MATERIJALI

1. Materijali su...
2. U odnosu na materijale koji su se koristili kako su bili podijeljeni istorijski periodi?
3. Na kojem principu su prvi ljudi koristili materijale?
4. Koje vrste kamena su najviše bile u upotrebi u toku kamenog doba?
5. Koji su razlozi upotrebe kamena?
6. Koji su se to samorodni metali koristili u kamenom dobu?
7. Šta je nedostatak čistog zlata?
8. Šta je nedostatk čistog bakra?
9. Šta je nedostatak bakarnih bronzi sa dodatkom arsena?
10. Koje prvi otkrio tajnu “dobrog željeza”?
11. Ko je napisao knjigu“Re Metallica”?
12. Kada počinje metalurgija?
13. Koji je doprinos alhemičara?
14. U čemu je značaj proizvodnje sablji iz Damaska odnosno mačeva iz Japana?
15. Koji je doprinos Rimske civilizacije razvoju materijala?
16. Zašto BiH ima bogatu prošlost doseljavanja i življena još iz kamenog doba?
17. Koji je prvi anorganski materijal koji je dobio sasvim druga svojstva u odnosu na prvobitna?
18. Sa ekološkog aspekta na koji način se moraju proizvoditi i koristit materijali?
19. Nauka o materijalima je...
20. Inžinjering materijala je...
21. Struktura materijala može biti?
22. Koja je osnovna razlika između mikro i makrostrukture?
23. Svojstvo materijala je...
24. Kako se mogu podijeliti osnovna svojstva materijala?
25. Pristup izučavanju materijala može biti...
26. Kako se dijele materijali prema porijeklu?
27. Kako se dijele materijali prema građi (polžaju atoma u prostoru)?
28. Kako se dijele materijali prema hemijskoj vezi i atomskoj strukturi?
29. Navesti osnovna svojstva metala...
30. Koja je razlika između željeznih i neželjeznih metala i legura?
31. Šta je legura?
32. Na koji način nastaju polimeri?
33. Kako se dijele polimeri?
34. Navesti osnovna svojstva polimera...
35. Navesti osnovna svojstva keramika...
36. Šta su kompozitni materijali?
37. Od čega se sastoje kompozitni materijali?
38. Kako se dijele kompozitni materijali ?
39. Koja dva materijala se najčešće koriste za izradu poluprovodnika?
40. Poluprovodnici su...
41. Na koji način dolazi do vodljivosti poluprovodnika?
42. Osnovni zahtjev za biomaterijale je...
43. Pametni materijali su...
44. Nanomaterijali su...
45. Koji faktori određuju svojstva atoma ?
46. Atomski broj (Z) je
47. Relativna atomska masa (Ar) je
48. Šta je izotop ?
49. Relativna molekulska masa (Mr) pokazuje...
50. Sa kojim parametrima se opisuje svaki atom?
51. Na osnovu čega su poredani elementi u periodnom sistemu?
52. Zašto su elementi nulte grupe inertni plinovi?
53. Zašto se IIIA, IVA i VA skupina nazivaju borova, ugljikova i dušikova?
54. Kationi su
55. Anioni su
56. Na koji način se može sniziti energija sistema da bi on postao stabilniji?
57. Koje su osnovne primarne veze?
58. Koje su osnovne sekundarne veze?
59. Koja svojstva ima materijal koji ima jonsku vezu?
60. Koja svojstva ima materijal koji ima kovalentnu vezu?
61. Koja svojstva ima materijal koji ima metalnu vezu?
62. Kroz koje oblike interakcije se objašnjavana Van der Waalsova veza?
63. Koji atomi učestvuju u formiranju vodikove veze?
64. Prema rasporedu atoma kakva može biti struktura materijala?
65. Kako možemo podijeliti amorfne materijale?
66. Amorfni materijali imaju tačno definisanu tačku topljenja. (DA ili NE)
67. Materijali sa kristalnom strukturom su lakši od istih sa amorfnom. (Da ili NE)
68. Osnovni postupci dobijanja metastabilnog (amorfnog) stanja su:
69. Ko je proizveo prvo metalno staklo i kad?
70. Radijalna distribuciona funkcija (RDF) pokazuje...
71. Na koji način se može opisati amorfna struktura?
72. Od čega zavisi na koji način će atomi formirati kristalnu strukturu?
73. Atomski radijus je...
74. Kako se može izmjeriti atomski radijus ?
75. Prostorna rešetka je...
76. Na koji način se obrazuje elementarna ćelija?
77. Sa kojim parametrima se opisuje jedinična ćelija?
78. Koje su osnovne karakteristike svake kristalne rešetke?
79. Parametar kristalne rešetke je...
80. Gustina grupisanja je...
81. Šta čini kristalnu ravan?
82. Na osnovu čega je Kristijan Samjuel Vajs definisao osnovne kristalne sisteme?
83. Koliko imamo osnovnih kristalnih sistema?
84. Navesti osnovne kristalne sisteme.
85. Ko je pokazao da postoji 14 standardnih elementarnih ćelija koje mogu da opišu
sve moguće kristalografske rešetke
86. Koordinacioni broj je...
87. Gustina pakovanja je...
88. Na osnovu čega se određuje koordinacioni broj?
89. Od čega se sastoji Pearson-ov simbol
90. Šta označava oznaka PCK?
91. Šta označava oznaka VCK?
92. Napisati u vidu formule odnos parametra rešetke i poluprečnika atoma za PCK strukturu.
93. Napisati u vidu formule odnos parametra rešetke i poluprečnika atoma za VCK strukturu.
94. Koordinacioni broj PCK rešetke je...
95. Broj atoma po jedničnoj PCK ćeliji je...
96. Popunjenost PCK rešetke je ...
97. Koordinacioni broj VCK rešetke je
98. Broj atoma po jedničnoj VCK ćeliji je...
99. Popunjenost VCK rešetke je ...
100. Šta označava oznaka HGP...
101. Hemijske greške u kristalnoj rešetci su...
102. Strukturne greške su...
103. Od čega zavisi broj vakansija?
104. Komponenta je ...
105. Šta mogu biti komponente ?
106. Faza je ...
107. Sistem je ...
108. Navesti faktore koji utječu na stabilnost sistema.
109. Kako glasi Gibbsovo pravilo faza?
110. Koji unutrašnji faktori utječu na stabilnost sistema ?
111. Koji vanjski faktori utječu na stabilnost sistema?
112. Ako je stepen slobode 0 (S=0) šta to znači?
113. Pri obrazovanju legura šta se može obrazovati u čvrstom stanju ?
114. Čvrsti ratvori su ...
115. Na koji način se označavju čvrsti rastvori ?
116. Kakvi mogu biti čvrsti rastvori ?
117. Kakva je kristalna struktura hemijskih jedinjenja?
118. Mehaničke smjese su...
119. Kakve mogu biti mehaničke smjese ?
120. Kristalizacije je ...
121. Centri kristalizacije su...
122. Nacrtati krivu hlađenja za čisti metal i leguru i objasniti razliku.
123. Navesti osnovne tipove binarnih dijagrama stanja.
124. Nacrtati binarni dijagram stanja za komponente A i B sa djelimičnom rastvorljivošću
komponenata u čvrstom stanju i potpunom rastvorljivošću komponenata u tečnom stanju.
125. Nacrtati binarni dijagram stanja za komponente Ai B sa potpunom rastvorljivošću
komponenata u tečnom stanju i potpune nerastvorljivosti komponenata u čvrstom
stanju.
126. Nacrtati binarni dijagram stanja za komponente A i B sa potpunom rastvorljivošću
komponenata u tečnom i čvrstom stanju.
127. Kako nastaje eutektička legura?
128. Kako nastaje eutektoidna legura ?
129. Nacrtati krivu hlađenja eutektičke mehaničke smjese.
130. Nacrtati krivu hlađenja eutektoidne mehaničke smjese.
131. Na čemu se zasniva podjela legura na bazi željeza?
132. Koliki je sadržaj ugljika u čeliku?
133. Koliki je sadržaj ugljika u gvožđu?
134. Osim ugljika koji elementi se još mogu naći u sirovom gvožđu?
135. Navesti polazne sirovine za proizvodnju gvožđa?
136. Koji agregat se koristi za proizvodnju sirovog gvožđa?
137. Koja je razlika između bogatih i siromašnih ruda?
138. Osnovne rude željeza koje se koriste u proizvodnji gvožđa su...
139. Koja od željeznih ruda ima najveći sadržaj Fe?
140. Šta čini limonit poroznom rudom?
141. Zašto se dodaje manganska ruda?
142. Kakva je uloga topitelja?
143. Šta je jalovina?
144. Zašto se koriste vatrostalni materijali?
145. Zbog čega se koriste vatrostalni materijali?
146. Koji su načini obogačivanja rude?
147. Zašto se provodi obogačivanje rude?
148. Navesti postupke priprem rude za topljenje?
149. Šta je cilj aglomeracije ili sinterovanja?
150. Koji su osnovni dijelovi visokw peći?
151. Gdje se skuplja tečni metal u visokoj peći ?
152. Navesti procese koji se odvijaju u visokoj peći
153. Navesti produkte topljenja u visokoj peći
154. Šta je cilj procesa sagorijavanja?
155. Šta je cilj redukcije?
156. Šta je cilj karbonizacije Fe?
157. Šta je glavni polazni materijal za proizvodnju čelika?
158. Navesti postupke koji se danas koriste za proizvodnju čelika.
159. Navesti postupke koji se danas ne koriste za proizvodnju čelika.
160. Na kojem principu su radili Tomasov i Besemerov konvertor
161. Šta je cilj obrade sirovog gvožđa u konvertoru?
162. Na koji način se formira troska
163. Koja je razlika između kiseoničkog konvertora i Tomasovo/Besemerovog konvertora
164. Koja je bila prednost proizvodnje čelika u Simens-Martenovoj peći u odnosu na B/T konvertor
165. Da li se i danas proizvodi čelik u Simens-Martenovoj peći
166. Navesti elektro peći koje se koriste za proizvodnju čelika
167. Navesti postupke sekundarne metalurgije
168. Šta je cilj sekundarne metalurgije?
169. Postupci livenja logu biti?
170. Kokila je ...
171. Šta je ingot ?
172. Nacrtati krivu zagrijavanja i hlađenja čistog željeza sa transformacijama.
173. Šta je temperaturni histerezis?
174. Koja je i šta predstavlja Kiri (Curie) temperatura ?
175. Koja je razlika između γ i δ Fe ?
176. Koja je razlika između stabilnog i metastabilnog Fe-C dijagrama stanja
177. U kojem obliku se može izlučiti grafit ?
178. Šta predstavlja solidus linija u Fe-C dijagramu?
179. Šta predstavlja likvidus linija u Fe-C dijagramu?
180. Navesti tri izotermalne transformacije koje se javljaju kod Fe-C dijagrama.
181. Navesti čvrste rastvore u Fe-C dijagramu.
182. Navesti mehaničke smjese u Fe-C dijagramu.
183. Navesti hemijska jedinjenja u Fe-C dijagramu.
184. Ledeburit je
185. Perlit je..
186. Koliki je sadržaj ugljika u eutektoidnom čeliku ?
187. Koliki je sadržaj ugljika u eutektičkom gvožđu ?
188. Navesti neravnotežne mikrostrukture koje se javljaju u čeliku.
189. Navesti ravnotežne mikrostrukture koje se javljaju u čeliku na sobnoj temperature (500 0 C)
190. U kojim uslovima nastaju neravnotežne mikrostrukture u čeliku ?
191. α ferit je...
192. Austenit je
193. δ ferit je...
194. Koja je razlika između α i  željeza?
195. Podijela čelika prema hemijskom sastavu.
196. Podijela ugljeničnih čelika.
197. Podijela legiranih čelika.
198. Karbidotvorci su...
199. Alfageni elemeti su...
200. Gamageni elementi su..
201. Osnovna podijela čelika prema namjeni.
202. Podijela čelika prema mikrostrukturi.
203. Podijela čelika prema kvalitetu.
204. Navesti neke od neželjeznih metala.
205. Osnovna svojstva neželjeznih metala i njihovih legura su...
206. Navesti prednosti aluminija i njegovih legura.
207. Gdje je našao primjenu Al i njegove legure ?
208. Prednost legura na baz Mg je ...
209. Gdje se koristi čisti nikl ?
210. Za što se najviše koristi nikl (40%) ?
211. Kakve su to Superlegure na bazi Ni ...
212. Kakav Cu se koristi za izradu žica za električne provodnike?
213. Mesing je...
214. Prednost Ti i njegovih legura je...
215. Navesti osnovna statička mehanička ispitivanja.
216. Navesti osnovna dinamička mehanička ispitivanja.
217. Kako se dijele mehanička ispitivanja prema temperaturi ispitivanja ?
218. Kako se mehanička ispitivanja dijele prema vremenu trajanja ?
219. Kako se mehanička ispitivanja dijele prema načinu djelovanja opterećenja ?
220. Kako se mehanička ispitivanja dijele prema brzini djelovanja opterećenja ?
221. Deformacija je...
222. Opterećenja je...
223. Naprezanje je...
224. Kad nastaje naprezanje u materijalu ?
225. Čvrstoća je...
226. Koja ispitivanja se obično provode na krtim materijalima ?
227. Koji parametri se određuju kod ispitivanja pritiskom ?
228. Navesti parametre koji se određuju pri ispitivanju na savijanje.
229. U kojem slučaju ispitivanje uvijanjem ima najčešću primjenu ?
230. Kada se provodi ispitivanje smicanjem ?
231. Mašine za ispitivanje zatezanjem mogu biti....
232. Zašto se uređaj za ispitivanje zatezanjem naziva univerzalnim ?
233. Uzorak je...
234. Epruveta je...
235. Epruvete za ispitivanje zatezanjem mogu biti...
236. Kakva je razlika između oznaka A 5 i A 10 ?
237. Nacrtati dijagram pri ispitivanju zatezanjem i označiti sve karakteristične tačke.
238. Nacrtati dijagram pri ispitivanju zatezanjem i označiti elastično i plastično područje.
239. Napon tečenja (kod ispitivanja zatezanjem) može biti....
240. Zatezna čvrstoća je...
241. Svojstva deformabilnosti kod ispitivanja zatezanjem su...
242. Modul elastičnosti je...
243. Navesti vrste loma kod epruveta.
244. U odnosu na način zagrijavanja kako je moguće izvesti ispitivanje na zatezanje na povišenim
temperaturama ?
245. Ispitivanje na zatezanje na povišenim temperaturama sa dugotrajnim zavarivanje može biti...
246. Kako se ponaša čvrstoća materijala sa povećanjem temperature ?
247. Kako se ponaša duktilnost materijala sa povećanjem temperature ?
248. Koja metoda se kod nas korsiti za ispitivanje (žilavosti) udarne radnje loma ?
249. Šta je mjera žilavosti materijala ?
250. Kakve mogu biti epruvete za ispitivanje žilavosti (nacrtati) ?
251. Na koliko epruveta se vrši ispitivanje žilavosti ?
252. Kako se izračunava žilavost ?
253. Objasniti oznaku KU 300/3 ili KU 150/2
254. Faktori koji utječu na žilavost materijala su...
255. Navesti ostale metode ispitivanja žilavosti (osim po Šarpiju)
256. Zamaranje je...
257. Šta je najčešći uzrok loma materijala ?
258. Wöhler-ova ili S-N krivulja je...
259. Dinamička čvrstoća je...
260. Za što se koriste Smithovi dijagrami ?
261. Navesti statičke metode ispitivanja tvrdoće.
262. Navesti dinamičke metode ispitivanja tvrdoće.
263. Tvrdoća je...
264. Šta predstavlja Mohsova skala ?
265. Koja vrsta kuglice se koristi kod ispitivanja tvrdoće po Brinelu i kako se označava
ta tvrdoća ?

266. Na osnovu čega se određuje tvrdoća po Brinellu ?

267. Kalota je ....
268. Koja vrsta utiskivača se koristi kod ispitivanja tvrdoće po Brinelu ?
269. Koja vrsta utiskivača se koristi kod ispitivanja tvrdoće po Vikersu ?
270. Koja vrsta utiskivača se koristi kod ispitivanja tvrdoće po Rockwelu ?
271. Objasniti oznaku 600 HBW 1/30/20
272. Prednosti ispitivanja tvrdoće Brinelovom metodom.
273. Nedostatci ispitivanja tvrdoće Brinelovom metodom.
274. Koje mehaničko svojstvo možemo odrediti na osovu poznavanja tvrdoće ?
275. Kad se najčešće koristi metoda za ispitivanje tvrdoće po Vikersu ?
276. Objasniti oznaku 130 HV 10/30
277. Na osnovu čega se određuje tvrdoća po Vikersu ?
278. Prednosti ispitivanja tvrdoće metodom Vickersa ?
279. Nedostatci ispitivanja tvrdoće metodom Vickersa ?
280. Koja razlika ispitivanja tvrdoće po Rokvelu u odnosu na metode po Brinelu i Vikersu (u
odnosu na opterećenje) ?
281. Prednosti ispitivanja tvrdoće metodom Rokvel ?
282. Nedostatci ispitivanja tvrdoće metodom Rokvel ?
283. Kod dinamičkih metoda ispitivanja tvrdoće šta služi kao osnova za određivanje tvrdoće ?
284. Na osnovu čega se određuje tvrdoća po Šoru ?
285. Mikrotvrdoća je...
286. Za šta se koristi ispitivanje mikrotvrdoće ?
287. Na kojim epruvetama se provodi tehnološko ispitivanje ?
288. Na kojim proizvodima se obično provode tehnološka ispitivanja ?
289. Navesti osnovne tehnološke postupke ispitivanja ?
290. Šta su standardi (norme)?
291. Šta sadrže standardi?
292. Standardi se mogu primjeniti na ...
293. Navedite vrste standarda koji imaju strogo definisan cilj i namjenu!
294. Prema propisima bivšeg jugoslovenskog standardaJUS C.B0.002 na koji način se vrši
označavanje čelika?
295. Šta označavaju brojčani simboli, iz kojih se sastoji osnovna oznaka?
296. Navedite i objasnite primjer čelika sa djelimično garantovanim ili negarantovanim
hemijskim sastavom, a garantovanim mehaničkim svojstvima?
297. Navedite i objasnite primjer ugljeničnog čelika sagarantovanim hemijskim
sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima?
298. Kako se označavaju nelegirani čelici po DIN-u 17006?
299. Kako se označavaju legirani čelici po DIN-u 17006?
300. Navedite i objasnite primjer visokolegiranog čelika prema DIN-u 17007?
301. S obzirom na veliki broj grupacija i vrsta čelika koje su dvije osnovne grupe
čelika prema BAS EN standardu?
302. Navedite i objasnite primjer čelika (grupa 1) prema BAS EN standardu!
303. Objasnite primjer oznake čelikaY1770Cprema BAS EN standardu!
304. Objasnite primjer oznake čelika C40E prema BAS EN standardu!
305. Objasnite primjer oznake čelika 15CrMoV5-9 prema BAS EN standardu!
306. Objasnite primjer oznake čelika X82WMoCrV6-5-4 prema BAS EN standardu!
307. Objasnite primjer oznake čelika HS18-1-2-5 prema BAS EN standardu!
1. Materijali su- sve prirodne i vještačke tvari koje nas okružuju u svakodnevnom životu, a
koje se između ostalog koriste i za proizvodnju raznih predmeta potrebnih čovjeku.

2. U odnosu na materijale koji su se koristili kako su bili podijeljeni istorijski periodi ?

Istorijski periodi bili su podijeljeni na kameno (starije-paleolitik, srednje-mezolitik i mlađe-
neolitik kameno doba), zatim bakarno, bronzano i željezno doba
3. Na kojem principu su prvi ljudi koristili materijale?
Koristili su princip „probe i greške“ (koristili su prirodne materijale u njihovom izvornom
obliku, onakve kakve su nalazili u prirodi)
4. Koje vrste kamena su najviše bile u upotrebi u toku kamenog doba ?
Najprije se korisio kremen, opsidijan i kvarcit.
5. Koji su razlozi upotrebe kamena?
Kamen se koristio radi svoje tvrdoće. Sva oruđa i oružja u tom periodu su bila od kamena. Bio
je tvrd i krut, njegove ivice su bile oštre kao i opsidijan. Kamen se također koristio za
izgradnju i za potpalu vatre.
6. Koji su se to samorodni metali koristili u kamenom dobu?
Samorodni materijali koje su koristili u kamenom dobu su: zlato, srebro, bakar, platina, arsen,
željezo itd.
7. Šta je nedostatak čistog zlata?
Nedostatak čistog zlata jeste taj , da nema dovoljnu čvrstoću i to je razlog zbog kojeg se
danas miješa sa drugim metalima.
8. Šta je nedostatk čistog bakra?
Nedostatak čistog bakra je taj što je veoma mekan i teško topljiv metal, te nije pogodan za
izradu oružja i oruđa vež samo za izradu nakita, noževa, vrhova strijela itd
9. Šta je nedostatak bakarnih bronzi sa dodatkom arsena?
Nedostatak bakarnih bronzi sa dodatkom arsena je taj što su dosta štetni i izazivaju smrt
lijevača zbog opasnih arsenovih para

10. Koje prvi otkrio tajnu “dobrog željeza”?

Smatra se da su tajnu „dobrog željeza“ – onog koji je imao upotrebu , prvi otkrili Hetiti koji su
uspjeli preko 200 godina čuvati tu tajnu. Predpostavlja se da su oni prilikom topljenja na neki
način (vjerovatno upotrebom drvenog uglja) uspjeli uvesti ugljik u željezo i na taj način dobiti
neku vrstu čelika koji je bio tvrđi od bronze ali i jako krt
11. Ko je napisao knjigu“Re Metallica”?
Najpoznatija knjiga o metalurgiji je „Re Metallica“ koju je napisao Džordž Bauera (Agrikola) i
koja je odštampana poslije njegove smrti 1556. godine
12. Kada počinje metalurgija?
Metalurgija počinje onog momenta kada je čovjek naučio da metale dobija iz rude, da ih topi,
lije i oblikuje.
13. Koji je doprinos alhemičara?
Njihov doprinos je bio značajan u pogledu razvoja hemijskih aparatura i procesa koji
predstavljaju temelje i današnje nauke u pogledu teoretski motiviranog eksperimenta.
14. U čemu je značaj proizvodnje sablji iz Damaska odnosno mačeva iz Japana?
Sablja je imala oštricu koja je bila tvrda i oštra i tijelo koje je bilo otporno na lom, proizvodila
se kombinacijom dva materijala (meko gvožđe i čelik), koja su zajedno kovana na visokim
temperaturama.
15. Koji je doprinos Rimske civilizacije razvoju materijala?
Rimska civilizacija je nosilac velikih inžinjerskih poduhvata. Stari Rimljani grade ceste,
vodovode, mostove i slične građevine. Ti veliki građevinski poduhvati iziskivali su primjenu
novih materijala, pa tako se prvi put pojavljuje građevinski materijal- hidraulični beton
(Portland cement). Smatra se da je primjena nekih materijala bila i pogubna za Rimsko
carstvo.
16. Zašto BiH ima bogatu prošlost doseljavanja i življena još iz kamenog doba?
Područje Bosne i Hercegovine ima izuzetno bogatu prošlost doseljavanja i življenja. Tragove
svog kretanja i zadržavanja na ovom prostoru ostavili su još paleolitski lovci i sakupljači iz
roda homo , čak i dosta prije dolaska Homo sapiensa. Dva važna faktora za naseljavanje ovih
krajeva bila su bogata flora i fauna što je posljedica vlažnih tundri sa niskim hladnodobnim
drvećem kao što su breza, joha i vrba, te sa mahovinom i divljom
travom i bogata nalazišta sirovine za proizvodnju alata i oružja- tvrdog kamena u koritima
rijeka.
17. Koji je prvi anorganski materijal koji je dobio sasvim druga svojstva u odnosu na prvobitna ?
Glina je prvi anoorganski materijal koji je dobio sasvim druga svojstva u odnosu na prvobitna
18. Sa ekološkog aspekta na koji način se moraju proizvoditi i koristit materijali?
Prema ekološkom aspektu materijali se moraju proizvoditi i koristiti na način da se očuva
ekološka ravnoteža između čovjeka i njegovog okruženja
19. Nauka o materijalima je... je naučna disciplina koja se bavi istraživanjem odnosa između
strukture i svojstava materijala
20. Inžinjering materijala je... se definira kao dizajniranje ili inžinjering strukture materijala sa
ciljem dobijanja materijala sa određenim svojstvima
21. Struktura materijala može biti?
Struktura materijala je obično povezana sa uređenjem njegovih unutrašnjih komponenti.
Može biti: Subatomska struktura; Struktura na atomskom nivou; Mikrostruktura;
Makrostruktura.
22. Koja je osnovna razlika između mikro i makrostrukture?
Makrostruktura je struktura koja se može vidjeti golim okom, a mikrostruktura nagovještava
da se takva struktura može posmatrati sami pomoću nekog tipa mikroskopa
23. Svojstvo materijala je... je karakteristika materijala u smislu vrste i veličine odgovora u
odnosu na utjecaj kojem je izložen
24. Kako se mogu podijeliti osnovna svojstva materijala?
Osnovna svojstva materijala mogu se klasificirati u nekoliko grupa: fizička (mehanička,
električna, termička, magnetna i optička), hemijska i tehnološka svojstva
25. Pristup izučavanju materijala može biti...
Pristup izučavanju materijala može biti:
• Fenomenološki (izučava karakteristična svojstva materijala i njihovu primjenu)
• Atomistički (izučava svojstva materijala na osnovu njihove strukture)
• Termodinamički i Kinetički (izučava pojavu faza u materijalu kao posljedicu zakonitosti o
ravnoteži faza, a promjenu u materijalima kao posljedicu kinetike procesa koji se u njima
dešavaju).
26. Kako se dijele materijali prema porijeklu?
Materijale prema porijeklu dijelimo na organske i anorganske
27. Kako se dijele materijali prema građi (polžaju atoma u prostoru)? S obzirom na kristalnu
građu dijelimo ih na kristalne i amorfne materijale
28. Kako se dijele materijali prema hemijskoj vezi i atomskoj strukturi? Podjela materijala
prema hemijskoj vezi i atomskoj strukturi je na metale, keramike i polimere.
 29. Navesti osnovna svojstva metala- Metali su dobri provodnici električne i toplotne energije.
Većina metala ima veliku čvrstoću i duktilnost na sobnoj temperaturi, a neki od metala
čvrstoću zadržavaju i na povišenim temperaturama. Imaju metalnu vezu, kristalnu
strukturu i anorganskog su porijekla
31. Koja je razlika između željeznih i neželjeznih metala i legura ? Metali i legure se dijele na
željezne metale i legure (sadrže veliki procenat željeza kao što su čelik i gvožđe) i
neželjezne metale i legure (ne sadrže ili sadrže u veoma malim količinama željezo).
32. Šta je legura? Legura predstavlja kombinaciju dva ili više metala, ili metala i nemetala
33. Na koji način nastaju polimeri? Polimeri nastaju procesom polimerizacije tj. sukcesivnim
vezanjem osnovnih gradbenih elemenata- monomera.
34. Kako se dijele polimeri? U pogledu termičke obrade mogu se podijeliti na termoplastike i
termootporne plastike.
34. Navesti osnovna svojstva polimera - Čvrstoća i duktilnost ovih materijala značajno varira.
Zbog prirode svoje strukture većina polimernih materijala su slabi provodnici toplotne i
električne energije. Neki od ovih materijala su dobri izolatori i koriste se u tu svrhu. Polimerni
materijali imaju malu gustoću i relativno nisku temperaturu topljenja. Jedan od nedostataka
je laka zapaljivost zbog prisustva ugljika
35. Navesti osnovna svojstva keramika- Većina keramičkih materijala ima veliku tvrdoću i
čvrstoću na povišenim temperaturama ali su istovremeno krti. Keramički materijali koji se
koriste u inžinjerstvu su lagani, čvrsti i tvrdi, dobri toplotni izolatori, otporni na habanje,
smanjuju trenje i dobri su izolatori.
36. Šta su kompozitni materijali? Kompozitni materijali su smjese dva ili više materijala.
37. Od čega se sastoje kompozitni materijali? Većina kompozitnih materijala sastoji se iz dvije
faze od kojih jedna ima ulogu primarne (osnovne) faze, tzv. matriks i sekundarne faze koja se
naziva ojačavajuća faza.

Kako se dijele kompozitni materijali ? Dijele se na kompozitne materijale:

• Ojačane česticama (velike čestice, disperiozno ojačavanje)
• Ojačani vlaknima (kontinuiranim dugim, diskontinuiranim kratkim)
• Uređeni
• Slučajno orijentisani
• Strukturni (laminarni, sendvič paneli)
-Na osnovu sekundarne faze na: Metalne kompozitne mat., polimerne, keramičke, staklene,
ugljenične i intermetalne

38. Koja dva materijala se najčešće koriste za izradu poluprovodnika ? Od niza materijala u
elektroničkoj primjeni se obično koriste silicijum i germanijum.
39. Poluprovodnici su- Poluprovodnici su čvrsti materijali, čija se vrijednost specifičnog
električnog otpora nalazi između otpornosti provodnika i dielektrika tj. reda je veličine od 103
do 10-2 Ωm
40. Na koji način dolazi do vodljivosti poluprovodnika?
Do vodljivosti kod poluprovodnika dolazi kada se siliciju doda određena količina nečistoća N
ili P tipa.

Veći dio poluprovodnih čipova i tranzistora se proizvodi od silicija. Silicij je veoma čest
elemenat. Na primjer on je glavni sastojak pjeska i kvarca. Ugljik,silicij i germanium imaju
 jedinstvena svojstva u pogledu elektronske strukture jer svaki od njih ima četiri elektrona u
vanjskoj ljusci. Ovo mu omogućava da formira fine kristale
41. Osnovni zahtjev za biomaterijale je- Ovi materijali ne smiju biti toksični i moraju biti kompatibilni
sa tijelom
42. Pametni materijali su- Pametni materijali su materijali koji reaguju na vanjske uslove mijenjajući
svoju mikrostrukturu i svojstva.
44. Nanomaterijali su- Nanomaterijali su materijali čiji strukturni elementi (klasteri, kristaliti ili
molekuli) imaju dimenziju u rasponu od 1 do 100 nm.
45. Koji faktori određuju svojstva atoma?
Faktori koji određuju svojstva atoma su:
-atomski broj
-masa atoma
-raspodjela elektrona u orbitama oko jezgra
-energija elektrona u atomu
-lakoća dodavanja ili uklanjanja jednog ili više elektrona iz orbite atoma da bi se dobio jon.

46. Atomski broj (Z) je određen brojem protona u jezgru. Za električki neutralne atome, atomski
broj odgovara broju elektrona.
47. Relativna atomska masa (Ar) je masa u gramima 6,023*1023 atoma tog elementa. Broj
6,023*1023 je Avogadrov broj i označava se sa NA. Relativna atomska masa svakog elementa u
PSE se nalazi ispod simbola elementa. Također relativna atomska masa nekog elementa
pokazuje koliko je masa nekog atoma veća od 1/12 atoma izotopa ugljika -12 (12C).
48. Šta je izotop ? Potiče od grečke riječi isos-isti i topos-mjesto i označava atome istog elementa
koji imaju isti broj protona i elektrona, a različit broj neutrona u jezgri.
49. Relativna molekulska masa (Mr) pokazuje... koliko puta je masa neke molekule veća od mase
1/12 atoma izotopa ugljika -12(12C).
50. Sa kojim parametrima se opisuje svaki atom?
Svaki atom se opisuje sa četiri parametra koji se zovu kvantni brojevi:
• Glavni kvantni broj (n)- predstavlja elektronske ljuske,
• Sekundarni kvantni broj (l)- predstavlja elektronske podljuske,
• Broj energetskog stanja svake podljuske (ml), i
• Moment spina (ms)
51. Na osnovu čega su poredani elementi u periodnom sistemu ?
Svi hemijski elementi su klasificirani prema elektronskoj konfiguraciji u PSE. Elementi su
poredani po rastućem atomskom broju (a ne po relativnoj atomskoj masi) u sedam
horizontalnih redova koje se zovu periode. Uređenje je takvo da su svi elementi poredani u
kolone ili grupe koje imaju sličnu elektronsku strukturu kao i fizička svojstva
52. Zašto su elementi nulte grupe inertni plinovi? Elementi 0 grupe su plemeniti (inertni) plinovi,
njihova posljednja ljuska je potpuno ispunjena elektronima i prema tome imaju stabilnu
elektronsku konfiguraciju

53. Zašto se IIIA, IVA i VA skupina nazivaju borova, ugljikova i dušikova? Ove tri grupe su
polumetali ili metaloidi koji se po svojstvima nalaze između metala i nemetala. Naziv su dobile
po prvom elementu u grupi
54. Kationi su pozitivno nabijeni joni.
55. Anioni su negativno nabijeni joni.
56. Na koji način se može sniziti energija sistema da bi on postao stabilniji?
Atomi se međusobno spajaju zato što spojeni čine energetski stabilniji sistem. Da bi nastao
energetski stabilniji sistem atomi prelaze u takve elektronske konfiguracije koje omogućavaju
 da se snizi energija sistema i to na način:
• Da atomi pređu u pozitivno i negativno nabijene jone, koji međusobnim privlačenjem (uz
oslobađanje potencijalne energije) čine jonsku vezu u jonskoj kristalnoj rešetci, i
• Da se atomi spoje kovalentnom vezom stvaranjem zajedničkog elektronskog para
izmjenjivanjem elektrona.
57. Koje su osnovne primarne veze? Tri osnovne primarne veze su: jonska, metalna i kovalentna
veza.
58. Koje su osnovne sekundarne veze? To su Van der Waals-ova međumolekulska veza i vodikova
veza.
59. Koja svojstva ima materijal koji ima jonsku vezu? Kristali sa prisustvom jonske veze imaju
visoku temperaturu topljenja, veliku čvrstoću i tvrdoću i nizak koeficijent termičkog širenja.
60. Koja svojstva ima materijal koji ima kovalentnu vezu? Generalno, materijali sa ovim tipom
veze imaju veliku tvrdoću, visoku tačku topljenja i relativno visok indeks prelamanja svjetlosti.
61. Koja svojstva ima materijal koji ima metalnu vezu? Materijal koji ima metalnu vezu ima i dobru
plastičnost, provodnost toplotna i električna.
62. Kroz koje oblike interakcije se objašnjavana Van der Waalsova veza ?
Ova veza objašnjava način na koji su relativno slabo vezani atomi i/ili molekule

Objašnjava se kroz tri oblika interakcije:

• Disperziona interakcija (kada se atomi približe oni međusobno reaguju na dva načina:
privlačno i odbojno istovremeno. Predznak ukupne interakcije određuje elektronski omotač i
položaji atoma u datom trenutku.
• Orjentaciona interakcija (dešava se između polarnih molekula tj. onih koji imaju stalne
dipolne momente. Slaganje dipola zavisi od temperature
• Indukciona interakcija (kod nepolarnih molekula može nastati indukovani dipol i to pod
dejstvom električnog polja permanentnih dipola susjednih molekula. Ova interakcija ne zavis
od temperature)
63. Koji atomi učestvuju u formiranju vodikove veze? U formiranju vodikove veze učestvuju atomi
vodika
U formiranju vodikove veze učestvuju atomi vodika(H) koji se vežu sa atomima kisika(O),
flora(F), hlora(Cl) i dušika(N)
64. Prema rasporedu atoma kakva može biti struktura materijala ? Struktura materijala može biti:
amorfna i kristalna (monokristali i polikristali).
65. Kako možemo podijeliti amorfne materijale? Amorfne materijali možemo podijeliti na dvije
vrste:
• Na one kod kojih se prelazak iz tečne u čvrstu fazu odvija prirodno bez kristalizacije i njihova
struktura je dosta stabilna, i
• Na materijale koji bi prirodno prešli u kristalno stanje ali se posebnim postupcima priozvodnje
(uz brzo hlađenje) može dobiti amorfna struktura.
66. Amorfni materijali imaju tačno definisanu tačku topljenja. (DA ili NE). NE
67. Materijali sa kristalnom strukturom su lakši od istih sa amorfnom. (Da ili NE). DA
68. Osnovni postupci dobijanja metastabilnog (amorfnog) stanja su:
a) kaljenje iz tečne faze
b) kondenzacija plinovite faze
c) posebni postupci sa čvrstim materijalima koji se odvijaju praktički na sobnoj
temperaturi
69. Ko je proizveo prvo metalno staklo i kad? Prvo prizvedeno metalno staklo je ustvari i prvi
proizvedeni amorfni materijal, tj. legura Au-Si koju je proizveo Pol Duwez 1960 godine
70. Radijalna distribuciona funkcija (RDF) pokazuje... prosječan broj atoma po jedinici udaljenosti
(10 nm) u zavisnosti od udaljenosti od atoma ishodišta (r) tj. referentnog atoma
71. Na koji način se može opisati amorfna struktura?
Postoji niz pokušaja da se amorfna struktura opiše preko strukturnih modela i svi oni se mogu
podijeliti u dvije grupe:
• Bernal-ov model gustog nasumičnog slaganja tvrdih kugli („dense random packing of hard
spheres“- DRPHS), i
• Model lokalne koordinacije („local-coordination model“- LCM)
72. Od čega zavisi na koji način će atomi formirati kristalnu strukturu? Ako su atomi ili joni neke
čvrste materije uređeni u neku formu ili oblik koji se ponavlja u sve tri dimnezije oni čine čvrsto
tijelo za koje se kaže da ima kristalnu strukturu.
Način na koji atomi formiraju kristalnu strukturu zavisi od hemijskog i geometrijskog faktora.
73. Atomski radijus je... se definiše kao polovina rastojanja između centara najbližih atoma u
rešetki.
74. Kako se može izmjeriti atomski radijus ? Takvo rastojanje može se izmjeriti veoma tačno
pomoću rendgenske difrakcije
75. Prostorna rešetka je.. je raspored atoma u kristalnoj rešetci na način da su kugle raspoređene u
tačke presjeka mreže linija raspoređenih u tri pravca..
76. Na koji način se obrazuje elementarna ćelija? Grupisanje atoma oko nekog drugog atoma u
kristalnoj rešetci obrazuje jediničnu ili elementarnu ćeliju
77. Sa kojim parametrima se opisuje jedinična ćelija?
Jedinična ćelija se opisuje sa:
• Kristalnim osama x, y i z
• Vektorima translacije i
• Uglovima između tih vektora (alfa, beta i gama)
78. Koje su osnovne karakteristike svake kristalne rešetke ? Svaka kristalna rešetka ima svoje
karakteristike a to su: parametar, kristalna ravan i gustina grupisanja
79. Parametar kristalne rešetke je... rastojanje od centra jednog atoma do centra drugog atoma u
jednoj kristalnoj ravni.
80. Gustina grupisanja je... pojam pod kojim podrazumijevamo broj atoma koji pripada jednoj
jediničnoj ćeliji kada se ona nalazi u sklopu jedne složene kristalne rešetke
81. Šta čini kristalnu ravan? Tri ili više atoma koji leže u ravni čine kristalnu ravan
82. Na osnovu čega je Kristijan Samjuel Vajs definisao osnovne kristalne sisteme ?
Na osnovu položaja elemenata simetrije u prirodnim mineralnim kristalima Kristijan Samjuel Vajs
je izveo osnovne kristalne sisteme.
83. Koliko imamo osnovnih kristalnih sistema ? Sedam osnovnih kristalih sistema
84. Navesti osnovne kristalne sisteme. Kubni, tetragonalni, rombični ili ortorombični, trigonalni ili
romboedarski, monoklinski, triklinski i heksagonalni.
85. Ko je pokazao da postoji 14 standardnih elementarnih ćelija koje mogu da opišu sve moguće
kristalografske rešetke? A.J.Bravais.
86. Koordinacioni broj je... Položaj atoma u čvrstom stanju može se opisati brojem najbližih susjeda
ili tzv. Koordinacionim brojem svakog atoma u datoj strukturi.
87. Gustina pakovanja je... tj. faktor atomskog pakovanja (FAP) se definiše kao odnos volumena
svih atoma koji pripadaju jediničnoj ćeliji i volumena jedinične ćeli
88. Na osnovu čega se određuje koordinacioni broj? Budući da u modelu atome posmatramo kao
sfere odnosno kugle, poluprečnik kugle predstavlja geometrijski faktor koji određuje
koordinacioni broj.
89. Od čega se sastoji Pearson-ov simbol? Sastoji se od dva slova i jednog broja. Slova definišu
pripadnost kristalnom sistemu i oblik elementarne ćelije dok brojčana oznaka definiše broj
atoma koji pripadaju elementarnoj ćeliji
90. Šta označava oznaka PCK? Površinski centrirana kubna struktura (PCK).
91. Šta označava oznaka VCK? Volumno centrirana kubna struktura (VCK).
92. Napisati u vidu formule odnos parametra rešetke i poluprečnika atoma za PCK strukturu .
a=4 r
√2

93. Napisati u vidu formule odnos parametra rešetke i poluprečnika atoma za VCK strukturu.
a=4 r
√3
94. Koordinacioni broj PCK rešetke je...12
95. Broj atoma po jedničnoj PCK ćeliji je... 4
96. Popunjenost PCK rešetke je ... 74,05%
97. Koordinacioni broj VCK rešetke je 8
98. Broj atoma po jedničnoj VCK ćeliji je 2
99. Popunjenost VCK rešetke je 68%
100. Šta označava oznaka HGP- Heksagonalna gusto pakovana struktura (HGP).
101. Hemijske greške u kristalnoj rešetci su? Za razliku od idealnih kristala, u kristalnoj građi
realnih kristala nailazimo na poremećaje u kristalnoj rešetci, tj. na greške (defekte). Strani
atomi ili nečistoće koje se javljaju u kristalnoj rešetci mogu biti smješteni- Intersticijski ili
Supstitucijski. Ova vrsta defekata smatra se hemijskom greškom.
102. Strukturne greške su? Ako raspored atoma u kristalnoj rešetci nije onakav kakav se
očekuje od idealnog u tom slučaju radi se o strukturnim greškama.
103. Od čega zavisi broj vakansija? Zavisi od nedostalih atoma na mjestu gdje se normalno
očekuju
104. Komponenta je ...
Je metalna ili nemetalna materija koja čini leguru, ili drugačije rečeno
Komponenta je element ili materija koja je nezavisni sastavni dio sistema, neophodan za njegovo
formiranje.
105. Šta mogu biti komponente ? Komponente mogu biti hemijski elementi kao i hemijska
jedinjenja.
106. Faza je - Je homogeni dio sistema odvojen od drugih dijelova graničnom površinom.
107. Sistem je sveukupnost faza u jednom dijelu prostora pri određenim vanjskim faktorima.
108. Navesti faktore koji utječu na stabilnost sistema. Vanjski (temperatura i pritisak) i unutrašnji
(koncentracija).
109. Kako glasi Gibbsovo pravilo faza? U toku faznih preobražaja koji se odvijaju u legurama svi
procesi podliježu opštem zakonu ravnoteže tj. gibbsovom pravilu faza
110. Koji unutrašnji faktori utječu na stabilnost sistema ? koncentracija
111. Koji vanjski faktori utječu na stabilnost sistema ? Temperatura i pritisak
112. Ako je stepen slobode 0 (S=0) šta to znači?
sistem ima nula stepeni slobode. To znači da se ne može promijeniti ni temperatura ni pritisak
 113. Pri obrazovanju legura šta se može obrazovati u čvrstom stanju ?
ČVRSTI RASTVORI, HEMIJSKA JEDINJENJA ILI MEHANIČKE SMJESE

114. Čvrsti rastvori su ... su faze promjenjivog sastava pri čemu se kristalna rešetka jedne od
komponenata nemijenja ili se mijenja samo parametar rešetke.

115.Na koji način se označavju čvrsti rastvori ? čvrsti rastvor se označavaju slovima grčkog alfabeta
(α, β, µ...)

116. Kakvi mogu biti čvrsti rastvori ? Čvrsti rastvori Mogu biti intersticijski (ako se atomi
komponente koja se rastvara smještaju u međuprostore rešetke Rastvarača) i supstitucijski (ako
dolazi do zamjene atoma iz rešetke koja se rastvara u rešetci koja je rastvarač).

117. Kakva je kristalna struktura hemijskih jedinjenja? Kristalna struktura hemijskih jedinjenja je
drugačija od kristalne strukture polaznih komponenata

118. Mehaničke smjese su... ...smjese kristala čistih komponenanta, čvrstih rastvora ili hemijskih
jedinjenja i pri njihovom formiranju kristalne rešetke se ne mijenjaju.

119. Kakve mogu biti mehaničke smjese ? Razlikujemo proste, eutektičke i eutektoidne mehaničke
smjese.

120. Kristalizacija je ...

-Pod kristalizacijom se podrazumjeva prelaz rastopljenog metala ili legure u čvrsto stanje.

-Kristalizacija je prirodni proces preobražaja materije iz energetski bogatijeg tečnog stanja (sa višom
slobodnom energijom) u energetski siromašnije čvrsto, ali stabilno stanje.

121. Centri kristalizacije su... Pojedinačna mjesta u kojima pri određenoj temperaturi hlađenja

započinje kristalizacija nazivaju se centri kristalizacije.

122. Nacrtati krivu hlađenja za čisti metal i leguru i objasniti razliku.

123. Navesti osnovne tipove binarnih dijagrama stanja.

a) Binarni dijagram stanja sa potpunom rastvorljivošću komponenata u tečnom i čvrstom stanju (npr.
Cu- Ni; Co - Ni; Fe - Ni i dr.).

b) Binarni dijagram stanja sa potpunom rastvorljivošću komponenata u tečnom stanju i potpune

nerastvorljivosti komponenata u čvrstom stanju (npr.Pb - Sb; Sn - Zn; Ag - Pb i dr.).
c) Binarni dijagram stanja sa djelimičnom rastvorljivošću komponenata u čvrstom stanju i potpunom
rastvorljivošću komponenata u tečnom stanju (npr.Pb - Sn; Al - Si; Cu - Cd i dr.).

124. Nacrtati binarni dijagram stanja za komponente A i B sa djelimičnom rastvorljivošću

komponenata u čvrstom stanju i potpunom rastvorljivošću komponenata u tečnom stanju.

125. Nacrtati binarni dijagram stanja za komponente Ai B sa potpunom rastvorljivošću

komponenata u tečnom stanju i potpune nerastvorljivosti komponenata u čvrstom stanju.

126. Nacrtati binarni dijagram stanja za komponente A i B sa potpunom rastvorljivošću

komponenata u tečnom i čvrstom stanju.

127. Kako nastaje eutektička legura? Eutektičke legure nastaju iz tečne faze, likvidusa/rastopa

128. Kako nastaje eutektoidna legura ? Eutektoidna legura nastaje iz čvrste faze, npr. α

129. Nacrtati krivu hlađenja eutektičke mehaničke smjese.

130. Nacrtati krivu hlađenja eutektoidne mehaničke smjese.

131. Na čemu se zasniva podjela legura na bazi željeza? prema hemijskom sastavu (sadržaju ugljika
ili legirajućih elemenata), prema namjeni, sa posebnim svojstvima, prema mikrostrukturi (nakon
hlađenja na vazduhu), prema ravnotežnoj mikrostrukturi, prema kvalitetu (sadržaj nemetalnih
uključaka) i prema načinu proizvodnje.

132. Koliki je sadržaj ugljika u čeliku? Željezo koje sadrži od 0,025 do 2,14% ugljika naziva se čelik.

133. Koliki je sadržaj ugljika u gvožđu? Željezo koje sadrži iznad 2,14 % do 6,67% ugljika zove se
gvožđe (sirovo gvožđe).

134. Osim ugljika koji elementi se još mogu naći u sirovom gvožđu? Osim ugljika u sirovom gvožđu
su uvijek prisutni silicij (do 4%), mangan (do 2%) i također fosfor i sumpor.

135. Navesti polazne sirovine za proizvodnju gvožđa? Manganska ruda, željezna ruda, topitelji i
koks.

136. Koji agregat se koristi za proizvodnju sirovog gvožđa? Visoka peć.

137. Koja je razlika između bogatih i siromašnih ruda? Bogate rude sadrže više od 50% željeza dok
siromašne rude ne sadrže nikako željezo ili ga sadrže u veoma malim količinama.

138. Osnovne rude željeza koje se koriste u proizvodnji gvožđa su Osnovne rude su: hematit,
limonit, magnetit i siderit.

139. Koja od željeznih ruda ima najveći sadržaj Fe? Najveći sadržaj ima ruda magnetit (40%-70%).

140. Šta čini limonit poroznom rudom? Vlaga koja se pri topljenju lahko odstranjuje, čini rudu
poroznom o podložnoj redukciji.

141. Zašto se dodaje manganska ruda? Manganska ruda se u visoku peć dozira zajedno sa željeznom
rudom ukoliko željezna ruda ne sadrži dovoljno mangana koji je neophodan.

142. Kakva je uloga topitelja? Topitelji se uvode u peć da bi se obezbijedilo topljenje jalovine i pepela
goriva na neophodnoj temperaturi.

143. Šta je jalovina? Nekorisne komponente koje se izdvajaju tokom određenih postupaka.

144. Zašto se koriste vatrostalni materijali? Za izradu agregata za topljenje lonaca, dimnjaka i sl.,a
koriste se materijali koji su stabilni na visokim temperaturama.

145. Zbog čega se koriste vatrostalni materijali? Za izradu agregata za topljenje lonaca, dimnjaka i
sl.,a koriste se materijali koji su stabilni na visokim temperaturama.

146. Koji su načini obogačivanja rude?

Postoji nekoliko načina:

•Ručno odabiranje (na osnovu boje, sjaja ili oblika odvajaju se komadi rude ili jalovina na pokretnoj
traci)

• Magnetno obogaćivanje (odvajanje se vrši magnetom ili elektromagnetom)

• Gravitaciono obogaćivanje (zasniva se na razlici u gustini i brzini pada čestica minerala u tečnostima
i vazduhu)

• Metod isplivavanja (ruda se prvo usitnjava na granulaciju koja treba da omogući razdvajanje rude i
jalovine, zatim se mješa sa teškom tečnošću u kojoj jalovina ispliva a minerali željeza padaju na dno)
147. Zašto se provodi obogačivanje rude? Pošto se u proizvodnji rijetko koriste rude sa sadržajem
50% i više metala u sebi zbog rijetkih nalazišta, industrija je prisiljena da koristi siromašne rude. Pošto
je direktno topljenje siromašnih ruda skupo a nekad i nemoguće u praksi se koristi postupak
obogaćivanja rude. Postupkom obogaćivanja ne mijenja se hemijski sastav rude niti agregatno stanje,
već se samo izdvajaju nekorisne komponente, tj. jalovina.

148. Navesti postupke priprem rude za topljenje?

Priprema rude za topljenje podrazumijeva: drobljenje, sortiranje, aglomeraciju (ukrupnjavanje),

usrednjavanje i obogaćivanje

149. Šta je cilj aglomeracije ili sinterovanja? Aglomeracija se vrši u cilju ukrupnjavanja sitne frakcije
rude koja je nastala u toku predhodnih faza pripreme rude

150. Koji su osnovni dijelovi visoke peći? Osnovni dijelovi visoke peći su: ždrijelo peći, trup peći,
trbuh peći, sedlo peći i gnijezdo peći

151. Gdje se skuplja tečni metal u visokoj peći ? Tečno sirovo željezo se slijeva preko koksa i dodatno
karbonizuje. Krajnji sastav sirovog željeza formira se u pećici.

152. Navesti procese koji se odvijaju u visokoj peći?

• Sagorijevanje goriva

• Redukcija oksida željeza

• Karbonizacija željeza

• Redukcija drugih elemenata

• Obrazovanja troske

• Produkti topljenja u visokoj peći

153. Navesti produkte topljenja u visokoj peći?

Gvožđe, troska iz visoke peći, oslobođeni visokopećni plin i visokopećna prašina

154. Šta je cilj procesa sagorijavanja?

• Sirovo gvožđe

• Troska

• Prašina iz plina

• plin

155. Šta je cilj redukcije?

Redukcija oksida željeza. Osnovno redukciono sredstvo u visokoj peći jeste CO, a zatim ugljik iz koksa i
u manjoj mjeri vodik.

Reakcije sa CO su sljedeće:

3Fe2O3+CO=2Fe3O4+CO2+Q
 Fe3O4+CO=3FeO+CO2+Q

FeO+CO=Fe+CO2+Q

Redukcija Fe2O3 započinje pri relativno niskim temperaturama oko 400-500°C u gornjem dijelu peći.
Postepenim spuštanjem materijala povećava se temperatura i sadržaj CO u plinskoj fazi, čime se
ostvaraju uslovi za potpunu redukciju. Ovi procesi se završavaju u donjem dijelu trupa peći pri
temperaturi oko 900 do 950°C.

Redukcija sa vodikom odvija se analogno redukciji sa CO i ove reakcije predstavljaju indirektnu

redukciju na koju otpada 60 do 80% redukcije željezne rude u visokoj peći. Preostali dio rude se
redukuje sa čvrstim ugljikom.

Redukcija sa čvrstim ugljikom naziva se direktnom redukcijom i odvija se na temperaturi 950 do

1000°C u trbuhu peći, po reakciji:

FeO+C=Fe+CO-Q

Ova reakcija je krajnji rezultat procesa direktne redukcije koji se odvija kroz dvije reakcije:

FeO+CO=Fe+CO2+Q

CO2+C(koks)=2CO-Q

FeO+C(koks)=Fe+CO-Q

Karbonizacija željeza. Redukcija željeznih oksida započinje na 400-500°C i završava se u trbuhu peći
na oko 1100 do 1200°C. Pri ovim temperaturama željezo se nalazi u čvrstom stanju u obliku porozne
spužve. Uporedo sa redukcijom, počev od 500°C počinje i karbonizacija željeza sa CO

3Fe+2CO=Fe3C+CO2+Q

Željezo se počinje topiti pri dnu trupa. Tečno sirovo željezo se slijeva preko koksa i dodatno
karbonizuje. Krajnji sastav željeza formira se u pećici.

156. Šta je cilj karbonizacije Fe?

Karbonizacija željeza. Redukcija željeznih oksida započinje na 400-500°C i završava se u trbuhu peći
na oko 1100 do 1200°C. Pri ovim temperaturama željezo se nalazi u čvrstom stanju u obliku porozne
spužve. Uporedo sa redukcijom, počev od 500°C počinje i karbonizacija željeza sa CO

3Fe+2CO=Fe3C+CO2+Q

Željezo se počinje topiti pri dnu trupa. Tečno sirovo željezo se slijeva preko koksa i dodatno
karbonizuje. Krajnji sastav željeza formira se u pećici.

157. Šta je glavni polazni materijal za proizvodnju čelika? Glavni polazni materijal za proizvodnju
čelika je sirovo gvožđe i željezni otpad.

158. Navesti postupke koji se danas koriste za proizvodnju čelika. Za proizvodnju čelika se danas
prvenstveno koriste kiseoničko-konvertorski postupci i postupci proizvodnje u elektrolučnim i
indukcionim pećima za proizvodnju kvalitetnijih čelika.

159. Navesti postupke koji se danas ne koriste za proizvodnju čelika. To su bile proizvodnje u
Simens- Martenovoj peći, Basemerov proces, Tomasov proces itd.
160. Na kojem principu su radili Tomasov i Besemerov konvertor? Basemer je prvi postavio principe
i proveo ih u periodu od 1854 do 1856 za proizvodnju čelika produvavanjem vazduha kroz rastopljeno
sirovo gvožđe, bez utroška goriva. Na isti način je radio i Tomasov konvertor ali je hemizam bio
različit.

161. Šta je cilj obrade sirovog gvožđa u konvertoru? Cilj obrade je u što kraćem vremenskom
periodu dobiti kvalitetni produkt.

162. Na koji način se formira troska? Reakcija formiranja troske:

Troska se formira topljenjem metala u visokoj peći.

Prije ispuštanja čelika radi se dezoksidacija taline. Poslije livenja taline u livni lonac izbacuje se
preostala troska. Cijeli proces traje 50-60 minuta a uduvavanje kisika oko 18 do 26 minuta.

163. Koja je razlika između kiseoničkog konvertora i Tomasovo/Besemerovog konvertora? Za

razliku od predhodnih slučajeva u kiseoničkom konvertoru se talina produvava sa kisikom odozgo. Na
taj način se dolazi do oksidacije Si, C i drugih primjesa.

164. Koja je bila prednost proizvodnje čelika u Simens-Martenovoj peći u odnosu na B/T
konvertor? Za razliku od predhodnih slučajeva u kiseoničkom konvertoru se talina produvava sa
kisikom odozgo. Na taj način se dolazi do oksidacije Si, C i drugih primjesa.

165. Da li se i danas proizvodi čelik u Simens-Martenovoj peći? Danas je proizvodnja čelika u SM

peći može se reći izumrla i ovu peć su zamijenile kovertorske tj. elektrolučne i indukcijske peći.

166. Navesti elektro peći koje se koriste za proizvodnju čelika ? To su: elektrolučna peć i indukciona
peć.

167. Navesti postupke sekundarne metalurgije?

• Vakumiranje (smanjenje plinova- kisik, vodik, dušik) ,

• Obrada sintetičkim troskama (smanjenje sumpora) ,

• Produvavanje inertnim plinom itd. (smanjenje nemetalnih uključaka).

168. Šta je cilj sekundarne metalurgije? U cilju postizanja boljeg kvaliteta čelika, proizvedeni čelik se
podvrgava postupcima sekundarne metalurgije.

169. Postupci livenja mogu biti? Livenje u kalupe i kokile i kontinuirano livenje

170. Kokila je ... Kokila je metalni kalup za višekratnu upotrebu, najčešće od željeza ili čelika, u
metalurgiji služi za oblikovanje odljevaka različitih metala.

171. Šta je ingot ? Ingot je komad ili dio relativno čistog materijala, obično metala, koji je izliven u
oblik pogodan za daljnju obradu.

172. Nacrtati krivu zagrijavanja i hlađenja čistog željeza sa transformacijama .

173. Šta je temperaturni histerezis? U slučaju ako se razlikuju temperature tačke preobražaja pri
hlađenju i zagrijavanju ta se pojava naziva temperaturni histerezis.

174. Koja je i šta predstavlja Kiri (Curie) temperatura ? Curiejeva temperatura je temperatura na ili
iznad koje određeni materijali gube svoja trajna magnetska svojstva. Ovo je oštra promjena
magnetskih svojstava materijala.
Inducirani magnetizam često može nadomjestiti ovaj izgubljeni magnetizam. Trajni magnetizam
nastaje uslijed poravnanja magnetskih trenutaka materijala, dok inducirani magnetizam nastaje kad
prisilimo poremećene magnetske momente da se poravnaju u prisutnosti magnetskog polja.

175. Koja je razlika između γ i δ Fe ?

Delta-željezo (δ-Fe) predstavlja krutu otopinu ugljika u volumno centriranoj kubičnoj kristalnoj
strukturi željeza, nemagnetičn je, te se javlja odmah nakon skrućivanja, na temperaturi od 1538 °C
sve do temperature od 1392 °C. Njegova maksimalna topljivost ugljika iznosi 0,09% C pri temperaturi
od 1456 °C.

Gama-željezo ili austenit (γ-Fe) je naziv za intersticijsku čvrstu otopinu (ugljik se otapa u čvrstom
željezu jer su njegovi atomi puno manji) ugljika u gama-željezu (γ-Fe) s plošno centriranom kubinom
kristalnom rešetkom. Maksimalna topivost ugljika u austenitu je 2,06 % kod 1147 °C. Austenit nije
stabilan na sobnoj temperaturi, ali se može pod određenim uvjetima dobiti i na sobnoj temperaturi
(kaljenje). Uglavnom je stabilan u području od 911°C do 1392°C.

176. Koja je razlika između stabilnog i metastabilnog Fe-C dijagrama stanja?

Stabilan dijagram stanja je dijagram Fe-C (željezo-grafit) u kome se ugljik nalazi izdvojen u
elementarnom stanju u obliku grafita.

Metastabilan dijagram stanja je dijagram Fe-Fe3C (željezo-cementit) kod koga je ugljik u potpunosti
vezan u hemijsko jedinjenje Fe3C, koje je nestabilno i teži da se raspadne tokom vremena, što
pospješuje visoka temperatura.

177. U kojem obliku se može izlučiti grafit ? Grafit se može izlučiti u tri oblika: nodule (loptice),
lamele (pločice) i u obliku pahuljica u slučaju temperovanog gvožđa.

178. Šta predstavlja solidus linija u Fe-C dijagramu? je višestruko izlomljena linija koja razdvaja
čvrsto stanje od mješovitog stanja i predstavlja kraj očvršćavanja legure.

179. Šta predstavlja likvidus linija u Fe-C dijagramu? je višestruko izlomljena linija koja razdvaja
tečno stanje od početka očvršćavanja. Iznad likvidus linije legura je u tečnom stanju - rastop

180. Navesti tri izotermalne transformacije koje se javljaju kod Fe-C dijagrama.

• peritektička

• eutektoidna

• eutektička

181. Navesti čvrste rastvore u Fe-C dijagramu. α-ferit, austenit (γ), δ-ferit

182. Navesti mehaničke smjese u Fe-C dijagramu. perlit i ledeburit

183. Navesti hemijska jedinjenja u Fe-C dijagramu. cementit (Fe)

184. Ledeburit je eutektikum koji predstavlja finu mehaničku smjesu austenita (48%) i primarnog
cementita (52 %), to je ledeburit I (naziv dolazi od njemačkog istraživača Adolfa Ledebura), a postoji i
ledeburit II koji se sastoji od 48% perlita i 52 % Fe3C.

185. Perlit je (naziv dolazi od engleske riječi pearl – zrnce, perla intenzivnog sjaja) je eutektoidna
mehanička smjesa α-ferita i cementita, koja se formira hlađenjem na normalan način ili izotermičkom
transformacijom na visokim temperaturama. U sebi sadrži 85,5% ferita i 13,5% cementita.
186. Koliki je sadržaj ugljika u eutektoidnom čeliku ? 0,8%

187. Koliki je sadržaj ugljika u eutektičkom gvožđu ?

Imamo tri kategorije:

- eutektičko liveno gvožđe sa 4,3% C,

- podeutektičko liveno gvožđe sa 2,1 - 4,3% C, i

-nadeutektičko liveno gvožđe sa 4,3 - 6,67% C.

188. Navesti neravnotežne mikrostrukture koje se javljaju u čeliku.

martenzitna, beinitna (gornji ili donji beinit), sorbit, trustit i Widmanstätten-ova mikrostruktura.

189. Navesti ravnotežne mikrostrukture koje se javljaju u čeliku na sobnoj temperaturi (500 0C)

Čvrsti rastvori (α-ferit, austenit (γ) i δ-ferit), hemijsko jedinjenje (cementit (Fe3C)) i mehaničke smjese
(perlit i ledeburit).

190. U kojim uslovima nastaju neravnotežne mikrostrukture u čeliku ?

Neravnotežne mikrostrukture nastaju kao rezultat neravnotežnih uslova hlađenja čelika.

191. α ferit je... (latinska riječ ferrum=željezo) je intersticijski čvrsti rastvor ugljika u volumno
centriranom kubnom željezu (VCK). Maksimalna rastvorljivost ugljika je 0,0218 % C na 725 0C. Tvrdoće
samo 60 HB.

192. Austenit je je intersticijski čvrsti rastvor ugljika u površinski centriranom kubnom željezu (PCK).
Maksimalna rastvorivost ugljika u austenitu je 2,14 % C na 1147 ̊C. Tvrdoća austenita je 170-220 HB i
jako je žilav.

193. δ ferit je... (latinska riječ ferrum=željezo) je intersticijski čvrsti rastvor ugljika u volumno
centriranom kubnom željezu (VCK). Maksimalna rastvorljivost ugljika je 0,1 % C na 1493 0C.

194. Koja je razlika između α i β željeza? α -željezo je željezo koje ima magnetna svojstva dok β-
željezo ne posjeduje magnetna svojstva.

195. Podijela čelika prema hemijskom sastavu.

- Ugljenični čelici:

 niskougljenični (0,025-0,25 %C ; C - ugljik)

 srednjeugljenični (0,25-0,5 %C)
 visokougljenični (0,5-2,14 %C)

- Legirani čelici

 niskolegirani - do 5 % legirajućih elemenata

 visokolegirani - preko 5% legirajućih elemenata

196. Podijela ugljeničnih čelika.

 niskougljenični (0,025-0,25 %C)

  srednjeugljenični (0,25-0,5 %C)
 visokougljenični (0,5-2,14 %C)

197. Podijela legiranih čelika. niskolegirani (do 5% legirajućih elemenata) i visokolegirani (preko 5%
legirajućih elemenata)

198. Karbidotvorci su... legirajući elementi koji se dodaju u čelik (krom, molibden, niob, tantal, titan,
vanadij i volfram)

199. Alfageni elemeti su... elementi koji proširuju područje ferita (krom, molibden, vanadij, volfram)

200. Gamageni elementi su... elementi koji proširuju područje austenita (mangan,

nikal, kobalt)

201. Osnovna podijela čelika prema namjeni.

 Konstrukcioni (za cementaciju, za poboljšanje, čelici visoke čvrstoće, za zavarivanje, za

armature, za opruge, za kuglične ležaje...)
 Alatni (ugljenični, legirani, plastično deformisani, brzorezni)
 Sa posebnim svojstvima (nehrđajući, vatrootporni, otporni na habanje)

202. Podjela čelika prema mikrostrukturi.

- Podijela prema mikrostrukturi nakon hlađenja na vazduhu:

 Perlitni (niskolegirani)
 Martenzitni (srednjelegirani)
 Austenitni (visokolegirani)

- Podijela prema ravnotežnoj mikrostrukturi

 Podeutektoidni (feritno-perlitni)
 Eutektoidni (perlitni)
 Nadeutektoidni (perlitni sa cementitnom mrežom)
 Ledeburitni (prisutni primarni karbidi)

203. Podjela čelika prema kvalitetu.

 Običnog kvaliteta (sadrže do 0,06 % S i P),

 Kvalitetni (sadrže do 0,04% S i P),
 Visokokvalitetni (sadrže < od 0,025 % Si P).

204. Navesti neke od neželjeznih metala.

 Aluminij i legure aluminija

 Magnezij i legure magnezija
 Nikl i legure nikla
 Bakar i legure bakra
 Titan i legure titana

205. Osnovna svojstva neželjeznih metala i njihovih legura su...

  Otpornost na koroziju
 Laka prerada
 Visoka električna i termička provodnost
 Mala gustina
 Boja

206. Navesti prednosti aluminija i njegovih legura.

 temperatura topljenja 660 0C

 Ima kubnu površinski centriranu rešetku (PCK), bez polimorfnih transformacija.
 niska specifična masa, koja iznosi samo 2,7x103 kg/m3
 visoka električna vodjivost
 toplotna (termička) provodnost aluminija dostiže 238W/mK.

207. Gdje je našao primjenu Al i njegove legure ?

... u graditeljstvu, proizvodnji vozila i za pakiranje, radi manje gustoće od čelika, dobre korozione
postojanosti, sve boljih mehaničkih i proizvodnih svojstava i mogućnosti reciklaže.

208. Prednost legura na bazi Mg je ... mala masa, dobru livkost, visoku duktilnost i velika

žilavost.

209. Gdje se koristi čisti nikl ?

Čisti nikl se koristi tamo gdje se traži specijalna otpornost prema koroziji, primarno u hemijskoj
industriji, elektro i prehrambenoj industriji.

210. Za što se najviše koristi nikl (40%) ?

Oko 43 % proizvodnje nikla koristi se za proizvodnju nehrđajućih čelike a 20 % u neželjeznim

legurama.

211. Kakve su to Superlegure na bazi Ni ...

Superlegure na bazi Ni imaju bolji otpor na visokim temperaturama i imaju bolju čvrstoću od
nehrđajućih čelika ili kobaltnih legura.