, yerin cəzbetmə qüvvəsi sayəsində qaynaq metalı axacaq və iki qüsura
birdən səbəb olacaqdır (üstdə alt kəsik və özəkdə axaraq üzərini örtmə qüsuru). Bu defekt
"sallaqlıq" adlanır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6.5. Xətti əyrilik
İzahı
İki qaynaq edilmiş hissə arasında xətti əyriliyin baş verməsinə səbəb, səthlərin paralel olmasına
baxmayaraq, bu iki hissənin birləşmə yerlərinin bir-birinə tən gəlməməsidir.

Yığım prosedurları zamanı qeyri-dəqiqlik Qaynaqdan öncə, tutacaq və sıxaclar vasitəsilə
və ya digər qaynaqlar tərəfindən düzlüyü yoxlayın
deformasiya
İsti gillənilmiş (yaymalanmış) lövhələrdə Qaynaqdan öncə, gillənilmiş (yaymalanmış)
və ya bölmələrdə aşırı dərəcədə əyriliyin bölmələrin dəqiqliyini yoxlayın
olması
Qeydlər
Əslində xətti əyrilik həqiqi qaynaq qüsuru deyil, sadəcə hazırlıq işləri ilə bağlı yaranmış çətinlik
hesab edilir. Hətta kiçik bir əyrilik belə birləşmə yerində gərginliyin artmasına və nəticədə
bükülmə/əyilmə gərginliyin yaranmasına səbəb ola bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6.6. Bucaq altında əyrilik/deformasiya
İzahı
İki qaynaq edilmiş hissənin səthlərinin paralel olmaması və yaxud fərqli bucaqda yerləşməsi.
Qarşısını almaq üçün tədbirlər
Xətti ərilik qüsurunda olduğu kimidir.
6.7. Natamam doldurulma
İzahı
Qaynaq dolğu metalının natamam doldurulması nəticəsində, qaynaq tikişinin səthindəardıcıl və
ya aralıqlarla bir kanalın formalaşması.

Qaynaq metalının kifayət qədər olmaması Qaynaq gedişlərinin sayını artırın
Qaynaq tikişinin səthinin nizamsız olması Qaynaqçının yenidən təlim keçməsini təmin edin
Qeydlər
Bu qüsur alt kəsikdən fərqlənir, yəni o, qaynağın yükə davamlılıq qabiliyyətini azaltdığı təqdirdə,
alt kəsim isə sadəcə qaynağın kənar hissəsində iti, gəginlik-yaradan çərtik yaradır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6.8. Qaynağın nizamsız eni
İzahı
Qaynaq tikişinin enində həddindən artıq dəyişkənlik.

Qövsdə kıskin üfürmənin olması DC dalğasından AC dalğasına kökləyin, qövsün
uzunluğunu mümkün olduğu qədər qısa saxlayın
Qaynaq tikişi səthinin nizamsız olması Qaynaqçının yenidən təlim keçməsini təmin edin
Qeydlər
Bu qüsur, tamamlanmış qaynağın bütövlüyünü pozmasa da, TİZ (HAZ) hissəsinin eninə təsir edə
bilər və birləşmənin yüklənməyə qarşı davamlılığını azalda bilər (möhkəm hissəcikli polad
quruluşlar zamanı) və yaxud korroziyaya qarşı davamsızlıq yarada bilər (duplex paslanmayan
poladlarda).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6.9. Kökün çökəkliyi
İzahı
Uc-uca qaynağın kökündə büzülmə sayəsində yaranan dayaz oyuq nəzərdə tutulur.

Qaynaq qatlarını yerləşdirmək üçün kifayət qədər Qövs enerjisini artırın
qövs enerjisinin olmaması
Yanlış hazırlıq/birləşdirmə QPS-yə (WPS) əsasən işləyin
Qoruyucu qazın həddindən artıq sıxılması (TIG) Qaz təzyiqini azaldın
Qaynaqçının kifayət qədər bilik və bacarığa sahib Qaynaqçının yenidən təlim keçməsini təmin
olmaması edin
Dəstək çubuğunun oyuğundan çürüntünün Çürüntü axının qarşısını almaq üçün işləri
axması dayandırın
Qeydlər
Kök tikişinin artıq dolmasını nəzarətdə saxlamaq üçün, dəstək çubuğundan istifadə edilə bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6.10. Kökün yanması/deşilməsi
İzahı
Qaynaq hövzəsinin çökməsi qaynaqda deşiyin yaranmasına səbəb olur.

Qaynaq gedişi sürətinin az olması Qaynaq gedişinin sürətini artırın
Qaynağın cərəyan göstəricisinin aşırı Qaynağın cərəyan göstəricisini azaldın
dərəcədə olması
Qaynaqçının kifayət qədər bilik və Qaynaqçının yenidən təlim keçməsini təmin edin
bacarıqlarının olmaması
Kök kütlüyünün artıq dərəcədə oyulması Daha çox diqqət edilməsini və qaynaqçının yenidən
təlim keçməsini təmin edin
Kökün ara məsafəsinin aşırı dərəcədə Quraşdırılmanın düzgün olmasını təmin edin
olması
Qeydlər
Bu qüsur əsasən qaynaqçının bilik və bacarıqlarının olmaması səbəbindən yaranır. Bu, kökün ara
məsafəsinin birləməyə bağlanması yolu ilə təmir edilən bir qüsurdur, lakin məharət və ustalıq
tələb edən bir işdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
7. Digər Müxtəlif Qüsurlar

7.1. Qövsün toxunması/dəyməsi/çarpması
İzahı
Qaynaq yuvası xaricində, qövsün zərbəsi və ya toxunması nəticəsində ana metalın qaynağa
birləşdiyi səthdə formalaşan qüsurlar nəzərdə tutulur. Ərimiş metalın bəzi yerlərində formalaşan
bu qüsurlar, elektrodun, tutacağın və ya sıxacların metala təsadüfən toxunması nəticəsində
ortaya çıxır.

İş yerinə yanşnanın çətin olması İş yerini əlçatan və münasib edin (yığım prosesini
təkmilləşdirin)
Elektrodun tutacağında və ya məşəldə Elektrod tutacaqları və məşəl üçün mütəmadi
izolyasiya metarialının olmaması yoxlama sxemlərini təşkil edin
Isitfadə edilmədiyi zaman elektrod Saxlama üçün izolyasiya edilmiş bir yer təmin edin
tutacağı və ya məşəl üçün izolyasiya
edilmiş saxlama yerinin təmin edilməməsi
Cərəyanı qaytaran tutacaqların zəifliyi Cərəyanı qaytaran tutacaqları mütəmadi şəkildə
tənzimləyin
Qaynağın cərəyan göstəricisini izolyasiya Qaynaqçının yenidən təlim keçməsini təmin edin
etmədən, kabel vasitəsilə enerjinin
ötürülməsinin quraşdırılması (MAG)
Qeydlər
Qövsün zərbəsi, çatlara səbəb ola biləcək sərt bir TİZ (HAZ) yarada bilər. Bu isə öz növbəsində
məmulat istifadə edildiyi zaman ciddi çatların yaranmasına səbəb ola bilər. Qaynaq təmiri
əvəzinə, bu qüsurun qalıqlarının hamarlama ilə aradan götürülməsi daha məqsədəuyğundur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
7.2. Sıçrantı
İzahı
Qaynağın və ya dolğu metalının sıçrayaraq ana metalın və ya qatılaşmış qaynaq metalının səthinə
səpələnməsi.

Qövsün cərəyanının yüksək olması Qövsün cərəyanını azaldın
Qövsün uzun olması Qövsün uzunluğunu qısaldın
Qövsün maqnetik üfürülməsi Qövsün uzunluğunu azaldın və ya AC enerji
dalğasına kökləyin
GMAW prosesi üçün yanlış quraşdırma Elektrik göstəricilərini tənzimləyin (tam birləşməni
təmin etmək üçün diqqətli olun!)
Nəm elektrodlar Quru elektrodlardan istifadə edin.
Qoruyucu qazın yanlış seçilməsi Əgər mümkündürsə, arqonun tərkibini çoxaldın,
(100% CO2) lakin nəzərə alın ki, arqonun çox yüksək faizi
natamam nüfuziyyətə səbəb ola bilər.
Qeydlər
Sıçrama sadəcə kosmetik bir qüsurdur və qaynağın bütövlüyünə heç bir xələl gətirmir. Bu qüsur
ədətən, qaynaq cərəyanının aşırı dərəcədə olması nəticəsində yaranır və qaynaq şərtlərinin
mükəmməl olmadığını və həmçinin quruluşda, məsələn, istiliyin yüksək verimliliyi kimi
problemlərin olduğunu göstərir. Nəzərə almaq lazımdır ki, bir sıra sıçramalar qövsü açıq olan
elektrodlu qaynaq nəticəsində yaranır. Ana metalın səthini qorumaq üçün onun üzərində
sıçramaya qarşı qoruyucu vasitələrdən istifadə etmək olar. Bu vasitələr sayəsində, sıçrama
qalıqlarını sonra silib təmizləmək mümkün olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
7.3. Zədələnmiş səth

İzahı
Qırılma nəticəsində, müvəqqəti olaraq qaynaq edilmiş vasitələrin çıxarıldığı zaman yaranan bir
qüsurdur. Bütün səth hamarlaşdırılmış olmalı,uyğun spesifikasiya əsasında qaynaqlanıb orijinal
qalınlığı bərpa edilməli və maqnetik hissəciklərlə yoxlamaya məruz qalmalıdır. QEYD: Bəzi növ
məmulatlarda, əsas materialın səthinə əlavə qaynaq qatının qoyulması yolverilməzdir.
7.4. Əlavə qüsurlar

Hamarlama izləri
İzahı
Hamarlama nəticəsində səthdə yaranmış zədə
Yontulma izləri
İzahı
Bir sıra alətlərin istifadəsi nəticəsində yaranmış zədə
Nazikləşmə
İzahı
Aşırı hamarlama nəticəsində məmulatın qalınlığının itməsi
Übəüz yerləşən qaynaq gedişlərinin əyriliyi

İzahı
Birləşmənin iki üzbəüz tərəflərindən qoyulmuş iki qaynaq gedişinin mərkəz xətləri arasındakı fərq
Rengdəyişmə/çürümə
İzahı
Qaynağın əsasən kökündə oksidləşmiş səth, adətən paslanmayan poladlarda əmələ gəlir
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
8. Məqbulluq Standartları
Qaynaq qüsurları, qaynaq edilmiş quruluşun bütövlüyünü ciddi şəkildə zədələyə bilərlər. Qaynaq
birləşməsinin üzərində işləməyə başlamazdan əvvəl, onları NDT (qeyri-dağıdıcı üsulla nəzarət)
texnologiyalarına riayət edərək yerləşdirmək çox vacibdir. Bu, qüsurlar barədə ölçü götürməyə və
gələcəkdə onların qarşısını almağa kömək edəcəkdir.
Müəyyən bir quruluş üzərində mövcud olan qüsurun mütləq bir ölçüsünün və növünün qəbul
edilməsi, qüsurun məqbulluq standartı kimi ifadə edilir. Bu, tətbiq edilən standartlarda və
spesifikasiyalarda öz əksini tapır.
Qüsurun məqbulluqstandartları ümumiyyətlə çatları inkar edir. Lakin istisna hallar zamanı və
tərəflərin razılığına istinadən, çatların problemə səbəb olmayacağı təqdirdə saxlanıla bilərlər.
Onları bərpa etmək çətin olur və adətən qırılma mexaniki ölçülərinin və hesablamaların
aparılmasını tələb edir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, məqbulluq səviyyəsi müxtəlif məmulatlar arasında fərqlənir və
çox vaxt eyni məmulat üçün müxtəlif standartlar olur. Odur ki, fərqli növ məmulatları yoxlayan
zaman məhz müqavilədə təyin edilmiş standartların tətbiq edilməsi çox mühümdür.
Qəbuledilməz qaynaq qüsurları aşkar edildiyi zaman, onlar dərhal aradan qaldırılmalıdırlar. Əgər
qüsur məmulatın səthində yerləşirsə, ilk olaraq onun növü müəyyən edilir və onun aradan
qaldırılması üçün nə qədər dərinlikdə yerləşdiyi təyin edillir. Qüsurlar aradan qaldırıldıqdan
sonra, yerdə qalan materialın qalınlığının kifayət qədər olduğunu və əlavə qaynaq metalına
ehtiyac qalmadığını müəyyən etmək lazımdır.
Qüsur çox dərin olduqda, bu qüsur mütləq aradan qaldırılmalı, əvəzində yeni bir qaynaq metalı
əlavə edilməli və alınmış formanın, dizayn görünüşünün standartlarına uyğun olduğundan əmin
olunmalıdır.
Təmizlənmiş metalın dəyişdirilməsi və ya qaynaq təmiri (qaynaq yerinin doldurulması və ya
qaynaq birləşməsinin hazırlanması kimi) təsdiq edilmiş prosedurlara müvafiq şəkildə
aparılmalıdır. Bu işlərin ciddiliyi, görülən işlər üçün tətbiq edilən standartlardan asılıdır. Bəzi
hallarda, qazılan qaynaq yerinin doldurulması və ya qaynağın tamamlanması əvəzinə tamamilə
yeni bir qaynaq tikişinin hazırlanması məqbuldur. Hər halda, tətbiq edilən standartalara əsasən
kvalifikasiyanın yoxlanılması və sınaqların keçirilməsi mütləqdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 4
Dağıdıcı Üsulla Yoxlama

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Giriş
Avropa Qaynaq Standartları, əvvəlcə qeyri-dağıdıcı üsulla və daha sonra dağıdıcı üsulla
yoxlamalara istinad edən qaynaq proseduru kvalifikasiyasının yoxlanılması üçün hazırlanmış sınaq
sənədlərini tələb edir.
Sınaqlar dağıdıcı üsulla yoxlama adlanır, belə ki, qaynaq birləşməsindən müxtəlif növ sınaq
nümunələri götürülən zaman o dağılmaya/parçalanmaya məruz qalır.
Dağıdıcı üsulla yoxlamalariki qrupa bölünə bilər:
• Mexaniki xüsusiyyətləri ölçmək üçün tətbiq edilən sınaqlar - kəmiyyət sınaqları

• Birləşmənin keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün tətbiq edilən sımaqlar - keffiyyət sınaqları
Mexaniki sınaqlar,kəmiyyət sınaqları adlandırılır çünkiburada - dartınma gərginliyi, sərtlik və

yazərbəyə davamlılıq kimi mexaniki göstəricilərin kəmiyyəti ölçülür.
Keyfiyyət sınaqları,birləşmənin qüsurlardan təmiz olmasınımüəyyən etmək və keyfiyyətli

olduğunu təyin etmək üçün aparılır. Burada əymə sınaqları, makroskopik yoxlama və qırılmaya
qarşı sınaqlar tətbiq edilir (künc qaynağın sınması və kəsiyinqırılması).
2. Sınaq Növləri, Sınaq Nümunələri və SınağınObyekti

Lövhələrin, boruların, döymələrin, və s. hər bir material üçün vacib sayılan minimal tələblərə
cavab verdiyini müəyyən etmək üçünistehsalçılar/təchizatçılar tərəfindən müxtəlif növ mexaniki
sınaqlar keçirilir.
Hər bir konkret material növü üçün vacib sayılan minimal tələblər siyahısı, dizayn mühəndisləri
tərəfindən dizaynın aparıcı göstərici kimi istifadə edilir və iqtisadi baxımdan sərfəli dizaynlar,bir
qayda olaraq qaynaq birləşməsi göstəricilərininəsas metal göstəricilərindən pis olmadığı
nəticələrə əsaslanır.
Qaynaq proseduru kvalifikasiyası üçün keçirilən kəmiyyət (mexaniki) sınaqları, birləşmə
göstəricilərinin dizayn tələblərinə uyğun olduğunu nümayiş etdirmək üçün keçirilir.
Aşağıdakı bölmələrdə, dağıdıcı üsulla sınaqlar və qaynaq birləşmələri üçün geniş miqyasda
keçirilən sınaq üsulları barədə bəhs edilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.1. Eninə dartınma sınaqları

Sınağın obyekti
Qaynaq proseduru kvalifikasiyasının sınaqları həmişə, eninə dartınma sınaqlarını tələb edir çünki,
əldə edilən nəticələr birləşmənin gücünün dizayn kriteriyalarına nə dərəcədə cavab verdiyini
müəyyən etməyə kömək edir.
Sınaq nümunələri
Avropa Qaynaq Standartları tərəfindən, eninə dartınma sınağıüçün müəyyən edilmiş tipik
nümunələr aşağıdakı göstərilmişdir.
Eninə dartınma sınaq nümunələri üçün ölçüləri müəyyən edən EN 895 kimi standartların tələbinə
əsasən, qaynağın bütün artıq metalı təmizlənməli və səthin üzü cızıqsız olmalıdır.
Birləşmənin bütöv qalınlığını göstərmək üçün sınaq nümunələri tornalana bilər, lakin çox qalın
birləşmələrin bütöv qalınlığını yoxlamaq üçün onlardan bir neçə dəfə eninə dartınma sınaq
nümunələrinin götürülməsi tələb edilə bilər.
Sınaq üsulu
Bütün sınaq nümunələri, sınaqdan əvvəl diqqətlə ölçülür. Nümunələr daha sonra dartınmanı
yoxlayan dəzgahın çənələri arasında yerləşdirilir və nümunə parçalanana qədər fasiləsiz şəkildə
artan dartınma qüvvəsinə məruz qalır.
Dartınma (Rm) gücünü hesablayıb tapmaq üçün maksimum yükləməni, sınaq nümunəsinin
əvvəlcədən ölçülmüş en kəsiyinə bölmək lazımdır.
Bu sınaq,birləşmənin dartınma qüvvəsini hesablamaq üçün aparılır və həmçinin dizayn və metal
göstəricilərinin dizayn kriteriyalarına uyğun şəkildə qaldığını təsdiqləyir.
Məqbulluq kriteriyası
Əgər sınaq nümunəsi qaynaq metalında sınırsa, bu o deməkdir ki, hesablanmış güc əsas metalın
növünə görə minimum müəyyən edilmiş dartınma gücündən az deyildir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Əgər sınaq nümunəsi qaynaqdan və ya ərimə zonasından xaricdə,əsas metalın minimal gücünün
95%-dən yuxarı gərginlikdə sınırsa, ASME IX normativlərinə əsasən bu artıq məqbul bir nəticə
sayılır.
2.2. Bütün qaynaqdartınma sınaqları

Sınağın obyekti
Bəzən elə hallar yarana bilər ki, qaynaq proseduru kvalifikasiyası çərçivəsində - xüsusilə də yüksək
temperatura malik konstruksiyalarda, qaynaq metalının gücünün ölçülməsi lazım ola bilər.
Bu sınaq, dartınma qüvvəsini və həmçinin səmərələliyi (və ya sınaq zamanı gərginlik) vəplastik
dartınmanı ölçmək üçün tərtib edilir.
Bütün qaynaq dartınma sınaqları,qaynaq ləvazımatlarının istehsalçıları tərəfindən mütəmadi

şəkildə keçirilir. Bu, elektrodların və dolğu kabellərinindartınma göstəricilərinin, ləvazımatların
sertifikasiya olunduqları standartlarda qeyd edilmişgöstəricilərə cavab verdiyini təsdiq etmək
üçün təşkil edilir.
Sınaq nümunələri,öz uzunluq oxlarına paralel qaynaqlardan hazırlanır və nümunə şablonunun
uzunluğu, qaynaq metalının 100%-i qədər olmalıdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Sınaq üsulu
Eninə dartınma sınağındakı nümunələrin yoxlanıldığıkimi, burda da nümunələr fasiləsiz şəkildə
artan gücə/təzyiqə məruz qalırlar.
Səmərəlilik(Re) və ya sınaq zamanı gərginlik(Rp), nümunənin paralel uzunluğuna yapışdırılan

ekstensometr vasitəsilə ölçülür. Bu cihaz, yükləmə artdıqca,şablonun uzunluğundakı artımı
dəqiqliklə ölçür.
Yükləmə artımının tipik əyrilikləri və onların əsas xarakteristikaları aşağıda göstərilmişdir.
Plastik dartınma iki üsulla ölçülür:
• Şablonun uzunluğunun uzanmafaizi

• Qırılma nöqtəsindəki yerin azalma faizi
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Aşağıdakı şəkildə,plastik dartınmanın bu iki ölçü növü təsvir edilmişdir.
2.3. Zərbəyə davamlılıq sınaqları

Sınaq obyekti
Vçərtiklisınaq parçaları, kövrək əsaslı qırılmaya qarşı əks-təsiri ölçmək üçün beynəlxalq şəkildə
qəbul edilmiş və tətbiq edilən üsuldur. Burada, zərbə yükünə məruz qalmış standart ölçülü
nümunədəki iti çərtikdə çatı başlatmaq və çoxaltmaq üçün lazım olan enerji ölçülür.
Dizayn mühəndisləri, müvafiq məmulat üçün istifadə edilən poladın xidmət zamanı kövrək əsaslı
qırılmaya qarşı kifayət qədər davamlılıq göstərəcəyinə zəmanətverməlidirlər. Ona görə də zərbə
nümunələri, istehsal edilmiş komponentin dizayn temperaturuna uyğun bir temperaturda sınaq
edilirlər.
C-Mn və ərimə dərəcəsi aşağı olan poladlar, kövrək əsaslı qırılmaya qarşı əks-təsir zamanı kəskin
dəyişikliklərə məruz qalırlar; çünki, onların temperaturu aşağı düşür və ətraf mühit
temperaturunda yaxşı davamlılıq nümayiş etdirən bir polad parça, aşağı temperatur
göstəricilərində kövrək ola bilər. Bu növbəti şəkildə öz əksini tapmışdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Keçid temperaturu dedikdə, yuxarı təbəqə (maksimum möhkəmlik) və aşağı təbəqə (tamamilə
kövrək) arasındayer tutan temperatur nəzərdə tutulur. Yuxarıdakı nümunədə keçid temperaturu
mənfi 20°C-dir.
Sınaq nümunələri üçün ölçülər beynəlxalq şəkildə standartlaşdırılmış və tam ölçülü nümunələr
üçün aşağıda göstərilmişdir. Həmçinin, nisbətən kiçik ölçülü nümunələr üçün də standart ölçülər
mövcuddur, məsələn -10x7.5mm və 10x5mm.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Nümunələr, çərtikləri sınaq tələblərinə əsasən qaynağın fərqli yerlərində, lakin əsasən qaynaq
metalının mərkəzində və TİZ boyunca yerləşən qaynaq lövhələrindən hazırlanır. Bu aşağıda
göstərilmişdir.
Qoşa uc-uca qaynaqlardan olan V çərtikli sınaq parçaları üçün tipik kəsik formaları
Sınaq üsulu
Sınaq nümunələri müəyyən edilmiş sınaq temperaturuna qədər soyudulur. Bunun üçün onlar,
içərisində sınaq temperaturunda maye olan, izolyasiya edilmiş vannaya salınaraqorada
soyudulurlar.
Nümunənin temperaturu bir neçə dəqiqə ərzində sabitləşdikdən sonra o, dərhal sınaq dəzgahına
yerləşdirilir. Kəfkir şəkilli çəkic buraxılır və nümunə öz üzərində, çərtiyinarxa hissəsindən zərbə
yükünü hiss edir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Zərbə sınağı üçün dəzgahın əsas xüsusiyyətləri aşağıda göstərilmişdir.
Çəkic hər dəfə sınaq nümunəsinə zərbə endirdiyi zaman udulan enerji, dəzgahın miqaysındakı
çəkic əqrəbinin vəziyyətində əks olunur. Enerji göstəriciləri Joules (və ya ABŞ əsasən ft-lbs) ilə
verilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Zərbəyə davamlılıq sınaqları üç dəfə icra edilir (hər çərtik pozisiyası üçün üç nümunə), çünki
nəticələrdə, xüsusilə də qaynaq konstruksiyalarda həmişə müəyyən qədər qeyri-dəqiqlik olur.
Hər bir sınaq nəticəsi qeyd edilir və hər üç sınaq dəsti üçün orta hesab nəticələri hesablanır. Əldə
edilən nəticələr tətbiq edilən standartlarla və ya müştəri tələbləri ilə müqayisə edilir və tələblərin
nə dərəcədə təmin edilmiş olduğu yoxlanılır.
Zərbəyədavamlılıq sınaqları keçirildikdən sonra, sınaq nümunələrinin yoxlanılması onların
möhkəmlik xarakteristikası barədə əlavə məlumat vermiş olur və bu məlumatlar sınaq
raportlarına əlavə edilir:
• Kristallaşma faizi - kövrək əsaslı qırılmanı göstərən kristal görünüşə malik qırılma səthinin faizi;
100% tamamilə kövrək əsaslı qırılmanın olduğunu təsdiq edir.
• Yana doğru genişlənmə - çərtiyin arxasında sınaq nümunəsinin arxasının enə doğru
genişlənməsi - aşağıda göstərildiyi kimi; genişlənmə nə qədər çox olarsa, nümunənin möhkəmliyi
bir o qədər yüksək olar.
Aşırı dərəcədə kövrəklik nümayiş etdirən sınaq nümunələrinin üzərində aydın şəkildə sınıq izləri
nəzərə çarpacaqdır. Nümunənin hər iki yarısı, yana doğru az miqdarda genişlənmə göstərən və ya
heç genişlənmə göstərməyən tamamilə düz qırılma səthinə malik olacaqdır.
Çox yaxşı səviyyədə möhkəmlik nümayiş etdirən nümunələrin üzərində isə çox az sayda çat
genişlənməsi nəzərə çarpacaqdır. Burada qırılma olmayacaq və yana doğru çox miqdarda
genişlənmə olacaqdır.
2.4. Sərtlik sınağı

Sınağın obyekti
Metalın sərtliyi, onun plastik deformasiyaya qarşı davamlılığıdır. Bu, indenter vasitəsilə sıxılmaya
qarşı davamlılığın ölçülməsi ilə müəyyən edilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Müəyyən edilmiş həddən yuxarı möhkəmlik dərəcəsinə malik qaynaq məmulatları, istehsal və ya
xidmət zamanı çatlamaya qarşı həssas ola bilərlər. Ona görə də, müvafiq poladlar üçün və onların
tətbiqi üçün mövcud olan qaynaq proseduru kvalifikasiyası sınaqları tələb edir ki, sınaq edilən
qaynağın sərtliyi müvafiq şəkildə yoxlanılsın və müəyyən edilmiş sərtlik həddini aşacaq yerlərin
olmadığı sübut edilsin.
Makroskopik yoxlama üçün hazırlanmış nümunələr həmçinin qaynaq məmulatının müxtəlif

pozisiyalarında, sərtlik ölçülərinin götürülməsi üçün istifadə edilə bilər; bu bir sərtlik yoxlaması
kimi nəzərə alına bilər.
Sınaq üsulu
Metalın sərtliyini yoxlamaq üçün üç əsas üsul mövcuddur:
• Vikerssərtlik sınağı - kvadrat şəkilli almaz piramida indenter istifadə edilir.

• Rokvelsərtlik sınağı - almaz konus şəkilli indenter və ya polad top istifadə edilir.
• Brinelsərtlik sınağı - top şəkilli indenter istifadə edilir.
Sərtlik göstəriciləri, standart yükləmə nəticəsində yaranan sıxılma ölçülərinə əsaslanacaq. Sıxılma
nə qədər az olarsa, metalın sərtliyi bir o qədər çox olar.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Vikers sınaq üsulu aşağıda göstərilmişdir.
Həm Vikers, həm də Brinel üsulları qaynaq məmulatlarının makroskopik sınaqları üçün
hazırlanmış nümunələrin sərtlik yoxlamalarının keçirilməsi üçün çox əlverişlidir.
Tipik sərtlik yoxlaması indenterlə əsas metalın (metalın hər iki tərəfində), qaynaq metalının və TİZ
boyunca yerlərin (qaynağın hər iki tərəfində) sərtliyinin ölçülməsini tələb edir.
Brinel üsulunda verilən sıxılmanın böyüklüyü, TİZ-ın spesifik yerlərinin sərtliyini dəqiq ölçməyə
imkan vermir və başlıca olaraq əsas metalın sərtliyini ölçmək üçün istifadə edilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Tipik sərtlik yoxlamaları (Vikersin sərtlik indenterindən istifadə edərək) aşağıda göstərilmişdir:
Sərtlik göstəriciləri, sınaq raportlarındarəqəm və hərf ardıcıllığı şəklində qeyd edilir və sınaq
üsulunu göstərirlər. Məsələn:
240HV10 = sərtlik 240, Vikers üsulu, 10 kq indenter yüklənməsi

22HRC = sərtlik 22, Rokvel üsulu, almaz konus şəkilli indenter (miqyas C)
238HBW = sərtlik 238, Brinel üsulu, volfram top indenter
Çat ucunun açılmasında sürüşmə sınaqları (CTOD)

Sınağın obyekti
CharpyV çərtiyinin sınağı, polad materiallarda yaranan kövrək əsaslıqırılma riskləri ilə bağlı
mühəndislərin fikir yürütməsınə imkan verdiyi halda, CTOD sınaqları yalnızmaterialın tərkibini,
qırılmaya davamlılığını ölçür.
Qırılmaya qarşı davamlılıq göstəriciləri mühəndislərə qırılma mexanizmlərinin aşağıdakı
analizlərini aparmağa imkan verir:
• Müəyyən temperaturda və müəyyən gərginlik şərtləri çərçivəsində kövrək əsaslı qırılmaya

gətirib çıxaracaq çatın ölçüsünün hesablanması
•Müəyyən temperaturda kövrək əsaslı qırılmaya səbəb olacaq müvafiq ölçülü çatı yaradan
gərginlik
Bu məlumatlar, artıq istifadədə olan avadanlıqların yoxlanışı zamanı çat aşkar edildiyi
zamandəqiq bir qərar qəbul edilməsinə kömək edəcəkdir.
CTOD nümunəsi, alın qaynağının dayaq oxuna doğru eninə kəsilmiş düzbucaqlı (və ya kvadrat)
formalı çubuq şəklində hazırlanır. V cərtiyi, çubuğun mərkəzində - sınaq vəziyyətinə (qaynaq
metalı və ya TİZ) uyğun vəziyyətdə yerləşdirilir.
Çərtiyindibində dayaz bir kəsik açılır və həmin bu kəsiyin dibindən qırılma çatlaması baş
verənədək nümunə, silsilə şəklində bükülmə yükü induksiyaedən dəzgahda yerləşdirilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Intersection S. Vurgun & S. Rahimov Str, (+994) 12 597 48 91 75 bura
Baku, Azerbaijan
kimi
Nümunələr nisbətən geniş ölçüdə olurlar - kəsim yeri Bx2B və uzunluğu ~10B (B=qaynağın bütöv
qalınlığı) ölçülərində olurlar. Sınaq nümunəsinin ətraflı ölçüləri aşağıda göstərilmişdir.
Sınaq üsulu
CTOD nümunələri adətən ətraf mühit temperaturundan aşağı temperatur dərəcəsində sınaq
edilir və nümunənin temperaturu, içərisində müvafiq temperaturadək soyudulmuş maye olan
vannaya salınmaqla nəzarətdə saxlanılır.
Əyilmə yaratmaq və çatın ucuna mərkəzləşdirilmiş gərginlik buraxmaq üçün nümunəyə yükləmə
tətbiq edilir və yükləmə artdıqca çatın genişlənməsində müşahidə edilən hər hansısa bir artım,
emal edilmiş kəsiyin ağzı boyunca nümunəyə yapışdırılmış ölçmə cihazı tərəfindən ölçülür.
Hər bir sınaq vəziyyəti üçün (çərtiyinyeri və sınaq temperaturu) adətən üç sınaq aparılır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Aşağıdakı fiqurlar CTOD sınağının əsas xüsusiyyətlərini əks etdirir.
Qırılmaya qarşı davamlılıq, kövrək əsaslı çatlama başlamazdan əvvəl çat ucunun açılma
məsafəsində özünü ifadə edir.
Yapışdırılan ölçmə cihazı, tətbiq edilən yükə qarşı reaksiya olaraq çat ağzının genişlənməsindəki
artımı əks etdirən qrafik yaradır və buradan CTOD göstəriciləri hesablanır.
Tətbiq edilən standartlar və yaxud müştəri tələbləri plastik yırtılmanı müəyyən edən minimum
CTOD göstəricilərini müəyyən edə bilərlər. Bu sınaqların nəticələri həmçinin, bir kritik
mühəndislikqiymətləndirməsi üçün məlumat qismində istifadə edilə bilərlər.
Çox sərt poladdan hazırlanmış qaynaq məmulatı plastik yırtılma nəticəsində, çat ağzının geniş
açılmasına yol verəcəkdir. Çox kövrək qaynaq məmulatı isə, tətbiq edilən yük az olduqda çat
ucunda hər hansısa bir genişlənmə olmadan qırılmaya gətirib çıxaracaqdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
CTOD göstəriciləri millimetrlə ifadə edilmişdir - tipik göstəricilər <<~0.1mm = kövrəklik nisbəti;
>~1mm = yüksək davamlılıq nisbəti.
2.6. Əymə sınağı

Sınağın obyekti
Bükmə sınaqları, qaynaq proseduru kvalifikasiyasının sınaq hissələrindən və bəzən qaynaqçı
kvalifikasiyasına əsasən təyin edilmişsınaq parçalarından götürülür.
Nümünələrin bükmə sınaqlarına məruz edilməsində əsas məqsəd,birləşmədə heç bir qüsur
olmadığını sübüt etməkdir. Burada həmçinin, plastiklik dəsərəcəsi də nümayiş etdirilir.
Plastiklik ümumiyyətlə ölçülmür, bu göstəricilər sadəcə hər bir şeyin qaydasında olduğundan
əmin olmaq üçün lazım olur. Burada əsas məqsəd, nümunə büküldüyü zaman çatlamayacağına
zəmanət əldə etməkdir.
Dörd cür bükməforması mövcuddur:
• Səthi: Dayaq oxu alın qaynağına eninə istiqamətdə ~12mm-dək qalınlıqda götürülən və əyildiyi
zaman qaynaq uz səthinin, bükülmənin çöl tərəfinə düşdüyü nümunə
• Kök: Dayaq oxu alın qaynağına eninə istiqamətdə ~12mm-dək qalınlıqda götürülən və əyildiyi
zaman qaynaq kökünün, bükülmənin çöl tərəfinə düşdüyü nümunə
• Yan: Alın qaynağının bütöv qalınlığından (>~12mm) eninə bir dilim kimi (~10mm) götürülən və
əyildiyi zaman birləşmənin bütün qalınlığının sınaq edildiyi nümunə (yan dartınır).
• Uzunsov bükmə:Dayaq oxu alın qaynağının uzunsov dayaq oxuna paralel olannümunə;
nümunənin qalınlığı ~12mm olur və qaynağın səthi və ya kökü dartınaraq sınaq edilə bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Sınaq üsulu
Qaynaq proseduru və qaynaqçı kvalifikasiyası üçün əymə sınaqları adətən istiqamətli bükmə
sınaqları kimi tanınır.
İstiqamətli dedikdə, nümunəyə tətbiq edilən güc sayəsində onun müəyyən diametrə malik model
ətrafında bükülərək idarə edilməsi nəzərdə tutulur.
Sınaq üçün istifadə edilən modelin diametri normativdə qeyd edilir və sınaq edilən materialın
tipinə və qaynaqdan sonra və qaynaq sonra termiki emaldan sonra onda baş verə biləcək
elastikliyə əsasən müəyyən edilir.
Modelin diametri adətən nümunə qalınlığının vurulanı (t) ilə ifadə edilir; C-Mn poladlar üçün 4t
tipik bir ölçü olaraq qəbul edilir; daha aşağı dartınma plastikasına malik materiallar üçün modelin
radiusu 10t təşkil edə bilir.
Sınaq üsulunu təyin edən standart, nümunənin minimum bükülmə bucağının 120-180⁰ olmasını
müəyyən edir.
Əymə sınaqlarında istifadə edilmiş nümunələr kifayət qədər qənaətbəxş nəticələr nümayiş
etdirməli, bükülmənin çöl tərəfində çat, cızıq izləri olmamalıdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Lakin bəzi standartlara əsasən, uzunluğu 3mm-dən az olan kiçik nöqsanlar məqbul hesab edilir.
2.7. Qırılma sınaqları

2.7.1. Künc qaynağın qırılması
Sınağın obyekti
Künc qaynağının keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün sınaq parçalarını qırmaq və qırılmış səthləri
yoxlamaq lazımdır.
Künc qaynaqlarının keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün həyata keçirilən bu üsul makroskopik
yoxlamanın bir alternativi və əvəzi kimi, tətbiq edilən standartlar tərəfindən müəyyən edilə bilər.
Avropa Standartlarına əsasən bu sınaq üsulu, qaynaqçı kvalifikasiyası sınaqları üçün istifadə edilə
bilər, lakin qaynaq proseduru kvalifikasiyası üçün istifadə edilə bilməz.
Sınaq qaynağıqısa hissələrə kəsilib bölünür (tipik ≥50mm) və aşağıda göstərildiyi kimi uzunsov
çərtik hazırlanır. Kəsiyin profili kvadrat, V və ya U formada ola bilər.
Sınaq üsulu
Aşağıda göstərildiyi kimi dinamik zərbələrə (çəkicləmə) və ya presləməyə məruz qalmış
nümunələrə böğaz hissəsindən qırılma tətbiq edilir. Sınaqların sayı (adətən, dörd) qaynaq
standartları və tətbiq edilən standartlar tərəfindən müəyyən ediləcəkdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qırıq səthlərdə müşahidə edilən - birləşmə kökünə natamam daxil olma, bərkimiş qalıqlar və
deşik kimi qüsurlar üçün məqbulluq kriteriyası qaynaqçı kavlifikasiyası standartları və yaxud
tətbiq edilən standartlar tərəfindən müəyyən edilir.
Sınaq nəticələri əks olunan raportlarda həmçinin, qırılmanın yaranma səbəbi və adı çəkilən
qüsurun yeri qeyd edilir.
2.7.2. Uc-uca qaynağın qırılması (kəsiyin sınması)

Sınağın obyekti
Alın qaynağı üçün keçirilən sınaqlar, künc qaynağı üçün keçirilən sınaqlar ilə eyni məqsəd daşıyır.
Avropa Standartlarına əsasən bu sınaqlar, radioqrafiya üsuluna bir alternativ olaraq qaynaqçı
kvalifikasiyası sınaqları üçün istifadə edilə bilər. Bu sınaqlar qaynaq proseduru kvalifikasiyasının
sınaqları üçün istifadə edilmir.
Sınaq nümunələri uc-uca qaynaqdan götürülür və elə şəkildə kəsilir ki, qırılma cığırı/yeri
qaynağın mərkəzi bölgəsinə düşsün. Tipik sınaq parçaları aşağıda göstərilmişdir.
Sınaq üsulu
Sınaq parçaları çəkiclənərək və üç nöqtədən əyilərək, qırılmaya məruz qalır.
Qırıq səthlərdə müşahidə edilən - natamam ərimə, bərkimiş qalıqlar və deşik kimi qüsurlar üçün
məqbulluq kriteriyası qaynaqçı kavlifikasiyası standartları və yaxud tətbiq edilən standartlar
tərəfindən müəyyən edilir.
Sınaq nəticələri əks olunan raportlarda həmçinin, qırılmanın yaranma səbəbi və adı çəkilən
qüsurun yeri qeyd edilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Makroskopik Yoxlama
Avropa Standartları, qaynaq proseduru kvalifikasiyasının sınaqları üçün uc-uca və künc
qaynağındaneninə kəsiklər alınmasını tələb edir, çünki bunlar, qaynaqların keyfiyyətinin
qiymətləndirməsi və həmçinin qaynaqçı kvalifikasiyası sınaqları üçün lazımlı ola bilər.
Kursun ayrıca bir bölməsində bu mövzuyla bağlı ətraflı məlumat verilir.
3.1. Dağıdıcı üsulla yoxlama üçün Avropa Standartları

Aşağıdakı cədvəldə, qaynaq proseduru kvalifikasiyası sınaqları üçün aparılan qırılma sınaqları və
bəzi qaynaqçı kvalifikasiyası sınaqları ilə bağlı Avropa Qaynaq Standartları tərəfindən müəyyən
edilmiş bir sıra standartlar verillmişdir.
EN 875 Metal materialdan olan qaynaqlar üzərində dağıdıcı üsulla yoxlamalar - Zərbə
sınaqları - sınaq nümunəsinin yeri, kəsiyin səmti və yoxlanılması.
EN 895 Metal materialdan olan qaynaqlar üzərində dağıdıcı üsulla yoxlamalar - eninə
doğru dartınma sınaqları.
EN 910 Metal materialdan olan qaynaqlar üzərində dağıdıcı üsulla yoxlamalar - əymə
sınaqları.
EN 1321 Metal materialdan olan qaynaqlar üzərində dağıdıcı üsulla yoxlama sınaqları -
qaynaqların makroskopik və mikroskopik yoxlanılması.
BS EN 10002 Metal materiallar - Dartınma sınaqları. 1-ci hissə: Ətraf mühit temperaturunda
keçirilən sınaq üsulu.
BS EN 10002 Metal materialların dartınma sınaqları. 5-ci hissə Yüksək temperaturda
keçirilən sınaq üsulu.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 5
Qeyri-Dağıdıcı Üsulla Yoxlama

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Giriş
Radioqrafik, ultrasəs, kapilyar və maqnetik hissəcikli üsulların izahı qısa şəkildə aşağıda təqdim
edilmişdir. Bu üsulların biri-digərinə nisbətən üstünlükləri və məhdudiyyətləri, onların qaynaq
sınaqlarına necə tətbiq edilə biləcəkləri baxımından müzəkirə edilir.
1. Radiqrafik Üsullar
Radioqrafik üsul dedikdə, bir qayda olaraq sınaq nümunəsinin içərisindən keçib gedən işıq şüası
nəzərdə tutulur. Keçən işıq, nəticədə sensor bir forma tərəfindən toplanılır və ölçülür. Sensor
əksər hallarda bir radioqrafik lentdən ibarət olsa da, son zamanlar digər fərqli növ cihazların
istifadəsi də geniş vüsət almaqdadır. Bu cihazlar real-zaman çərçivəsində radioqrafiyanı çox
asanlaşdırır və buna misal kimi hava limanlarında mövcud mühafizə nəzarəti yerlərini göstərmək
olar.O da qeyd edilməlidir ki, son zamanlar məhz rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi
sayəsindəkompüterlərdən istifadə etməklə radioqrafların gizlədilməsi mümkünbir hala
çevrilmişdir. Burada müzakirə edəcəyimiz mövzu isə lent radioqrafiyasını əhatə edir, çünki hal-
hazırda bu üsul, qaynaqlar üçün tətbiq edilən ən geniş yayılmış sınaq üsuludur.
1.1. Nüfuz edənişıq mənbəyi

Nüfuz edən işıq, "rentgen şüaları" adlanan yüksək enerjili elektron işıqlarından və yaxud "qamma
şüalar" adlanan nüvə parçalanmasından (atom parçalanması) yarana bilər.Keçirilən işığın digər
formaları da mövcuddur, lakin bunlar qaynaq sahəsi üçün az əhəmiyyət kəsb edirlər.
1.2. Rentgen şüaları

Sənaye radioqrafiyasında istifadə edilən rentgen şüaları bir qayda olaraq 30keV - 20MeV ölçü
civarında foton enerjisinə malik olurlar. 4000keV-dək onlar, daşınan və sabit çıxış üçün münasib
olan şərti rentgen şüa boruları tərəfindən yaradıla bilərlər. Kilovoltajın və işıq çıxışının artmasından
asılı olaraq daşınma sürətlə azala bilər. Enerji 4000keV-dən yuxarı olduqda, rentgen şüalarını
betatronlardan və xətti sürətləndiricilərdən istifadə edərək əldə etmək olar, lakin bu şüalar yalnız
bərkidilmiş məmulatların yoxlanılması üçün isitfadə edilə bilər. Rentgen şüalarının bütün mənbələri
davamlı işıq spektri yaradırlar; bu, elektron işıq daxilindəki elektronların kinetik enerjisının yayılmasını
təmin edir.Az enerjiyə malik şüalar daha asan sovrulur və ona görə də, rentgen işığının daxilində belə
az enerjili şüalar olduqda qamma şüalarına nisbətən (aşağıda bəhs ediləcək), daha keyfiyyətli və
dəqiq radioqrafik kontrast əldə etmək mümkün olur. Şərti rentgen şüa hissəcikləri, 60mm-dək
qalınlığa malik polad səthlərdə yüksək keyfiyyətli radioqrafik nəticələr verə bildiyi halda, betatronlar
və xətti sürətləndiricilərdəbu göstərici yalnız 30mm-dir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1.3. Qamma şüaları

Sənaye radioqrafiyasında istifadə edilən qamma şüalarının ilkin mənbələri əsasən təbii yolla
meydana gələn radiumdan əldə edilirdi. Bu mənbələr çox aktiv deyildilər və buna görə də müasir
standartlar baxımından orta səviyyəli işıq çıxışları üçün belə, fiziki cəhətdən böyük idilər və
bunların yaratdığı radiqrafiyalar yüksək standartlara malik deyildi. Parçalanma nətisində radiaktiv
radon qazı əmələ gətirdiyinə görə, radium mənbələr istifadəçi üçün son dərəcə təhlükəli
idi.Tədricən nüvə araşdırmalarının inkişafı sayəsində, təbii yolla yaranan növlərə nisbətən zərərsiz
olan və təhlükəli parçalanma nümunələri yaratmayan izotopların yaradılması mümkün oldu.
Rentgen şüalarından fərqli olaraq, qamma şüaları davamlı şəkildə kvantum enerjisi hasil etmir.
Qamma şüaları, hər bir izotop üçün müəyyən miqdarda spesifik kvantum enerjisi yaradır.
Qaynaqların radiqrafiyası üçün əsasən dörd izotop istifadə edilir; artan radiasiya enerjisinə əsasən
bunlar belə sıralanır -Tuliyum 90, İterbiyum 169, İridiyum 192 ve Kobalt 60. Polad materiallarda
7mm-dək qalınlıqda Tuliyum 90 lazımlıdır. Onun enerjisi 90keV rentgen şüalarına bərabərdir və
malik olduğu yüksək aktivliyi sayəsində, 0.5mm-dən az ölçüdə faydalı mənbələr formalaşdıra
bilər. İterbiyum 169 yalnız bu son zamanlarda sənayedə istifadə üçün münasib bir izotop kimi
qəbul edilmişdir. Onun enerjisi 120keV rentgen şüalarına bərabərdir və təxminən 12mm
qalınlıqda poladın radiqrafiyası üçün faydalıdır. İridiyum 192, qaynaqların radioqrafiyasında son
dərəcə geniş miqyasda istifadə edilən bir işıq izotop mənbəyidir. Onun spesifik aktivliyi var, 2-
3mm fiziki ölçülərdə yüksək çıxış qüvvəsinə malikdir, enerjisi 500keV rentgen şüalarına bərabərdir
və10-75mm qalınlıqda poladın radiqrafiyası üçün faydalıdır. Kobalt 60-ın enerjisi təxminən
1.2MeV rentgen çüalarına bərabərdir. Yüksək enerjisi sayəsində onun tutumu böyük və ağırdır.
Buna görə də Kobalt 60 tamamilə daşına bilən deyildir. O, 40-150mm qalınlıqda poladın
radiqrafiyası üçün faydalıdır. Rentgen şülarına nisbətən izotopik mənbələrin istifadəsində aşağıda
qeyd edilmiş üstünlüklər vardır:
a) daşınma qabiliyyətinin artması;

b) enerji mənbəyinə ehtiyac olması;
c) avadanlıq üçün ilkin məsrəflərin daha az olması.
Buna qarşılıq olaraq qeyd edilməlidir ki, qamma şüa texnikası sayəsində meydana gələn
radioqrafiyanın keyfiyyəti, rentgen şüa texnikası nəticəsində əmələ gələnlərə nisbətən zəifdir və
həmçinin istifadəçi üçün təhlükəli ola bilər (əgər avadanlıq müvafiq şəkildə saxlanılmasa və yaxud
işçi heyəti lazımi şəkildə təlim keçməsə). Qamma şüalarının ömrünün məhdud olması sayəsində,
mütəmadi şəkildə yeni izotoplar satın alınmalıdır (odur ki qamma şüalarının əməliyyat məsrəfləri
rentgen şüalarının məsrəflərinə bisbətən daha artıq ola bilər).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1.4. Qaynaqların radioqrafiyası

Radioqrafik texnikalar, qüsurlu yerlərin aşkar edilməsi üçün işığın sovrulmasında baş verən
dəyişkənliklərin (sınaq nümunəsinin qalınlığındakı dəyişikliklər) müəyyən edilməsinə istinad edir.
Çürük qalıqları kimi həcmli qaynaq qüsurları (qaynaq metalına nisbətən, çürüyün daha çox işıq
sovurması halları istisnadır) və qaz deşiklərinin müxtəlif formaları,radioqrafik texnikalar
tərəfindən asanlıqla aşkar edilir. Bu, ana metal və çürük və ya qaz arasında güclü mənfi sovurma
fərqinin olması nəticəsində baş verir.Çatlar və yan divar və ya gedişlər arasında ərimə problemi
kimi səth qüsurları, radiqrafiya vasitəsilə zəif aşkar edilir çünki bu qüsurların, nüfuziyyət
qalınlığına təsiri kiçikdir və yaxud nəzərə çarpmayacaq dərəcədədir. Belə qüsurlar olan zaman,
ultrasəs yoxlaması kimi qeyri-dağıdıcı üsulla yoxlama (NDE) texnikalarına üstüstünlük verilməlidir.
Səth qüsurlarını zəif aşkar etməsi, radiqrafiyanı qeyri-münasib bir vasitəyə çevirir, belə ki, bir
qaynağın məqbulluq kriteriyası analiz edilən zaman onun sınaqlar üçün əlçatan olması son dərəcə
vacibdir. Lakin radioqrafiya, qaynağın vəziyyəti barədə gələcəkdə lazım ola biləcək sabit
məlumatlar təmin edir; bu həmçinin, qaynaqçının işini dəyərləndirmək üçün də lazımlı ola bilər.
Odur ki, bütün bu göstəricilər radioqrafiyanın hələ də geniş istifadə edilən bir üsul olmasına təsir
edir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1.5. Radioqrafik sınaq

Üstünlükləri Məhdudiyyətləri
Sabit qeydlərtəmin edir Sağlamlıq üçün təhlükəlidir. Təhlükəsizliyə riayət
edilməsi vacibdir
Qeyri-səth qüsurlarının yoxlanılması üçün İşçilər tibbi təcrübəyə malik olmalıdır
münasibdir
Bütün materiallar üzərində istifadə edilə Qüsurun vəziyyəti ilə bağlı həssaslıq göstərir
bilər
Qüsurun birbaşa şəkli verilir Səth qüsurlarını zəif aşkar edir
Real zaman çərçivəsində təsvir əldə edilir Nazik çatları bəlli etməkdə məhduddur
Borunun daxilində yerləşdirilə bilər Hər iki tərəfin əlçatan olması vacibdir
Qalın məmulatlara yaxşı nüfuz edir Təcrübəli şəkildə şərh edilməsi tələb edilir
Qamma ilə enerji qaynağına ehtiyac yoxdur Nisbəyən zəifdir
Məsrəfləri çoxdur. İzotopların yarı ömrü var
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2. Ultrasəs Üsullar
Ultrasəsin hər hansısa bir materialda sürəti, həmin material üçün sabit olur və ultrasəs işıqları
homogen məmulatlarda düz xətlər şəklində hərəkət edirlər. Ultrasəs dalğaları, müəyyən səs
sürətinə xas bir materialın üzərindən digər səs sürətinə xas ikinci materialın üzərinə keçəndə iki
materialın sərhəddində səs işığının yanmasına səbəb olurlar.İşıq dalğalarına şamil olunan fiziki
qanunlar, ultrasəs dalğaları üçün də keçərlidir. Ultrasəs dalğaları, fərqli akustik xüsusiyyətləri olan
iki materialın sərhədində qırıldığı üçün ultrasəs, məmulatın üzərinə müəyyən bucaq altında
(müəyyən hədd çərçivəsində) tətbiq edilməlidir. Səs, fərqli akustik xüsusiyyətləri olan iki
materialın sərhəddində işıqlandığına görə ultrasəs, qaynaq qüsurlarını aşkar etmək üçün lazımlı
vasitədir. Hər materiala xas sabit səs sürəti mövcud olduğu üçün və səs düz xətlər şəklində
hərəkət etdiyi üçün (düzgün avavdanlıq istifadə edildikdə) ultrasəs, verilmiş əksetdirici haqqında
doğru məlumat təmin edə bilər. Verilmiş əksetdiricinin rezonans formasının və onun
hərəkətlərinin diqqətli müşahidəsi - çürük, natamam ərimə və ya bir çat kimi qüsurların aşkar
edilməsinə imkan verir.
2.1. Ultrasəs sınaqları üçün avadanlıqlar

Əl ilə ultrasəs sınaqları üçün avadanlıqlar ağıdakılardan ibarətdir:
• Qüsur detektoru:
- Puls generatoru
- Gecikmə kontroluna malik olan vaxt quraşdırma mexanizmli generator
- Tamamilə düzləşdirilmiş ekranlı katod işıq borusu
- Dərəcə ilə artmaya nəzarət edən kalibrlənmiş yüksəldici
• Ultrasəs zondu
- Elektrik vibrasiyaları mexaniki vibrasiyalara çevirən və ya əksini edən elektrofiziki kristal element
- Zond ayaqqabısı, münasib cihazdan istifadə edərək üzərinə kristalın yapışdırıldığı Pesrpeks bloku
- Tamamilə düzləşdirilmiş ekranlı katod işıq borusu
- Artıq zəng səslərini aradan qaldırmaq üçün istifadə edilən elektrik və/və ya mexaniki kristal
söndürmə cihazları
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bu cihazlar çox yüngül çəkili və daşınabiləndirlər. Ultrasəs sınaqlar üçün avtomat və ya yarı-
avtomat sistemlərdə də həmçinin eyni cihazlardan istifadə edilir. Lakin, bunlar çox-kanallı və
daşınma üçün çox ağır cihazlar olur. Avtomat sistemlərin zondları sıralanmış olurvə zondlarla
bağlı məlumatların kompüterə ötürülməsi üçün operatorun olması tələb
olunur.Avtomatlaşdırılmış sistemlər böyük miqdarda məlumat təmin edir və ona görə də
kompüterin RAM yaddaşının böyük olması tələb edilir. Avtomatlaşdırılmış ultrasəs sınaq
cihazlarındakı son dövr inkişafla bağlı, qaynağın bəlli uzunluğuna görə qısaldılmış məlumatlar
qeyd edilir. Sadələşdirilmiş zond sıralaması, müvafiq tapşırığın yerinə yetirilməsi üçün avtomatik
sistemin tənzimlənməsində mövcud qarışıqlığı aradan götürür.Çoxlu sayda yoxlamaların tələb
edildiyi boru xətləri kimi konstruksiyalar üçün sınaq məsrəflərinin azalması baxımından,ultrasəs
sınaq sistemləri son zamanlar radiqrafiya üçün ciddi rəqabət təşkil etməyə başlamışdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.2. Ultrasəs sınağı

Daşınabilən batareyası var (elektrik Sabit qeydlər olmur
şəbəkəsinə ehtitac yoxdur)
Qüsurun birbaşa yeri bilinir (3 ölçülü) Sadəcə dəmirli materiallarda tətbiq edilir (əsasən)
Mürəkkəb geometriyalar üçün uyğundur Operatorun yüksək kvalifikasiyaya sahib olması tələb
edilir
Əməliyyatlar tam təhlükəsiz şəkildə edilir Avadanlıqların kalibrlənməsi vacibdir
(kiminsə yanında icra edilə bilər)
Nəticələr dərhal təmin edilir Nöqtəli deşiklər üçün yaxşı deyil
Yalnız bir tərəfdən yerinə yetirilə bilər Səthin vəziyyətinə diqqət edilməlidir (təmiz və hamar)
Səth qüsurlarının aşkar edilməsi üçün Səth qüsurlarını aşkar etmir
əladır
Ölü zonaya görə materialın qalınlığı >8mm
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Maqnit Hissəcikli Yoxlama

Ferromaqntik materiallarda səthin qırılması və yaxud səthdə parçalanma izlərinin mövcudluğu,
maqnetik səviyyəsi yüksək olan flüslər istifadə edildikdə sızma sahələrinə səbəb ola bilər. Bu
sızma sahələri maqnetik hissəcikləri (nazik hissələr bölünmüş maqnit hisscikləri) özünə tərəf cəlb
edəcək və bu, müəyyən əlamətlərin formalaşmasına səbəb olacaqdır. Maqntik hissəcikləri, alt
təbəqə ilə kontrast yaratmaq üçün gözlə görünən və ya fluoressensiya piqmentli ola bilər və
yaxud əksinə olaraq alt təbəqənin hissələri ilə kontrast yaratmaq üçün yüngülcə ağ rənglə örtülə
bilər. Fluoressent maqnetik hissəciklər çox yüksək həssaslıq təmin edirlər. Hissəciklər bir qayda
olaraq, püskürtmə yolu ilə istifadə edilən maye bir məhlulun içində olurlar. Müəyyən hallarda
yüngül bir hava püskürtməsi ilə quru hissəciklər tətbiq edilə bilər. Bu texnika yalnız küri
nöqtəsindən aşağı istiliyə malik olan (təxminən 650°C) ferromaqnetik materiallara tətbiq edilə
bilər. Sızma sahəsi, maqnit sahəsinə düz bucaq istiqamətində yerləşən xətti davamsızlıqlar üçün
çox münasibdir. Bu o deməkdir ki, ətraflı sınaqlar üçün maqnetik sahə, biri-birinə perpendikulyar
iki istiqamətdə tətbiq edilməlidir. Sınaqlar həm ləvazimat qiymətləri, həm də nəzarət sürəti
baxımından qənaətbəxşdir. Operator üçün tələb edilən təlim səviyəsi aşağıdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3.1. Maqnetik hissəcikli yoxlama

Ucuz avadanlıqlar Sadəcə maqnetik materiallarda tətbiq edilir
Qüsurun birbaşa yeri bilinir Komponentlərin maqnit qüvvəsinin aradan
qaldırılması lazım ola bilər
Səthin vəziyyətində təhlükə olmur Çəngəl üçün əlşatmaz yerlər ola bilər
Enerji olmadan istifadə edilə bilər Çəngəlin istifadəsi zamanı enerji mənbəyinə ehtiyac
duyulur
Aşağı kvalifikasiya kifayət edir Sabit qeydlər olmur
Səthdən 1-2mm aşağıda olan qüsurları Avadanlıq kalibrlənməlidir
aşkar edir
Nəticələr dərhal təmin edilir Sınaqla iki istiqamətdə aparılmalıdır
İstilik sınaqları (quru toz istifadə edərək) Ölü zonaya görə materialın qalınlığı >8mm
Qaranlıqda istifadə edilə bilər (ultra- Yaxşı işıqlandırma lazımdır - minimum 500 Luks
bənövşəyi şüalarda)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Nüfuziyyət Boyası ilə Sınaq

Yaxşı islanma xüsusiyyətləri olan istənilən maye,nüfuziyyət üçün istifadə edilə bilər. Bu isladıcı
maye, kapilyar üsulla səthdəki qırıq yerlərə yeridilir. Dar bir qırığın içinə axan nüfuziyyət maddəsi
(penetrant), təmizlənənə qədər orada qalacaqdır. Müvafiq aşkarlayıcı vasitələrin istifadəsi
nəticəsində nüfuziyyət maddəsi, dolduğu yerdən təmizlənəcəkdir. Əgər aşkarlayıcı vasitə və
nüfuziyyət maddəsi arasında uyğun kontrast varsa, gözlə görünə bilən bir mənzərə
formalaşacaqdır. Bu kontraat ya gözlə görünə bilər və yaxud fluoressant boyalar vasitəsilə
görünməsi təmin edilə bilər. Fluoressant boyaların istifadəsi, bu texnikanın həssaslığını önəmli
dərəcədə artırmış olur. Bu texnika çox aşağı və çox yuxarı temperatur dərəcələrində tətbiq edilə
bilməz - aşağı temperaturda (5°C -dən aşağı) nüfuziyyət maddəsi (əsasən neft) yapışqan olacaq və
nüfuziyyət prosesində artıma və nəticədə həssaslığın azalmasına səbəb olacaqdır. Yüksək
temperaturda isə (60°C -dən yuxarı), nüfuziyyət maddəsi quruyacaq və tətbiq edilmiş texnika heç
bir işə yaramayacaqdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4.1. Boya ilə nüfuziyyət

Bütün materiallarda istifadə edilə bilər Yalnız səthdə aşıq olan qüsurları aşkar edir
Daşına biləndir Səthin müvafiq şəkildə hazırlanması tələb olunur
Mürəkkəb geometriyası olan kiçik Deşıkli səthlərdə tətbiq edilə bilməz
hissələrdə istifadə edilə bilər
Sadədir Temperaturdan asılıdır
Ucuzdur Yenidən sınaqlar edə bilmir
Həssasdır Təhlükəli kimyəvi maddələrin olması
Nisbətən az təcrübənin olması Sabit qeydlər olmur
məqbuldur (şərh edilməsi asandır)
Nisbətən az təcrübənin olması Tətbiq edilməsi ilə nəticələrin əldə edilməsi arasında
məqbuldur (şərh edilməsi asandır) vaxt keçir
Dağınıqdır
5. Səthdə Çatların Aşkar edilməsi (Maqnetik Hissəcikli/Boya ilə

Nüfuziyyət)
Qeyri-dağıdıcı üsulla yoxlama (NDE) texnikasının nəticələrini nəzərə alarkən unudulmamalıdır ki,
ən təhlükəli xətalar öz başlanğıcını məmulatın səthindən götürür. Odur ki, maqnetik hissəciklərin
və boya ilə nüfuziyyətin vacibliyi dəyərləndirilməlidir. Ultrasəs yoxlamaları, səthə yaxın yerləşən
qüsurları asanlıqla aşkar edə bilməz, çünki məmulatın geometriyasından yaranan əks-səda,
göstəricilərin gizli qalmasına səbəb olur. Buna görə də, maksimum səviyyədə etibarlı olan çat
aşkarlama texnikalarından istifadə edilməsi vacibdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 6
Qaynaq Proseduralarının Spesifikasiyası/Qaynaqçı Kvalifikasiyası

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Ümumi
Müxtəlif quruluşlar və preslənmiş məmulatlar qaynaq vasitəsilə hazırlandığı zaman, onların bütün
qaynaq birləşmələrinin möhkəm olması və istifadələri üçün lazımi keyfiyyətlərə malik olması
vacibdir.
Qaynağın yoxlanılması prosesi Qaynaq Proseduralarının Spesifikasiyasına (WPS) əsasən həyata
keçirilir. Bu spesifikasiyalarda, qaynaq birləşmələrinin tələb edilən göstəricilərə cavab
verdiyindən əmin olmaq üçün tətbiq edilən bütün qaynaq şərtləri barədə ətraflı yazılmış
təlimatlar verilmişdir.
Qaynaq Proseduralarının Spesifikasiyası, qaynaçılara götəriş vermək üçün sadə təlimat sənədləri
olmasına baxmayaraq, qaynaq inspektorlarının bu təlimatlarla tanış olması vacibdir, çünki
qaynaqçıların müəyyən edilmiş tələblərə müvafiq şəkildə işləmiş olduğunu təyin etmək üçün
onlar, bu spesifikasiyalara istinad etməli olacaqlar.
Qaynaqçıların QPS-ni başa düşməsi, qüsurları olmayan qaynaqlar hazırlaya bilməsi və malik
olduğu bacarıqlarını, qaynaq istehsalına başlamazdan əvvəl nümayiş etdirməsi çox vacibdir.
1. Keyfiyyətli Qaynaq Proseduralarının Spesifikasiyası

Əksər məmulatlar üçün kvalifikasiyalı QPS-nin tətbiq edilməsi artıq bir sənaye təcrübəsinə
çevrilmişdir.
Qaynaq birləşməsinin xüsusiyyətlərinintətbiq edilən standartların tələblərinə cavab verdiyini
təsdiqləyən sınaqların nəticələri, qaynaq prosedurunun dəyərinin qiymətləndirilməsi üçün
mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Birləşmənin mexaniki xüsusiyyətlərinin nümayiş etdirilməsi, kvalifikasiya sınaqlarını başlıca
məqsədidir. Həmçinin, qüsurlardan uzaq bir qaynağın hazırlana biləcəyinin göstərilməsi də bu
sınaqların vacib hissəsidir.
Bir sınaq qaynağı üçün istifadə edilən şərtlərə bənzər qaynaq şərtlərinə müvafiq olaraq
hazırlanan istehsalat qaynaqları müştərək xüsusiyyətlərə malik olmalı və nəzərdə tutulmuş
məqsədə uyğun olmalıdırlar.
Şəkil 1, Avropa Qaynaq Standartlarına müvafiq şəkildə yazılmış və nəzərə alınması vacib olan
bütün qaynaq şərtləri barədə təfərrüatları təmin edən tipik QPS nümunəsidir.
1.1. Prosedurun kvalifikasiyası üçün qaynaq standartları

Avropa və Amerika Standartları aşağıdakılar barədə ətraflı məlumatların verilməsi üçün tərtib
edilmişdir:
• Birləşmənin xüsusiyyətlərini göstərmək üçün, qaynaqlanmış sınaq parçası necə hazırlanmalıdır

• Sınaq parçası necə sınaq edilməlidir
• QPS-yə hansı qaynaq təfərrüatları daxil edilməlidir
• Müəyyən bir kvalifikasiya sınaq qaynağı tərəfindən yol verilən istehsalat qaynağının dizpazonu
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bu tələbləri müəyyən edən əsas Avropa Standartları aşağıdakılardır:
EN ISO 15614 Metal materialların qaynaq prosedurları üçün spesifikasiyalar və kvalifikasiyalar -
Qaynaq prosedurunun sınaqları
1-ci hissə: Poladların qövs və qaz qaynağı və nikel və nikel ərintilərinin qövs qaynağı
2-ci hissə: Alüminium və onun ərintilərinin qövs qaynağı
Prosedur kvalifikasiyası üçün əsas Amerika Standartları aşağıdakılardır:
ASME Bölməsi IX Preslənmiş sistemlər (çənlər və boru sistemləri)

AWS D1.1 Poladların struktur qaynağı
AWS D1.2 Alüminiumun struktur qaynağı
1.2. Qaynaqproseduru üçün kvalifikasiya prosesi

QPS-nin bir qayda olaraq, qaynaq birləşmələrinin göstəricilərini nümayiş etdirmək üçün
hazırlanan sınaq qaynaqlarına istinad etməsinə baxmayaraq, qaynaq standartları eyni zamanda
ixtisaslı QPS-in digər mənbələrə istinad edərək yazılmasına yol verir (bəzi məmulatlar üçün).
Bəzi məmulatlar üçün kvalifikasiyalı QPS-in yazılması ilə bağlı istifadə edilən bir sıra alternativ
üsullar:
• Standart qaynaq prosedurunun mənimsənilməsi yolu ilə olan kvalifikasiya - digər istehsalçılar
tərəfindən əvvəlcədən dəyərləndirilən və sənədləşdirilən sınaq qaynaqları.
• Əvvəlki qaynaq təcrübəsinə istinad edən kvalifikasiya - təkrarən hazırlanmış və xidməti
qeydlərə əsasən qənaətbəxş göstəricilərə malik olduğu təsdiqlənmiş qaynaq birləşmələri.
Avropa Standartlarına əsasən prosedur kvalifikasiyası (ASME Bölməsi IX və AWS ilə eyni şəkildə),
Cədvəl 1-də sadalanmış əməliyyat ardıcıllığını tələb edir.
Prosedur kvalifikasiyası üzrə uğurlu sınaqlar, Qaynaq Prosedurları Spesisifikasiyasının Qeydlərinin

tərtib edilməsilə (WPQR) tamalanır. Bunun nümunə forması Cədvəl 2-də göstərilmişdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1.3. QPKQ və QPS arasındakı əlaqə
QPKQ artıq hazır olduğu zaman qaynaq mühəndisi, hazırlanmalı olan müxtəlif istehsalat qaynaq
birləşmələri üçün kvalifikasiyalı QPS yaza bilər.
Kvalifikasiyalı QPS-də yazılmasına icazə verilən qaynaq şərtləri kvalifikasiya diapazonu kimi
tanınır və bu diapazon, sınaq parçası üçün tətbiq edilən qaynaq şərtlərindən asılıdır (işlədilməsi
barədə təfərrüatlar) və QPSQ-nin bir hissəsini formalaşdırır.
Avropa və Amerika Qaynaq Standartlarına əsasən, qaynaq şərtləri qaynaq dəyişənləri adlandırılır
və yaxud mühüm və ya qeyri-mühümdəyişənlər kimi təsnif edilir.
Bu dəyişənlər aşağıdakı kimi izah edilir:
• Mühüm dəyişənlər:Qaynaq məmulatının mexaniki göstəricilərinə təsir edə bilən dəyişənlər

nəzərdə tutulur (standartlarda göstərilmiş həddən artıq dəyişmə baş verdikdə, QPS-nin yenidən
kvalifikasiya edilməsi tələb edilir).
• Qeyri-mühüm dəyişənlər:QPS-dəqeyd edilməsi vacid olan, lakin qaynaq məmulatının mexaniki
göstəricilərinə təsir edə bilməyən dəyişənlər nəzərdə tutulur (yenidən kvalifikasiyaya ehtiyac
olmadan dəyişə bilər, lakin yeni QPS-nin yazılması lazımdır).
Mühüm dəyişənlər, mexaniki göstəricilərə güclü təsir edə bildiyi üçün onlar kvalifikasiya
diapazonunu idarə edir və QPS-də nəyin yazılacağını müəyyən edirlər.
Əgər qaynaqçı müəyyən bir QPS-də verilmiş kvalifikasiya diapazonundan xaric şərtlərdən istifadə
edərək istehsalat qaynağı hazırlayarsa, onda qaynaq birləşməsinin lazımi xüsusiyyətlərə malik
olmayacağı təhlükəsi yarancaqdır. Bununla bağlı iki seçim yolu vardır:
1. Təsirlənən qaynaq üçün istifadə edilən qaynaq şərtləri ilə eyni şərtlərindən istifadə edərək,
başqa bir sınaq qaynağı hazırlamaq və göstəricilərin müəyyən edilmiş tələblərə hələ də cavab
verdiyini nümayiş etdirmək üçün müvafiq QPKQ üçün istifadə edilən sınaqlar ilə eyni olan
sınaqlara məruz etmək.
2. Təsirlənən qaynağı aradan qaldırmaq və müvafiq QPS uyğun olaraq, birləşməni ciddi şəkildə
yenidən qaynaqlamaq.
Mühüm dəyişənlər kimi təsnif edilən qaynaq dəyişənlərinin əksəriyyəti həm Avropa, həm də
Amerika Qaynaq Standartlarında eynidir, lakin onların kvalifikasiya diapazonları fərqli ola bilər.
Tətbiq edilən standartların bəziləri özünəməxsus mühüm dəyişənləri təyin edirlər və ona görə də,
prosedurların kvalifikasiyası zamanı və QPS yazılanda bu dəyişənlərin nəzərə alınması vacibdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Mühüm dəyişənlərə misallar (Avropa və Amerika Qaynaq Standartarına əsasən) Cədvəl 2-də
verilmişdir.
2. Qaynaqçı Kvalifikasiyası
Kvalifikasiyalı QPS-nin istifadəsi, istehsalat qaynağına nəzarət etmək üçün qəbul edilmş bir
üsuludur, lakin bu, yalnız qaynaqçılar bu spesifikasiyaları başa düşdükdə və bunlara uyğun
işləməyə meyilli olduqda uğurlu ola bilər.
Qaynaqçılar həmçinin, möhkəm qaynaqlar (qüsursuz) istehsal etmək bacarığına malik
olmalıdırlar.
Qaynaq Standartları, qaynaqçıların bəlli olan materiallardan bəlli olan istehsalat qaynaqlarını
hazırlamaq bacarığına malik olduqlarını göstərmək üçün hansı sınaq qaynaqlarının lazım olması
ilə bağlı təlimatlar vermək üçün yaradılmışdır.
2.1. Qaynaqçı kvalifikasiyası üçün qaynaq standartları

Tələbləri müəyyənləşdirən əsas Avropa Standartları bunlardır:
EN 287-1 Qaynaqçıların kvalifikasiyası sınağı – Ərimə ilə olan qaynaq

1-ci hissə: Poladlar
EN ISO 9606-2 Qaynaqçıların kvalifikasiyası sınağı – Ərimə ilə olan qaynaq
1-ci hissə: ALüminium və alüminium ərintilər
EN 1418 Qaynaq heyəti – Qaynaq operatorlarının ərimə ilə qaynaq üçün
təsdiqlədiyi sınaq və metal materialların tamamilə mexaniki
və avtomat qaynağı üçün əks-təsirli qaynaq quraşdırıcıları
Qaynaqşı kvalifikasiyası üçün tələbləri müəyyənləşdirən əsas Amerika Standartları bunlardır:
ASME Bölməsi IX Preslənmiş sistemlər (çənlər və boru sistemləri)

AWS D1.1 Poladların struktur qaynağı
AWS D1.2 Alüminiumun struktur qaynağı
2.2. Qaynaqçı üçün kvalifikasiya prosesi

Qaynaqçı kvalifikasiyasının Avropa Standartlarına əsasən yoxlanılması, sınaq qaynaqlarının
hazırlanmasını və qaynaqçının QPS-ni başa düşdüyünü və qüsursuz bir qaynaq hazırlaya biləcəyini
təsdiqləmək üçün həmin sınaq qaynaqlarının müvafiq sınaqdan keçirilməsini tələb edir.
Əl ilə və yarı-avtomat qaynaq üçün sınaqlarda əhəmiyyət kəsb edən əsas məqam, elektroddan və
yaxud qaynaq məşəlindən istifadə etmək bacarığının təsdiqlənməsi olacaqdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Mexaniki və avtomatik qaynaqlama üçün sınaqlarda əhəmiyyət kəsb edən əsas məqam, qaynaq
operatorlarının bəlli olan qaynaq avadanlıqlarından istifadə etmək bacarığının təsdiqlənməsi
olacaqdır.
Amerika Standartları, qaynaqçıların möhkəm və qüsursuz qaynaq hazırlaya bilmələrini
təsdiqləmək üçün imkan verir. Bunun üçün, qaynaqçının hazırlamış olduğu ilk məmulat qeyri-
dağıdıcı üsulla yoxlamaya məruz edilir.
Cədvəl 3-də kvalifikasiyalı qaynaqçılar üçün Avropa Standartlarına əsasən lazım olan tələblər
ardıcıllığı verilmişdir.
Şəkil 3-də Avropa Standartlarına əsasən tipik Qaynaqçı Kvalifikasiyası Sertifikatı göstərilmişdir.
2.3. Qaynaqçı kvalifikasiyası və icazə verilmiş istehsalat qaynağı

Qaynaqçının, Qaynaqçı Kvalifikasiyası Sertifikatında göstərilmış kvalifikasiya səviyyəsi
çərçivəsində istehsalat qaynaqları hazırlamasına icazə verilir.
Kvalifikasiya səviyyəsi, aşağıda göstərildiyi kimi qaynaqçı kvalifikasiyasının mühüm dəyişənləri
üçün Qaynaq Standartları tərəfindən müəyyən edilmiş həddə əsaslanır:
Qaynaq Standartları tərəfindən müəyyən edilmiş həddi keçə biləcək qədər dəyişdikdə, sınaq
qaynağı ilə təsdiq edilmiş bacarıqdan daha böyüyünü tələb edəcək bir dəyişən.
Qaynaqçı kvalifikasiyası üçün mühüm qəbul edilən bəzi qaynaq dəyişənləri, qaynaq
prosedurlarının kvalifikasiyası üçün mühüm olan mdəyişənlərlə eyni tipdədir, sadəcə burada
kvalifikasiya diapazonu nəzərə çarpacaq dərəcədə daha geniş ola bilər.
Bəzi mühüm dəyişənlər, qaynaqçı kvalifikasiyası üçün spesifikdirlər.

Qaynaqçı kvalifikasiyasıınn mühüm dəyişənlərilə bağlı nümunələr Cədvəl 4-də verilmişdir.
2.4. Qaynaqçı kvalifikasiyası sertifikatının qüvədə qalma müddəti

Qaynaqçının kvalifikasiyası, sınaq parçasının qaynaq tarixindən başlayır.
Avropa Standartları kvalifikasiya sertifikatının aşağıdakı şərtlər çərçivəsində iki il müdinə qüvvədə
qalmasına icazə verir:
• Qaynaqçının başlanğıc kvalifikasiya diapazonuna müvafiq şəkildə çalışdığı, qaynaq kordinatoru

və yaxud digər məsul bir şəxs tərəfindən təsdiq etməlidir.
• Qaynaqçının başlanğıc kvalifikasiya diapazonuna müvafiq şəkildə çalışması hər altı aydan bir
təsdiq edilməlidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.5. Qaynaqçı kvalifikasiyası sertifikatının müddətinin uzadılması

Qaynaqçının kvalifikasiya setifikatı imtahançı/imtahan götürən şəxs tərəfindən iki ildən bir
uzadıla bilər. Müddətin uzadılması aşağıdakı şərtlərin qane edilməsi sayəsində mümkündür:
• Qaynaqçı və istehsalat qaynağı üçün istifadə edilən QPS ilə bağlı qeydlər/dəlillər olmalıdır.
• Dəstəkləyici dəlillər, müddətin uzadıldığı tarixdən əvvəlki altı ay ərzində qaynaqçı tərəfindən
hazırlanmış olan iki qaynaq üzərində qaynaqçının istehsalat qaynaqlarının (RT və ya UT) həcmli
analizinə əsaslanmalıdırlar.
• Dəstəkləyici dəlil qaynaqları, Avropa Qaynaq Standartları tərəfindən qüsurlar üçün müəyyən
edilmiş qəbul səviyyələrinə müvafiq olmalı və orijinal sınaq qaynağı ilə eyni şərtlər çərçivəsində
hazırlanmalıdırlar.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Cədvəl 1 - Sınaq qaynağı vasitəsilə, qaynaq prosedurlarının kvalifikasiyası üçün tipik ardıcıllıq
Qaynaq mühəndisi, qaynaq ediləcək hər bir sınaq kuponu (coupon) üçün ilkin Qaynaq
Prosedurlarının Spesifikasiyası (pWPS) yazır
•Qaynaqçı QPS-yə müvafiq şəkildə sınaq kuponu hazırlayır

• Qaynaq inspektoru kuponun hazırlanması üçün istifadə edilmiş bütün qaynaq şərtlərini qeyd
edir (işlətmə şərtləri)
Sərbəst bir imtahançıdan/imtahan götürən şəxsdən/üçüncü tərəfin inspektorundan prosedur

kvalifikasiyasıına nəzarət etməsi xahiş edilə bilər.
Sınaq kuponu, Standartlar tərəfindən müəyyən edilmiş üsullara əsasən qeyri-dağıdıcı üsulla
yoxlamaya məruz edilir - vizual yoxlama, MT və yaxud PT və RT və ya UT
• Sınaq kuponu dağıdıcı üsulla yoxlamaya məruz edilir (dartınma, bükmə, makro sınaqlar)
• Normativlər/tətbiq edilən standartlar və müştəri, sərtlik, zərbə və ya paslanma sınaqları kimi
əlavə sınaqların keçirilməsini tələb edə bilər - materialdan və məmulatdan asılı olaraq
• Qaynaq Prosedurunun Kvalifikasiyası Qeydləri (WPQR), qaynaq mühəndis tərəfindən

aşağıdakıları nəzərə almaqla tərtib edilir:
- İş zamanı qaynaq şərtləri
- Qeyri-dağıdıcı üsulla yoxlamanın nəticələri
- Dağıdıcı üsulla yoxlamanın nəticələri
- İstehsalat qaynağı üçün icazə verilmiş qaynaq şərtləri
• Əgər üçüncü inspektor müdaxilə edibsə, sınaqların dəqiq qeyd edilmiş olduğunu təsdiq
etməsi kimi ona QPKR-ni imzalaması təklif ediləcəkdir
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Cədvəl 2 - Avrupa Qaynaq Standartlarına əsasən QPS-in mühüm dəyişənlərinə dair tipik
nümunələr
Müxtəliflik Prosedur kvalifikasiyasının diapazonu

Qaynaq prosesi Heç bir diapazon yodur - kvalifikasiya edilmiş proses istehsalatda tətbiq
edilməlidir.
Qaynaqsonrası istilik Birləşmələr, qaynaq sonrası istilik emalından sonra sınaqdan keçirilir və
emalı (PWHT) yalnız qaynaq sonrası istilik emalına məruz edilmiş məmulatlar sınaq
edilirlər. Qaynaqlandığı kimi sınaq edilən birləşmələr, yalnız
qaynaqlandığı kimi istehsalat birləşmələrini kvalifikasiya edirlər.
Ana materialın növü Oxşar birləşmə və mexaniki xüsusiyyətlərə malik ana materiallar eyni
Material Qrup Nömrəsi ilə qeyd edilir; kvalifikasiya, yalnız eyni Qrup
Nömrəsinə sahib olan materialların istehsalat qaynağına icazə verir.
Qaynaq ləvazimatları İstehsalat qaynağı ilə əlaqədar olan qaynaq ləvazimatları, bir qayda
olaraq eyni Avropa nişanına malik olmalıdırlar.
Materialın qalınlığı Sınaq kuponunun qalınlığının altında və üstündə müəyyən bir qalınlıq
məsafəsinə icazə verilir.
Cərəyanın növü AC yalnız AC üçün kvalifikasiya edilir; DC qütbü (+ve yaxud -ve)
dəyişdirilə bilməz; impuls cərəyanı yalnız impuls cərəyanlı istehsalat
qaynağını kvalifikasiya edir.
Öncədən istitmə Sınaq üçün istifadə edilən öncədən isitmə temperaturu, tətbiq edilməli
Temperaturu olan minimumdur.
Gedişlər arası SGedişlər arasında sınaq zamanı ələd edilən ən yüksək temperatur, icazə
temperatur verilən maksimumdur.
İstiliyin verimliliyi Zərbə tələbləri olduqda, icazə verilən maksimum HI sınağı HI-nin 25%-
dən yuxarı olur.
Srətlik tələbləri olduqda, icazə verilən minimum HI sınağı HI-nin 25%-dən
aşağı olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Cədvəl 3 - Qaynaqçı kvalifikasiyası ilə əlaqədar mərhələlər
Qaynaq mühəndisi, qaynaqçı kvalifikasiyası sınaq parçaları üçün QPS yazır
• Qaynaqçı QPS-yə müvafiq şəkildə sınaq qaynağı hazırlayır

• Qaynaq inspektoru, qaynaqşının QPS-yə əsasən işlədiyindən əmin olmaq üçün qaynağa nəzarət
edir
Sərbəst bir imtahançıdan/imtahan götürən şəxsdən/üçüncü tərəfin inspektorundan sınaqlara

nəzarət etməsi xahiş edilə bilər.
• Sınaq kuponu, Standartlar tərəfindən müəyyən edilmiş şəkildə qeyri-dağıdıcı üsulla yoxlamaya
(NDT) məruz edilir (vizual yoxlama, MT və ya PT və RT və ya UT)
• Müəyyən materiallar və qaynaq prosesləri üçün bir sıra dağıdıcı üsulla yoxlamalar tələb edilə
bilər.
• Sınaq parçası üçün tətbiq edilmiş qaynaq şərtlərini və istehsalat qaynağı üçün Standartlar
tərəfindən icazə verilən kvalifikasiya diapazonunu göstərən Qaynaqçı Kvalifikasiya Sertifikatı
hazırlanır
• Üçüncü tərəfin mövcudluğu Kvalifikasiya Sertifikatının həqiqiq qeydlərdən ibarət olduğunu
göstərəcəkdir
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Cədvəl 4 - Avropa Qaynaq Standartlarına əsasən qaynaqçı kvalifikasiyasının mühüm dəyişənlərinə
dair tipik nümunələr
Müxtəliflik Prosedur kvalifikasiyasının diapazonu

Qaynaq prosesi Heç bir diapazon yoxdur - kvalifikasiya edilmiş proses istehsalatda tətbiq
edilməlidir.
Qaynağın növü Uc-uca qaynaqlar, budaq qaynağından (branch welds) başqa bütün
qaynaqları əhatə edir. Künc qaynaqları yalnız künc qaynaqlarını
kvalifikasiya edir.
Ana materialın növü Oxşar tərkiblərə malik ana materiallar və mexaniki göstəricilər eyni
Material Qrup Nömrəsi ilə qeyd edilir; kvalifikasiya, yalnız eyni Qrup
Nömrəsinə sahib olan materialların istehsalat qaynağına icazə verir.
Lakin bu Qruplar, prosedur Qruplarından daha geniş diapazona
malikdirlər.
Dolğu materialı İstehsalat qaynağı üçün elektrodlar və dolğu telləri sınaq ilə eyni
formada olmalıdır (qatı tel, ötürücü-kabel və s.); MMA örtmə tipi
mühümdür.
Materialın qalınlığı Qalınlıq məsafəsinə icazə verilir; 12mm-dən artıq olan sınaq parçaları
üçün ≥5mm-ə icazə verilir.
Borunun diametri Kiçik diametrlər üçün mühüm və məhduddur: 25mm-dın yuxarı sınaq
parçaları ≥0.5 x istifadə edilən diametr (minimum 25mm).
Qaynaq vəziyyətləri Qaynağın vəziyyəti çox vacibdir; H-L045 bütün vəziyyətlərə icazə verir
(PG istisna olmaqla).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynaq spesifikasiyaları
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
QPS qeydiyyat nömrəsi QPS - 031 Təftiş 0 Kvalifikasiya edilir EN15614-1:2004

Tarix 12/04/2006 Şirkərin adı TWI Ltd
Prosedur Kvalifikasiyasının Qeydləri PKR-031 - Təftiş 0
İstinad edilən sənədlər
KVALİFİKASİYA EDILƏN MATERİAL/BİRLƏŞMƏ QAYNAQ/SINAQ ŞƏRTLƏRİ
Birləşmə növü Uc-uca piltə ss mb nb, bs gg ng: T-uc-uca ss bs: Künc piltəsi: Uc- Qaynaq sonrası istilik emalı
uca boru ss mb nb: Künc boru olmadan
Ana material(lar) Qrup 8-8
Əlavə material
SINAQ PARÇASI MATERİALININ SPESİFİKASİYASI MATERİAL ÖLÇÜSÜNÜN Minim. Maks.
KVALİFİKASİYASI
Birləşmə növü ASTM A213 TP316L Qr-no. 8.1. Künc materialının qalınlığı (mm) 3.0 7.2.
Ana material(lar) ASTM A213 TP316L Qr-no. 8.1. Uc-uca materialın qalınlığı (mm) 3.0 12.0
Əlavə material ASTM A213 TP316L Qr-no. 8.1. Çöl tərəfdən diametr (mm) 57.2 Maks. yoxdu
Boğaz qalınlığı (mm) Min yoxdu Maks. yoxdu
QAYNAQ PROSESLƏRİ
Qaynaq prosesi Volframla təsirsiz qaz qaynağı
Növü Əli ilə qaynaq
DOLĞU METALI
Dolğu metalının istehsalçısı, ticarət markası METRODE 316S92
Dolğu metalının növü Kimyəvi
Dolğu metalının işarəsi EN 12072 19 12 3 L
Dolğu metalının ölçüsü (mm) 2.4
Qalıq qalınlığı (mm) 3.0 - 12.0
VƏZİYYƏT
Kəsiyin vəziyyəti Bütün vəziyyətlər
ÖNCƏDƏN İSİTMƏ
Öncədən isitmə temperaturu (C⁰) 4
Gedişlər-arası maksimum temperatur (C⁰) 150
QAZ
Qoruyucu qazı: Növü EN 439 - l1
Axın dərəcəsi (l/min) 10-dan 12-dək
İstehsalçı, Ticarət markası n/a
Ehtiyat qazı: Növü EN 439 - l1
Axın dərəcəsi (l/min) 4
İstehsalçı, Ticarət markası n/a
ELEKTRİK GÖSTƏRİCİLƏRİ
Dolğu metalının ölçüsü (mm) 24
Amper 80-dən 140-dək
Gərginlik 10-dan 12-dək
Qaynaq gedişinin sürəti (mm/min) 30-dan 60-dək
Maksimum istilik hasilatı (k/mm) 2.0
Volframın ölçüsü (mm) 2.4
Volframın növü WT 20 (2% Toriy)
Axın/qütb DC-VE
DC impuls cərəyanı Heç biri
TEXNİKİ GÖSTƏRİCİLƏR
Muncuqvari və yaxud toxuma Muncuqvari
Qaynaq gedişinin maksimum qalınlığı (mm) n/a
Ağızın/qaz çəninin ölçüsü 12
Hər bir tərəf üçün çox-gedişli/tək-gedişli qaynaq Yalnız çox-gedişli
Qapalı və yaxud çənin xaricdə Tətbiq edilmir
Səthin hazırlanması Qaynaqdan əvvəl sürtkü maddəsi təmizlənir
İlkin/Gedişlər arası təmizlik Fırçalamaq
Arxanın oyulma üsulu Heç biri
Qaynaq spesifikasiyaları 4.5.002________________________________(Müəlliflik hüquqları 2006 TWI Proqram təminatı. Bütün hüquqlar qorunur
Kataloq n QPS00010 Səh.2-dən 1-cisi
Şəkil 1 EN 15614 formatına əsasən Qaynaq Prosedurlarının Spesifikasiyası (WPS) Nümunəsi
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Prosedur Kvalifikasiyasının Qeydləri № WIS 5-002 Təftiş 0 Qaynaq Prosedurlarının WI8 5-p002
Tarix 27/03/2006 Spesifikasiyası №
İmtahançı/İmtahanı götürən şəxs Üçüncü tərəf Ltd İstehsalçı TWI Ltd

İstinad nömrəsi TPL/TWI/WI85-002 Ünvan
Normativ/Sınaq standartı EN 15614-1: 2004
TƏSDİQ DƏRƏCƏSİ (BİRLƏŞMƏNİN/QAYNAĞIN ŞƏRTLƏRİ)
Birləşmə növü Uc-uca piltə ss mb nb, bs gg ng: T-uc-uca ss bs: Künc piltəsi: Künc boru
Ana material(lar) Qruplar 1-1
Kuponun qalınlığı (mm) 17.5 - 70.0
Kuponun çöl diametri (mm) 500.0-dən çox
Künc boğazın qalınlığı (mm) Məndudiyyət yoxdur
Budağın bucağı (dər.) n/a
Öncədən istilik (C⁰) 50
Gedişlər arası temperatur (C⁰) 200
QSİE (PWHT) və/və ya keyfiyyəti itirmə -
TƏSDİQ DƏRƏCƏSİ (PROSES 8)
Qaynaq prosesi 111: Əl ilə qövs qaynağı
Qaynaq prosesinin növü Əl ilə
Qaynaq qalınlığı (mm) 17.5 - 70.0
Qaynağın çöl diametri (mm) 500.0-dən çox
Dolğu metalının növü En 499 t 46 6 mn1nl b12 h5
Qoruyucu qaz/ötürücü Heç biri
Qaynaq vəziyyətləri PA,PC,PE,PF
Öncədən istilik temperaturu (C⁰) 50
Gedişlər arası temperatur (C⁰) 200
Cərəyan/qütblər DC + VE
Hər bir tərəf üçün çox-gedişli/tək-gedişli qaynaq Yalnız çox-gedişli qaynaq
İstilik hasilatı (k/mm) Maksimum 3.2
Metalın keşirimə rejimi n/a
Ehtiyat qazı n/a
Kataloq n PKQ00012 Səh. 3-dən 1-cisi
Şəkil 2.1 EN 15614 formatına əsasən QPRQ (Kvalifikasiya Diapazonu) üçün Nümunə
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Prosedur Kvalifikasiyasının Qeydləri № WIS 5-002 Təftiş 0 Qaynaq Prosedurlarının WI8 5-p002
Tarix 27/03/2006 Spesifikasiyası №
DARTINMA SINAQLARI
Növü/Nömrəsi Re Rm A% Z% Qırılma yeri Qeydlər
(N/mm²) (N/mm²)
Eninə 480 610 32 35 Plastik-Əsas metal
Eninə 473 598 33 35 Plastik-Əsas metal
Qeydlər EN 895-ə əsasən 2 eninə dartınma sınağı

İTİQAMƏTLİ ƏYMƏ SINAQLARI
Növü/Nömrəsi Əymə bucağı Uzadılma Nəticələr
7.4.3 və EN 910 əsasən 4 tərəfdən əymə sınaqları EN 25817 Məqbul
DAVAMLILIQ SINAQLARI
Kəsiyin yeri/istiqaməti Temperatur Göstəricilər Orta Qeydlər
(C⁰) (J) (J) (J) (J)
Qaynaq mуtalı (səth) -46 157 146 149 150.67
Qaynaq metalı (kök) -46 127 136 132 131.67
FL (səth) -46 67 78 63 69.33
FL + 2 (səth) -46 105 113 143 120.33
FL + 5 (səth) -46 216 203 215 211.33
Qeydlər
SERTİFİKASİYA
Qaynaqçının adı Şəxsiyyət Vəsiqəsinin Möhürün№ Mexaniki sınaq Sınaq Evi
№ Laboratoriya sınaq nömrəsi TTH - 1341-2006
R.A.T. Ketçer Sınaq sənədinin nömrəsi 1341-2006
Sınağı keçirmiş şəxs IAM Tafer
Təsdiq edilir ki, qaynaqlar yuxarıda qedy edilmiş normativlərə/sınaq standartlarına müvafiq hazırlanıb, qaynaq edilib və sınaqlardan keçiblər.
İmtahançı və ya imtahan götürən şəxs İstehsalçı

Adı İmzası Adı İmzası
Tarix Tarix
İmza 3 İmza 4
Tarix Tarix
Kataloq n PKQ00012 Səh. 3-dən 3-sü
Şəkil 2.3 EN 15614 formatına əsasən QPKQ (Kvalifikasiya Diapazonu) üçün Nümunə
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
_______________________________________________________________________________________________
___________________________________Qaynaqçı kvalifikasiyası_________________________________________
EN İŞARƏLƏMƏSİ
İşarələmə EN287-1, 111, T, BW, 1.1, B, t14.27, D168.28, H-L045, ss, nb
Qaynaqçının adı A. Viver Sınaq tarixi 06/07/2005
Şəxsiyyət Vəsiqəsinin № AW-3463 QPS qeyd nömrəsi 3463-001
Doğum tarixi 12.3.79 Standart sınaq nömrəsi n/a Təftiş 0
Möhürün № 3463 QPSQ nömrəsi QPS - 013 Təftiş 0
Şirkətin adı XYZ Fabrications Kvalifikasiya normativi EN 287-1: 2004
Bölmə Şimal Şərqi İmtahan edən şəxs Üçüncü Tərəf Ltd
Peşə bilikləri Sınaq edilməyib İstinad № TPL/XYZ/3463-1
Bitmə tarixi 05/07/2007
ƏSAS METALLAR
İstehsalat forması Spesifikasiyası (növü vəya dərəcəsi) Qr№ Ölçü Dar. Qal.(mm) Dia.(mm)
Qaynaq edilib: Boru BS 10025 (50-B) 1.1 152.40 120 14.27 168.28
Boru BS 10025 (50-B) 1.1 152.40 120 14.27 168.28
Birləşmə növü Uc-uca
MÜXTƏLİFLİKLƏR FAKTİKİ KVALİFİKASİYA DİAPAZONU
GÖSTƏRİCİLƏR
Qaynaq birləşməsinin növü Boru - Uc-uca 60⁰ ucağı olan Uc-uca, Künc və Budaq qaynaqları
Əsas metal 1.1-dən 1.1-dək 1.1, 1.2, 1.4
ƏSAS METALIN QALINLIĞI UC-UCA KÜNC UC-UCA KÜNC
Piltənin qalınlığı (mm) 14.27 - 5.00 dəq 5.00 dəq
Borunun qalınlığı (mm) 14.27 - 5.00 dəq 5.00 dəq
Borunun diametri (mm) 168.28 - 84.14 və yuxarı 84.14 və yuxarı
MÜXTƏLİFLİKLƏR FAKTİKİ GÖSTƏRİCİLƏR KVALİFİKASİYA DİAPAZONU
Qaynaq prosesləri 111: Əl ilə qövs 111: Əl ilə qövs
Növü Əl ilə Əl ilə
Əlavə metal Nb: əlavə metalsız ss nb, ss mb, bs
Dolğu metalının növü/işarəsi EN 499 E 46 6 Mn NI B İstənilən eyni
Dolğu metalının qrupu n/a Istənilən eyni
Örtülü elektrod növü B əsas B,A,RA,RB,RC,RR,R
Qoyulmuş qaynağın qalınlığı(mm) 12.70 5.00 dəq
Qaynaq vəziyyəti (sınaq edilmiş faktiki H-L045
vəziyyət)
Uc-uca Piltə PA,PC,PF,PE
Künc Piltə PA,PB,PF,PD
Uc-uca-Boru PA,PF,PC,H-L045
Künc-Boru PA,PB,PF,PD
Uc-uca-Borunun Diametri(bax en287 6.3 a,c) -
SINAQLAR
Sınağın növü Məqbulluq kriter Nəticələr Qeydlər
Cədvəl 10 və EN 970-ə əsasən vizual yoxlama EN ISO 5817 Məqbuldur Bax - EN ISO 5817
Cədvəl 10 və EN 1435-ə əsasən radioqr. yoxl. EN ISO 5817 Məqbuldur Bax - EN ISO 5817
Qeydlər Budaq, tələb edilən ən kiçik bucaqda quraşdırılır
SERTİFİKASİYA
Sınaqlara rəhbərlik edən şəxs Laboratoriya sınaqlarının nömrəsi
Mexaniki sınaqlara rəhbərlik edən şəxs Sınaq sənədinin nömrəsi
Təsdiq edilir ki, qaynaqlar yuxarıda qedy edilmiş normativlərə/sınaq standartlarına müvafiq hazırlanıb, qaynaq edilib və sınaqlardan keçiblər.
İmza 1 (Alətlər-Xüsusiyyətlər-Qsurların həlli tətbiq edilərək təyin edilmişdir)
Adı İmzası Adı İmzası
Tarix Tarix
Kataloq n QPKQ00010 Səh. 1-dən 1-si
Şəkil 2.2 EN 287 formatına əsasən Qaynaqçı Kvalifikasiyasının Sınaq Serifikatına dair Nümunə
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 7
Materiallara Nəzarət
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Ümumi
Vizual/Qaynaq İnspektorunun mühüm vəzifələrindən biri də materiallara nəzarət etməkdir, çünki
istehsalat prosesində bir sıra vəziyyətlər yaranır ki,materiallarıninspektorlar tərəfindən mütləq
şəkildə yoxlamadan keçməsi tələb olunur. Məsələn:
• Piltə və yaxud boru istehsalatında
• Materialın istehsalı və yaxud konstruksiyası zamanı
• Material quraşdırıldıqdan sonra; adətən planlaşdırılmış qulluq proqramı, istehsalat fasiləsi və
yaxud istehsalat dayandırıldığı zaman
İstehsalat və qaynaq zamanı istifadə edilə biləcək bir çox materiallar vardır. Bu materialların
sırasına aşağıdakılar daxildir, lakin onlarla məhdudlaşmır:
• Poladlar
• Paslanmayan poladlar
• Alüminium və alüminium ərintilər
• Nikel və nikel ərintilər
• Mis və mis ərintilər
• Titan və titan ərintilər
• Çuqun
Bütün bu materiallar, fərqli şəkildə tətbiq edilmək və sənaye sahələrinə məxsus tələbləri
qarşılamaq üçün istehsalatda, qaynaq və tikintidə geniş şəkildə istifadə edilməkdədirlər.
Materiallar nəzarət ilə bağlı İnspektorun bilməsi vacib olan üç əsas məsələ vardır:
1.Materialın növü və qaynaqlanma qabiliyyəti
2. Materialların izlənmə qabiliyyəti
3. Materialın vəziyyəti və ölçüləri
2. Materialların Növü və Qaynaqlanma Qabiliyyəti

Qaynaq İnspektoru, müvafiq standartlara uyğunluğu yoxlaya bilmək üçün materialın növünü
anlaya bilməli və analiz etməlidir. Məsələn, BS En, API, ASTM kimi material standartları, qaynaq
prosedurlarının spesifikasiyası (WPS), satınalma sifarişi, istehsalat çertyojları, keyfiyyət
planı/müqavilənin spesifikasiyası və müştərinin tələbləri kimi göstəricilər.
Poladın növünə uyğun bir qayda olaraq istifadə edilən material standartı BS EN 10025 - Əriməyən
quruluşa malik poladlardan ibarət isti yayılmış məhsullar
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bu standarta əsasən, S355J2G3 - tipik bir poladın məxsus olduğu işarəsi aşağıdakı kimi təsnif
ediləcəkdir:
S Struktur polad
355 Minimum hasilat gücü: t ≤ 16mm-də N/mm²
J2 Uzunsov kəsik, 27 Joules 6-20 C⁰
G3 Normal hala salınmış və yaxud normal hala salınmış yayılmış
Materialın növü və qaynaqlanma qabiliyyətindən asılı olaraq, bir çox hallarda istifadə edilən
materialları və bunların ərintilərini, müxtəlif qaynaq proseslərini tətbiq edərək geniş qalınlıq və
diametr çərçivəsində ərimə ilə qaynaq etmək olar.
Həmçinin, İSO 15608Qaynaqlama - Metal materialların qruplaşma sistemləri üçün təlimat kimi
digər standartlara, polad istehsalçısının və qaynaq ləvazimatları üzrə məlumat kitablarına istinad
edən İnspektorlar, material və ləvazimatların verilmiş məmulata uyğunluğunu yoxlamaq üçün
əlavə təlimatlar əldə etmiş olacaqlar.
3. Əriyən Elementlər və Onların Təsiri

Dəmir Fe
Karbon C Güc
Maqnezium Mn Davamlılıq
Silikon Si < %0.3 deoksidant
Alüminium Al Qranul rafinasiya edir, <0.008% deoksidant + davamlılıq
Xrom Cr Paslanmaya davamlılıq
Molibden Mo İstiliyə davamlılıq üçün 1%
Vanadium V Güc
Nikel Ni Aşağı temperaturun tətbiqi
Mis Cu Hava şərtlərinə məruz qalan poladlar üçün istifadə edilir (Korten)
Kükürd S Artıq elementidir (zəifliyə səbəb ola bilər)
Fosfor P Artıq elementdir
Titan T Qranul rafinasiya edir, mikro-ərimə elementi kimi istifadə edilir (güc və
davamlılıq)
Niobium Nb Qranul rafinasiya edir, mikro-ərimə elementi kimi istifadə edilir (güc və
davamlılıq)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Materialların İzlənmə Qabiliyyəti

İzlənmə qabiliyyəti dedikdə, materialın "keçmiş tarixinin, tətbiqinin və yaxud nəzərdə tutulan
yerinin izlənməsi" nəzərdə tutulur. Qaynaq məmulatının izlənməsi zamanı, İnspektorun
aşağıdakıları bilməsi vacib ola bilər:
• Materialın mənşəyi - həm ana material, həm dolğu materialı

• İşlənmə tarixi - məs., Qaynaqdan Sonra İstilik Emalından (PWHT) əvvəl və sonra
• Məhsulun yeri - bu, adətən spesifik bir hissəyə vəya yarı-yığıma aid edilir
Materialların keçmiş tarixini izləmək üçün nəzarət sənədlərinə müraciət etmək lazımdır. BS EN
10204 Metal məmulatlar - Nəzarət sənədlərinin növləri kimi standartlar bu cür sənədlərlə bağlı
təlimatlar təmin edir. BS EN 10204 standartı çərçivəsində, nəzarət sənədləri iki növə bölünürlər:
a) Spesifik olmayan nəzarət

Bu nəzarət forması, istehsalçı tərəfindən öz prosedurlarına müvafiq şəkildə aparılır. Bu yoxlama,
istehsal edilmiş məmulatın eyni spesifikasiyalara və eyni istehslat prosesinə uyğun şəkildə
hazırlandığından və sifarişin tələblərinə müvafiq şəkildə olduğundan əmin olmaq üçün təşkil
edilir.
2.1 tipli sənədlərdə istehsalçı, təmin edilən məmulatların sınaq nəticələri daxil edilmədən sifariş
tələblərinə cavab verdiyini bildirir.
2.2 tipli sənədlərdə istehsalçı, təmin edilən məmulatların sifariş tələblərinə cavab verdiyini bildirir
və spesifik olmayan nəzarətlə bağlı sınaq nəticələri təqdim edilir.
b) Spesifik nəzarət
Bu nəzarət forması, çatdırılma öncəsi, məmulatın spesifikasiyasına müvafiq şəkildə həmin
məmulat üzərində və yaxud həmin məmulatın sınaq parçaları üzərində aparılır. Bu yoxlama,
məmulatların sifarişin tələblərinə müvafiq şəkildə olduğundan əmin olmaq üçün təşkil edilir.
3.1 tipli sənədlərdə istehsalçı, təmin edilən məmulatların sifariş tələblərinə cavab verdiyini bildirir
və sınaq nəticələrini təqdim edir.
3.2 tipli sənədlər, istehsalçı şirkətə bağlı olmayan və istehsalçının bitərəf mövqe tutan səlahiyyətli
nəzarət nümayəndəsi və həm də alıcının səlahiyyətli nümayəndəsi və ya əsasnaməyə müvafiq
təyin edilmiş inspektoru tərəfindən tərtib edilir və bu sənədlərdə onlar, təmin edilən
məmulatların sifariş tələblərinə cavab verdiyini bildirir və sınaq nəticələrini təqdim edirlər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Müəyyən bir materialın tətbiq edilməsi və yerinin müəyyən edilməsi üçün, Qaynaq
Prosedurlarının Spesifikasiyası (QPS), istehsalat çertyojları, keyfiyyət planı nəzərdən keçirilməli və
istifadə zamanı materialın fiziki yoxlanışı həyata keçirilməlidir.
Müəyyən vəziyyətlərdə İnspektor, tökmə nömrələrin orijinal piltədən götürülərək istehsalatda
istifadə ediləcək parçalara köçürülməsini izləməlidir.
Boru xətti işlərində İnspektorun, hər bir boru xətti üçün bütün aidiyyatı məlumatları qeyd etməsi
tələb edilir. Böyük diametrə malik borularda, bu məlumatlar adətən borunun daxili hissəsində
şablonlanır. Kişik diametrli borularda isə, aidiyyatı məlumatlar borunun çöl tərəfində uzununa
istiqamətdə şablonlanır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
BS EN 10204: Metal materiallar
Nəzarət sənədlərinin növlərinə dair nəticə
a) Əgər material standartlarında və ya sifarişdə bu qeyd edilibsə, spesifik olmayan nəzarəti

spesifik nəzarət ilə əvəz etmək olar
b) Material istehsalçısının keyfiyyət idarə sistemi, materialların spesifik qiymətləndirilməsi üzrə

hamı tərəfindən səlahiyyətli bir müvvəkil kimi qəbul edilmiş qurum tərəfindən təsdiqlənməlidir
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5. Materialın Vəziyyəti və Ölçüləri

Materialın vəziyyəti, məmulatın xidmət ömrünə birbaşa təsirə malikdir və buna görə də mühüm
nəzarət obyektidir.Nəzarət obyekti, aşağıdakı vacib amilləri əhatə etməlidir:
• Ümumi yoxlama
• Görünən qüsurlar
• Ölçülər
• Səthin vəziyyəti
Ümumi yoxlama
Bu yoxlama üsulu, doldurma şərtlərini, daşıma üsullarını, piltələrəin və ya boruların sayını və
deformasiya həddinin kənara çıxmasını əhatə edir.
Görünən qüsurlar
Görünən tipik qüsurlar, istehsalat prosesi üçün adi bir haldır və piltənin kənarında yarandıqda,
səthi və ya laminasiyanı qıran soyuq ətəklərdir (cold laps). Materialın gövdəsində mövcud ola
biləcək laminasiyalar üçün presləmə zondu tətbiq edilən ultrasəs sınağı tələb edilə bilər.
Ölçülər
Piltələr üçün uzunluq, eni və uzunluğu nəzərə alınacaqdır.
Borular üçün yalnız uzunluq və divarın qalınlığı kifayət etmir. Burda həmçinin diametrin və ovalın
nəzarəti də vacibdir. Nəzarətin bu mərhələsində, materialın tökməsi və istilik göstəricisi də
materialın sertifikatına qeyd edilə bilər.
Səthin vəziyyəti
Materialın səthinin vəziyyəti mühüm əhəmiyyət daşıyır. Səthin üzərində dəmir oksid ərp, pas
izləri, çuxurlar və qəbuledilməz mexaniki zədələr olmamalıdır.
İnspektorun nəzərə almalı olduğu dörd əsas paslanma dərəcəsi mövcuddur:

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6. Nəticə
Materillara Nəzarət, İnspektorun vəzifələrinin vacib hissəsidir və müvafiq sənədlərin başa
düşülməsi bu yolda uğurun açarı sayılır.
Materialların təsdiq edilməsi və izlənməsi hədəf nöqtəsi olduğu zaman, materialların nəzarətinə
məntiqli və ciddi şəkildə yanaşmaq lazımdır. Material əlçatan olmadığı zaman, bu müşkül bir
məsələyə çevrilə bilər. Odur ki, materialın nəzarətinə başlamazdan əvvəl onun əlçatan olması
təmin edilməli, təhlükəsizlik tədbirləri nəzərə alınmalı və icazə alınmalıdır. Keyfiyyət planına
istinad edilərək, tələb edilən nəzarət səviyyəsi və nəzarətin hansı məqamda aparılması
bilinməlidir. Həmçinin istehsalat çertyojlarına nəzər salınaraq, materialın növü və yeri ilə bağlı
müvafiq məlumatlar əldə edilməlidir.
Nəzarət sənədlərinə əsasən materialın növünü təyin etmək mümkün olmadıqda və ya nəzarət
sənədi itirilmiş olduqda, materialı müəyyən edən digər üsullara müraciət etmək olar.
Bu üsullara aşağıdakılar daxildir, lakin bunlarla məhdudlaşmır: qığılcım sınağı, spektroskopik
analiz, kimyəvi analiz, skleroskopik sərtlik sınağı və s. Bu sınaq üsulları, səlahiyyətli bir sınaq
müəssisəsi tərəfindən lakin bəzən yerində keçirilə bilər. Məmulatların satınalma sifarişinə və
yaxud müvafiq standartlara uyğunluğunu təsdiq etməsi üçün İnspektorun iştirakına ehtiyac ola
bilər.
* EN ISO 9000 Keyfiyyət idarə sistemləri – Əsas məqamlar və lüğət

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 8
Normativ və Standartlar
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Ümumi
İnspektor öz vəzifələrini yerinə yetirərkən, geniş sayda normativləri və standartları yanında
gəzdirmək məcburiyyətində deyildir. Bir qayda olaraq, spesifikasiya və yaxud müqavilə
spesifikasiyası tələb edilən yeganə sənəd olur. Lakin normativ vəstandartlar, müqavilə
spesifikasiyasına köməkçi vasitə kimi lazım ola bilərlər və ona görə də İnspektor, bu normativləri
haradan tapa biləcəyini daim bilməlidir.
Aşağıda İnspektorun öz vəzifələrinə yetirdiyi zaman qarşısına çıxa biləcək normativ və
standartlarla bağlı izahların bir siyahısı təqdim edillmişdir.
2. İzahlar
Normativ sənəd: Fəaliyyət növləri və onların nəticələri üçün qaydaları, təlimatları və ya
xasiyyətnamələri təmin edən sənəd. Normativ sənəd termini, ümumi işlənən bir termindir və
standartlar, texniki spesifikasiyalar, tətbiqi normativlər və əsasnamələr kimi sənədləri əhatə edir.
Standart: Fikir birliyi nəticəsində yaranan və tanınan bir qurum tərəfindən dəstəklənən bir sənəd.
Sifariş səviyyəsinin optimal şəkildə əldə edilməsini təmin etmək məqsədilə, fəaliyyət növləri və
onların nəticələrinin ümumi və təkrar istifadəsi üçün lazımi qaydaları, təlimatları və ya
xasiyyətnamələri təmin edən sənəddir.
Uyğunlaşdırılmış standartlar: Standartlaşdırma ilə məşqul olan müxtəlif qurumlar tərəfindən

təsdiq edilmiş və məmulatların bir-digərinin yerinə istifadə edilə bilməsini, proses və xidmətləri
təyin edən, standartlara müvafiq keçirilən sınaq nəticələrinin və ya məlumatların qarşılıqlı
anlaşılmasını təmin edən eyni mövzularla əlaqədar standartlar.
Tətbiqi normativlər: Təchizat, quruluş və ya məmulatların dizaynı, istehsalı, quraşdırılması,

onlara qulluq edilməsi, istifadəsi üçün tətbiqi fəaliyyət və ya prosedurları tövsiyyə edən sənəd.
Tətbiqi normativlər, standart və ya standartın bir hissəsi və yaxud standartdan kənar bir sənəd
ola bilərlər.
Əsasnamə: Səlahiyyətli qurum tərəfindən mənimsənilmiş qadağa qaydalarını təmin edən bir
sənəd.
Səlahiyyətli qurum: Qanuni qüvvəyə və hüquqlara malik qurum (standartlara və əsasnamələr

görə məsuliyyət daşıyan və yaxud spesifik öhdəliklərə malik olan inzibati müəssisə).
Nizamlayıcı qurum: Əsasnamələrin hazırlanması və tətbiq edilməsinə görə məsuliyyət daşıyan

qurum.
İcraedici qurum: Əsasnamələrin icra edilməsinə görə məsuliyyət daşıyan qurum.
Spesifikasiya: Tələbləri əks etdirən sənəd. Bir qayda olaraq, nəzərdə tutulan və yaxud məcburi
olan tələbləri və ya gözləntiləri əks etdirən məlumatlar və onları dəstəkləyən vasitələr.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Posedur: Hər hansısa bir fəaliyyətin və prosesin həyata keçirilməsinin spesifik üsulu.Təsdiq
edilmiş standarta, normativ və ya spesifikasiyalara istinad edən prosedur adətən, spesifik bir
məmulat üçün hər hansısa bir texnika tətbiq edildiyi zaman nəzərə alınması vacib olan bütün
mühüm parametrlərin və riayət ediləcək xəbərdarlıqların yazılı izahıdır.
Təlimat: Təsdiq edilmiş prosedura, standarta, normativ və ya spesifikasiyaya əsaslanaraq

ardıllıqla davam etməli olan mərhələlərin yazılı izahı.
Keyfiyyət planı: Spesifik layihə, məmulat, proses və yaxud müqavilə ilə bağlı hansı prosedurların
və əlaqədar mənbələrin kimin tərəfindən və nə vaxt keçiriləcəyini təyin edən sənəd.
* ISO IEC Təlimat 2 – Standartlaşdırma və əlaqədar işlər– Ümumi lüğət

** EN ISO 9000 – 2000 – Keyfiyyət idarə sistemləri – Əsas məqamlar və lüğət
3. Nəticə
Tətbiq edilən standartlar və tətbiqi normativlər əmin edir ki, hazırlanmış quruluş və yaxud
komponent keyfiyyət baxımından məqbulluq səviyyəsinə malik olacaq və nəzərdə tutlmuş
məqsəd üçün münasib olacaqdır.
Standartın, tətbiqi normativin və ya spesifikasiyanın tətbiqi təcrübəsiz İnspektor üçün çətinlik

yarada bilər, belə ki, bu sənədlərin birinin və yaxud hamısının istifadəsi ilə bağlı etibar və əminlik
hissi yalnız onları müəyyən bir müddət tətbiq etdikdən sonra yaranacaqdır.
Hər hansısa şübhələrin yarandığı zaman, anlaşılmazlığın aradan qaldırılması və yarana biləcək
problemlərin qarşısının alınması üçün İnspektor daha səlahiyyətli şəxsə müraciət etməlidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
BS nömrəsi Adı
BS 499: 1-ci hissə Qaynaq terminlərinin lüğəti
BS 709 Poladda ərimə ilə qaynaqların və qaynaq metalının dağıdıcı üsulla
yoxlanılması
BS 1113 Su borulu buxar əritmə cihazının dizaynı və istehsalatına dair spesifikasiya
BS 1453 Qaz qaynağı üçün dolğu materiallarına dair spesifikasiya
BS 1821 Mayelərin daşınması ilə bağlı ferretik polad boru işlərinin I Sinif
oksiasetilen qaynağına dair spesifikasiya
BS 2493 Əl ilə qövs qaynağı üçün aşağı ərimə temperaturlu elektrodlar
BS 2633 Mayelərin daşınması ilə bağlı ferretik polad boru işlərinin I Sinif qövs
qaynağına dair spesifikasiya
BS 2640 Mayelərin daşınması ilə bağlı karbon polad boru işlərinin I Sinif
oksiasetilen qaynağına dair spesifikasiya
BS 2654 Neft sənayesi üçün alın qaynaqlı dəstəklərə malik, şaquli qaynaq edilmiş,
donmayan çənlərin istehsalına dair spesifikasiya
BS 2901: 3-cü hissə Mis və mis ərintiləri üçün dolğu çubuqları və kabelləri
BS 2926 Əl ilə qövs qaynağı üçün xrom və xrom-nikel polad elektordlara dair
spesifikasiya
BS 3019 Volframla təsirsiz qaz qaynağı (TİG)
BS 3604 Təzyiq üçün lazımlı polad borular; Təzyiq məqsədi üçün yüksək
temperatur göstəricilərinə malik ferritk ərintili polad
BS 3605 Tikişsiz borulara dair spesifikasiya
BS 4515 Quruda və suda polad boruların qaynaq işlərinə dair spesifikasiya
BS 4570 Tökmə poladın ərimə ilə qaynağına dair spesifikasiya
BS 4677 Mayelərin daşınması ilə bağlı austentik paslanmayan polad boru işlərinin
qövs qaynağına dair spesifikasiya
BS 4872: 1-ci hissə Prosedurun təsdiqlənməsinə ehtiyac olmadıqda, qaynaqçı tərəfindən
keçirilən təsdiq sınalqarı.
Poladın ərimə ilə qaynağı
BS 4872: 2-ci hissə Alüminium və onun ərintilərinin volframla təsirsiz qaz qaynağı (TİG) və
yaxud metal ilə təsirsiz qaz qaynağı (MİG)
BS 6323 Avtomobil, mexaniki və ümumi mühəndislik işləri üçün tikişsiz və qaynaq
edilmiş polad borulara dair spesifikasiya
BS 6693 Qaynaq metalında diffuziya olan hidrogenin təyin edilməsi üsulu
BS 6990 Emal mayelərinin və ya onların qalıqlarından ibarət olan polad boruların
qaynağına dair tətbiqi normativlər
BS 7191 Suda bərkidilmiş quruluşlar üçün qaynaq edilə bilən struktur poladlara dair
spesifikasiya
BS 7570 Qövs qaynağı avadanlığının təsdiqi üçün tətbiqi normativ
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
BS nömrəsi Adı
BS EN 287: 1-ci hissə Qaynaqçıların kvalifikasiya sınaqları - Ərimə ilə qaynaq - Poladlar
BS EN 440 Əriməyən və kiçik qranullu poladların qoruyucu qaz metal qövs qaynağı
üçün elektrodlar və qalıqları
BS EN 499 Əriməyən və kiçik qranullu poladların əl ilə metal qövs qaynağı üçün
örtülü elektrodlar
BS EN 38384:1-dən Metal materialların əl ilə qaynağına dair keyfiyyət tələbləri
5-dək olan hissələr
BS EN 756 Əriməyən və kiçik qranullu poladların flusaltı qövs qaynağı üçün kabel
elektrodlar və ötürücü kabellər kombinasiyası
BS EN 760 Flusaltı qövs qaynağı üçün ötürücülər
BS EN 910 Metal materiallardakı qaynaqların dağıdıcı üsulla yoxlanılması - Əymə
sınaqları
BS EN 970 Ərimə ilə olan qaynaqların qeyri-dağıdıcı üsulla yoxlanılması - vizual
yoxlama
BS EN 12072 Dolğu çubuqları və kabelləri
BS EN ISO Alüminium və alüminum ərintiləri və maqnezium ərintiləri. Nikel və nikel
18274 ərintiləri
Qeyd: Qaynaqçı, qalın hərflərlə çap edilmiş standartlara xüsusi diqqət etməli və bilməlidir.
BS nömrəsi Adı
BS EN 1011 Metal materialların qaynağına dair qaynaq təlimatları.
1-ci hissə Qövs qaynağı üçün ümumi təlimatlar.
2-ci hissə Ferritik poladların qövs qaynağı.
3-cü hissə Paslanmayan poladların qövs qaynağı.
4-cü hissə Alüminium və alüminium ərintilərinin qövs qaynağı.
BS EN 1320 Metal materiallardakı qaynaqların dağıdıcı üsulla yoxlanılması
BS EN 1435 Qaynaqların qeyri-dağıdıcı üsulla yoxlanılması - qaynaq birləşmələrinin
radioqrafik nəzarəti
BS EN 10002 Metal materialların dartınma sınağı
BS EN 10020 Poladların dərəcələrinə görə təyinatı və təsnifatı
BS EN 10027 Poladlar üçün işarələmə sistesmi
BS EN 10045 Metal materiallar üzərində Charpy zərbə sınaqları
BS EN 10204 Metal məmulatlar - Nəzarət sənədlərinin növləri
BS EN 22553 Qaynaqlanmış, lehimlənmiş və bərk lehimlənmiş birləşmələr - Çertyojlar
üzərində simvolik şəkildə göstərilməsi
BS EN 24063 Metalın qaynaqlanması, lehimlənməsi, bərk lehimlənməsi. Çertyojlarda
simvolik şəkildə qeyd edilməli olan proseslərin və istinad edilən
nömrələrin nomenklaturası.
BS EN 25817 Poladlarda qövs qaynağı birləşmələri. Qüsurlar üçün küyfiyyət
səviyyələrinə dair təlimat
BS EN 26520 Metal ərimə ilə qaynaqlardakı qüsurların təsnifatı, izahları ilə birgə
BS EN 26848 Təsirsiz qazla qoruyucu qövs qaynağı üçün, plazma kəsimi və qaynaq üçün
volfram elektrodlara dair spesifikasiya
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
ISO nömrəsi Adı
ISO 857 - 1 Qaynaq və onunla əlaqəli məsələlər - Lüğət - 1-ci hissə - Metal qaynaq
prosesləri
ISO 6947 Qaynaqlar - İşləmə vəziyyətləri - Bucaqların səmtinin və fırlanmasının
təsnifatı
ISO 9606 - 2 Qaynaqşıların kvaıifikasiya sınağı - Ərimə ilə qaynaq.
2-ci hissə Alüminium və alüminium ərintiləri
ISO 15607 Metal materiallar üçün qaynaq prosedurlarının spesifikasiyası və
kvalifikasiyası - Ümumi qaydalar
ISO 15608 Qaynaq - Metal material qruplaşma sistemləri üçün təlimat
ISO 15609 - 1 Metal materiallar üçün qaynaq prosedurlarının spesifikasiyası və
kvalifikasiyası - Qaynaq prosedurlarının kvalifikasiyası - 1-ci hissə: Qövs
qaynağı
kvalifikasiyası. Sınaq edilmiş ləvazimatlara istinad edən kvalifikasiya
kvalifikasiyası - Qaynaq prosedurlarının sınağı
1-ci hissə Poladların qövs və qaz qaynağı və nikel və nikel ərintilərinin qövs qaynağı
2-ci hissə Alüminium və onun ərintilərinin qövs qaynağı
3-cü hissə Tökmə dəmirlərin qövs qaynağına dair qaynaq prosedurunun sınaqları
4-cü hissə Tökmə alüminiumların tamamlanma qaynağı
5-ci hissə Titan, sirkon və onların ərintiləri üçün qövs qaynağı
6-cı hissə Mis və mis ərintiləri
7-ci hissə İstifadə edilmir
8-ci hissə Boruların boru-piltə birləşmələrinə qaynağı
9-cu hissə Sualtı hiper-barium yaş qaynaq
10-cu hissə Hiper-barium quru qaynaq
11-ci hissə Elelktron və lazer işıq qaynağı
12-ci hissə Nöqtəli, tikiş və layihə qaynağı
13-cü hissə Əks təsirli uc-uca və yanma qaynağı
Qeyd: Qaynaqçı, qalın hərflərlə çap edilmiş standartlara xüsusi diqqət etməli və bilməlidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 9
Qaynaq Simvolları
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynaq birləşməsi bir mühəndis çertyoju üzərində ətraflı təsvir edilmiş eskiz şəklində verilə bilər.
Aşağıda göstərildiyi kimi, bu eskizdə birləşmə formasının hər bir təfərrüatı və ölçüsü göstərilə
bilər.
Lakin bu üsulun ətraflı məlumat təmin etməsinə baxmayaraq o, çoxlu vaxt apara bilər və
çertyojun əlavə məlumatlarla yüklənməsinə gətirib çıxara bilər.
Altrnativ üsul kimi, lazımi məlumatları ifadə etmək üçün simvolların köməyindən istifadə etmək
olar. Bu üsul aşağıda göstərilmişdir (həmin birləşmə detalı üçün).
Simvolik ifadə aşağıda qeyd edilmiş üstünlüklərə malikdir:

• Çertyojda yerləşdirilməsi sadə və asandır
• Çertyoju artıq dərəcədə yükləmir
• Yenidən baxmağa ehtiyac olmur - bütün qaynaq simvolları əsas yığım çertyojunda yerləşdirilə
bilər
Simvolik ifadə aşağıda qeyd edilmiş məhdudiyyətlərə malikdir:

• Yalnız standart birləşmələr üçün istifadə edilə bilər (BS EN ISO 9692)
• Birləşmənin təfərrüatları ilə bağlı dəqiq ölçülərin verilməsi imkanı olmur
• Simvolların düzgün şəkildə anlaşılması üçün təlimlərin keçirilməsinə ehtiyac vardır
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Qaynaq Birləşmələrinin Çertyojlarda Simvolik İfadəsinə dair

Standartlar
Qaynaq simvoları üçün istifadə edilən iki əsas standart mövcuddur:
Avropa Standartları
EN 22553 - Qaynaq edilmiş, lehimlənmiş, bərk lehimlənmiş birləşmələr - Çertyojlarda simvolik
ifadə
Amerika Standartları
AWS A2.4 - Qaynaq, Lehimləmə və Qeyri-dağıdıcı üsulla Yoxlama üçün Standart Simvollar
Bu standartlar bir çox hallarda bənzərdir, lakin yalnış amlaşılmanı aradan qaldırmaq üçün başa
düşülməsi vacib olan bir neçə başlıca fərqlər mövcuddur.
Avropa Standartlarının təfərrüatları aşağıdakı yarı-bölmələrdə verilmişdir. Burada Amerika

Standartlarının Avropa Standartlarından nə ilə fərqlənməsi barədə qısa məlumat təqdim
edilmişdir.
Sadə qaynaq simvolları

Müxtəlif növ qaynaq birləşmələri, hazırlanacaq qaynağa bənzər simvollar vasitəsilə ifadə edilir ki,
onların analizi asan olsun.
EN 22553 tərəfindən istifadə edilən simvollara dair nümunələr, növbəti aşağı səhifələrdə təqdim
edilmişdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5. Çertyojların üzərində Simvolların Yerləşdirilməsi

Qaynaq birləşmələrilə bağlı ətraflı məlumat təmin etmək üçün, qaynağın hər iki tərəfini
fərqləndirməyi bacarmaq lazımdır.
EN 22553 standartına əsasən bu, aşağıdakı şəkildə ifadə edilir:

• Ox xətti
• Birbaşa və qırıq-qırıq xətdən ibarət qoşa xətt
Aşağıdakı şəkildə bu ifadə üsulu nümayiş etdirilmişdir:

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6. Ox Xətti və Birləşmə Xətti Arasındakı Əlaqə

Birləşmənin bir ucu oxlu tərəf, əks ucu isə digər tərəf adlanır.
Oxlu tərəf, ox xəttinin tuşlanmış olduğu birləşmə xəttinin ucudur.
Oxlu tərəf, birləşmə xəttinin hər iki ucunda ola bilər və beləliklə də hansı ucun oxlu tərəf olmasına
yalnız çertyoju çəkən şəxs qərar verə bilər.
Bu prinsiplər, aşağıdakı şəkildə öz əksini tapmışdır.
Oxxətti ilə bağlı bir sıra qaydalar mövcuddur:
• Birləşmə xəttinin bir ucuna toxunmalıdır

• Birbaşa xəttin bir ucuna birləşir
• Birtərəfli birləşmə kimi assimetrik birləşmə zamanı oxlu xətt, üzərində qaynaq kəsim forması
hazırlanacaq olan birləşmə hissəsinə doğru tuşlanmalıdır (aşağıda göstərildiyi kimi)
Birtərəfli kəsim formalı uc-uca birləşmənin ifadə edilməsinə dair nümunə:

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
7. Dayaq Xəttinin (birbaşa xətt) və Qaynaq Simvolunun Yerləşdirilməsi

Dayaq xətti, mükün olan hər bir vəziyyətdə çertyojun alt kənarına paralel çəkilməlidir (və ya ona
perpendikulyar).
Assimetrik qaynaq üçün mühüm olan məsələ, qaynağın oxlu tərəfinin və digər tərəfinin bir-
birindən ayırd edilməsidir. Bunu aşağıdakı kimi etmək olar:
• Oxlu tərəfdə tələb olunan qaynaq təfərrüatlarına dair simvollar birbaşa xəttin üzərində
yerləşdirilməlidirlər
• Digər tərəfdə tələb olunan qaynaq təfərrüatlarına dair simvollar qırıq-qırıq xəttin üzərində
yerləşdirilməlidirlər
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
8. Birbaşa xəttin və Qırq-qırıq Xəttin Yerləşdirilməsi

EN 22553 qırıq-qırıq xəttin, birbaşa xəttin aşağısında və yaxud yuxarısında yerləşdirilməsinə icazə
verir (aşağıda göstərildiyi kimi)
Əgər qaynaq simmetrikdirsə, o zaman iki tərəfin ayırd edilməsinə ehtiyac olmur; EN 22553
standartı, qırıq-qırıq xəttin daxil edilməməsini bildirir. Beləliklə, arxa gedişə malik olan birtərəfli V
kəsim formalı uc-uca qaynaq, aşağıda göstərilmiş dörd simvolik şəkildən hər hansısa birilə ifadə
edilə bilər.
Qeyd: Birbaşa və qırıq-qırıq xətlərin vəziyyətinin dəyişkənliyi, EN 22553 standartının icazə verdiyi
əlavə ölçüdür; bu, EN ifadə üsulunu təqdim etmək üçün köhnə çertyojların (məs.: köhnə BS 499
standartın 2-ci hissəsinə uyğun olanlar) asanlıqla çevrilməsini təmin edir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
9. Qaynaq Ölçülərinin İfadəsi

Bəzi qaynaq növlərinin ölçülərinin göstərilməsi vacib ola bilər və odur ki, bununla əlaqədar olaraq
EN 22553 standartı aşağıdakı şərtlərə riayət edilməsini tövsiyyə edir:
• Qaynağın eninə kəsik ölçüləri simvolun sol tərəfində yazılmalıdır.

• Qaynağın uzunluq ölçüləri simvolun sağ tərəfində yazılmalıdır.
• Tərsinə yönəlmiş işarə yoxdursa, bütün uc-ucaq qaynaqlar tam nüfuziyyət qaynaqları hesab
edilməlidir.
9.1. Eninə kəsik ölçülərinin simvolları

Ölçüləri göstərmək üçün aşağıdakı hərflərdən istifadə edilir:
a Künc qaynağının boğazının qalınlığı

Z Künc qaynağının katetinin uzunluğu
s Nüfuziyyətin dərinliyi
(qismən nüfuziyyətli uc-uca qaynaqlar üçün və dərin nüfuziyyətli künc qaynaqları üçün
münasibdir)
Aşağıda, bu simvolların necə istifadə edilməsinə dair nümunələr verilmişdir:

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
9.2. Uzunluq ölçülərinin simvolları

Qaynağın uzunluq ölçülərini göstərmək üçün və qırıq-qırıq qaynaqlar üçün hər bir qaynağın
uzunluq ölçülərini göstərmək üçün aşağıdakı hərflərdən istifadə edilir:
l qaynağın uzunluğu
(e) bitişik qaynaq elementləri arasındakı məsafə
n qaynaq elementlərinin sayı
Bu hərflərin istifadəsi aşağıda, qırıq-qırıq ikitərəfli künc qaynağı üçün verilmişdir:

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qırıq-qırıq ikitərəfli künc qaynağı hissə-hissə qoyulacaqsa, bunun ifadə forması aşağıda
göstərilmişdir.
9.3. Əlavə ifadə formaları

Əlavə ifadə formaları, qaynaqların digər növ cəhətlərini göstərmək üçün lazım ola bilər, məslən:
• Sahə yaxud ərazi qaynaqları bayraqla göstərilir
• Bu işarə, parametrlərin birləşmənin bütöv qaynağına aid olduğunu bildirir.

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
10. Qaynaq Prosesinin İşarələnməsi

Ehtiyac olduqda qaynaq prosesi, dayaq xəttinin sonundakı çəngəlin iki qolu arasında yazılmış
rəqəm ilə işarələnir.
10. Dayaq Xəttinin Sonundakı Digər Növ Məlumatlar

Qaynaq prosesini işarə və ya ifadə etməkdən savayı, dayaq xəttinin açıq quyruğuna (yuxarıdakı
kimi) Qeyri-dağıdıcı üsulla yoxlamaya (NDT) dair məqbulluq səviyyəsi və dolğu metalının növü
kimi məlumatlar əlavə edilə bilər və EN 22553 standartı, bu məlumatlarla bağlı istifadə edilməli
olan ardıcıllığını müəyyən edir.
Dayaq xəttinin sonunda, içinə spesifik təlimatlar əlavə ediləcək qapalı quyruq da istifadə edilə
bilər.
10. Dayaq Xəttinin Sonundakı Digər Məlumatlar

EN 22553 standartı tərəfindən tövsiyyə edilən simvolların və şərtlərin bir çoxu AWS tərəfindən
istifadə edilənlərlə eynidir.
Lakin, başlıca fərqləri bunlardır:
• Sadəcə bir dayaq xətti istifadə edilir (qırıq-qırıq olmayan xətt)

• Oxlu tərəfdə qaynaq təfərrüatlarına dair simvollar, dayaq xəttinin altına düşür
• Digər tərəfdə qaynaq təfərrüatlarına dair simvollar, dayaq xəttinin üstünə düşür
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bu fərqlər aşağıdakı şəkildə ifadə edilmişdir:
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynaq vəziyyətləri
PA 1G / 1F Düz / aşağı
PB 2F Üfüqi-şaquli
PC 2G Üfüqi
PD 4F Üfüqi-şaquli (tavan)
PE 4G Tavan
PF 3G / 5G Şaquli-yuxarı
PG 3G / 5G Şaquli-aşağı
H-L045 6G İstiqamətlənmiş boru (yuxarıya doğru)
J-L045 6G İstiqamətlənmiş boru (aşağıya doğru)

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 10
Qaynaq Prosesləri ilə Tanışlıq

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Ümumi
Qövs qaynağının dörd əsas prosesinin - Əl ilə qövs qaynağı (MMA), Volframla təsirsiz qaz qaynağı
(TIG), Metal təsirsiz/təsirli qaz qaynağı (MIG/MAG) və Flusaltı qövs qaynağının (SAW) ümumi
xarakteristikaları bunlardır:
• Qövs, elektrod və ana metal arasındakı ara məsafədə bir elektrik boşalması əmələ gəldiyi
zaman yaradılır.
• Boşalma, qığılcımın yaranmasına və nəticədə ətraf mühit qazının ionlaşmasına səbəb olur.
• İonlaşmış qaz, elektrod və metal arasında axının baş verməsinə səbəb olur və nəticədə qövsün
yaranmasına gətirib çıxarır.
• Qövs, əsas metalın əriməsi üçün lazımlı istiliyi yaradır.
• Volframla təsirsiz qaz qaynağını çıxmaq şərtilə, qövsün yaratdığı istilik eyni zamanda elektrod
səthlərinin əriməsinə səbəb olur və nəticədə ərimiş damlalar qaynaq hövzəsinə tökülərək,
muncuqvari bir qaynaq düzülüşü və yaxud qaynaq gedişi yaradır.
• İstiliyin ərimə yerinə getməsigərginliyin, qövs axını və qaynaq gedişinin sürətindən asılıdır.
2. Məhsuldarlıq
Əksər qaynaq proseslərində PA (düz və ya 1G) vəziyyətində qaynaq prosesi, qaynaq metalının çox
sürətlə qoyulmasına səbəb olacaq və nəticədə yüksək məhsuldarlığagətirib çıxaracaqdır.
İsraf edilən elektrod qaynaq prsesləri üçün, ərimiş metalın qaynaq hövəsinə ötürülməsi sürəti
birbaşa qaynaq axının sürətilə əlaqədardır (axının elektrodun diametrinə uyğunluğu).
Volframla təsirsiz qaz qaynağı zamanı axının sürəti nə qədər yüksək olarsa, ərimə üçün daha çox
enerji olar və nəticədə dolğu kabelinin qaynaq hövzəsinə əlavə edilmə sürəti də daha yüksək
olmuş olar.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. İstiliyin Verimliliyi
Qövs enerjisi, hər məmulatın qaynaq uzunluğuna görə qaynaq qövsündə yaranan istiliyin
miqdarıdır və əsasən qaynağın hər millimetr uzunluğuna görə kilojoules ilə ifadə edilir (kJ/mm).
Qövs qaynağı üçün istilik ötürülməsi (HI) aşağıdakı formula uyğun şəkildə hesablanır:
Qövs enerjisi (kJ/mm) = __________Gərginlik x Amper_________

Qaynaq gedişinin sürəti (mm/san) x 1000
İstiliyin verimliliyi, qaynaq qövsü tərəfindən iş parçasına ötürülən enerjidir və qövs enerjisi x istilik
ötürücülük faktoru kimi ifadə edilir.
İstilik ötürücülük faktoru, qaynaq qövsünə ötürülən istilik enerjisinin qövs tərəfindən israf edilən
elektrik enerjisi nisbətinə bərabərdir.
Müxtəlif proseslər üçün qaynağa ötürülən istilik göstəriciləri, aşağıdakı istilik ötürücülük faktoru
vasitəsilə vurularaq qövs enerjisindən hesablana bilər:
Flusaltı qövs qaynağının SAW (kabel elektrod)1.0

Əl ilə qövs qaynağı MMA (örtülmüş elektrod) 0.8
Metal təsirsiz/təsirli qaz qaynağı MIG/MAG 0.8
Ötürücü-əsaslı qövs qaynağı (FCAW) (qoruyucu qaza və ya qazsız) 0.8
Volframla təsirsiz qaz qaynağı TIG 0.6
Plazma 0.6
Nümunə
Metal təsirli qaz qaynağından istifadə etməklə qaynaq hazırlanır və aşağıdakı qaynaq şərtləri
qeyd edilir:
Gərginlik: 24
Amper: 240
Qaynaq gedişinin sürəti: 300mm/dəq.
Qövs enerjisi (kJ/mm) = __________Gərginlik x Amper_________

= 24 x 240 x 60
300 x 1000
= 345,600
300,000
Qövs enerjisi = 1.152 və ya 1.2 kJ/mm

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
İstiliyin Verimliliyi (HI) (kJ/mm) = _____Gərginlik x Amper x 60 x k_______
= 24 x 240 x 60 x 0.8
300 x 1000
= 376,480
300,000
= 9.9216 kJ/mm
Formul vahidləri: Qaynaq gedişinin sürəti - mm/san

İstiliyin verimliliyi - kJ/mm
İstiliyin verimliliyi, başlıca olaraq qaynaq gedişinin sürəti tərəfindən təsirə məruz qalır.
Qaynaq vəziyyəti və prosesi, istifadə ediləcək qaynaq gedişinin sürətinə təsir edir.
Aşağıdakılar əl ilə və yarı-avtomat qaynaq üçün əsas prinsiplər hesab edilir:
• Şaquli-yuxarı gediş, istiliyin ən yüksək dərəcədə verilməsini təmin edir, çünki lazımi profili əldə
etmək üçün toxumaya ehtiyac yaranır və irəli qaynaq gedişinin sürəti nisbətən yavaş olur.
• Qaynaq gedişinin istifadə edilə biləcək yüksək sürətinə görə şaquli-aşağı gediş, istiliyin ən aşağı
dərəcədə verilməsini təmin edir.
• Üfüqi-şaquli qaynaq, istiliyin nisbətən aşağı dərəcədə verildiyi vəziyyətdə olur, çünki qaynaqçı
bu vəziyyətdə toxuma edə bilmir.
• Aşağı sürətli axının və sürətli qaynaq gedişinin tətbiq edilməsi lazım olduğu üçün tavan qaynağı,
istiliyin aşağı dərəcədə ötürülməsini təmin edir.
• Düz vəziyyətdə (aşağı) qaynaqlama, istiliyin aşağı və ya yüksək dərəcədə ötürüldüyü vəziyyət
ola bilər,belə ki qaynaqçı, istifadə ediləcək doldurma sürəti barədədaha çox çevikliyə malikdir.
• Qövs qaynağı prosesləri arasında flusaltı qövs qaynağı (SAW) ən yüksək istilik verimliliyinə və
qaynağın qoyulması üzrə ən yüksək imkanlara malikdir. Volframla təsirsiz qaz qaynağı (TIG) və
metal təsirsiz/təsirli qaz qaynağı (MIG/MAG) çox aşağı dərəcədə istilik verimliliyi təmin edir.
• Nəzarət edilən istilik verimliliyi qaynağı üçün tipik göstəricilər ~ 1.0 - ~ 3.5kJ/mmarasında olur.
4. Qaynaqlama Parametrləri
Qövs gərginliyi
Qövs gərginliyi qövsün uzunluğu ilə əlaqəlidir. Qövs gərginliyinin enerji mənbəsi tərəfindən idarə
edildiyi (SAW, MIG/MAG və FCAW) və cərəyandan sərbəst şəkildə dəyişdirildiyi proselər
zamanıgərginliyin tənzimlənməsi qaynağın profilinə təsir göstərəcəkdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynaq axımı artırıldıqda gərginliyin də qaynaq metalına yayılması və daha geniş və daha düz
izlər yaratması üçün artırılması lazımdır.
Metal təsirsiz/təsirli qaz qaynağı zamanı qövs gərginliyi, qövsdə damcı ötürülməsinə mühüm
təsirə malikdir.
Qaynaq axımı
Qaynaq axımı, əsas metalın içinə doğruərimənin/nüfuziyyətin dərinliyinə və yaxın yerləşən
qaynaq tikişlərinə başlıca təsirə malikdir.
Bir qayda olaraq, axım güclü olduqca nüfuziyyətin dərinliyi də bir o qədər çox olur.
Nüfuziyyətin dərinliyi, qoyulmuş qaynağın ana metal tərəfindən həll edilməsinə təsir edir və fərqli
növ metallar birləşdirildiyi zaman buna nəzarət edilməsiçox vacibdir.
Qütblər
Qütblər, qövs enerjisinin (istilik) çox hissəsinin elektrod səthində yoxsa ana material üzərində
cəmlənəcəyinə qərar verir.
Qütblərə nəzərən istiliyin yeri bütün proseslər üçün eyni deyildir vəaşağıda, əsas qövs qaynaq
proseslərinin hər biri üçün təsirlər/seçimlər/üstünlüklər göstərilmişdir:
Qütblər
Proses DC + ve DC + ve AC
Əl ilə qövs qaynağı Ən yaxşı nüfuziyyət Daha az nüfuziyyət, lakin Bəzi elektrodlar üçün
(MMA) daha yaxşı doldurma (kök münasib deyil. Qövs
gedişi və qaynağın üfürülməsini minimuma
örtülməsi üçün istifadə endirir.
edilri)
Volframla təsirsiz qaz Volframın aşırı dərəcədə Bütün metallar üçün Alüminium və
qaynağı (TIG) isinməsinə görə nadir istifadə edilir - alüminium ərintilərinin
hallarda tətbiq edilir alüminium və alüminium refrakter oksid filmini
ərintilərini çıxmaq şərtilə qurmaq üçün istifadə
(Maqnezium və edilir
maqnezium ərintiləri)
Qazla metal qövs Bütün metallar və bütün Nadir hallarda istifadə Tətbiq edilmir
qaynağı (GMAW) bərk vəziyyətlər üçün tətbiq edilir
məftillər (MIG/MAG) edilir
Ötürücü/metal əsaslı Ən çox istifadə ediləndir Bəzi ötürücü məftillər -ve Tətbiq edilmir
qövs qaynağı üzərində istifadə edilmək
(FCAW/MCAW) qaz- üçün hazırlanırlar; bəzi
qoruyucu və özündən metal əsaslı məftillər
qoruyucu özəkli eyni zamanda -ve
kabellər üzərində mövqeli qaynaq
üçün istifadə edilə
bilərlər
Flusaltı qövs qaynağı Ən yaxşı nüfuziyyət Daha az nüfuziyyət, lakin Qövs üfürülməsinin
(SAW) daha yaxşı doldurma (kök qarşısını almaq üçün
gedişi və qaynağın istifadə edilir - xüsusilə
örtülməsi üçün istifadə çox-elektrodlu sistemlər
edilri) üçün
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5. Enerji Mənbəyinin Xüsusiyyətləri

Qövsü alışdırmaq məqsədilə elektrod və əsas metal arasında qığılcım yaratmaq üçün yüksək
gərginlik olmalıdır. Bu, açıq dövriyyə gərginliyi (OCV) adlanır və ~50 - ~90V arasında dəyişir.
Qövsü alışdıqdan və sabitləşdikdən sonra, enerji mənbəyinin elektrik xüsusiyyətələrindən asılı

olaraq qövs gərginliyi və qaynaq dövriyyəsindən keçən axın arasında əlaqə yaranır.
Bu əlaqə, enerji mənbəyinin durğun xüsusiyyəti kimi tanınır və enerji mənbələri, sabit cərəyanvə
ya sabit gərginlik xüsusiyyətini təmin edə biləcək şəkildə istehsal edilirlər.
5.1. Sabit cərəyanlı enerji mənbəyi

Bu, əl ilə qövs qaynağı (MMA və əl ilə TIG) üçün üstünlük verilən enerji mənbəyi növüdür.
Sabit cərəyanlı enerji mənbəyi üçün Volt-Amp nisbəti Şəkil 1-də göstərilmişdir. Bu, “cərəyan
yoxdur” mənasını verir (OCV) və bu nöqtədən, enerji mənbəyindəki müxtəlif cərəyan
tənzimləməsindən asılı olaraq, qövs gərginliyi/cərəyan əyrilikləri yaranır.
Əl ilə qövs qaynağı (MMA və əl ilə TIG) üçün, qaynaqçı enerji mənbəyi üzərində lazımi cərəyanı
tənzimləyə bilər, lakin qövs gərginliyi qaynaqçının istifadə etdiyi qövs uzunluğu ilə idaər edilir.
Qaynaqçı müəyyən bir cərəyanı tənzimləmək üçün, qövs uzunluğunun oluqca dar məsafəsi
çərçivəsində işləmə məcburiyyətinə qalır - əgər çox uzun olsa sönəcək, çox qısa olsa elektrod
qaynaq hövzəsinə çırpılacaq və qövs sönəcəkdir.
Bu növ enerji mənbəyinin iş prinsipi Şəkil 1-də göstərilmişdir.
Qaynaqçı, tənzimlənmiş cərəyan (Y) üçün son dərəcə sabit qövs uzunluğunu (Şəkil 1-də B)
saxlamağa çalışır. Lakin o, qövsün uzunluğunu daim sabit saxlaya bilməz və qaynaq müddətində
normal əl hərəkətlərinə görə kiçik bir iş müddətində (Şəkil 1-də A və C arasında) dəyişkənliklər
müşahidə ediləcəkdir.
Enerji mənbəyi, normal qaynaq müdətində qövs gərginliyində baş verən bu kiçik dəyişkənliklərin
cərəyanda sadəcə kiçik dəyişikliklər (X və Z arasında) yaratmasını təmin edəcək formada təsis
edilir. Odur ki bu vəziyyət, cərəyanın başından bəri sabit olduğu fikrini yaradır və qaynaqçının
əriməyə nəzarəti tənzimlədiyini əmin edir.
Volt-Amp əyriliklərinin damcılı şəkli, “damcılama” xüsusiyyəti kimi tanınan sabit axınlı enerji
mənbəyinin yaranmasına gətirib çıxarmışdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Şəkil 1. Sabit cərəyanlı enerji mənbəyinə dair tipik Volt-Amp əyrilikləri
5.2. Sabit gərginlikli enerji mənbəyi

Məftil ötürücüsünə malik olan qaynaq prosesləri üçün (MIG/MAG, FCAW və SAW) bu, üstünlük
verilən enerji mənbəyi növüdür.
Məftil ötürücüsünün sürəti və cərəyan birbaşa əlaqəlidir yəni,cərəyan ardıqca məftil ötürücüsün
də sürəti artır və qövs uzuluğunu/gərginliyini saxlamaq üçün yanma dərəcəsində müvafiq artım
müşahidə edilməyə başlayır.
Bu növ enerji mənbəyinin iş prinsipi Şəkil 2-də göstərilmişdir.
Qaynaqçı, enerji mənbəyi üzərində B gərginliyini və Y axınını tənzimləyir. Əgər qövsün uzunluğu
C-yə düşərsə (qaynaq profilində baş vermiş hər hansısa bir dəyişiklik səbəbindən və ya
qaynaqçının əli yarı-avtomat qaynaq zamanı yuxarı-aşağı hərəkət etdiyi üçün), qaynq axınında Z-
yə doğru ani bir artım olacaqdır. Z axını nə qədər yüksək olarsa, yanma dərəcəsi də bir o qədər
yüksək olacaqdır. Nəticədə bu, qövs uzunluğunun (və qövs gərginliyini) əvvəlcədən tənzimlənmiş
göstəricələrə dönməsinə səbəb olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Lakin əgər qövs uzunluğu artarsa, cərəyan sürətlə X-ə düşərək yanma dərəcəsini də aşağı salar və
belələklə də qövs uzunluğunun əvvəlcədən tənzimlənmiş B göstəricisinə dönməsinə gətirib
çıxarar.
Beləliklə də, qaynaq müddəti ərzində qövs gərginliyinin azca dəyişilməsinə baxmayaraq, gərginliyi
əvvəlcədən tənzimlənmiş göstəricilərə qaytaran axındakı dəyişikliklər elə sürətlə baş verir ki,
gərginliyin sabit qaldığı fikri yaranır.
Gərginlik və cərəyan arasındakı əlaqənin mövcudluğu və əyilmənin az olması, bu enerji mənbəyi
növünün "düz xüsusiyyətə malik" adlandırılmasına səbəb olur.
Şəkil 2. Sabit gərginlikli enerji mənbəyinə dair tipik Volt-Amp əyrilikləri

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 11
Əl ilə Qövs Qaynağı (MMA)

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Əl ilə Qövs Qaynağı/Mühafizəli Metal Qövs Qaynağı (MMA/SMAW)

Əl ilə qövs qaynağı (MMA), 1888-ci ildə Rusiyada kəşf edilmişdir. Qoruyucu qaz sipəri yaratmaq
üçün axınsız çılpaq metal çubuq istifadə edilirdi. Örtülü elektrodlar yalnız 1900-cü illərdə İsveçdə
Kjelberq prosesi adı altında kəşf ediləcəkdi. İlk yarı-qövs üsulu isə İngiltərədə tətbiq edilmişdi.
Qaynaq prosesləri arasında daha çox istiqamətə malik olan Əl ilə qövs qaynağı (MMA), çox geniş
qalınlığa malik dəmirli və dəmirsiz metalların qaynağı üçün münasibdir. Bu üsul, bütün
vəziyyətlərdə istifadə edilə bilər, belə ki, istifadəsi asan və iqtisadi baxımdan sərfəlidir. Qaynağın
son mərhələdə keyfiyyəti daha çox qaynaqçının təcrübəsindən asılıdır.
Örtülü elektrod və iş parçasının arasında qövs alışdırıldıqda, həm elektrodun və həm də iş
parçasının səthiəriyərək qaynaq hövzəsinin yaranmasına gətirib çıxarır. Qövsün orta istiliyi
təxminən 6000 ⁰C olur və bu göstərici ana metalını, israf edilən özəkli elektrodu və axan
örtülməni dərhal əritmək üçün kifayət edir. Axın, qaz və çürüyün yaranmasına səbəb olur: bunlar
qaynaq hövzəsini ətraf mühit atmosferindəki oksigendən və nitrogendən qoruyurlar. Ərimiş
çürük qatılaşır və sonra soyuyur; qaynaq işi tamamlandığında (və ya sonrakı qaynaq gedişi
qoyulmazdan əvvəl) o, qaynaq tikişindən qoparılaraq/yontularaq alınmalıdır. Proses, yalnız qısa
ölçülü qaynaqların qoyulmasına imkan verir ki, bu da yeni bir elektrodun dəstəyin içinə
yerləşdirilməsindən əvvəl baş verir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2. Əl ilə Qövs Qaynağı üçün Əsas Avadanlıq Tələbləri
1) Enerji mənbəyi trabsformatoru/düzləşdiricisi(sabit axın növü)

2) Saxlama sobası (150°C-dək temperaturlarda saxlayır)
3)Çevirici enerji mənbəyi(daha yığcam və daşına bilən)
4) Elektroddəstəyi/tutacağı(uyğun amper dərəcəsində)
5) Enerji kabeli(uyğun amper dərəcəsində)
6) Qaynaqsipəri(amper/proses üçün düzgün dərəcədə)
7) Enerjini qaytaran kabel(uyğun amper dərəcəsində)
8) Elektrodlar (uyğun növdə və amper dərəcəsində)
9) Elektrod sobası(elektrodları 350°C-dək bişirir)
10) İdərəetmə paneli(yandırma/söndürmə/amper/qütblər/açıq dövriyyə gərginliyi (OCV)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Enerji Tələbləri
Əl ilə metal qövs qaynağı, ya dəyişməz (DC) ya da dəyişən (AC) cərəyandan istifadə etməklə
tətbiq edilə bilər. DC qaynaq cərəyanında, ya müsbət (+ve) ya da mənfi (-ve) qütblər istifadə edilə
bilər; bu axımın bir istiqamətdə axmasını təmin edir. AC cərəyan qaynağımənfidən müsbətə
doğru axa bilər və iki istiqamətli olur.
Əl ilə qövs qaynağı üçün enerji mənbələri və ya transformatorlar (AC axınını qaynaq üçün
münasib olan AC axınına çevirir), transformator-düzləşdiricilər (AC-ni DC-yə düzləşdirir), dizel və
ya benzin əsaslı generatorlar (sahə işləri üçün üstünlük verilir) və ya çeviricilər/inventorlar
(qaynaq enerji mənbələrinə son dövrlərdə əlavə edilib) ola bilər. Əl ilə qövs qaynağı üçün sabit
axınlı hasilata malik enerji mənbəyi istifadə edilməlidir.
Enerji mənbəyi aşağıdakıları təmin etməlidir:
• 50 və 90v arasında qövsü başlamaq üçün açıq dövriyyə gərginliyi (OCV)

• Qaynaq müddətində qövsü 20 və 30v arasında saxlamaq üçün qaynaq gərginliyi
• Əsasən 30-350 amp arasında axın sürəti
• Stabil qövs-sürətli qövs bərpası və ya ani cərəyan olmadan qövsün yenidən alışa bilməsi
• Sabit qaynaq axımı. Qövs uzunluğu, qaynaq zamanı dəyişə bilər lakin, elektrodun davamlı
yanma dərəcəsinin və qaynaq nüfuziyyəti xüsusiyyətlərinin qaynaq zamanı saxlanılmasına diqqət
yetirilməlidir.
4. Qaynaq Dəyişənləri
Əl ilə qövs qaynağının keyfiyyətinə təsir edən digər faktorlar və ya qaynaq müxtəliflikləri
aşağıdakılardır:
Cərəyan (amper)
Gərginlik İstiliyin verimliliyinə təsir edir
Hərəkət sürəti
Qütblər
Elektrodun növü
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4.1.Cərəyan (amper)
Elektronların dövriyyədən axını, qaynaq axımıdır və Amperlə (I) ölçülür. Amper, yanma dərəcəsini
və nüfuziyyətin dərinliyini idarə edir. Qaynağın axım səviyyəsi, elektrodun ölçüsünə əsasən
müəyyən edilir - istehsalçılar normal fəaliyyət diapazonu və axını tövsiyyə edirlər.
Əl ilə qövs qaynağı tətbiq edilən zaman amperin yalnış quraşdırılması aşağıdakılara səbəb ola
bilər:
Amperin çox aşağı olması: Natamam ərimə və ya nüfuziyyət, qaynaq gedişinin davamsız forması,
çürük qalıqları, qeyri-sabit qövs, qövsün büdrəməsi, deşiklər, qövsün alışma ehtimalı
Amperin çox yuxarı olması: Aşırı dərəcədə nüfuziyyət, içindən kökün yanması, alt kəsik, sıçrantı,
deşiklər, dərin kraterlər, aşırı isinmə nəticəsində elektrodun zədələnməsi, mövqeli qaynağı
mürəkkəbləşdirən artıq doldurulma
4.2. Gərginlik
Cərəyanın dövrədən axması üçün lazım olan, ya qaynaqlama imkanı ya da gərginlikdir (U).Əl ilə
qövs qaynağına gəldikdə, qövsü başlamaq üçün lazımlı gərginlik - açıq dövrə gərginliyidir (OCV).
Bu, qaynaq dövrəsindən keçən heç bir cərəyan olmadığı zaman enerji mənbəyinin çıxış
terminalları arasında ölçülən gərginlikdir.
Təhlükəsizlik məqsədilə, açıq dövrə gərginliyi 100V-i keçməməlidir və əsasən 50-90V arasında
olmalıdır. Qövs gərginliyi, qaynaq zamanı qövsü saxlamaq üçün lazım olan gərginlikdir və bu
əsasən 20-40V arasında dəyişir. Qövs gərginliyi, qövs uzunluğunun bir funksiyasıdır. Əl ilə qövs
qaynağında qaynaqçı, qövs uzunluğunu və qövs gərginlinin nəzarətdə saxlayır. Qövs gərginliyi,
qaynaq hövzəsinın alışmasına nəzarət edir.
Yalnış qövs gərginliyinin istifadəsi aşağıdakılara səbəb ola bilər:
Qövs gərginliyinin çox aşağı olması: Natamam nüfuziyyət, elektrodun sönməsi, natamam ərimə
qüsurları, qövsün çırpılma ehtimalı, çürük qalıqları, qeyri-sabit qövs, qövsün büdrəməsi, deşiklər,
qövsün alışma ehtimalı, qaynaq gedişinin davamsız forması
Qövs gərginliyinin çox yuxarı olması: Aşırı dərəcədə sıçrama, deşiklər, qövsün dolanması, qaynaq
gedişinin davamsız forması, çürük qalıqları, mövqeli qaynağı mürəkkəbləşdirən maye qaynaq
hövzəsi
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qövs gərginliyində böyük dəyişiklik = qaynaq amperində kiçik dəyişiklik ±

10v = ± 5 amps
4.3. Qaynaq gedişinin sürəti

Gediş sürəti, qaynağın irəliləmə dərəcəsini müəyyən edir; istilik verimliliyi, metallurgiya şərtlərinə
və mexaniki şərtlərə təsir edən üçüncü əsas faktor hesab edilir. Əl ilə qövs qaynağı (MMA) tətbiq
edildiyi zaman qaynaq gedişinin sürəti ilə bağlı yalnışlıqlar, aşağıdakı qüsurlarınyaranmasına
gətirib çıxara bilər:
Qaynaq sürətinin çox yüksək olması: Dar və incə qaynaq tikişinin yaranması, sürətli soyuma,
çürük qalıqları, alt kəsik, natamam ərimə/nüfuziyyət.
Qaynaq sürətinin çox alçaq olması: Soyuq yapışma, artıq qaynaq qalığı, qaynaq tikişinin nizamsız
forması, alt kəsik.
4.4. Qütblər (cərəyan növü)

Qütblər, qaynaq qövsündə istilik enerjisinin verilməsini müəyyən edir. Əl ilə qövs qaynağı üçün
müvafiq sayəlan qütb ilk öncə, istifadə edilən elektroddan və qaynağın arzu olunan
göstəricilərindən asılıdır.
Birbaşacərəyan (DC)
Birbaşacərəyan, cərəyanın bir istiqamətdə axmasıdır və əl ilə qövs qaynağında, elektrodun
qütbünü müəyyən edir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Birbaşa cərəyan/müsbət elektrod (DCEP/DC+)
Elektrod, qaynaq dövrəsinin müsbət qütbündə olduğu zaman iş parçası mənfi qütb olur.
Elektronunaxın istiqaməti, iş parçasından elektroda tərəf yönlənmiş olur.
Elektrod müsbət lakin, iş parçası mənfi yüklənmiş oluqda (DCEP) bu, istilik enerjisinin üçdə ikisini
elektrodun ucunda və üçdə birini ana matrialda yaratmaq imkanına malik olur. Bu isə öz
növbəsində, qaynaq nüfuziyyətində artımın yaranmasına gətirib çıxarır.
Birbaşacərəyan/mənfi elektrod (DCEP/DC-)

Elektrod, qaynaq dövriyyəsinin mənfi qütbündə olduğu zaman iş parçası müsbət qütb olur.
Elektronun axın istiqaməti, elektroddan iş parçasına tərəf yönlənmiş olur. Artıq burada, enerjinin
verilməsi tərsinə istiqamətdə aparılır və istilik enerjisinin üçdə biri elektrodun ucunda və üçdə
ikisi ana matrialda yaranır.
Mənfiyüklənmiş birbaşa cərəyan(DCEP), elektrodun qızmasının və elektrodun ərimə dərəcəsinin
artmasına gətirib çıxarır. Bu isə öz növbəsində, qaynaq nüfuziyyətində azalmanın müşahidə
edilməsinə gətirib çıxarır.
Birbaşa cərəyanddan istifadə edildiyi zaman qaynaq qövsü, qövs üfürülməsinin təsirinə məruz
qala bilər və nəticədəmaqnit qüvvələrinin təsirilə qövsün öz normal hərəkət yolundan çıxmasına
gətirib çıxara bilər.
Alternativ cərəyan (AC)

Qaynaq dövriyyəsindəki cərəyan dəyişkəndir və axın əvvəlcə bir istiqamətdə, daha sonra isə digər
istiqamətdə ola bilər. Alternativ cərəyan zamanı, axının istiqaməti saniyədə 100-120 dəfə və
saniyədə 50-60 dövriyyə dəyişir. Alternativ cərəyan, cərəyanın iki istiqamətdə axmasıdır.
Odur ki, qövsdə istilik enerjisinin verilməsi bərabər olur, yəni 50% elektrodda və 50% isə iş
parçasında.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4.5. İstifadə edilən elektrod növləri
Əl ilə qövs qaynağı (MMA) üçün əsasən üç elektrod növü mövcuddur:
Rutil elektrodlarıntərkibində yüksək dərəcədə titan oksid (rutil) olur.Titan oksid qövsün aşanlıqla
alışmasını, qövsün qüsursuz çalışmasını və sıçramanın aşağı səviyədə olmasını təmin edir. Bu
elektrodlar, yaxşı qaynaqlama xüsusiyyətlərinə malikdirlər. Bunlar, AC və DC enerji mənbələrilə
və bütün vəziyyətlərdə istifadə edilə bilər. Elektrodlar, xüsusilə üfüqi/şaquli (HV) vəziyyətdə olan
künc birləşmələri üçün münasibdir.
Xüsusiyyətləri:
• Qaynaq metalının mexanik xüsusiyyətləri qənaətbəxş olur
•Yapışqan çürük vasitəsilə yaxşı qaynaq tikişi istehsal edilir
• Mövqeli qaynaq, maye çürük (flüorid tərkibli) vasitəsilə mümkün olur
• Çürüklərasanlıqla təmizlənir
Əsas elektrodların tərkibində yüksək dərəcədə kalsium karbonat (ərp) və kalsium fluorid
(fluorspar) olur. Bu, çürük örtüyünü rutil elekrodlara nisbətən daya maye tərkibli edir və eyni
zamanda sürətli donmasına səbəb olur ki, bu xüsusiyyət öz növbəsində üfüqi və tavan
vəziyyətlərində qaynaq edilməsinə imkan verir. Yüksək keyfiyyətli qaynaq, yaxşı mexaniki
göstəricilər və çatlamaya qarşı davamlılıq (yüksək əks təsir nəticəsində) tələb edildiyi zaman bu
elektrodlar, orta və ağır səviyyəlli məmulatların qaynağı üçün yararlı hesab edilir.
Xüsusiyyətləri:
• Qaynaq metalının hidrogen səviyyəsi aşağı olur
• Qaynaq axının/sürətinin yüksək olmasıtələb olunur
• Qaynaq tikişi pis alınır (çökək və qabarıq səth profili)
• Çürüklər çətinliklə təmizlənir
Selüloz elektrodların tərkibində yüksək dərəcədə selüloz olur və dərin nüfuziyyət qövsünə və
yüksək qaynaq sürəti təmin edən sürətli yanma xüsusiyyətinə malik olur. Qaynaq tikişi kobud
alına bilər və maye çürük səbəbbindən, çürüyün aradan qaldırılması çətinləşə bilər. Bu
elektrodların istənilən vəziyyətdə istifadəsi asandır və yuxarıdan aşağı boru qaynağı üsulunda
istifadələrilə tanınırlar.
Xüsusiyyətləri:
• Bütün vəziyyətlərdə dərin nüfuziyyət olur
• Şaquli-aşağı qaynaq üçün münasibdir
• Yaxşı mexaniki göstəriciləri var
• Yüksək dərəcədə hidrogenin yaranmasına səbəb olur - termiki istilik zonasında (HAZ) çatlama
riski yaradır
O da qeyd edilməlidir ki, bu üç əsas qrupun daxilində, geniş çeşiddə elektrod seçimini təmin edən
örtülmüş elektrod yarı-qrupları mövcuddur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Əl ilə qövs qaynağı üçün elektrodları istehsal edilən zaman onların alternativ cərəyan (AC) və
birbaşa cərəyan (DC) enerji mənbələrilə birgə istifadə ediləcəkləri nəzərdə tutulur. AC
elektrodların DC üzərində istifadə edilə bilməsinə baxmayaraq, bütün DC elektrodları AC enerji
mənbələrilə istifadə edilə bilməz.
*Fəaliyyət faktoru:(O/F)Verilmiş müəyyən bir zaman intervalında zaman çərçivəsində qövsün
faizidir (%).
Yarı-avtomat qaynaq proseslərilə müqayisə edilən zaman əl ilə qövs qaynağının (MMA), 30%-dək
aşağı O/F göstəriciləri olur. Əl ilə yarı-avtomat metal təsirsiz/təsirli qaz qaynağının (MIG/MAG)
O/F göstəriciləri isə 60%, tam avtomatlı üsulda isə 90% olur. Qaynaq prosesinin O/F
göstəricisi,məhsuldarlıq ilə birbaşa əlaqəlidir.
Fəaliyyət faktoru, bir ötürücünün cərəyanı ötürə biləcəyi zamanın %-i şəklində verilmiş bir
təhlükəsizlik göstəricisi olan vəzifə dövrəsi ilə qarışdırılmamalıdır. Bu, 10 dəqiqənin 60%-i və
100%-də spesifik bir cərəyan olaraq verilir, məs.: 350A - 605 və 300A - 100%
5. Əl ilə Qövs Qaynağı (MMA)/Mühafizəli Metal Qövs Qaynağı (SMAW)

barədə Yekun
Avadanlıq tələbləri
• Transformator/düzləndirici, generator, çevirici (sabit amper növü)
• Enerji və enerji qaytarma kabeli (müvafiq amper dərəcəsində)
• Elektrod tutacağı (müvafiq amper dərəcəsində)
• Elektrodlar (müvafiq növdə və amper dərəcəsində)
• Düzgün maska/eynək, təhlükəsizlik geyimi və yaxşı hasilat
Parametrlər və nəzarət edilməli yerlər
• Amper
• Açıq dövə gərginliyi (OCV)
• AC/DC və qütblər
• Qaynaq gedişinin sürəti
• Elektrodun növü və diametri
• Vəzifə dövriyyələri
• Elektrodun vəziyyəti
• Bitişmələr
• Təcrid/hasilat
• Xüsusi elektrod emalı
Tipik qaynaq qüsurları

• Pis qaynaq üslunun tətbiq edilməsi və ya gedişlər arasında təmizliyin kifayət edəcək şəkildə
yerinə yetirilməməsi nəticəsində yaranan çürük qalıqları.
• Nəm və ya zədələnmiş elektrodların istifadə edilməsi, qaynağın çirkli olması və ya materialın
təmiz olmaması nəticəsində yaranan deşiklər.
• Amperin, kök ara məsafəsinin və ya kök səthinin eninin düzgün tənzimlənməməsi nəticəsində
yaranan kökdə ərimə/nüfuziyyət problemi.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 12
Volframla Təsirsiz Qaz qaynağı (TIG)

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Prosesin Təsnifatı
ABŞ-da volframla təsirsiz qaz qaynağı (TIG) eyni zamanda qazla volfram qaynağı (GTAW) adlanır
və tükənməyən volfram elektrod və iş parçası arasında alışan bir qövs vasitəsilə istimə əldə
edilərək ərimənin baş tutmasıdır. Volfram elektrodu oksidləşmədən və isti dolğu məftilini
atmosfer çirklənməsindən qorumaq üçün elektrodu və qaynaq zonasını mühafizə etmək
məqsədilə təsirsiz qazdan istifadə edilir.
Volframdan ona görə istifadə edilir ki, onun 3370⁰C ərimə temperaturu vardır və bu göstərici
bütün digər növ metallar üçün münasibdir.
2. Prosesin Müxtəliflikləri
Volframla təsirsiz qaz qaynağının əsas müxtəliflikləri aşağıdakılardır:
• Qaynaq cərəyanı
• Cərəyanın növü və qütbü
• Volfram elektrodun ucunun forması və təpə bucağı
• Qoruyucu qazınaxın sürəti
• Elektrodun uzunluğu
Bu müxtəlifliklərin hər biri, aşağıdakı bölmədə ətraflı şəkildə təqdim edilmişdir.

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.1. Qaynağın cərəyanı
• Qaynağın nüfuziyyəti birbaşa qaynaq cərəyanı ilə əlaqəlidir.
• Əgər qaynaq cərəyanı aşağıdırsa, elektrdoun ucu müvafi şəkildə isinməyəcək və qeyri-sabit
qövs meydana gələcəkdir.
• Əgər qaynaq cərəyanı çox yüksəkdirsə, elektrodun ucu aşırı dərəcədə isinərək əriyəcək və
belələiklə də volfram qalıqlarının yaranmasına səbəb olacaqdır.
2.2. Cərəyanın növü və qütbü

• Ən yaxşı qaynaq nəticələri əsasən DC mənfi elektrod vasitəsilə əldə edilir.
• Alüminium və yaxud maqnezium oksidləri kimi odadavamlı oksidlər, əriməyə əngəl ola bilərlər,
lakin AC və ya DC müsbət elektrodlardan istifadə etməklə bunun qarşısını almaq olar.
• DC müsbət qoşulmuş elektrodda istilik elektrodun ucunda cəmlənir və volframınaşırı dərəcədə
isinməsinə səbəb olur. Odur ki, bu vəziyyətin qaşısını almaq üçün elektrodun DC mənfidə istifadə
edildiyindən daha böyük diametrə malik olması lazımdır. DC müsbət istifadə edildiyi zaman su ilə
soyudula bilən məşəl tövsiyyə edilir.
Cərəyanın DCEN AC DCEP

növü/qütblər
İstilik balansı 70% metalda 50% metalda 30% metalda
30% elektrodda 50% elektrodda 70% elektrodda
Qaynağın profili Dərin, dar Orta Dayaz, geniş
Təmizləmə prosesi Yoxdur Bəli - hər yarım Bəli
dövriyədən bir
Elektrodun tutumu Əla Yaxşı Zəif
(3.2mm/400A) (3.2mm/225A) (6.4mm/120A)

• Qaynaq gedişinin sürəti həm qaynağın genişliyinə və həm də nüfuziyyətə təsir edir, lakin onun
genişlik üzərindəki təsiri daha böyükdür.
• Qaynaq gedişinin sürətinin artması, nüfuziyyətin və genişliyin azalmasına səbəb olur.
• Qaynaq gedişinin sürətinin azalması, nüfuziyyətin və genişliyin artmasına səbəb olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.4. Volfram elektrodların növləri
Fərqli məqsədlər üçün fərqli elektrod növlərindən istifadə edilə bilər:
• Təmiz volfram elektrodlar, kürə şəkili ucu qorumaq üçün yüngül metalların AC ilə qaynaq
edildiyi zaman istifadə edilir. Lakin digər növlərlə müqayisədə, bu elektrodlar AC-də qövsün pis
nüfuziyyətinə və qövsün stabilliyinin zəif olmasına səbəb olur.
• Torirləşdirilmiş elektrodlar, qövsün nüfuziyyətini təkmilləşdirmək üçün torium oksidlə (toria)
əridilirlər. Təmiz volfram elektrodlarla müqayisədə, bu elektrdoların cərəyan daşıma qabiliyyəti
daha yüksəkdir və uzun müddət iti uc qorumaq üçün istifadə edilə bilərlər. Təəssüflər olsun ki,
toria bir qədər radioaktivdir (şüa və radiasiya) və ucun yontulması zamanı buraxılan toz
udulmamalıdır. Torirləşdirilmiş elektrodların yontulması üçün istifadə edilən elektrod yontan
dəzgahlar, toz buraxma sistemilə təchiz edilməlidirlər.
• Kükürd dioksidli və lantanitli elektrodlar, qövsün nüfuziyyətini təkmilləşdirmək üçün kükürd və
lantanit oksidlərlə əridilirlər. Bu elektrodları AC və yaxud DC ilə uğurlu şəkildə istifadə etmək olur,
həmçinin kükürd və lantanit radioaktiv olmaqdılarına görə bunları torirləşdirilmiş elektrodların
əvəzinə tətbiq etmək mümkündür.
• Sirkonlu elektrodlar, sirkon oksidlə əridilirlər. Bu elektrodların iş prinsipləri, torirləşdirilmiş
elektrodlar və təmiz volfram elektrodlar arasında yer tutur, belə ki bu elektrodlar, qaynaq zamanı
kürə şəkilli ucu qoruya bildiklərinə görə AC qaynaq üçün tövsiyyə edilirlər. Bundan əlavə, bu
eletrdolar çirklənməyə qarşı yüksək davamlılığa malikdirlər və buna görə də tam bütövlüyə malik
olan və volfram müdaxiləsi mümkün olmayan qaynaqlarda istifadə edilə bilərlər.
2.5. Volfram elektrodun ucunun forması

• DC mənfi elektrod ilə torirləşdirilmiş elektrodlar və kükürd dioksidli və lantanitli elektrodlar,
ucları müvafiq bucaq altında bərkidilərək istifadə edilirlər (aşağıda göstərildiyi kimi - elektrodun
ucu və ya təpə bucağı).
• Elektrod ucunun yontulduğu yerin uzunluğu, elektrodun diametrinin təxminən 2 - 2.5 dəfə
uznluğuna bərabər olmalıdır.
• Elelktrodun ucu, qövsün nüfuziyyəti zamanı və ya qaynaq müddətində qırılma riskini minimuma
endirmək üçün düz yontulur (aşağıda göstərilmişdir)
• Təpə bucağının ölçüsü artdığı zaman, nüfuziyyət də artır.
• Təpə bucağının ölçüsü azaldığı zaman, qaynaq tikişinin eni AC qaynaq üçün artır, təmiz və ya
sirkonlu volfram elektrodlar istifadə edilir.
• Bunlar yarı-sferik (kürə şəkilli) uc ilə istifadə edilirlər (aşağıda göstərildiyi kimi).
• Kürə şəkilli uc yaratmaq üçün elektrod yontulur, qövs nüfuz edir və elektrodun ucunu
əridənədək, axın artırılır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.6. Qoruyucu qazlar

Aşağıda adları verilmiş təsirsiz qazlar, volframla təsirsiz qaz qaynağı (TIG) zamanı qoruyucu qaz
qismində istifadə edilə bilər:
• Arqon
• Helium
• Arqon və heliumun qarışıqları
Qeyd: Nüfuziyyəti təkmilləşdirmək və deşikləri azaltmaq məqsədilə, austentik paslanmayan
poladlar üçün və bəzi mis-nikel ərimələri üçün ~5%-dək hidrogenə malik olan arqon qazından
istifadə etmək olar.
Arqon İş prinsipi Helium

Heliumla olduğundan daha az; nazik Qövsün gərginliyi Arqonla olduğundan daha yüksək.
hissələrin qaynağı zamanı kömək Qövsün daha isti olması, qalın
edə bilər. Qövsün uzunluğunda hissələrin və yapışqan metalların
dəyişikliklər olduqda, qövs (nikel) qaynağı zamanı kömək edir.
gərginliyində daha az dəyişiklik olur.
Heliumla olduğundan daha az; bu, Qövsün
isitmə Yüksəkdir və yüksək istilik
nüfuziyyətin azalmasına səbəb olur. gücü ötürücülüyünə malik olan və qalın
materialların qaynağı zamanı bu, bir
üstünlükdür.
Arqon havadan daha ağırdır və ona Qaynağın Helium, havaya nisbətən yüngüldür
görə də düz və şaquli vəziyyətdə qorunması və qaynağı müvafiq şəkildə qorumaq
qoruyucu qaza daha az ehtiyac olur. üçün daha çox qaz tələb edir.
Mayeləşdirilmiş havanın ayrılması Əlçatan və sərfəli Təbii qazdan ayrılma vasitəsilə əldə
vasitəsilə atmosferdən alınır - olması edilir - qiyməti daha baha və daha az
qiyməti daha ucuz və daha çox əlçatandır.
əlçatandır.
Volframla təsirsiz qaz qaynağı üçün arqon və helium qoruyucu qazların xüsusiyyətləril
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.6.1. Qoruyucu qazın axınsürəti
• Qazın axın sürəti çox alçaq olanda, qoruyucu qaz qaynaq ərzisindəki havanı uzaqlaşdıra bilmir
və bu, deşiklərin yaranmasına və çirklənməyə gətirib çıxara bilər.
• Qazın axın sürəti çox yüksək olanda, qoruyucu qaz sütunun özəyində turbulensiya meydana
gəlir. Hava, ətraf mühit atmosferi tərəfindən içəri sovrulur və bu da öz novbəsində deşiklərin
yaranmasına və çirklənməyə gətirib çıxara bilər.
• Qoruyucu qazın axım sürəti, adətən ~10 - ~12 l/dəq. arasında dəyişir.
2.6.2. Qaynağın arxa hissəsinin təmizlənməsi
Qaynağın arxa hissəsini, volframla təsirsiz qaz qaynağı (TIG) zamanı artıq oksidləşmədən qorumaq
lazımdır. Bunu, təmizləmə qazından - adətən təmiz arqondan istifadə edərək həyata keçirmək
mümkündür.
Boru qaynağı olan zaman borunun ağzını təmizləmək nisbətən asan olur, lakin piltə/lövhə
qaynağı olanda artıq köməkçi vasit kimi bir təmizləmə kanalından istifadə edilməsi lazım gəlir və
yaxud qaynaq tikişi irəlilədikcə, operatorun əlavə vəziyyətlərdə durmasına və ya hərəkət
etməsinə ehtiyac duyulur.
Arxa hissəsinin təmizlənməsinin ilkin mərhələsində, qaynağın arxa hissəsindəki bütün hava
çıxarılmalıdır. Bunun üçün kifayət qədər vaxt verildikdə axının sürəti, qaynağa başlamazdan əvvəl
aşağı salınmalı və belələiklə də müsbət axın təmin edilməlidir (bir qayda olaraq ~4l/dəq).
Arxa hissəsinin təmizlənməsi, qaynağın iki və ya daha artıq qaynaq təbəqəsi yığılana qədər davam
etməlidir.
C və C-MN tipli poladlarda, arxa hissəsinin təmizlənməsini həyata keçirmədən kifayət qədər
qənaətbəxş qaynaqlar hazırlamaq mümkündür.
2.7. Elektrodun uzunluğu

• Elektrodun uzunluğu, əlaqə borusundan başalayaraq volfram uca qədər olan hissəni əhatə edir.
• Əlaqə borusu qaz forsunkasının içində yerləşdiyinə görə, bu göstəriciyə nəzarət etmək üçün
çölə çıxmış uzunluğu ölçmək olar (aşağıda göstərildiyi kimi).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
• Əgər elektrodun uzunluğu çox qısa olarsa, elektrodun ucu kifayət qədər isinməyəcək və qeyri-
sabit bir qövslə nəticələnəcəkdir.
• Əgər elektrodun uzunluğu çox uzun olarsa, elektrodun ucu aşırı dərəcədə isinərək əriməyə
səbəb olacaq və volfram qalıqlarının yaranmasına gətirib çıxaracaqdır.
• Çıxıntının uzunluğu bir qayda olaraq, elektrodun diametrinin 2-3 dəfə uznluğuna bərabər
olmalıdır.
3. Dolğu Məftilləri
Ana metal ilə oxşarlığı olan dolğu məftillərin istifadəsi ümumi bir addımdır, lakin bu məftillər,
mövcud oksigenlə və nitrogenlə birləşəcək kiçik element qatışıqlarından ibarət ola bilərlər.
4. Volfram Qalıqları
Qaynağa daxil olan kiçik volfram hissəcikləri, bu metalın qalınlığına görə daima radioqraflarda
görünəcəkdir və bu bir çox məmulatlar üçün qəbul edilməzdir.
Kiçik hissəciklərin qaynaq hövzəsinə daxil olmasına səbəb olan volframa qarşı istilik şokunun
tətbiq edilməsi, volfram qalıqların yaranmasının başlıca səbəbidir və müasir enerji mənbələrinin
bu təhlükəni minimuma endirməsi üçün axın/cərəyan çıxarma cihazına malik olmalarının səbəbi
budur.
Bu cihaz, axının tənzimlənmiş göstəriciyə qısa bir müddətdə qalxmasını və beləliklə də volframın
daha yavaş və rahat bir şəkildə isidilməsini təmin edir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5. Krater Çatlaması
Krater çatlaması, bərkimə çatlamasının bir formasıdır və dolğu metalları buna qarşı çox həssas ola
bilərlər.
Müasir enerji mənbələri, cərəyanı çıxarma/kınarlaşdırma cihazına malikdirlər və beləliklə də bir
qaynağın sonunda qaynaqçı cərəyanı saxladığında bu müntəzəm olaraq azalır və getdilcə qaynaq
hövzəsi balacalaşır və dayazalaşır.
Bu, qaynaq hövzəsi bərkidikdə qaynağın daha münasib forma əldə edəcəyi və çatın qarşısı
alınacağı deməkdir.
6. Volframla Təsirsiz Qaz Qaynağının (TIG)Başlıca Tətbiq Edildiyi Yerlər

Bura, nazik divarları olan borularda, paslanmayan poladlarda və digər ərintilərdə, davamlı
formaya malik biçimlərdə uzunsoz tikişlərinin qoyulması üçün avtogen qaynaq daxildir.
Dolğu məftillərindən istifadə etməklə, volframla təsirsiz qaz qaynağını kimya, neft və enerji
istehsalı sənaye sahələrində yüksək keyfiyyətli birləşmələrin əldə edilməsi üçün tətbiq etmək
olar.
Həmçinin, aeroskopik sənaye sahəsində təyyarələrin ayrıca hissələri və raket mühərrik sistemləri
üçün volframla təsirsiz qaz qaynağından istifadə edilir.
7. Volframla Təsirsiz Qaz Qaynağının (TIG) Üstünlükləri

• Hidrogenin dağılma səviyyəsi çox aşağı olan yüksək keyfiyyətli qaynaqlar təmin edir ki, bu da
soyuq çatlama təhlükəsini minimuma endirir.
• Qaynaq sıçrantılarına və ya çürük qalıqlarına yol vermir və buna görə də yüksək səviyyədə
təmizlik tələb edən məmulatlar üçün münasibdir (qida və iaşə sənayesi üçün boru sistemləri, yarı-
fabrikatların istehsalı və s.).
• Dolğu metalı ilə birgə və ya dolğusuz olaraq nazik hissələr üzərində istifadə edilə bilər,
qaynaqları nisbətən yüksək sürətlə hazırlayır.
• Qaynaq müxtəlifliklərinə düzgün şəkildə nəzarət edilməsini təmin edir və bütün qaynaq
vəziyyətlərində qaynaq kökünə nüfuziyyətin idarə edilməsi üçün çox yaxşıdır.
• Fərqli birləşmələr də daxil olmaqla, demək olar ki, bütün qaynaqlana bilən metalların qaynağı
üçün münasibdir, lakin qurğuşun və qalay kimi ərimə tenperaturu aşağı olan metallar üçün uyğun
deyildir. Bu üsul, alüminium, maqnezium, titan və sirkon kimi stabil oksidlərə malik olan reaktiv
metallar üçün səmərəli hesab edilir.
• İstilik mənbəyi və dolğu metalına əlavələr, müstəqil şəkildə idarə edilir və ona görə də nazik
quruluşlu əsas metalların birləşdirilməsi üçün çox münasibdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
8. Volframla Təsirsiz Qaz Qaynağının (TIG) Çatışmamazlıqları

• Digər növ qövs qaynaq proseslərilə müqayisədə, qaynaq dolğusunu az təmin edir.
• Metal təsirsiz/təsirli qaz qaynağı (MIG/MAG) və ya əl ilə qövs qaynağı (MMA) ilə müqayisədə
daha yüksək kvalifikasiyaya və qaynaqçı kordinasiyasına ehtiyac duyulur.
• ~10mm-dən qalın hissələr üçün əl ilə qövs qaynağı (MMA) və ya Metal təsirsiz/təsirli qaz
qaynağı (MIG/MAG) ilə müqayisədə daha az sərfəlidir.
• Küləkli hava şəraitində qaynaq ərazisini qorumaq tamamilə çətindir və ona görə də sahə/açıq
ərazi qaynağı üçün münasib deyildir.
• Elektrodun, qaynaq hövzəsilə təmas etməsinə imkan verildikdə volfram qalıqları yaranır.
• Bu prosesdə heç bir təmizləmə fəaliyyəti yoxdur, və buna görə də dolğu metalı və ya əsas
metallar üzərində çirklənməya qarşı davamlılığı aşağıdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 13
Metal təsirsiz (passiv) qaz qaynağı/Metal təsirli (aktiv) qaz qaynağı

(MIG/MAG)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Proses
ABŞ-da qazla metal qövs qaynağı (GMAW) kimi tanınan metal təsirsiz (passiv) /metal təsirli (aktiv)
qaz qaynağı (MIG/MAG), əksər metal materiallarda həm nazik, həm də qalın təbəqələrin qaynağı
üçün münasib olan çox-funksiyalı üsuldur. Qövs, məftil elektrodun ucu və iş parçası arasında
alışdırılir və hər ikisi də əridilərək bir qaynaq hövzəsi yaranır. Məftil burada istilik mənbəyi rolunu
(meftilin ucundakı qövs vasitəsilə) ve dolğu metalı rolunu oynayır. Məftil, qaynaq cərəyanını
məftilə ötürən mis əlaqə borusu (həmçinin əlaqə ucu adlanır) vasitəsilə qidalanır. Qaynaq
hövzəsi, məftili əhatələyən forsunka vasitəsilə qidalanan qoruyucu qaz vasitəsilə ətraf mühit
atmosferdindən qorunur. Qoruyucu qazın seçimi, qaynaq edilən materialdan və onun tətbiqindən
asılıdır. Məftil, mühərrikdən gələn sarğı (reel) vasitəsilə qidalanır və qaynaqçı və yaxud dəzgah,
qaynaq cıhazını və ya məşəlini birləşmə xətti boyunca hərəkət etdirir. Bu üsul, yüksək dərəcədə
məhsuldarlıq təmin edir və istifadə edilən elektrodun daima qidalanması baxımından sərfəlidir.
Proseslə bağlı sxem, Şəkil 1-də verilmişdir.
Şəkil 1. Metal təsirsiz (passiv)/metal təsirli (aktiv) qaz qaynağı (MIG/MAG)
Metal təsirsiz (passiv)/metal təsirli (aktiv) qaz qaynağı (MIG/MAG) zamanı yarı-avtomatik,
mexaniki və ya avtomatik avadanlıqdan istifadə edilir. Yarı-avtomatik qaynaq zamanı meftilin
qidalanma sürəti və qövs uzunluğu avtomatik olaraq nəzarətdə saxlanılır, lakin qaynaq gedişinin
hərəkət sürəti və məftilin vəziyyəti əl ilə idarə edilir. Mexaniki qaynaq zamanı bütün göstəricilər
avtomatik nəzarət altında olur, lakin bunlar qazynaq zamanı əl ilə dəyişdirilə bilər (məs.: qaynağın
başının istiqamətləndirilməsi və məftilin qidalanma sürətinin və qövs gərginliyinin
tənzimlənməsi). Avtomatik qaynaq zamanı əl ilə heç bir müdaxilə olmur. Şəkil 2-də metal təsirsiz
(passiv)/metal təsirli (aktiv) qaz qaynağı (MIG/MAG) üçün bütün müvafiq avadanlıq nümayiş
etdirilmişdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Meftil bloku
Şəkil 2. Metal təsirsiz (passiv)/metal təsirli (aktiv) qaz qaynağı (MIG/MAG) üçün avadanlıq
Metal təsirsiz (passiv)/ təsirli (aktiv) qaz qaynağının üstünlükləri:

• Məftilin davamlı şəkildə ötürmə qabiliyyətinin olması
• Qövs uzunluğunun avtomatik özünü-tənzimləmə sistemi
• Qaynağın qoyulma dərəcəsi yüksəkdir və durma/başlama yerləri minimum saydadır
• İsraf edilmə keyfiyyəti yüksəkdir
• 0.1-2.0kJ/mm diapazonunda istilik hasilatı
• Hidrogen potensial prosesinin aşağı səviyyədə olması
• Qaynaqçı, qaynaq hövzəsini və birləşmə xəttini yaxşı görür
• Qaynaq sonrası təmizləmə işlərinin az olması və ya heç olmaması
• Bütün vəziyyətlərdə təbiq edilə bilər (batıraraq köçürmə)
• Prosesə yaxşı nəzarət edə bilmə imkanlarının olması
• Geniş profildə tətbiq edilə bilər
Metal təsirsiz (passiv)/ təsirli (aktiv) qaz qaynağının çatışmamazlıqları:

• Dolğu əlavəsinə müstəqil nəzarət etmək mümkün deyil
• Sıçrantı səviyyəsini azaltmaq üçün optimal göstəriciləri tənzimləmək çətindir
• Qalın məmulatlar üzərində batıraraq köçürmə tətbiq edilən zaman ərimə problemi təhlükəsi
• Avadaqlara qulluq yüksək səviyyədə olmalıdır
• İstilik ötürücülüyünün aşağı olması, sərtlik göstəricilərinin yüksək olmasına səbəb olur
• Avadanlığın qiyməti, əl ilə qövs qaynağına nisbətən daha bahalıdır
• Açıq ərazidə qaynaq, qoruyucu qaza mane ola biləcək hava axınlarının qarşısını almaq üçün
xüsusi xəbərdarlıqlara riayət edilməsini tələb edir
• Birləşmə və parçaların əlçatan olması, əl ilə qövs qaynağında (MMA) və ya volframla təsirsiz qaz
qaynağındakı (TIG) kimi deyil
• Əsas metalın çürüklərinin təmizlənmsi, daha çox çirklənməyə gətirib çıxarır
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2. Prosesin Müxtəliflikləri
Metal təsirsiz (passiv)/ təsirli (aktiv) qaz qaynağının əsas müxtəliflikləri aşağıdakılardır:
• Qaynaq cərəyanın/məftilin ötürücülük sürəti

• Gərginlik
• Qazlar
• Qaynaq gedişinin hərəkət sürəti və elektrodun orientasiyası
• İnduksiya
• Kontakt ucucnun iş məsafəsinə doğru istiqaməti
• Forsunkanın iş məsafəsinə doğru istiqaməti
• Qoruyucu qazın forsunkası
• Metal köçürməsinin növü
2.1. Məftilin Ötürücülük Sürəti

Məftilin ötürücülük sürətinin artması, avtomatik olaraq məftildə cərəyanın artmasına səbəb olur.
Məftillər, adətən 0.6, 0.8, 1.0, 1.2, 1.4 və 1.6mm diametrdə istehsal edir.
2.2. Gərginlik
Gərginliyin tənzimlənməsi, püskürmə köçürməsi zamanı ən vacib quraşdırma hesab edilir, çünki
bu, qövsün uzunluğunu idarə edir. Batıraraq köçürmə zamanı bu, həmçinin axının yüksəlməsinə
və istiliyin qaynağa ümumi şəkildə ötürülməsinə təsir edir. Həm məftilin ötürücülük
sürətinin/axının və həm də gərginliyin artması, istilik verimliliyini artıracaqdır. Qaynaq
birləşdiricilərinin möhkəm olduğunu yoxlamaq lazımdır, belə ki, yararsız birləşdiricilər əks-təsirə
səbəb olacaq, dövriyyədə gərginliyin düşməsinə gətirib çıxaracaq və qaynaq axının
xüsusiyyətlərinə təsir göstərəcəkdir. Gərginlik, həyata keçirilən köçürmə növünə təsir edəcəkdir,
lakin bu eyni zamanda da istifadə edilən qazın növündən də asılıdır. •
Şəkil 3. Qövs gərginliyinin təsiri

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.3. Qazlar
Şəkil 4. Qaz birləşməsinin qaynaq tikişinin profilinə təsiri
Qeyri-dəmir metallar və bunların ərintiləri üçün (Al, Ni və Cu kimi), təsirsiz qoruyucu qaz istifadə
edilməlidir. Bu adətən, təmiz arqon qazı və ya arqonla zənginləşdirilmiş və helium əlavəsi olan
qaz olur. Tamamilə təsirsiz qazın istifadə edilməsi, bu prosesin metal təsirsiz (passiv) qaz qaynağı
(MIG) adlanmasına səbəb olmuşdur və bu prosesin terminoloju adı yalnız qeyri-dəmir metalların
qaynağına şamil edilir.
Arqon qazına bir miqdar heliumun əlavə edilməsi, qövs plazması daxilində istiliyin daha
bərabərsəviyyəli cəmləməsinə səbəb olur və bu da öz növbəsində qaynaq tikişi profilinin
formasına təsir edir. Arqon helium qarışıqları daha isti qövs təmin edir və ona görə də onlar mis
və ya alüminum kimi daha yüksək termiki ötürücülük qabiliyyətinə malik metalların, nisbətən
qalın əsas metalların qaynağı üçün səmərəli hesab edilir.
Paslanmayan poladlar da daxil olmaqla bütün növ poladların qaynağı üçün sabit bir qövs
yaratmaq və yaxşı damcılama qaynağı əldə etmək məqsədilə, nəzarət edilən oksigenin və ya
karbondioksidin əlavə edilməsi lazımdır. Lakin, bu əlavələr ərimiş metal ilə reaksiyaya girir və
təsirli qazlar kimi tanınırlar və məhz buna görə də, metal təsirli (aktiv) qaz qaynağı kimi tanınırlar
və bu prosesin terminoloju adı yalnız poladların qaynağına şamil edilməkdədir.
100%CO 2
Qazın ionlaşma qabiliyyəti çox yüksək olduğuna görə, CO2qazı püskürmə köçürməsini davam
etdirə bilməz. Bu yüksək ionlaşma qabiliyyəti sayəsində çox yaxşı nüfuziyyət əldə etmək
mümükün olur, lakin kürə şəkilli damcıların yaranmasına, qeyri-sabit qövsün meydana gəlməsinə
və çox böyük miqdarda sıçrantı əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır.
20%CO 2-dək Arqon + 15

Karbon dioksidin (CO2) və ya oksigenin faizi, qaynaq edilməkdə olan poladın növündən və istifadə
edilməkdə olan metal köçürmə növündən asılıdır. Arqon nisbətən aşağı ionlaşma qabiliyyətinə
malikdir və püskürmə köçürməsini 24 qaynaq gərginliyindən yuxarı dərəcədə saxlaya bilər. Arqon
çox sabit bir qövs əmələ gətirir və sıçrama səviyyəsi az olur, lakin CO2 nisbətən daha az nüfuziyyət
təmin edir. Həm arqon və həm də CO2 qazı, arqon qazındakı %5-20 CO2 arasında qarışıqlarda hər
iki qazın üstünlüklərindən bəhrələnməsini təmin edir; yəni sabit bir qövs vasitəsilə yaxşı bir
nüfuziyyət təmin edilir və sıçrama səviyyəsi olduqca aşağı olur. CO2 qazı, arqon qazından və ya
onun birləşmələrindən dəfələrlə ucuzdur və karbon və aşağı temperaturda əriyən polad növləri
üçün geniş miqyasda istifadə edilməkdədir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Paslanmayan poladlar və aşağı temperaturda əriyən polad növləri üçün geniş miqyasda istifadə
edilir.
Şəkil 5. Karbon, karbon-maqnezium və aşağı temperaturda əriyən poladların metal təsirli qaz
qaynağı (MAG) üçün təsirli (aktiv) qoruyucu qaz birləşmələri
(mavi, daha soyuq qaz birləşməsidir, qırmıza isə daha isti birləşmədir)
Qaz birləşmələri - arqon əvəzinə heliumdan istifadə edildiyi zaman daha isti bir qövs, daha maye
qaynaq hövzəsi və daha yaxşı qaynaq profili əldə etmək mümkün olur. Bu dörd-hissəli birləşmələr
daha yüksək qaynaq sürətini təmin etsə də, nazik bölmələr üçün münasib hesab edilmirlər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Püskürmə köçürməsi üçün, adətən austentik paslanmayan poladlar arqon-CO2/O2 birləşmələrilə
və yaxud arqon-helium- CO2 birləşmələri vasitəsilə qaynaq edilirlər. Qövsün sabit qalması üçün,
birləşmələrin oksidləşmə qabiliyyəti minimuma endirilir (CO2tərkibinin maksimum 2-2.5%-i).
Austentik poladlar yüksək dərəcədə istilik ötürücülüyünə malik olduqlarına görə heliumun əlavə
edilməs, ərimə nöqsanlarının qarşısının alınmasına və məmulata yüksək dərəcədə istiliyin israf
edilməməsinə kömək edir. Karbon və aşağı temperaturda əriyən polad üçün istifadə edilən ~25%
birləşmələrlə müqayisədə, helium əlavəsi 85%-ə qədər olur. Ehtimal olunan karbon yığılmasının
qarşısını almaq üçün tərkibində CO2 olan birləşmələr tövsiyə edilmir.
Şəkil 6. Paslanmayan poladların metal təsirli qaz qaynağı (MAG) üçün

təsirli (aktiv) qoruyucu qaz birləşmələri
Martensit və ikitərəfli (duplex) paslanmayan poladlar üçün bir mütəxəsis məsləhətinə müarciət
edilməlidir. Tərkibində 2.5%N2 olan bir sıra Ar-He birləşmələri, ikitərəfli (duplex) paslanmayan
poladların qaynağı üçün münasibdir.
Yüngül ərintilər (alüminium maqnezium, titan, mis və nikel və onların birləşmələri)
Təsirsi qazlar yüngül birləşmələr və oksidləşməyə qarşı həssas olan metallar üçün istifadə edilir.
Yaxşı qaynaq keyfiyyəti təmin etmək məqsədilə, təsirsiz qazın qaynaqlama dərəcəsi kommersiya
baxımından düzgün seçilməlidir.
Arqon
Arqon alüminium üçün istifadə edilə bilər, çünki qövsü sabitləşdirmək üçün kifayət qədər səth
oksidi olur. Titan və nikel ərintiləri kimi oksigenə qarşı həssas materiallar üçün bəzi məmulatların
hazırlığı zamanı, təsirsiz qazlarla qövs sabitliyini əldə etmək çətin olur. Arqonun sıxlığı havanın
qalınlığına nisbətən 1.4 dəfə artıq olur və buna görə də, aşağı vəziyyətdə arqonun havanı öz
yerindən sıxışdırması mümkündür. Bunun əlverişsiz tərəfi, məhdud ərazilərdə işləyən zaman
arqonun təhlükəli səviyyəyə qədər toplanması və qaynaqçının havasızlıqdan boğulmasına gətirib
çıxarmasıdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Arqon-Helium birləşmələri
Arqon, yüngül birləşmələrinmetal təsirsiz qaz qaynağı üçün ən çox istifadə edilən qazdır, lakin
helium və arqon-helium birləşmələrinin istifadəsilə daha üstün nəticələr əldə etmək mümkündür.
Helium arqondan daha yüksək istilik ötürücülüyünə malikdir. Daha isti qaynaq hövzəsi,
təkmilləşmiş bir nüfuziyyət yaradır və/və ya qaynaq sürətində artım əmələ gətirir. Yüksək helium
tərkibinin olması, dərin bir nüfuziyyət profili təmin etsə də, çoxlu sıçrama yaradır. Arqon qazı
80%-dən az olduqda, əsl püskürmə köçürməsi mümkün olmur. Kürə şəkilli köçürmə zamanı
sıçrantını azaltmaq üçün qaynaqçı, "basdırılmış" qövsdən istifadə etməlidir. Helium və arqon-
helium birləşmələri istifadə edildiyi zaman qövsün sabitliyi çətinliklə əldə edilə bilər, çünki helium
qövs gərginliyini artırır və buna görə də qövsün uzunluğu baxımından qövs gərginliyində daha
böyük bir dəyişiklik müşahidə edilməyə başlayır. Helium birləşmələr, eyni qaz müdafiəsini təmin
etmək üçün, arqon qorumasından daha yüksək axın sürəti tələb edir.
Xüsusilə qalın alüminium parçalar üzərində arqon-helium birləşmələri istifadə edildiyi zaman,
ərimə nöqsanlarının yaranma riski də azalmış olur. Ar-He qaz birləşmələri, materialdakı istilik
israfını təxminən 3mm qalınlığında tənzimləyəcəkdir.
Şəkil 7. Alüminium, maqnezium, titan, nikel və mis ərintilərinin metal təsirsiz qaz qaynağı (MIG)
üçün təsirsiz (passiv) qoruyucu qaz birləşmələri
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Fərqli əsas materiallar üçün istifadə edilən qoruyucu qazların və birləşmələrin yekun cədvəli
aşağıda təqdim edilmişdir.
Metal təsirsiz qaz qaynağı (MİG)/metal təsirli qaz qaynağı (MAG) üçün qoruyucu qaz
birləşmələrinin yekun cədvəli
Metal Qoruyucu qaz Reaksiya Xüsusiyyətləri
davranışı
Karbon Arqon-CO2 Yüngül CO2tərkibinin artırılması daha isti bir qövs təmin edir,
polad oksidləşmə təkmilləşmiş qövs sabitliyi, daha dərin nüfuziyyət və iti-
uclu şəkildən kürə şəkilli nüfuziyyət profilinə keçid verir,
yaxşı qaynaq ilə daha düz qaynaq tikişi verən daha maye
şəkilli qaynaq hövzəsi təmin edir, sıçrama səviyyəsində
artım və CO2nisbətən daha yaxşı möhkəmlik verir. Dayaq
püskürmə köçürməsi üçün minimum 80% arqon qazı tələb
edilir. Ümumən istifadə edilən birləşmə: Arqon-10-15
CO2
Arqon-O2 Yüngül Arqon-CO2birləşməsindən daha bərk bir qövs, alt kəsiyi
oksidləşmə minimuma endirir; püskürmə köçürməsi üçün münasibdir,
Arqon-CO2 birləşməsinə nisbətən daha az nüfuziyyət
təmin edir, yüksək axın dərəcəsində iti-uclu qaynaq tikişi
nüfuziyyətini verir. Ümumən istifadə edilən birləşmə:
Arqon-3% CO2
Ar-He-CO2 Yüngül Arqon əvəzinə heliumdan istifadə edildiyi zaman Ar-CO2
oksidləşmə ilə müqayisədə daha isti qövs, daha yüksək qövs gərginliyi,
daha maye qaynaq hövzəsi, daha düz qaynaq tikişi profili,
daha kürə şəkilli və dərin nüfuziyyət profili, daha yüksək
qaynaq sürəti təmin edir
CO2 Oksidləşmə Ar-CO2 birləşməsinə nisbətən qövs gərginlikləri 2-3V
daha yüksək olur, daha yaxşı nüfuziyyət, daha yüksək
qaynaq sürəti təmin edir, yalnız batıraraq köçürmə və ya
"basdırılmış" qövs üsulu üçün uyğundur, dar iş
diapazonuna malikdir, sıçrama səviyyəsində artım verir və
ucuz qiyməti olur
Paslanmayan Ar-He-CO2 Yüngül Paslanmaya davamlılığa minimum təsir edərək yaxşı qövs
poladlar oksidləşmə sabitliyini təmin edir (karbonun toplanması), batıraraq
köşürmə üçün hazırlanmış tərkibinə və impuls və
püskürmə köçürməsi üçün hazırlanmış az miqdarda
helium tərkibinə malikdir. Ümumən istifadə edilən qaz:
He-Ar-2% CO2
Arqon-CO2 Yüngül Yalnız püskürmə köçürməsi üçün uyğundur, daha ağır
oksidləşmə parçalarda alt kəsiyin taranma təhlükəsini minimuma
endirir, qaynaq tikişinin yaxşı profilini təmin edir
Alüminium, Arqon Təsirsiz Yaxşı qövs sabitliyini, sıçrama səviyyəsində azalmanı təmin
mis, nikel, edir və ümumən istifadə edilən bir qazdır. Titan ərintiləri,
titan havanın çirklənməsinin qarşısını almaq üçün təsirsiz qaz
birləşmələri dəstəyini və nəzarət sipərlərini tələb edir
Arqon-helium Təsirsiz İstilik örücülüyü, qalın hissələrin üzərində yüksək
səviyyədə istilik yayılmasına səbəb olur, ərimə
qüsurlarının daha az olmasını, sıçrama səviyyəsində artımı
təmin edir, arqonla müqayisədə daha bahalı qiyməti olur
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.4. Qaynaq gedişinin sürəti və elektrodun orientasiyası
Qaynaq gedişinin sürəti artdıqca, nüfuziyyət azalır və qaynaq tikişinin genişliyi nə qədər dar
olarsa, alt kəsik yaranma təhlükəsi də artar.
Şəkil 8. Qaynaq gedişi sürətinin təsiri
Şəkil 9. Məşəl bucağının təsiri
2.5. Kontakt ucunun iş parçası məsafəsinə təsiri (CTWD)

Kontakt ucunun iş parçası məsafəsinə təsiri, elektrodun uzunluğundakı əks-təsir istiliyi
səbəbindən qaynaq axınına təsirə malikdir (Şəkil 10-a bax). Kontakt ucunun iş paraçası
məsafəsinə təsiri artdıqca, elektrodu müvafiq sürətdə (meftilin ötürmə sürətinə uyğun olan
şəkildə) əritmək üçün lazım olan qaynaq axını azalır. Uzun elektrod ucları, dar ara məsafəli
birləşmələrdə və yaxud qaynaq cihazının çətin hərəkət edə bildiyi yerlərdə natamam nüfuziyyətə
səbəb ola bilərlər. Əksinə olaraq kontakt ucunun iş məsafəsinə təsiri azaldıqda, qaynaq axını
artmağa başlayır. Bu, təcrübəli qaynaqçıya qaynaq zamanı axına nəzarət etmək imkanı versə də,
sabit gərginliyə malik olan enerji mənbəyi olduğu zaman əl ilə qaynaqda müxtəlif nüfuziyyətlərə
səbəb ola bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Elektrodun uzunluğu artdıqca çoxalan əks-təsir istiliyi sayəsində, verilmiş qaynaq axını üçün
yanma dərəcəsi də artacaqdır. Buna görə də, mexaniki məmulatlarda elekrodun uzunluğunun
artırılması, qaynağın doldurulma dərəcəsinin artırılması üsuludur, çünki lazımi qaynaq axınını
saxlamaq üçün elektrodun ötürmə sürətini artırmaq lazımdır.
Əks-təsir istiliyi, elektrodun əks təsir qüvvəsindən, elektrodun uzunluğundan və məftilin

diametrindən asılıdır. Bu təsir, polad kimi yüksək ə elektrodun uzunluğu qisa saxlanılmalıdır, belə
ki bu, məftildə aşırı dərəcədə isinmənin qarşısını alacaq və keyfiyyətsiz qaynaq tikişi formasının
yaranmasına imkan verməyəcəkdir.
Şəkil 10. Kontakt ucu-iş parçası məsafəsi; elektrodun uzunluğu və forsunka-iş parçası məsafəsi
Şəkil 11. Kontakt ucu-iş parçası məsafəsinin artmasının təsiri

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Şəkil 12. Elektrodun uzunluğunun artırılmasının təsiri
Qısa kontakt ucunun iş parçası məsafəsinə təsiri zamanı, qaynaq hövzəsindən gələn radiaktiv
istilik kontakt ucunun və qaynaq məşəlinin aşırı dərəcədə isinməsinə səbəb ola bilər. Bu,
sıçrantının yapışmasına və kontakt ucunun yiyilməsinin artmasına gətirib çıxara bilər.
Qaynaq şərtlərini tənzimləyən zaman yeni bir kontakt ucu taxarkən, elektrod uzunluğuna nəzarət
edilməlidir. Adətən kontakt ucundan işparçasına qədər ölçülərək (Şəkil 13), ana metal köçürmə
prosesi üçün tövsiyə edilən kontakt ucu-iş parçası məsafəsi rejimləri aşağıdakılardır:
Metal köçürmə rejimi Kontakt ucu-iş parçası məsafəsi, mm

Batırma 10-15
Püskürmə 20-25
İmpuls 15-20
Şəkil 13. Tövsiyə edilən kontakt ucu-iş parçası məsafəsi

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.6. Forsunka-iş məsafəsinin təsiri
Forsunka-iş məsafəsi (bax Şəkil13), qoruyucu qazın örürücülüyü üzərində mühüm təsirə malikdir;
azalma, sütunun bərkiməsinə təsir edir. Forsunka-iş məsafəsi adətən 12-15mm təşkil edir. Əgər
Kontakt ucunun iş parçası məsafəsinə təsiri azalarsa, qaynağın doldurulma dərəcəsi də azalır və
bu, qaynağ yerinin görünməsinə və əlçatan olmasına da təsir edir. Odur ki, proses zamanı ortaq
məxrəcin əldə edilməsi vacibdir. İstifadə edilən metal köçürmə forması üçün tövsiyyə edilən
kökləmə növləri aşağıda verilmişdir.
Metal köçürmə rejimi Kontakt ucu-iş parçası məsafəsi, mm

Batırma 2mm daxildən 2mm xaricə
Püskürmə 4-8mm daxildə
Püskürmə (alüminium) 6-10mm daxildə
2.7. Qoruyucu qaz forsunkası

Qoruyucu qaz forsunkasının məqsədi, qaynaq hövzəsini atmosfer çirklənməsindən qorumaq üçün
laminar qaz axını yaratmaqdır. Forsunka ölçüləri 13-22mm diametr arasında dəyişir. Forsunkanın
diametri, qaynaq qövsünün ölçüsündən asılı olaraq artırılmalıdır. Lakin o da nəzərə alınmalıdır ki,
daha geniş diametrə malik olan forsunkalar yüksək axın üçün, püskürmə köçürməsi tətbiq edilə
məmulatlar üçün istifadə edilir və nisbətən kiçik diametrə malik olan forsunkalar isə batırma
köçürməsi üçün tətbiq edilir. Qaynaq hövzəsi üçün kifayət qədər örtülmə təmin etmək
məqsədilə, axın dərəcəsi həmçinin forsunkanın diametrinə və qoruyucu qazın növünə uyğun
şəkildə köklənməlidir. Batırma köçürməsi qaynağı üçün qaz forsunkaları, forsunkanın çıxışında
getdikcə nazikləşməlidir.
Müvafiq qaz forsunkası və axın dərəcəsi olculən zaman, birləşmənin əlçatan olması və növü
nəzərə alınmalıdır. Çox kiçik diametrli forsunkanın istifadəsi, onun sıçrantı tərəfindən daha
sürətlə tıxanmasına səbəb ola bilər və əgər məftil kontakt borusundan çıxan zaman əyilərsə,
qoruyucu örtük və qövs yeri üst-üstə düşməyə bilər.
2.8. Metal köçürmə növləri
Şəkil 14. Qövs üçün xarakterik əyilmə

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Batırma köçürməsi
Əsas xüsusiyyətləri:
• Məftilin qaynaq hövzəsinə batırılması yolu ilə və ya qısa dövriyyə edilməsilə həyata keçirilən
metal köcürulməsidir.
•İstilik nisbətən aşağı dərəcədə ötürülür.
• Qaynaq hövzəsinin maye halı zəif olur.
•Daha qalın hissələrin mövqeli qaynağı və açıq birləşmələrdə kök gedişləri zamanı, 0.8mm-dən
artıq olan və əsasən 3.2mm-dən nazik olan metal lövhələri üçün istifadə edilir.
• Prosesin sabitliyi və sıçrantı, pis quraşdırılmanın nəticəsi ola bilər.
• natama ərimə təhlükəsi, pis quraşdırılmanın və yalnış tətbiqin nəticəsi ola bilər.
• Qeyri-dəmir metallar və onların birləşmələri üçün istifadə edilmir.
Batırma köçürməsində, məftil 5-200 dəfə/san. arasında qısa dövriyyələr edir. Bu növ köçürmə bir
qayda olaraq CO2 və yaxud CO2 birləşmələrilə və arqon qazı + aşağı amper və qaynaq gərginliyi
<24v vasitəsilə əldə edilir.
Şəkil 15. Batırma köçürməsi
Püskürtmə köçürməsi
• Sərbəst uçuşlu metal köçürməsi.
• İstilik yüksək dərəcədə ötürülür.
• Qaynağın doldurulması yüksək səviyyədə olur.
• Mükəmməl, sabit qövs olur.
• 6mm-dən daha qalın poladlar və 3mm-dən qalın alüminium xəlitələr üçün istifadə edilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Püskürmə köçürməsi, yüksək axın sürəti və gərginlik zamanı yaranır. Bu, keçid axının yuxarısında,
kiçik damcılardan ibarət püskürmə şəklində bir metal köçürməsidir və bu damcılar alçaq sıçrama
sürətilə qövstərəfindən püskürülür. Yüksək qaynaq axını, damcıların yastılaşmasını təmin edən
ərimiş lif (filament) əmələ gətirən güclü elektromaqnit qüvvələr (sıxma təsiri kimi tanınır) ortaya
çıxarır. Damcılar məftilin ucundan ayrılır və qövs boşluğunda sürətlənməyə başlayırlar. Axının
artması ilə damcıların ayrılma sıxlığı artmağa başlayır. Damlaların ölçüsü, eyni olur və məftilin
diametrinə bərabər olur, lakin qaynaq axını artmağa başladıqda bunların ölçüsü nəzərə çarpacaq
dərəcədə kiçilməyə başlayır. Çok yüksək axın sürəti zamanı (məftilin ötürmə sürəti) ərimiş
damcılar fırlanmağa (fırlanma köçürməsi) başlayırlar. Qövs axını, damcının ayrıldığı bütünmüddət
ərzində axır və nəticədəmaksimum nüfiziyyət və bir yüksək istilik ötürücülüyü təmin edir.
Püskürmə köçürməsi əldə etmək məqsədilə müvafiq qövs gərginliyi istifadə edildiyi zaman, qövs
qısa olur və məftilin ucu piltənin səthindən 1-3mm məsafədə olur.
Bu, poladlarda yalnız başı aşağı uc-uca qaynaqlarda və H/V künc qaynaqlarında istifadə edilə
bilər, lakin qövsün davamlı isidilməsinə görə qaynağın daha çox doldurulmasına, nüfuziyyətə və
əriməyə gətirib çıxarır. Əsasən >3mm qalınlıqda olan polad piltələr üçün istifadə edilsə də, böyük
qaynaq hövzəsi ehtimalı səbəbindən mövqeli qaynaq üçün məhduddur.
Şəkil 16. Püskürmə köçürməsi
İmpuls köçürməsi
• Bütün iş ərazisi boyunca qısa dövriyyələr olmadan, sərbəst uçuşlu damcı köçürməsi təmin edir.
• Sıçrantı səviyyəsi çox aşağı olur.
• Püskürmə köçürməsinə nisbətən daha az istilik ötürməsi olur.
• Batırma köçürməsilə müqayisədə, natamam ərimə təhlükəsi daha az olur.
• Prosesi idarə etmək mümkündür.
• Nisbətən nazik piltələrdə daha rahat ötürücülük qabiliyyətinə malik olan və daha iri-miqyaslı,
daha ucuz məftillərin istifadə edilməsini təmin edir, (alüminium qaynağı üçün böyük üstünlük
təşkil edir).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynaq axının impulsu, batırma köçürməsindən rahatlıqla püskürmə köçürməsinə keçidi təmin
etməklə püskürmə köçürməsi prosesinin diapazonunu genişləndirir. Bu isə, keçid zamanı
mükəmməl və sıçrantılardan təmiz bir püskürmə köçürməsini təmin edir, məsələn: 50-150A və
daha az istilik ötürücülüyü zamanı. İmpuls, əsasən yüksək və alçaq sürətli axınları tətbiq etməklə
qövs sistemi üzərində süni dövriyyəlifəaliyyət quraraq, metal köçürməsinə nəzarət etmək üçün
yaradılmışdı.
Tipik impuls dalğa forması və ana impuls qaynaq müxtəliflikləri Şəkil 17-də verilmişdir. Qövsü
qorumaq, məftil ucunu ərimiş vəziyyətdə saxlamaq, sabit anod və katod köklərin təmin etmək və
dövriyyə ərzində orta axını saxlamaq kiçik bir arxa axını (adətən 20-80A) verilir. Keçid axını
səviyyəsindən yüksək olan axın formalarında bir yüksək axın impulsu zamanı damcıların ayrılması
meydana gəlir. Keçid impulsu çox yüksək elektromaqnit qüvvə yaradır və bu qüvvə damcıları
dəstəkləyən metal lif (filament) üzərində güclü sıxma təsiri əmələ gətirir; damcı ayrılır və qövs
boşluğuna doğru istiqamətlənir. İmpuls axını və axın sürəti, püskürmə köçürməsinin (kürə şəkilli
deyil) hər zaman yaranmasını və beləliklə də mövqeli qaynağın tətbiq edilməsini təmin edə
biləcək qədər yüksək olmalıdır.
İmpuls köçürməsi, 50-300 impulsa malik bir tezlikdə qövs boyunca tək metal kürəsini
alovlandırmaq üçün axın impulslarından istifadə edir. İmpuls köçürməsi, püskürmə köçürməsinin
inkişaf etmiş formasıdır və polad materiallar üçün mövqeli qaynaq qabiliyyəti və nəzarətli istilik
ötürülməsilə birləşdirildikdə yaxşı ərimə və yüksək məhsuldarlıq təmin edir. >1mm qalınlıqda
olan bütün polad lövhələr üçün istifadə edilə bilər, lakin əsasən >6mm qalınlıqda poladların
mövqeli qaynağı üçün tətbiq edilir.
Şəkil 17. İmpulslu qaynaq dalğa forması və göstəriciləri

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Kürə şəkilli köçürmə
• Metalı nizamsız köçürür.
• İstilik ötürülməsi orta səviyyədə olur.
• Qaynağın doldurulma dərəcəsi orta olur.
• Sıçrantı təhlükəsi olur.
• İngiltərədə geniş şəkildə istifadə edilmir; orta qalınlığa malik olan poladların (adətən 3-6mm)
düz vəziyyətdə (PA) mexaniki qaynağı üçün istifadə edilir.
Kürə şəkilli köçürmənin diapazonu, sərbəst uçuş və tamamilə qısa dövriyyə edən köşürmə
arasında qövs gərginliyinin keçid diapazonunu əhatə edir. Nizamsız damcı köçürməsi və qövsün
qeyri-sabitliyi, xüsusilə də keçid başlanğıcının yanında işləyərkən lazım olan bir xüsusiyyətdir.
Kürə şəkilli köçürmə zamanı, elektrod ölçüsünün bir neçə dəfə qalınlığı ölçüsündə bir damcı
meftilin ucunda formalaşır. Yer cazibəsi, səthin dartınmasının qarşısını aldığı zaman kürə ayrılır və
köçürmə əsasən aşırı sıçrantı şəklində meydana gəlir. Köcürmə baş tutmamışdan əvvəl, qövs
gəzinir və onun konusu geniş ərazini əhatə edərək, enerjini yayır.
Damcı ərimiş qaynaq hövzəsilə təmas etdikdə, qısa müddətli bir qısa dövriyyə yaranır; lakin damcı
köçürməsinə səbəb olmasından başqa, bunun bir nəticəsi olaraq meydana gəlir. Qısa dövriyyənin
çox qısa olmasına baxmayaraq, sıçrantı səviyyəsinin aşağı salmaq üçün bir az induksiyaya ehtiyac
vardır. Buna baxmayaraq, operator qısa dövriyyələri görmür və qövs bir sərbəst uçuş növü
görünüşünə malik olur.
Sıçrantı səviyyəsini daha da azaltmaq üçün, əsasən çox qısa qövs uzunluğu ilə işləmək lazımdır və
hətta bəzi vəziyyətlərdə basdırılmış qövs üsulundan istifadə edilməlidir. Kürə şəkilli köçürmə düz
vəziyyətdə istifadə edilə bilər və çox vaxt natamam nüfuziyyət, ərimə qüsurları və nizamsız
qaynaq tikişi ilə müşahidə edilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2.9. İnduksiya
İnduksiya nə edir?
Metal təsirsiz qaz qaynağı (MIG) batırma rejimində olan zaman, qaynaq elektrodu qaynaq
hövzəsilə təmas edir və qisa dövriyyənin yaranmasına gətirib çıxarır. Qısa dövriyyə ərzində
qövsün gərginliyi demək olar ki, sıfır dərəcə olur. Əgər sabit gərginlikli enerji təminatı dərhal tələb
edilmiş olarsa, qaynaq dövrəsindən dərhal yüksək cərəyan axmağa başlayacaqdır. Cərəyanın belə
sürətli artımı, qısa dövriyyəli elektrodu partlayıcı bir qüvvə olmadan əridəcək və qaynaq metalını
dağıdacaq və nəzərə çarpacaq dərəcədə sıcrantıya səbəb olacaqdır.
İnduksiya, elektrik dövrəsində, cərəyanın artma sürətini yavaşladan bir xüsusiyyətdir (Şəkil 18).
İndiksiya sarğısından keçən cərəyan, maqnit sahəsi yaradır. Bu maqnit sahəsi, qaynaq dövrəsində
qaynaq axımınınəksinə doğru bir cərəyan yaradır. İnduksiyanın artırılması eyni zamanda qövs
müddətini də artıracaq və qısa dövrə tezliyini azaldacaqdır.
Şəkil 17. İnduksiya və axının artması arasında olan əlaqə
Hər bir elektrodun ötürmə sürəti üçün optimal bir induksiya dəyəri vardır.Çox aşağı induksiya,
aşırı dərəcədə sıçrantı ilə nəticələnə bilər; induksiya çox yüksək olarsa, cərəyan kifayət qədər
sürətlə artmayacaq və elektrodun ərimiş ucu kifayət qədər isinməyərək, elektrodun əsas metalın
içinə damcılamasına səbəb olacaqdır. Müasir elektron enerji mənbələri, induksiyanı avtomatik
olaraq tənzimləyərək bir mükəmməl qövs və metal köçürməsi meydana gətirirlər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Metal Təsirsiz Qaz Qaynağı - Əsas Avadanlıq Tələbləri
1) Enerji mənbəyi-transformator/düzləndirici
2) İnverter (çevirici) enerji mənbəyi
3) Enerji ötürmə şlanqının yığımı (prokladka, enerji kabeli, su şlanqı, qaz şlanqı)
4) Prokladka (liner)
5) Boş kontakt ucları
6) Məşəlin başının yığımı
7) Enerji-qaytaran cabel və tutqaclar
8) 15 kq-lıq məftil sarğısı (mislə örtülmüş və örtülməmiş məftillər)
9) Enerji idarəetmə paneli
10) Xaricdən məftilin ötürülməsi üçün qurğu
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Metal təsirsiz/təsirli qaz qaynağı (MIG/MAG) üçün məftil idarə sistemi
1) Daxili məftil idarə sistemi
1) Düz normal üst idarə etmə roliki

2) Yarı kəsik alt idarə etmə roliki
3) Məftil yönləndiricisi
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Metal təsirsiz/təsirli qaz qaynağı (MIG/MAG) üçün məşəlin başının yığımı
1) Məşəlin gövdəsi
2) Yandırıb/söndürmə düyməsi
3) Nöqtə qaynağızamanı ara məsafə əlavə edici
4) Kontakt ucları
5) Qaz diffuzoru
6) Boş qalıblar
7) Məşəlin başının yığımı (qalıbsız)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Metal Təsirsiz/Təsirli Qaz Qaynağında (MIG/MAG)Vacib Yoxlama

Nöqtələri/Nəzarət
4.1. Qaynaq avadanlıqları
Qaynaq avdanlığının yaxşı vəziyyətdə olmasından əmin olmaq məqsədilə mütləq vizual yoxlama
keçirilməlidir.
4.2. Elektrod məftillər

Əsas nəzarət mənbəyi – məftilin diametri, spesifikasiyası və keyfiyyətidir. Məftilin dioksidləşmə
səviyyəsi - tək, qoşa və üç dəfə dioksidləşdirilmiş meftiller mövcud olduğu zaman vacib bir faktor
hesab edilir.
Məftildə dioksidantların səviyyəsi nə qədər yüksək olarsa, qaynaqda deşiklərin əmələ gəlmə
təhlükəsi bir o qədər aşağı olar. Məftilin sarılması, mis örtülmə və istilik, məftilin ötürücülük
problemlərinin minimuma endirilməsi üçün çox vacib faktorlardır.
4.3. Hərəkət dövrləri və düzləndirici

Hərəkət dövrlərinin, məftil üçün müvafiq ölçülərdə olmasına və təzyiqin sadəcə əllə sıxışdırılmış
və ya onu hərəkət etdirmək üçün kifayət qədər olduğuna nəzarət edin. Aşırı təzyiq, məftili
deformasiya edərək onun yumurta şəkli almasına gətirib çıxaracaq və məftilin düzləndiricinin
içərisindən keçib getməsinə mane olaraq, kontaktın ucunda qövs yaranmasına səbəb olacaq və
kontakt ucunun və düzləndiricinin yırtılmasına gətirib çıxaracaqdır.
Düzləndiricinin məftil üçün düzgün növ və ölçüdə olmasına nəzarət edin. Düzləndiricinin ölçüsü
adətən məftilin 2 dəfə artıq ölçüsünə uyğun olmalıdır, məsələn: 0.6 və 0.8, 1.0 və1.2, 1.4 və
1.6mm ölçüsü. Polad məftillər üçün polad düzləndiricilər və alüminium məftillər üçün teflon
düzləndiricilər istifadə edilməlidir.
4.4. Kontakt ucu

Kontakt ucunun, hərəkət edən məftil üçün düzgün olçüdə olmasından əmin olun və yırtılma
miqdarına nəzarət edin. Məftil və kontak ucu arasında hər hansısa bir əlaqə itkisi, axın toplama
keyfiyyətini azaldacaqdır. Polad məftillerin çoxu, kontakt ucundakı iki mis səth arasında olan
təmas vasitəsilə axın köçürməsini ən üst təbəqəyə çıxarmaq üçün mislə örtülü olurlar və bu,
həmçinin paslanmanın da qarşısını alır. Kontaktın ucu davamlı şəkildə dəyişdirilməlidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4.5. Birləşmələr
MIG/MAG qaynağı zamanı elektrik qövsün uzunluğu, avadanlıq daxilində bir sabit gərginlik
volt/amp xüsusiyyəti tətbiq edilərək gərginliyin quraşdırılması vasitəsilə idarə edilir. Qaynaq
dövriyyəsində istənilən zəif birləşmə, elektrik qövsün təbiətinə və sabitliyinə təsir edəcəkdir.
Məhz buna görə, bu əsas yoxlama obyektləri olmalıdırlar.
4.6. Qaz və qaz axını sürəti

İstifadə edilən qazın növü MIG/MAG qaynağı zamanı çox vacibdir. Həmçinin silindirdən gələn
axının sürəti də çox vacibdir və oksidləşmənin, deşiklərin qarşısını alması məqsədilə qatılaşmış və
ərimiş metal üzərində yaxşı örtülmə yaratması üçün bu axının sürəti münasib olmalıdır.
4.7. Digər dəyişkən qaynaq göstəriciləri

Məftilin ötürüclük qabiliyyəti, gərginlik, qaynaq gedişinin sürəti və təsdiq edilmiş qaynaq
prosedurunda verilən prosesin bütün digər mühüm göstəricilərinə nəzarət edilməlidir.
4.8. Təhlükəsizlik yoxlamaları

Avadanlığın axın daşıma və ya vəzifə dövriyyəsinə və elektrik izolyasiyasına dair yoxlama işləri
aparılmalıdır. Azon və dumanın təsirinin qarşısını almaq üçün düzgün sovrulma sistemlərindən
istifadə edilməlidir.
Tətbiq edilməkdə olan qaynaq proseduru üçün qaynaqçının kifayət qədər kvalifikasiyaya malik
olmasını daima yoxlamadan keçirmək lazımdır.
Tipik qaynaq qüsurları:
• Silisium qalıqları (yalnız ferritik poladlar üzərində) - qaynaq gedişləri arasında zəif təmizləmə
nəticəsində yaranır.
• Qaynağın yan divarında natamam ərimə - qalın hissələrin şaquli aşağı qaynağı zamanı batırma
köçürməsi nəticəsində yaranır.
• Deşiklər - qoruyucu qazın itməsi və çirklənməyə qarşı davamlılığın zəif olması nəticəsində
yaranır.
• Yanma - metal lövhə üzərində yalnış metal köçürmə rejiminin istifadə edilməsi nəticəsində
yaranır.
5. Flüs-Özəkli Qövs Qaynağı

1980-ci illərin ortalarında özündən və qaz qorumalı ötürücü əsaslı qövs qaynağının (FCAW) inkişaf
etdirilməsi,açıq yerlərdə yarı-avtomat qaynağının uğurlu istifadəsində edilməsində mühüm bir
addım oldu və daha geniş miqyasda materialların qaynaq edilməsini təmin etdi.
Özəyi olan məftillər, qranullu flüsdən ibarət olan bir metal örtükdən ibarətdir. Bu flüs, adi halda
MMA elektrodlarda istifadə edilə biləcək elementlərdən ibarət ola bilər, odur ki, proses geniş
miqyasda tətbiq edilə bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Həmçinin flüsə, qaz yaradan elementlər və birləşmələr əlavə edilə bilər və beləliklə də proses, bir
çox sahədə tətbiq edilən MIG/MAG qaynağının tətbiqini məhdudlaşdıran digər bir qaz
qalxanından sərbəst ola bilər.
Bir çox məftillər, fərqli birləşmə formalarında mexaniki və hermetik şəkildə izolyasiya edilə
bilərlər. Məftilin birləşmə keyfiyyəti, özəkli məftilin yoxlama nöqtəsidir, çünki nəm zədələnmiş və
ya zəif kəsiyin içərisinə asanlıqla sovrula bilər.
Bir qayda olaraq istifadə edilən məftil növləri aşağıdakılardır:
• Rutil əlverişli vəziyyət imkanları verir.

• Əsas əlverişli vəziyyət imkanları verir, lakin çirkli materiallar üzərində yaxşıdır.
• Metal özəkli daha yüksək məhsuldarlıq təmin edir, kök gedişində mükəmməl nəticələr verir.
• Özündən qorumalı heç bir xarici qaza ehtiyac yoxdur.
Özəkli məftillərin bişirilməsi səmərəsizdir və çirklənmiş elektrodların bərpasında heç bir effekt
verməyəcəkdir.
Əl ilə qövs qaynağı (MMA) elektrodlarından fərqli olaraq, rutil meftiller ilə hazırlanan qaynaqların
potensial hidrogen quruluşu və mexaniki xüsusiyyətləri əsas meftil növlər ilə hazırlananlarla eyni
ola bilər.
6. Bərk məftilli proseslərin (MIG/MAG GMAW) yekunu

Avadanlıq tələbləri
• Transformator/düzləndirici (sabir gərginlik növü)
• Enerji və enerji qaytarma kabeli
• Təsirsiz, təsirli və ya qarışıq qoruyucu qaz ( arqon və ya CO2)
• Qaz şlanqı, axını ölçən cihaz və qaz tənzimləyicisi
• Metal təsirsiz qaz qaynağı (MIG) məşəl şlanqı, layner (liner), diffuzor, kontakt ucu və forsunka
• Düzgün hərəkət istiqamətləri vasitəsilə məftiləe enerji ötürülməsini təmin edən cihaz
• Spesifikasiya və dimetri tənzimləmək üçün elektrod məftili
• Düzgün eynək, bütün təhlükəsizlik geyimləri və yaxşı havalandırma
Göstəricilər və yoxlama nöqtələri

• Məftilin ötürücülük sürəti/amper
• Açıq dövrə və qaynaq gərginliyi
• Məftilin növü və diametri
• Qazın növü və axın dərəcəsi
• Kontakt ucunun ölçüsü və vəziyyəti
• Sarğının növü, ölçüsü və təzyiqi
• Laynerin (liner) olçüsü
• İnduksiyanın tənzimlənməsi
• Havalandırma
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
• Birləşmələr (gərginlik damcıları)
• Qaynaq gedişinin sürəti, istiqaməti və bucaqları
Tipik qaynaq qüsurları

Silisium qalıqları
Natamam ərimə (batırma köçürməsi)
Səthdə deşiklər
Üstünlükləri və çatışmamazlıqları
Üstünlüklər Çatışmamazlıqlar
Yüksək məhsuldarlıq Natamam ərimə (batırma köçürməsi)
Asan avtomat sistemi Az ləvazimat səviyyəsi
Bütün vəziyyətlər üçün (batırma, impuls və Ərazidə iş zamanı qoruma lazımdır
FCAW)
Metalın qalınlıq dərəcəsi Mürəkkəb avadanlıq lazımdır
Davamlı elektrod təminatı Yüksək ozon səviyyəsi
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 14
Flüsaltı Qövs Qaynağı (SAW)

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Proses
Flüsaltı qövs qaynağı (SAW), davamlı və çılpaq məftil və ana piltə arasında qövsün yandırıldığı bir
qaynaq novüdür. Qövs, elektrodun ucu və ərimiş hövzə, toplanmış və qarışdırılmış bir toz
şəklində olan axının içinə salınır və qövsün istiliyinə bərabər saxlanıldıqda, qövsün təbəqələrində
qaza və ya çürüyə çevrilər və beləliklə də qaynağı çirklənməyə qarşı müdafiə edər. Məftil
elektrodu, mühərrik vasitəsilə yaradılan hərəkətlərdən ibarət olan və əsasən sabit uzunluqda
qövs təmin etmək üçün gərginliyə nəzarət edən bir ötürücü cihaz tərəfindən davamlı şəkildə
ötürülür. Flüs, qaynağın baş hissəsinə bərkidilmiş bir çən tərəfindən ötürülür və bu çəndən gələn
boru, flüsü nəzərdə tutulmuş qaynaq xətti boyunca qövsün qarşısında davamlı şəkildə uzadılmış
formada və qövsü tamamilə daldıracaq bir yığın şəklində yayır. Nəticədə heç bir sıçrantı olmaz,
qaynaq atmosferdən qorunar və heç bir ultrafiolet və ya infraqırmızı radiasiya təsiri olmaz
(aşağıya baxın). Əriməyən flüs, yenidən istifadə edilə biləcək vəziyyətə gətirilə bilər. Toz şəklində
flüsün istifadəsi, prosesin düz və ya üfüqi-şaquli qaynaq vəziyyətlərində tətbiqini məhdudlaşdırır.
Flüsaltı qövs qaynağı, flüsün xüsusiyyət və funksiyalarından asılı olaraq yüksək qaynaq cərəyanın
tətbiq edilmə xüsusiyyətinə görə tanınır. Belə cərəyanlar, dərin nüfuziyyət və qaynağın yaxşı
doldurulmasını təmin edir. Bir qayda olaraq,təxminən 100A-ya qədər bir DC elektrod müsbət
qütb istifadə edilir, çünki bu dərin nüfuziyyət təmin edir. Bəzi proseslər zamanı (məs., örtmə
işlərində) nüfuziyyəti və seyrəkliyi azaltmaq üçün DC elektrod mənfiyə ehtiyac duyulur. Daha
yüksək axın sürətində və ya çoxlu elektrod sistemləri üçün, qövsün üfürülməsi problemindən
uzaqlaşmaq üçün əsasən AC-yə üstünlük verilir (çoxlu elektrod sistemlərilə istifadə edildikdə,
qurğuşun qövs üçün DC elektrod müsbət və cığır qövsü üçün AC istifadə edilir).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bəzən flüsün olma təsiri səbəbindən qaynağın əvvəlcədən təyin edilmiş bir cizgiyə uyğun
olmasının təmin edilməsində çətinlik yarada bilər. Mümkün olduğu zaman, birləşmənin
hazırlandığı zaman istifadə ediləcək istiqamətləndirici çarx, qaynağın başı və flüs çənlərinin
qarşısında yerləşdirilir.
Tozaltı qövs qaynağı gəmilərin, təzyiq çənlərinin, xətt borularının, vaqonların istehsalında və uzun
qaynaqlara ehtiyac olan hər yerdə istifadə edilir. 1.5mm-dən çox qalınlığa malik olan qaynaqlar
üçün istifadə edilə bilər.
Birləşdirilən parçalar
• Karbon poladların qaynağı
• Aşağı ərimə temperaturuna malik poladların qaynağı (məs., nazik qranullu və istiliyə davamlı)
• Paslanmayan poladların qaynağı
• Nikel ərintilərinin qaynağı
• Yırtılma və paslanmaya qarşı davamlılığı təmin etmək üçün əsas metalın örtülməsi
2. Flüslər
Flüs, fərqli formulalarla qarışdırılan qranullu mineral birləşmələr kimi tanınır.
Tərkib hissələri, quru vəziyyətdə qarışdırıldıqda və elektrik sobasında əridilərək alınmış qarışığın
suyun içinə və ya iri bir buz parçasının üzərinə tökülüb qranullara çevrilən zaman ərimiş flüslər
əmələ gəlir. Daha sonra, bu qranullar əzilərək ələkdən keçirilir və külçə çəklində bir nümunə əldə
edilir.
Qovrulmuş flüslərin üstünlükləri

• Yaxşı kimyəvi uyğunluq
• Daha az hidroskopikdir və buna görə də daşınması və saxlanılması daha asandır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
• Birləşmənin tərkibində heç bir dəyişiklik olmadan, xırda hissəciklərin aradan qaldırılmasına
imkan yaradır.
• Bunlar, hissəciklərin ölçüsündə və ya birləşmədə mühüm dəyişikliklər baş vermədən sistem yolu
ilə asanlıqla geri qaytarıla bilərlər.
Qovrulmuş flüslərinçatışmamazlıqları
• Əsas karbonatlar kimi bəzi birləşmələr ərimə prosesinə dözə bilməyəcəklərinə görə, birləşmədə
məhdud vəziyyətə düşürlər.
• Dioksidləşdirici və dəmir ərintilərinin əlavə edilməsi çətin olur (ayrılma/seqreqasiya və ya son
dərəcə yüksək itki səbəbindən).
Topalanmış flüsün tərkibinə gəldikdə isə, burada artıq birləşmələr quru birləşmələrin potasium və
ya sodium silikatla qarşılaşdırılması sürətilə qarşılaşdırıla bilərlər. Daha sonra, yaş şəkildə olan bu
qarışıq toplanılır, qurudulur, əzillir və ya ölçüsünə müvafiq şəkildə ələkdən keçirilir.
Topalanmış flüslərin üstünlükləri

• Dioksidləşdiricilər və ərinti elementləri, qaynaq metalının tərkibini nizamlamaq üçün asanlıqla
axına əlavə edilə bilərlər.
• Qaynaq zamanı daha qalın flüs qatının əmələ gəlməsinə imkan yaradır.
• Rəngin kodlaşdırılması üsulu ilətəyin edilə bilər.
Topalanmış flüslərin çatışmamazlıqları

• Bir qayda olaraq, daha hiqroskopik olur (yenidən isidilməsi çətin olur)
• Əritmə zamanı çürükdən əmələ gəlmiş qaz, deşiklərin yaranmasına gətirib çıxara bilər.
• Hissəcikli flüslərin mexaniki emalından sonra yaratdığı xırda hissəciklərin ayrılması nəticəsində
qaynaq metalının kimyəvi tərkibində dəyişiklik baş verə bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Prosesin Dəyişənləri
Bir neçə müxtəliflik mövcuddur ki, onların dəyişdirilməsi qaynağın görünüşünə və onun mexaniki
göstəricilərinə təsir edir:
• Qaynaq cərəyanı.
• Flüsün növü və hissəckilərinin yayılması.
• Qövs gərginliyi
• Elektrodun ölçüsü
• Elekrodun uzunluğu
• Elektrodun növü
• Flüs qatının genişliyi və dərinliyi
• Elektrodun bucağı (aparıcı, izləyici)
• Qütblər
• Tək, cüt və ya çox-məftilli sistemlər
3.1. Qaynağın cərəyanı

• cereyanin artırılması, nüfuziyyətin vəmeftilin ərimə dərəcəsinin artmasına gətirib çıxaracaqdır.
Qaynaq cərəyannın qaynaq profilinə təsiri (2.4mm elektrodun diamteri,

35V qövs gərginliyi və 61sm/dəq. qaynaq gedişinin sürəti)
• Aşırı dərəcədə yüksək cərəyan, yanıb keçməyə, alt kəsiyə meylli olan dərin nüfuziyyətli qövsün
və ya bərkimə çatlarına meylli olan yüksək, dar tikişin yaranmasına səbəb olur.
• Aşırı dərəcədə alçaq cərəyan, qeyri-sabit qövsün yaranmasına, natamam nüfuziyyətə və
natamam əriməyə gətirib çıxaracaqdır.
3.2. Qövs gərginliyi

• Qövs gərginliyinin tənzimlənməsi, elektrod və ərimiş qaynaq metalı arasındakı qövs uzunluğunu
dəyişdirir. Əgər qövsün gərginliyi artarsa, qövsün uzunluğu da artmış olar və əgər qövsün
gərginliyi azalarsa, qövsün uzunıuğu da azalmış olar. Gərginlik əsasən, qaynaq tikişinin formasını
və xarici görünüşünü müəyyən edir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qövs gərginliyinin qaynaq profilinə təsiri (2.4mm elektrodun diamteri,

500A qaynaq axını və 61sm/dəq. qaynaq gedişinin sürəti)
Sabit cərəyanla və qaynaq gedişinin sürətilə qövs gərginliyinin artırılması:

• Daha düz vədaha geniş qaynaq tikişi təmin edəcək
• Flüsün istifadəsini artıracaq
• Poladın üzərində pas və ya ərp nəticəsində yaranmış deşiklərin azaldılmasına imkan verəcək
• Birləşmə keyfiyyətsiz olduğu zaman, aşırı kök məsafəsi üçün körpü rolunu oynayacaq
• Flüsdəəriyə bilən elementlər mövcud olanda, onların toplanmasını artıracaqdır.
Yüksək qövs gərginliyi aşağıdakılara səbəb olacaq:

• Bərkimə çatlarına gətirib çıxaracaq geniş formalı qaynaq tikişi yaradacaq
• Qaynaq kəsiyindən çürüyün təmizlənməsini çətinləşdirəcək
• Çatlamaya səbəb olacaq çökək formalı künc qaynaği yaradacaq
• Künc qaynaqlarının kənarı (kənarları) boyunca alt kəsiyin formalaşmasını artıracaqdır
• Flüs vasitəsilə qaynaq metalını aşırı dərəcədə əridəcəkdir.
Sabit cərəyanın və qaynaq gedişinin sürəti vasitəsilə qövs gərginliyinin azaldılması:

• Dərin bir qaynaq kəsiyində nüfuziyyəti yaxşılaşdıracaq və qövs üfürülmsəsinə müqavimət
göstərəcək daha müqavimətli bir qövs əmələ gətirəcəkdir.
Çox alçaq qövs gərginliyi aşağıdakılara səbəb olacaqdır:

• Yüksək və dar bir tikiş əmələ gətirəcək
• Qaynağın dibləri boyunca çürüyün aradan götürülməsini çətinləşdirəcəkdir.

Əgər qaynaq gedişinin sürəti artırılarsa:
• Qaynağın hər uzunluq vahidi boyunca istiliyin ötürülməsi azalacaqdır.
• Qaynağın uzunluq vahidi üçün daha az dolğu metalı tətbiq edilir və buna görə də, qaynaq
metalında daha az artıq əmələ gəlir.
• Nüfuziyyət azalır və nəticədə qaynaq tikişi daha da kiçikləşir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynaq gedişinin qaynaq profilinə təsiri (2.4mm elektrodun diamteri,

500A qaynaq axını və 35V qövs gərginliyi)
3.4. Elektrodun ölçüsü

Elektrodun ölçüsü aşağıdakılara təsir edir:
• Müəyyən bir axında qaynaq tikişinin forması və nüfuziyyətin dərinliyi:yüksəsk cərəyan sürəti,
əsas metala nüfuz edən müqavimətli bir qövs əmələ gətirir. Bunun əksinə, eyni ölçüdə elektrodda
daha alçaq cərəyan, daha az nüfuz edən bir yumşaq qövs əmələ gətirir.
• Qaynağın doldurulma dərəcəsi: Müəyyən bir amper rejimində, kiçik diametrli elektrod daha
böyük diametrli bir elektrodla müqayisədə daha yüksək bir axın sıxlığına və ərimiş metalın daha
qalın doldurulmasına malik olacaqdır. Lakin, daha böyük diametrli elektrod daha kicik ölçülü
elektroda nisbətən daha çox cərəyan ötürə bilər və ona görə də daha böyük ölçülü elektrod
yüksək amperdə qaynağın daha çox doldurulmasını təmin edə bilər.
Elektrodun ölçüsünün qaynaq profilinə təsiri (600A qaynaq cərəyanı,

35V qövs gərginliyi və 76sm/dəq. qaynaq gedişinin sürəti )
3.5. Elektrodun uzunluğu

Elektrodun uzunluğu, davamlı elektrodun kontakt ucundan bayıra uzanan çıxıntının məsafəsidir.
Yüksək cərəyan zamanı, kontakt ucu və qövs arasındakı elektrodun müqavimətli qızdırılaması
tətbiq edilərək, elektrodun ərimə sürəti (25-50%-ə qədər) artırıla bilər. Elektrodun uzunluğu nə
qədər çox olarsa, qızma miqdarı da o qədər çox olar və ərimə sürəti də bir o qədər yüksək çoxalar
(aşağıya baxın).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3.6. Elektrodun növü

Paslanmayan polad kimi aşağı elektrik ötürücülüyünə malik bir elektrod, normal elektord
uzunluğu ilə daha yüksək müqavimət istiliyi yarada bilər. Bu səbəbdən, eyni ölçüdə elektrod və
axın üçün, paslanmayan bir polad elektrodun ərimə sürəti bir karbon polad elektrodun
sürətindən daha yüksək olacaqdır.
3.7. Flüsün eni və dərinliyi

Hissəcikli flüs qatının eni və dərinliyi, hazırlanmış qaynağın görünüşünə və möhkəmliyinə və
həmçinin qaynaq prosesinin özünə təsir edir. Əgər hissəcikli təbəqə (qat) çox dərin olarsa, qövs
çox məhdud olacaq və ipə bənzər kobud şəkilli bir qaynaq əmələ gələcəkdir. Həmçinin bu, səthin
üzərində əsasən qaz düzlükləri adlanan, bir yerə cəmlənmiş düz ərazilər əmələ gətirə bilər.
Qaynaq zamanı yaranan qazlar, rahatlıqla sərbəst ola bilmirlər və buna görə də ərimiş qaynağın
səthi nizamsız qaydada korlanmış olurlar. Əgər hissəcikli təbəqə çox sıx olarsa, qövs bu flüsün
içinə tamamilə batırılmayacaqdır. Bu, işıqlanma və sıçrantıya səbəb olacaq və həmçnin qaynağın
keyfiyyətsiz görünüş əldə etməsinə və deşiklərin yaranmasına gətirib çıxaracaqdır.
4. Ləvazimatların Saxlanılması və Qulluq

Flüsaltı qövs qaynağı (SAW) üçün təmin edilən flüslərə mütləq diqqət edilməlidir. Bu axınlar
qablaşdırılan zaman quru olsalar da, saxlama zamanı nəmin təsirinə məruz qalmış ola bilərlər.
Belə hallarda, bu axınlar isitfadə edilməzdən əvvəl mütləq istehsalçının təlimatlarına müvafiq
şəkildə qurudulmalıdırlar, yoxsa gələcəkdə deşiklərin və ya çatların yaranmasına səbəb ola bilər.
Davamlı ötürmə qabiliyyətinə malik elelktrodlar kimi tanınan dəmir məftil sarğıları, əsasən mislə
örtülmüş olurlar. Bu, paslanmaya qarşı davamlılıq təmin edir, yaxşı əlaqə yaradır və mükəmməl
şəkildə ötürülmə əldə edilməsinə kömək edir. Belə məmulatlarda pas və mexaniki zədələrin
mümkün qədər az olması lazımdır, çünki bunlar elektrodun davamlı ötürmə qabiliyyətini kəsə
bilərlər. Pas ümumiyyətlə qaynağın keyfiyyəti üçün zərərlidir, çünki bir hiqroskopik materialdır
(tərkibində nəm ola bilər və ya nəmi uda bilər) və buna görə də hidrogen əsaslı çatın yaranmasına
səbəb ola bilər.
Tərkibində yağ, sürtkü yağı, boya kimi karbon olan materialların çirklənməsi, əsasən dəmirli
metallar üçün ziyandlıdır. Qaynaq metalında karbonun artması, iz saxlayan və arzuolunmaz
dəyişikliklərə yol aça bilər. Beləliklə də çirkləndirən maddələr, qaynaq hövzəsində hidrogenin
sovrulmasına da gətirib çıxara bilər.
Qaynaqçılar, ləvazimatların saxlanılması və emalı ilə bağlı istehsalçı təlimatlarına daimi şəkildə
riayət etməlidirlər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 15
Termiki Kəsmə Prosesləri

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Oksigen Yanacaqlı Kəsim Prosesi

Oksigen və metal arasında yüksək temperaturda kimyəvi reaksiya yaradılması yolu ilə metalın
kəsilməsi və yaxud aradan götürülməsi, oksigen yanacaqlı kəsim prosesi kimi tanınır. Lazımi istilik,
bir qaz alovu vasitəsilə əldə edilir. Bu qaz alovu, əvvəlcədən isitməni təmin edir və materialı
yanma istiliyinə (təzminən 850⁰C) yaxınlaşdırır. Bu temperatur əldə edildiyi zaman oksigen buxarı
buraxılır və bu buxar axını, metalın əksər hissəsini sürətlə oksidləşdirir və faktiki kəsim prosesini
həyata keçirir. Metal oksidləri və ərimiş metal, oksigen buxarının kinetik enerjisi sayəsində
kəsikdən bayıra ifraz edilir. Məşəlin iş parçası boyunca hərəkət etdirilməsi isə, davamlı kəsim
prosesini yaradır.
Oksigen yanacaqlı kəsim
Hər hansısa bir materialın oksigen yanacaqlı kəsim prosesi vasitəsilə kəsilməsi üçün iki şərtin eyni
anda mövcud olması çox vacibdir:
• Yanma istiliyi, ana metalın ərimətemperaturundan aşağı olmalıdır
• Kəsim prosesi ərzində formalaşmış oksidlərin ərimə temperaturu, ana metalın ərimə
dərəcəsindən aşağı olmalıdır
Bu iki şərt, karbon poladları və aşağı ərimə temperaturuna malik olan poladlar tərəfindən təmin
edilir. Lakin, poladlarda əriməni təmin edən alüminium və xrom kimi elementlərinin çoxunun
oksidləri, dəmir oksidlərdə olanlardan daha yüksək ərimə temperatururna malikdir. Yüksək ərimə
temperaturuna malik olan bu oksidlər (təbitinə görə oda davamlıdrlar), kəsilmiş parçadakı
materialı qoruyur və beləliklə də təzə dəmir, kəsimin sürətini azaldan və prosesin nizamsız şəkildə
icra edilməsinə səbəb olan oksigen buxarı axınının təsirinə davamlı şəkildə məruz qalmır. Prosesin
tətbiqi, tərkibində <%0.25C, <%5Cr, <%5%Mo, <%5Mn və <%9Ni olan aşağı ərimə temperaturlu
poladlarla məhduddur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Oksigen yanacaqlı kəsim prosesinin üstünlükləri
• Bir çox dəzgahlı üsullarla müqayisədə, burada poladlar daha sürətli kəsilir.
• İstehsalı mexaniki üsulla çətin olan kəsim bölmələrinin forma və qalınlığı, oksigen yanacaqlı
kəsim prosesi vasitəsilə səmərəli bir şəkildə kəsilir.
• Əsas avadanlıq məsrəfləri, dəzgahlı alətlərlə müqayisədə aşağıdır.
• Əl ilə işlədilən avadanlıqlar daşına biləndir və açıq ərazilərdə istifadə edilə bilər.
• Kəsim istiqaməti, kiçik radiusda tez-tez dəyişilə bilər.
• Böyük piltələri sürətlə kəsmək üçün, piltələrin olduğu yerdə məşəli hərəkət etdirmək kifayətdir.
• Piltə kənarlarının hazırlanması üçün sərfəli bir üsuldur.
Oksigen yanacaqlı kəsim prosesinin çatışmamazlıqları

• Dəzgah alətlərinin imkanları ilə müqayisədə, ölçü həddləri çox zəifdir.
• Proses, karbon və aşağı ərimə temperaturlu poladların kəsimi ilə kifayətlənir.
• Öncədən isitmə üçün alov və çıxan qırmızı isti çürük, zavod və işçiləri üçün yanğın təhlükəsi
yarada bilər.
• Yanacağın yanması və metalın oksidləşməsi, tüstüyə nəzarət edilməsini və müvafiq
havalandırma sisteminin olmasını tələb edir.
• Sərtləşə bilən poladlarda kəsik kənarlarının metallurgiya quruluşunu və mexaniki
xüsusiyyətlərini yoxlamaq üçün, kəsik kənarları bitişən zaman ön və/və ya sonradan isitməyə
ehtiyac yarana bilər.
• Yüksək ərimə temperaturuna malik poladların və tökmə dəmirlərin (məs., dəmir toz və ya axın
əlavəsi) kəsilməsi üçün, bir sıra xüsusi prosedurlara ehtiyac ola bilər.
• Termiki bir proses həyata keçirilən zaman, kəsim müddtəti ərzində və kəsimdən sonra
komponentlərin genişlənməsi və daralması nəzərə alınmalıdır.
1.1. Qazlarla bağlı tələblər

Kəsim prosesi üçün istifadə edilən oksigen, 99.5% və ya yüksək təmizliyə malik olmalıdır. Aşağı
səviyyədə təmizlik, kəsimin sürətini azaldacaq və kəsim üçün olan oksigeninin israfına gətirib
çıxaracaqdır. Bu isə öz növbəsində aparılan əməliyat prosesinin keyfiyyətinə mənfi təsir
göstərəcəkdir. 95%-dən aşağı təmizliyi olan oksigenin istifadəsi zamanı kəsim prosesi, əriyərək
axıb gedən bir prosesə çevrilir ki, bu da qətiyyən qəbuledilməzdir.
Öncədən isitmə üçün alov, kəsim prosesi zamanı aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirir:
• Poladın istiliyini, alışma dərəcəsinə qədər yüksəldir.
• Kəsim reaksiyasını saxlaya bilmək üçün, əməliyyat prosesinə istilik enerjisi əlavə edir.
• Kəsim üçün oksigen buxar axını və atmosfer arasında qoruyucu bir sipər əmələ gətirir.
• Poladın üst səthindəki kəsim prosesinin normal irəliləməsini dayandıran və ya geciktirən pas,
ərp, boya və ya digər yad cisimləri aradan qaldırır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Yanacaq qazı seçilən zaman diqqət edilməsi vacib olan göstəricilər:
• Kəsimlər başlayan zaman öncədən isitmə üçün lazım olan vaxt sərfiyyatı.
• Kəsim sürətinə və məhsuldarlığa göstərdiyi təsir.
• Qiyməti və əlçatan olması.
• Neytral bir alov əldə etmək üçün, yanacaq qazının toplanma həcmi üçün lazımi oksigen həcmi.
• Daşınması və istifadəsi zamanı təhlükəsizliyə riayət edilməlidir.
Geniş miqyasda istifadə edilən yanacaq qazlarının bir qismi - asetilen, təbii qaz (metan), propan,
propilen və metilasetilen propadien (MAPP) qazlarıdır.
Yanacaq qazının xüsusiyyətləri və onların tətbiqi sahələri:
Yanacaq qazı Əsas xüsusiyyətləri Tətbiq edildiyi sahələr

Asetilen Bir yerə cəmlənmiş, yüksək temperaturlu alov Nazik piltələrin kəsimi
Sürətli öncədən isitmə və deşmə Əyilən yerlərin kəsimi
Qısa, çox-dəlikli kəsim
Propan Aşağı temperaturlu alov, yüksək istilik tərkibi Daha qalın hissələrin (100-
Yavaş öncədən isitmə və deşmə 300mm) kəsilməsi, uzun
Yüksək oksigen tələbatı kəsimlər
MAPP Orta temperaturlu alov Su altında kəsim prosesi
Propilen Orta temperaturlu alov Daha qalın hissələrin kəsimi
Metan Aşağı temperaturlu alov Daha qalın hissələrin kəsimi
1.2. Oksigen yanacaqlı kəsim prosesinin keyfiyyəti

Bir qayda olaraq, oksigen yanacaqlı kəsimlər aşağıdakılarla xarakterizə edilirlər:
• Geniş kəsiyin olması (<2mm)
• Kobudluq dərəcəsinin aşağı olması (Ra<50μm)
• Kənarların keyfiyyətsiz bucaqları olması (>0.7mm)
• TİZ-in (HAZ) geniş olması (>1mm)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qənaətbəxş kəsim üzünün, iti üst kənarı, nazik və davamlı uzanan xətlər, az miqdarda oksid və iti
alt kənarına malikdir. Alt tərəf, çürüklərdən təmiz olur.
Qənaətbəxş kəsim, mərkəzdə göstərilir. Əgər kəsim çox yavaş olarsa (solda) üst kənar əriyir və
səthin nisbətən aşağı hissəsində dərin kəsiklər əmələ gəlir. Çox miqdarda ərp olur, alt kənar
kobuq formada alınır və yapışqan çürük formalaşır. Əgər kəsim çox sürətli olarsa (sağda),
yuxarıdakılara bənzər görünüş əmələ gəlir və davamsız kəsim kənarı formalaşır. Piltənin qalınlığı
12mm olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynaq gedişinin sürəti çox yüksək olduğu zaman, uzanan xətlər kobud alınır və səthə açılmış
vəziyyətdə olurlar. Buna görə də, kəsimimn dibinə gedən oksigen kifayət qədər olmur və piltənin
kənarına yapışan çürüyün miqdarı çox və səthə açılmış vəziyyətdə olur.
Mərkzədə yenə də qənaətbəxş kəsim nəzərə çarpır. Əgər öncədən isitmə temperaturu çox aşağı
olarsa (sol) kəsik kənarının məruz qaldığı ən mühüm təsir, kəsim səthinin alt hissəsində yaranan
dərin kəsiklər olacaqdır. Əgər öncədən isitmə temperaturu çox yüksək olarsa (sağ) üst hissə
əriyəcək, kəsim nizamsız olacaq və aşırı dərəcədə yapışqan çürük əmələ gələcəkdir. Piltənin
qalınlığı 12mm olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Yuxarıda göstərildiyi kimi, qənaətbəxş kəsim mərkəzdə göstərilmişdir. Əgər üfürmə borusunun
forsunkası iş yerindən çox yuxarıdadırsa (solda), artıq oksid sayəsində üst kənarın aşırı dərəcədə
əriməsi baş verəcəkdir. Əgər məşəlin hərəkət sürəti qaydalı şəkildə olmazsa (sağda), uzanan
xətlər arasında nizamsız məsafə, nizamsız alt səth və yapışqan oksid əmələ gələcəkdir. Piltənin
uzunluğu 12mm olur.
2. Plazma Qövslü Kəsim

Plazma qövslü kəsim, dar bir deşikdən verilən yüksək sürətlə ionlaşdırılmış qaz püskürməsi
sayəsində ərimiş metalı uzaqlaşdıran bir dartılmış qövsün istifadə edildiyi kəsim prosesidir.
Əvvəlcə volfram elektrod və su ilə soyudulan forsunka arasında bir pilot qövs alışdırılır. Qövs daha
sonra iş parçasına köçürülür və beləliklə də elektrodun deşiyi tərəfindən sıxışdırılmış olur. Plazma
qaz bu qövsdən keçərkən, sürətli bir şəkildə yüksək dərcəyə qədər qızdırılır, genişlənir və
sıxışdırıcı deşikdən iş parçasına tərəf keçərkən sürətləndirilir. Deşik, mükəmməl qızdırılmış plazma
axınını elektroddan iş parçasına doğru istiqamətləndirir. Qövs, iş parçasını əritdiyi zaman yüksək
sürətə malik olan püskürmə (jet) ərimiş metalı kənara doğru üfürərərk, onu aradan qaldırır.
Kəsim qövsü iş parçasına yapışır və ya ona tərəf köçürülür. Bu, köçürülən qövs üsulu kimi də
tanınır. Lakin, materialların elektrik-ötürücülük qabiliyəti olmadığı zaman kğçürülməyən qövs kimi
tanınan bir üsul da vardır; burada məüsbət və mənfi qütblər, məşəl gövdəsinin içində saxlanılaraq
qövs yaradılır və plazma püskürmə axını iş parçasına doğru hərəkət edir.
Plazma qövslü kəsim prosesinin üstünlükləri

• Sadəcə, elektrik-ötürücülük qabiliyətinə malik materiallarla kifayətlənmir; nəticə etibarilə hər
növ paslanmaz poladın, dəmir olmayan materialların və elektrik-ötürücülük qabiliyyəti olmayan
materialların kəsimi üçün geniş şəkildə istifadə edilir.
• Oksigen yanacaqlı kəsimlə müqayisədə, daha yüksək enerji səviyyəsində işləyir və daha sürətli
kəsim təmin edir.
• Birbaşa başlama xüsusiyyəti, kəsilmiş kəsim prosesi üçün üstünlük təşkil edir və öncədən isitmə
olmadan kəsim prosesini təmin edir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Plazma qövslü kəsim prosesinin çatışmamazlıqları
• Ölçü hədləri, dəzgahlı alətlərin imkanları ilə müqayisədəkeyfiyyətsizdir.
• Yanğın, elektrik zərbəsi (yüksək OCV sayəsində), güclü işıq, tüstü, qazlar və digər proseslərdə
olmayacaq səs səviyyəsi kimi təhlükəli hallar ola bilər. lakin, su altında kəsim prosesi zamanı
tüstü, UV işıq, səs səviyyəsi aşağı dərəcədə olur.
• Oksigen yanacaqlı kəsimlə müqayisədə, plazma qövslü kəsimin avadanlığı daha bahalı olur və
olduqca böyük miqdarda elektrik enerjisinə ehtiyac olur.
• Termiki birproses olduğu üçün, kəsim müddətində və kəsimdən sonra komponentlərin
genişlənməsi və daralması nəzərə alınmalıdır.
• Kəsimin kənarları azca konus formasındadır.
Plazma qövslü kəsim prosesi

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Qövs-Hava Oyması/Karbonlama
Qövs hava kəsim prosesi zamanı oyulacak və yaxud kəsiləcək metal, elektrik axın vasitəsilə əridilir
və yüksək sürətlə sıxılmış havanın püskürdülməsilə üfürülərək uzaqlaşdırılır. Xüsusi bir məşəl,
sıxılmış hava axınını elektrod boyunca və onun altında istiqamətləndirir. Məşəl, qövs qaynaq
dəzgahına və təxminən 690mkPa (100psi) ölçüdə sıxılmış hava təmin edən istənilən bir sıxılmış
hava xəttinə bağlanır. Təzyiq təhlükəli olmadığı zaman, nizamlayıcıya ehtiyac olmur. Elektrod,
qrafitdən hazırlanır və axının toplanmasını, fəaliyyət ömrünü uzatmaq üçün mislə örtülmüş olur.
Bu prosesdən adətən oyma və kəsim məqsədilə istifadə edilir və U və J kəsim formaları yarada
bilir. Həmçinin, həm dəmir və həm də qeyri-dəmir tərkibli materiallar üçü istifadə edilə bilər.
Qövs-hava oyması prosesi
Qövs-hava oymasının üstünlükləri

• Sürətlidir - bu təxminən 5 dəfə sürətli bir prosesdir
• Çox asanlıqla idarə edilə biləndir, bütün qüsurları dəqiqliklə aradan qaldırır. Qüsurlar çox
asanlıqla görünür və buna görə də asanlıqla aradan qaldırıla bilər. Kəsiyin dərinliyi asan şəkildə
tənzimlənir və çürük, kəsim prosesinə heç bir maneə törətmir.
• Avadanlığın qiyməti ucuzdur - heç bir qaz silindlərinə və ya tənzimləyicilərinə ehtiyac yoxdur
(açıq ərazilər istisna olmaqla).
• İstifadə baxımından çox sərfəlidir - oksigen və yanacaq qaza ehtiyac olmur. Qaynaqçı həmçinin
oyma əməliyyatını da həyata keçirə bilər (bu əməliyyat ilə bağlı kvalifikasiya tələbləronə ehtiyac
duyulmur).
• İstifadəsi çox asandır - Avadanlıq, əl ilə qövs qaynağı (MMA) avadanlığı ilə oxşardır (məşəl və
ötürücü çlanq istisna olmaqla).
• Yığcamdır - məşəl, əl ilə qövs qaynağı (MMA) elelktrod tutacağından çox böyük ölçüdə deyildir
və buna görə də məhdud yerlərdə çalışmaq imkanı verir.
• Multi-funksionaldır.
• Avtomatlaşdırıla bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qövs-hava oymasının çatışmamazlıqları
• Digər kəsim prosesləri adətən daha yaxşı və daha sürətli kəsik təmin edirlər.
• Daha çox miqdarda sıxılmış hava tələb edir.
• Karbon tərkibinin artmasına gətirib çıxarırı ki, bu da öz növbəsində tökmə dəmirlərdə və
sərtləşə bilən metallarda sərtləşmə səviyyəsinin artmasına səbəb olur. Paslanmayan poladlarda
bu, karbit qalıqlarını əmələ gətirir və onları həssaslaşdırır. Bu səbəbdən hava-qövs yonmasının
ardınca, karbonla birləşmə səthinin yonulub təmizlənməsi yerinə yetirilir.
• Yanğın (qığılcımların və ərimiş metalın buraxılması nəticəsində), səs, tüstü və güclü işıqlanma
kimi təhlükəli hadisələrə yol açır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Əl ilə Metal Hava Oyması

Elektrodun ucu və iş parçası arasında qövs yaradılır. Güclü qövs qüvvəsi və qaz axını yaratmaq
məqsədilə, bu əməliyyat üçün xüsusilə uyğun olan və qalın axınla örtülən elektrodlar tələb edilir.
Sabit qaynaq hövzəsinin qorunması tələb edilən əl ilə qövs qaynağından (MMA) fərqli olaraq
burada, kəsilmiş səthi təmiz saxlamaq üçün ərimiş metal qövs zonasından uzaqlaşdırılır.
Yonma prosesi, ərimiş metalı aradan qaldırmaq üçün yaradılan böyük miqdarda qaz ilə
xarakterizə edilir. Lakin qövs/qaz axını, bir qaz və ya ayrı bir hava püskürməsi qədər güclü
olmadığı üçün, oyulma səthi oksigen yanacaqlı oyma və ya hava karbon qövs oymasında olduğu
kimi mükəmməl olmur.
DCEN-ə üstünlük verilməsinə baxmayaraq, AC sabit cərəyanlı enerji mənəbyi də istifadə edilə
bilər.
Əl ilə metal hava oyması (MMA), mövqeli oyma prosesləri, məsələn qüsurların aradan
qaldırılması üçün istifadə edilir. Həmçinin xüsusi avadanlıq əvəzinə oyma elektrodundan
istifadənin daha əlverişli olduğu zaman, bir qaynaq elektrodu tətbiq edilir. Digər oyma
proseslərilə müqayisədə, metalın aradan qaldırılma səviyyəsi və oyulmuş səthin keyfiyyəti aşağı
olur.
Əl ilə metal hava oyması (MMA) düzgün tətbiq edildiyi zaman, nisbətən təmiz oyulmuş səthlər
əldə etmək mümkündür. Ümumi istifadə üçün qaynaq tətbiq edildiyi zaman, sonradan
hamarlamaya ehtiyac qalmır. Buna baxmayaraq, paslanmayan poladların oyulduğu zaman
yaranan yüksək karbon tərkibli materialın nazik təbəqəsi aradan qaldırmaq üçün hamarlamadan
istifadə edilir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 16
Qaynaq Ləvazimatları
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bir qaynağın hazırlandığı zaman istifadə edilən hər bir şey, qaynaq ləvazimatları kimi tanınır.
Qaynaq zamanı istifadə edilən bütün ləvazimatlar bu siyahıya daxildir. Aşağıda, hər bir qaynaq
prosesi üçün istifadə edilən ləvazimatlar verilmişdir:
Əraziyə gətirilmiş qaynaq ləvazimatlarının yoxlanışı zamanı, onların aşağıdakı göstəricilər

baxımından yoxlanılması şərtdir:
• Ölçüləri
• Növü və spesifikasiyası
• Vəziyyəti
• Saxlanılması
Bütün ləvazimatlar üçün müvafiq saxlama şərtlərinin yoxlanılması, qaynaq inspektorunun malik
olduğu vəzifələrin ən vacibidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Əl ilə Qövs Qaynağı üçün (MMA) Ləvazimatlar

Əl ilə qövs qaynağı üçün ləvazimatlar, əsasən 350 və 450mm arasında uzunluqda və 2.5-6mm
ölçüdə özəkli bir məftilden ibarət olur. Digər uzunluqlar və ölçülər də mövcuddur. Məftil,
preslənmiş axın örtüyündən ibarət olur. Özəkli məftil adətən aşağı keyfiyətlə örtülmüş polad olur;
qaynaq tökmə kimi nəzərə alına bilər və buna görə də qaynaq örtüyünün içərisinə təmizləmə və
ya təmizləyici maddələrin əlavə edilməsilə təmizlənə bilər. örtüyün tərkibində, qaynaq zamanı
bir çox funksiyalara malik olacaq müxtəlif element və birləşmələr vardır. Silision əsasən,
deoksidant element kimi əlavə edilir (ferro-silikat formasında) və oksid silsia yaradaraq, qaynaq
metalından oksigeni uzaqlaşdırır. 1.6%-ə qədər maqnezium əlavəsi, poladın davamlılığını və
möhkəmliyini artırır. Bir çox funksiyalara sahib olan digər metal və ya qeyri-metal birləşmələri də
əlavə edilir; bunların bəziləri aşağıda qeyd edilmişdir.
• Qövsün alışdırılmasına kömək edir

• Qövsün sabitliyini yaxşılaşdırır
• Qövs sütununu qorumaq üçün bir qoruyucu qaz yaradır
• Bərkimiş qaynaq metalını təmizləyir
• Bərkimiş qaynaq metalını qoruyan çürük yaradır
• Ərimə yaradan elementləri əlavə edir
• Qaynaq metalının hidrogen səviyyəsinə nəzarət edir
• Elektrodun sonunda, qövsü yönləndirən bir konus əmələ gətirir
Əl ilə qövs qaynağı (MMA)/qoruyucu metal qövs qaynağı (SMAW) üçün elektrodlar, örtüyündəki
əsas elementlərə əsasən qruplaşdırılır. Örtük, qaynağın xüsusiyyətinə və istifadəsinin rahatlığına
böyük təsir göstərir. Əsas qruplar aşağıdakılardır:
Qrup Element Qoruyucu qaz İstifadəsi AWS A 5.1

Rutil Titanium Əsasən CO2 Ümumi istifadə E 6013
Əsas Kalsium birləşmələri Əsasən CO2 Yüksək keyfiyyətli E 7018
Selüloz Selüloz Hidrogen + CO2 Borularda kök gedişləri E 6010
Bəzi əsas elektrodlarda, qövsün alışdırılmasını asanlaşdıran karbon birləşməli uc ola bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
EN ISO 2560 2005 (BS EN 499 1994 standartını əvəz edir)
Ərintisiz və Nazik Hissəcikli Poladların Əl ilə Qövs Qaynağı (111) üçün Örtülmüş
Elektrodlarla bağlı Qaynaq Ləvazimatlarının Təsnifatı
Bu standart, aşağıda göstərildiyi kimi A və ya B istiqamətlərindən istifadə etməklə elektrodların

təsnifatına yönəlmiş ikili yanaşma prinsipidir:
Bütöv qaynaq metalı nümunələsinin elektrod baxımından mexaniki göstəricilərinin təsnifatı:
A üsulu: 47J-də çıxış qüvvəsi və orta zərbə enerjisi

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
B üsulu: 27J-də dartınma gərginliyi və orta zərbə enerjisi

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Dartınma göstəricilərinin təsnifatı

A üsulu
Simvol Minimum çıxış (a), Dartınma gərginliyi, Minimumum E% (b),
N/mm² N/mm² N/mm²
35 355 440-570 22
38 380 470-600 20
42 420 500-640 20
46 460 530-680 20
50 500 560-720 18
(a) Daha aşağı çıxış qüvvəsi Rel istifadə ediləcəkdir.(b) Ölçü cihazının uzunluğu = 5 x ∅
B üsulu
Simvol Minimum dartınma gərginliyi, N/mm²
43 430
49 490
55 550
57 570
Digər dartınma göstəriciləri (yəni çıxış qüvvəsi və uzanma %), bu standartda bir cədvəl şəklində
əks etdirilir (Cədvəl 8B) və dartınma gərginliyinin, elektrod örtüyünün və ərinti elementlərinin
təsnifatı ilə təyin edilirlər (yəni E 55 16-N7).
Zərbə göstəricilərinin təsnifatı

A üsulu
Simvol 47J minimum orta zərbə enerjisi üçün

temperatur
Z Heç bir ehtiyac yoxdur
A +20
0 0
2 -20
3 -30
4 -40
5 -50
6 -60
B üsulu
B üsulunda27J istilikdə zərbə və ya Charpy V kəsik sınaq temperaturu yenə dartınma
gərginliyinin, elektrod örtüyünün və ərinti elementlərinin təsnifatı yolu ilə təyin edilir (Cədvəl 8B)
(E 55 16-N7); 75⁰C-də 27J-yə çatmalıdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Elektrodun xüsusiyyətlərinin və elektrik tələblərinin təsnifatı, aşağıda göstərildiyi kimi A və B
təsnifləndirmə üsulları arasındakı fərqdə göstərilir:
A üsulu
Bu üsulda, aşağıdakı cədvəldən göründüyü kimi alfa/rəqəmli təyinatda istifadə edilir:
Simvol Elektrod örtüyünün növü Simvol Məhsuldarlıq, Cərəyanın növü

%
A Turşu 1 <105 AC və ya DC
C Selüloz 2 <105 DC
R Rutil 3 <105-<125 AC və yaDC
RR Rutil qalın örtük 4 <105-<125 DC
RC Rutil/selüloz 5 <125-<160 AC və ya DC
RA Rutil/turşu 6 <125-<160 DC
RB Rutil/əsas 7 <160 AC və ya DC
B Əsas 8 <160 DC
B üsulu
Bu üsulda, aşağıdakı cədvəldən göründüyü kimi rəqəmli təyinatda istifadə edilir:
Simvol Örtmə növü Vəziyyətlər Cərəyanın növü

03 Rutil/əsas Bütün (b) AC və DC +/-
10 Selüloz Bütün DC +
11 Selüloz Bütün AC və DC +
12 Rutil Bütün (b) AC və DC -
13 Rutil Bütün (b) AC və DC +/-
14 Rutil + Fe toz Bütün (b) AC və DC +/-
15 Əsas Bütün (b) DC +
16 Əsas Bütün (b) AC və DC +
18 Əsas + Fe toz Bütün (b) AC və DC +
19 Rutil + Fe oksid Bütün (b) AC və DC +/-
(llmenit)
20 Fe oksid PA/PB AC və DC -
24 Rutil + Fe toz PA/PB AC və DC +/-
27 Fe oksid + Fe toz Yalnız PA/PB AC və DC -
28 Əsas + Fe toz PA/PB/PC AC və DC -
40 Müəyyən edilmədi İstehsalçının tövsiyəsinə əsasən
48 Əsas Bütün AC və DC +
Bütün vəziyyətlərə şaquli-aşağı qaynaq daxil olmaya bilər
Axın növü və onun tətbiqi ilə bağlı müvafiq təlimatlar, Əlavə B və C-də göstərilmiş standartda
qeyd edilmişdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Hidrogenin miqyası
Dağıla bilən hidrogen, hər iki üsulda eyni cür göstərilir; burada, bişirilmədən sonra hidrogenin
miqdarı ml/100q qaynaq metalı kimi verilir, məsələn: H 5 = 5ml/100q qaynaq metalı
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
AWS A 5.1- və AWS 5.5-
Tipik AWS A 5.1 və AWS 5.5 spesifikasiyası E 80 1 8 G
Təsnifat hərflərlə verilir: A) B) C) (D yalnız A5.5 üçün)
A) Dartınma + çıxış qüvvəsi və E% B) Qaynaq vəziyyəti

Normativ Min çıxış Min dartınma Min E% 1 Bütün vəziyyətlər
PSI x 1000 PSI x 1000 2" min 2 Düz uc-uca və H/V künc qaynağı
Ümumi 3 Yalnız düz
E 60xx 48,000 60,000 17-22
E 70xx 57,000 70,000 17-22 Qeyd: Kateqoiya 1 elektrodlarının hamısı
E 80xx 68-80,000 80,000 19-22 şaqıli-aşağı vəziyyətdə qaynaq edə bilmir.
E 100xx 87,000 100,000 13-16
E 60xxvə 70xx üçünxüsusielektrodməlumatları Vkəsikzərbəsi Radioqrafiya
İzodsınağı (ft.lbs) standartı
E 6010 48,000 60,000 22 20 ft.lbs - 20⁰F-də Dərəcə 2
E 6012 48,000 60,000 17 Ehtiyac yoxdur Ehtiyac yoxdur
E 6013 48,000 60,000 17 Ehtiyac yoxdur Dərəcə 2
E 6022 Ehtiyac yoxdur 60,000 Ehtiyac yoxdur Ehtiyac yoxdur Ehtiyac yoxdur
E7018 58,000 70,000 22 20 ft.lbs - 20⁰F-də Dərəcə 1
C) Elektrod örtüyü və elektrik xüsusiyyətləri D) AWS A5.5 aşağı ərimə temperaturlu poladlar
Normativ Örtük Cərəyan növü Simvol Ərintinin təxmini doldurulması
Exx10 Selüloz/orqanik Yalnız DC + A1 0.5%Mo
Exx11 Selüloz/orqanik AC və ya DC + B1 0.5%Cr + 0.5%Mo
Exx12 Rutil AC və ya DC - B2 1.25%Cr + 0.5%Mo
Exx13 Rutil + 30% Fe toz AC və ya DC +/- B3 2.25%Cr + 1.0%Mo
Exx14 Rutil AC və ya DC +/- B4 2.0%Cr + 0.5%Mo
Exx15 Əsas Yalnız DC + B5 0.5%Cr + 1.0%Mo
Exx16 əsas AC və ya DC + C1 2.5%Ni
Exx18 Əsas + 25% Fe toz AC və ya DC + C2 3.25%Ni
Exx20 Yüksək Fe oksid tərkibi AC və ya DC +/- C3 1%Ni + 0.35%Mo +
0.15%Cr
Exx24 Rutil + 50% fe toz AC və ya DC +/- D1/2 0.25-0.45%Mo +
0.15%Cr
Exx27 Mineral + 50% Fe toz AC və ya DC +/- G 0.5%Ni və ya/və 0.3%Cr
və ya /və 0.2%Mo və ya /və
0.1%V
Exx28 Əsas + 50% Fe toz AC və ya DC + G üçün yalnız 1 element tələb edilir
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
2. Əl ilə Qövs Qaynağı üçün (MMA) Ləvazimatların Yoxlanılması
Ölçü
Elektrodun və ya məftilin diametri və uzunluğu
Şərt
Çatlar, yonqarlar və konsentriklik
Paslanma təsirinin izlərini göstərən bütün elektrodlar atılmalıdırlar
Növü (spesifikasiya)
Düzgün spesifikasiya/normativ
Saxlama
Müvafiq şəkildə quru və isti

(0% rütubətə üstünlük verilir)
Əsas elektrodların, istifadə öncəsi prosedurlardan bütövlüklə keçdiyini yoxlamaq lazımdır. 1 saat
müddətində müvafiq temperaturda (əsasən 300-350⁰C) bişirildikdən və qoruyucu bir sobada
(150⁰C maksimum) saxlanıldıqdan sonra əsas elektrodlar, qaynaqçılara qızdırılmış qalıblar içində
verilirlər. Elektrod axın örtüklərinin əksəriyyəti, nəm olanda sürtəli şəkildə korlanırlar; odur ki,
bunların müvafiq şəkildə quru olmasını və elektrodların saxlanıldığı yerlərdə rütubət şərtlərinə
riayət edilməsini təmin etmək lazımdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Vakum örtüklü elektrodların vakumu qalmış olduğu təqdirdə, bu elektrodlar birbaşa qutularından
istifadə edilə bilərlər. Hidrogenə nəzarətlə bağlı təlimatlar elektrod bağlamasının üzərində
yazılmış olur və onlara riayət edilməsi vacib sayılır. Hər bir elektrodun qiyməti, təmir işlərinin
qiymətilə müqayisədə əhəmiyyətsizdir, çünki günlük istifadədən sonra qızdırılmış qalıbın
içərisində saxlanılan əsas elektrodlar yenidən bişirilə bilər, lakin H2 mənbəli təhlükələrdən
uzaqlaşmaq üçün adi halda atılmalı olacaqlar.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Volframla Təsirsiz Qaz Qaynağı (TIG)/(GTA/GTAW) üçün Ləvazimatlar

Bu qaynaq növü üçün ləvazimatlar məftildən və qazdan ibarət olur, lakin volfram elektrodlar da
bura daxil ola bilər. Bunun, israf edilməyən elektrod prosesi olmasına baxmayaraq, elektrod
qövsdə eroziya, yontulma və yalnış qaynaq texnikası sayəsində israf edilir. Məftilin keyfiyyəti
yüksək olmalı və beləliklə də qaynağa əlavə təmizləyicinin qatılmasına ehtiyac yaranmamalıdır.
Məftil, ilkin tökmə mərhələsində yüksək keyfiyyətlə təmizlənir, daha sonra burada müvafiq
həddə gətirilir (rolled) və son olaraq müvafiq ölçüyə uyğun hazırlanır. Daha sonra mis örtüklə
örtülür və 1m uzunluqlarda kəsilir. Tərkibindəki kimyəvi birləşmələrin düzgün anlaşılması üçün,
istehsalçının nömrəsi və ya beynəlxalq şəkildə qəbul eilmiş nömrə vurulur. Məftilin dərəcəsi,
birləşmələr cədvəlindən seçilir və onlar əsasən paslanma təsirinin qarşısını alan mislə örtülmüş
olurlar. TIG/GTAW üçün qazlar əsasən təsirsiz qazlar olur və TIG qaynağı üçün təmiz arqon və ya
helium qazlarından ibarət olurlar. Qazlar, mayeləşdirilmə yolu ilə havadan çıxarılır və arqon,
havada ən çox olan qaz olduğuna görə bir qayda olaraq heliumdan daha ucuz baha başa gəlir.
ABŞ-da helium təbii yola meydana gəlir və buna görə də daha çox istifadə edilən bir qazdır.
Helium qazı, arqona nisbətən daha dərin nüfuziyyət təmin edən qövs yaradır, lakin havadan daha
yüngüldür və aşağı vəziyyətdə qaynaq zamanı qaynaq yerini kifayət qədər örtmək üçün lazım olan
arqon axın sürətinin 2-3 dəfə artığını tələb edir. Digər tərəfdən isə arqon havadan daha ağırdır və
buna görə də aşağı vəziyyətdə daha az qazın istifadəsi lazım olur. Arqon və helium birləşmələri
əsasən qövs göstəricilərini və qazın qoruyuculuq qabiliyyətini tənzimləmək üçün istifadə edilir.
TIG/GTAW üçün qazların təmizliyi yüksək səviyyədə olmalıdır (99.99%). Üfürülmə prosesinə və
qaz şlanqlarının vəziyyətinə xüsusi diqqət yetirilməlidir, belə ki cırılmış və xarab şlanq səbəbindən
qoruyucu qazın çirklənmə ehtimalı yarana bilər.
Volframla təsirsiz qaz qaynağı (TIG) üçün volfram elektrodlar, bir qayda olaraq tozun döyülməsi
üsulu ilə hazırlanırlar. Elektrodların ötürücülük qabiliyyətini və elektron hasilatını artırmaq üçün
onların tərkibində digər növ oksidlər mövcud olur və qovsün xüsusiyyətlərinə təsir edirlər.
Volfram elektrodlar, 1.6-10mm ölçüsündə bir formada münasibdirlər. Asanlıqla sına bildikləri
üçün, saxsı sipərlər də israf edilən ləvazimat hesab edillə bilərlər. Saxsının ölçüsü və forması
böyük ölçüdə olan birləşmənin növündən və volframən ölçüsündən asılıdır.
Boruların TIG qaynağı zamanı istifadə edilən israf olunan məmulat, bunu ilk dəfə kəşf edən
Electric Boat Co of USA-nın adından götürülərək EB ara parçası kimi adlandırılan əriyə bilən bir
ara parçadır. Ara parça, adətən borunun əsas metal tərkibinə uyğun olan materialdan hazırlanır
və aşağıda göstərildiyi kimi, qaynaq zamanı əriyib kökə nüfuz edir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Metal Təsirsiz/Təsirli Qaz Qaynağı (MIG)/(MAG) üçün Ləvazimatlar

Bu qaynaq növü üçün ləvazimatlar məftildən və qazdan ibarət olur. Volframla təsirsiz qaz qaynağı
(TIG) üçün istifadə edilən məftil göstəriciləri həmçinin MIG/MAG qaynağı üçün də istifadə edilir;
çünki hər ikisi üçün eyni keyfiyyət səviyyəsi tələb edilir.
Mis örtüklü polad MIG/MAG qaynaq məftilin əsas məqsədi, kontakt ucunda cərəyanın
toplanmasını maksimuma qaldırmaqvə laynerdə (liner) sürtünmə dərəcəsini azaltmaqla,
paslanma təsirinə qarşı müdafiə təmin etməkdir.
Mislə örtülü olmayan məftillər də mövcuddur, çünki laynerdə (liner) misin qabıqlanmasının təsiri,
məftilin örücülük qabiliyyətində çətinlik yarada bilər. Bu məftillər, cərəyanın toplanmasını
artıranvə laynerdə sürtünməyi azaldan qrafit birləşməsilə örtülə bilər. Özəkli məftillərin
əksəriyyəti də daxil olmaqla, bir sıra meftiller nikel ilə örtülmüşdür.
Məftillər 0.6-1.6mm diametrində olur; əksər məftillərin 15kq-lıq sarğıların üzərində olmasına
baxmayaraq, daha nazik məftillər 1kq-lıq sarğı üzərində dolanmış olur.
MIG/MAG qaynağı üçün istifadə edilən ümumi qazlar və birləşmələrə aşağıdakılar daxildir:
Qaz növü Proses İstifadə edilir Xüsusiyyətləri

Təmiz arqon MIG Alüminium ərintilərinin Çox sabit qövs, zəif nüfuziyyət və
püskürmə və ya impuls sıçrantı səviyyəsinin aşağı olması
qaynağında
Təmiz Co2 MAG Poladların batırma Yaxşı nüfuziyyət, qeyri-sabit qövs və
köçüməsində sıçrantı səviyyəsinin yüksək olması
Argon+5–20% MAG Poladların batırma köçürməsi Yaxşı nüfuziyyət, sabit qövs və
CO2 və ya impuls qaynağında sıçrantı səviyyəsinin aşağı olması
Argon+1-2% O2 MAG Yalnız austentik və ya ferritik Fəal əlavə, ərimiş paslanmaz polada
or CO2 paslanmayan poladların yaxşı axımlılıq verir və kənarı daha
batırma köçürməsi və ya yaxşı edir.
impuls qaynağında
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5. Flüsaltı Qövs Qaynağı (SAW) üçün Ləvazimatlar

Flüsaltı qövs qaynağı üçün ləvazimatlar məftilden və flüsdən ibarət olur. Bir qayda olaraq,
elektrod məftilleri yüksək keyfiyyətə malik olur və C-Mn poladlarının qaynağı üçün ümumiyyətlə,
deoksidin karbon və maqnezium tərkibinin artmasına əsasən dərəcələrə bölünürlər.
Digər növ ərinti poladlarının qaynağı üçün elektrod məftilleri isə, MIG və TIG elektrod məftilində
olduğu kimi cədvəldəki kimyəvi birləşməyə əsasən dərəcələrə bölünürlər. Flüsaltı qövs qaynağı
üçün flüslər, istehsalçısına və tərkibinə görə dərəcələrə bölünür. Qovrulmuş və topalanməş kimi
tanınan iki istahsalat üsulu mövcuddur.
Qovrulmuş flüslər
Qovrulmusflüslər bigə qarışdırılır və çox yüksək temperaturda (>1,000⁰C) bişirilirlər. Bu zaman
bütün komponentlər əriyərək birləşirlər. Soyudulandan sonra əmələ gələn kütlə, rəngli şüşə
lövhəsinə bənzəyir və daha və sonra toz şəklində kiçik hissəciklərə ayrılır.
Bu hissəciklər işığı əks etdirir, bərk və nizamsiz formada olur və əldə sıxılaraq əzilə bilmirlər.
Ferro-manqanez kimi ərimə edən dəqiq birləşmələrin flüsün içinə qatılması qeyri-mümkündür.
Qovrulmuş flüslər, turşu növündə olmağa meyllidirlər və keyfiyyətsiz səth şərtlərinə qarşı
davamlıdırlar. Lakin cəzbetmə qüvvəsi və davamlılıq kimi mexaniki xüsusiyyətlər baxımından
müqayisə edildiyi zaman, aşağı keyfiyyətli qaynaq metalı əmələ gətirirlər. Bunların istifadəsi çox
asandır və asanlıqla ayrıla bilən çürüyə yaxşı qaynaq konturu təmin edirlər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Topalanmış flüslər
Topalanmış flüslər, bişirilməsi çox aşağı temperaturda mümkün olan birləşmə qarışığıdır və
bağlayıcı maddələrlə kiçik hissəciklər şəklində birgə birləşirlər. Bu flüs növlərinin tanınması çox
asandır. Bunların üstü parıltılı olmur (mat), asanlıqla əzilə bilən girdə hissəciklər şəklindədirlər və
həmçinin rəngli də ola bilərlər. Qovrulmuş flüslərdən fərqli olaraq burada, bir çox əlavələr və
birləşmələr istehsalat prosesində əlavə edilə bilər. Topalanmış flüslər əsas növ olmaya
meyllidirlər və qüvvə və davamlılıq baxımından yaxşı qaynaq metalı əmələ gətirirlər. Lakin bu
flüslər səth şərtlərinə qarşı daha az davamlı olduqlarına görə və ayrılması, aradan götürülməsi
daha çətin olan çürüklər verdiyinə görə istifadə baxımından zəif hesab edilirlər.
Qaynaq metalının xüsusiyyətləri, müəyyən növ flüslə, müəyyən növ məftildən istifadə edərək,
xüsusi bir qaynaq prosesinin tətbiq edilməsilə əldə edilir və bu səbəbdən flüsaltı qövs qaynağı
üçün ləvazimatların dərəcələrə bölünməsi, bir məftil/flüs birləşməsinin və qaynaq prosesinin bir
funksiyası kimi verilir.
Tipik dərəcə, aşağıdakılar üçün
• Dartınma qüvvəsi
• Uzanma, %.
• Davamlılıq, Joules.
• Davamlılığı yoxlama temperaturu.
Flüsaltı qövs qaynağı üçün bütün ləvazimatlar (məftil və flüslər) mütləq quru və rütubət olmayan
yerdə saxlanılmalıdır. Hər hansısa bir rütubətin toplanmasının qarşısını almaq üçün flüs
istehsalçısının istifadə/saxlama təlimatlarına ciddi şəkildə riayət edilməlidir. Flüslərin yenidən
istifadəsi, tətbiq edilən standartlarda qeyd edilən maddələrdən asılıdır.
Heç bir vəziyyətdə fərqli növlərdə olan flüslər bir-birilə qarışdırılmamalıdır.

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Məşqələlər:
Əl ilə qövs qaynağı (MMA) üçün ləvazimatların nəzarət edilməli dörd əsas nöqtəsini açıqlayın:
1. Ölçü: Məftilin diametri və elektrodların uzunluğu_________________________________

2. _________________________________________________________________________
3. _________________________________________________________________________
4. _________________________________________________________________________
Aşağıdakı ümumi məlumatlar cədvəlini tamamlayın
Qrup Birləşmə Qoruyucu qaz İstifadəsi AWS A 5.1

Rutil
Kalsium Yüksək keyfiyyət E 6013
birləşmələri
Hidrogen + CO2
Aşağıdakı elekrodun üzərində verilmiş məlumatları BS EN 2560 standartına əsasən göstərin
A 47J-də səmərəlilik qüvvəsi və zərbə E _________________________

43 ____________________________ 2 _________________________
2 ____________________________ 1Ni _________________________
RR ____________________________ 6 _________________________
3 ____________________________ H15 _________________________
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qovrulmuş/topalanmış flüsaltı qövs qaynağının (SAW) tanınma nöqtəsi hansıdır?
Qovrulmuş: Topalanmış:
1. ____________________________ 1. ________________________
Aşağıdakı məlumat cədvəlini MIG/MAG qaynaq qazları üçün doldurun
Argon +5-20% CO2 Poladların batırma,

püskürmə və ya
impuls qaynağı
Ərimiş paslanmayan
MAG polada axımlılıq
verərir və qaynaq
kənarının yaxşılaşdırır
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 17
Poladların Qaynaqlanma Qabiliyyəti

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Giriş
"Qaynaqlanma qabiliyyəti" termini, qaynaqlana bilmək xüsusiyyətinə malik olmaq və geniş
miqyasda istifadə üçün yaradılmış qaynaqlana bilən bir çox növ poladlar nəzərdə tutulur.
Müvafiq göstəricilərə sahib olan və heç bir qüsuru olmayan qaynağın hazırlanmasının asan və
çətin olması, poladların yaxşı və ya pis qaynaqlana bildiyini düzgün təyin etməyə kömək edir.
Əgər müəyyən bir qüsuru aradan qaldırmaq üçün hansısa tədbirlərin görülməsinə ehtiyac varsa,
artıq bu poladın pis qaynaqlanma qabiliyyətinə malik olması deməkdir. Pis qaynaqlanma
qabiliyyətinin bir başqa səbəbi də birləşmə üçün lazımi göstəriciləri təmin etmək üçün, qaynağın
çox məhdud şəraitdə icra edilməsi məcburiyyətidir.
2. Qaynaqlanma Qabiliyyətinə Təsir edən Faktorlar

Bir poladın yaxşı və ya pis qaynaqlanma qabiliyyətinə malik olub-olmadığını təyin etmək üçün bir-
birilə əlaqədar olan bir sıra faktorlar vardır:
• Faktiki kimyəvi birləşmə

• Qaynaq birləşməsinin konfiqurasiyası
• İstifadə ediləcək
• Qaynaqçıdan tələb edilən göstəricilər
Pis qaynaqlanma qabiliyyətinə malik olan poladlar üçün aşağıdakılar təmin edilməlidir:
• Qaynaq Prosedurlarının Spesifikasiyası (WPS), çatlamanın qarşısını alan qaynaq şərtləri

yaradacaq, lakin təyin edilmiş xüsusiyyətləri əldə edəcəkdir.
• Qaynaqçılar, təyin edilmiş qaynaq şərtlərinə əsasən ciddi şəkildə işləyirlər.
• Qaynaq İnspektorları, qaynaqçıların Qaynaq Prosedurlarının Spesifikasiyasına müvafiq şəkildə
işlədiklərinə davamlı şəkildə nəzarət edirlər.
Polad qaynaqlarındakı qüsurların xüsusiyyətləri, səbəbləri və bu qüsurların qarşısının alınması

barədə yaxşı biliklərə malik olması, qaynaq inspektoruna pis qaynaqlanma qabiliyyətli poladların
istifadəsi zamanıfikrini ən təsiredici qaynaq göstəriciləri üzərində cəmləmək imkanı verir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Hidrogen Çatlaması
Qaynaqla istehsalat müddəti ərzində, poladların bəzi növlərinin tərkibində hidrogen mövcud
olduğu üçün çatlamalar yarana bilər. Bu növ çatlamaların texniki adı, hidrogen səbəbindən soyuq
çatlamadır (HICC). Lakin hidrogen çatlamasının fərqli xüsusiyyətlərini açıqlamaq üçün, başqa
adlarla da qdlandırırlır:
• Soyuq çatlama Çatlar, qaynaq soyuduqdan sonra əmələ gəlir

• TİZ (HAZ) çatlaması Çatlar, bir qayda olaraq TİZ-də meydana gəlir
• Gecikmiş çatlama Çatlar, qaynaq bitdikdən bir müddət sonra yaranır (təxminən 72
saata qədər)
• Tikişaltı çatlama Çatlar, qaynaq tikişınin altında, TİZ-də yaranır.
Hidrogen çatlarının çoxsunun TİZ-də yaranmasına baxmayaraq, bəzən qaynaq metalında da

əmələ gəlirlər.
Şəkil 1. Hidrogen səbəbindən soyuq çatlarınn tipik yerlərini göstərən sxem

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Şəkil 2. Künc qaynağının kənarındakı TİZ-də başlayan hidrogen səbəbindən soyuq çatlama
3.1. Hidrogen çatlamasına qarşı həssaslığa təsir edən faktorlar

Poladın termiki istilik zonasında (HAZ) hidrogen çatlaması, dördə şərtin eyni vaxtda mövcud
olması sayəsində əmələ gəlir:
1. Hidrogenin səviyyəsi >mövcud hər qaynaq tikişi metalının 100qr/15ml

2. Gərginlik >davamlı gərginliyin 0.5 qədəri
3. Temperatur >300⁰
4. Həssas mikrostruktur >400Hv ağırlıq
Bu dörd şərt (faktor), qarşılıqlı olaraq biri-digərilə bağlıdır; bir şərtin təsir etməsi (onun aktiv
quruluşu), digər üç faktorun nə dərəcədə fəal olmasından asılıdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3.2. Çatlama mexanizmi

Hidrogen tərkibli molekullar, qaynaq qövsündəki H atomlarına bölündüyü zaman hidrogen (H)
ərimiş qaynaq metalına daxil ola bilər.
H atomları çox kiçik olduğu üçün, bərk poladın içərisində hərəkət edə (yayıla) bilirlər və qaynaq
metalı isti olduğu müddət ərzində onlar qaynaq səthinə yayıla və oradan da atmosferə çıxa
bilərlər.
Lakin nisbətən aşağı temperaturlarda, H bacardığı qədər sürətli hərəkət edə bilmir və qaynaq
məmulatının temperaturu sürətlə ətraf mühit temperaturuna düşdüyü zaman, H içəridə ilişib
qalmış olur (adətən TİZ-də).
Əgər TİZ həssas mikrostruktura malikdirsə - yəni, möhkəm və kövrək olursa və qaynaqda yüksək
dartınma gərginliyi mövcuddursa - bu zaman H çatlamaı baş verir.
Çatların formalaşmasına səbəb olan dəqiq mexanizm mürəkkəbdir, lakin belə hesab edilir ki, H
sayəsində TİZ bölgələrinin kövrəkləşməsi baş verir və ona görə də bir yerə cəmlənmiş gərginliklər,
plastik deformasiya ilə müqayisdə çatlamaya səbəb olurlar.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3.3. TİZ hidrogen çatlamasının qarşısının alınması

Çatlamaya səbəb olan faktorların biri-digərilə bağlı olduğuna görə, və bu faktorların hər birinin
eyni vaxtda fəal olmaq istədiyinə görə, çatlamanın qarşısını almaq üçün qaynaq zamanı bu dörd
faktordan heç olmasa birinin qeyri-fəal olmasını təmin etmək lazımdır.
Dörd faktorun hər birinin təsirini azaltmaq üçün istifadə edilən üsullar, aşağıdakı alt-bolümlərdə
verilmişdir.
Hidrogen
Hidrogenin baçlıca mənbəyi rütubətdir (H2O) və rütubətin əsas ənbəyi isə flüslərdir. Bəzi flüslərin
tərkibində selüloz vardır və bu, hidrogenin çox fəal mənbəyi ola bilər.
Flüs tələb edilməyən qaynaq prosesləri, hidrogen səviyyəsi aşağı olan proseslər hesab edilir.
Hidrogenin digər mənbələri isə pas və ya ərpin tərkibində, həmçinin yağların və sürtkü yağlarının
tərkibində olan (hidrokarbonlar) rütubətdir.
Hidrogenin təsirini aşağıdakılar sayəsində azaltmaq mümkündür:
• Qaynaq başladığı zaman, flüslərin (örtülmüş elektrodlar, flüs özəkli məftillər və flüsaltı qövs
qaynağı (SAW) flüslər) tərkibindəki H-nin az olmasından əmin olmaq
• Hidrogen səviyyəsi aşağı olan elektrodlar, bişirilmiş olmalı və sonra istilik saxlayan sobada və
yaxud içərisində vakuum toplanmış bağlamalarda saxlanılmalıdırlar.
• Əsas topalanılmış flüsaltı qövs qaynağı (SAW) flüsləri, təmin edilmiş olduqları vəziyyətdə -
rütubət səviyyəsi aşağı vəziyyətdə saxlamaq üçün, istifadədən əvvəl isidilmiş sobada
saxlanılmalıdır.
• Qaynaq metalının yayıla bilən hidrogen tərkibini yoxlamaq (bəzən bu, sınaq sertifikatında qeyd
edilir).
• Bütün qaynaq müddəti ərzində hidrogen səviyyəsinin aşağı qalmasını təmin etmək vəfluslerin
atmosferdəki rütubəti toplamasının qarşısını almaq.
• Hidrogen səviyyəsi aşağı olan elektrodları kiçik miqdarlarda təmin etmək və təsir müddətini
məhdudlaşdırmaq; isidilmiş qalıblar bu nəzarəti aşanlaşdıra bilər.
• Tikişlərsiz olmayan flüs özəkli məftil sarğıları (katuşka), örtülmüş olmalıdırlar və ya istifadə
edilmədikləri zaman müvafiq saxlama yerlərinə geri qaytarılmalıdırlar.
• Qaynağın davam etdirilməyəcəyi təqdirdə, əsas topalanılmış flüsaltı qövs qaynağı (SAW) flüsləri
isidlmiş sobaya geri qaytarılmalıdırlar.
• Şehlənmə nöqtəsini yoxlamaqla (60⁰C-dən aşağı olmalıdır), qoruyucu qazın tərkibində olan
rütubətin miqdarını yoxlamaq.
• Qaynaq zonasının quru və pas/ərp, yağ/sürtkü yağından təmiz olmasını təmin etmək.
Dartınma gərginliyi
Qaynaq nəticəsində daima qalıq gərginliyi əmələ gəldiyinə görə, həmişə qaynağa təsir edən
dartınma gərginliyi mövcud olur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Dartınma gərginliyinin əhəmiyyəti (çoxluğu), əsasənbirləşmədəki poladın qalınlığından, istilik
çıxışından, birləşmə növündən və qaynaq edilən komponentlərin ölçüsü və çəkisindən aılıdır.
Olduqca məhdud birləşmələrdəki dartınma gərginlikləri, poladın semerelilik qüvvəsindəki (yield

stress) kimi yüksək ola bilər və bu adətən qalın birləşmələri olan iri komponentlərdə baş verir və
bu, asanlıqla idarə edilə bilən bir faktordur.
Qalıq gərginliklərinin göstərdiyi təsirlərin azaldılmasının yeganə praktik yolu aşağıdakılardır:
• Zəif yığım nəticəsində yaranmış gərginlik cəmlənməsinin qarşısını almaq

• Zəifqaynaq profilinin (qaynağın iti kənarı) qarşısını almaq
• Qaynaqdan sonra, gərginliyi çıxaran termiki emalı tətbiq etmək
• İstiliyin daxil olmasını azaltmaq məqsədilə, qaynaq gedişinin sürətini mümkün olduğu qədər
artırmaq
• Qaynaq metalının həcmini, mümkün olduğu qədər aşağı səviyyədə saxlamaq
Bir qayda olaraq hidrogen çatlamasına qarşı həssas olan aşağı ərimə temperaturlu poladların
qaynağı zamanı, yuxarıda adı çəkilən ölçülərin götürülməsi çox vacibdir.
Həssas TİZ mikrostrukturu

Həssas TİZ mikrostrukturunda, yüksək miqdarda polad möhkəm kövrək fazaları mövcud olur - bir
qayda olaraq martensit.
TİZ-in sərtliyi/möhkəmliyi, həssaslığı ifadə edən yaxşı bir göstəricidir və sərtlik, müəyyən
göstəricini ötüb keçdiyi zaman, müvafiq polad artıq həssas hesab edilir. C və C-Mn poladları üçün
sərtlik göstəricisi ~350HV-dir və sərtlik, bu göstəricini keçdiyi zaman H çatlamasına qarşı həssalıq
artır.
TİZ-in maksimum sərtliyinə aşağıdakılar təsir edir:
• Poladın kimyəvi quruluşu

• Hər qaynaq gedişi edildikdən sonra TİZ-in soyudulma dərəcəsi
C və C-Mn poladları üçün, kimyəvi birləşmənin mühüm TİZ sərtləşməsinə meyilliyə necə təsir
edəcəyinə dair bir formul yaradılmışdır - karbon ekvivalent göstəricisi (CEV) formulu.
Geniş miqyasda istifadə edilən (və IIW tərəfindən qəbul edilən) CEV formulu aşağıdakıdır:
CEViiw = %C + %Mn + %Cr+%Mo+%V + %Ni+%Cu

6 5 15
Poladın CEV göstəricisi, kimyəvi birləşmə üçün göstərilmiş material sınaq sertifikatı göstəriciləri
formulaya daxil edilərək hesablanır. CEV göstəricisi nə qədər yüksək olarsa, onun TİZ
sərtləşməsinə qarşı həssaslığı və həmçinin H çatlamasına qarşı həssaslığı da bir o qədər böyük
olar.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
TİZ sərtliyinə ən çox təsir edən element karbondur. Hər qaynaq gedişindən sonra TİZ-in
soyudulma dərəcəsi nə qədər sürətli olarsa, sərtləşməyə meyllilik bir o qədər güclü olar.
Soyudulma dərəcəsi aşağıdakılardan asılı olaraq çoxalır:
• İstiliyin daxil olması azalır (daha az enerji verilməsi)

• Birləşmənin qalınlığı artır (daha çox istilik çıxışı)
Həssas TİZ mikrostrukturunun qarşısının alınması (C və C-Mn poladları) üşün aşağıdakılar tələb
edilir:
• Polad üçün, poladın keyfiyyətinə uyğun diapazonun aşağı sonunda olan bir CEV təmin
edilməlidir (məhdud efektivlik).
• Qaynağın sürətlə soyumaması (və mühüm TİZ sərtləşməsinin baş verməməsi) üçün orta qaynaq
istiliyinin verilməsi tətbiq edilməlidir.
• TİZ-in daha yavaş soyuması (mühüm TİZ sərtləşməsinin baş verməməsi) üçün öncədən isitmə
tətbiq edilməlidir; çox gedişli qaynaqlarda, gedişlər arası istilik saxlanılmalıdır.
Aşağı temperaturda əriyən poladlarda, Cr, Mo və V kimi elementlərin əlavə edildiyi zaman CEV
formulunu tətbiq etmək mümkün olmur və buna görə də sərtləşməyə qarşı həssaslıq barəsində
qərar vermək üçün onu istifadə etmək olmur. Bu poladların TİZ-i, istiliyin verilməsi və ya öncədən
istilikdən asılı olmayaraq həmişə sərt olmağa meyl edəcəkdir və ona görə də bu faktor, H
çatlamasını azaltmaq üçün asanlıqla idarə edilə bilmir. Məhz buna görə də TİZ sərtliyini idarə
etmək xüsusiyyətinə malik olan qaynaqlana bilən C və C-Mn poladları ilə müqayisədə,aşağı
temperaturda əriyən poladların bəzisi hisdrogen çatlamasına daha çox meyl edir.
Aşağı temperaturda qaynaq məmulatı

Qaynaq məmulatının temperaturu, çatlamaya qarşı həssaslığa təsir edir və bu təsir prosesi, özünü
bir qayda olaraq qaynağın və TİZ-in daxilində H-nin hərəkət etmə (yayıla biləcəyi) dərəcəsinə
təsirdə büruzə verir.Qaynaq nisbətən isti olduğu zaman (>~300°C), H içəridə qapanmaq əvəzinə
kifayət qədər sürətlə yayılacaq, atmosferə çıxacaq və kövrəkləşməyə gətirib çıxaracaqdır.
Qaynaq məmulatının aşağıtemperaturunun təsirini (H-nin qaynaq məmulatının daxilində ilişib

qalma riskini) azaltmaq üçün aşağıdakılar tətbiq edilə bilər:
• Uyğun olan öncədən isitmə temperaturunu tətbiq etmək (tipik olaraq 50-250⁰C).
• Öncədən isitməni təmin etməklə və qaynaq zamanı gedişlər arası temperaturu saxlamaqla, hər
qaynaq gedişindən sonra qaynağın sürətlə soyumasının qarşısını almaq.
• Qaynaq bitdikdən sonra və öncədən istilik temperaturunu saxlamaq (və ya onu 250⁰C-yə
qaldırmaq) və H-nin uzaqlaşmanı asanlaşdırmaq üçün birləşməni bir neçə saat ərzində bu
temperaturda saxlamaq (minimum iki saat).
• Sonradan isitmə, ≥~600°C temperaturunda qaynaqdan sonra istilik emalı (PWHT) ilə
qarışdırılmamalıdır
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3.4. Qaynaq metalında hidrogen çatlaması

Hidrogen çatları, polad qaynaq metalında müəyyən vəziyyətlərdə yaran bilər. Çatlama mexanizmi
və buna təsir edən bütün faktorların müəyyən edilməsi, TİZ çatlaması kimi aydın anlaşıla bilən
deyildir. Lakin qaynaq şərtləri, H-nin TİZ-dən başqa qaynaq metalının içərisində ilişib qalmasına
səbəb olduğu zaman meydana gələ bilər. Daha yüksək davamlılığı olan materiallarda, daha qalın
hissələrdə və iri tikişlərin istifadəsi bu problemlərin əmələ gəldiyi ən geniş sahələrdir.
Qaynaq metalındakı hidrogen çatları adətən qaynaq metalındakı əsas dartınma gərginliyinə 45⁰
bucaq istiqamətində yerləşirlər və bu adətən qaynağın uzununa dayaq oxu olur (Şəkil 3). Bəzən
çatlar V formalı olur və buna görə də ziq-zaq çatlama kimi tanınırlar.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
b)
Şəkil 3:
a) Səth-altı eninə çatları göstərən düz uc-uca qaynağın plan görünüşü
b) Eninə çatların səthə doğru necə 45⁰ olduğunu göstərən yuxarıdakı qaynağın uzununa X-Y
hissəsi. Bunlar, sərbəst bir qaynaq gedişinin daxilində qalmağa meyllidirlər və qaynağın bir neçə
qatının içərisində ola bilərlər.
Onların belə bir səmtdə formalaşması, onlara ziqzaq çat (ox formalı çatlar) adının verilməsinə
gətirib çıxarmışdır. Aşağıdakılardan savayı, hidrogen çatının aradan qaldırılması üçün başqa
qaydalar məlum deyildir:
• Hidrogen səviyyəsi aşağı olan qaynaq prosesinin tətbiq edildiyindən əmin olmaq
• Öncədən istilik emalını tətbiq etmək və gedişlər arasında mövcud olan xüsusi temperaturu
saxlamaq
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
BS EN 1011-2 "Qaynaq - Metal materialların qaynağına dair Tövsiyyələr - 2-ci Hissə: Ferritik
poladların qövs qaynağı" adlı standartın Əlavə C mənbəsində, H çatlamasının qarşısının necə
alınmasına dair praktiki təlimatlar verilir.Praktiki nəzarət üsulları bir qayda olaraq, öncədən
istiliyin tətbiq edilməsinə və qaynaq prosesi ilə əlaqədar olaraq baş verməsi ehtimal edilən H-nin
nəzarət edilməsinə əsaslanır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Qatılaşma Çatları
Qaynaq metalının bərkiməsi zamanı əmələ gəlmiş çatların texniki baxımdan düzgün adı qatılaşma
çatlarıdır. Lakin bəzən digər adlardan da istifadə edilir:
• İsti çatlama: Qaynaq isti olduğu zaman yüksək temperatur nəticəsində əmələ gəlir.
• Mərkəzi xətt çatlaması: Çatlar, qaynaq tikişinin mərkəzi xəttinin aşağısında əmələ gəlir.
• Krater çatlaması: Qaynaq kraterlərindəki kiçik çatlar, bərkimə çatları hesab edilir.
Qaynaq metalı, qatılaşma çatlamasına qarşı həssas olduğuna görə, isti qısalıq göstərə bilər; çünki
isti ikən plastikliyini itirir və çatlamaya meyl edir.
Şəkil 4-də, tipik mərkəzi xətt çatlamasına malik olan qaynağın eninə bölməsi göstərilmişdir.
Şəkil 4:
a) sütun-şəkilli dendritlərin nisbətən aşağı
ərimə temperaturuna malik mayeni həbs
etdikləri qaynaq tikişinin mərkəzindəki
qatılaşma çatı;
b) qaynaq tikişi ideal bir görünüşə malik
deyildir, lakin o, "baş-başa" görüşməyən
dendritlərsiz bərkimişdir və nisbətən aşağı
ərimə temperaturuna malik mayeni həbs
edərək, qatılaşma çatlamasının əmələ
gəlməsinə müqavimət göstərmişdir.
4.1. Qatılaşma çatlamasına gətirib çıxaran həssaslığa təsir edən faktorlar

Qatılaşma çatlaması, üç faktorun eyni anda mövcud olduğu zaman əmələ gəlir.
• Qaynaq metalı, həssas kimyəvi tərkibə malik olduğu zaman

• Qaynaq şərtləri, əlverişsiz qaynaq tikişi formasını verdiyi zaman
• Qaynaq ərazisində, yüksək səviyyədə məhdudlaşdırma və ya dartınma gərginliyinin olduğu
zaman
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan

Qaynaq metalları, müəyyən temperatur diapazonunda qatılaşırlar. Qatılaşma, ərimə xəttindən
başlayaraq qaynaq hövzəsinin mərkəzi xəttinə doğru istiqamətlənir və bunun nəticəsində qaynaq
tikişinin bərkimə prosesinin son mərhələləri zamanı,tikişin mərkəzində zəif bölmənin əmələ
gəlməsinə səbəb ola biləcək kifayət qədər maye toplana bilər. Bu maye təbəqəsi, qatılaşma
xəttinin önünə doğru itələnmiş aşağı ərimə temperaturuna malik tərkib hissələrinin nəticəsində
yaranır.
Qatılaşma müddəti ərzində qaynaq tikişinin bərk hissəciklərinin daralması nəticəsində, dartınma
gərginliyi yaranmağa başlayır; qaynaq tikişinin çatlamasına səbəb ola biləcək səbəb isə məhz bu
gərginlikdir. Bu şərtlər, qaynaq tikişi qoyulan andan mərkəzi xətt çatlamasına malik olan bir
qaynaq tikişinin yaranmasına gətirib çıxarır.
Mərkəzi xətt qatılaşma çatlaması, uzunluğu boyunca bir nöqtədə səthi qırma cəhdi göstərir və
nisbətən geniş çat olduğu üçün, vizual yoxlama zamanı asanlıqla görünə biləndir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4.3. Qatılaşma çatlamasının qarşısının alınması

Qatılaşma çatlarının qarşısını almaq üçün, səbəbkar faktorlardan birinin qeyri-fəal vəziyyətə
gətirilməsi lazımdır.
Qaynaq metalının tərkibi

Müasir polad hazırlama üsulları ilə istehsal edilən C və C-Mn poladlarının əksəriyyəti, bir qayda
olaraq qatılaşma çatlamasına qarşı həssas olan kimyəvi tərkiblərə malik deyildirlər. Lakin, qaynaq
metalında nisbətən aşağı ərimə temperaturuna malik təbəqələr əmələ gətirən elementlər və
birləşmələr ilə çirkləndikləri zaman bu qaynaq metalları, həssas ola bilərlər.
Əgər qaynağın tərkibində yüksək miqdarda kükürd və mis olarsa bu, polad qaynaq metalını
bərkimə çatına qarşı həssas edə bilər. Kükürd çirklənməsi, qaynaq tikişi~980⁰C-də soyuduğu
zaman maye şəklində qalan dəmir sulfidlərin formalaşmasına səbəb ola bilər; buna qarşılıq
olaraq qaynaq tikişinin bərkiməsi 1400⁰C-də başlayır.
Kükürd mənbəyi, yağla və ya sürtkü yağı ilə çirklənmə nəticəsində yarana bilər və yaxud qaynağa
həll edilmə yolu ilə qaynaqlanan ən az təmizlənmiş ana poladdan keçə bilər.
Qaynaq metalında mis çirklənməsi eyni dərəcədə zərərli ola bilər, çünki poladın tərkibində aşağı
ərimə temperaturuna malikdir və ~1100⁰C-də belə hələ də ərimiş vəziyyətdə olan təbəqələr
əmələ gətirə bilər.
Bir qayda olaraq həssas olmayan qaynaq metalının qatılaşma çatlamasının qarşısını almaq üçün
aşağıdakıların təmin edilməsi şərtilə, zərər vermə ehtimalı olan materiallar vasitəsilə
çirklənmənin qarşısı alınmalıdır:
• Qaynaqdan əvvəl bütün qaynaq birləşmələri tamamailə təmzilənməlidirlər

• Mis tərkibli qaynaq aksesuarları münasib/müvafiq vəziyyətdə olmalıdırlar (GMAW, FCAW və
SAW üçün arxa dəstək çubuqları və kontakt ucları).
Əlverişsiz qaynaq şərtləri

Əlverişsiz qaynaq şərtləri, qaynaq tikişlərini qatılaşmağa sövq edən və aşağı ərimə temperaturuna
malik təbəqələri bərkiməkdə olan qaynağın mərkəzində həbs olub qalmasına təhrik edərək,
çatların asanlıqla yarandığı zəif zonalara çevrilməsinə səbəb olan şərtlərdir.
Şəkil 5-də, mərkəzi xətt qatılaşma çatlaması ilə əlaqədar olan əlverişsiz qaynaq şərtləri
nəticəsində bərkimiş bir qaynaq tikişi göstərilmişdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Şəkil 5. Əlverişsiz genişlik-dərinlik dərəcəsinə malik olan bir qaynaq tikişi. Sütun şəkilli dendritlərin
önə doğru irəliləməsi və çatlama müşahidə edilən zəif bölgə vəziyyətinə düşməsi nəticəsində,
tikişin mərkəzinə doğru itələnən maye metaldan əmələ gəlir.
Qaynaq tikişi kifayət qədər dərin və dar biçimə malikdir (genişlik-dərinlik dərəcəsi <~2) və
bərkiyən dendritlər daha aşağı ərimə temperaturuna malik olan mayeni tikişin ortasına doğru
yönəldərək, onların orada həbs olmasına səbəb olurlar. Ətrafdakı material, soyuma nəticəsində
daraldığına görə, bu maye təbəqəsi dartınma gərginliyinin yaranmasına gətirib çıxaracaq və
çatlamaya səbəb olacaqdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bunun əksinə olaraq, Şəkil 6-da genişlik-dərinlik dərəcəsi >>2olan qaynaq tikişi göstərilmişdir. Bu
qaynaq tikişi, qatılaşan dendritlərin önünə yönləndirilən daha aşağı ərimə temperaturuna malik
olan mayeni göstərir, lakin bu maye tikişin mərkəzində həbs olub qalmır. Buna görə də, soyuma
nəticəsində yaranan dartınma gərginliyinə baxmayaraq, bu maye təbəqəsi özü-özünə düzəlir və
çatlama əmələ gəlməz.
Şəkil 6. Əlverişli genişlik-dərinlik dərəcəsinə malik olan bir qaynaq tikişi. Dendritlər, ən aşağı ərimə
temperaturuna malik olan metalı qaynaq tikişinin mərkəzində səthə doğru itələyir və belələliklə
də o, zəif mərkəzi bölgə əmələ gətirmir.
Digər qövs qaynağı prosesləri ilə müqayisədə, flüsaltı qövs qaynağı (SAW) və püskürmə
köçürməsi GMAW ən çox əlverişsiz genişlik-dərinlik dərəcəsinə malik qaynaq tikişləri verən
qaynaq üsullarıdırlar. Həmçinin elektron işıqlandırma və lazer qaynaq prosesləri, əmələ gələn
dərin, dar tikişlərin nəticəsi kimi bu növ çatlamalara qarşı son dərəcə həssasdırlar.
Tərkibində həssas birləşmələr olan qaynaq metalının mərkəzi xəttinin bərkiməsinə gətirib çıxaran
əlverişsiz qaynaq şərtlərinin qarşısını almaq üçün, qaynaq göstəricilərinə müvafiq dəyişikliklərin
edilməsi və həmçinin aşağıdakıların azaldılması lazımdır:
• Qaynaq cərəyanı (daha dayaz tikiş əldə etmək üçün)

• Qaynaq sürəti (daha geniş tikiş əldə etmək üçün)
Həssas qaynaq metalının krater çatlamasına səbəb olan əlverişçiz qaynaq şərtlərinin qarşısını
almaq üçün, qövs söndürüldüyü zaman bir qaynağın sonunda istifadə edilən texnikada aşağıdakı
kimi dəyişikliklərin edilməsi lazımdır:
• Volframla təsirsiz qaz qaynağı (TIG) zamanı, cərəyanın səmtini dəyişdirən cihazdan istifadə edin
ki, qövs söndürülənə qədər həm axın, həm də qaynaq hövzəsi pilləli şəkildə azalsın (bu, daha
əlverişli genişlik-dərinlik dərəcəsinə malik olan qaynaq tikişi təmin edir).Həmçinin, qövsü
söndürməzdən əvvəl tikişin ehmalca geri qaytarılması və yaxud krater çatlarının yaranmasının
qarşısını almaq üçün qövsün pilləli şəkildə uzadılması da ən geniş yayılmış üsullardan biri hesab
edilir.
• Volframla təsirsiz qaz qaynağı (TIG) zamanı, qatılaşma tamamlanana qədər hövzənin içinə dolğu
kabelini ötürərək qaynaq hövzəsinin qatılaşma rejimini dəyişdirin və çökək kraterin qarşısını alın.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
• Əl ilə qövs qaynağı (MMA) zamanı, kraterin dolması üçün qaynaq gedişinin sonunda hərəkət
istiqamətini tərsinə çevirərək qaynaq hövzəsinin qatılaşma rejimini dəyişdirin.
5. Laylı Yırtılma
Laylı yırtılma, yalnız polad piltələrdə və ya digər yayılmış məmulatlarda qaynaq altında əmələ
gələn bir çat növüdür.
Laylı yırtılmanın xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
• Çatlar yalnız yayılmış məmulatlarda, məs. piltə və bölmələrdə ortaya çıxır

• Əsasən C-Mn poladlarda rast gəlinir
• Çatlar əsasən TİZ-ə yaxın, lakin onun çölündə olurlar
• Çatlar, materialın səthinə və qaynağın ərimə xəttinə paralel yerləşməyə meyl edirlər və pilləli
görünüşə malik olurlar
Şəkil 7.
a) Görünən TİZ-in çölündə olan tipik laylı yırtılma
b) Laylı bir yırtılmanın xüsusiyyətlərinə malik olan pilləli çat
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5.1. Laylı Yırtılmaya səbəb olan həssaslığa təsir edən faktorlar

Laylı yırtılma, iki faktorun eyni anda mövcud olduğu zaman əmələ gəlir:
• Həssa struktura malik yayılmış piltə qaynaq birləşməsini hazırlamaq üçün istifadə edildikdə
• Yüksək gərginlik, həssas materialın bütöv qalınlığı boyunca fəaliyyət göstərir (eninə-qısa
istiqamət kimi tanınır)
Yayılmış piltənin həssaslığı

Laylı yırtılmaya qarşı həssas olan materialda, bütöv qalınlığı boyunca qısa yırtılma olur (eninə-qısa
istiqamət) və qaynağın yaratdığı qalıq gərginliklərinə qarşı, plastik deformasiyadan başqa yırtılma
ilə müqvimət göstərə bilir.
Yayılmış (rolled) məmulatlardakı aşağı səviyyəli bütov qalınlıq plastikası/elastikliyi, qalıq ipliklər
şəklində olan çoxlu sayda qeyri-metallik qalıqların varlığı nəticəsində yaranır. Qalıqlar topa
şəklinsə formalaşır, lakin materialın isti yayılması zamanı düzləşdirilir və uzadılır.
Laylı yırtılma ilə əlaqədar olmayan qalıqlar, bir qayda olaraq manqanez kükürdlər və silikatlardır.
Bütöv qalınlıq boyunca yüksək dərəcədə gərginlik

T, K və Y konfiqurasiyalarına malik olan qaynaq birləşmələri, bütöv qalınlıq boyunca datınma
qalıq gərginlikli kpmponentlə bitirlər.
Birləşmənin məhdudiyyəti (davamlılığı) artdıqca, bütöv qalınlıq boyunca gərginliyin böyüklüyü də

artmağa başlayır. Qaynağın qalınlığı və onun ölçüsüəsas təsiredici faktorlardır və laylı yırtılmanın
bir qayda olaraq baş verdiyi hissələr qalın bölmələr, tam nüfuziyyətli T, K və Y birləşmələridir.

Qaynaq qalıq gərginliyi kimi mövcud olan bütöv qalınlıq boyunca yüksək gərginlik, qalıq ipliklərin
açılmasına (ayrılmasına) səbəb olurlar və ayrı-ayrı ayrılan qalıqlar arasındakı incə bağlaq yırtılır və
bir pilləli çat əmələ gətirir.
5.3. Laylı yırtılmanın qarşısının alınması

Bu faktorlardan birinin və ya ikisinin təsirinin birdən azaldılması sayəsində, laylı yırtılmanın
qarşısını almaq mümkündür.
Yayılmış piltənin həssaslığı

EN 10164 (məmulatın səthinə doğru dik istiqamətlənmiş deformasiya göstəricilərinə sahib olan
polad məmulatlar - Texniki çatdırılma şərtləri) standartında, laylı yırtılmaya müqavimət
göstərmək üçün piltənin satınalmasına dair ümumi məlumatlar verilmişdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Laylı yırtılmaya qarşı müqavimət, dayaq oxları piltənin səthinə (bütöv qalınlıq boyunca
istiqamətdə) perpendikulyar olan dartınma sınağı parçaları vasitəsilə dəyərləndirilə bilər. Bütöv
qalınlıq boyunca dartınma, dartınma sınaq parçasının sınma nöqtəsindəki yerin % şəklində
azalması ilə (A-nın %R-ni) ölçülür (Şəkil 8).
Şəkil 8. A-nın %R-ni ölçmək və piltələrin laylı yırtılmaya qarşı müqavimətini dəyərləndirmək üçün
dayaq oxu, qısa-eninə istiqamətdə olan (piltənin bütöv qalınlığı) dairəvi formalı dartınma sınaq
parçası.
A-nın %R göstəricisi nə qədər yüksək olarsa, laylı yırtılmaya qarşı müqavimət bir o qədər çox
olacaqdır. ~20%-i keçən dəyərlər, son dərəcə sıx bağlanmış birləşmələrdə belə yaxşı müqavimət
nümayiş etdirirlər.
Yayılmış piltənin laylı yırtılmaya qarşı həssaslığını azaltmaq üçünonun bütöv qalınlığı boyunca
yaxşı dartınmasıolduğundan əmin olmaq lazımdır. Buna isə aşağıdakılar sayəsində nail olmaq
mümkündür:
• Kükürd tərkibi aşağı olan (<~0.015%) və tərkibində əlavə qalıqların olmadığı təmiz poladdan
istifadə etmək
• Bütöv qalınlığı boyunca yaxşı dartınma (EN 10164-ə əsasən) nümayiş etdirməsi üçün, bütöv
qalınlıq boyunca dartınma sınağı üçün nəzərdə tutulmuş polad piltələri təmin etmək
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bütöv qalınlıq boyunca gərginlik
T, K və Y birləşmələrindəkibütöv qalınlıq boyunca gərginlik bir qayda olaraq qaynağın əmələ

gətirdiyi qalıq gərginliyidir, həmçinin xidmət zamanı yaranan əlavə gərginliyin də müəyyən
təsirləri ola bilər.
Müəyyən bir qaynaq birləşməsi üçün bütöv qalınlıq boyunca gərginliyin böyüklüyünün
azaldılması, birləşmədə dəyişiklik edilməsinə ehtiyac yaradır ancaq, istehsal göstəricilərinin
müvafiq şəkildə yerinə yetirilməsi baxımından bu hər zaman əlverişli olmaya bilər. Lakin aşağıdakı
üsulları tətbiq edə bilərsiniz:
Aşağıdakıların vasitəsilə qaynağın ölçüsünün qısaldılması:
• Tam nüfuziyyət əvəzinə qismən uc-uca qaynağın tətbiq edilməsi

• Tam və ya qismən nüfuziyyətli alın qaynağının əvəzində künc qaynağının istifadə edilməsi
(Şəkil 9)
Şəkil 9. Qaynağın efektiv ölçüsünün azaldılması, həssas piltə üzərindəki bütöv qalınlıq boyunca
gərginliyi azaldacaq və laylı yırtılma təhlükəsini azaltmaq üçün kifayət edəcəkdir.
• Həssas bir lövhənin səthinə bir qaynaq metalı yağlama təbəqəsinin tətbiq edilməsi; beləliklə də
bütöv qalınlıq boyunca ən yüksək gərginlik, həssas lövhədə deyil qaynaq metalında toplanacaqdır
(Şəkil 10).
Şəkil 10. Birləşmə formasını dəyişdirməklə, laylı yırtılmanın qarşısını almaq olar.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 18
Qaynaq Təmirləri
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynaq təmirləri iki hissəyə bölünür:
1. İstehsalat
2. Xidmət daxili
İstənilən bir təmirin həyata keçirilməsi üçün səbəblər çox və müxtəlifdir. Bura, istehsalat müddəti
ərzində yaranmış qaynaq qüsurlarının aradan qaldırılmasından tutmuş, istehsalat müəssisəsinin
bir qurğusunda sürətli və müvəqqəti şəkildə çalışaraq təmir edilməyə qədər bütün təmir
formaları daxildir.Bu baxımdan, qaynaq təmirləri mövzusu çox geniş və müxtəlifdir və bir qayda
olaraq planlaşdırılan - qulluq və təmir ilə qarışdırıla bilər.
Planlaşdırılan qulluq və təmir zamanı, istehsalat təzyiqi olmadan öhdəliklərin tamamlanması üçün
kifayət qədər vaxt vardır. Bunun əksinə olaraq, təmirlər əvvəlcədən bir qayda olaraq
planlaşdırılmırlar və istehsalat proqramının davam etməsini təmin etmək üçün bəzi kəsim
işlərinin icra edilməsi lazımdır. Beləliklə də, istehsalçının təmirlərlə bağlı müəyyən bir təlimat və
ya siyasət tərtib etməsi və yerində təmir üsulları və prosedurlarına malik olması tövsiyə edilir.
Xüsusilə də yerində həyata keçirilən təmirlər zamanı, əl ilə idarə edilən qaynaq prosesləri ən
rahat və münasib hesab edilir. Bu proseslər arasında ən çox istifadə ediləni çox güman ki, əl ilə
qövs qaynağıdır (MMA), belə ki bu proses çox-yönlüdür, yığcamdır və hazır alına bilən
materialların geniş çeşiddə olmasına görə bir çox ərinti üçün asanlıqla tətbiq edilə bilər. Təmirlər
demək olar ki, həmişə yüksək səviyyədə qalıq gərginliyi və ilkin qaynaq ilə müqayisədə
nəzərəçarpan deformasiya ilə nəticələnirlər. C-Mn və ərimə temperaturu aşağı/orta olan poladlar
istifadə edilən zaman, öncədən isitmə və qaynaq sonrası isitmə proseslərinin tətbiq edilməsinə
Hər hansısa bir təmiri həyata keçirməzdən əvvəl, nəzərə alınması vacib olan bir sıra faktorlar
vardır. Bunların arasında ən vacib olanı, mövcud təmirin mailiyyə baxımından münasib olub
olmayacağıdır. Bu qərarı verməmişdən əvvəl, istehsalçı aşağıda verişmiş sualları
cavablandırmalıdır:
• Parçanın təmirindən sonra, struktur bütövlüyü əldə edilə bilərmi?

• Qaynağa qarşı hər hansısa bir digər alternativ mövcuddur?
• Qüsura səbəb olan nədir və bir daha əmələ gəlmə ehtimalı varmı?
• Qüsur necə aradan qaldırılacaq və bunun üçün hansı qaynaq prsesi tətbqi ediləcəkdir?
• Qüsurun tamamilə aradan qaldırılmasını təmin etmək üçün hansı NDT üsulu lazımdır?
• Qaynaq prosesləri təsdiq/yenidən təsdiq tələb edəcəkmi?
• Qaynaq deformasiyasının və qalıq gərginliyinin təsiri nə olacaqdır?
• İstilik emalına ehtiyac olacaqmı?
• Hansı NDT-ehtiyac var və təmirin qəbul edildiyi hansı şəkildə təsdiq ediləcək?
• Təmirin təsdiq edilməsinə ehtiyac olacamı - əgər olacaqsa, necə və kim tərəfindən?
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Təmir prosesinin sadə olmasına baxmayaraq, bir çox hallarda mürəkkəb ola bilər və uğurlu nəticə
əldə edildiyindən əmin olmaq üçün müxtəlif mühəndis disiplinlərinə ehtiyac ola bilər.
Qüsur növlərinin əmələ gəlmə səbəblərini (material/proses və ya bacarıqla əlaqədar) araşdırmaq

məqsədilə, Keyfiyyətə Nəzarət bölməsinin bunlarla əlaqədar olaraq davamlı şəkildə analiz
aparması tövsiyə edilir.
Qaynaq təmirinə,bir qayda olaraq aşağıdakılar daxildir:
• Qüsurun ölçülərini aşkarlamaq üçün təşkil edilmiş təfərrüatlı bir qiymətləndirmə. Bu, səth və ya
səth altı NDT üsulunun tətbiq edilməsini tətl edə bilər.
• Təmir ərazinin təmizlənməsi (boya, sürtkü yağı və s.)
• Aşkar edildikdən sonra, qazınacaq ərazi nəzərəçarpacaq şəkildə işarələnməlidir.
• Qazıma prosesinə ehtiyac duyula bilər (istifadə edilən üsul məs. narınlama, qövs/hava oyması,
öncədən istilik tələbləri və s.)
• Qüsurun yerini aşkar etmək və aradan qaldırıldığını təsdiq etmək üçün NDT
• Müvafiq* qaynaq prosesi, materialı, texnika, idarə edilən istilik verimliliyi və gedişlər arası
temperaturlar və s. ilə birgə, bir qaynaq təmir işinin/üsulunun təsdiq edilməsi lazımdır.
• Təsdiq edilmiş qaynaqçıların istifadə edilməsi
• Qaynağın düzəldilməsi və son vizual baxış
• Qüsurun uğurlu şəkildə aradan qaldırılması və təmir edilməsini təmin etmək üçün hazırlanan və
icra edilən NDT proseduru/texnikası
• Sonradan istilik emalı ehtiyacın olması
• Hazırlanan və istilik emalı tələbindən sonra həyata keçirilən son NDT proseduru/texnikası
• Qoruyucu proseslərin tətbiq edilməsi (müvafiq şəkildə boyama və s.)
Müvafiq* termini, təmir edilən ərintilər üçün münasib olduğunu və spesifik vəziyyətlərdə tətbiq
edilə bilməyəcəyi mənasını verir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
İstehsalat təmirləri
Təmirlər bir qayda olaraq, istehsalat nəzarəti zamanı müəyyən edilirlər. Raportların
qiymətləndirilməsi, Qaynaq İnspektoru və ya NDT operator tərəfindən həyata keçirilir. Qaynaq
tikişlərindəki fasilələr, yalnız tətbiq edilən normativlər və ya standartlar tərəfindən icazə verildiyi
həddən kənara çıxdıqları zaman qüsur kimi nəzərə alınırlar.
Təmirə başlamazdan əvvəl, bir sıra prosedurların həyata keçirilməsi vacibdir.
Analiz
Əgər qüsur, səthi qırıbsa və ərimə səthində əmələ gəlibsə gələcəkdə çatlamaya və ya yan divarın
ərimə probleminə səbəb olacaqdır. Əgər qüsurun şatlama olduğu aşkar edilərsə, bunun səbəbi
material və ya qaynaq prseduru ilə bağlı ola bilər; lakin əgər qüsur yan divarın ərimə
problemidirsə, bunun səbəbi qaynaqçının zəif bacarığıdır.
Qiymətləndirmə
Qüsur səthə doğru aşıq olduğu zaman, onun uzunluğunu ölçmək üçün maqnetik hissəciklərlə
yoxlama (MPI) və ya nüfuziyyət maddəsi ilə yoxlama (DPI) və dərinliyi ölçmək üçün ultrasəs sınağı
(UT) həyata keçirilə bilər.
Bu tipik qüsur aşağıda göstərilmişdir:

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qazıma prosesi
Əgər termiki qazıma üsulu tətbiq ediləcəksə (məs. qövs/hava oyması), yaradılan istilik metalurji
quruluşa təsir edərək qaynaqda və ya ana materialda çat təhlükəsi yarada biləcəyi üçün,
prosedurun keyfiyyətli edilməsi tələb edilir.
Çatlamanın qarşısını almaq üçün öncədən isitmənin tətbiq edilməsi vacibdir.
Dərinlik-en ölçüsü 1 (dərinlik) 1 (eni) nisbətində olmalıdır; mükəmməl ölçü kimi 1 (dərinlik) 1.5
(eni) nisbəti tövsiyə edilir. (Ölçü: dərinlik 1 eni 1.5)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qazıma prosesinin təmizlənməsi
Bu mərhələdə karbonun qaynaq metalına/ana metalının içinə hopması təhlükəsi olduğu üçün,
təmir ərazisinin hamarlanması çox vacibdir.
Bir qayda olaraq, parlaq metala 3-4mm-dək hamarlama tətbiq edilməlidir.
Qazıma prosesinin təsdiq edilməsi

Qüsurun öz yerindən tamamilə aradan qaldırıldığını təsdiq etmək üçün, bu mərhələdə NDT tətbiq
edilməlidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qazıma yerinin yenidən qaynaq edilməsi
Qazıma yerinin yenidən qaynaq edilməsindən öncə, təfərrüatlı şəkildə təmir qaynaq
proseduru/üsulu təsdiq ediləcəkdir.
Uğurlu təmir barədə NDT təsdiqi

Qazıma yeri doldurulduqdan sonra, orijinal təmir yerinin aşkar edilməsi üçün istifadə edilən eyni
NDT üsulundan istifadə edərək qaynaq məmulatı yenidən sınaq edilməlidir. Bu, təmir qaynaq
prosesinin başqa qüsurlara yol açmayacağını təmin etmək üçün həyata keçirilir. Əlavə olaraq,
qaynaq sonrası istilik emalından sonra, NDT-nin təkrar tətbiq edilməsinə ehtiyac duyula bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Xidmət daxili Təmirlər

Xidmət daxili təmirlərin əksəriyyəti çox mürəkkəb ola bilər; çünki komponentin çox güman ki
istehsalat prosesində olduğuna görə, fərqli bir qaynaq vəziyyətində və şərtlərində olacaqdır.
Həmçinin zəhərləyici və ya yanan mayelərlə təmas etmiş ola bilər; bu səbəbdən hər hansısa bir
prosesi həyata keçirməzdən əvvəl işə başlama icazəsi alınmalıdır. Təmir qaynaq proseduru, bu
elementlərdəki dəyişikliklər sayəsində orijinal istehsalat prosedurundan çox fərqli görünə bilər.
Komponentin, elektrik hissələri və ya təmir proseduru nəticəsində zədələnə biləcək digər

materiallar kimi hissələrinə qarşı istilik təsiri tipli faktorlar mütləq nəzərə alınmalıdırlar. Bura
həmçinin, qaynaqdan əvvəv və sonra istilik emalının tətbiq edilməsi zamanı hər hansısa çətinliyin
yaranması və təmir ediləcək hissənin məhdud şəkildə əlçatan olması da aiddir. Daha böyük
məmulatların təmiri zamanı, təmir işləri yerində və fasiləsiz şəkildə aparılmalıdır (işlərin fasilələi
şəkildə icrası, nəzərə alınması vacib olan digər ünsürlərin yaranmasına səbəb ola bilər).
Xidmət daxili qüsurların təmiri, bu və digər faktorların nəzərə alınmasını tələb edir və belə
olduğuna görə də bir qayda olaraq istehsalat qüsurlarına nisbətən daha mürəkkəb görünürlər.
Birləşdirmə texnologiyaları bir qayda olaraq, strukturların təmirində və qulluöunda vacib rol
oynayırlar. Parçalar təmir edilə bilər, köhnəlmiş və ya paslanmış hissələr bərpa edilə bilər və
çatlar təmir edilə bilərlər.
Bir təmirə ehtiyac olduğu zaman, iki faktor mütləq müəyyən edilməlidir. Birincisi, sıradan
çıxmanın səbəbi və ikincisi komponentin təmir edilə biləcəyi və ya bilməyəcəyi sualıdır. İkinci
məsələ, materialın növünün təyin edilməsindən sonra bəlli olur. Metallar üçün, xüsusilə də
qaynaq ediləcək metaalr üçün kimyəvi birləşmə son dərəcə mühümdür. Qüsur formaları bir
qayda olaraq, mükəmməl təmiri həyata keçirmək üçün lazım olan yanaşmanı müəyyən edir.
Səbəb-nəticə analizi sadə olsa da, izlənmədiyi zaman təmir təhlükəli və məyusedici ola bilər.
Bir çox vəziyyətlərdə, strukturu dizayn etmək üçün istifadə edilən Standartlar və ya Normativlər
həyata keçiriləcək təmir növünü təyin edəcək və eyni zamanda izlənələcək üsullarla bağlı
məlumat verəcəkdir.Standartlar, yeni bir məmulat dizayn edildiyi və ya təmir edildiyi zaman
mütləq qulluq rejimi və təmir prosedurları da müəyyən edilməldir. Təmirlər istehsalat zamanı da
tələb edilə bilər və ona görə bu vəziyyət də nəzərə alınmalıdır.
Adi halda, təmir etməyin daha bir yolu da mövcuddur. Məsələn, tökmə poladdakı çatlar pininq,
pərçimləmə, qaynaqlama və ya sərt lehimləmə yolu ilə bir yerdə birgə saxlanıla bilər və ya təmir
edilə bilərlər. Seçilmiş üsul - qüsurun səbəbi, material birləşməsi və təmizliyi, ətraf mühit,
komponentin ölçüləri və forması kimi faktorlara əsaslanacaqdır.
Təmir və qulluq qaynağının sadə və ya rahat bir fəaliyyət hesab edilməməsi vacibdir. Bir çox
hallarda, təmir çətin görünməyə bilər, lakin onun keyfiyyətsiz şəkildə həyata keçirilməsi mənfi
nəticələrə və fəlakətlərə yola aça bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaynaq, təmir üçün ən yaxşı üsuldurmu?
Hər hansısa bir komponentin üzərində bir nizamsızlığın və ya dərin bir qüsurun olmasına görə
təmirə ehtiyac olarsa, bu nöqsanların hamarlanaraq aradan qaldırılması və mükəmməl bir kontur
əldə ediləcək şəkildə qarışdırılması mümkündür. Əgər polad zəif qaynaqlanma qabiliyyətinə
malikdirsə və yaxud yorğunluq yükü kəskin olarsa, buna mütləq ehtiyac olacaqdır. Bir qayda
olaraq, bir kövrək materialda qüsurların, gərginlik cəmlənməsinin və qalıq gərginliklərinin
olmasına görə, təhlükəsizlik faktorunun bir miqdar azaldılması daha yaxşı olacaqdır.
Əslində kövrək materiallar (bura bəzi poladlar, xüsusilə qalın profillər və tökmə dəmirlər aiddir),
ağır qaynaq təmirlərinin yarada biləcəyi qalıq gərginliklərinə qarşı davamlı olmaya bilərlər;
xüsusilə də qüsurlar tamamilə aradan qaldırılmayıbsa və çatlara səbəb olacaq gərginlik
cəmlənməsi əmələ gətiriblərsə.
Həyata keçirilən təmir, əvvəlki təmirlərə bənzəyirmi?

Hər hansısa bir təmir üsulu illər ərzində həyata keçirilmiş ola bilər, lakin hər növbəti təmirin kiçik
şəkildə belə olsa fərqli olub olmadığını müşahidə etmək lazımdır. Məsələn, kəsiyin qalınlığı daha
böyük ola bilər; təmir ediləcək polad fərqli ola bilər və yaxud zəif qaynaqlana bilən ola bilər və ya
məhdudiyyət daha yüksək ola bilər. Hər hansısa şübhələrin yarandığı zaman, aşağıdakı sualları
cavablandırın.
Ana metalın kimyəvi tərkibi və qaynaqlana bilmə qabiliyyəti nə dərəcədədir?

Orijinal çertyojlar istifadə edilən polad barəsində bir fikir təmin edəcəklər; onda, spesifikasiya
limitləri nisbətən az sərt ola bilər və spesifikasiya köməkçi ola biləcək kifayət qədər təfərrüatları
təmin etməyə bilər. Kükürd tərkibli və asan emal edilən poladlarla işləyən zaman, qaynaq zamanı
isti çatlama problemləri əmələ gələ bilər.
Əgər birləşmə ilə bağlı hər hansısa şübhələr yaranrsa, kimyəvi bir analiz təşkil edilməlidir.
Qaynaqlanma qabiliyyətinə təsir edə biləcək bütün elementlər (Ni, Cr, Mo, Cu, V, Nb və B) və
xüsusilə də artıq təyin edilmiş elementlər (C, S, P, Si və Mn) analiz edilməlidirlər.
Analizlərə sərf edilmiş kişik miqdarda mailiyyə məsrəfləri, zəif icra edilmiş təmir nəticəsində
qiymətli bir komponentin sıradan çıxmasının qarşısını ala bilər. Həmçinin, Komponent
gözlənildiyindən daha yığcam olduğu zaman öncədən isitməni azaltmaqla və ya ixtisar etməklə də
artıq məsrəflərin qarşısını almaq mümkündür.Komponent məlum olduğu zaman, qaynaq
prosedurunun növünə qərar vermək olar.
Təmirdən hansı dərəcədə davamlılıq tələb edilir?

Təmir qaynaq metalının çıxış qüvvəsi nə qədər çox olarsa, qaynaq tamamlandığı zaman qalıq
gərginliyinin səviyyəsi, çatlama və deformasiya təhlükəsinin qarşısını almaq üçün tələb edilən
sıxma prosesinin səviyyəsi bir o qədər yüksək olacaqdır qaynaq prosedurunun tərtib edilməsi də
bir o qədər çətin olacaqdır. Hər halda, adi polad qaynaq metallarının çıxış qüvvəsi təxminən
1000N/mm²-dir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Öncədən isitmə tənzimlənə bilərmi/davamlı ola bilərmi?
Yüksək dərəcədə öncədən isitmə, təkcə qaynaqçı üçün şərtləri çətinləşdirməklə kifayətlənmir;
əgər ana polad aşağı temperaturda möhkəmlədilərsə, bu ona zərər verə bilər. Digər hallarda,
təmir edilən poladın tərkibində artıq istilik nəticəsində zədələnmiş elementlər ola bilər. Öncədən
istilik səviyyəsini azaltmaq üçün hidrogen səviyyəsi son dərəcə aşağı olan ləvazimatlardan və ya
qeyri-ferritik qaynaq metallarından istifadə etmək olar. Bundan başqa, austentik elektrodların bir
qədər öncədən isidilməsinə ehtiyac ola bilər, lakin nisbətən bahalı olan nikel ərintilərinin öncədən
isitməyə ehtiyacı olmur. Nikel ərintiləri qaynaq mtalına qarıçdırıldığı zaman, ana poladda mövcud
olan yüksək kükürd və fosfor tərkibinə qarşı həssaslıq nümayiş etdirilər.
TİZ-in yumşalması və ya sərtləşməsi tənzimlənə bilərmi?
TİZ-in yumşalması çox güman ki, yüksək davamlılığa malik poladlarda, xüsusilə də möhkəmlətmə
prosesinin aşağı temperaturda edildiyi zaman yaranır. Yumşalmanın qarşısını almaq qeyri-
mümkündür, lakin onun səviyyəsi minimuma endirmək olar. Xidmət şərtləri gərginlik
paslanmasına yol açdığı zaman, sərt TİZ-lər xüsusilə həssas olurlar. Tərkibində H2S (hidrogen
kükürd) olan birləşmələr, 248HV(22HRC)-dən aşağı dərəcədə sərtlik tələb edə bilərlər. Lakin, təzə
havalndırılmış dəniz suyunun təxminən 450HV-yə qədər tənzimlənməsi mümkündür. Buna görə
də aşırı dərəcədə sərt TİZ-lərin, qaynaq sonrası istilik emalı (PWHT) tərəfindən yumşaldılmasına
ehtiyac ola bilər.
Qaynaq sonrası istilik emalı (PWHT) praktikdirmi?
Arzuolunan olmasına baxmayaraq qaynaq sonrası istilik emalından imtina edilmə səbəbi,
öncədən iistilikdən imtina edilmə səbəbi ilə eyni tutula bilməz. Böyük strukturlar üçün, yerində
icra edilən qaynaq sonrası istilik emalı qəbulediləndir, lakin müvafiq normativlərə riayət edilməsi
təmin edilməlidir, çünki müvafiq şəkildə icra həyata keçirilməmiş qaynaq sonrası istilik emalı
nəticəsində yeni qalıq gərginlikləri asanlıqla əmələ gələ bilər.
Qaynaq sonrası istilik emalı (PWHT) vacibdirmi?
Bir neçə səbəblərdən biri ilə əlaqədar olaraq, qaynaq sonrası istilik emalına ehtiyac duyula bilər
və onun necə aradan qaldırılmasını tapmazdan əvvəl bu səbəb barədə məlumat olmalıdır.
Təmirin yorğunluq müqaviməti kifayət qədər olacaqmı?
Əgər təmir edilən yer və yaxud ərazidə, yorğunluq nəticəsində yüksək dərəcədə gərginlik varsa və
aparılan həmin təmir işləri yorğunluq çatı ilə bağlıdırsa onda, təmir edilən səthin hamarlanıb
mükəmməl şəklə salınmasına və səthdəki bütün qüsurların aradan qaldırılmasına belə
baxmayaraq kiçik miqyasda da olsa yorğunluq ömrü mövcud olacaqdır. Kökünün hamarlanaraq
mükəmməl şəklə salınması mümkün olmayan künc qaynağı, yüksək dərəcədə yorğunluq gərginliyi
yerlərində tənzimlə bilməzlər.
Təmir ətraf mühitə qarşı davamlı ola biləcəkmi?
Paslanmadan başqa, gərginlik paslanması, paslanma yorğunluğu, termiki yorğunluq və xidmət
zamanı oksidləşmə də nəzərə alınmalıdır.
Paslanma və oksidləşmə müqaviməti, dolğu metal birləşməsinin bir qayda olaraq ən azından ana
metal qədər əsilzadə bir təkibdə olmasını və ya oksidləşməyə qarşı müqavimətli olmasını tələb
edir. Paslanma yorğunluğuna qarşı müqavimət üçün, təmir qaynaq profilinin təkmilləşdirilməsi
lazımdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Gərginlik paslanmasına qarşı çıxmaq üçün, düzgün mikrostrukturu təkrar təsis etmək, sərtliyi və
təmir sonunda qalan qalıq gərginliyini azaltmaq üçün qaynaq sonrası istilik emalına (PWHT)
Təmiri yoxlamaq və sınaqdan keçirmək olarmı?

Çətin xidmətlər zamanı radioqrafiya və/və ya ultrasəs yoxlaması arzuolunandır, lakin polad və ya
nikel ərintili dolğudan istifadə edildiyi zaman problemlərin yaranması qarşısı alınmazdır; belə
təmirlər MPI tərəfindən dəyərləndirilə bilməz. Belə vəziyyətlərdə, çatlama riskinin və qaynaqçının
səbəb ola biləcəyi qüsurların yaranma təhlükəsinin qarşısını almaq üçün təmirlərlə bağlı prosedur
sınaqlarının çox diqqətli şəkildə həyata keçirilməsi vacibdir.
Əslində, bütün təmir qaynaqlarında qaynaqçılar müvafiq şəkildə istiqamətləndirilməli və onlara

diqqtlə nəzarət edilməlidir.
Qaynaqlı təmirlər
Qaynaq sonrası istilik emalı olmadan təmir zamanı orijinal qaynaq istilik emalına məruz qalmır,
lakin bir sıra ərinti poladları və bir çox qalın bölməli komponentlər tələb edir ki, müvafiq
səviyyədə möhkəmliyi, paslanmaya qarşı davamlılığı və s. saxlamaq üçün mütləq qaynaq sonrası
istilik emalı tətbiq edilsin. Xidmətdə olan komponentlərin qaynaq sonrası istilik emalı heç də
həmişə asan və ya mümkün olan deyildir və kiçik strukturlar istisna olmaqla, yerində PWHT daha
çox problemin başlanğıcına səbəb ola bilər nəinki həllinə.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 19
Qalıq Gərginliyi və Deformasiya (əyilmə)

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Deformasiyaya Nə Səbəb Olur?

Qaynaq materialının əridilməsi üçün birləşmə kənarlarının mümkün qədər yerində isdilməsi tələb
edildiyi üçün, isidilən materialın genişlənməsi və büzülməsi ilə əlaqədar komponentdə xoş
qarşılanmayan gərginliklər əmələ gəlir.
Başlanğıc mərhələdə qaynaq hövzəsinə bitişik olan isti metalın (TİZ) istilikdən genişlənməsinə
görə qaynaq hövzəsi əmələ gəldiyində, əhatələyən soyuq ana metalda basma gərginlikləri
formalaşır. Buna baxmayaraq, soyuq ana metalın həcmi tərəfindən qaynaq metalının
büzülməsinə və TİZ-ə soyuma birbaşa müqavimət göstərildikdə, soyuma zamanı dartınma
gərginliyi baş verir.
Materialın içinə doğru işləmiş istilik gərginliklərinin böyüklüyü, bərkimə zamanı və daha sonra
otaq temperaturunda soyuma zamanı qaynaq yerində həcmli dəyişiklik şəklində görünə bilər.
Məsələn, C-Mn poladının qaynaq edən zaman, ərimiş metalın həcmi bərkimə zamanı təxminən
3% azalacaq və bərkimiş qaynaq metalının/TİZ-in həcmi isə temperaturunun ərimə
temperaturundan otaq temperaturunadək düşdüyünə görə irəlidə 7% azalacaqdır.
İstilik genişlənməsi/büzülməsindən əmələ gələn gərginliklər, ana metalın çıxış qüvvəsini ötüb
keçərsə metalın bir yerə cəmlənmiş plastik deformasiyası meydana gəlir. Plastik deformasiya
komponentin ölçülərində daimi bir azalma yaradır və quruluşa xələl gətirir.
2. Deformasiyanın Əsas Növləri Hansılardır?

Deformasiyanın yaranmasına bir neçə göstərici səbəb ola bilər:
• Uzununa daralma
• Eninə daralma
• Bucaq deformasiyası
• Əyilmə və çanaq şəkli alma
•Burulma
Soyuma zamanı qaynaq yerinin büzülməsi həm eninə və həm də uzununa daralma ilə nəticələnir.
Nümunevi olmayan büzülmə (bütöv qalınlıq boyunca), bucaq deformasiyasına və eyni zamanda
eninə və həm də uzununa daralmaya səbəb olur.
Məsələn, birtərəfli V uc-uca qaynağında ilk qaynaq gedişi, uzununa və eninə daralma və dönmə
əmələ gətirir. İkinci qaynaq gedişi, piltələrin birinci qaynaq dolğusunu bir dayaq kimi istifadə
edərək dönmələrinə səbəb olur. Buna görə də, ikitərəfli V uc-uca qaynaq birləşməsində
balanslaşdırılmış qaynaq tətbiq etməklə tipik bir büzülmə əldə etmək və bucaq deformasiyasının
qarşısını almaq mümkündür.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bənzər bir şəkildə, bir tək tərəfli künc qaynağında, qeyri-tipik büzülmə dik ayaqlığın bucaq
deformasiyasını əmələ gətirəcəkdir. Buna görə də, dik künc qaynağında görünüşün korlanmasının
qarşısını almaq üçün ikitətəfli qaynaqlardan istifadə edilə bilər, lakinqaynaq sadəcə tavan
piltəsinin bir tərəfində yığıldığı üçün indi də piltədə bucaq deformasiyası meydana gələcəkdir.
Qaynaq mərkəzi, bölmənin neytral dayaq oxu ilə üst-üstə düşməyəndə qaynaq piltələrindəki
uzununa əyilmə baş verir və buna görə də qaynaqlardakı uzununa daralma, bölməni qıvrılmış
formaya salır. Örtülmüş piltə, örtüyün uzununa və eninə daralması sayəsində iki istiqamətdə
əyilməyə meyl edir və bu da öz növbəsində çanaq şəklini əmələ gətirir.
Çanaq şəkli, bərkidilmiş piltə də əmələ gəlir. Bərkidici əlavə qaynaqların bucaq deformasiyasına
görə, piltələr adətən bərkidicilər arasında, içəriyə doğru çanaq şəkli əldə edirlər.
Piltədə uzun ölçülü basma gərginlikləri nazik piltələrdə elastik burulma əmələ gətirir və bu da öz
növbəsində çanaq şəklinin yaranmasına, əyilməyə və ya dalğalı çəkil almasına səbəb olur. Şəkil 1.
Şəkil 1 Deformasiya nümunələri
Künc qaynaqlarının ayaqlığının uzunluğunun artırılması, daralmanı artıracaqdır.
3. Deformasiyaya Təsir edən Faktorlar Hansılardır?

Metal müvafiq şəkildə isdiləndə və soyudulanda heç bir deformasiya baş vermir. Lakin əgər
metal, əhatələyən soyuq metal tərəfindən isidildiyi və məhdudlaşdırıldığı üçün, materialın çıxış
qüvvəsindən daha böyük gərginliklər meydana gələ bilər və beləliklə də daimi deformasiyaya
gətirib çıxara bilər. Deformasiyanın növünü və dərəcəsinə təsir edən əsas faktorlar
aşağıdakılardır:
• Ana materialın xüsusiyyətləri
• Məhdudlaşdırmanın miqdarı
• Birləşmənindizaynı (görünüşü)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
• Hissələrin birləşdirilməsi
• Qaynaq proseduru
3.1. Ana materialın xüsusiyyətləri

Deformasiyaya təsiri olan ana metalın xüsusiyyətləri, istilik genişlənməsininnin, istilik
ötürücülüyünün, daha aşağı səviyyədə olan səmərəlilik gərginliyinin və Young modulunun
əmsalına bərabərdir. Görünüşün deformasiyası, materialın genişlənməsi və büzülməsi ilə büruzə
olduğuna görə materialın istilik genişlənmə əmsalı, qaynaq zamanı əmələ gələn gərginliklərin
təyin edilməsində və beləliklə də görünüşün deformasiya dərəcəsində mühüm rol oynayır.
Məsələn, paslanmayan polad normal bir karbon polad ilə müqayisədə daha yüksək dərəcədə
genişlənmə əmsalına və daha aşağı dərəcədə istilik ötürücülüyünə malik olduğu üçün, bir qayda
olaraq daha nəzərəçarpan deformasiyaya məruz qalır.
3.2. Məhdudlaşdırma
Əgər hər hansısa bir komponent xaricdən məhdudiyyət olmadan qaynaq edilirsə, o, qaynaq
gərginliklərini azad edərək görünüş deformasiyasına məruz qalacaqdır. Beləliklə də, uc-uca
qaynaqlarda qüclü-arxalıqlar kimi məhdudlaşdırma üsulları hərəkəti məhdudlaşdırır və
görünüsün deformasiya edilməsinin qarşısını alır. Məhdudlaşdırma, materialda yüksək dərəcədə
qalıq gərginliyi formalaşdırır və beləliklə də qaynaq metalında və TİZ-də (xüsusilə də çata qarşı
həssas materiallarda) yüksək səviyyədə çat təhlükəsi əmələ gətirir.
3.3. Birləşmənin dizaynı (görünüşü)

Həm uc-uca, həm də künc qaynaqları deformasiyaya meyillidirlər. Metal lövhənin qalınlığı
boyunca istilik ötürücülüyünü tarazlayan bir birləşmə növünün mənimsənilməsi sayəsində,
deformasiya minimuma endirilə bilər. Məsələn, bir təktərəfli qaynaq əvəzində ikitərəfli qaynağa
üstünlüyün verilməsi. İkitərəfli künc qaynaqları, xüsusilə də əgər iki qaynaq eyni anda qoyulursa,
dik hissənin bucaq deformasiyasının qarşısını alacaqdır.
3.4. Hissələrin birləşdirilməsi

Hissələrin birləşdirilməsi, proqozlaşdırıla bilən və ardıcıl büzülməni yarada biləcək qədər birşəkilli
olmalıdır. Aşırı dərəcədə ara məsafəsi olan birləşmə, birləşməni doldurmaq üçün lazım olan
qaynaq metalının miqdarını artırmaqla görünüşün deformasiya dərəcəsini də artıra bilər.
Birləşmələr, qaynaq zamanı hissələr arasındakı müvafiq hərəkəti əngəlləmək üçün münasib
şəkildə bərkidilməlidirlər.
3.5. Qaynaq proseduru
Bu, bir qayda olaraq istilik verimliliyinə təsir etməklə deformasiya dərəcəsinə təsir edir. Qaynaq
prosedurları bir qayda olaraq keyfiyyət və məhsuldarlıq baxımından seçildiyinə görə, qaynaqçı
deformasiyanı azaltma baxımından məhdud imkanlara malikdir. Bir qayda olaraq, qaynağın həcmi
minimum miqdarda saxlanılmalıdır. Həmçinin qaynaq prosedurunun müddəti və üsulu,
komponentin neytral dayaq oxu ətrafında istilik gərginliyi nəticəsində yaranan gərginlikləri
tarazlamağa yönəlməlidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Deformasiya - Öncədən Tənzimləmə, Öncədən Bükmə yolu ilə və ya

Məhdudlaşdırma yolu ilə Qarşısının Alınması
Görünüşün deformasiyası bir qayda olaraq dizayn mərhələsində, məsələn, qaynaqları neytral
dayaq oxu ətrafında yerləşdirərək, qaynaq miqdarını azaldaraq və birşəkilli qaynaq üsulundan
istifadə etməklə qaynaq metalını qoyarkən qarşısını almaq olar. Bunun mümkün olmadığı dizayn
formalarında, aşağıda verilmiş üsullardan biri vasitəsilə görünüşün deformasiyasının qarşısını
almaq mümkündür:
• Hissələrin öncədən tənzimlənməsi

• Hissələrin öncədən bükülməsi
• Məhdudlaşdırmadan istifadə edilməsi
Seçilmiş üsul, komponentin və yaxud tərtibatın ölçüsündən və ümumi quruluşundan,

məhdudlaşdırma avadanlığının qiymətindən və qalıq gərginliklərinin məhdudlaşdırılması
ehtiyacından asılıdır.
Şəkil 2 Qaynaqdan sonra dəqiq düzləşdirməni təmin etmək üçün hissələrin öncədən
tənzimlənməsi:
a) Bucaq deformasiyasının qarşısını almaq üçün künc qaynağı
b) Bucaq deformasiyasının qarşısını almaq üçün uc-uca birləşməsi
4.1. Hissələrin öncədən tənzimlənməsi

Hissələr öncədən tənzimlənir və qaynaq zamanı hərəkət etmək üçün onlara sərbəstlik verilir (bax
Şəkil2). Təcrübədə hissələr, əvvəlcədən müəyyən edilmiş bir miqdarda öncədən tənzimlənirlər və
beləliklə də qaynaq zamanı meydana gələn görünüş deformasiyası, ümumi düzləşdirməni və
ölçülərə nəzarəti təmin etmək məqsədilə istifadə edilir.
Məhdudlaşdırma üsulu ilə müqayisədə, bu üsulun üstünlükləri ondan ibarətdir ki, bahalı
avadanlığa ehtiyac yoxdur və ümumi strukturdakı qalıq gərginliyinin səviyyəsi daha aşağı olur.
Təəssüf ki, büzülməni tarazlaşdırmaq üçün lazım olan öncədən tənzimləmə miqdarını tapmaq
çətin olduğu üçün, bir neçə sınaq qaynağının edilməsi lazım gəlir. Məsələn, MMA və ya MIG/MAG
qaynağı zamanı uc-uca birləşmələrində, birləşmənin ara məsafəsi bir qayda olaraq qaynağın
qabağında başlanacaqdır. Flüsaltı qövs qaynağı (SAW) zamanı birləşmə, qaynaqlama ərzində açıla
bilər. Sınaq qaynaqları təşkil edilən zaman meydana gəlməsi ehtimal edilən deformasiyanı
yaratmaq üçün,sınaq strukturu tərəfindən tam ölçülü strukturun müvafiq şəkildə təmsil edilməsi
də vacibdir. Bu səbəbdən, öncədən tənzimləmə sadə komponentlər üçün daha münasib olan bir
üsuldur.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Şəkil 3Nazik metal lövhələrdə bucaq deformasiyasını yerbəyer etmək üçün güclü arxalıqlardan
istifadə etməklə öncədən bükmə.
4.2. Hissələrin öncədən bükülməsi

Qaynaqdan əvvəl hissələrin öncədən bükülməsi və yaxud öncədən dartılması, qaynaqlama
zamanı büzülməyə qarşı çıxmaq məqsədilə ümumi quruluşu öncədən gərginləşdirmək üçün
istifadə edilən bir üsuldur. Şəkil 3-də göstərildiyi kimi, güclü arxalıqlar və qaynaqlar vasitəsilə
öncədən bükmə üsulu, bucaq deformasiyasını tarazlamaq məqsədilə qaynaqdan əvvəl bir qaynaq
tikişinin öncədən tənzimlənməsi üçün istifadə edilə bilər. Qaynaqdan sonra sıxacların
boşaldılması, hissələrin geriyə doğru hərəkət edərək düzləşdirilməsini təmin edəcəkdir.
Əsas fotoqraf, komponenti deyil, aparatı öncədən bükmək üçün istifadə edilmiş dioqanal
bərkidiciləciləri və mərkəzdəki domkratı göstərir. Bu, nataraz qaynağın yaratdığı deformasiyasını
zərərsizləşdirir.
4.3. Məhdudlaşdırmanın tətbiqi

Öncədən tənzimləmənin və öncədən bükmənin tətbiq edilməsinin çətin olduğu üçün,
məhdudlaşdırma daha geniş şəkildə istifadə edilən bir üsuldur. Bunun əsas prinsipi ondan
ibarətdir ki, hissələr müəyyən vəziyyətdə yerləşdirilir və qaynaq zamanı hər hansısa bir hərəkəti
minimuma salmaq üçün məhdudlaşdırma altında saxlanılır. Komponent məhdudlaşdırma
cihazından çıxarılan zaman, həbs olub qalmış gərginliklər səbəbindən az miqdarda da olsa
hərəkət olacaqdır. Bunun qarşısını almaq üçün, məhdudlaşdırma tətbiq edilməzdən əvvəl ya bir
miqdar öncədən tənzimləmə və yaxud gərginliyin buraxılması tətbiq edilə bilər.
Yığılan strukturların qaynağı zamanı komponentin bütün hissələri, qaynaq və müvafiq şəkildə
tarazlaşdırılmış emal prosesi bitənə qədər düzgün vəziyyətdə saxlanılmalıdırlar.
Məhdudlaşdırmadan istifadə edilərək hazırlanan qaynaq, qaynaqda qalıq gərginlikləri əmələ
gətirəcək və nəticədə çatlamaya səbəb olacaqdır. Həssas materialların qaynağı zaman münasib
bir qaynaq proseduru və ön isitmənin tətbiq edilməsi, bu riski azaldacaqdır.
Məhdudlaşdırma, qaynaq zamanı hissələri saxlamaq üçün sıxacların, tutacaqların və s. istifadəsi
sayəsində sadə bir şəkildə həyata keçirirlir.
4.3.1. Qaynaq sıxacları və tutacaqları
Sıxaclar və tutacaqlar, hissələri yerində saxlamaq və qaynaq zamanı ölçü baxımından dəqiqliyi
təmin etmək üçün istifadə edilirlər. Onlar Şəkil 4 a-da göstərildiyi kimi sadə bir quruluşda ola
bilərlər, lakin qayaq mühəndisi, tamamlanmış məmulatın qaynağı bitdikdən sonra onların
asasnlıqla çıxarılmasını təmin etməlidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4.3.2. Elastik tutacaqlar
Elastik tutacaq (Şəkil 4b) nəinki məhdudlaşdırmanın tətbiqi zamanı, hətta birləşmə boşluğunun
tənzimlənməsi və saxlanılması zamanı da efektli ola bilər (bu həmçinin çox geniş olan ara
məsafəsini bağlamaq üçün də istifadə edilə bilər).
Yeganə çatışmamazlıq ondan ibarətdir ki, tutacaqlar götürüldükdən sonra onlarda qalmış
məhdudlaşdırma qüvvələri birləşməyə keçəcəkdir. Bu isə, birləşmə boyunca qalıq gərginliyinin
səviyyəsini olduqca artıra bilər.
Şəkil 4Görünüş deformasiyasının qarşısını almaq üçün məhdudlaşdırma üsulları:

a) Qaynaq sıxacı
b) Elastik tutacaqlar
c) Sıxaclı güclü arxalıqlar
d) Tamamilə sıxılmış güclü arxalıqlar
4.3.3. Güclü arxalıqlar (və sıxaclar)
Güclü arxalıqlar, yerində çalışmaq üçün ən məşhur məhdudlaşdırma vasitələridirlər. Sıxaclı güclü
arxalıqlar (Şəkil 4c) metal lğvhədəki bucaq deformasiyasının qarşısını alacaq və silindrik örtüklərin
qaynaqlanması zamanı qalxmanın (peaking) qarşısını almağa kömək olacaqdır. Bu növ güclü
arxalıqlar eninə büzülməyə yol açdığına görə, tam qaynaq edilmiş güclü arxalıqlarla
müqayisədəçatlama təhlükəsi nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldacaqlar.
Tam qaynaq edilmiş güclü arxalıqlar (birləşmənin hər iki tərəfindən qaynaq edilmiş) (Şəkil4d) həm
bucaq deformasiyasını və həm də eninə büzülməni minimuma endirəcəkdir. Qaynaqda çatlamaya
qarşı meyilliyi artıracaq dərəcədə gərginliklər yarada biləcəyi üçün, bu tip güclü arxalığın
istifadəsinə üstünlük verilmir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4.4. Ən yaxşı prosedur

Aşağıda göstərilən montaj üsullarının mənimsənilməsi, görünüş deformasiyasına nəzarət etməyə
köməkçi olacaqdır:
• Hissələri öncədən tənzimləyin və beləliklə də qaynaq deformasiyası, minimum qalıq gərginliyi
ilə ümumi düzləşməyə və ölçülərin nəzarətinə nail olacaqdır.
• Deformasiyanı zərərsizləşdirmək və minimum qalıq gərginliyi ilə ümumi düzləşməyə və
ölçülərin nəzarətinə nail olmaq üçün hissələri öncədən bükün.
• Tutacaqdan, sıxaclardan, elastik sıxaclardan, güclü arxalıqlardan və nöqtəli qaynaqdan istifadə
edərək, qaynaq zamanı məhdudlaşdırmanı tətbiq edin, lakin tam qaynaqlanmış güclü arxalıqlar
istifadə edilən zaman mühüm ölçülərdə ola biləcək çatlama riskini nəzərə alın.
• Komponentin səthində qüsurların əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün, ön isitməni tələb
edən məhdudlaşdırma üsulları üçün, qaynaqlama və qaynaqların aradan götürülməsinə dair
tövsiyə edilən bir prosedurdan istifadə edin.
5. Deformasiya - Dizaynla Qarşısının Alınması

Dizayn prinsipləri
Dizayn mərhələsində, adətən qaynaq deformasiyasının qarşısını almaq və ya məhdudlaşdırmaq
mümkündür. Bunun üçün aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır:
• Qaynağın aradan qaldırılması
• Qaynağın yerləşdirilməsi
• Qaynaq metalının həcminin azaldılması
• Qaynaq gedişlərinin sayının azaldılması
• Tarazlaşdırılmış qaynaqdan istifadə edilməsi
5.1. Qaynağın aradan qaldırılması

Görünüşün deformasiyası və büzülmə, qaynağın qarşısı alınmaz nəticələri olduğuna görə yaxşı
dizayn tələb edir ki, sadəcə qaynaqlama miqdarı minimuma endirilsin və həmçinin, minimum
miqdarda qaynaq metalından istifadə edilsin. Şəkil 5-də göstərildiyi kimi, metal lövhəyə forma
verərək və yaxud standart möhkəmlədilmış hissədən istifadə edərək, qaynağın aradan
qaldırılması mümkündür.
Şəkil 5 Aşağıdakı üsullarla qaynağın aradan qaldırılması:

a) Metal lövhəyə formanın verilməsi
b) Möhkəmlədirlmiş və ya preslənmiş hissənin istifadə edilməsi
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Əgər mümkün olarsa qaynaqlama miqdarını azaltmaq üçün, dizaynda fasiləsiz bir qaynaq
gedişinin əvəzində fasiləli qaynaqlardan istifadə edilməlidir. Məsələn, bərkidici lövhələr taxmaqla
qaynağın miqdarında mühüm azalma təmin edilə bilər (müvafiq gücü saxlamaqla).
5.2. Qaynağın yerləşdirilməsi

Qaynaqların yerləşdirilməsi və tarazlaşdırılması, minimum deformasiya üçün dizaynlarda çox
mühümdür. Qaynaq, məmulatın neytral dayaq oxuna nə qədər yaxın yerləşdirilərsə, büzülmə
qüvvətinin qaldırma effekti və görünüşün deformasiyası da o qədər az olacaqdır. Pis və yaxşı
dizaynlarla bağlı nümunələr aşağıda verilmişdir (Şəkil 6).
Şəkil 6 Qaynaqların neytral dayaq oxu ətrafında yerləşdirilməsi, deformasiyanı azalda bilər
Qaynaqların əksəriyyəti neytral dayaq oxundan uzaqda qoyulduğuna görə, məmulatı bu səpgidə
dizayn etməklə deformasiyanı minimuma endirmək olar, belə ki neytral dayaq oxunun əks
tərfində digər biq qaynaq yerləşdirməklə, individual qaynağın büzülmə qüvvətini tarazlaşdırmaq
olar. Mümkün olan hər bir vəziyyətdə, qaynaq əvvəlcə bir tərəfdə tamamlanmalı deyil, əksinə hər
iki tərəfdə növbəli şəkildə icra edilməlidir. İri strukturlarda, əgər deformasiya bir tədəfdə əmələ
gəlirsə, digər tərəfdə qaynağı artırarmaqla ümumi defromasiyaya nəzarət etməl vəəngəlləyici
addımlar atmaq mümkündür.
5.3. Qaynaq metalının həcminin azaldılması

Deformasiyanı minimuma endirmək və eyni zamanda qənaət etmək üçün, qaynaq metalının
həcmi dizayn tələblərinə müvafiq olmalıdır. Bir-tərəfli birləşmə zamanı qaynağın hissəsi, Şəkil 7-
də göstərildiyi kimi, bucaq deformasiyasını azaltmaq üçün mümkün olduğu qədər kiçik ölçüdə
saxlanılmalıdır.
Şəkil 7 Bucaq deformasiyasının miqdarının və yan büzüşməsinin miqdarının azaldılması

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bucaq deformasiyasını və yan büzülməsini azaltma üsulları:
• Qaynaq metalının həcminin azaldılması

• Bir-gedişli qaynağın tətbiq edilməsi
• Künc qaynaqlarının aşırı ölçüdə olmamasının təmin edilməsi
Birləşmənin kəsim formasının bucağı və kökdə ara məsafəsi, qaynağın qənaətbəxş hazırlanması
şərtilə minimuma endirilməlidir.Əriməni asanlaşdırmaq üçün, daha böyük bir kök ara məsafəsi və
daha kiçik kəsim forması bucağı təyin etmək olar. Qaynağın kökündə və səthində qaynaq
metalının miqdarını azaltmaqla, bucaq deformasiyasın dərəcəsini də azaltmaq mümkündür. Dərin
nüfuziyyətdən istifadə edərək hazırlanmış bir-gedişli uc-uca birləşmələri, daha az bucaq
deformasiyasına məruz qalacaqdır (xüsusilə də qapalı uc-uca birləşmə qaynaqlana bilirsə)
(Şəkil7). Məsələn, nazik bölmənin materialı plazmadan və lazer qaynaq prosesindən istifadə
etməklə qaynaq edilə və qalın hissələr isə şaquli vəziyyətdə, elektroqaz və elektrik çürük
proseslərindən istifadə etməklə qaynaqlana bilər. Bucaq deformasiyasının aradan qaldırılmasına
baxmayaraq, yenə də uzununa və ya eninə büzülmə olacaqdır.
Qalın hissəli materialda, ikitərəfli V birləşmə kəsim forması - birtərəfli V kəsim formasının yalnız
yarısını formalaşdırdığına görə, qoyulacaq qaynaq metalının həcmi əsaslı şəkildə azaldıla bilər.
İkitərəfli V kəsim forması həmçinin, bucaq deformasiyasını aradan qaldırmaq məqsədilə
birləşmənin təxminən ortasında tarazlaşdırılmış qaynağa icazə verir.
Qaynaq büzülməsi, qaynaq metalının miqdarına proporsional olduğu üçün həm keyfiyyətsiz
birləşmə həm də artıq qaynaqlama, deformasiyanının miqdarını artıracaqdır.Künc
qaynaqlarındakı bucaq deformasiyası bir qayda olaraq artıq qaynama nəticəsində yaranır.
Dizaynın güclü olması boğazın qalınlığından asılı olduğu üçün, qabarıq qaynaq yaratmaq üçün
artıq qaynaqlama, icazə verilən dizayn gücünü artıra bilməz, lakin büzülməni və deformasiyanı
artırar.
5.4. Qaynaq gedişlərinin sayının azaldılması

Müəyyən bir həcmdə qaynaq metalının qoyulması üçün, az sayda böyük qaynaq gedişlərinin və
ya çox sayda kiçik qaynaq gedişlərinin daha yaxşı olması ilə bağlı fikir ayrılıqları mövcuddur.
Yaşanmış təcrübələr, bir-tərəfli uc-uca birləşməsi və ya künc qaynağı zamanı qaynağın aşırı
miqdarda gedişlə hazırlanması ilə müqayisədə, bir böyük və tək qaynaq gedişinin daha az bucaq
deformasiyasına səbəb olduğunu göstərir. Bir qayda olaraq, məhdudlaşdırılmamış bir birləşmədə,
bucaq deformasiyasının dərəcəsi gedişlərin sayına təxminən proporsionaldır.
Çox sayda kiçik qaynaq gedişləri ilə tamamlanan qaynağa nisbətən, birləşmənin az sayda böyük
qaynaq gedişləri ilə tamamlanması, aşırı dərəcədə uzununa və eninə büzülmə ilə
nəticələnəcəkdir. Çox-gedişli bir qaynaqda, əvvəlcədən buraxılmış qaynaq metalı məhdudiyyət
yaradır və beləliklə də qaynaq toplandıqca, hər gediş üzrə bucaq deformasiyası azalır. Böyük
qaynaq gedişləri də elastik burulma təhlükəsini artırır (xüsusilə də nazik lövhə hissələrində).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5.5. Tarazlaşdırılmış qaynağın istifadə edilməsi

Tarazlaşdırılmış qaynaq, bucaq deformasiyasının mütəmədi olaraq düzəldilməsini və qaynaq
zamanı yığılıb qalmamasını təmin etmək məqsədilə qaynaq prosesinin tənzimlənməsi şərtilə, çox-
gedişli uc-uca qaynağında bucaq deformasiyasının qarşısını almaq üçün efektiv bir üsul hesab
edilir. Tarazlaşdırılmış qaynaqdan və birləşmənin bir tərəfindəki qaynaqdan yaranan bucaq
deformasiyasının müqayisəli miqdarı, aşağıdakı şəkildə göstərilmişdir. Tarazlaşdırılmış qaynaq
üsulu həmçinin künc qaynaqlarına da tətbiq edilə bilər.
Şəkil 8 Bucaq deformasiyasının miqdarını azaltmaq üçün tarazlaşdırılmış qaynaq
Əgər birləşmənin hər iki tərəfində növbəli şəkildə qaynaq edilməsi mümkün deyilsə və yaxud
əvvəlcə bir tərəfin tamamalanması lazımdırsa, onda ikinci tərəfdə də artıq qaynaq metalı
qoyulması şərtilə asimetrik bir birləşmənin hazırlanmasından faydalanmaq olar. İkinci tərəfdə
qaynaq metalının qoyulmasından nəticələnən daha böyük büzülmə, birinci tərəfdə
deformasiyanın qarşısını almağa kömək edəcəkdir.

Aşağıdakı dizayn prinsipləri deformasiyanın qarşısını almağa kömək edə bilər:
• Metal lövhəyə forma verərək və möhkəmlədilmiş və ya preslənmiş hissələri istifadə edərək

qaynaq prosedurunu aradan qaldırın
• Qaynaq metalının miqdarını minimuma endirin
• Artıq qaynaq etməyin
• Fasiləsiz qaynaq gedişi əvəzinə, fasiləli qaynaq gedişini istifadə edin
• Neytral dayaq oxu ətrafında qaynaqlar qoyun
• Təktərəfəli V kəsim forması əvəzinə ikitərəfli V birləşməsi tətbiq edərək qaynaqlamanı,
birləşmənin təxminən ortasında tarazlaşdırın
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Ən yaxşı prosedurların mənimsənilməsi, inanılmaz mailiyyə üstünlükləri təmin edə bilər.
Məsələn, 6mm-lik bir dizayn künc katet üçün, 8mm katet uzunluğunun qoyulması 57% əlavə
qaynaq metalının qoyulması ilə nəticələnəcəkdir. Qoyulan qaynaq metalının əlavə qiymətindən
və artan defromasiya təhlükəsindən başqa, bu əlavə qaynaq metalının daha sonra aradan
qaldırılması da əlavə mailiyyə tələb edir belə ki, deformasiyanın qarşısının alınmasının təşkili
əlavə mailiyyə tələbləri əmələ gətirir. Məsələn, təktərəfli V birləşməsinin kəsim formasının
istifadə edilməsi, qaynağın həcmini azaltmaq və deformasiyanın qarşısını almaq üçün əla
vasitədir, lakin qaynaqçının əks tərəfə əli çatması üçün iş parçasından istifadə edilməsi ilə bağlı
istehsal zamanı əlavə məsrəflər yarana bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6. Deformasiya - İstehsalat Üsullari ilə Qarşısının Alınması

6.1. Yığım üsulları
Qaynaq prosedurnun seçilməsi ilə bağlı qaynaqçınınbir qayda olaraq, kiçik də olsa rolu olur. Lakin
yığım üsulları, deformasiyanın minimuma endirilməsi məsləsində son dərəcə mühüm ola
bilərlər.Əsas yığım üsulları aşağıdakılardan ibarətdir:
• Nöqtə qaynağı
• Növbəli yığım
• Bərkitmə
6.1.1. Nöqtə qaynağı
Nöqtə qaynağı, birləşmə boşluğunun tənzimlənməsi və saxlanılması üçün mükəmməldir, lakin

bunaneyni zamanda eninə büzülməyə qarşı müqavimət göstəmək üçün də istifadə edilə bilər.
Təsirli olması üçün, nöqtə qaynaqlarının sayına, bunların uzunluğuna və aralarındakı məsafəyə
diqqət edilməlidir. Az miqdarda olduğu zaman qaynaqlama irəlilədikcə, birləşmənin proqressiv
şəkildə qapanma təhlükəsi vardır. Uzun bir qaynaq tikişində, MMA və ya MIG/MAG qaynağı
zamanı birləmənin kənarlarının axaraq üzərini örtməsi də mümkündür. Flüsaltı qövs qaynağı
istifadə edildiyi zaman, nöqtə qaynağımüvafiq şəkildə tətbiq edilməsidikdə birləməşmənin açıla
biləcəyi nəzərə alınmalıdır.
Birləşmənin uzunluğu boyunca bir kök ara məsafəsinin qorunub saxlanılması baxımından nöqtə
qaynağı prosesi mühüm hesab edilir. Nöqtə qaynağının üç fərqli növü vardır:
• Birləşmənin içindən sonuna doğru aparılan (Şəkil 9a). Nöqtəli qaynaq zamanı birləşmənin ara
məsafəsini qoruyub saxlamaq üçün metal lövhələri bərkitmək və ya sıxaclardan istifadə etmək
lazımdır.
• Birləşmənin bir ucunun və daha sonra qalan hissəsinin nöqtəli qaynaq edilməsi üçün geriyə
qayıtma ilə qaynaq üsulundan istifadə edin (Şəkil 9b).
• Geriyə qayıtma ilə qaynaq vasitəsilə nöqtəli qaynağı mərkəzədək gətirin və tamamlayın
(Şəkil 9c).
Şəkil 9 Eninə büzülmənin qarşısını almaq məqsədilə nöqtə qaynağı üçün istifadə edilən alternativ
prosedurlar
İstiqamətli şəkildə icra edilən nöqtə qaynağı, birləşmənin ara məsafəsini idarə etmək üçün
səmərəli üsuldur, məsələn, çox geniş olan (ya da olmuş) birləşmə ara məsafəsinin bağlanılması.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Mühüm məsələlərdən bir də ondan ibarətdir ki, nöqtə qaynağı hazırlanan zaman nöqtələrin ana
qaynağa birləşdirilməsi əməliyyatı, təsdiq edilmiş prosedura müvafiq şəkildə icra edilməli və
kvalifikasiyalı qaynaqçı tərəfindn həyata keçirilməlidir. Bu prosedur zamanı ön isitmə və ana
qaynaq üçün təsdiq edilmiş ləvazimatlar tələb oluna bilər. Komponentin səthində qüsurların
əmələ gəlməməsi üçün, nöqtələrin aradan qaldırılması prosesi də diqqətli nəzarət altında yerinə
yetirilməlidir.
6.1.2. Növbəli yığım
Nöqtə qaynağı və ya tutacaqlar vasitəsilə iki eyni komponentinnövbəli qaynaq edilməsi və ya

birləşdirilməsi, kombinə edilmiş yığımın neytral dayaq oxu ətrafında tarazlaşdırıla bilər (Şəkil
10a). Komponentləri ayırmazdan əvvəl, yığımdakı gərginliyin azad edilməsi tövsiyə edilir. Əgər
gərginlik aradan qaldırılmasa, sıxacları komponentlərin arasına salmaq lazımdır (Şəkil 10b);
sıxaclar sonra çıxarıldığı zaman, komponentlər yenidən düzgün forma və düzlüyə qayıdacaqlar.
Şəkil 10İki eyni komponentin qaynağı zamanı deformasiyanın qarşısını almaq üçün növbəli yığım
a) Qaynaq öncəsi, birlikdə birləşdirilən yığımlar
b) Qaynaqdan sonra ayırma zamanı, deformasiyaya uğrayan komponntlər üçün sıxacların
istifadəsi
6.1.3. Bərkitmə
Şəkil 11Uzununa bərkidicilər, uc-uca qaynaqlı nazik lövhələrdə əyilmənin qarşısını alırlar
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Uc-uca qaynaq tikişlərində uzununa büzülmə, adətən əyilmə ilə nəticələnir (xüsusilə də nazik
lövhələrin səthini hazırlayan zaman). Tikişin hər iki tərəfindən qaynaq edilmiş və düz və ya bucaq
şəklində olan uzununa bərkidicilər, uzununa əyilmənin qarşısını almaq üçün böyük effektə
malikdirlər. Bərkidicinin yerləşdiyi yer çox mühümdür, belə ki o, bir tərəfdən qaynaq edilmiş bir
birləşmənin tərs tərəfində yerləşmədiyi zamanonun yeri mühüm əhəmiyyət daşıyır; bunlar,
qaynağa müdaxilə etməyəcək bir şəkildə birləşmədən kifayət qədər uzaq məsafədə
yerləşdirilməlidirlər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
6.2. Qaynaq proseduru

Münasib qaynaq proseduru, adətən məhsuldarlığı və keyfiyyət tələbləri ilə tanınır, nəinki
deformasiyaya nəzarət etmək ehtiyacı ilə. Lakin buna baxmayaraq qaynaq prosesi, üsulu,
texnikası, deformasiya dərəcəsinə təsir edir.
Qaynaq prosesi
Bucaq deformasiyasının qarşısını almaq məqsədilə qaynaq prosesinin seçilməsi üçün əsas
qaydalar bunlardır:
• Qaynaq metalını mümkün olduğu qədər tez qoyun

• Birləşməni doldurmaq üçün mümkün qədər az sayda gedişlərdən istifadə edin
Təəssüf ki, müvafiq qaynaq prosesinin bu qaydalara əsaslanan seçim prosesi, əyilmə və burulma
ilə nəticələnən uzununa büzülməni artıra bilər.
Əl ilə qövs qaynağı zamanı MMA əvəzinə, yüksək doldurma rejim olan MIG/MAG qaynağına
üstünlük verilir. Qaynaq metalı, ən böyük ölçülü elektroddan (MMA) və ya ən yüksək cərəyan
rejimindən (MIG/MAG) istifadə edilərək və natamam ərimə səbəbindən yaranan qüsurlara yol
açmadan qoyulmalıdır/doldurulmalıdır. İsitmə çox daha yavaş və ya daha yayılmış olduğuna görə,
qaz qaynağı bir qayda olaraq qövs proseslərinə nisbətən daha çox bucaq deformasiyasına səbəb
olur.
Yüksək doldurma rejimini və yüksək qaynaq rejimini birləşdirən mexanikləşdirilmiş üsullar,

deformasiyanın qarşısının alınması baxımından böyük imkanlara malikdirlər. Deformasiya daha
davamlı olduğu üçün öncədən tənzimləmə kimi sadə üsullar, bucaq deformasiyasının qarşısını
almaq üçün daha effektivdirlər.
Qaynaq texnikası
Deformasiyanın qarşısını almağa yardımçı olan əsas qaydalar aşağıdakıladır:
• Qaynağı (dolğunu) təsdiq edilmiş minimum ölçüdə saxlayın

• Neytral dayaq oxunun ətrafında tarazlaşdırılmış qaynaqdan istifadə edin
• Gedişlər arasında minimum vaxt saxlayın
Şəkil 12Künc qaynağındakı gedişlərin sayına əsasən təyin edilən birləşmənin bucaq deformasiyası
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Məhdudlaşdırma olmadığı zaman həm künc, həm də uc-uca birləşmələrdəki bucaq
deformasiyası, birləşmənin geometriyasının, qaynaq ölçüsünün və verilmiş kəsik üçün qaynaq
gedişlərinin sayının bir funksiyası olacaqdır. 10mm-lik katet uzunluğuna malik olan qaynaq üçün
gedişlərin sayının bir funksiyası olan bucaq deformasiyası (dərəcə ilə ölçülür), şəkildə
göstərilmişdir.
Əgər mümkün olarsa, neytral dayaq oxu ətrafında tarazlaşdırılmış qaynaq hazırlanacaqdır,
məsələn, iki şəxs tərəfindən eyni anda hazırlanan qoşa-tərəfli künc birləşmələrinin üzərindəki
kimi. Qaynağın bucaq deformasiyası irəlilədikcə onu qarşısının alınmasında, uc-uca
birləşmələrdəki tarazlaşdırılmış qaynaq gedişinin sırası həlledici rol oynayacaqdır.
a) Geriyə qayıtma ilə qaynaq
b) Ötürmə qaynağı
Şəkil 13Deformasiyanın qarşısını almaq üçün qaynağın istiqamətindən istifadə edilməsi

Qaynağın yönü
Qaynağın yönü vəya istiqaməti çox mühümdür və birləşmənin sərbəst ucuna doğru istiqamətdə
olmalıdır. Uzun qaynaqlar zamanı qaynağın hamısı, bir istiqamətdə tamamlana bilməz. Məsələn,
geri qayıtma ilə qaynağı və ya ötürmə qaynağını tətbiq edərək qısa qaynaq gedişlərinin
qoyulması, deformasiyanın qarşısının alınması baxımında olduqca effektiv ola bilər (Şəkil 13).
• Geriyəqayıtma ilə qaynaq, əsas irəliləmə istiqamətinin əksinə doğru qısa qaynaq uzunluqlarının
buraxılmasıdır (Şəkil 13a).
• Ötürmə qaynağı, öncədən müəyyən edilmiş, eyni ara məsafəli tikiş boyunca qısa qaynaq
uzunluqlarının buraxılmasıdır (Şəkil 13b). Qaynaq uzunluqları və bunların aralarındakı məsafə bir
qayda olaraq bir elektrodun təbii tükənmə uzunluğuna bərabərdir. Hər elektrod üçün buraxılan
dolğunun istiqaməti eynidir, lakin qaynağın istiqamətinin, əsas irəliləmə istiqamətinin tərsinə
olması vacib deyildir.
Aşağıdakı istehsalar üsulları, deformasıyanın qarşısını almaq üçün istifadə edilir:
• Birləşmənin ara məsafəsini tənzimləmək və saxlamaq üçün nöqtə qaynağından istifadə
edilməlidir.
• Eyni tipli komponentlərnövbəli qaynaq edilməlidir; beləcə qaynaq, neytral dayaq oxu ətrafında
tarazlana bilər.
• Nazik lövhəli strukturlardakı uc-uca qaynaqda uzununa əyilmənin qarşısını almaq üçün,
uzununa bərkidiciləryapışdırılmalıdır.
• Qaynaq proseduru ilə bağlı seçim etmək imkanı olduğu zaman,qaynaq metalını mümkün olduğu
qədər tez qoyan prosedur və texnika seçilməlidir; MMA əvəzində MIG/MAG, və əl ilə qaynaq
əvəzində isə qaz qaynağı və mexanikləşdirilmiş qaynaqdan istifadə edilməlidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
• Uzun gedişlər zamanı, qaynağın hamısı bir istiqamətdə tamamlanmamalıdır; geriyə qayıtma
qaynağından və yaxud ötürmə qaynağından istifadə edilməlidir.
7. Deformasiya - Düzəldici Üsullar

Dizayn mərhələsində və müvafiq istehsalat prosedurlarından istifadə etməklə, deformasiyanın
qarşısını almaq üçün hər cür cəhd göstərilməlidir. Lakin, istehsalat zamanı deformasiyanın
qarşısını almaq hər zaman mümkün olmur və buna görə də, özünü sübut etmiş bir sıra islahedici
üsullardan, texnikalardan istifadə edilir. Ancaq, deformasiyanın düzəldilməsi məqsədi ilə təşkil
edilmiş çalışmalara ciddi yanaşmaq lazımdır, belə ki, bu çalışmalar mailiyyə baxımından
məsrəflidirlər və komponentin zədələnməməsi üçün yüksək bacarıq tələb edirlər.
7.1. Mexaniki üsullar

Əsas mexaniki üsullar - çəkicləmə və presləmədir; lakin çəkicləmə, səthin zədələnməsinə və işin
sərtləşməsinə səbəb ola bilər.
Əyilmə ya bucaq deformasiyası zamanıbütöv komponentibir pres üzərində düzəltməklə,

çəkicləmənin yaratdığı çatışmamazlıqlardan yan qaçmaq mümkündür.Bunun üçün, komponentin
və presin sıxan lövhələri arasında dolğu parçaları yerləşdirilir. Aşırı dərəcədə düzəlişin əldə
edilməsi üçün, kifayət qədər deformasiyanın tətbiq edilməsi mühümdür; beləliklə də, normal
geri dartınma, komponentin düzgün formaya malik olmasını təmin edəcəkdir.
Şəkil 14T şəkilli uc-uca qaynaq birləşməsində əyilməni düzəltmək üçün presin istifadə edilməsi
Uzun komponentlərdə olan flans lövhədəki əyilməni düzəliş etmək üçün tətbiq edlən presləmə
zamanı, deformasiya proqressiv şəkildə aradan qaldırılır (təkrar presləmələr nəticəsində);
presləmənin hər biri qısa uzunluğa təsir edir. Flans lövhə olan zaman yük nöqtələrində gövdənin
lokal bir zədəyə məruz qalmasını əngəlləmək üçün, yükün flansa təsir etməsi lazımdır. Artan
nöqtə yükləməsi sadəcə təxmini olaraq düz bir komponent yaratdığı üçün, bir düz komponent
əldə etmək və ya mükəmməl bir əyilmə əldə etmək üçün əvvəlkinin istifadə edilməsi daha
yaxşıdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
7.1.1. Mexaniki düzləşdirmə ilə bağlı ən yaxşı prosedur
Deformasiyanı aradan qaldırmaq üçün preslənmə texnikalarından istifadə edilən zaman,
aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır:
• Deformasiyanı aşırı dərəcədə düzəldə biləcək dolğu parçalarından istifadə edin; beləliklə geri
dartınma prosesi, komponentin düzgün şəklini geri verəcəkdir.
• Burulmanın qarşısını almaq üçün, komponentin presləndiyi zaman müvafiq şəkildə
dəstəklənməsindən əmin olun.
• Düz bir komponent əldə etmək və ya bir əyilmə yaratmaq üçün, formaya salan (yayan)
avadanlıqdan istifadə edin.
• Mühafizə edilməyən dolğu parçaları, presdən bayıra sıçraya bilərlər və buna görə də
aşağıdakıların nəzərə alınması vacibdir:
- Dolğu parçalarını boltla lövhəyə bərkidin
- "mərmi ilə" kəsimi təmin etmək üçün kifayət qədər qalınlığa malik olan bir metal lövhə
yerləşdirin
- İşçi heyətini təhlükəli ərazidən uzaqlaşdırın
7.2. Termiki üsullar

Termiki üsulların ibarət olduğu əsas prinsiplər, kifayət qədər yüksək lokal gərginliyi yaratmaqdır;
beləliklə, soyuma zamanı komponent təkrarən öz formasına geri qayıdır.
Şəkil 15 Deformasiyanı düzəltməkməqsədini daşıyan lokal isitmə
Bu, plastik deformasiyasının əmələ gələcəyi bir temperatura qədər məmulatın lokal olaraq
isidilməsi sayəsində təmin edilir və ətrafdakı soyuğa qarşı çıxan isti və səmərəlilik qüvəsi aşağı
olan material, səmərəlilik qüvvəsi yüksək olan metala doğru genişlənməyə çalışır. Otaq
teperaturuna qədər soyutma zamanı, qızdırılmış ərazi, isitmədən öncəki ölçüdən daha kiçik
ölçüyədək büzüləcəkdir. Bu zaman ortaya çıxan gərginliklər, komponenti tələb olunan formaya
salacaqlar (Şəkil 15).
Bu səbəbdən lokal isitmə, nisbətən sadə, lakin qaynaq deformasiyasını düzəldən efektiv bir üsul
hesab edilir. Büzülmə dərəcəsi, isidilən bölmələrin ölçüsünə, sayına, yerinə və isidilmiş yerin
temperaturuna əsasən müəyyən edilir. Qalınlıq və lövhənin ölçüsü, isidilən bölmənin ərazisini
müəyyən edir. İsidilən yerlərin sayı və yeri, əsasən təcrübə ilə bağlı olan məsələlərdir. Adətən
bütün yeni işlər üçün, büzülmənin dərəcəsini müəyyən edən sınaqlar tələb edilir.
Lokal nöqtə, xəttivə ya sıxac-formalı isitmə üsullarının hər biri, deformasiyanın termiki təhrifi
zamanı istifadə edilə bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
7.2.1. Lokal nöqtəisitmə üsulu
Şəkil 16 Burulmanı düzəltmək üçün tətbiq edilən lokal nöqtə isitmə üsulu
Lokal nöqtə isitmə üsulu (Şəkil 16), misal üçün nisbətən nazik lövhənin sərt bir şərçivəyə qaynaq
edildiyi zaman yarana biləcək burulmanı aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir. Deformasiya,
qabarıq tərəfdə lokal nöqtə isitmə üsulu vasitəsilə düzəldirli. Əgər burulma nizamlı quruluşa
malikdirsə, onda nöqtələr burulmanın ortasından başlayaraq kənara doğru simmetrik şəkildə
düzülə bilərlər.
7.2.2. Xətti isitmə üsulu
Şəkil 17 Künc qaynağındakı bucaq deformasiyasınıdüzəldən xətti isitmə üsülu
Düz xəttlər şəklində isitmə üsulu, misal üçün künc qaynaqlarında bucaq deformasiyasını
düzəltmək üçün istifadə edilir. Komponent, qaynaqlı birləşmə xətti boyunca isidilir, lakin bu
isitmə prosesi qaynağın əks tərəfindən həyata keçirilir; beləliklə də, induksiya olmuş gərginliklər
flans lövhəni dartaraq düzləşdirəcəklər.
7.2.3. Sıxac formalı isitmə üsulu
Daha böyük kompleks məmulatlarda olan deformasiyanı düzəltmək üçün, xətti isitmə üsulu ilə
yanaşı bütün ərazilərin isidilməsi də tələb edilə bilər. Burada, materialı köhnə görünüşünə
yenidən geri qaytarmaq üçün məmulatın bir parçasının büzülməsi lazımdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Şəkil 18 Lövhəni düzləşdirmək üçün tətbiq edilən sıxacformalı isitmə üsülu
Nazik lövhələrin nöqtə isitmə üsulundan fərqli olaraq, sıxacformalı isitmə zonası, məmulatın
özəyindən tutmuş təpə nöqtəsinə qədər olan ərazini əhatə etməlidir (Şəkil18) və temperatur
profili, lövhənin qalınlığı boyunca vahid dərəcədə olmalıdır. Daha qalın kəsikli materiallar olan
zaman lövhənin iki tərəfində (hər tərəfdə biri olmaq şərtilə) iki məşəlin istifadə edilməsi lazım ola
bilər.
Əyilmiş lövhəni düzləşdirmək üçün istifadə edilən sıxacların ölçüləri belə olmalıdır:
• Sıxacın uzunluğu - lövhənin eninin üçdə iki hissəsi qədər olmalıdır

• Sıxacın eni (özək) - lövhənin uzunluğunun altıda biri qədər (özəkdən təpə nöqtəsinə qədər)
Düzləşmə dərəcəsi, bir qayda olaraq 3m uzunluqdakı lövhədə 5mm olacaqdır. SIxacformalı isitmə
üsulu, fərqli situasiyalar zamanı yaranmış deformasiyaları düzəltmək üçün istifadə edilə bilər
(Şəkil 19a):
• İki lövhədə islah edilməsi lazım olan standart yaymalanmış bölmə (Şəkil 19a)
• Yaymalanmaya bir alternativ kimi, lövhənin kənarında burulma (Şəkil 19b)
• Lövhədən çıxacaq şəkildə deformasiyası olan qutu şəkilli məmulat (Şəkil 19c)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Şəkil 19 Deformasiyanıdüzəltmək üçünsıxacformalı isitmə üsulu

a) standard yaymalanmış bölmə
b) lövhənin kənarında burulma
c) qutu şəkilli məmulat
7.2.4. Mühüm ehtiyat tədbirləri

Termiki düzləşdirmədən istifadə edən zaman yaranan təhlükələr - çox böyük bir ərazinin aşırı
dərəcədə büzülməsi riski və çox yüksək temperaturda isitmə nəticəsində metalurji dəyişikliklərin
meydana gəlməsidir. Bir qayda olaraq, poladlarda deformasiyanı təhrif edən zaman, həmin yerin
temperaturu təxminən 60-650⁰C çərçivəsində olmalıdır - sönük qırmızı rəngli istilik.
Əgər isitmə prosesinə müdaxilə edilərsə və yaxud istilik itərsə, operator metalın soyumasına
fürsət verməli və sonra yenidən işə başlamalıdır.
7.2.5. Termiki isitmə vasitəsilə deformasiyanın düzəldilməsi ilə bağlı ən yaxşı prosedur
Deformasiyanı aradan qaldırmaq üçün isitmə üsullarından istifadə edən zaman, aşağıdakıları
bilmək vacibdir:
• Nazik lövhəli konstruksiyalarda burulmanı aradan qaldırmaq üçün nöqtə isitmə üsulunu istifadə
edin
• Nazik panellərdə, nöqtə isitmə üsulundan başqa sıxacformalı isitmə üsulundan istifadə edin
• Lövhədə bucaq deformasiyasını təhrif etmək üçün xətt isitmə üsulundan istifadə edin
• Komponentin aşırı dırıcıdı büzülməsinin qarşısını almaq məqsədilə, isitmə ərazisini məhdud
çərçivədə saxlayın
• Metallurji zədələnmənin qarşısını almaq üçün, polad məmulatlarda temperaturu 60-650⁰C
çərçivəsində saxlayın (sönük qırmızı rəngli istilik)
• Sıxac formalı isitmə zamanı, sıxacın özəyindən başlayaraq təpə nöqtəsinə qədər isidin, lövhənin
bütöv qalınlığı boyunca nüfuz edin və daima müntəzəm bir temperatur dərəcəsini saxlayın.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 20
Termiki Emal
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Giriş
Polad istehsalçısı/təchizatçısı tərəfindən müəyyən bir polad keyfiyyətində həyata keçirilən termiki
emal, material sınaq sertifikasiyasında göstərilməli və təchizatın bir şərti kimi istinad edilməlidir.
Qaynaq İnspektorları, materialın sınaq sertifikatlarına mütləq baxmalıdırlar; istifadə edilən

terminolgiya ilə tanış olmalı və ən çox istifadə edilən termiki emal üsulları barədə xəbərdar
olmalıdırlar.
Qaynaq birləşmələri, qaynaq sonrası termiki emala (PWHT) məruz edilə bilərlər və buna görə də
termiki dövəyə nəzarət edilməsi və termiki emal qeydlərinin yoxlanılması kimi vəzifələr bir qayda
olaraq qaynaq inspektorlarına həvalə edilirlər.
2. Poladın Termiki Emalı

Qaynaqlana bilən poladların əsas təchizat şərtləri aşağıdakılardan ibarətdir:
Yaymalanmış, isti yayma və isti yaymalanmış

Lövhə hazırlıq ölçüsünədək isti yaymalanır və hava ilə soyudulması üçün imkan verilir. Yaymanın
bitdiyi temperatur, lövhədən lövhəyə fərqlənir və ona görə də güc və davamlılıq göstəriciləri də
fərqli olur və onları optimallaşdırmaq mümkün olmur.
Tətbiq eilməsi
Nazik, davamlılıq gücü daha aşağı olan C-poladlarda tətbiq edilir.
Termo-mexaniki nəzarətli proses (TMCP, nəzarətli-yaymalanmış, termo-mexaniki

yaymalanmış)
Diqqətli şəkildə nəzarət edilən istilik rejimləri çərçivəsində, isti yaymalama zamanı həssaslıqla
yoxlanılan qalınlıq azalmaları verilən polad lövhə; final yaymalama temparaturuna da diqqətli
şəkildə nəzarət edilməsi mühümdür.
Tətbiq edilməsi
Nisbətən nazik, davamlılıq gücü yüksək olan aşağı temperaturlu HSLA polad ərintilərdə və aşağı
temperaturlarda yaxşı davamlılığa malik olan bəzi poladlarda, məsələn, kriogenik poladlarda
(cryogenic) tətbiq edilir.
Normallaşdırılma
Poladı öz ölçüsünə qaytarmaq üçün işdən sonra (yaymalama və ya döymə)o, təxminən 900⁰C-dək
qızdırılır və sonra hava ilə ətraf mühit temperaturunadək soyudulmasına imkan verilir; bu proses
gücünü və davamlılığı optimallaşdırır və poladüçün müəyyən bir keyfiyyəti dərəcəsi təmin etmək
məqsədilə məmulatlar üçün vahid göstəricilər təmin edir (Şəkil 1)
Tətbiq edilməsi
C-Mn poladları və bəzi aşağı ərimə temperaturlu poladlar
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Şəkil 1 C-Mn və bəzi aşağı ərimə temperaturlu poladlara tətbiq edilən

tipik normallaşdırıcı termiki emal
Su ilə isladılma və sertlesdirme

Poladı öz ölçüsünə salmaq üçün icra edilən işlərdən sonra, o, ~900⁰C temperaturunadək isidilir və
sonra suda və ya yağda isladılmaqla, mümkün olduğu qədər sürətlə soyudulur; islatmadan sonra,
isladılmış poladın plastikliyini təkmilləşdirmək üçün polad möhkəmlədilməlidir (Şəkil 2).
Tətbiq edilməsi
Bəzi aşağı temperaturlu poladlar, daha yüksək güc və davamlılıq və ya aşınma müqaviməti
göstərəcəklər.
Şəkil 2 Bəzi aşağı temperaturlu poladlara tətbiq edilən tipik su ilə islatma və möhkəmlətmə
termiki emalı
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Yandırılma ilə möhkəmlətmə
Poladı öz ölçüsünə salmaq üçün icra edilən isitmə və ya soyutma işlərindən sonra, o, ~1110⁰C
temperaturunadək isidilir.
Şəkil 3 Nəzarətli-yaymalanmış TMCP) və yaymalanmış (=isti yayma) üsulların müqayisə edilməsi
Yandırılma ilə möhkəmlətmə

Karbit və ya başqa elementlərin əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün suda isladılma vasitəsilə
sürətli soyutma (Şəkil 4).
Tətbiq edilməsi
304 və 316 dərəcəli austentik paslanmayan poladlar.
Yumşaltma
Poladı öz ölçüsünə salmaq üçün icra edilən isitmə və ya soyutma işlərindən sonra (presləmə və ya
döymə və s.) o, ~900⁰C temperaturunadək isidilir və daha sonra, sobada ətraf mühit
temperaturunadək soyudulması üçün buraxılır; bu, güc və davamlılığı azaltsa da plastikanı artırır
(Şəkil 5).
Tətbiq edilməsi
C-Mn poladları və bəzi aşağı ərimə temperaturlu poladlar.
1-5 saylı şəkillərdə, əsas təminat şərtləri baxımından termiki dövrə göstəriciləri və poladlara
tətbiq edilə biləcək sonrakı termiki emal üsulları təqdim edilmışdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Şəkil 4 Austentik paslanmayan poladlara tətbiq edilən yandırılma vasitəsilə termiki emal
Şəkil 5 C-Mn poladları və bəzi aşağı ərimə temperaturlu poladlara tətbiq edilən
tipik möhkəmlətmə üsullu termiki emal
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Qaynaq Sonrası Termiki Emal (PWHT)

Məmulatın göstəricilərinin, nəzərdə tutulan təyinata müvafiq olduğundan əmin olmaq
məqsədilə, bəzi poladlara mütləq qaynaq sonrası termiki emal tətbiq edilməlidir.
Qaynaq sonrası termiki emalın tətbiq edildiyi temperatur, adətən, faza dəyişikliyinin baş verə
biləcəyi temperaturdan çox aşağı olur(Qeyd 1), lakin qalıq gərginliyinin sürətli şəkildə buraxılması
və nəticədə TİZ-dəki sərt yerləri yumşaltması üçün kifayət qədər yüksək olur.
Qalıq gərginliyinin azalmasıvə TİZ-in sərtliyinin, poladlar üçün müəyyən xidmət işləri baxımından
çox yüksək olmaması bir sıra üstünlüklərə malikdir:
• Kövrək əsaslı qırılmaya qarşı, birləşmənin davamlılığını yaxşılaşdırır.

• Gərginlik paslanma çatlamasına qarşı, birləşmənin davamlılığını yaxşılaşdırır.
• Qaynaq birləşmələrinin, dəqiq ölçü çərçivəsində hazırlanmasına imkan verir.
Qaynaq sonrası termiki emalın əsas səbəbi (faydası) qalıq gərginliklərinin azaldılması olduğu
üçün, bu emal adətən gərginliyi uzaqlaşdıran adlanır.
Qeyd 1: Bəzən elə hallar olur ki, TİZ-in davamlılığının normallaşdırılması məqsədilə, qaynaq
edilmiş birləşmənin normallaşdırılmasına ehtiyac duyulur. Belə halların nadir baş verməsinə
baxmayaraq, qaynaq ləvazimatları diqqətlə seçilməlidir, belə ki, normallaşdırma - qaynaq
metalının gücünü nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldır.
4. Termiki Dövrə
Tətbiq edilən Standartlar/Normativlər, yuxarıdakı 1 və 2 nömrəli faydaları əldə etmək üçün,
qaynaq sonrası termiki emalın nə zaman tələb edildiyini müəyyən edəcək və istifadə üçün hansı
termiki dövrənin münasib olması barəsində təlimat verəcəkdir.
Qaynaq sonrası termiki emalın, müəyyən bir Normativə müvafiq şəkildə icra edilməsini təmin
etmək üçün, bir qaynaq sonrası termiki emal prosedurunun hazırlanması və aşağıda verilmiş
göstəricilərin müəyyən edilməsi mühümdür:
Maksimum istimə dərəcəsi

Daldırma istiliyinin dərəcəsi
Daldırma temperaturunda minimum müddət (daldırma müddəti)
Maksimum soyutma dərəcəsi
4.1. İsitmə dərəcəsi

Məmulatın istehsalı zamanı temperaturda böyük fərqlərin olmaması məqsədilə, isitmə
dərəcəsinə nəzarət edilməlidir. Temperaturda böyük fərqlərin olması (böyük termiki keçid) böyük
gərginliklərin yaranmasına səbəb olacaq ki, bu da öz növbəsində deformasiyanın meydana
gəlməsi (hətta çatlama) üçün kifayət edəcəkdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Tətbiq edilən standartlar, məmulatın temperaturu ~300⁰C-dən yuxarı olduğu zaman maksimum
isitmə dərəcəsinə nəzarət edilməsini tələb edir. Bunun səbəbi, poladların bu temparaturdan
yuxarı mühüm qüc itkisinə məruz qalmağa başlaması və böyük termiki keçidlər olduğu zaman
deformasiyaya qarşı daha da həssaslaşmasıdır.
İstehsal edilən məmulatın temperaturu, məmulatın qalınlıq diapazonunu əks etdirən bir sıra
yerlərə taxılmış termokublar vasitəsilə termiki dövrə zamanı nəzarətdə saxlanılmalıdır.
Məmulatın daxilindəki bütün pozisiyaların ormativ tələblərinə cavab verdiyindən əmin olmaq
məqsədilə, sobanın və məmulatın temperaturuna nəzarət etməklə isitmənin dərəcəsinə də
nəzarət etmək mümkündür.
C-Mn poladları üçün müəyyən edilmiş maksimum isitmə dərəcəsi, məmulatın qalınlığından asılı
olsa da, bir qayda olaraq ~60 və ~200⁰C/saat arasında olmağa meyl edir.
4.2. Daldırma temperaturu

Normativlər tərəfindən müəyyən edilmiş daldırma temperaturu, poladın növündən və dolayısı ilə
də qalıq gərginliklərini azaltmaq üçün tələb edilən temperatur diapazonundan asılıdır.
C və C-Mn poladları ~600⁰C daldırma temperaturunu tələb etməsinə baxmayaraq, bəzi aşağı
ərimə temperaturlu ərinti poladlar (yüksək temperaturlu təyinatlar üçün istifadə edilən Cr-Mo
poladları kimi) daha yüksək temperaturlar tələb edir (tipik olaraq ~700-760⁰C arasında).
Daldırma temperaturu, qaynaq prosedurunun keyfiyyət qeydləri üçün (WPQR) mühüm bir
dəyişkən hesab edilir. Bu səbəbdən də daldırma temperaturunun, təsdiq edilmiş hədd
çərçivəsində yoxlanılması vacibdir; əks təqdirdə, məmulatın xüsusiyyətlərini təsdiləmək üçün yeni
WPQR sınaqlarının keçirilməsinə ehtiyac yarana bilər və ən pis tərəf də ondan ibarətdir ki, bu,
məqsədə uyğun olmaya bilər.
4.3. Daldırma müddəti

Qaynaq edilmiş bütün birləşmələrin bütöv qalınlığı boyunca, təyin edilmiş olan istiliyi hiss etməsi
üçün ona vaxt verilməsi lazımdır.
Temperatura, səth ilə təmas edən termokublar vasitəsilə nəzarət edilir və bu, temperaturun
bərabərləşməsi üçün tələb edilən minimum vaxtı tənzimləyən məmulatın ən qalın birləşməsidir.
Tipik təsdiq edilmiş daldırma müddəti, 25mm qalınlıq üçün 1 saatdır.
4.4. Soyutma dərəcəsi

PWHT temperaturu baxımından soyutma dərəcəsinə nəzarət etmənin səbəbi, isitmə dərəcəsi
üçün tələb edilən nəzarətin səbəbi ilə eynidir - termiki keçidlərdən yaranan yüksək gərginliklər
nəticəsində meydana gələn defromasiyanın (və ya çatlamanın) qarşısını almaq.
Normativlər bir qayda olaraq ~600⁰C-dək nəzarətli soyutma tələb edir. Bu temperaturdan aşağı,
məmulat bir sobadan çıxarıla bilər və hava ilə soyuması üçün fürsət verilə bilər çünki, polad
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
nisbətən qüvvətlidir və temperatur keçidləri tərəfindən plastik deformasiyaya məruz qalması
ehtimal edilmir.
Şəkil 6-da tipik PPWHT termiki dövrəsi göstərilmişdir.
Şəkil 6 C-Mn poladlarına tətbiq edilən tipik PWHT
5. Termiki Emal Sobaları

Qaynaq sonrası termiki emal (PWHT) üçün istifadə edilən neft və qaz yanacaqlı sobaları,
məmulatun alovla təmasına icazə verməməlidirlər çünki, bu, böyük termiki keçidlərin
yaranmasına səbəb ola bilər.
Həmçinin, yanacağın tərkibində (xüsusilə neftlə işləyən sobalarda) kükürd kimi yüksək dərəcədə
zərərli elementlərin olmadığından əmin olmaq lazımdır.
6. Termiki Lokal PWHT

Bir boru xətti və yaxud boru sistemlərində istiliyin lokal şəkildə verilməsi vasitəsilə, ayrı-ayrı
qaynaqlarda qaynaq sonrası termiki emalın tətbiq edilməsi tələb edə bilər.
Bunun üçün, qaynaq sonrası termiki emal prosesi zamanı, termiki dövrəyə nəzarətə dair yuxarıda
qeyd edilmiş göstəricilər müəyyən edilməli və aşağıdakı göstəricilərə diqqət edilməlidir:
• İsidilən zolağın diapazonu (daldırma temperaturu diapazonunda olmalıdır)

• İstilikdən korlanan zolağın temperatur diapazonu (daldırma temperaturundan ~300⁰C-dək).
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Digər xüsusiyyətlər aşağıdakılardan ibarətdir:
• İsidilmiş zolağın diapazonu və yararslz hala düşmüş zolağın daxilində termokuplların pozisiyası.
• Hərəkətə imkan vermək/deformasiyanın qarşısını almaq məqsədilə, məmulatın müəyyən bir
şəkildə dəstəklənməsinə ehtiyac olub-olmaması.
Lokal qaynaq sonrası termiki emal üçün ən əsas isitmə üsulu, qaynağa bağlanmış izolyasiya
edilmiş elektrik elementləri (elektrik matları) vasitəsilə həyata keçirilir.
Qaz yanacaqlı, şüalı isitmə elementləri də istifadə edilə bilər.
Şəkil 7-də, bir boru uc-uca qaynağının lokal qaynaq sonrası termiki emal prosesi üçün, tipik
nəzarət hissələri göstərilmişdir.
Şəkil 7 Borunu əhatələyən bir qaynaq tikişinin, lokal qaynaq sonrası termiki emal prosesi (PWHT)
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 21
Qövs Qaynağında Təhlükəsizlik

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Ümumi
İstər emalatxanada, istərsə də aşıq bir ərazidə işləyən zaman qaynaq ilə bağlı təhlükəsizlik iş
üsulunun saxlanılmasına mütləq riayət edilməlidir. Təhlükəsizliyə görə məsuliyyət hər bir fərdin
vəzifəsidir və bu nəinki təkcə şəxsin özü üçün, həm də ətrafdakı insanların faydası üçün nəzərə
alınmalıdır. Vizual/Qaynaq İnspektoru, təhlükəsiz iş barədə təlimatların mövcud olması və
təhlükəsiz iş prinsiplərinə riayət edilməsinin təmin edilməsində mühüm rolu oynayır.
İnspektordan, qaynaqdan öncə qaynaq avadanlıqlarının təhlükəsizlik vəziyyətinin yoxlanışını
keçirməsi, iş tələləbləri ilə bağlı riskin qiymətləndirilməsini həyata keçirməsi/icazə verməsi və
qaynaq zamanı müvafiq bir tapşırıqla əlaqədar təhlükəsiz iş fəaliyyətinə nəzarət etməsi tələb
edilə bilər.
Aşağıda, inspektorun fəaliyyət zamanı istinad edə biləcəyi sənədlər göstərilmişdir:
• Dövlət qanunvericiliyi - İş Yerində Sağlamlıq və Təhlükəsizlik Aktı

• Sağlamlıq və Təhlükəsizlik Təlimatı - COSHH Nizamnamələri, Qanunla müəyyən edilmiş Alətlər
• İş və ya iş yeri ilə bağlı təlimatlar - iş barədə icazələr, riskin giymətləndirilməsi ilə bağlı sənədlər
və s.
• Yerli Səalhiyyət tələbləri
Qövs qaynağının təhlükəsizliyi ilə bağlı, Vizual/Qaynaq İnspekrounun diqqət etməsi vacib olan
dörd aspekt mövcuddur:
• Elektrik cərəyan vurması

• İstilik və işıq
•Tüstü və qazlar
• Səs
2. Elektrik cərəyan vurması

Elektrik cərəyan vurması, qaynaq zamanı fəaliyyət göstərən işçi heyətinin üz-üzə gəldiyi ən ciddi
və ən təhlükəkəli bir risklərdən biridir.
Elektrik istiliyi olan metal parçalar ilə təmas, cərəyan vurmasının bədənə təsiri səbəbindən və ya
cərəyan vurmasından sonra yıxılma nəticəsində - yaralanmaya və hətta ölüm hallarına belə səbəb
ola bilər.
Qövs qaynağı ilə əlaqəli elektrik cərəyan vurma təhlükəsini iki kateqoriyaya ayırmaq olar:
• İlkin gərginlik şoku - 230 və ya 460V

• İkinci gərginlik şoku - 60-100V
İlkin gərginlik şoku çox təhlükəlidir çünki, bu, qaynaq avadanlığının ikinci gərginlik şokundan daha
böyük təsirə malikdir. İlkin gərginlikdən (giriş) qaynaqlanan elektrik cərəyan vurmasının başlıca
səbəbi, qaynaq avadanlığı yandırılmış olduğu zaman qaynaqçının bədəninin və ya əlinin və yaxud
yerə bərkidilmiş digər bir metalın qaynaq avadanlığının qalıbına toxunması nəticəsində, qaynaq
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
avadanlığının içərisindəki bir kabel ilə təmasın baş verməsidir. Kifayət qədər tutumu olan dövrə
qırıcılarına birləşdirilmiş qalıq dövrə cihazları (RCD-lər), qaynaqçını və digər işçi heyətini ilkin
gərginlik şokunun təhlükəsindən mühafizə etməyə kömək edəcəkdir.
İkinci gərginlik şoku, elektrod dövrəsinin bir hissəsinə toxunan zaman (bu, elektrod kabelinin
üzərindəki zədələnmiş bir yer ola bilər) qaynaqçının bədəninin digər bir hissəsinin eyni zamanda
qaynaq dövrəsinin hər iki hissəsinə (elektrod və iş və ya qaynaq yeri) toxunan zaman baş verir.
Qaynaq avadanlıqlarının əksəriyyəti, 100V-luq OCV-ləri aşa bilmirlər. Bu zaman, elektrik şoku çox
ciddi ola bilər və ona görə də ehtimal edilən ikinci gərginlik şokunu minimuma endirmək üçün,
qaynaq dövrəsinə aşağı dərəcəli gərginlik qoruyucu cihazları quraşdırılmalıdır.
Kabel birləşməsi düzgün şəkildə hazırlanmış bir qaynaq dövrəsində üç kabel olur:
• Qaynaq kabeli- enerji mənbəyinin bir terminalından elektrod dəstəyinə və ya qaynaq məşəlinə
tərəf gedir.
• Qaynaq dönüş kabeli - dövrəni tamamlamaq üçün işdən enerji mənbəyinin digər teminalına
gedir.
• Yerə bərkidilmiş kabel - işdən, yerə birləşmə nöqtəsinə gedir. Enerji mənbəyinin də yerə
birləşdirilməsi lazımdır.
Bu üç kabelin hər biri, tələb edilən ən yüksək qaynaq cərəyanını ötürmə qabiliyyətinə malik
olmalıdır.
Cərəyan ötürən avadanlığın hər hansısa bir hissəsinin iş üçün münasib olub-olmadığını müəyyən
etmək məqsədilə, Vizual/Qaynaq İnspektoru avadanlığın növbətçi dövrəsinə istinad edə bilər.
Cərəyan ötürmə avadanlığının hamısı, aşağıdakı kimi təsnif edilir:
İsitfadə dövrü
İçərisindən qaynaq cərəyanı keçən zaman bütün cərəyan ötürücüləri qızır. İstifadə Dövrü, bir
qayda olaraq qaynaq müddətinin ümumi müddətə nisbəti çərçivəsində qaynaq avadanlığının
ötürücülük qabiliyyətinin ölçüsüdür və aşağıdakı kimi ifadə edilə bilər:
Qaynaq müddəti
istifadə dovrü ______________ x 100
Ümumi müddət
Bu nisbətə riayət edildiyi zaman cərəyan ötürücüləri, nominal temperaturdan yuxarı

qızmayacaqlar. İstifadə dövrləri, ümumən 10 dəqiqəlik bir müddətə əsaslanırlar.
Məsələn: 60% istifadə dövründə, enerji mənbəyi 350A-lik bir nomimal çıxışa malikdir. Bu o
deməkdir ki, bu enerji mənbəyi aşırı dərəcədə qızmadan hər on dəqiqənin altı dəqiqəsi ərzində
350A (nominal çıxış) təmin edəcəkdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Avadanlığın istifadə dövrünə diqqətli şəkildə riayət edilməməsi, parçada aşırı gərginlik yarada
bilər və qaynaq avadanlığının artıq dərəcədə qızmasına səbəb ola bilər ki, bu da öz növbəsində
qeyri-stabillyə və elektrik cərəyanı vurmasına gətirib çıxara bilər.
3. İstilik və İşıq
3.1. İstilik
Qövs qaynağı zamanı, elektrik enerjisi istiliyə və işıq enerjisinə çevrilir və bunların hər ikisi
sağlamlığa ciddi ziyan vura bilərlər.
Qaynaq qövsü qığılcımlar əmələ gətirir ki, bu da qaynaq ərazisinin yaxınlığında yerləşən alovlanan
materialların alışmasına və yanğın çıxmasına səbəb ola bilər. Qaynaq ərazisində, yana bilən
materialların heç biri olmamalıdır, Qaynaq İnspektoru yanğınsöndürücülərin yerləşdiyi yerləri
bilməli və müvafiq yanğın yaranan zaman hansı növ yanğınsöndürücüdən istifadə edilməli
olduğunu bilməlidir.
Qaynaq qığılcımları, ciddi yanıqlara səbəb ola bilər və ona görə də, qaynaq əlcəkləri, alova qarşı
davamlı kamzol və dəri ləvazimatlar kimi qoruyucu geyim forması mütləq qaynaq fəaliyyəti
ərzində geyilməli və istiliyə və qığılcımlara qarşı müdafiə təmin edilməlidir.
3.2. İşıq
İşığın şüalanması, qaynaq qövsü tərəfindən üç əsas diapazonda həyata keçirilir:
Növü Dalğa uzunluğu,

nanometrlər
İnfra qırmızı (istilik) >700
Görünən işıq 400-700
Ultra bənövşəyi işıq >400
3.2.1. Ultra bənövşəyi işıq (UV)

Bütün qövs prosesləri UV şüaları əmələ gətirir və bu işığa aşırı dərəcədə məruz qalan zaman
dərinin yanması və hətta güman ki, dəri xərçəngi və ya ömürlük göz zədələnməsi baş verir. Lakin
qaynaqçıların və İnspektorların rastlaşdığı əsas təhlükə mənbəyi, göz qövsü və ya parlaq işıq kimi
tanınan - gözün buynuz təbəqəsinin və qüzehli qişanın iltihablanmasıdır.
Göz qövsü, buynuz təbəqəsindəki hüceyrələrin ən üstdəki qoruyucu təbəqəsini zədələyən UV işıq
şüalanması nəticəsində əmələ gəlir. Zədələnmiş hüceyrələr ardıcıl şəkildə məhv olur və buynuz
təbəqəsindən düşərək alt təbəqədəki son dərəcə həssas sinirlərin göz qapağının kobud iç
hissəsinə məruz qalmasına səbəb olur. Əgər göz parlaq işığa məruz qalarsa, ağrı daha da
şıddətlənir.
Göz qövsü, məruz qaldıqdan bir neçə sat sonra daha da inkişaf edir və hətta bəzən sezilmir.
Gözdə qum simptomu və ağrı bir qayda olaraq 12-24 saat davam edir, lakin daha ciddi
situasiyalar zamanı bu daha böyük müddəti əhatə edə bilər. Xoşbəxtlikdən, göz qövsü demək olar
ki, müvəqqəti davam edən bir ünsürdür. Məruz qalma uzunmüddətli və təkrarlanan olduğu
zaman isə daimi zədələnmə yarana bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Göz qövsünün müalicəsi çox sadədir: qaranlıq otaqda dincəlmək. Kvalifikasiyalı bir şəxs və ya
xəstəxana qəza bölməsi, ağrını dərhal aradan qaldıra biləcək anesteziya mənşəli göz damlaları
istifadə edə bilər. Qarşısısnı almaq, müalicə etməkdən daha yaxşıdır və ona görə də yan sipərləri
olan təhlükəsizlik eynəklərinin taxılması bu təhlükəni azalda bilər bilər.
3.2.2. Ultra bənövşəyi işığın dəriyə təsiri

Qövs proseslərindən qaynaqlanan UV işıq şüaları, günəş yanmasından əldə edilən qaralma
effektini yaratmır, lakin səthdə olan kiçik damarlarda baş verən dəyişikliklər səbəbindən qızartı və
qıcıqlanma verir. Ciddi situasiyalar zamanı dəridə ciddi yanıqlar əmələ gələ bilər və hətta suluqlar
meydana gələr. Qırmızılaşan dəri ölə və bir-iki gün içində tökülə bilər. Uzun müddət və ya intensiv
şəkildə məruz qalma nəticəsində, dəri xərçəngi formalaşa bilər.
3.2.3. Görünən işıq

Xüsusilə UV və ya mavi işıq dalğa uzunluqlarına yaxınlaşan intensiv görünən işıq, buynuz
təbəqəsindən və bəbəkdən keçərək qamaşma əmələ gətirə bilər və aşırı dərəcədə olduğu zaman
göz almacığının üzərindəki optik baxımdan həssas sinirləri zədələyə bilər. Qırmızı işığa yanaşan
görünən işığın dalğa uzunluqları, azca fərqlənən təsir qüvvələrinə malikdirlər, lakin eyni
simptomlara səbəb ola bilərlər. Bu təsir qüvvələri, məruz qalmanın müddəti və intensivliyindən
bə həmçinin bir fərdin işıq reaksiyasına qarşı gözünü bağlama refleksindən alılıdır. Adətən, bu
qamaşma uzun müddətli bir təsirə malik olmur.
3.2.4. İnfra qırmızı şüalanma
İnfra qırmızı şüa, görünən işıq tezliklərindən daha uzun dalğa uzunluqlarına malikdir və istilik
faktoru kimi hiss edilə biləndir. Gözlər üçün əsas ziyan, uzunmüddətli (illər boyunca) məruz qalma
ola bilər ki bu da, bəbəkdə yavaş-yavaş artan və geriyə yolu olmayan qeyri-şəffaflığın
yaranmasına gətirib çıxaracaqdır. Xoşbəxtlikdən, normal qaynaq qövsləri tərəfindən yaradılan
infra qırmızı şalanma, sadəcə qövsdən nisbətən kiçik qısa bir məsafə daxilində zədələnmə əmələ
gətirir. Qövsün istisinə məruz qalma, gözləri əhatə edən dəridə dərhal yanma hissi əmələ gətirə
bilər. Təbii insan reaksiyası, dərinin qızmasını əngəlləmək üçün hərəkət etmək və yaxud dərini
örtmək olacaqdır ki, bu da gözün işığa məruz qalmasının qarşısını alacaqdır.
BS EN169 standartı, fərqli cərəyanlarda fərqli proseslər tərəfindən yayılan şüalanmaya məruz
qalmanı məhdudlaşdırmaq üçün optik qalınlığı mütəmadi şəkildə artırmaya yönəlmiş bir sıra filtr
tonların istifadəsini tövsiyə edir. Həmçinin, standartda qeyd edilən ton nömrələri və buna uyğun
gələn cərəyan diapazonları da sadəcə təlimat üçündür.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Tüstü və Qazlar
4.1. Tüstülər
Qövs qaynağından və bununla əlaqəli proseslərdən (qaynaq prosesi və elektrod, əsas metal, əsas
metaldakı örtüklər və havada mümkün olan digər çirklənmələr) yaranantüstüdə mövcud olan
dəyişkənlər səbəbindən, qaynaq tüstüsünün təhlükələri ümumi bir şəkildə qiymətləndirilə bilər.
Sağlamlıqla bağlı mövzuların, tüstünün tərkibindən və fərdi reaksiyalardan asılı olaraq
fərqlənməsinə baxmayaraq, aşağıda qeyd edilənlər əksər qaynaq tüstüləri barədə olan mühüm
məlumatları əks etdirir.
Tüstünün hissəcikləri, istifadə edilən ləvazimatlardan, əsas metaldan və asas meta örtüyündən
ibarətdir. Bu tüstülərə məruz qalma müddətinin uzunluğundan asılı olaraq, ən kəskin effektlər
müvəqqəti olur və burada yanmış gözlər və dəri, başın gicəllənməsi, mədə bulanması və qızdırma
kimi simptomlar yarana bilər.
Məsələn sink tüstüsü, metal tüstü qızdırmasını əmələ gətirə bilər. Bu, qripə bənzəyən müvəqqəti
bir xəstəlik formasıdır. Qaynaq tüstülərinə davamlı şəkildə, uzunmüddətli məruz qalma
nəticəsində sideroz xəstəliyi (ağ ciyərlərdə dəmir qalıqları) yarana bilər.
Kadmium isə tamamilə başqa bir mövzudur. Bu toksik metal, poladlarda örtük şəklində və ya
gümüş lehimdə mövcud ola bilər.Kadmium tüstüsü hətta kiçik müddətli məruz qalma nəticəsində
belə təhlükəli ola bilər və metal tüstüsü nəticəsində qızdırma simptomu əmələ gətirə bilər.
Bunları bir-biri ilə səhv salmamaq lazımdır. Kadmium mövcud olan yerdə iyirmi dəqiqə icra edilən
qaynaqlama, ölümcül nəticələrə səbəb ola bilər; simptomlar bir saatın içində özünü göstərir və
beş gün sonra ölümlə nəticələnir.
4.2. Qazlar
Qövs qaynağından yaranan qazlar da həmçinin potensial təhlükə mənbəyidirlər. Qoruyucu
qazların əksəriyyəti (arqon, helium və korbon dioksid) buraxıldığı zaman toksik deyildir, lakin bu
qazlar havadakı oksigeni sıxışdırıb aradan çıxardır və baş gicəllənməsinə, özünü itirməyə və
beyinə oksigen getmədikcə ölümə gətirib çıxardır.
Trixloretilen və perxloretilen kimi bəzi yağ təmizləyici qazlar, istilik və ultra bənövşəyi işıq
nəticəsində ayrılaraq zəhərli qazlar əmələ gətirə bilərlər. UV işığı hava ilə toqquşduğu zaman
ozon və nitrogen oksidlər meydana gəlir və bunun nəticəsində başağrısı, sinə ağrısı, gözlərin
qıcıqlanması, burunda və boğazda qaşınma yaranır.
Təhlükəli tüstülərin və qazların təhlükə səviyyəsini azaltmaq üçün, başınızı tüstü qatından uzaq
tutun. Buradan da bir nəticəyə gəlmək olar ki, tüstü və qazların cəmlənmə səviyyəsi, tüstünün
içində daha yüksəkdir.
Əlavə olaraq o da qeyd edilməlidir ki, tüstü qatının üzünüzdən uzağa yönəldilməsi üçün mexaniki
havalandırma və yaxud lokal təxliyə tətbiq edin. Əgər bu kifayət etməzsə, əsas bölmədəkitüstü
qatını çəkmək üçün bir sabit və ya səyyar təxliyə başlıqlarından istifadə edin. Son olaraq, əgər
müvafiq ventilyasiya sistemi yoxdursa, təsdiq edilmiş bir respiratorun taxılması lazımdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bir qayda olaraq, əgər hava nərəçarpacaq dərəcədə təmizdirsə və qaynaqçı özünü çox rahat hiss
edirsə, demək ki nəfəs almaq üçün hava kifayət qədərdir.
Təhlükəli substansiyaları müəyyən etmək üçün ilk növbədə materialın təhlükəsizlik məlumat
vərəqəsini oxuyun və bu materialın istifadəsi nəticəsində hansı tüstülərin gözlənilməsi barədə
xəbərdar olun.
Sağlam bir böyükyaşlı şəxsin hər hansısa bir maddəyə məruz qala biləcəyi maksimum
konsentrasiyaları verən COSHH-dakı Vəzifə Məruz Qalma Limiti (OEL) sənədinə baxın.
Əsas metalı tanıyın və bir boyanın və ya örtüyün, zəhərləyici dumanlara və ya qazlara səbəb ola
bilmə ehtimalını müəyyən edin.
Xüsusilə də dar və qapalı yerlərdə qaynaq edərkən boğulma təhlükəsinə diqqət edilməlidir. Riskin
qiymətləndirirlməsi, işləmə icazələri və qaz testi bütün işçi heyətinin təhlükəsizliyini təmin etmək
üçün lazım olan tədbirlərdən bəzilərdir.
5. Səs
Yüksək gurultulu səsə məruz qalma, eşitmə qabiliyyətinin itməsinə, stresə və təzyiqin qalxmasına
səbəb ola bilər. Uzun müddət gurultulu bir iş mühitində çalışdıqda, yorğunluq, gərginlik və
əsəbilik vəziyyətinin yaranmasına gətirib çıxarır. 8 saat müddətində təxminən 85 disibeldən
yuxarı bir gurultulu iş mühitində çalışan zaman mütləq qulaq qoruyucu vasitələr taxmaq və ildə
bir dəfə eşitmə yoxlamasından keçmək lazımdır.
Normal qaynaq fəaliyyəti, iki istisna hal xaricində gurultu səviyyəsi problemləri yaratmır:
Bunlardan biri - plazma qövs qaynağı və digəri isə hava karbon qövs kəsim prosesidir. Əgər bu iki
işdən biri həyata keçirilərsə, bu zaman qulaq qoruyucularının istifadəsi mütləqdir. Qaynaqla bağlı
gurultu əsasən yontma, hamarlama və çəkicləmə prosesləri nəticəsində yaranır. Bu prosesləri icra
edərkən və yaxud bu proseslərin həyata keçiridliyi yerinyaxınlığında işləyərkən eşitmə
qoruyucularından istifadə edilməlidir.
6. Nəticə
Qaynaqla əlaqəli riskləri idarə etməyin ən yaxşı üsulu, risk idarəetmə proqramlarının tətbiq
edilməsidir. Risklərin idarə edilməsi, təhlükələrin müəyyən edilməsini və təhlükələrin
dəyərləndirilməsini və təhlükəni məqbul bir səviyyəyə endirmək üçün münasib nəzarət
tədbirlərinin tətbiq edilməsini tələb edir.
Mühüm məsələlərdən biri də ondan ibarətdir ki, risk idarəetmə proqramları mütləq nəzərdən
keçirilməli vəiymətləndirilməlidirlər. Qiymətləndirməyə, nəzarət tədbirlərinin riskləri aradan
qaldırması və ya azaltması üzrə göstərdiyi səviyyə, qəza və risklərin təyin edilməsi məqsədilə
prosesin nümayiş etdirdiyi efektiv iş göstəriciləri daxildir.
Vizual/Qaynaq İnspektorunun vəzifələrinin bir hissəsi kimi, qaynaqla əlaqəli riskləri idarəetmə
vəzifəsi ilə də məşqul olması mütləq və vacibdir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 22
Kalibrləmə
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Kalibrləmə
BS 7570 standartı - "Qövs qaynağı avadanlığının təsdiqlənməsinə dair Tətbiq edilən Normativlər -
aşağıda göstərilmiş şəxslər üçün istiqamətverici məlumatlar təmin edən bir standartdır":
•İstehsalçılar - Qaynaq cərəyanını, gərginliyi və s. göstərməsi üçün qaynaq avadanlığına taxılan

çıxış sayğaclarından tələb edilən dəqiqiliyi təmin etməlidirlər.
• Son istifadəçilər - Çıxış sayğaclarının düzgün göstəriciləri verməsindən əmin olmalıdırlar.
Standart, iki növ avadanlığın keyfiyyət dərəcəsi ilə əlaqılidir - standart və həssas keyfiyyət
dərəcəli.
Standart keyfiyyət dərəcəli avadanlıq, əl ilə və yarım avtomat qaynaq prosesləri üçün münasibdir.
Həssas keyfiyyət dərəcəli avadanlıq isə mexaniki və avtomat qaynaq prosesləri üçün nəzərdə
tutulur, çünki adətən bütün qaynaq dəyişkənləri ilə əlaqəli daha çox həssaslığa ehtiyac olur və
ona görə də bu avadanlıq, daha yüksək istifadə dövrünə malik qaynaq üçün münasibdir.
2. Terminologiya
BS 7570 standartı, istifadə edilən terminləri belə açıqlayır:
• Kalibrləmə Ölçü cihazının nöqsanlarının böyüklüyünü müəyyən etmək məqsədini daşıyan

əməliyyatlar
• Təsdiqləmə Qaynaq avadanlığının və ya qaynaqlama sisteminin hər hansısa bir hissəsinin,
həmin avadanlığa və ya sistemə uyğun olduğunu təsdiqləmək məqsədini
daşıyan əməliyyat
• Dəqiqlik Müşahidə edilən miqdarın, müəyyən edilmiş və yaxud həqiqi olan göstəriciyə
yaxınlığı
Qaynaq parametrləri (cərəyan, gərginlik, qaynaq gedişinin sürəti və s.) üçün çıxış sayğaclarına
malik olanqaynaq avadanlıqları, sayğacın daha həssas bir ölçü cihazı vasitəsilə yoxlanıla və
göstəricilərin müvafiq şəkildə tənzimlənməsi şərtilə kalibrlənə bilər.
Çıxış sayğaclarına malik olmayan avadanlıqlar (MMA, MIG/MAG üçün enerji mənbələri),
kaliblrlənə bilməz, lakin onlar təsdiqlənə bilərlər; başqa sözlə desək, nəzarət fəaliyyətinin müvafiq
şəkildə aparıldığından əmin olmaq üçün yoxlanıla bilərlər.
3. Kalibrləmənin Keçirilmə İntervalları

BS 7570 standartı, aşağıda göstərilmiş zaman intervalları çərçivəsində yenidən
kalibrləməni/təsdiqləməni tövsiyə edir:
• Standart keyfiyyət dərəcəli avadanlıq üçün ildə bir dəfə (ilkin razılaşdırma əsasında üç aydan bir
həyata keçirilən)
•Həssas keyfiyyət dərəcəli avadanlıq üçün altı ayda bir dəfə
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Həmçinin standart, yenidən kalibrləmə/təsdiqləmənin daha tez-tez keçirilməsini tövsiyə edir.

Burada nəzər alınması vacib olan faktorlar aşağıda qeyd edilmişdir:
• Avadanlıq istehsalçısının tövsiyələri

• İsitfadıçinin tələbləri
• Əgər avadanlıq təmir edilibsə, kalibrləmə mütləq tətbiq edilməlidir
• Avadanlığın normal fəaliyyətinin pisləşdiyi fikrini yaradan bir səbəbin mövcudluğu
4. Kalibrləmə Cihazları
Kalibrləmə üçün istifadə edilən cihazlar:
• Keyfiyyətli bir kalibrator vasitəsilə kalibrlənməlidir; burada beynəlxaq standatlara istinad
edilməlidir
• Avadanlığın keyfiyyəti üçün tələb edilən dəqiqlikdən, ən azı iki dəfə və ən yaxşı halda beş dəfə
daha çox dəqiq olmaldırlar
• Həssas keyfiyyət dərəcəli avadanlıq üçün, çıxış sayğaclarını yoxlamaq məqsədilə daha çox
həssaslığı olan cihazlar istifadə edilməlidir
5. Kalibrləmə Üsulları
Standartda, enerji mənbələrinin növlərinin malik olduğu xüsusiyyətləri, hər parametr üçün hansı
göstəricilərin əldə edilməsinin lazım olması və ehtiyac ola biləcək xəbərdarlıqlarla bağlı
məlumatlar öz əksini tapır.
Əsas qaynaq parametrləri üçün Standart tərəfindən təmin edilmiş tövsiyələr aşağıda verilmişdir:
Cərəyan
Standartda, cihazlarla bağlı tələblər və impulslu cərəyanın necə ölçülməsi barədə təfərrüatlar
verilmiş və dövrə cərəyanının hansı hissəsində ölçülərin aparılmasına dair tövsiyələr təmin
edilmişdir.
Burada həmçinin o da qeyd edilir ki, cərəyan, dövrədə olan istənilən bir pozisiyada ölçülə bilər -
belə ki, göstərici eyni olacaqdır.
Gərginlik
Standartda, gərginliyin əvvəlcədən tənzimləndiyi proseslərdə (sabit gərginlikli enerji
mənbələrində) enerji mənbəyinə qoşulmuş olan gərginliyi ölçən cihaz üçün istifadə edilən
birləşmə nöqtələrinin, qövs gərginliyindən fərqli olduğu vurğulanır. Bu çox mühüm parametr
hesab edilir.
Qövs gərginliyinin dəqiq ölçüsünü əldə etmək məqsədilə gərginliyi ölçən cihaz, qövsə mümkün
olduğu qədər yaxın yerləşdirilməlidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bu, Şəkil 1-də göstərilmişdir; burada enerji mənbəyinin gərginliyini ölçən cihazın, 1 və 7 saylı
nöqtələr boyunca birləşdirildiyi göstərilmişdir.
Şəkil 7Qaynaq dövrəsi (MIG/MAG üçün)

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1-2, 3-4 və 6-7 bölmələrində dövrəyə artıq müqavimət göstərən birləşmə nöqtələri səbəbindən
gərginlik aşağı düşəcək və buna görə də, enerji mənbəyinin üzərindəki gərginliyi ölçən cihazın
göstəricisi, həqiqi qövs gərginliyindən daha yüksək bir göstərici təmin etməyə meyl edəcəkdir.
Enerji mənbəyinin gərginliyini ölçən cihazın, 3 və 7 nöqtələrində birləşdirilməsinə baxmayaraq

(hansı ki, mümkündür) ölçülən göstəricilər, dönüş kabelindəki mühüm gərginlik azalmalarını
nəzərə almayacaqdır - Bölmə 6-7.
Qaynaq dövrəsində baş verən hər hansısa bir gərginlik azalmasının böyüklüyü, kabelin
diametrindən, uzunluğu və teperaturundan asılıdır; Bununla bağlı, standartda aşağıdakılar
vurğulanır:
•Həqiqi qövs gərginliyi, 4-5 nöqtələri arasında ölçülməlidir; lakin bəzi qaynaq prosesləri zamanı
qövs qaynağına çox yaxın olan qövs gərginliyinin ölçülməsi praktik hesab edilmir.
• MMA zamanı, qövsə nisbətən yaxın olan qövs gərginliyinin ölçmək mümkündür; bunun üçün
gərginliyi ölçən cihazın bir terminalını, kabelin qalıbının içi boyunca qövsdən təxminən ~2m
yaxın bir məsafədə birləşdirmək və digər terminalı, iş parçasına (və yaxud yerə) birləşdirmək
lazımdır.
•MIG/MAG zamanı, ən yaxın praktiki birləşdirmə nöqtələri 3-5-dir lakin, məşəlin hava-soyutma
rejimindən su-soyutma rejiminə və yaxud əksinə keçməsi ölçülən gərginliyə mühüm təsir
göstərə bilər.
•Əgər 6 saylı nöqtədə dönüş kabelinin birləşməsi yaxşı olarsa, gərginliyin 5-6 nöqtələri arasındakı
azalması mühüm hesab edilməyəcəkdir.
Standartda, aşağıda verilənləri təmin etməklə xətt gərginliyində mövcud olan hər hansısa bir
azalmanın minimuma endirilməsinə dair tövsiyələr təmin edilir:
• Cərəyanı qaytaran kabel, mümkün oluğunda qısa, ağır, müqavimət qüvvəsi aşağı olan bir kabel
olmalıdır
• Cərəyan/dönüş konnektoru, müvafiq səviyyədə olmalı və yüksək müqavimət qüvvəsi sayəsində
aşırı dərəcədə qızmaması üçün möhkəm bərkidilməlidir.
Standartda həmçinin, cərəyan, kabelin kəsiyi və uzunluğundan (həm mis, həm də alüminium
kabellər üçün) asılı olaraq xətti gərginliyin (DC gərginliyi) düşməsi ilə bağlı məlumatlar təmin
edilir.
Məftilin ötürücülük sürəti

MIG/MAG kimi sabit gərginliyə malik (özündən tənzimlənən qövs) qaynaq prosesləri zamanı,
standart, məftilin ötürücüsünün kalibrlənməsinə ehtiyac olmadığını bildirir və bunun cərəyandan
asılı olduğunu qeyd edir.
Kalibrlənmə tələb edilərsə, ~1 metr məftil üçün lazım olan müddət (saniyə), xronometrlə və
yaxud elektronik bir taymerlə ölçülməlidir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Sonra, 1mm dəqiqliyi ilə məftilin uzunluğu ölçülməli (polad xətkeşlə) və sürəti hesablanmalıdır.
Qaynaq gedişinin sürəti

Rotatorlar və robot manipulyatorlar kimi qaynaq manipulyatorları və həmçinin ümumişlək
qaynaq gedişi daşıyıcıları, bir qaynağın istilik verimliliyinə və digər xüsusiyyətlərinə təsir etdiyi
üçün, qaynağa mütəmadi şəkildə nəzarət edilməlidir.
Standart cihazların bir çoxunu, xronometrdən və ölçü xətkeşindən istifadə etməklə yoxlamaq
mümkündür; lakin taxogenerator kimi daha mürəkkəb bir cihazdan da istifadə etmək olar.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 23
Ön İsitmənin Tətbiqi və Ona Nəzarət

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Ümumi
Ön isitmə, qaynaqdan əvvəl birləşməyə istiliyin tətbiq edilməsi üsuludur və bir qayda olaraq qaz
məşəli və yaxud induksiya sistemi vasitəsilə tətbiq edilir; burada digər üsullardan da istifadə
etmək olar.
Ön isitmə, poladların qaynağını hazırlayan zaman bir sıra səbəblərdən dolayı icra edilir və hansı
səbəbə görə məhz birinci icra edildiyini anlamağa yardımçı olur; başlıca səbəblərdən biri də,
qaynaqdakı hidrogenin aradan qaldırılmasıdır.
Polad strukturlar və boru işləri üçün ön isitmə temperaturlarını hesablayan zaman karbonun
ekvivalentini (CEV), materialın qalınlığını və qövs enerjisini və yaxud istilik verimliliyini (kJ/mm)
nəzərə almaq lazımdır.
BS EN 1011 kimi standartlarda, bunlar bildirilir: "Seçimi karbon ekvivalentindən (CEV), materialın
qalınlığından, qövs enerjisindən/istilik verimliliyindən və diffuziya edən hidrogenin ən aşağı
səviyyəsindən asılı olan, ön isitmə temperaturlarının seçilməsinə dair təlimatların verilməsinə
yönəlmiş metal materialların qaynaq edilməsi ilə bağlı tövsiyələr".
Vizual/Qaynaq İnspektoru, müəyyən bir məmulat üçün lazımlı ön isitmə temperaturunu tapmaq
üçün bir qayda olaraq Qaynaq Prosedurlarının Spesifikasiyasına (WPS) müraciət edir.
Daha qalın materiallar daha yüksək ön isitmə temperaturu tələb edirlər, lakin verilən CEV və qövs
enerjisi/istilik verimliliyi üçün bu materialların təxminən 20mm-ə qədər divar qalınlığı üçün eyni
qalması mümkündür.
2. İzahlar
Ön isitmə temperaturu
• İstənilən bir qaynaq prosesindən (nöqtə qaynağı daxil olmaqla) əvvəl, qaynaq zonasındakı iş
parçasının temperaturudur
• Bir qayda olaraq, minimum bir göstərici kimi göstərilir; lakin diapazon göstəricisi kimi də verilə
bilər
Gedişlərarası temperatur
• Qaynaq zamanı və çox-gedişli bir qaynaqda gedişlər ilə birləşən ana metal arasında qaynağın
növbəti gedişini qoymazdan əvvəl olan temperaturdur
• Bir qayda olaraq, maksimum bir göstərici kimi göstərilir; lakin minimum ön isitmə
temperaturundan aşağı olmamalıdır
Ön isitmə temperaturunun saxlanılması

• Qaynağın işində fasilə yaranan zaman, qaynaq zonasında saxlanılması vacib olan minimum
temperaturdur
• İşdə fasilə yarandığı zaman buna mütləq nəzarət edilməlidir
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
3. Ön İsitmənin Tətbiqi
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Qaz elektrik sobaları
Ümumiyyətlə qaynaq sonrası termiki emal üçün (PWHT) istifadə edilir; lakin böyük parçalarda
nəzarət edilə bilən və bərabərsəviyyəli yayılan istilik təmin etmək üçün tətbiq edilir.
Müqavimətli isitmə elementləri

Müqavimət roliklərindən axan elektrik cərəyanından istifadə etməklə isitmə.
Yüksək tezlikli isitmə elementləri

Bu isitmə efekti elektrostatik şəkildə əldə edilir; material bütün həcmi boyunca bərabərsəviyyəli
paylanmış isitmə əldə edilir. İsitmə, materialdakı molekulların yüksək tezlik sahəsinə məruz
qaldığı zaman təşviqatı nəticəsində əldə edilir.
Alovun tətbiq edildiyi ön isitmə

Məşəl və forsunkalardan istifadə etməklə həyata keçirilən ən geniş yayılmış üsuldur. Oksigen, ön
isitmə alovunun ən mühüm hissəsidir, çünki yanmanı məhz o, təmin edir; lakin yanancaq qazları
asetilen, propan və ya metan (təbii qaz) ola bilər.
Alovun tətbiq edilməsi ilə həyata keçirilən ön isitmə zamanı, qaynaq ediləcək komponentlərin
bütöv qalınlığı boyunca istiliyin bərabərsəviyyəli şəkildə yayılması üçün kifayət qədər gözləmək
lazımdır; əks təqdirdə, sadəcə səthin temperaturu ölçüləcəkdir. Spesifikasiyanın şərtlərindən asılı
olaraq, zaman əhdudiyyətləri fərqli olacaqdır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4. Ön İsitməyə Nəzarət Edilməsi və Gedişlərarası Temperatur

Nə zaman?
Qövsün keçməsindən dərhal əvvəl
Harada?
Gedişlərarası tempearatur, qaynaq metalının üzərindən və yaxud dərahal birləşdirilən ana

metaldan ölçülür.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Niyə?
Ön isitmənin tətbiq edilməsi aşağıdakı üstünlüklərə malikdir:
• Bu, qaynaq metalının və TİZ-in soyuma sürətini azaldır; sərtləşmiş mikrostrukturların

formalaşma riskini minimuma endirir; sovrulmuş hidrogenin ifraz olmasına imkan yaradır və
beləliklə də çatlama ehtimalını azaldır.
• Qaynaq hazırlığı bolgəsindən rütubəti uzaqlaşdırır.
• Qaynaq ərzində ümumi ərimə keyfiyyətini yaxşılaşdırır
• Daha çox genişlənmə və büzülmə təmin edir; qaynaq və ana material arasında olan gərginlikləri
azaldır.
Temperaturu göstərən/ölçən avadanlıq

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
4.1. Temperatura qarşı həssas materiallar

• Müəyyən bir temperaturda əriyən (Tempistik™) və ya pozilmayan rəng dəyişitirən
(Thermochrome™) xüsusi bir mumdan hazırlanır
• Ucuzdur, istifadəsi asandır
• Faktiki temperaturu göstərmir
Temperaturu göstərən/ölçən temperatur avadanlıqları
4.2. Təmaslı termometr

• Metal parça və termistor (müqaviməti, temperaturla tərs mütənasib olaraq dəyişən
temperatura qarşı həssas bir müqavimət)
• Dəqiqdir, faktiki temperaturu göstərir
•Kalibrləməyə ehtiyacı vardır
• Orta temperatur dərəcələri üçün (350⁰C-yə qədər) istifadə edilir
Temperaturu göstərən/ölçən temperatur avadanlıqları
4.3. Termokapl
• İsti bir birləşmə (qaynaq üzərində) və soyuq bir birləşmə (istinad edilən birləşmə) arasındakı
ehtimal olunan termoelektrik fərqinin ölçülməsinə əsaslanır
•Geniş diapazonda temperaturları ölçür
• Dəqiqdir, faktiki temperaturu göstərir
• Uzunmüddətli nəzarət üçün istifadə edilə bilər
• Kalibrləmə tələb edir
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Termokupl nümunələri
4.4. Təmassız ölçməyə yönəlmiş optik və ya elektrik cihazlar

• İnfra qırmızı və ya optik prometrlər ola bilərlər
• İsti gövdə tərəfindən sovrulan şüalını enerjini ölçür
• Ölçünün uzaqdan götürülməsi üçün münasibdir
• Çox mürəkkəb və bahalı bir avadanlıqdır
• Bir qayda olaraq yüksək temperaturun ölçülməsi üçün istifadə edilir
Temassiz olcme avadanligi nümunələri

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
5. Nəticə
Vizual/Qaynaq İnspektoru həm ön isitmə, həm də gedişlərarası tempearatur tələbləri üçün
mütləq Qaynaq Prosedurlarının Spesifikasiyasına (WPS) müraciət etməlidir. Temperatur
göstəricilərinin harada qeyd edilməsilə bağlı hər hansısa bir şübhə yarandığı təqdirdə, Baş
Qaynaq İnspektoruna və ya Qaynaq Mühəndisinə müraciət etmək lazımdır.
Kövrək mikrostrukturların (martensit) formalaşmasının qarşısını almaq və beləliklə də soyuq

çatlamanın qarşısını almaq məqsədilə, qaynaq zamanı soyuma sürətini azaltmaq üçün həm ön
isitmə və həm də gediçlərarası temperatur göstəriciləri tətbiq edilir.
Müxtəlif standartlarda (məs. BS EN 1011-2, AWS D1.1, və s) qeyd edilmiş fərqli üsullardan istifadə
etməklə ön isitmənin temperatur dərəcələrini hesablama olar. Bu temperatur dərəcələri, qaynaq
prosedurunun kvalifikasiyası zamanı təsdiqlənir.
BS EN ISO 15614 və ASME IX standartlarına əsasən həm ön isitmə və həm də gedişlərarası

temperatur göstəiciləri, mühüm dəyişkənlər kimi qəbul edilirlər; məhz buna görə də kvalifikasiya
çərçivəsindən kənarda olan hər bir dəyişiklik, yeni bir prosedur kvalifikasiyanı tələb edir.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 24
Vizual Yozlama Çalışmaları

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
AWS-CSWIP yoxlamasının praktik vizual nəzarət hissəsi aşağıdakı kateqoriyalardan ibarətdir:
AWS-CSWIP 3.1. Qaynaq İnspektoru
Yoxlama: Verilmiş zaman

Praktik uc-uca qaynaqlı boru (spesifikasiya kimi verilmiş) 1 saat 45 dəqiqə.
*1 makronun praktik olaraq qiymətləndirməsi (kodu verilmişdir) 20 dəqiqə.
Yoxlamanın praktik nəzarət elementlərini uğurlu şəkildə həyata keçirmək üçün, inspektorun bir
sıra mühüm cihazlara ehtiyacı olacaqdır:
1 Yaxşı görmə qabiliyyəti

2 Peşəkar ölçü vasitələri
3 Əl alətləri: lupa, əl fənəri, güzgü, dərəcəli miqyas və s.
4 Karandaş/qələm, raport formaları, məqbulluq kriteriyası və bir saat.
Yaxşı görmə qabiliyyəti

Bir CSWIP kvalifikasiyalı Qaynaq İnspektoru kimi, işinizi keyfiyyətli bir şəkildə icra edə bilməniz
üçün yaxından baxışla bağlı təsdiq edilmiş bir göz raportuna malik olmağınız lazımdır. Bu
raport,CSWIP-WI-6-92 sənədi şəklində, CSWIP Qaynaq Yoxlaması başlamazdan əvvəl təqdim
edilməlidir.
CSWIP ilə əlaqəli bütün namizədlər, kvalifikasiyalı bir göz həkimi tərəfindən baxışdan
keçməlidirlər.
CSWIP Qaynaq Yoxlaması sertifikatlarının sahibləri, ildə iki dəfə peşəkar nöqteyi nəzərindən
gözlərini yoxlatdırmaq üçün əllərindən gələni etməlidirlər.
Yaxşı görmə qabiliyyətinin qorunub saxlanılması çox mühümdür. Qeyd: Yaxını görmə qabiliyətiniz
zaman keçdikçə pisləşə bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Peşəkar ölçü vasitələri

Bir qaynağın hazırlandığı zaman ölçülməsi vacib olan müxtəlif elementlərin ölçülməsi üçün bir
sıra ölçü cihazları mövcuddur ki, aşağıdakılar da bu siyahıya daxildir:
• Alçaq-yüksək ölçü cihazları – xətti əyriliyi və kök ara məsafəsini ölçmək üçün
•Künc qaynağının profilini ölçmək üçün cihaz - künc qaynağının profil və ölçüsünü ölçmək üçün
• Bucaq ölçü cihazları - qaynağın kəsim formasının bucağını ölçmək üçün
• Çox-funksiyalı qaynaq ölçü cihazları - bir çox fərqli qaynaq ölçülərinin götürülməsi üçün
Hi-lo ölçü cihazı - xətti əyriliyi ölçmək üçün istifadə edilir
Hi-lo ölçü cihazı - kök ara məsafəsini ölçmək üçün istifadə edilir
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Künc qaynağının profilini ölçmək üçün

tənzimlənə bilən cihaz
3-25mm-lik (1/8-1 düym) künc qaynaqlarını
±0.8mm (1/32 düym) dəqiqliyi ilə ölçür. Künc
qaynağının uzunluğunun ölçüsünü götürmək
üçün 45⁰ uzanan çıxıntılı qola malikdir. Bu cihaz
eyni zamanda 1.5mm(1/16 düym) boğaz
qalınlığın qədər ölçü götürür.
Künc qaynağını ölçən cihaz

3mm-dən (1/8- düym) 25mm-dək (1 düym)
olan qaynaq ölçülərini ölçür.
Çox-funksiyalı qaynaq ölçü cihazları

Paslanmayan poladdan hazırlanan bu möhkəm
cihaz, qaynaq hazırlıqlarının və tamamlanmış
uc-uca və künc qaynaqlarının mühüm ölçülərini
götürür. Ümumi istehsalat işləinə meyillidir və
kəsim formasının bucağını, artıq qanaq metalını,
künc qayynağının katet uzunluğunu, boğazın
ölçüsünü və əyriliyi həm metrlə, həm də
imperial ölçü vahidi ilə ölçür.
- Rəqəmli çox-funksiyalı qaynaq ölçü cihazları

Rəqəmli Bu rəqəmli cihaz, qaynaq hazırlıqlarının və
tamamlanmış uc-uca və künc qaynaqlarının
mühüm ölçülərini götürür. Ümumi istehsalat
işləinə meyillidir və kəsim formasını, artıq qanaq
metalını, künc qaynağının katet uzunluğunu,
boğazın ölçüsünü və əyriliyi həm metrlə, həm də
imperial ölçü vahidi ilə ölçür.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
TWI Kembric çox-funksiyalı qaynaq ölçü cihazı
Kəsim formasının bucağı

Bu cihaz, 5⁰-lik addımlarla 0-60⁰ arasında ölçür.
Bucaq, lövhənin və ya borunun əyilmiş kənarına
əks istiqamətdən ölçülür.
Xətti əyrilik
Bu cihaz, hissələrin əyriliyini ölçmək üçün isifadə
edilir. Bunun üçün, cihazın kənarı altdakı
hissənin üzərinə qoyulur və işarə edici barmaq
üst hissə ilə təmas edənə qədər seqment
fırladılır.
Artıq qaynaq metalı/kökə nüfuziyyət

Bu cihaz, bir-tərəfli uc-uca qaynaqlarda artıq
qaynaq metalının hündürlüyünü
və ya kökə nüfuziyyət tikişinin hündürlüyünü
ölçmək üçün isifadə edilir. Bunun üçün, cihazın
kənarı lövhənin üzərinə qoyulur və işarə edici
barmaq artıq qaynaq metalı və ya kök tikişi ilə
ən yüksək nöqtədə təmas edənə qədər seqment
fırladılır.
Paslanma/mexaniki zədə və s.
Bu cihaz, qüsurları ölçmək üçün isifadə edilir.
Bunun üçün, cihazın kənarı lövhənin üzərinə
qoyulur və işarə edici barmaq ən aşağı
dərinlikdə təmas edənə qədər seqment
fırladılır.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Künc qaynağının faktiki boğaz qalınlığı

Kiçik sürüşkən işarə edici barmaq, 20mm-ə
qədər (3/4 düym) qüsurları ölçmək üçün
isifadə edilir. Boğazı ölçərkən, künc qaynağının
bir nominal dizayn boğazına malik olduğu
ehtimal edilir, belə ki, keyfiyyətli dizayn boğazı
bu şəkildə ölçülə bilməz.
Künc qaynağının katet uzunluğu

Bu cihaz, solda göstərildiyi kimi 25mm-ə
qədər (1 düym) künc qaynağının katet
uzunluğunuölçmək üçün isifadə edilir.
Artıq qaynaq metalının miqdarını hesablamaq üçün, katetin uzunluğunu ölçüb alınan göstəricini
0.7-yə vurmaq lazımdır. Əldə edilən göstərici, sonra ölçülən boğaz qalınlığından çıxılır = artıq
qaynaq metalı.
Məsələn: Ölçülmüş bir katet uzunluğu və 8mm-lik bir boğaz qalınlığı üçün, 10 x 0.7 = 7 (boğaz
qalınlığı 8) - 7 = 1mm artıq qaynaq metalı.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
YALNIZ TƏLİM MƏQSƏDİLƏ İSTİFADƏ EDİLMƏLİDİR
Lövhə və Künc Qaynağının Məqbulluq Standartı TWI 1

Abreviaturalar:
L = uzunluq. D = qüsurun dərinliyi və hündürlüyü. W = qüsurun genişliyi/eni
Bunlar yalnız qalıqlar üçün keçərlidir)
No. Qüsurun adı Açıqlamalar İcazə verilən

maksimum hədd
1 Çatlar İcazə verilmir
2 Deşiklər, qaz deşikləri, uzununa qaz İstənilən bir ərazinin və yaxud arı- 1mm
boşluqları (tırtılvari deşiklər) olan ayrı məmulatların maksimum
borular ölçüsü (vəziyyətdən asılı olaraq)
3 Axaraq üzərini örtmə İki qüsur üçün cəm, 20mm-i Qaynaq səthində
4 Yan divarın natamam əriməsi keçməyəcəkdir. 20mm uzunluqda
5 Kökün natamam əriməsi İki qüsur üçün cəm, 20mm-i Qaynaq kökündə
6 Natamam nüfuziyyət keçməyəcəkdir. 20mm uzunluqda
7 Qalıqlar (çürük, silisium və s.) Ümumi cəm, qaynaq uzunluğu Ayrı-ayrı maksimum
olaraq 15mm cəmi "L"-i L<12mm. W<3mm
keçməyəcəkdir
8 Alt kəsik Maksimum D 1mm-ə
qədər 10%t
9 Kökün içəri bükülməsi Maksimum D 1mm
10 Natamam doldurma/natamam İcazə verilmir
doldurulmuş oyuq/dolğu materialıın
əskikliyi
11 Xətti əyrilik Maksimum D
<10mm t 1.0mm
>10mm t 1.5mm
12 Qövs zərbəsi/yana qaçan qövs İcazə verilmir
13 Müxaniki zədə Dərinlikdən və qarışımdan asılıdır Məsləhətləşin
14 Bucaq əyriliyi Məqbul
15 Artıq qaynaq metalı Hamar bir keçid tələb edilir/Bütün 2mm D maksimum
qaynaq tikişləri hamar bir şəkildə
birləşdiriləcəklər.
16 Aşırı dərəcədə nüfuziyyət 1.5 D maksimum
* Xətti əyrilik mövcud olan zaman, aşağıdakılar tətbiq edilməlidirlər:

Artıq qaynaq metalı
Qaynaq məmulatından keçirilən ən aşağı lövhədən gələn bir xətdən ölçüləcək maksimum
yüksəklik
Aşırı dərəcədə nüfuziyyət
Ən aşağı lövhədən ölçülən maksimum yüksəklik
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
BORU/LÖVHƏ YOXLAMA RAPORTU üçün QƏRAR CƏDVƏLİ
BÜTÖV ADINIZI ÇAP HƏRFLƏRİ İLƏ YAZIN - S.DENT

NÜMUNƏNİN NÖMRƏSİ - 001
Raport edilmiş İstinad edilən normativ və ya

Səth qüsurları qüsurlar spesifikasiya Qərar
Maksimum Normativə əsasən Normativ Qəbul edilir
Qüsur növləri göstərici və yaxud icazə verilən bölməsi və ya və yaxud
ümumi uzunluq maksimum Cədvəl inkar edilir
1 2 No.3 4
Artıq qaynaq metalı 4mm 2mm 15 İnkar
(yüksəklik)
Kənarın Zəif/normadan Hamar 15 İnkar
qarışdırılması/gedişlərarası kənar
qarışım
Natamam doldurulma 40mm Heç biri 10 İnkar
Çürük qalıqları 8mm 15mm 7 Qəbul
Alt kəsik 1.5mm dərinlik 10%t maksimum 8 İnkar
1mm
Səthdə deşiklərin olması Heç biri - - Qəbul
Çatlar Heç biri - - Qəbul
Natamam ərimə 87mm 20 mm 4 İnkar
Qövs zərbəsi 3 Heç biri İnkar ?
Mexaniki zədə Yontulma işarəsi Məsləhətləşin 13 İstinad ?
Əyrilik 2mm 2mm 11 İnkar
KÖKDƏ OLAN QÜSURLAR
Artıq qaynaq metalı 2mm 1.5mm 11 İnkar

(yüksəklik)
Kənarın 4mm 1.5mm 16 İnkar
qarışdırılması/gedişlərarası
qarışım
Natamam doldurulma 50mm020mm 20mm 6 İnkar
Çürük qalıqları 20mm 20mm 5 İnkar
Alt kəsik 10mm L 2mm 10%t maksimum1mm 8 İnkar
Səthdə deşiklərin olması Heç biri - - Qəbul
Çatlar Heç biri - - Qəbul
Natamam ərimə Topalanmış Maks. 1mm ø 2 Qəbul
Qövs zərbəsi Heç biri N/A NA Qəbul
Bu lövhə/boru, TWI 1 normativ/spesifikasiya tələblərinə əsasən yoxlanılmış və müvafiq şəkildə

qəbul/inkar edilmişdir. [Uyğun olmayan sözü silin]
İmza: Tarix: 00/00/0000

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Rəylər:
Yalnız Təlim Nümunəsi üçün

MAKRO TƏLİMAT/RAPORT CƏDVƏLİ [I.D: am1030]
ŞƏKLİN I.D GÖSTƏRİCİSİNİN BU RAPORTUN I.D GOSTIRİCİSİNƏ
UYĞUNLUĞUNU YOXLAYIN
Bütün qüsurlar raportda qeyd edilməlidirlər [və əgər ehtiyac varsa ölçülməlidirlər]
Sonra ISO 5817 Səviyyəsi B əsasən barəsində qərar verilməlidir
Qeyd: Şəkil 10 dəfə böyüdülmüş olur
1-ci Hissə material: Karbon polad
2-ci Hissə Qaynaq prosesi: [MMA/SMAW]
No. Qüsur Ölçüsü Qəbul/İnkar

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11 Artıq qaynaq metalı
12 Aşırı dərəcədə nüfuziyyət
Rəylər
İmza: Tarix:
Adınızı çapla yazın:
_______________________________________________________________________________
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Makro üçün Nümunə/İş Təlimatı

Şəklin I.D. göstəricisinin təmin edilmiş formaya uyğunluğunu yoxlayın
Bütün çertyoj və yazılar mürəkkəb qələmlə yazılmalıdır
Bütün ölçülər mm-lə göstərilməlidir
Şəkil 10 dəfə böyüdülmüş olur, ona görə də bütün göstəriciləri 10-a bölüb yazın
Qüsurları gördüyünüz kimi qeyd edin

Bu makroslar, çəklin çərh edilməsi nəticəsində əldə edilmişlər.
Bütün çətinliklər qeyd edilməlidirlər.
No. Qüsur Ölçüsü Qəbul/İnkar

1 Laminasiya/Qalıqlar 10mm ərazi Qəbul
2 Yan divarın natamam əriməsi + çürük 4mm İnkar
3 Çürük qalıqları 3mm İnkar
4 Yan divarın natamam ---- İnkar
əriməsi/natamam doldurulmuş oyuq
5
6
7
8
9
10
11 Artıq qaynaq metalı 2X 4mm İnkar
12 Aşırı dərəcədə nüfuziyyət Heç biri Qəbul
Rəylər: * Materialın qüsuru. Məqbulluq, vəziyyətdən asılıdır. - Məsləhətləşin
İmza: Tarix: */*/**
Adınızı çapla yazın: İmtahanda iştirak edən şəxs
_______________________________________________________________________________
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
Bölmə 25
Makroskopik və Mikroskopik Vizual Yoxlama

No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
1. Makroskopik Yoxlama
Makroskopik kəsim proseduru zamanı, nümunə hamarlanır və çox az həcmdə böyüdülərək
makrosturtur baxımından müşahidə edilir. Bu adətən, metal çubuqlar, döymələr, qaynaq tikişləri
kimi karbon və aşağı ərimə temperaturlu poladların dəyərləndirilməsi üçün təşkil edilir. Polad
nümunənin dəyərləndirilməsi üçün bir neçə prosedur mövcuddur. Bunun üçün, müəyyən
vəziyyətlərdə tezliyi göstərən zəncirvari şəkil ardıcıllığından istifadə edilir və bu əsasən karbon və
aşağı ərimə temperaturlu poladlar üçün tətbiq edilir. Həmçinin yoxlamanın növündən asılı olaraq,
bir sıra oyma reagentləri də istifadə edilə bilər. Poladlar, oyma reagentlərinə qarşı fərqli şəkildə
reaksiya göstərirlər və bu fərqlilik - kimyəvi tərkib, istehsalat forması, termiki emal və digər başqa
dəyişənlər ilə əlaqəli olur.
Makroskopik yoxlamalar həmçinin, qaynaq metalının pardaqlanmış və oyulmuş hissəsinin

üzərində həyata keçirilir. Yoxlama zamanı, qaynaq gedişi prosesi də daxil olmaqla qaynaq
prosedurunun kvalifikasiya sınaqları üçün vacib hesab edilən bir sıra xüsusiyyətlər müəyyən edilə
bilər. Həmçinin bundan başqa, nümunə üzərində aşkar edilmiş hər bir qüsur, müvafiq
spesifikasiyaya uyğun şəkildə dəyərləndiriləcəkdir. Çürük, deşiklər, natamam nüfuziyyət, yan
divarın natamam nüfuziyyəti və keyfiyyətsiz qaynaq profili, bu yoxlamalar zamanı müşahidə
edilən xüsusiyyətlərdir. Belə qüsurların, standart vizual yoxlama vasitəsilə və yaxud 5 dəfə
böyütmə yolu ilə axtarılması normal bir hal hesab edilir. Daimi qeydlər təmin etmək məqsədilə
həmin qüsurların fotosunun çəkilməsi də sıradan bir vəziyyətdir və bu fotomakroqraf adı ilə
tanınır.
2. Mikroskopik Yoxlama
Bu, ya ölçüyə müvafiq kəsilmiş vəya qatran forma (???) üzərində yerləşdirilmiş nümunələrin
üzərində icra edilir. Nümunələr təmizlənənədək pardaqlanır və kimyəvi məhlulda emal edildikdən
sonra metallurji mikroskopda yoxlamadan keçir. Mikroskopik yoxlama, bir çox səbəbdən dolayı
həyata keçirirlir və onların arasında ən mühüm səbəb - metalın strukturunun dəyərləndirilməsi
hesab edilir. Bu yoxlama həmçinin, üçüncü fazanın çöküntüləri, qranulların aşırı dərəcədə
böyüməsi və s. kimi metallurji anomaliyaların müşahidəsini də əhatə edir. Odur ki, fazanın
hesablanması və qranulların ölçüsünün müəyyən edilməsi kimi adi sınaqlar, məhz mikroskopik
yoxlamalar ilə əlaqəli şəkildə icra edilir.
Qaynaq tikişlərinin metalloqrafik baxımdan dəyərləndirilməsi, bir çox formada təzahür edə bilər.
Ən sadə forma - deşiklər və natamam ərimə kimi iri-miqyaslı qüsurların, qaynaq dolğularında
vizual şəkildə yoxlanılmasıdır. Mikro-miqyas baxımından isə qaynağın qapaq hissəsindən
başlayaraq kökönə qədər, yoxlama - fazanın balans dəyərləndirilməsi formasını ala bilər və yaxud
qeyri-metal və ya üçüncü faza çoküntüləri şəklində ola bilər. Qaynağın irəliləyən inkişafının
yoxlanılması, həmçinin keyfiyyətsiz mexaniki sınaq nəticələrinin səbəbini müəyyən etmək üçün
istifadə edilir. Məsələn, mərkəzdə yerləşən geniş və sütün-şəkilli qranullar, keyfiyyətsiz Charpy
nəticələrini təmin edən zəifliyə səbə ola bilər.
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Intersection S. Vurgun & S. Rahimov Str, (+994) 12 597 48 91
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan
No: 3, Floor: 11 (+994) 12 597 30 33
Baku, Azerbaijan

CSWIP 3.1 - Azeri Language - Rev 01

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

CSWIP 3.1 - Azeri Language - Rev 01

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TWI CASPIAN SEA REGION

WORLD BUSINESS CENTER Office Tel/ Fax: H/P: (+994) 50 790 53 33

Təlim və İmtahan Xidmətləri

1.0 Qaynaq İnspektorunun Tipik Vəzifələri

Qaynaq İnspektorunun Tipik Vəzifələri

Qaynaq İnspektorunun öz işindən əmin olması üçün o, müxtəlif KN prosedurlarını anlamalı/analiz

Tətbiq edilən Standartlarda/Normativlərdə (və ya digər növ bənzər standartlar) qaynağın

2. Vizual Yoxlama üçün Əsas Tələblər (BS EN 970 standartlarına əsasən)

• Qaynağı yoxlayan işçi heyətinə qarşı tələblər.

Bu mövzuların hər biri barədə qısaca məlumat aşağıdakı bölmələrdə verilmişdir.

3. Qaynağı Yoxlayan İşçi Heyəti

(*Dövlətə və və yaxud Müştəriyə xas standartlar tətbiq edilə bilər)

4. Vizual Yoxlama üçün Lazımi Şərait Formaları

*normal mağaza və yaxud ofis işıqlandırması

Səthi birbaşa yoxlamaq üçün:

• Gözlər, yoxlanılacaq səthdən 600 mm məsafədə olmalıdırlar;

5. Vizual Yoxlama üçün Köməkçi Ölçü Vasitələri

Vizual yoxlamanı asanlaşdıra biləcək əlavə avadanlıqlar aşağıdakılardan ibarətdir:

6. Yoxlamanın Tələb edildiyi Mərhələlər

Bu mərhələlərin hər birində yoxlama fəaliyyətinin keçirilməsi, Qaynaq İnspektorlarının Vəzifələri

7. Qaynaq İnspektorunun Tipik Vəzifələri

Bu tipik sənədlər aşağıdakılardan ibarətdir:

• Tətbiq olunan Standartlar (və yaxud Normativlər)

Qaynaq İnspektoru həmçinin əmin olmalıdır ki, köməkçi yoxlama vasitəsi:

Qaynaqdan əvvəl icra edilən vəzifələr

8. Yoxlama və Sınaqların Qeydiyyatı

Keçirilmiş sınaqların qeydləri/raportları ilə bağlı tələblər müqavilə şərtlərindən və istehsalat

Uc-uca qaynaq Künc qaynağı

1.2. Nüfuziyyət baxımından

Natamam nüfuziyyətli qaynaq

2. Birləşmələrin Növləri (bax BS EN ISO 15607)

3. Tamamlanmış Qaynağın Xüsusiyyətləri

4.1. Qaynaq üçün kəsim formaları və onların göstəriciləri

4.2. Kəsim formalarının növləri

Açıq tipli uc-uclu kəsim forması

Birtərəfli V kəsim forması

Birtərəfli Ukəsim forması

İkitərəfli U kəsim forması

Dayaq verici parça ilə birtərəfli V kəsim forması

Bütün bu kəsim formaları (birtərəfli/ikitərəfli kəsim formaları və J forması) T şəkilli birləşmə

5. Uc-uca qaynaqların ölçüləri

Ümumi qayda olaraq:

Hər iki səthi hamarlanmış tam nüfuziyyətli uc-uca qaynaq

İki müxtəlif qalınlıqda detallar arasında uc-uca qaynaq

Tek gedisli qaynaq

6.1. Künc Qaynağının ölçüləri

6.2. Künc qaynağının görünüş formaları

6.3. Kombinə olunmuş uc-uca və künc qaynaqları

7. Qaynağın Pozisiyası, Qaynağın Mərkəz Xəttinin X və Y və ya Z

Qaynaq Qüsurları və Materiallara Nəzarət

Qüsurların BS EN ISO 6520-1 standartlarına əsasən təsnifatı:

• İsti (qatılaşma çatları, mayeləşmə/yumşalma çatları)

2.1. İsti çatlar

2.2. Qatılaşma çatları

Ümumiyyətlə götürdükdə, qatılaşma çatları aşağıdakı səbəblərdən dolayı yarana bilər:

2.3. Hidrogenin təsirindən yaranan çatlar

2.4. Laylı yırtılma

Bu, birləşmələrdə aşağıdakı vəziyyətlər olan zamanı yaranır:

• Polad lövhənin bütöv qalınlığı boyunca termiki daralma gərginliyi yarananda

Çox nazik lövhəciklər şəklində mövcud olan

• Qalınlıq xüsusiyyətləri zəmanətli olan (Z dərəcəli) təmiz poladdan istifadə etmək

Qaz deşikləri bir neçə formada təzahür edə bilərlər:

Səbəbləri Qarşısını almaq üçün tədbirlər