EN 1990 OSNOVE PRORAČUNA KONSTRUKCIJA

1 PODRUČJE PRIMJENE
Ovo poglavlje daje smjernice sadržane u EN 1990: Eurokod – Osnove
projektovanja konstrukcije (EC0) za objekte u okviru ovog priručnika. Evrokod EN
1990 utvrđuje načela i zahtjeve za bezbjednost, upotrebljivost i trajnost objekata,
opisuje osnove za njihov proračun i provjeru i daje smjernice vezano za aspekte
pouzdanosti konstrukcije.
Evrokod EN 1990 je namijenjen da se koristi u kombinaciji s eurokodovima
EC1 do EC9 za projektovanje konstrukcija objekata.
Evrokod EN 1990 daje sveobuhvatan popis termina i definicija. Termini koji
se koriste u ovom poglavlju dati su u poglavljima od 2.2 do 2.5.

2 TERMINI I DEFINICIJE

2.1 Uobičajeni termini i definicije korišćeni u EN 1990 i EN 1992 pa do EN

1999
Građevinski materijal - Materijal koji se koristi za građevinske radove, na
primjer beton, čelik, drvo, ziđe.

Građevinski radovi - Sve što je izgrađeno, ili je rezultat građenja. Ovaj se

termin odnosi kako na zgrade, tako i na ostale građevinske objekte.

Napomena: Ova definicija je u skladu s Međunarodnoim standardom ISO

8930.Termin pokriva izgradnju objekata visokogradnje i niskogradnje i odnosi se na
kompletne građevinske radove uključujuči nosive konstrukcije, nenosive
konstrukcije, kao i geotehničke elemente.

Izvođenje - Sve aktivnosti koje se provode za fizički završetak radova

uključujući nabavku, inspekciju i dokumentaciju o tome.

Napomena: Termin pokriva rad na licu mjesta; može značiti i proizvodnju

dijelova konstrukcije na licu mjesta i njihove naknadne montaže na licu mjesta.

Oblik nosive strukture – Konstruktivni sklop dijelova konstrukcije.

Napomena: Sklopovi dijelovi konstrukcije su, primjerice, rešetkasti nosači,

okvirni sistemi, trozglobni luk, Gerberov nosač i sl.
 Način gradnje - Način na koji će se vršiti izvođenje konstrukcije, na
primjer, montažne konstrukcije, „izlijevanje“ na licu mjesta i sl.

Dijelovi konstrukcije – Na primjer - stub, greda, ploča, temelj i sl.

Napomena: Ovo su dijelovi konstrukcije koje su namijenjeni za nošenje

opterećenja ili su projektovani da budu u stanju da to učine u određenim okolnostima.

Model konstrukcije - Idealizovani konstruktivni sistem koji se koristi za

potrebe analize, dizajna i verifikacije nosive konstrukcije.

Konstruktivni sistem - Način na koji dijelovi konstrukcije djeluju zajedno.

Konstrukcija - Organizovana kombinacija povezanih dijelova

projektovana tako da se obezbijedi odgovarajuća krutost.

Tip objekta ili građevinskih radova - Tip konstrukcije s određenom

namjenom, primjerice stambene zgrade, potporni zid, industrijska hala, mostovi.

Tip konstrukcije - Materijalizacija dijelova konstrukcije, na primjer

armirano-betonska konstrukcija, čelična konstrukcija, drvena konstrukcija, zidana
konstrukcija, spregnuta konstrukcija.

2.2 Posebni termini koji se odnose na projektovanje uopšte

Projektovanja konstrukcije na slučajna djelovanja - Projektna situacija

koja uključuje izuzetne uslove izloženosti nosive konstrukcije, kao što su dejstva
požara, eksplozije, udar ili lokalni kolaps.

Osnovna promjenljiva - Dio određenog skupa varijabli koje se

predstavljaju fizičkim veličinama koje karakterišu dejstva i uticaje okoline,
geometrijske veličine i svojstva materijala, uključujući i svojstva tla.

Proračunski kriterijumi - Brojne formulacije koje opisuju uslove koje

treba ispuniti za slučaj graničnog stanja.

Napomena: Na primjer, izraz 6.10 u Evrokodu EN 1990 je kriterijum

dizajna (vidjeti odjeljak 2.10.3.3).
 Proračunska situacija - Setovi fizičkih uslova koji predstavljaju očekivane
uslove u određenom vremenskom intervalu za koji će proračun pokazati da relevantna
granična stanja nisu premašena.

Očekivani vijek trajanja - Pretpostavljeni period u kojem će se

konstrukcija ili njen dio koristiti za predviđenu namjenu s predviđenim načinom
održavanja, bez potrebe za značajnije intervencije. Nacionalni dodatak za EN 1990
daje indikativni očekivani vijek trajanja od 50 godina za zgrade.

Projektovanje konstrukcije na djelovanja požara - Projektovanje

konstrukcije s ciljem da zadovolji zahtijevano ponašanje u slučaju dejstva požara.

Hazard - Opasnost od pojave neočekivanih dejstava, prouzrokovanih

incidentom ili uticajem okoline, nedovoljnom čvrstoćom ili otpornosti konstrukcije,
ili odstupanjem od projektovanih dimenzija.

Nepovratna granična stanja upotrebljivosti - Granična stanja

upotrebljivosti kod kojih će posljedice prekomjernih dejstava ostati i kada se uklone
navedena dejstva.

Granična stanja - Stanja nakon kojih konstrukcija više nije sposobna da

ispuni projektom zahtijevane kriterije.

Aranžman opterećenja - Identifikacija položaja, veličine i pravca

djelovanja.

Slučaj opterećenja - Odgovarajući aranžman opterećenja, set deformacija

i nesavršenosti koji se posmatra istovremeno s određenim dodatnim i stalnim
djelovanjima za određenu provjeru.

Održavanje - Set od prethodno planiranih aktivnosti koje treba da se obave

u toku predviđenog vijeka trajanja konstrukcije kako bi se omogućilo da ispuni
zahtjeve za pouzdanost.

Napomena: Aktivnosti za intervencijama na konstrukciji nakon slučajnog

djelovanja ili djelovanja potresa su obično izvan obima održavanja.

Nominalna vrijednost - Vrijednost koja nema uporište u statistici, na

primjer stečeno iskustvo ili fizičko stanje.
 Trajna proračunska situacija - Proračunska situacija koja je relevantna
tokom perioda očekivanog vijeka trajanja konstrukcije i uglavnom se odnosi na uslove
normalne upotrebe.

Pouzdanost - Sposobnost konstrukcije ili dijelova konstrukcije da ispuni

tražene zahtjeve, uključujući i period očekivanog vijeka trajanja konstrukcije, za koji
je bila projektovana. Pouzdanost se obično izražava u probabilističkom smislu.

Napomena: Pouzdanost normalno pokriva bezbjednost, upotrebljivost i

trajnost konstrukcije.

Intervencije - Aktivnosti koje se poduzimaju s ciljem očuvanja ili

ponovnog uspostavljanja funkcije konstrukcije, a koje nisu obuhvaćene definicijom
održavanja.

Otpornost - Kapacitet dijela konstrukcije, ili poprečnog presjeka dijela

konstrukcije, da izdrži dejstva bez otkazivanja, na primjer, otpornost na savijanje,
otpornost na izvijanje, otpornost na zatezanje.

Reverzibilna granična stanja upotrebljivosti - Granična stanja kod kojih

nema posljedica u slučaju kada dejstva prelaze propisane vrijednosti upotrebljivosti,
nakon što dejstva budu uklonjena.

Proračun na seizmička dejstva - Proračunska situacija koja uključuje

izuzetne uslove konstrukcije podvrgnute seizmičkim dejstvima.

Kriterijum upotrebljivosti - Projektantski kriterijum za granično stanje

upotrebljivosti.

Granična stanja upotrebljivosti - Stanja koja odgovaraju uslovima nakon

kojih propisani uslovi upotrebljivosti konstrukcije ili dijela konstrukcije ne mogu biti
zadovoljeni, na primjer, ugib, dinamičko pomjeranje.

Čvrstoća - Mehaničko svojstvo materijala koje ukazuje na njegovu

sposobnost da se odupre dejstvima, obično se izražava u jedinicama za napon.

Projektovanje na povremena dejstva - Projektantska situacija koja

uključuje period dejstava znatno kraći od upotrebnog vijeka konstrukcije i za koji
kažemo da ima visoku vjerovatnoću pojave.
 Napomena: Projektovanje na povremena dejstva se odnosi na privremene
uslove konstrukcije, njenog korišćenja ili izloženosti tokog izgradnje ili intervencija.

Granična stanja nosivosti - Stanja povezana s kolapsom ili sa sličnim

oblicima otkazivanja konstrukcije.

Napomena: Ova stanja uglavnom odgovaraju maksimalnom kapacitetu

nosivosti konstrukcije ili dijela konstrukcije.

2.3 Uslovi koji se odnose na dejstva

Proračunske vrijednosti dejstava (Fd) se određuju prema izrazu
Fd = Fk · gF

Dejstva se uvode u proračun svojim proračunskim vrijednostima (Fd).

Proračunske vrijednosti dejstava se dobijaju iz karakterističnih vrijednosti dejstava
(Fk) množenjem parcijalnim koeficijentima sigurnosti (gF) za dejstva. Karakteristične
vrijednosti za dejstva date su u standardima, a dobijaju se osmatranjem (npr. težina
snijega), proračunom (npr. težina konstrukcije poda), izborom (npr. odabire se
nosivost krana) i procjenom (npr. opterećenje od zemljotresa). Dejstva se klasifikuju
prema promjeni u vremenu (stalna, promjenljiva i incidentna), promjeni u prostoru
(fiksna i slobodna) i svojoj prirodi (statička i dinamička).
Pomoću parcijalnih koeficijenata sigurnosti za dejstva uzima se u obzir
netačnost u modelu opterećenja i mogućnost nepovoljnog odstupanja od
karakterističnih vrijednosti. Parcijalni koeficijenti sigurnosti (gF) za dejstva su
propisani u standardima čije veličine zavise od posmatranog graničnog stanja.
Parcijalni koeficijenti sigurnosti (gF) pri dokazu graničnih stanja
upotrebljivosti, jednaki su jedinici, izuzev ako nije drugačije određeno.
Parcijalni koeficijenti sigurnosti (gF) za dejstva pri dokazu graničnih stanja
nosivosti su različiti za trajno opterećenje, kratkotrajno opterećenje i incidentno
opterećenje.

Slučajna dejstva (A) - Dejstva, obično kratkog trajanja, s vrijednostima

koja se ne mogu zanemariti, a za koja postoji mala vjerovatnoća da će djelovati u
projektovanom vijeku trajanja konstrukcije.

Napomena: Slučajna dejstva mogu izazvati teške posljedice, osim u

slučajevima kada su odgovarajuće mjere poduzete.
 Napomena: Dejstvo upotrebnog opterećenja, snijeg, vjetar i seizmičke
aktivnosti mogu biti slučajna dejstva, ovisno o dostupnim informacijama statističke
distribucije.

Prateće vrijednosti promjenljivih dejstava (Q) - Vrijednosti

promjenljivih dejstava koja prate vodeća dejstva u kombinaciji.

Napomena: Prateće vrijednosti promjenljivih dejstava mogu biti

kombinacija vrijednosti, najčešće vrijednosti ili kvazi-stalne vrijednosti.

Djelovanja (F)
- Set dejstava (opterećenja) nanesenih na konstrukciju (direktno dejstvo)
- Set nametnutih deformacija ili ubrzanja prouzrokovanih, na primjer,
promjenama temperature, varijacijom vlage, neujednačenih slijeganja ili
zemljotresima (indirektno dejstvo)
- Reprezentativne vrijednosti dejstava.

Kombinacija dejstava - Set proračunskih vrijednosti koje se koriste za

verifikaciju pouzdanosti konstrukcije za granična stanja pod istovremenim uticajem
različitih dejstava.

Kombinacija vrijednost promjenljivih dejstava (YQ) - Izabrana

vrijednost, ukoliko može biti određena na statističkoj osnovi, tako da je vjerovatnoća
da će efekat izazvan kombinacijom dejstava biti premašen, treba da bude približno
ista kao i za slučaj karakteristične vrijednosti individualnog dejstva.

Proračunska vrijednost dejstva (f) - Vrijednost koja se dobije množenjem

karakterističnih vrijednosti parcijalnih faktora.

Napomena: Proizvod karakteristične vrijednosti pomnožene s parcijalnim

faktorom može se označiti kao proračunska vrijednost dejstva.

Dinamička dejstva - Djelovanja koja uzrokuju značajna ubrzanja

konstrukcije ili dijelova konstrukcije.

Efekat dejstava (E) - Unutrašnja sila, moment, napon, deformacija, ugib,

rotacija i sl. dijelova konstrukcije, ili konstrukcije u cjelosti.
 Vezano dejstvo - Dejstvo koja ima stalnu distribuciju i položaj u odnosu na
dijelove konstrukcije, ili konstrukciju u cjelosti.

Slobodna dejstva - Dejstva koja mogu imati različite prostorne distribucije

u odnosu na konstrukciju u cjelosti. Učestale vrijednosti promjenljivih dejstava
(Y1Qk) su određene vrijednosti u mjeri u kojoj mogu biti određene na statističkoj
osnovi - bilo ukupno vremena, u referentnom periodu, tokom kojeg je premašen samo
mali dio datog referentnog perioda, bilo da je učestalost vrijednosti promjenljivih
dejstava premašena u okviru datih vrijednosti.

Geotehnička dejstva - Dejstva koja se prenose na konstrukciju preko tla,

ispune ili podzemne vode.

Stalna dejstva (G) - Dejstva za koja se očekuje da će djelovati u datom

referentnom periodu i za koja su varijacije magnitude u vremenu zanemarive, ili za
koje je varijacija uvijek u istom pravcu (monotono) sve dok dejstvo ne dostigne
određene granične vrijednosti.

Napomena: Stalna djelovanja se obično odnose na ono što nazivamo stalnim

opterećenjima, na primjer, vlastita težina konstrukcije i fiksne opreme.

Kvazi-stalne vrijednosti promjenljivih dejstava(YwQk) - Vrijednosti

određene tako da je ukupan vremenski period za koji će biti premašene veliki dio
referentnog perioda.

Kvazi-statička dejstva - Dinamička dejstva predstavljena ekvivalentnim

statičkim dejstvima na statičkom modelu.

Referentni period - Odabrani vremenski period koji se koristi kao osnova

za statističke procjene promjenljivih dejstava, a moguće i za slučajna dejstva.

Reprezentativne vrijednosti dejstava (Frep) - Vrijednosti koje se koriste

za verifikaciju graničnih stanja. Reprezentativne vrijednosti mogu biti karakteristične
vrijednosti (Fk) ili prateće vrijednosti (YFk).

Seizmička dejstva (AE) - Dejstva koja nastaju kao posljedica djelovanja

potresa.
 Pojedinačno dejstvo - Dejstva za koja se može pretpostaviti da su statistički
nezavisna u vremenu i prostoru od bilo kojeg drugog dejstva na konstrukciju.

Statička dejstva - Dejstva koja ne izazivaju značajna ubrzanja konstrukcije

ili dijelova konstrukcije.

Promjenljiva dejstva (Q) - Dejstva za koja promjena veličine u funkciji

vremena niti je zanemariva niti monotona.

Napomena: Promjenljiva dejstva obično se odnose na pokretna opterećenja

koja djeluju na konstrukciju tavanica objekta, grede i krovnu konstrukciju, djelovanje
vjetra ili snijega. Takva dejstva nisu monotona i mogu se povećati ili smanjiti s
vremenom.

2.4 Pojmovi koji se odnose na materijal i svojstva proizvoda i geometrijske

podatke
Karakteristična vrijednost (XK ili Rk) - Vrijednosti materijala ili
svojstva proizvoda imaju propisane vjerovatnoće koje neće biti postignute u
hipotetički neograničenoj seriji testova. Ova vrijednost obično odgovara određenom
fraktilu preuzetih statističkih distribucija svojstava materijala ili proizvoda.
Nominalne vrijednosti koristi se kao karakteristične vrijednosti u određenim
okolnostima.

Karakteristična vrijednost geometrijskih svojstava (ak) - Vrijednosti

obično odgovaraju dimenzijama navedenim u projektu. Gdje je to relevantno,
vrijednosti geometrijskih veličina mogu odgovarati nekim propisanim fraktilima
statističke distribucije.

Proračunska vrijednost geometrijskih svojstava (ad) - Generalno su to

nominalne vrijednosti. Gdje je to relevantno, vrijednosti geometrijskih veličina mogu
odgovarati nekim propisanim fraktilima statističke distribucije.
Proračunske vrijednosti geometrijskih veličina (ad) se određuju prema
izrazu:
ad = ak + ∆a
Geometrija konstrukcije se uvodi u proračun svojim proračunskim
vrijednostima. Proračunske vrijednosti geometrijskih veličina (ad), najčešće su
jednake karakterističnim vrijednostima ak. Karakteristične vrijednosti geometrijskih
veličina jednake su geometriji konstrukcije koja opisuje oblik i veličinu gabarita
konstrukcije u cjelini i poprečne presjeke. Kada promjena geometrijskih veličina
može imati značajan uticaj na otpornost konstrukcije, tada se promjene geometrijskih
veličina (∆a), koje su propisane standardima, trebaju dodati karakterističnim
vrijednostima za dobijanje proračunskih veličina (npr. kod stubova se dodaje početna
zakrivljenost u funkciji dužine stuba).

Napomena: Proračunska vrijednost geometrijskih svojstava je uglavnom

jednaka karakterističnoj vrijednosti. Međutim, može se različito tretirati u slučajevima
gdje su granična stanja, koja se razmatraju, vrlo osjetljiva na vrijednost geometrijskih
svojstava, na primjer kada se razmatra uticaj geometrijske nesavršenosti na izvijanje.
U takvim slučajevima, proračunska vrijednost obično će biti uspostavljena kao
vrijednost direktno navedena, na primjer u odgovarajućem evropskom standardu.
Alternativno, može se utvrditi na osnovu statističkih vrijednosti, s vrijednošću koja
odgovara prikladnijem fraktilu (npr.za rijetke vrijednosti), a ne na karakteristične
vrijednosti.

Proračunska vrijednost svojstava materijala ili proizvoda (Xd ili Rd) -

Vrijednost koja se dobije dijeljenjem karakteristične vrijednosti s parcijalnim
faktorom(gmgM) ili, u posebnim okolnostima, direktnim određivanjem.
Svojstva materijala (npr. čvrstoća) se uvode u proračun svojim
proračunskim vrijednostima (Xd) prema izrazu Xd = Xk/g. Karakteristične vrijednosti
svojstava materijala (Xk) date su u standardima, a dobivaju se eksperimentalnim
putem. Za tlo i postojeće konstrukcije, karakteristične vrijednosti svojstava materijala
moraju biti ustanovljene za svaki objekat posebno. Pomoću parcijalnih koeficijenata
sigurnosti (gM ) za svojstva materijala obuhvaćena je netačnost između svojstava
materijala u konstrukciji i svojstava materijala na uzorcima. Parcijalni koeficijenti
sigurnosti za svojstva materijala su propisani u standardima, a zavise od vrste
materijala i graničnog stanja.

3 ZAHTJEVI

3.1 Osnovni zahtjevi

Osnovni zahtjevi su zahtjevi za bezbjednost, upotrebljivost, otpornost na

požar i cjelovitost.
Evrokod EN 1990 zahtjeva da se konstrukcija proračunava i izvodi tako da
tokom vijeka trajanja uz zadovoljavajući stepen pouzdanosti i na ekonomičan način:

- podnese sva dejstva i uticaje koji će vjerovatno pojaviti tokom

izvođenja i korišćenja. (Ovo je prema EN 1990 zahtjev krajnjeg
 graničnog stanja. Dejstva i uticaji su definisani iz proračunskih
pretpostavki za konstrukciju)
- i dalje bude spremna za upotrebu koja se traži. (Ovo je prema EN
1990 zahtjev upotrebljivosti i treba ga tumačiti na način da znači da
"konstrukcija i njeni elementi treba da ispunjavaju uslove
upotrebljivosti definisane iz proračunskih pretpostavki za
konstrukciju).
Konstrukcija mora biti projektovana tako da ima zadovoljavajuće:
- konstruktivnu otpornost,
- svojstva upotrebljivosti,
- trajnost.
Pored navedenog, projektant treba da se bavi i optimizacijom konstrukcije.
U slučaju požara, otpornost konstrukcije bi trebalo da bude odgovarajuća za traženi
vremenski period.
Što se tiče cjelovitosti, EN 1990 zahtijeva da objekat bude projektovan i
izveden na takav način da neće biti oštećen dešavanjima, kao što su:
- eksplozija,
- udar,
- posljedica ljudske greške u mjeri neproporcionalnoj uzroku.
Događaji koje treba uzeti u obzir da bi bio ispunjen ovaj uslov trebaju biti
usaglašeni za individualni projekat u dogovoru s klijentom i nadležnim organima.
Osnovni zahtjevi dati gore treba da budu ispunjeni na sljedeći način (sve za
određeni projekat):
- izborom odgovarajućih materijala,
- odgovarajućim projektom i detaljima,
- određujući procedure kontrole za projekat, proizvodnju, izvođenje i
upotrebu.
U skladu s EN 1990 zahtjeva se da se vještina i održavanje koje odgovaraju
datim okolnostima daju u projektu, bazirani na takvom znanju i dobroj praksi koje su
na raspolaganju u trenutku kada je konstrukcija projektovana.

4 UPRAVLJANJE POUZDANOŠĆU
Potrebnu pouzdanost zahtjevanu za objekte u okviru ovog priručnika
postižemo:
 - projektom u skladu s EN 1990 i EN 1991 do EN 1999, ili
priručnicima odgovarajućih institucija,
- odgovarajućim izvođenjem i mjerama upravljanja kvalitetom.
Za objekte za koje je ovaj priručnik pripremljen, preporučuje se da se
poštuju sljedeće mjere kontrole kvalitete s ciljem da se pogreške u proračunu i
izvođenju, te grube ljudske pogreške, redukuju:
- Projekat treba da provjere različite osobe, a u skladu s relevantnim
obezbjeđivanjem kvalitete/provjere. Te osobe treba da imaju
odgovarajuće iskustvo projektovanja, implementacije i rada na
sličnim vrstama građevinskih radova.
- Projekat bi trebalo da bude pripremljen za izvođača radova na jasan
i nedvosmislen način.
- U toku izgradnje, odgovarajuća kontrola treba da se provede s
ciljem da se vidi da je postignut zahtijevani kvalitet.

5 PROJEKTOVANI RADNI VIJEK

Za objekte u okviru ovog priručnika generalno treba pretpostaviti
projektovani radni vijek od 50 godina, osim ako nije drugačije zahtijevano od strane
klijenta.

6 TRAJNOST
Da bi se postigla trajnost, EN 1990 zahtijeva da konstrukcija bude
projektovana tako da njena degradacija nakon što je dosegnut projektovani radni
vijeka ne ometa performanse konstrukcije, uzimajući u obzir okruženje i očekivani
nivo održavanja.
Sljedeće međusobno povezane faktore treba uzeti u obzir u toku
projektovanja:
- predviđenu ili predvidljivu upotrebu objekta,
- tražene kriterijume projekta,
- očekivane uslove okoline,
- sastav, svojstva i učinak materijala i proizvoda,
- svojstva tla,
- izbor konstruktivnog sistema,
 - oblik dijelova konstrukcije i konstruktivnih detalja,
- kvalitet izrade, i nivo kontrole,
- posebne mjere zaštite,
- predviđeno održavanje u toku projektovanog radnog vijeka.

7 UPRAVLJANJA KVALITETOM
U cilju podizanja konstrukcije koja odgovara zahtjevima i pretpostavkama
projekta, odgovarajuće mjere upravljanja kvalitetom treba da budu poduzete.

Ove mjere uključuju:

- definisanje zahtjeva pouzdanosti,
- organizacijske mjere, uključujući definisanje odgovornosti za
različite strane i pojedince,
- kontrole u fazama projektovanja, izvođenja, upotrebe i održavanja.

8 OSNOVNE PROMJENLJIVE
Proračun koji je zasnovan na konceptu graničnih stanja sastoji se od
formiranja modela za konstrukciju i za opterećenje za svako odgovarajuće granično
stanje koje se posmatra, a za različite proračunske situacije i slučajeve opterećenja.
Cilj ovakvog proračuna je da se dokaže da neće doći do prekoračenja nijednog
graničnog stanja, a za data opterećenja, svojstva materijala ili proizvoda i za date
geometrijske podatke primjenjene na odgovarajućim modelima opterećenja i
konstrukcije.
Proračun graničnih stanja bazira se na principima probabilistike
(vjerovatnoće i statistike). Dokaz pouzdanosti konstrukcije, odnosno otkazivanja ili
neotkazivanja nosivosti i/ili upotrebljivosti, vrši se na odgovarajućim modelima
(konstrukcije i opterećenja).
Moraju se razmotriti sve moguće (vjerovatne) proračunske situacije i uzeti
u obzri sve moguće (vjerovatne) kombinacije opterećenja u skladu s pravilima datim
u šestom poglavlju Evrokoda EN 1990 (proračun primjenom metoda parcijalnih
koeficijenata sigurnosti).
Osnovne varijable (promjenljive) od kojih zavisi proračun graničnih stanja
su:
- dejstva i uticaji okoline (član 4.11),

1
eurokod EN 1990
 - svojstva materijala i proizvoda (član 4.2),
- geometrijski podaci. (član 4.3).
U četvrtom poglavlju Evrokoda EN 1990 definisane su osnovne
promjenljive te je data njihova klasifikacija.
Dejstva su razvrstana prema:
- trajanju,
- porijeklu (direktna, indirektna),
- prostornoj zavisnosti (slobodna, ili fiksirana),
- prirodi i/ili odgovoru konstrukcije (dinamička i statička).

8.1 Podjela dejstava

8.1.1 Podjela prema trajanju

Dejstva se u osnovi prvo dijele prema trajanju i to na:
- stalna,
- promjenljiva i
- incidentna dejstva.
Stalna dejstva (Gk) su ona koja će djelovati na konstrukciju za svo vrijeme
životnog vijeka objekta i čije veličine se za to vrijeme neće značajnije mijenjati
(promjena veličine je zanemarljiva). Isto tako, ako su promjene veličine dejstva
monotone (odnosno ukoliko su uvijek istog znaka, odnosno u istom pravcu) i ako
asimptotski teže nekoj vrijednosti, ta dejstva se mogu smatrati stalnim. Stalnim
dejstvima se smatraju: sopstvena težina elemenata konstrukcije, opterećenja od
fiksirane opreme, sile prednaprezanja, pritisak vode i pritsak tla, opterećenje od
slojeva kolovozne konstrukcije ili, na primjer, indirektna dejstva od skupljanja ili
diferencijalnog slijeganja.
Promjenljiva dejstva (Q) su ona kod kojih se promjena vrijednosti ne može
zanemariti u toku vremena, ili kod kojih ta promjena nije monotona. Primjer
promjenljivih dejstava su korisna opterećenja na međuspratne konstrukcije, grede i
krovove. Takođe u njih spadaju i opterećenja od vjetra i snijega, te indirektna dejstva
kao što su temperaturni efekti.
Incidentna dejstva (A) su dejstva za koja postoji mala vjerovatnoća da će se
dogoditi u toku životnog vijeka objekta. Ova dejstva su obično kratkotrajna, međutim
njihova veličina je velika i dovodi do katastrofalnih posljedica. Primjer incidentnih
dejstava su požari, eksplozije, udari vozila u konstrukciju i slično.
 Ponekad se pojedina dejstva mogu svrstati u različite grupe u zavisnosti od
lokacije i stvarnih uslova. Na primjer, seizmička dejstva ili dejstva od snijega, mogu
da se u pojedinim slučajevima smatraju indicentnim dejstvima, a ponekad
promjenljivim dejstvima.
U ova dejstva mogu da se ubroje i zemljotresi. U nekim evropskim
zemljama, zemljotresi su česta pojava, te se zbog toga mogu tretirati kao promjenljiva
dejstva.
Dejstva od snijega se ponekad mogu smatrati incidentnim dejstvima. U
određenim klimatskim zonama, gdje je snijeg rijetka pojava (npr. Mostar u
Hercegovini), navejavanje snijega na krovovima može da se tretira kao incidentno
dejstvo (jer je snijeg rijedak u tim krajevima) prema Evrokodu EN 1990.

8.1.2 Podjela prema porijeklu

Prema porijeklu, odnosno načinu na koji dejstva utiču na konstrukciju, dijele
se na direktna i indirektna. Kod direktnih, uticaji se direktno prenose na konstrukciju,
dok kod indirektnih ovi uticaju nastaju posredno. Na primjer, direktni uticaji su
sopstvena težina elementa, dok su indirektni uticaji uticaji od diferencijalnih slijeganja
oslonaca ili od temperaturne promjene.

8.1.3 Podjela prema prostornoj zavisnosti

Ova je podjela na nepokretna i slobodna dejstva. Prva zauzimaju trajan
položaj, smjer i veličinu na konstrukciji ili određenom dijelu konstrukcije (na primjer,
trajno fiksirana oprema, ili police u biblioteci ili skladištu), dok druga mogu da
zauzmu proizvoljan položaj, smjer i veličinu u konstrukciji, ili na dijelu konstrukcije
(saobraćajno opterećenje, vjetar, korisno opterećenje na međuspratnu konstrukciju,
namještaj i slično).

8.1.4 Podjela prema prirodi i/ili odgovru konstrukcije

Ovo je podjela na statičke i dinamičke konstrukcije. Statička dejstva ne
uzrokuju značajna ubrzanja konstrukcije, dok dinamička uzrokuju.

8.1.5 Uticaji sredine

Ovi uticaji mogu imati različit karakter (fizički, hemijski, biološki) i utiču
na degradaciju materijala od kojeg je napravljena konstrukcija te na taj način utiču na
njenu sigurnost i upotrebljivost. Na primjer, pojava korozije u armaturi može biti
urzokovana prisustvom hlorida ili karbon dioksida i vlage u elementu konstrukcije.
Ovi uticaji u zavisnosti od trajanja (odnosno izloženosti konstrukcije njima)
mogu biti kategorisani kao trajna, promjenljiva ili incidenta dejstva. Takođe, potrebno
je praviti razliku kada o njima govorimo kao o dejstvima, a kada kao u uticajima od
dejstva.
8.2 Reprezentativne vrijednosti promjenljivih
Kao što je ranije već rečeno, dejstva su stohastičke veličine koja se ponašaju
prema zakonima vjerovatnoće.
Ove zavisnosti se uspostavljaju osmatranjem mjerodavnih pojava duži
vremenski period. (o načinu kako se određuju pojedine vrijednosti čitalac se upućuje
na [3] u referencama).
Kada se ne raspolaže s dovoljnim brojem podataka, moguće je da
reprezentativna vrijednost bude nominalna, odnosno određena (iskustveno)
standardom (i/ili propisom, ponekad može da bude definisana samo projektom).
Sva dejstva su u proračunima uključena (predstavljena) različitim
reprezentativnim vrijednostima.
U kombinacijama dejstava, o kojima se bavi šesto poglavlje Evrokoda EN
1990, javljaju se sljedeće reprezentativne vrijednosti:
- karakteristična vrijednost,
- vrijednost za kombinacije,
- učestala vrijednost,
- kvazi-stalna vrijednost.

8.2.1 Karakteristična vrijednost

Smatra se najznačajnijom reprezentativnom vrijednosti. Javlja se kao
srednja, gornja ili donja vrijednost ili kao nominalna vrijednost (kada se ne odnosi ni
na jednu statističku distribuciju, odnosno kada nema dovoljno statističkih podataka za
njeno određivanje; u tom slučaju usvaja se standardom ili propisom, a ponekad je čak
definisana i u samom projektu, na osnovu projektantske pretpostavke i iskustva).

8.2.2 Karakteristična vrijednost stalnih dejstava

Kada imamo dovoljan broj statističkih podataka, što se može očekivati pri
određivanju stalnih dejstava, a naročito sopstvene težine elemenata konstrukcije od
uobičajenih materijala, i kada je odstupanje tog dejstva malo, odnosno varijacija
njihove raspodjele mala, onda se za određivanje traženog dejstva koristi jedna
karakteristična vrijednost Gk.
Kada je ova varijacija velika, odnosno kada je ovo odstupanje veliko,
potrebno je koristiti gornju i donju karakterističnu vrijednost, odnosno Gk,sup i Gk,inf,
koje odgovaraju fraktilima 0.05 i 0.95 respektivno2.

2
Značenje izraza 95% - fraktil je taj da samo 5% vrijednosti neke slučajne promjenljive (npr.
efekta dejstva) može da bude veći od date karakteristične vrijednosti. S druge strane, kod
određivanja otpornosti često se govori o 5%-fraktilu, koji dozvoljava samo 5% rezultata lošijih
od neke zadate karakteristične vrijednosti ("podbačaj"; vidjeti Slika 3).
8.2.3 Karakteristična vrijednost promjenljivih dejstava
Evrokod kaže da kod promjenjivih dejstava, karakteristične vrijednosti Qk
moraju biti ili gornje vrijednosti (s određenom vjerovatnoćom da ne budu
prekoračena) ili donje vrijednosti (s određenom vjerovatnoćom da budu dostignuta u
toku usvojenog referentnog perioda). Karakteristične vrijednosti promjenljivih
dejstava mogu biti i nominalne vrijednosti u slučajevima kada statistička raspodjela
nije poznata, kako je to ranije objašnjeno.
Količina statističkih podataka o promjenljivim dejstvima dozvoljava
statističku obradu. U većini evropskih zemalja postoje meteorološki podaci (o
brzinama i pravcima vjetra, o visinama i gustini snježnog pokrivača, o
temperaturama...) unazad najmanje 40 godina. Na osnovu ovih podataka se mogu
formirati statistički nizovi i naučno odrediti uticaji pojedinih promjenljivih dejstava.
Takođe, kalibracija saobraćajnih opterećenja izvršena je na osnovu zapisa o
saobraćajnim opterećenjima za preko 200000 teretnih vozila na evropskim
autoputevima.
U opštem slučaju, karakteristična vrijednost Qk atmosferskih dejstava i
korisnog opterećenja na međuspratne konstrukcije zgrada, za stalne proračunske
situacije, se zasniva na očekivanoj vjerovatnoći čija vrijednost ne treba da bude veća
od 0.98, i za referentni period od jedne godine.
Koncept referentnog i povratnog perioda ilustrovan je na slici 1.

Slika 1: Referentni i povratni period. Promjenljivo dejstvo Q u funkciji vremena t i

karakteristične vrijednosti Qk
Na slici se vidi promjenljivo dejstvo Q u zavisnosti od vremena t. Referentni
period je određeni vremenski period (na primjer jedna godina) u kojem promjenljivo
dejstvo dostiže maksimum Qmax, 1 (godišnji ekstrem). Na ovaj način, za svako naredno
vremensko razdoblje (jednako referentnom periodu) može se odrediti maksimum
dejstva Q za dati period, u oznaci Qmax, i.Dobija se niz Qmax, 1, Qmax, 2, Qmax, 3 … čija
distribucija je predstavljena funkcijom gustine raspodjele f(Q).
Karakteristična vrijednost Qk se može definisati na način da, na primjer, Qk
neće biti veće od Qmax s vjerovatnoćom prekoračenja od recimo p = 0,02 (odnosno
vjerovatnoća da Qk premaši, tj. bude veće od Qmax je 0,02). Na ovaj način dobijamo
karakterističnu vrijednost Qk koja je p-fraktil od ekstremnih vrijednosti Qmax.
Povratni period je onaj vremenski period u kojem se karakteristična
vrijednost Qk ili vrijednost veća od Qk promjenljivog dejstva Q pojavljuje prosječno
jednom. To ne znači da se ta vrijednost u bilo kojem vremenskom periodu jednako
dugom kao i povratno razdoblje, mora pojaviti, ili da se neće pojaviti više od jednom.
To znači da se ona prosječno pojavljuje jednom u toku povratnog perioda. Odnosno,
biće povratnih perioda kada se neće uopšte pojaviti, a biće povratnih perioda kada će
se pojaviti (odnosno biti prekoračana) i dva tri puta.
Povratni (T) i referentni () period kao i vjerovatnoća prekoračenja (p) su

povezani jednačinom T = . Odnosno za referentni period od jedne godine i
p
vjerovatnoću prekoračenja od p=0,02 povratni period u našem primjeru je 50 godina
( T = 1/ 0,02 = 50 ).
Naravno, u zavisnosti od karaktera promjenljivog dejstva, može se usvojiti
i neki drugi prikladniji referentni period, što za sobom povlači i drugačiju
vjerovatnoću prekoračenja karakteristične vrijednosti i drugi povratni period.
Treba imati na umu da neka promjenljiva dejstva nemaju periodični karakter
sličan atmosferskim i saobraćajnim dejstvima. To znači da koncept referentnog i
povratnog perioda neće uvijek biti pogodan. U takvim slučajevima, karakteristična
vrijednost se može odrediti drugačije na način koji će prikladnije da predstavi prirodu
tog dejsva.

8.3 Reprezentativne vrijednosti promjenljivih dejstava pri istovremenom

djelovanju (kombinovanje promjenljivih dejstava)
Prilikom proračuna često je potrebno uzeti u obzir više promjenljivih
dejstava koja djeluju istovremeno. Ne bi bilo ekonomično, ni racionalno, u svakom
trenutku (za svaku proračunsku situaciju) ova dejstva uzeti s maksimalnom
vrijednošću da djeluju istovremeno.
Iz tog razloga imamo i druge reprezentativne vrijednosti promjenljivih
dejstava:

- vrijednost za kombinacije -  0Qk ,

- učestala vrijednost - 1Qk ,

 - kvazi-stalna vrijednost -  2Qk .

Faktori  0 ,  1 i  2 su faktori redukcije karakterističnih vrijednosti

promjenljivih dejstava i imaju različita značenja. Ovi faktori se primjenjuju i na
vodeća i na prateća promjenljiva dejstva, o čemu će više riječi biti u poglavlju koje se
bavi poglavljem 6 Evrokoda EN 1990, odnosno poglavlju o dokazu metodom
parcijalnih koeficijenata i kombinacijama dejstava. U narednoj tabeli dat je kratak
pregled primjene  koeficijenata prema proračunskoj situaciji ili kombinaciji i
graničnom stanju na koje se primjenjuje.
 Tabela 1: Primjena  koeficijenata na vodeća i prateća promjenljiva dejstva za granična
stanja nosivosti i upotrebljivosti i odgovarajuće proračunske situacije i kombinacije

Granična stanja nosivosti

Proračunske situacije i kombinacije
Stalna i povremena Incidentna Seizmička
0 prateća dejstva ne primjenjuje se ne primjenjuje se
1 ne primjenjuje se (vodeće dejstvo) ne primjenjuje se

2 ne primjenjuje se (vodeće) i prateća dejstva sva promjenljiva dejstva

Granična stanja upotrebljivosti
Proračunske situacije i kombinacije
Karakteristična Učestala Kvazi-stalna
0 prateća dejstva ne primjenjuje se ne primjenjuje se
1 ne primjenjuje se vodeće dejstvo ne primjenjuje se
2 ne primjenjuje se prateća dejstva sva promjenljiva dejstva

Faktor kombinacije 0Qk uzima u obzir vjerovatnoću istovremenog

pojavljivanja dva ili više nezavisnih promjenljivih dejstava. Ova vrijednost je
povezana graničnim stanjem nosivosti i nepovratnim graničnim stanjima
upotrebljivosti. Primjenjuje se isključivo na pratećim promjenljivim dejstvima.
Učestala vrijednost 1Qk se primarno povezuje s učestalom kombinacijom
prilikom određivanja graničnih stanja upotrebljivosti, a smatra se da je adekvatna i za
incidentne proračunske situacije graničnih stanja nosivosti. U oba slučaja primjenjuje
se na vodeće promjenljivo dejstvo.
Ova vrijednost karakterističnog dejstva Q se određuje prema EN 1990 tako
da je ukupno vrijeme, unutar izabranog perioda, u toku kojeg je Q  1Qk samo
određeni mali dio tog vremena, ili da je učestalost kada je ispunjeno da je Q  1Qk
ograničena s odgovarajućom vrijednošću. Ukupno vrijeme za koje je 1Qk
prekoračeno (premašeno) je jednako zbiru vremenskih perioda t1, Dt2 , itd. kako je
to prikazano na Slika 2 debelim zelenim linijama za učestalu vrijednost 1Qk .Za
zgrade prema napomeni uz član 4.1.3(1)P Evrokoda EN 1990 izabrana je učestala
vrijednost tako da je vrijeme kada je ona prekoračena jednaka 0,01 od referentnog
perioda (50 godina za zgrade).
 Slika 2:Šematski prikaz reprezentativnih vrijednosti promjenljivih dejstava i faktora
redukcije 
Kvazi-stalna vrijednost 2Qk prema Evrokodu EN 1990 se određuje tako da
je ukupno vrijeme, unutar izabranog perioda, u toku kojeg je Q   2Qk , zapravo
značajan dio tog referentnog perioda, odnosno ona odgovara vremenu od 0,5
referentnog perioda. Ukupno vrijeme prekoračenja vrijednosti 2Qk jednako je zbiru
perioda koje odgovaraju vremenu od 0,5 referentnog perioda. Kvazi-stalna vrijednost
se može odrediti i kao prosječna vrijednost u toku izabranog referentnog perioda. Za
neka promjenljiva opterećenja vrijednost koeficijenta 2 je veoma mala. Na primjer,
za saobraćajna opterećenja kod mostova, kvazi-stalna vrijednost se uzima da je
jednaka nuli, osim kod veoma opterećenih mostova u gradu, naročito u seizmičkim
proračunskim kombinacijama.
Za pojedine konstrukcije i određene tipove opterećenja (npr. opterećenje od
zamora) mogu se dati i drugačija reprezentativna dejstva od onih ranije opisanih i
prikazanih u Tabela 1.

8.4 Predstavljanje dejstava zamora, dinamičkih dejstava i geotehničkih

dejstava, te uticaja sredine

8.4.1 Predstavljanje dejstva zamora

Dejstva zamora su obrađena u Evrokodu EN 1991. Ukoliko se radi o
konstrukcijama za koje se ne daju uputstva u EN 1991, dejstva zamora treba da se
definišu na osnovu analiza mjerenja (ili sličnih studija) očekivanih spektara dejstva.
 S obzirom da dejstva zamora zavise od materijala konstrukcije, u
relevantnim evrokodovima (1992 -1996 i 1999) data su odgovarajuća uputstva za
proračun uticaja od opterećenja čiji se intenzitet višestruko ciklično mijenja.

8.4.2 Predstavljanje dinamičkih dejstava

U opštem slučaju dinamički efekti se u proračunu uzimaju upotrebom
dinamičkih faktora, odnosno primjenom kvazi statičkih dejstava koja se množe
odgovarajućim koeficijentima. Na ovaj način se dinamička dejstva tretiraju kao
statička dejstva. Najčešće su ovi koeficijenti veći od jedan, mada ponekad mogu biti
i manji od jedinice, što je, na primjer, slučaj kod udara vozila u konstrukciju.
Potrebno je posebnu pažnju posvetiti dinamičkim efektima kod procjene
zamora. Kod zamora ovi uticaji se unose u proračun implicitno (direktno) preko
karakteristične vrijednosti (u koju su već uključeni) ili eksplicitno upotrebom
dinimičkih faktora.
Dinamička analiza se vrši kada su ubrzanja konstrukcije, koja nastaju od
uticaja dejstava koja zavise od vremena, značajna.

8.4.3 Predstavljenje geotehničkih dejstava

Evrokod EN 1990 ne daje posebna uputstva za geotehnička dejstva, osim da
se trebaju odrediti u skladu s evrokodom EN 1997-1.

8.4.4 Uticaji sredine

Na izbor materijala za konstrukciju važnu ulogu igra i uticaj sredine. Na
primjer, uticaj soli, vlažnosti, požara, karbon dioksida itd. mogu značajno da utiču na
osobine materijala od kojih je konstrukcija napravljena.
Ovi uticaji, kao i način na koji se uzimaju u proračunu, obrađeni su u
odgovarajućim evrokodovima (1992-1996 i 1999).
Ponekad je moguće ove uticaje teorijski opisati i kvantitativno obraditi.
Međutim, najčešće se ovi uticaji procjenjuju. Često je kombinacija ovih uticaja od
presudnog značaja za konkretnu konstrukciju pri datim uslovima. Kombinacije
različitih dejstava opisane su u šestoj glavi Evrokoda EN 1990 (i u poglavljima 4.11 i
4.12 ovog priručnika).

8.5 Svojstva materijala i proizvoda

8.5.1 Karakteristične vrijednosti i njihovo određivanje

Svojstva materijala i tla čine važnu grupu osnovnih promjenljivih za
određivanje pouzdanosti konstrukcija. U proračunima prilikom projektovanja,
svojstva materijala (uključujući tlo i stijene) ili proizvoda, dati su sa svojim
karakterističnim vrijednostima. Ove vrijednosti odgovaraju unaprijed zadatoj
vjerovatnoći da neće doći do njihovog narušavanja.
Evrokod EN 1990 definiše karakterističnu vrijednost svojstava materijala ili
proizvoda kao onu za koju postoji propisana vjerovatnoća da neće biti dostignuta u
hipotetički neograničenoj seriji ispitivanja. Ova vrijednost odgovara utvrđenom
fraktilu pretpostavljene statističke raspodjele pojedinog svojstva materijala ili
proizvoda. U nekim slučajevima se koristi nazivna vrijednost kao karakteristična
vrijednost.

Slika 3: Fraktil 5% i 95% slučajne promjenjive x. Ilustracija donje i gornje karakteristične

vrijednosti svojstva materijala ili proizvoda (xk,inf i xk,sup)
Kada je svojstvo materijala igra značajnu ulogu u dokazu graničnog stanja,
onda treba razmoriti i gornju (xk,sup i xk,inf) i donju karakterističnu vrijednost svojstva
materijala. Kada je donja vrijednost svojstva materijala nepovoljna, onda se kao
karakteristična vrijednost razmatra 5% fraktil. Kada je gornja vrijednost nepovoljna,
tada se za karakterističnu vrijednost razmatra 95% fraktil.
Detaljnije o opštim informacijama vezanim za modelovanje karakterističnih
vrijednosti svojstava materijala kao i osnovne tehnike za određivanje karakterističnih
i računskih vrijednosti materijala i proizvoda mogu se naći u [5].
Svojstva materijala se normalno određuju standardizovanim ispitivanjima
pod kontrolisanim (definisanim) uslovima. Nekada je potrebno na rezultate ovih
ispitivanja primijeniti korelacione faktore (faktore konverzije) kako bi se vrijednosti
rezultata prevele da odražavaju ponašanje konstrukcije ili tla. Ovi faktori dati su
evrokodovima za materijale 1992-1999. Tradicionalni materijali (čelik, beton) su
dobro pokriveni prethodnim iskustvom i opsežnim ispitivanjima. Za nove materijale
potrebno je razraditi opsežne programe ispitivanja, uključujući ispitivanja cijele
konstrukcije, kako bi se odredila relevantna svojstva i dali odgovarajući faktori
konverzije. Nove materijale treba uvoditi samo s opsežnim informacijama o njihovim
svojstvima, a koja treba da budu praćena eksperimentalnim dokazima.
 Prema članu 4.2(5) Evrokoda EN 1990 kada god se ne raspolaže s dovoljno
informacija o statističkoj raspodjeli nekog svojstva, u proračunu se može koristiti
nominalna vrijednost. U slučaju da promjena svojstva malo varira, onda se može
srednja vrijednost koristiti kao karakteristična vrijednost.
Srednjom vrijednošću kao karakterističnom vrijednošću se koriste i
parametri krutosti, naročito kod svojstava krutosti koja se koriste u modelima koji
opisuju interakciju tlo-konstrukcija ili kod konstrukcija u kojima se koristi više
različitih materijala. Svojstva krutosti se ne mijenjaju parcijalnim koeficijentima
sigurnosti jer bi to dovelo do pogrešnih rezultata, odnosno ne bi se dobila "realna"
slika krutosti konstrukcije. Ipak, u nekim slučajevima (npr. pri proračunu šipova
izloženih djelovanju horizontalne sile na vrhu) potrebno je uzeti u obzir i donju i
gornju vrijednost ovih parametara, koji se u opštem slučaju dobijaju inženjerskom
procjenom.
Određene vrijednosti za svojstva materijala i proizvoda date su u
evrokodovima za materijale EN 1992-1999, gdje su i definisani odgovarajući
parcijalni faktori sigurnosti. Ako se ne raspolaže s odgovarajućim statističkim
podacima, potrebno je koristiti konzervativne vrijednosti parcijalnih faktora
sigurnosti.

8.6 Geometrijski podaci

Geometrijske promjenljive opisuju oblik, veličinu i ukupan raspored
konstrukcije u cjelini i njenih pojedinih elemenata, kao i poprečnih presjeka elemenata
konstrukcije. Prilikom proračuna potrebno je uzeti u obzir mogućnost odstupanja ovih
veličina usljed nivoa izrade i procesa ugradnje na licu mjesta.
Geometrijski podaci se u proračunu unose kao karakteristične vrijednosti ili,
kao što je to slučaj s imperfekcijama, direktno preko svojih proračunskih vrijednosti.
Prema članu 4.3(2) Evrokoda EN 1990 karakteristične vrijednosti obično odgovaraju
dimenzijama koje su navedene u proračunu u fazi projektovanja, odnosno nominalnim
vrijednostima. Međutim, gdje je to relevantno, vrijednosti geometrijskih podataka
mogu da budu i propisani fraktil neke dostupne statističke raspodjele. Ovaj fraktil se
može odrediti preko formule:

a p = anom +  asys (t ) + k p a
,
gdje je kp koeficijent koji zavisi od vjerovatnoće p i pretpostavljene distribucije, ap
fraktil dimenzije a odgovarajuće vjerovatnoće p, asys(t) je sistematsko odstupanje,
vrijednost koja predstavlja dimenzionu varijaciju zavisnu od vremena, a je neka
dimenzija konstrukcije, anom njena nominalna vrijednost.
Važna grupa geometrijskih podataka, koji mogu imati značajan uticaj na
pouzdanost konstrukcije i koji se zbog toga moraju uzeti u obzir prilikom proračuna,
su različite imperfekcije. U zavisnosti od vrste materijala, ove imperfekcije su opisane
u odgovarajućim evrokodovima za materijale od EN 1992 -1999.
Tolerancije spojenih (povezanih) dijelova napravljenih od različitih
materijala moraju biti međusobno kompatibilne. Kako bi se potvrdila kompatibilnost
svih navedenih tolerancija za dati slučaj, potrebno je uraditi odvojene analize koje
uzimaju u obzir imperfekcije i odstupanja, kako je to dato u evrokodovima za
materijale od EN 1992-1999. Statističke metode opisane u BS 5606 daju detaljan opis
provjere uzajamne kompatibilnosti svih razmatranih tolerancija.
U EN 13670 "Izvođenje betonskih konstrukcija", data su dozvoljena
geometrijska odstupanja raznih geometrijskih podataka za betonske elemente.

9 PRINCIPI PROJEKTOVANJA GRANIČNIH STANJA

9.1 Granično stanje - načela i projektne situacije

Pri upotrebi evrokodova projektovanje je potrebno provesti poštujući
principe graničnog stanja.
Konstrukcija i dijelovi konstrukcije moraju zadovoljavati niz graničnih
stanja. Sva granična stanja se dijele na dvije grupe i to:

a) Granična stanja sigurnosti koja se odnose na nosivost konstrukcije.

Za granična stanja sigurnosti potrebno je dokazati da maksimalni uticaji (npr.
maksimalne presječne sile) od proračunskih djelovanja Ed = E(Fd, ad) ne prekorače
proračunsku nosivost konstrukcije Rd = R(Xd, ad).
Ed ≤ Rd
b) Granična stanja upotrebljivosti koja se odnose na izgled konstrukcije
i udobnost ljudi. Za granična stanja upotrebljivosti potrebno je dokazati da
maksimalni uticaji (npr. maksimalno pomjeranje) od proračunskih djelovanja Ed=
E(Fd, ad, Xd) ne prekorače normativne kriterije ponašanja konstrukcije Cd.
Ed ≤ Cd
Verifikacija jednog od dva granična stanja može se izostaviti, pod uslovom
da se obezbijedi dovoljno informacija da bi se dokazalo da je zadovoljeno s druge
strane.
Proračun treba da se zasniva na upotrebi konstruktivnih modela i modela
opterećenja za relevantna granična stanja uz provjeru da nisu prekoračena granična
stanja za relevantne proračunske vrijednosti za:
- djelovanja,
- svojstva materijala, ili
 - svojstva proizvoda, i
- geometrijske podatke koji se koriste u ovim modelima.
Ovaj zahtjev se treba postići metodom parcijalnih faktora, opisanom u
odjeljcima 2.9 do 2.11.
Granična stanja treba provjeriti za relevantne projektne situacije (vidjeti
odjeljke 2.7.2 i 2.7.3), uzimajući u obzir uslove koje konstrukcija treba da zadovolji
kako bi osigurala svoju funkciju, a koje možemo očekivati da se dogode za vrijeme
izvođenja i korišćenja konstrukcije.

9.2 Granična stanja

Granična stanja tretiraju:
- sigurnost ljudi, i/ili
- sigurnost konstrukcije.
Sljedeće projektne situacije treba uzeti u obzir za provjeru krajnjih graničnih
stanja:
- trajne proračunske situacije, koje se odnose na uslove normalne
upotrebe,
- prolazne proračunske situacije, koje se odnose na privremene
uslove primjenljive na konstrukciju, na primjer tokom izvođenja ili
intervencija,
- slučajne proračunske situacije, koje se odnose na izuzetne uslove
primjenljive na konstrukciju ili njenu izloženost, na primjer požaru,
eksploziji, udarima ili posljedicama lokalnih otkazivanja.
Sljedeća granična stanja potrebno je provjeriti tamo gdje su relevantna:
- gubitak ravnoteže konstrukcije ili bilo kojeg njenog dijela, koji se
posmatraju kao kruto tijelo,
- otkazivanje usljed prevelike deformacije, prelazak konstrukcije ili
bilo kojeg njenog dijela u mehanizam, gubitak stabilnosti
konstrukcije ili bilo kojeg njenog dijela, uključujući i oslonce i
temelje.

10 VERIFIKACIJA METODOM PARCIJALNIH FAKTORA

Potrebno je potvrditi da za sve relevantne projektne situacije, nije dostignuto
prekoračenje za slučaj kada je model opterećen projektnim vrijednostima dejstava ili
efektima od dejstava i otporima. Za odabrane projektne situacije i relevantna granična
stanja pojedinačnih dejstava (odnosno karakterističnih, ili drugih reprezentativnih
vrijednosti) kritične slučajeva opterećenja treba kombinovati kako je to opisano u
ovom poglavlju. Dejstva koja se ne mogu pojaviti istovremeno, na primjer, zbog
fizičkih razloga, ne treba uzeti u obzir zajedno u kombinaciji.
Posebno se mora provjeriti da:
a) učinci proračunskih dejstava ne prelaze proračunsku nosivost
konstrukcije kod graničnog stanja nosivosti, i
b) učinci proračunskih dejstava ne prelaze postavljene kriterije ponašanja
za granična stanja upotrebljivosti.

Kod posebnih konstrukcija može se javiti potreba da se i ostale provjere

uzmu u obzir, na primjer provjera na zamor.

Slika 4: Opšti pregled sistema parcijalnih faktora u evrokodovima

11 GRANIČNA STANJA

11.1 Opšte odredbe

Za opseg konstrukcija koje pokriva ovaj priručnik sljedeća krajnja granična
stanja treba provjeriti:
EQU - gubitak statičke ravnoteže konstrukcije (Napomena dole) ili bilo
kojeg njenog dijela kada se tretiraju kao kruto tijelo, a gdje se čvrstoća građevinskog
materijala ili tlo ne tretiraju. Slučaj EQU treba uzeti u obzir za situacije u kojima male
razlike u vrijednosti ili prostornoj distribuciji dejstava mogu biti značajne u kontekstu
gubitka ravnoteže. Dakle, gubitak statičke ravnoteže je krajnje granično stanje.
Primjere takvih graničnih stanja ne viđamo često. Kada se razmatra ovo granično
stanje nosivosti, treba dokazati da je maksimalna vrijednost uticaja od proračunskih
dejstava manja od proračunske nosivosti konstrukcije. Provjere statičke ravnoteže i
otpornosti:
Ed,dst ≤ Ed,stb
To znači da su proračunski efekti destabilizacijskih dejstava (Ed,dst) manji u
odnosu na proračunske efekte stabilizacijskih dejstava (Ed,stb).
Uzmimo, na primjer, jednostavnu konstrukciju grede s prepustom (slika 5),
gdje GR predstavlja težinu konstrukcije između oslonaca A i B, i Gs predstavlja težinu
konstrukcije konzole BC. Pretpostavimo takođe da oslonci nisu u stanju preuzeti
zatezanje.

Slika 5 Greda s prepustom

U nekim slučajevima (npr kod seizmički otpornih konstrukcija ili proračuna
plastičnosti), potrebno je da određeni dijelovi konstrukcije popuštaju i prelaze u
mehanizam prije nego čitava konstrukcija dosegne granično stanje. Kada se razmatra
ovo granično stanje nosivosti, treba dokazati da je uticaj od proračunskih sila manji
od kritičnog uticaja koji izaziva slom nosive konstrukcije. U tom slučaju dijelovi
konstrukcije koji popuštaju trebaju biti proračunati tako da:
Ed ≤ Ryd,inf
dok će ostali dijelovi konstrukcije biti proračunati tako da :
Ryd,sup ≤ Rd
 Slika 6 pokazuje primjer potpornog zida koji leži direktno na kamenoj
podlozi. Granično stanje u slučaju prevrtanja oko tačke A treba uzeti u obzir za
dimenzioniranje temelja, jer nije definisan kriterijum vezan za otpornost tla.
Prevrtanje potpornog zida je generalno posljedica otkazivanja tla koje je u kontaktu
sa temeljnom stopom.
Kada se razmatra ovo granično stanje nosivosti, treba dokazati da je
proračunska vrijednost uticaja na konstrukciju od destabilizirajućih dejstava manja od
proračunske vrijednosti uticaja od stabilizirajućih dejstava (npr. za prevrtanje
potpornog zida treba dokazati da je moment prevrtanja zida od aktivnog potiska
zemlje manji od momenta stabilnosti od vlastite težine zida).

Slika 6: Granično stanje nosivosti usljed gubitka ravnoteže konstrukcije posmatrane kao
kruto tijelo

STR – obuhvata unutrašnje otkazivanje ili prekomjerne deformacije

konstrukcije ili bilo kojeg njenog dijela, uključujući oslonce, šipove, podrumske
zidove, i sl., uz kontrolu čvrstoće građevinskih materijala konstrukcije. Ipak, moguće
otkazivanje konstrukcije može biti posljedica niza neželjenih događaja koji dovode
do hazardne situacije. Podrazumijeva se da je za sve projektne situacije, idealizujući
posljedice određenog hazard scenarija, potrebno uraditi provjere sa setom g faktora,
povezanih s prvim od dešavanja koja dovode do hazardnog scenarija. Stoga,
projektant treba odabrati odgovarajuće granično stanje koje odgovara prvom
dešavanju koji će odrediti kombinacije dejstava.
Provjere statičke ravnoteže i otpornosti:
Ed ≤ Rd
U slučajevima kada rezultati verifikacije mogu biti vrlo osjetljivi na
varijacije veličine stalnog dejstva od mjesta do mjesta u konstrukciji, nepovoljni i
povoljni dijelovi ovih dejstava posmatraju se kao individualna dejstva. To se posebno
odnosi na verifikaciju statičke ravnoteže i sličnim graničnim stanjima.
 Slika 7: Povoljna i nepovoljna dejstva na konstrukciji

Slika 8: Most izgrađen metodom naguravanja mosta: rizik od gubitka statičke ravnoteže
Za procjenu ekstremne proračunske vrijednosti momenata savijanja u
sredini centralnog raspona, proračunska varijabla dejstava (predstavljena s
ravnomjerno raspoređenim dejstvom) može se nanijeti u centralnom rasponu (za
maksimalnu vrijednost) ili u bočnim rasponima (za minimalne vrijednosti). U prvom
slučaju, proračunska vlastita težina grede će biti najviše "nepovoljna" (gG,supGk.sup), a
drugom slučaju, to će biti najmanje 'nepovoljno' (gG,infGk.inf).

GEO - otkazivanje ili pretjerane deformacije tla, gdje je čvrstoća tla ili
stijena značajna u pružanju otpora.
Razlika između graničnih stanja STR i GEO je potrebna jer je moguće
odabrati nekoliko varijanti za slučajeve kada su svojstva tla uključena u dejstva ili
otpore. Preciznije, proračunska vrijednost geotehničkih promjenljivih (dejstvo ili
otpor) može se ocijeniti ili:
- primjenom parcijalnog faktora na rezultat proračuna (primjena
teorijskog modela)
ili
 - primjenom parcijalnih faktora na svojstva tla prije izračunavanja
otpora preko formule.
Na primjer, aktivni pritisak p(z) na dubini z potpornog zida može se
proračunati prema Rankinovoj formuli:
p(z) = kaz
gdje je:
𝜋 𝜑
𝑘𝑎 = 𝑡𝑎𝑛2 ( − ) koeficijent aktivnog pritiska, a f predstavlja ugao
4 2
unutrašnjeg trenja.
Jasno je da se pouzdanost može uvesti kroz odgovarajući izbor ovoga ugla,
ili pak primjenjujući parcijalni faktor na rezultat proračuna aktivnog pritiska.
Provjere statičke ravnoteže i otpornosti
Ed ≤ Rd

FAT – Otkazivanje prouzrokovano zamorom konstrukcije ili bilo kojeg

njenog dijela. Granična stanja prouzrokovana zamorom konstrukcije smatraju se, u
evrokodovima, kao krajnja granična stanja, jer kada dođe do slobodnog razvoja
zamora, konačni ishod tog procesa je otkazivanje konstrukcije. Ipak, opterećenja koja
su odgovorna za fenomen zamora nisu proračunska opterećenja za granična stanja
STR ili GEO. Na primjer, u slučaju čeličnih, spregnutih i betonskih mostova, glavni
uzrok pojave zamora nije efekat opterećenja od najtežih kamiona nego od najčešćih
opterećenja kamionima, koji su srednje veličine, ali s mnogo ponavljanja. Verifikacije
zamora strogo zavise od konstrukcijskog materijala. Stoga, nisu data specifična
pravila u EN 1990, ali se spominju u EN 1991 za dejstva i proračun u evrokodovima
EN 1992 do 1999.

Napomena: EQU se koristi za provjeru stabilnosti konstrukcije ili bilo kojeg

njenog dijela protiv prevrtanja, klizanja ili izdizanja.
11.2 Primjeri koji ilustruju kombinacije djelovanja za EQU, STR i GEO
krajnja granična stanja

11.2.1 Sile za provjeru čvrstoće elemenata (granično stanje STR)

Maksimalni učinci koji proizlaze iz STR provjere:

- Oslonačka reakcija u A – slučaj STR3
- Oslonačka reakcija u B – slučaj STR1
- Smičuća sila i moment savijanja na dijelu BC - oslonac B – slučaj STR1
- Moment savijanja unutar raspona AB – slučaj STR3

Napomena: Reakcije nad osloncima A i B se mogu koristiti za proračun

šipova na tim lokacijama.
11.2.2 GEO slučajevi opterećenja

Maksimalni učinci koji proizlaze iz GEO provjere za dimenzionisanje

temelja su:
- Oslonačka reakcija u A - slučaj GEO 2
- Oslonačka reakcija u B - slučaj GEO 1

11.2.3 EQU slučaj opterećenja

RA = 35,97 KN > 0,0

Princip jednog izvora se ne odnosi na EQU, jer se različite vrijednosti
faktorisane vlastite težine koriste na dva raspona.
11.2.4 STR kombinacija za kontinuiranu gredu s tri raspona:

Slika 5: STR kombinacija za kontinualnu gredu s tri raspona

Tabela 2: Proračunske vrijednosti djelovanja za upotrebu u kombinaciji djelovanja

Odabrane proračunske situacije će biti dovoljno složene i raznolike da

obuhvate sve uslove koji se razumno mogu predvidjeti da će se dogoditi u toku
izvođenja i upotrebe konstrukcije.
 Tabela 3: Proračunske situacije i načini verifikacije

Proračunske situacije Verifikacija

Trajne Normalna upotreba ULS, SLS
Izvođenje, privremeni
uslovi koji se odnose na
Prolazne ULS, SLS
konstrukciju, npr.
održavanje ili popravke
Normalna upotreba ULS
Izvanredne
Tokom izvođenja ULS
Normalna upotreba ULS, SLS
Seizmičke
Tokom izvođenja ULS, SLS

Kombinacije opterećenja za ULS mogu biti simbolično prikazane kako

slijedi:
- Trajne i prolazne proračunske situacije za provjeru graničnih stanja
nosivosti koja su različita od onih koja se odnose na zamor

- Kombinacije za izvanredne proračunske situacije

- Kombinacija za seizmičku proračunsku situaciju

Gdje su:
 Gkj karakteristične vrijednosti stalnih dejstava
Pk karakteristična vrijednost dejstava prednaprezanja
Qk1 karakteristične vrijednosti prevladavajućeg promjenljivog dejstva
Qki karakteristična vrijednost ostalih promjenljivih dejstava
Ad proračunska vrijednost izvanrednog dejstva
AEd proračunska vrijednost seizmičkog dejstva
γGj parcijalni koeficijent stalnog dejstva j
γGAj kao γGj, ali za izvanredne proračunske situacije
γPA kao γp, ali za izvanredna dejstva
γp parcijalni koeficijent za dejstvo prouzrokovano prednaprezanjem
γ parcijalni koeficijent promjenljivog dejstva i
γQi koeficijent važnosti (vidjeti EN 1998)
ψ koeficijenti kombinacija (vidjeti 4.3).

Tabela 4: Određivanje proračunskih vrijednosti uticaja od djelovanja

Stalne i
Stalna dejstva Promjenljiva dejstva
prolazne
proračunske
nepovoljna povoljna dominatno ostala
situacije
 γGj,sup Gkj,sup γGj,inf Gkj,inf γQ,1 Qk,1 γQ,i ψ0,i Qk,i

1,35 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑠𝑢𝑝 + 1,00 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑖𝑛𝑓 + 1,50 𝑄𝑘,1 + 1,50 ∑ 𝜓0,𝑖 𝑄𝑘,𝑖

𝑗≥1 𝑗≥1 𝑖>1
ili alternativno
γGj,sup Gkj,sup γGj,inf Gkj,inf γQ,1 ψ0,1 Qk,1 γQ,i ψ0,i Qk,i
ξγGj,sup Gkj,sup γGj,inf Gkj,inf γQ,1 Qk,1 γQ,i ψ0.i Qk,i

1,35 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑠𝑢𝑝 + 1,00 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑖𝑛𝑓 + 1,50 𝜓0,1 𝑄𝑘,1 + 1,50 ∑ 𝜓0,𝑖 𝑄𝑘,𝑖
𝑗≥1 𝑗≥1 𝑖>1

0,85 × 1,35 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑠𝑢𝑝 + 1,00 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑖𝑛𝑓 + 1,50 𝑄𝑘,1 + 1,50 ∑ 𝜓0,𝑖 𝑄𝑘,𝑖
𝑗≥1 𝑗≥1 𝑖>1
Kao proračunska vrijednost se usvaja nepovoljnija vrijednost dobijena iz prethodna dva izraza!
Evrokod preporučuje sljedeće vrijednosti parcijalnih koeficijenata:

γG,sup = 1,35 γQ,1 = γQ,i = 1,50 (za nepovoljne uticaje)

γG,inf = 1,00 γQ,1 = γQ,i = 0,00 (za povoljne uticaje)
ξ = 0,85

12 ANEKS A1 (NORMATIVNI) - APLIKACIJA ZA ZGRADE

Ovo poglavlje se bavi definisanjem kombinacija dejstava i zahtjeva za
verifikaciju građevinskih objekata. Materijal opisan u ovom poglavlju je dat u Prilogu
A1, 'Primjena za zgrade', EN 1990. Ovaj dodatak koji dopunjava dio 6 (vidjeti
poglavlje 6), je normativni. Materijal opisan u ovom poglavlju je pokriven u Dodatku
A1 EN 1990 kako slijedi:
- Područje primjene
- Kombinacije dejstava
- Krajnja granična stanja
- Granična stanja upotrebljivosti

12.1 Područje primjene

Prilog A1 daje pravila i metode za utvrđivanje kombinacija dejstava za
zgrade. Pored navedenog takođe se daju preporučene proračunske vrijednosti stalnih,
promjenljivih i slučajnih dejstava, kao i faktori koji će se koristiti u proračunu zgrada.

Napomena: Preporučuje se da proračun radnog vijeka treba biti definisan.

U opštem slučaju, ovaj proračun radnog vijeka se obično ne koristi direktno u
proračunima, već se definiše vezano za neke specifične probleme, na primjer, zamora
ili korozije čelika.
12.2 Kombinacije dejstava

12.2.1 Opšte
Efekte dejstava koji ne mogu postojati istovremeno zbog fizičkih ili
funkcionalnih razloga ne treba posmatrati zajedno u kombinacijama dejstava.
Primjena ovoga pravila je stvar inženjerske procjene. Naravno, u većini slučajeva,
nekoliko promjenljivih dejstava istovremeno djeluju na zgradu: opterećenja na
etažama, dejstvo vjetra, promjena temperature i sl. Opšta pravila koja se primjenjuju
za uspostavljanje kombinacija dejstava su objašnjena u poglavlju 6, pa je jasno da
sveobuhvatna primjena ovih pravila može dovesti do velikog broja kombinacija
opterećenja. Kao podrška jednostavnosti proračunu, EN 1990 omogućava
kombinacije dejstava koje se zasnivaju na dva promjenljiva dejstva. Na primjer, ako
uzmemo u obzir problem s jednim stalnim dejstvom (npr. vlastita težina Gk) i dva
nezavisna promjenljiva dejstva (npr. opterećenje poda Qk,1 i dejstvo vjetra Qk,2),
pojednostavljeni format će nam dati sljedeće kombinacije:
1.35 Gk + 1.5 Qk,1
1.35 Gk + 1.5 Qk,2
1.35 Gk + 1.35 Qk,1+ 1.35 Qk,2
U stvari, opšti metod (zasnovan na izrazu 6.10 u EN 1990) se koristi samo
za verifikaciju:
1.35 Gk + 1.5 Qk,1+ 0.9 Qk,2 (Y0,2=0.6) i

1.35 Gk + 1.05 Qk,1+ 1.5 Qk,2 (Y0,1=0.7)

Predložena ograničenja korišćenja dva promjenljiva dejstva su jedino

prihvatljiva u uobičajenim slučajevima (na primjer, stambene zgrade sa šest etaža),
zbog visokog nivoa karakterističnih dejstava i kombinacija vrijednosti promjenljivih
dejstava, kao i male vjerovatnoće pojave kombinacija značajnih efekata dodatnih
dejstava. Ipak, BAS EN 1990, skreće pažnju projektantima na činjenicu da upotreba
predloženih pojednostavljenja može zavisiti o upotrebi, obliku i lokaciji zgrade.
Naglašavamo da ova pojednostavljenja mogu proizvesti neprihvatljivo nizak nivo
pouzdanosti kada se koriste istovremeno s izrazima (6.10a) i (6.10b).
Tabela 5: Proračunske vrijednosti dejstava za upotrebu u kombinacijama dejstava
 Izvanredna dejstva
Proračunske Stalna Nezavisna promjenljiva dejstva Qd ili
situacije dejstva Gd seizmička dejstva
Dominantna Ostala Ad

Trajne i prolazne γG Gk (γP Pk) γQ1 Qk1 γQ1 ψ01 Qk1

Izvanredne γGA Gk (γPA Pk) ψ11 Qk1 ψ2i Qki γA Ak ili Ad

Seizmičke Gk ψ2i Qki γi AEd

12.2.2 Vrijednosti Y faktora
Tabela 6: Preporučene Yi vrijednosti faktora za zgrade

Dejstvo Ψ0 Ψ1 Ψ2
Upotrebno opterećenje u zgradama 1)

Kategorija A: stambeni [0,7] [0,5] [0,3]

Kategorija B: kancelarije [0,7] [0,5] [0,3]
Kategorija C: prostori za veće skupove ljudi [0,7] [0,7] [0,6]
Kategorija D: trgovine [0,7] [0,7] [0,6]
Kategorija E: skladišta [1,0] [0,9] [0,8]

Saobraćajna opterećenja u zgradama

Kategorija F: težina vozila ≤ 30 kN [0,7] [0,7] [0,6]
Kategorija G: 30 kN < težina vozila ≤ 160 kN [0,7] [0,5] [0,3]
Kategorija H: krovovi [0] [0] [0]

Snijeg [0,6] 2) [0,2] 2) [0] 2)

Vjetar [0,6] 2) [0,5] 2) [0] 2)

Temperatura u građevini (ne požar) 3) [0,6] 2) [0,5] 2) [0] 2)

1) Za kombinaciju upotrebnog opterećenja u višespratnim zgradama vidjeti EN 1991-2-1.

2) Može se zahtijevati prilagođavanje za različita geografska poručja.
3) Vidjeti EN 1991-2-5.

Redukcija korisnog opterećenja kod elemenata međuspratnih konstrukcija s

velikom pripadajućom površinom i višespratnih zgrada
 Slika 9: Koeficijenti redukcije korisnog opterećenja (za ψ0 = 0,7)

12.3 Krajnja granična stanja

Tri seta proračunskih vrijednosti dejstava (set A, B i C) su definisana za
stalne i prolazne proračunske situacije, u zavisnosti od graničnog stanja koje se
posmatra. Numeričke vrijednosti faktora g i Y su date u nacionalnom dodatku.
Napominjemo da EN 1990 preporučuje vrijednosti faktora g i Y koje mogu biti široko
prihvaćene. Ove vrijednosti su date u napomenama EN 1990, i uključene su u
tabelama A1.2 (A) do A1.2 (C) što odgovara setovima A, B i C respektivno. Što se
tiče stalnih dejstava, podsjećamo da su gornje i donje karakteristične vrijednosti
(vidjeti poglavlje 4) namijenjene za sva granična stanja koja se čine vrlo osjetljiva na
varijacije veličina ovih dejstava (klauzula A.1.3.1 (2)) . Naravno, inženjerska procjena
je neophodna da bi se prepoznali slučajevi u kojima je granično stanje veoma ili u
manjoj mjeri osjetljivo na takve varijacije. Ovo pravilo je namijenjeno prvenstveno
za granična stanja statičke ravnoteže (EQU). Kao što je objašnjeno ranije, četiri
granična stanja su identifikovana, u zavisnosti od načina kako da se uvede pouzdanost
u procjeni geotehničkih i negeotehničkih djelovanja i geotehničkih otpora: EQU,
STR, GEO i FAT.

Slika 60: Ilustracija graničnih stanja

12.3.1 Mjerodavne vrijednosti dejstava za proračun trajnih i prolaznih dejstava
Tabela 7:Određivanje proračunskih vrijednosti uticaja od dejstava

Stalne i Stalna dejstva Promjenljiva dejstva

prolazne
proračunske
situacije nepovoljna povoljna dominatno ostala

γGj,sup Gkj,sup γGj,inf Gkj,inf γQ,1 Qk,1 γQ,i ψ0,i Qk,i

1,35 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑠𝑢𝑝 + 1,00 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑖𝑛𝑓 + 1,50 𝑄𝑘,1 + 1,50 ∑ 𝜓0,𝑖 𝑄𝑘,𝑖

𝑗≥1 𝑗≥1 𝑖>1
ili alternativno
γGj,sup Gkj,sup γGj,inf Gkj,inf γQ,1 ψ0,1 Qk,1 γQ,i ψ0,i Qk,i
ξγGj,sup Gkj,sup γGj,inf Gkj,inf γQ,1 Qk,1 γQ,i ψ0.i Qk,i

1,35 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑠𝑢𝑝 + 1,00 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑖𝑛𝑓 + 1,50 𝜓0,1 𝑄𝑘,1 + 1,50 ∑ 𝜓0,𝑖 𝑄𝑘,𝑖
𝑗≥1 𝑗≥1 𝑖>1

0,85 × 1,35 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑠𝑢𝑝 + 1,00 ∑ 𝐺𝑘𝑗,𝑖𝑛𝑓 + 1,50 𝑄𝑘,1 + 1,50 ∑ 𝜓0,𝑖 𝑄𝑘,𝑖
𝑗≥1 𝑗≥1 𝑖>1
Kao proračunska vrijednost se usvaja nepovoljnija vrijednost dobijena iz prethodna dva izraza!

Evrokod preporučuje sljedeće vrijednosti parcijalnih koeficijenata:

γG,sup = 1,35 γQ,1 = γQ,i = 1,50 (za nepovoljne uticaje)

γG,inf = 1,00 γQ,1 = γQ,i = 0,00 (za povoljne uticaje)
ξ = 0,85
12.4 Granična stanja i setovi proračunskih vrijednosti
Tabela 8: Proračunske vrijednosti (STR/GEO) (Set C) (Preneseno iz EN 1990 (Tabela
A1.2(C))

Granično stanje Set parcijalnih faktora

EQU – statička ravnoteža
STR – otpornost konstrukcije objekta
bez geotehničkih dejstava
STR – otpornost konstrukcije objekta
sa geotehničkim dejstvima
GEO – otkazivanje ili prekomjerne
deformacije tla
Set A
Set B
Pristup 1 Set C za sva dejstva, set B za sva
dejstva, najnepoželjnija
Pristup 2 Set B za sva dejstva
Pristup 3 Set B za dejstva na/od
konstrukcije,
set B za geotehnička dejstva

12.4.1 Mjerodavne vrijednosti djelovanja za proračun slučajnih i seizmičkih

djelovanja
Generalno govoreći, slučajna djelovanja se odlikuju vrlo niskom
vjerovatnoćom pojave tokom vijeka trajanja konstrukcije. Mada su rezultat aktivnosti
čovjeka, ipak su nastale kao rezultat nesvakidašnjih uslova upotrebe (na primjer,
eksplozija, udar vozila ili brodova, požar) i često su kratkog trajanja. Slučajna
djelovanja mogu nastati i kao posljedica izuzetno rijetkih prirodnih ili klimatskih
pojava kao što su zemljotresi, tornada ili teške snježne padavine. S obzirom na
karakter slučajnih situacija njihova primjena spada u scenario opšte bezbjednosti i
zavisna je od vjerovatnoće pojave, važnosti objekta i posljedica otkazivanja. Odluku
o njihovoj upotrebi donose regulatorna tijela. Parcijalni faktori za djelovanja za
granična stanja za slučaj proračunskih situacija slučajnih i seizmičkih djelovanja
(izrazi (6.11a) do (6.12b)) se obično uzimaju jednaki 1.0. Generalno gledano, ne samo
da su elementi pouzdanosti za dejstva modifikovana za kombinacije slučajnog dejstva,
nego su, takođe, modifikovani i parcijalni faktori otpora. Seizmička dejstva su
izdvojena zbog različitog tretmana njihovog slučajnog dejstva ili 'normalnog' dejstva
u skladu sa 'seizmičkom zonom' u raznim seizmičkim područjima, gdje se povratni
periodi seizmičkih događaja razlikuju značajno.

12.4.2 Stalna opterećenja

Ukupnu vlastitu težinu nosivih i nenosivih dijelova konstrukcije treba uzeti
u obzir u kombinacijama dejstava kao jedno dejstvo. Za područja gdje je predviđeno
uklanjanje ili dodavanje nosivih i nenosivih dijelova konstrukcije, mora se uzeti u
obzir kritično opterećenje kod proračuna.
Kompletan opseg i oscilacije vodostaja se moraju uzeti u obzir kao
odgovarajući kod relevantnih projektnih situacija (vidjeti EN 1997).
Sadržaj vlage rasutih materijala treba da se uzme u obzir u proračunskim
situacijama zgrada koje se koriste za potrebe skladištenja. Vrijednosti za gustoće su
date u Aneksu A EN 1991. Dio 1-1 je za materijale u suhom stanju.

12.4.3 Korisno opterećenje

Za područja koja će biti podvrgnuta različitim kategorijama opterećenja,

najkritičniji slučaj opterećenja se mora uzeti u obzir kod proračuna. U proračunskim
situacijama kada korisna opterećenja djeluju istovremeno s drugim promjenljivim
dejstvima (npr. dejstvo vjetra ili snijega), ukupno korisno opterećenje treba uzeti u
obzir kao jedno dejstvo. Na krovovima, korisna opterećenja se ne moraju uzeti u obzir
zajedno sa snijegom ili dejstvom vjetra.

12.5 Granična stanja upotrebljivosti

Granična stanja upotrebljivosti obuhvataju :

- Granično stanje upotrebljivosti usljed prekomjerne deformacije

konstrukcije, koja utiče na: izgled konstrukcije, oštećenje nenosive
konstrukcije i upotrebu konstrukcije.
Kada se razmatra ovo granično stanje upotrebljivosti, potrebno je da se
dokaže da je maksimalno pomjeranje konstrukcije (npr. ugib), manje od graničnog
pomjeranja koje je funkcija vrste, namjene i raspona konstrukcije, te vrste materijala.
- Granično stanje upotrebljivosti usljed vibracija konstrukcije koje
smetaju ili negativno utiču na konstrukciju i opremu.
Kada se razmatra ovo granično stanje upotrebljivosti, potrebno je da se
dokaže da su vlastite frekvencije konstrukcije različite od frekvencije poremećajne
sile kako ne bi došlo do rezonancije.
 - Granično stanje upotrebljivosti usljed oštećenja konstrukcije koja
smanjuju trajnost konstrukcije.
Kada se razmatra ovo granično stanje upotrebljivosti, potrebno je da se
dokaže da su karakteristične naprsline manje od graničnih širina naprslina koje ovise
od sredine u kojoj se konstrukcija nalazi.
12.5.1 Parcijalni faktori za dejstva

Metodom parcijalnih koeficijenata provjerava se da sva mjerodavna

granična stanja nisu premašena, kao ni navedene proračunske vrijednosti za
djelovanja, nosivost i geometrijske podatke. Proračunske vrijednosti su proizvodi ili
koeficijenata karakterističnih vrijednosti ili odgovarajućih parcijalnih koeficijenata te
vrijednosti ψ, kako je to pokazano u tačkama 9.3 do 9.5 standarda EN 1991-1. U
opštem slučaju, parcijalnim koeficijentima žele se uzeti u obzir:
- nepovoljna odstupanja od reprezentativnih vrijednosti
- netačnosti u modelima dejstava i modelima konstrukcije
- netačnosti u popravnim koeficijentima.
Korisna opterećenja, koja treba uzeti u obzir kod graničnog stanja
upotrebljivosti, treba da budu navedena u skladu s uslovima i zahtjevima
upotrebljivosti koji se odnose na ponašanje konstrukcije.

12.5.2 Verifikacija
Uzimajući u obzir granično stanje upotrebljivosti konstrukcije, verifikacija
treba da osigura da je:
Ed ≤ Cd
Gdje je:
Ed - proračunska vrijednost efektivnog dejstva specifikovanog u
kriterijumima upotrebljivosti, određena na osnovu relevatnih kombinacija u odjeljku
2.11.3,
Cd - granična proračunska vrijednost relevantnog kriterijuma
upotrebljivosti. Vidjeti Dodatak D EN 1990 za listu tipičnih graničnih vrijednosti za
određeni kriterij upotrebljivosti.

12.5.3 Deformacije i horizontalni pomaci

Slika 11: Deformacije

wc – nadvišenje nosača (ako postoji),
w1 – početni ugib usljed stalnih dejstava,
w2 – priraštaj ugiba usljed dugotrajnog uticaja stalnih dejstava, kao što su
skupljanje i tečenje betona (kod čeličnih konstrukcija je w2=0, ali ovaj
dio ugiba treba da se uzme u obzir kod spregnutih nosača),
w3 – ugib usljed promjenljivog opterećenja,
wtot – ukupan ugib,
wmax – maksimalni ugib uzimajući u obzir i nadvišenje.

Slika 12: Horizontalna pomjeranja

Tabela 9: Dopušteni ugibi nosača u zgradarstvu
 Tabela 10: Dopuštena horizontalna pomjeranja

Zahtjevi upotrebljivosti Kombinacije dejstava

Ugib Karakteristična Česte Kvazi stalne
kombinacija kombinacije kombinacije
Δui Δui Δui
Funkcija konstrukcije
Nepovratno granično stanje
Bez pukotina u pregradnim zidovima ≤Δ H/300 - -
bez armature
Bez pukotina u pregradnim zidovima ≤Δ H/300 - -
Povratno granično stanje ≤Δ H/400 -
odgovara upotrebi kranskih staza
Izgled konstrukcije ≤Δ H/250
Povratno granično stanje

12.5.4 Vibracije

Ovaj dodatak daje odrednicu za provjeru graničnog stanja upotrebljivosti

konstrukcija osjetljivih na vibracije. Bavi se određivanjem dejstava (u nejednačini
otpornost-djelovanje), određivanjem odziva konstrukcije i ograničenjima koja treba
da se uzmu u obzir kod odziva konstrukcije kako bi se obezbijedilo da vibracije ne
budu uznemirujuće ni štetne.

12.5.5 Modeliranje dejstava i konstrukcija

 (1) Za granična stanja upotrebljivosti modeliranje ovih dejstava i
konstrukcije ovisi o tome kako su određene granice upotrebljivosti.

Ta se ograničenja mogu odnositi na:

- ljudsku udobnost
- pravilno funkcionisanje mašina ili drugih instalacija
- najveće progibe da bi se spriječila oštećenja ili sudaranje.

Da bi se provjerilo da ta ograničenja nisu premašena, dejstva mogu biti

modelirana kao vremenski zapisi sila - vrijeme, za što se odzivi konstrukcije mogu
odrediti kao vremenski zapisi progiba ili ubrzanja upotrebljavajući odgovarajuće
metode integracije.

Tamo gdje odziv konstrukcije može znatno da utiče na primjenjeni zapis sila
- vrijeme (npr. kad je vozilo pobuđeno na vlastite vibracije vibracijama konstrukcije
ili kad se događaju istovremena kretanja masa), o tim međudejstvima treba voditi
računa ili u modeliranju kombinovanih sistema vibracija opterećenje-konstrukcija ili
u odgovarajućim modifikacijama zapisa sila - vrijeme.
Dа granično stanje upotrebljivosti, konstrukcije i1i konstrukcijskog
elementa, kada su izloženi vibracijama, ne bi bilo рrеkоrаčеnо, sopstvena frekvencija
(natural frequency) vibraciја, konstrukcije ili konstrukcijskog elementa, treba da bude
veća od odgovarajućih vrijednosti, koje zavise od funkcije zgrade i porijekla vibracija,
а dogovorene su s investitorom i/ili relevantnim administrativnim organom.
Ako је sopstvena frekvencija vibracija konstrukcije manја od odgovarajuće
vrijednosti, treba da bude sprovedena preciznija analiza dinаmičkоg odgovora
konstrukcije, koja uklјučuје razmatranje prigušenja.
13 ANEKS B – PODJELA POUZDANOSTI
U ovom poglavlju Evrokoda EN 1990 govori se o upravljanju pouzdanošću
konstrukcija građevinskih objekata.
U tom cilju razlikuje se pet vrsta podjela pouzdanosti i to prema:
- klasama posljedica,
-  vrijednosti,
- mjerama koje se odnose na parcijalne koeficijente,
- reviziji projekta,
- nadzoru u toku izvođenja.
Ovaj aneks je dat kao informativan i kao takav je usvojen u nacionalnom
dodatku. Formulisan je na način da obezbijedi okvir za usvajanje različitih nivoa
pouzdanosti.
Svrha klasifikacija prema pouzdanosti je socio-ekonomska optimizacija
resursa koji se koriste za izgradnju građevinskih objekata. One uzimaju u obzir
očekivane posljedice otkazivanja, kao i cijenu koštanja izgradnje tih objekata.

13.1 Klasifikacija pouzdanosti prema klasama posljedica

U zavisnosti od posljedica koje se razmatraju prilikom otkazivanja
konstrukcije vrši se klasifikacija pouzdanosti prema klasama posljedica. Posljedice
koje se razmatraju ovom podjelom su:
- gubitak ljudskih života,
- društvene i posljedice za okolinu (npr.kada rušenje i/ili oštećenja objekta
izazovu prirodnu katastrofu),
- ekonomske posljedice (npr.cijena koštanja da se objekat sruši nakon
havarije i izgradi novi, ili da se izvrše popravke oštećenja),
- vrijednost ljuskog života.
Evrokod EN 1990 razlikuje 3 nivoa pouzdanosti prema klasama posljedica
i to:
- klasa posljedica CC3 – mogućnost velikog broja ljudskih žrtava, velike
posljedice s ekonomskog i/ili društvenog aspekta ili značajne posljedice
po okolinu
- klasa posljedica CC2 – umjerene posljedice za gubitak ljudskih života,
srazmjeran odnos posljedica u ekonomskom i društvenom smislu, kao i
umjeren uticaj na okolinu,
 - klasa posljedica CC1 – mala mogućnost za gubitak ljudskih života, male
ili zanemarljive ekonomske i društvene posljedice, kao i male posljedice
na okolinu.
Važni termini za ova razmatranja su rizik3 i prihvatljivost rizika4. Evrokod
EN 1990 koristi koncept parcijalnih faktora za proračun konstrukcija. Rizik i
prihvatljivost rizika su implicitno uključeni u vrijednosti ovih parcijalnih faktora kao
"prihvatljiv" i "prihvaćen" nivo rizika. Međutim, ovi termini nisu definisani u EN
1990 iz razloga što termin "rizik" ima različito značenje za inženjera, lice koje se bavi
osiguranjem ljudi i imovine, ekonomiste itd.
Opšte je prihvaćeno da nivo pouzdanosti konstrukcije treba da bude veći od
posljedica usljed otkazivanja ili rušenja konstrukcije. Izbor klase posljedica i nivoa
pouzdanosti treba da bude zasnovan na razmatranju velikog broja činilaca:
- učestalost upotrebe,
- uzrok i/ili model dostignutog graničnog stanja,
- moguće posljedice otkazivanja i/ili rušenja objekta u smislu rizika za
gubitak života, povreda ili potencijalnih ekonomskih gubitaka,
- politički zahtjevi i neprihvatanje javnog mnjenja na rušenja objekata,
- troškovi i procedure neophodne da se smanje rizici za otkazivanje i/ili
rušenje objekta.
U narednoj tabeli daje se primjer odgovarajućih klasa posljedica. Ona može
da posluži kao dopuna Tabeli B1 u EN 1990 i pomogne pri izboru klase posljedica za
građevinske objekte ili pojedine elemente konstrukcije5.

3
Rizik je mjera opasnosti koju predstavljaju neželjeni događaji za ljude, okolinu ili ekonomske
vrijednosti. Izražava se vjerovatnoćom i posljedicama neželjenih događaja. Obično se
procjenjuje matematičkim očekivanjem posljedica neželjenog događaja kao proizvod
vjerovatnoće i posljedica (Iz CIB, 2001 - [8]).
4
Prihvatljiv rizik je nivo rizika koji u opštem slučaju pojedinac ili društvo ne vidi kao ozbiljan.
Kulturni, društveni, psihološki, ekonomski i drugi apeskti utiču na percepciju rizika (Iz CIB,
2001 - [8]).
Generalno, tolerancija na gubitak ljudskih života usljed rušenja objekata u društvu je nulta.
Gotovo da je nema. Različiti hazardi, u društvu sa sobom nose percepciju da je u nekoj mjeri
"prihvatljiv" gubitak ljudskih života jer je neizbježan (npr. prirodne katastrofe...).
5
Ova tabela je data samo informativno. Ona nije dio EN 1990. Nacionalni dodatak u BiH je
aneks B Evrokoda EN 1990 prihvatio kao informativan, odnosno više kao smjernicu, tj. nije
obavezan za upotrebu.
 Tabela 11: Klase posljedica prema učestalosti upotrebe odnosno prema broju ljudi u
objektima
Posljedice rušenja (otkazivanja)
Upotreba
Niske6 Srednje7 Visoke8
Mala CC1 CC2 CC3
Umjerena CC2 CC2 CC3
Ovaj slučaj nije
Velika prihvatljiv i CC3 CC3
primjenljiv

U sklopu jednog objekta, različiti dijelovi objekta, različite komponente

konstrukcije, mogu da pripadaju odnosno da budu projektovani s istom, višom ili
nižom klasom posljedica na umu. Na primjer, u hotelu srednje veličine, sa salama za
konferencije, svadbe, itd. možemo da imamo prostorije s većim rasponima, kod kojih
se, u slučaju rušenja, suočavamo za značajnim posljedicama i eventualnim ljudskim
žrtvama. U ovom slučaju, projektant ili organi lokalne uprave mogu da zahtijevaju da
klasa pouzdanosti usljed posljedica bude CC3, dok konstruktivni elementi spavaćih
soba mogu da budu u klasi CC2.

13.2 Klasifikacija pouzdanosti prema  vrijednostima

O samom  indeksu biće više riječi u sljedećem poglavlju (Aneks C –
osnove proračuna po metodi parcijalnih koeficijenata i analiza pouzdanosti), odnoso
u Evrokodu EN 1990 (Aneks C). Riječ je o funkciji vjerovatnoće otkazivanja
konstrukcije.
Prema [3] klase posljedica i klase pouzdanosti, kao i odgovarajući indeksi 
mogu se predstaviti sljedećom tabelom koja u sebi uključuje osim graničnih stanja
nosivosti (kako je to dato u Aneksu B Evrokoda EN 1990 u tabeli B2) i granična stanja
zamora i upotrebljivosti.

6
Uključuje poljoprivredne objekte koji ne služe za duži boravak ljudi, kolibe, staklene bašte...
7
Hoteli, škole, stambeni objekti i manje frekventni mostovi (npr. na lokalnim putevima)...
8
Veliki objekti, pozorišta, značajne visoke zgrade, mostovi...
 Tabela 12: Klase posljedica i pouzdanosti, kao i vrijednosti pripadajućih indeksa
pouzdanosti 
Vrijednosti indeksa pouzdanosti 
Klase Za granično stanje
Klase
pouzda- Nosivosti9 Zamora Upotrebljivosti
posljedica
nosti Za referentni period (u godinama)
1 50 1 50 1 50
CC3 RC3 5.2 4.3
CC2 RC2 4.7 3.8 1.5-3.8 2.9 1.5
CC1 RC1 4.2 3.3

Prema napomeni uz tabelu B2 u Evrokodu EN 1990 (član B3.2(3)), smatra

se da proračuni prema EN 1990, s preporučenim vrijednostima parcijalnih faktora
sigurnosti datim u Aneksu A1 (primjena za zgrade) i preporučenim faktorima
sigurnosti za otpornosti u zavisnosti od upotrebljenog materijala za konstrukciju datim
u ostalim evrokodovima, daju konstrukcije čiji je indeks pouzdanosti  veći od 3.8 za
referentni period od 50 godina i da odgovaraju klasi posljedica CC2 i klasi
pouzdanosti RC2.
Vjerovatnoća otkazivanja konstrukcije i pripadajući indeks  su samo
teorijske vrijednosti koje ne predstavljaju uvijek stvarnu mjeru otkazivanja (koja je
uglavnom rezultat ljudskih grešaka). Ove vrijednosti su operativne vrijednosti koje
služe za kalibraciju standarda i poređenje nivoa pouzdanosti konstrukcija.
U svijetu su rađena brojna istraživanja indeksa  koja pokazuju da postoji
velika disperziju među ovim vrijednostima. Različite konstrukcije imaju različite
raspodjele i različite učestalosti  vrijednosti. Na primjer, za očekivati je zbog
rigoroznijih provjera projektovanja, nadzora u toku gradnje i kontrole ugrađenih
materijala, da mostovi imaju veću relativnu frekvenciju  vrijednosti od zgrada. Ovo
je primjer primjene podjele pouzdanosti koja se zasniva na zahtjevima za nivoima
kvalitete. Normalni nivo pouzdanosti se može održati i postići usvajanjem viših klasa
kvaliteta za projektovanje i izvođenje. O ovim podjelama pouzdanosti biće riječi u
nastavku.
Napomena: U daljem tekstu će se čitalac kratko podsjetiti na uticaj primjene
jednačina 6.10a, 6.10b ili 6.10 (Izrazi za kombinacije dejstava za stalne i promjenljive
(prolazne) proračunske situacije, bez dokaza zamora) na nivo pouzdanosti.
Izrazi 6.10a i 6.10b će uvijek dati niže proračunske vrijednosti za uticaj
dejstva nego jednačina 6.10. Jednačina 6.10a će davati nepovoljnije uticaja kada su
promjenljiva dejstva veća od stalnih dejstava, dok će jednačina 6.10b davati
nepovoljnije uticaje kada su stalna dejstva veća od promjenljivih dejstava.

9
Vrijednosti indeksa pouzdanosti  u kolonama za granična stanja nosivosti za referentni
period od 1 i 50 godina su preporučene minimalne vrijednosti
 Pravila za kombinovanje, koja daje upotreba (zajedno) jednačina 6.10a i
6.10b s jedne strane i jednačina 6.10 s druge strane, razlikuju se u procjeni različitih
rizika od stalnih (realno trajna dejstva) i promjenljivih dejstava (dobijenih iz
distribucije ekstremnih vrijednosti), i predstavaljaju različite nivoe pouzdanosti što se
ostavlja na vlastima da izaberu, kroz nacionalni dodatak s obzirom da EN 1990 ne
preporučuje jedinstven pristup. BiH je usvojila pristup s upotrebom jednačine 6.10.
Jednačina 6.10 je ekonomski nepovoljnija od jednačina 6.10a i 6.10b, ali, u
slučaju betonskih konstrukcija, može da pokrije i nekoliko graničnih stanja
upotrebljivosti.
Kada se koriste preporučene vrijednosti parcijalnih faktora sigurnosti, date
u EN 1990, jednačine 6.10a i 6.10b daju niži nivo pouzdanosti od jednačine 6.10, ali
i dalje iznad 3.8 za većinu uobičajenih situacija.

13.3 Podjela pouzdanosti prema mjerama koje su u vezi s parcijalnim

faktorima sigurnosti
Na nivo pouzdanosti se može uticati i multiplikacijskim faktorom K fI koji
se primjenjuje na faktore sigurnosti  nepovoljnih uticaja i to:
- KfI = 1,0 za nivo pouzdanosti RC2,
- KfI = 0,9 za nivo pouzdanosti RC1,
- KfI = 1,1 za nivo pouzdanosti RC3.
Iako podjela pouzdanosti kako je to gore navedeno (i dato u Evrokodu EN
1990 u tabeli B3), a što je pokazalo i dosadašnje iskustvo tvoraca standarda, ne utiče
značajno na nivo pouzdanosti konstrukcije. Ovakvo smanjenje faktora sigurnosti iz
ekonomskih razloga, mora biti praćeno višim nivoima kontrole kvalitete.
Potrebno je biti oprezan pri istovremenoj primjeni različitih mjera koje utiču
na nivo pouzdanosti. Trebalo bi izbjegavati, ili pristupiti s posebnom pažnjom,
slučajevima kada se prema Aneksu B uzimaju sve "povoljne" vrijednosti kako bi se
konstrukcija učinila što ekonomičnijom. Ovo može da dovede do sniženja nivoa
pouzdanosti objekta, usljed smanjenja rezerve čvrstoće materijala, a time i do većeg
rizika od rušenja objekta.

13.4 Podjela pouzdanosti prema reviziji projekta

Kako bi se smanjile greške u toku projektovanja i izvođenja, Evrokod EN
1990 uvodi nivoe revizije projekta kao koncept podjele i obezbjeđenja pouzdanosti
konstrukcija.
Iskustvo nas uči da su velike (katastrofalne greške) gotovo uvijek rezultat
ljudskog faktora (npr. ukoliko se ne primjenjuju prihvaćena pravila za projektovanje
i izvođenje), da su gotovo sve nesreće (rušenjem) izazvane greškama u projektovanju
i izvođenju, te da se velike (katastrofalne) greške mogu izbjeći samo povećanom
kontrolom kvaliteta i to u fazi projektovanja te kvalitetnijim nadzorom u toku
izvođenja.
Tabela 13: Nivoi kontrole projekta
Nivo kontrole Karakterisan Minimalni zahtjevi koji su preporučeni pri
projekta provjeri proračuna, crteža i specifikacija
DSL3 Proširenom Provjera koju vrši treća strana: kontrolu
revizijom vrši nezavisno tijelo različito od onog koje
je uradilo projekat (npr. nezavisna revizija
projekta)
DSL2 Normalnom Provjera unutar firme koja je izvršila
revizijom projektovanje, a koju vrše ljudi koji nisu
učestvovali u projektu u skladu sa
procedurama firme (npr. unutrašnja
kontrola)
DSL1 Normalnom Samokontrola: provjera koju vrši osoba
(osnovnom) koja projektuje
revizijom

Nivoi pouzdanosti prema reviziji (odnosno nadzoru) DSL1, DSL2 i DSL3

(koji odgovaraju klasama posljedica CC1, CC2 i CC3, respektivno) predstavljaju
različite institucionalne korake u održavanju kvaliteta kontrole kako bi se obezbijedio
nivo pouzdanosti konstrukcije. Ove mjere mogu da budu dopunjene i drugim mjerama
kao što je klasifikacija projektanata i provjera projektanata od strane vlasti.

13.5 Nadzor u toku izvođenja

Aneks B Evrokoda EN 1990 preporučuje da nivoi nadzora u toku izvođenja
radova budu povezani s ranije definisanim klasama pouzdanosti. Takođe, predviđa da
se nivoima nadzora definišu obim i predmet inspekcije proizvoda i građevinskih
radova. Pravila inspekcije su različita od materijala do materijala od kojih se gradi
konstrukcija. Reference su date u odgovarajućim standardima koji se tiču izvođenja
radova, a koje je pripremio CEN. Na ove standarde upućuju reference u evrokodovima
za pojedine materijale za građenje konsrukcija.

Tabela 14: Kontrola u toku izvođenja

Nivo kontrole Karakterisan Zahtjevi
IL3 Proširena kontrola Kontrolu vrši treća strana
IL2 Normalna kontrola Kontrola se provodi u
skladu s procedurama
proizvođača / izvođača
IL1 Normalna (osnovna) Samokontrola
kontrola
13.6 Parcijalni faktori sigurnosti za svojstva materijala
U Aneksu B evrokoda EN 1990 preporučuje se da se parcijalni faktori
sigurnosti nekog svojstva proizvoda, ili svojstva koje karakteriše otpornost elementa,
mogu smanjiti ako je nivo kontrole u toku izvođenja viši od zahtjevanog kako je to
dato u gore navedenoj tabeli (Tabela 14: Kontrola u toku izvođenja). Isto važi ako su
korišćeni strožiji zahtjevi u toku proizvodnje ili su prisutni rigorozniji nadzor i
kontrola u toku izvođenja radova.
Podjela pouzdanosti prema parcijalnim faktorima ima značajan uticaj na
cijenu koštanja proizvoda i cijenu koštanja konstrukcije, odnosno građevinskog
objekta. Ovakva podjela mora biti opravdana i praćena povećanom kontrolom, u
nadzoru tokom proizvodnje ili izvođenja radova i/ili prilikom projektovanja. Na taj
način se povećava vjerovatnoća da se postigne očekivano, odnosno zahtjevano
svojstvo materijala ili elementa.
14 ANEKS C – OSNOVE PRORAČUNA PO METODI PARCIJALNIH
KOEFICIJENATA I ANALIZA POUZDANOSTI
Nema apsolutno sigurnih konstrukcija. Osnovna filozofija oko koje se grade
evrokodovi zasniva se na teoriji pouzdanosti i probabilističkom pristupu. Dosadašnja
uobičajena inženjerska praksa u zemljama bivše SFRJ, zasnivala se na
determinističkom pristupu rješavanju problema sigurnosti konstrukcija.
Opterećenja i karakteristike materijala su smatrane za određene
(determinističke vrijednosti) i davale su se pravilnicima (metoda dopuštenih napona).
S razvojem teorije vjerovatnoće (probabilističke teorije) i sticanjem novih saznanja,
odnosno prihvatanjem pristupa da parametri koji se koriste u proračunu uglavnom
imaju stohastički (slučajni) karekter, razvili su se i novi načini proračuna koji su u
svojoj osnovi probabilistički.
Od inženjera danas se podrazumjeva da su upoznati s osnovama teorije
vjerovatnoće, statističkim metodama i teorijom pouzdanosti. Čitaocu se savjetuje da
se o ovim temama dodatno upozna (podsjeti) kroz litereturu navedenu u referencama.
Aneks C Evrokoda 1990 bavi se osnovnim postavkama proračuna prema
parcijalnim faktorima sigurnosti i opštim konceptom pouzadanosti konstrukcija. U
njemu su date informacije o metodama koje se koriste pri određivanju pouzdanosti
konstrukcije i njihovoj primjeni pri određivanju proračunskih vrijednosti i načina
kalibracije parcijalnih faktora sigurnosti, kao i vrstama računskih dokaza pouzdanosti
konstrukcija.
Parcijalni faktori sigurnosti i psi () faktori se u osnovi određuju
korišćenjem jedne od sljedećih metoda:
- kalibracija kroz prethodno iskustvo
- primjena probabilističkih teorija pouzdanosti
U pravilu, oba pristupa se kombinuju prilikom određivanja ovih faktora
kako bi se povećalo povjerenje u dobijene rezultate.
Kada se primjenjuje probabilistička teorija pouzdanosti, tada je potrebno
odrediti parcijalne faktore sigurnosti i faktore za kombinacije opterećenja tako da nivo
pouzdanosti bude što je moguće bliže ciljnoj pouzdanosti kako se to navodi u članu 6
Aneksa C Evrokoda 1990.
Na taj način, nivo pouzdanosti konstrukcije neće biti ni znatno niži (zbog
razloga sigurnosti), niti viši (zbog ekonomskih razloga) od ciljanog nivoa
pouzdanosti. Ovo je iz razloga što bi u oba slučaja moglo doći do neželjenih
posljedica.
Parcijalni koeficijenti sigurnosti i faktori za kombinacije se uglavnom
određuju kalibracijom na osnovu iskustva, koje se bazira na procjeni statističkih
podataka dobijenih eksperimentima i ispitivanjima, kao i osmatranjima i zapažanjima
na terenu.
 Međutim, bez obzira na to, probabilističke metode nam sve efikasnije
pružaju podatke i daju uvid o svim elementima pouzdanosti kako je to dato u
evrokodovima.

14.1 Indeks pouzdanosti 

Indeks pouzdanosti  predstavlja broj kojim se množi srednje kvadratno
odsupanje (z) kako bi se dobila udaljenost srednje vrijednosti  Z od fraktila za z =
0 (vidjeti sliku ispod). Odnosno, indeks pouzdanosti za normiranu normalnu
raspodjelu je:
z
=
z
Za druge raspodjele funkcije ponašanja, indeks pouzdanosti  je samo
konvencionalna mjera pouzdanosti Ps = 1 − Pf , odnosno vjerovatnoća da će
konstrukcija biti pouzdana (Ps – vjerovatnoća održanja), jednaka je razlici jedinice i
vjerovatnoće da će konstrukcija otkazati (Pf – vjerovatnoća loma).

Slika 7: Stanje sigurnosti konstrukcije

Funkcija sigurnosti  (x z ) =  (x R )   (x E ) je proizvod funkcija raspodjele

vjerovatnoće otpornosti (R) i raspodjele vjerovatnoće efekata dejstava (E)10. Pod
pretpostavkom da za njih važi Gausova raspodjela, a s obzirom da su ove funkcije

Stanje sigurnosti konstrukcije određeno je zonom u kojoj je razlika otpornosti konstrukcije

10

R i odgovarajućih uticaja E u njoj veća od nule. Funkcija ponašanja konstrukcije

Z = R−S 0.
međusobno nezavisne, to i rezultujuća funkcija sigurnosti podliježe Gausovom
zakonu raspodjele vjerovatnoće i posjeduje odgovarajuće karakteristike: srednja
vrijednost, srednje kvadratno odstupanje i koeficijent varijacije.
Na osnovu vrijednosti indeksa pouzdanosti  procjenjuje se vjerovatnoća
otkazivanja konstrukcije. Na primjer, kao globalni faktor sigurnosti konstrukcije 0
definiše se odnos srednje vrijednosti otpornosti R i srednje vrijednosti odgovarajućih
xR
uticaja E, odnosno  0 = 11
.
xE

Slika 14: Globalni faktor sigurnosti

11
Mogu se definisati i normirani koeficijenti sigurnosti () kao rezultat odnosa fraktila
otpornosti i efekata dejstava na konstrukciju (npr. Rk=5%-fraktil za otpornosti i Ek=95%-fraktil
Rk 1 −    E  VS
za efekte od dejstava): = , odnosno  =  E   R , pri čemu je  E =
Ek 1 − f (p S ) VS
1 − f (p R ) VR
parcijalni koeficijent sigurnosti za efekte od dejstva, a  R = parcijalni
1 −    R  VR
koeficijent sigurnosti za otpornosti konstrukcije ( – indeks pouzdanosti,  - faktori uticaja
pojedinačnih promjenljivih na veličinu indeksa pouzdanosti). Pri tome se, na ovaj način
normirani faktor sigurnosti  može razdvojiti na dva parcijalna faktora sigurnosti (svaki od
njih je pridružen odgovarajućem fraktilu i promjenljivoj i pri tom su nezavisni), a dokaz
Rk
sigurnosti se može izraziti kao:  E  Ek  .
R
14.2 Ciljna vrijednost indeksa pouzdanosti 
Postavlja se pitanje kolika treba da bude ciljna vrijednost indeksa
pouzdanosti , odnosno koliko konstrukcija treba da bude pouzdana.
Najčešći način na osnovu kojeg se određuje ciljna vrijednost indeksa
pouzdanosti je iz studija pouzdanosti dijelova konstrukcije za dati materijal od kojeg
je pojedini dio konstrukcije napravljen. Rezultati ovakvih studija daju širok spektar
vrijednosti. U velikoj mjeri zavise od modela koji se koristi za opisivanje osnovnih
promjenljivih. Ovi modeli do danas nisu unificirani i sistematizovani (koliko je
autorima ovog priručnika poznato). Bez obzira, preporučene vrijednosti indeksa
pouzdanosti mogu se smatrati razumnom procjenom srednje vrijednosti nivoa
pouzdanosti koji karakteriše postojeće objekte.
Ciljna vrijednost indeksa pouzdanosti (odnosno ciljna vrijednost
vjerovatnoće otkazivanja konstrukcije - loma) se može odrediti i definisanjem
minimalnog zahtjeva za sigurnost ljudi s individualnog i društvenog stanovišta, pri
čemu se u obzir uzima broj smrtnih slučajeva, odnosno unesrećenih prilikom
otkazivanja konstrukcije. Ovaj pristup je ukratko opisan u standardu ISO 2394
Osnovni principi pouzdanosti konstrukcija. U njemu se navodi da je donja prihvatljiva
granica u nesrećama (pri otkazivanju, rušenju konstrukcija) sa smrtnim ishodom u
iznosu od 10-6 smrtnih ishoda godišnje, a što odgovara indeksu pouzdanosti 1=4.7.
Ova vrijednost je prihvaćena u Evrokodu EN 1990 kao indeks pouzdanosti za
granična stanja na godišnjem nivou (referentni period od 1 godine).
Za period od n godina, može se sračunati indeks pouzdanosti korišćenjem
sljedeće formule:

 (  n ) =   ( 1 ) 
n

pri čemu je  normalizovana funkcija normalne raspodjele vjerovatnoće.

Za period od 50 godina, indeks pouzdanosti je 50 = 3.8. I 1 i 50 su istog
nivoa pouzdanosti, ali samo za različite referentne periode prikupljanja (odnosno
obrade) proračunskih vrijednosti dejstava. Ovaj period ne mora da se podudara sa
životnim vijekom konstrukcije.
Treba imati na umu, kako je to i navedeno u EN 1990, da na učestalost loma
utiču brojni faktori, koji nužno nisu morali biti i uzeti u obzir prilikom određivanja
faktora sigurnosti, te da indeks pouzdanosti  iz tih razloga ne mora da bude i stvarni
pokazatelj vjerovatnoće loma (otkazivanja) konstrukcije.
15 ANEKS D – PRORAČUN POTPOMOGNUT ISPITIVANJIMA
Jedan alternativni način kalibracije standarda i proračuna graničnih stanja, a
koji se djelimično zasniva na teoriji vjerovatnoće (nivo I, metoda c, Evrokod EN 1990
slika C1) je i proračun potpomognut ispitivanjima. Ovaj način proračuna
podrazumijeva korišćenje fizičkih ispitivanja (na modelima, prototipovima, in-situ...)
za određivanje proračunskih vrijednosti koje koristimo u projektovanju konstrukcija.
U Aneksu D Evrokoda EN 1990 daju se smjernice za planiranje i ocjenu ispitivanja
koja su potrebna da bi se izvršio proračun neke konstrukcije. Bez obzira, tehnike
opisane u ovom aneksu, nemaju za cilj da zamijene pravila za primjenu data u
harmonizovanim evropskim standardima, odnosno specifikacijama za proizvode,
drugim specifikacijama ili standardima za izvođenje radova kako je to i navedeno u
tački D1(2) Evrokoda EN 1990.
Predviđeno je da Aneks D koriste stručnjaci s posebnom pažnjom i iz tog
razloga je dat informativno. Međutim, detaljne procedure koje su u njemu opisane
daju projektantima smjernice na koji način da koriste rezultate ispitivanja.

15.1 Tipovi i planiranje ispitivanja

U Aneksu D prikazano je nekoliko tipova ispitivanja u zavisnosti od njihove
svrhe, a klasifikovani su u dvije kategorije kako je to prikazano u narednoj tabeli.
Tabela 15: Tipovi ispitivanja
Prvi tip Drugi tip
Rezultati ispitivanja se direktno koriste pri Kontrolna ispitivanja i isptivanja radi
projektovanju i proračunu dokazivanja kvalitete
a Ispitivanja radi direktnog e Kontrolna ispitivanja radi provjere
uspostavljanja granične nosivosti identiteta ili kvaliteta isporučenog
ili svojstva upotrebljivosti proizvoda ili postojanosti
konstrukcije ili njenog dijela za karakteristika proizvoda
date uslove opterećenja
b Ispitivanja radi određivanja f Kontrolna ispitivanja u toku
specifičnih svojstava materijala pri gradnje kao što su ispitivanje
čemu se koriste utvrđeni postupci nosivosti šipova ili ispitivanje sila u
isptivanja kao što su ispitivanje tla kablovima za prednaprezanje
ili ispitivanje novih materijala
c Ispitivanja radi smanjenja g Kontrolna ispitivanja radi provjere
nepouzdanosti parametara modela ponašanja gotove konstrukcije ili
opterećenja ili uticaja od dijela konstrukcije (vibracije,
opterećenja kao što je ispitivanje u prigušenja kod pješačkih mostova
aerodinamičkim tunelima ili itd. )
ispitivanja uticaja talasa ili morskih
struja
d Ispitivanja radi smanjenja
nepouzdanosti parametara koji se
koriste za modelovanje otpornosti
konstrukcije
 Aneks D se uglavnom odnosi na prvu grupu ispitivanja. Za drugu grupu se
predviđa da se u toku proračuna usvoje konzervativne pretpostavke (na strani
sigurnosti) kako bi se ispunili uslovi za tehničke specifikacije koje su povezane s
ispitivanjima druge grupe.
Treba imati na umu da je proračun zasnovan na ispitivanjima opravdan
naročito kada se želi postići ekonomičniji rezultat, ali ispitivanja treba tako pripremiti
i provesti da konstrukcija zadrži traženi nivo pouzdanosti. Smanjenje nivoa
pouzdanosti upotrebom proračuna datih u konstrukcijskim evrokodovima nije
dopušteno.
Svako isptivanje mora biti isplanirano i dobro pripremljno. Sve
zainteresovane strane moraju se dogovoriti oko programa ispitivanja (investitor,
izvođač, firma koja provodi ispitivanja...).
Program ispitivanja treba da sadži najmanje sljedeće:
- ciljeve i obim ispitivanja,
- sve osobine i okolnosti koje mogu da utiču na ocjenu rezultata isptivanja,
- karakteristike uzoraka i načina uzimanja, odnosno obrade i ispitivanja
uzoraka,
- podatke o opterećenjima, odnosno načinu nanošenja opterećenja,
- postavke ispitivanja, oprema i način isptivanja,
- koja sve mjerenja se trebaju obaviti,
- načine obrade i interpretacije kao i prezentacija rezultata ispitivanja.

15.2 Određivanje proračunskih vrijednosti

Ponekad je pogodno, a nekad i neophodno, da se koriste ispitivanja kako bi
se dobili određeni parametri za proračun konstrukcija. Neki od primjera, kada su
potrebna ovakva isptivanja, su:
- kada su proračunski modeli nedorečeni ili neadekvatni,
- kada je potrebno koristiti veliki broj sličnih komponenti,
- u slučajevima kada modeli za proračun dovode do veoma konzervativnih
rezultata,
- kada je potrebno odrediti novu formulu za proračun,
- kada je potrebno potvrditi pretpostavke postaljvene u fazi projektovanja.
Neke nepoznate veličine koje se na ovaj način mogu odrediti su:
 - dejstva na konstrukcije (npr. vjetar),
- odgovor konstrukcije na određena opterećenja ili slučajne efekte,
- čvrstoća ili krutost konstrukcije ili dijela konstrukcije.
Nivo pouzdanosti konstrukcije koja je projektovana na osnovu podataka
dobijenih ispitivanjima treba da bude najmanje jednaka nivou pouzdanosti koji se
dobija proračunima konstrukcija zasnovanih samo na proračunskim modelima.
Evaluacija rezultata ispitivanja treba da bude zasnovana na statističkim
metodama. Evrokod EN 1990 naglašava važnost kritičke obrade rezultata.
Rezultati ispitivanja u principu treba da obuhvate raspodjelu vjerovatnoće
nepoznatih količina, kao i statističke neodređenosti. Raspodjele su osnova za
dobijanje proračunskih vrijednosti i faktora sigurnosti. Klasična statistička
interpretacija je moguća kada se raspolaže s velikim serijama podataka, s velikog
broja ispitivanja. Kada se ne raspolaže s velikim brojem podataka i kada je proveden
mali broj ispitivanja, tada klasična statistička interpretacija rezultata nije moguća.
Ukoliko se posjeduje prethodna informacije o raspodjeli ispitivanih veličina moguće
je statistički interpretirati rezultate koristeći Bajesove procedure.
Proračunska vrijednost se može dobiti na jedan od sljedećih načina:
- procjenjivanjem karakteristične vrijednosti uz upotrebu odgovarajućih
faktora konverzija i faktora sigurnosti (a),
- direktnim određivanjem proračunske vrijednosti iz rezultata ispitivanja
uzimajući u obzir implicitno ili eksplicitno konverziju rezultata i ukupnu
zahtjevanu pouzdanost (b).
Obje metode su zasnovane na statističkim tehnikama za određivanje
određenog fraktila iz ograničenog broja rezultata ispitivanja. U opštem slučaju,
Evrokod EN 1990 prednost daje prvoj metodi uz upotrebu odgovarajućih faktora
sigurnosti preuzetih iz odgovarajućeg materijalnog evrokoda. Takođe, potrebno je
voditi računa o raspršivanju rezultata, statističkoj neodređenosti koja je povezana s
brojem ispitivanja i ranijim statističkim spoznajama. Proračunski model treba da uzme
u obzir razlike između postavki ispitivanja i realnog ponašanja.
Druga metoda se koristi u posebnim slučajevima, pri čemu treba uzeti u
obzir odgovarajuća granična stanja i zadržati zahtjevani nivo pouzdanosti.

15.3 Statističko određivanje pojedinačnog svojstva

Proračunska vrijednost pojedinačnog svojstva X, na primjer otpornosti
nekog proizvoda ili svojstvo koje doprinosi otpornosti proizvoda (npr. čvrstoća),
može se odrediti ili po metodi (a) ili po metodi (b).
 U tabelama D1 i D2 u Evrokodu EN 1990 date su vrijednosti
karakterističnog koeficijenta fraktila (za metod (a)) i proračunski koeficijent fraktila
(za metod (b)). Ove tabele se zasnivaju na sljedećim pretpostavkama:
- sve promjenljive prate bilo normalnu bilo log-normalnu raspodjelu,
- ne postoji prethodno saznanje o srednjoj vrijednosti,
- za slučaj "Vx nepoznato" ne postoji prethodno saznanje o koeficijentu
varijacije,
- za slučaj "Vx poznato" postoji potpuno saznanje o koeficijentu varijacije.
U praksi, u EN 1990 preporučuje se da se slučaj "Vx poznato" koristi zajedno
s gornjom pretpostavljenom granicom Vx koja je na strani sigurnosti, umjesto da se
primjenjuju pravila data za "Vx nepoznato". Štaviše, kada je Vx nepoznat, potrebno je
pretpostaviti da nije manji od 0,10. Zapravo, termin "Vx poznato" je donekle
nedorečen u smislu šta je "poznato". Može se pretpostaviti da, iako su srednja
vrijednost i standardna devijacija nepoznate, koeficijent varijacije može biti poznat,
odnosno, da se koeficijent varijacije može korektno procijeniti dobrom inženjerskom
procjenom i stručnom ekspertizom. Međutim, ne može se opravdati samo
matematičkim proračunom.
Formule date u EN 1990 su za normalnu i log-normalnu raspodjelu. Ako se
usvoji log-normalna raspodjela za sve promjenljive, onda se dolazi u situaciju da nema
negativnih vrijednosti promjenljive koje se odnose na geometriju i otpornost, a što je
i fizički korektno.

15.4 Statističko određivanje modela otpornosti

Aneks D definiše i postupke za statističko određivanje modela otpornosti i
određivanje proračunskih vrijednosti na osnovu ispitivanja koja se rade radi smanjenja
nepouzdanosti parametara koji se koriste u modelima otpornosti (tip ispitivanja d kako
je to navedeno u D3(1) Aneksa D, odnosno u tabeli Tabela 15 ovog priručnika.
Potrebno je uraditi "proračunski model" za teorijsku otpornost rt za element
konstrukcije ili konstrukcijski detalj. Ovaj model bi trebalo prilagođavati i korigovati
dok se ne postigne zadovoljavajuće poklapanje teorijskih vrijednosti i rezultata
ispitivanja. Odnosno, ako model u sebi sadrži skrivenu marginu, ovu marginu bi
trebalo jasno identifikovati u toku interpretacije rezultata. Na sličan način, potrebno
je ispitivanjima utvrditi devijaciju u pretpostavkama za dati proračunski model. Ovu
devijaciju treba kombinovati s drugim devijacijama (uključujući devijacije u čvrstoći
i krutosti materijala, i geometrijskim karakteristikama) prilikom primjene funkcije
otpornosti kako bi se stekla cjelovita slika o devijacijama.
Kao i kod određivanja pojedinačnog svojstva, prisutne su dvije metode:
 - standardni postupak vrednovanja (metoda a)
- standardni postupak vrednovanja (metoda b).
Obje metode imaju po 7 koraka. Prvih šest koraka su isti za obje metode.

15.5 Korišćenje dodatnih prethodnih saznanja

Zasniva se na sljedećim pretpostavkama:
- da je funkcija otpornosti rt validna
- da je gornja granica (procjena na strani sigurnosti) za koeficijent
varijacije Vr od ranije poznat iz značajnog broja ranijih ispitivanja.
Predviđeno je da ove analize rade specijalizovani stručnjaci. Zasniva se na
aspektu probabilističke interpretacije podataka.
16 LITERATURA
[1] BAS EN 1990:2014(BS) Eurokod – Osnove projektovanja konstrukcija
[2] BAS EN 1990/NA:2015 Eurokod – Osnove projektovanja konstrukcija –
Nacionalni dodatak
[3] H.Gulvanessian CBE, J.-A.Calgaro, M.Holicky, Deigners' guide to
Eurocode: Basis of structural design EN 1990, Second edition, ICE
Publishing, London, 2012
[4] Handbook 1, Basis of structural design, Leonardo da Vinci Pilot Project
CZ/02/B/F/PP-134007, Garston, Watford, UK, 2004
[5] Implementation of Eurocodes, Handbook 2, Reliability backgrounds,
Leonardo da Vinci Pilot Project CZ/02/B/F/PP-134007, Prague, 2005
[6] Dr Dragan Buđevac, Mr Zlatko Marković, Mr Dragana Bogavac, Mr
Dragoslav Tošić, Metalne konstrukcije – Osnove proračuna i konstruisanja,
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1999
[7] Slavoljub Jovanović, Primena metoda matematičke statistike u hidrologiji,
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1987
[8] CIB (2001) Risk assessment and Risk Communication in Civil Engineering.
CIB, Rotterdam. CIB Report 259.
[9] Prof.dr.sc Darko Dujmović, Pouzdanost konstrukcija – predavanja,
Građevinski fakultet Sveučilište u Zagrebu,
www.grad.unizg.hr/predmet/poukon/predavanja
[10] Jean Calgaro Chairman of CEN/TC250EN: 1990 Eurocode Basis of
Structural Design
[11] H.Hrnjić, A. Čaušević, M. Skoko : Otpornost materijala, Arhitektonski
fakultet u Sarajevu, 2012
[12] The Institution of Structural Engineers: Manual for the design of building
structures to Eurocode 1, April 2010, ISBN 978-1-906335-07-6