Тунсагийн Ганхүү

Маркетингийн үндэс
​

/онол аргазүй, тест дасгал, мэргэжлийн англи үг хэллэг,

бодлого бодох аргачлал/

2013 он
Өмнөх үг

“Маркетингийн үндэс” хичээлийн 12 лекцийн сэдвийн хүрээнд

энэхүү номын агуулгыг боловсрууллаа. Маркетингийг анхлан судалж
байгаа хүн бүрт зориулав. Сэдэв тус бүрийн хүрээнд мэдлэгээ бататгах
практик дасгал, тест, мэргэжлийн холбогдох үгийг англиар оруулсан
болно. Мөн бүтээгдэхүүний үнэ тогтоохтой холбоотой бодлогын
аргачлалыг хавсаргасан болно.
Номын редакторыг хийсэн доктор, проф. Г.Болдбаатар багшдаа,
бодлогын тайлбар бодолтыг боловсруулсан Бизнесийн эдийн засгийн
353-р бүлгийн оюутан Д.Батмөнх нарт баярласнаа илэрхийлье.

Мэдлэгийн далайд тань дусал нэмэх болтугай.

Таныг хүндэтгэсэн: Нөмгөн овогт Тунсагийн Ганхүү

Санал хүсэлтээ ​gankhuu_t@yahoo.com хаягаар илгээвэл танд баярлах
болно.

2
Гарчиг

Өмнөх үг....................................................................................................... 3
1. Маркетингийн мөн чанар, үүсэл хөгжил, үндсэн ухагдахуун …….. 5-14
2. Маркетингийн үйл ажиллагаа, үзэл баримтлал……………………... 15-26
3. Маркетингийн орчин…............................................................................ 26-29
4. Маркетингийн судалгаа мэдээллийн систем ....................................... 29-44
5. Зах зээлийн сегментчлэл ба зорилтот зах зээл...................................... 44-52
6. Хэрэглэгчийн зах зээл ……………………………………....………....... 52-64
7. Үйлдвэрлэгчийн зах зээл.......................................................................... 64-71
8. Маркетингийн иж бүрдэл буюу бараа бүтээгдэхүүн ……………...... 72-83
9. Үнэ үнийн тогтолцоо................................................................................. 83-91
10. Бүтээгдэхүүний хуваарилалтын суваг.................................................. 91-103
11. Маркетингийн идэвхжүүлэлт.................................................................. 103-111
12. Үйлчилгээний маркетинг болон бусад маркетингийн чиглэлүүд.... 112-120
127
Ном зүй.................................................................................................................

3
Сэдэв №1​ Маркетингийн мөн чанар, үүсэл хөгжил, үндсэн ухагдахуун

1.1​ ​Маркетинг гэж юу вэ?

1.1 ​Маркетинг гэж юу вэ? Marketing гэдэг нь market буюу зах зээл гэсэн үгнээс
гаралтай. Зах зээлийг судлах тандах гэсэн утгатай үг юм. Маркетингийн талаар маш
олон тодорхойлолтууд байдаг. Эдгээрийг авч үзвэл дараах байдалтай байна.
Тодорхойлолт 1. Зах зээлийн нөхцөл болон үйл ажиллагааг нягтлан үзэж идэвхтэй
нөлөөлөх замаар ашиг олоход чиглэсэн үйлдвэрийн газрын үйлдвэрлэл борлуулалтын
үйл ажиллагааны удирдлагын тогтолцоо юм.​1

Тодорхойлолт 2. Америкийн Маркетингийн холбоо: “Маркетинг нь солилцоогоор

дамжуулан нутаг дэвсгэр, байгууллага ба хүмүүсийн эрэлтийг хангах, түүнийг
удирдах, урьдчилан төлөвлөх ба бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгох, хуваарилах, үнэ
тогтоох, идэвхжүүлэх үйл явц юм”.
Тодорхойлолт 3. Монголын Маркетингийн Холбооны ерөнхийлөгч асан Д.Дагвадорж:
“Маркетинг бол хэрэглэгч, түүний зан төлөвийн гүнд нэвтэрч, зах зээлийн судасны
цохилтыг мэдрэх, байгууллагыг тэрхүү нарийн мэдрэмжиндээ тулгуурлан хөтөлж,
бусдаас ялгарахуйц бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бий болгон зах зээлд нийлүүлэх, улмаар
үйлдвэрлэгч, хэрэглэгчийн хооронд байнгын найдвартай хэлхээ холбоо тогтоон
өргөжүүлэх цогцолбор арга ухаан” гэжээ.
Маркетинг гэдэг бол байгууллагын зорилго, хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийг бий
болгохын тулд бүтээгдэхүүнийг бий болгон үнэлэх, идэвхжүүлэх, хуваарилах үйл
ажиллагааг хэлнэ. Товчоор хэлбэл 4р-г удирдах урлаг, шинжлэх ухаан юм. ​Жишээ
нь бизнесийн байгууллагын хувьд ашиг олохын тулд хэрэглэгчийн эрэлт хэрэгцээг
судалж түүнд тохирч нийцэхүйц бүтээгдэхүүнийг бий болгон тохирох үнэ,
хуваарилалтын сувгаар идэвхжүүлэлттэйгээр хэрэглэгчдэд хүргэх үйл ажиллагааг
хэлнэ.

1
С.Жаргалсайхан “Маркетингийн тайлбар толь” УБ 2005 52-р тал ​2
Basic Marketing, E.Jerome McCarthy, 1960

4
 Маркетингийн хольц /4p/ гэдэг нь бүтээгдэхүүн, үнэ, хуваарилалт, идэвхжүүлэлтийг
хэлнэ​2​.
Эдгээрийг Product /продак/, Price/праяс/, Place/плейс/, Promotion/промоушн/ гээд 4р/пи/
гэж нэрлэнэ.
Бүтээгдэхүүн гэдэгт бараа, үйлчилгээ, санааг хамааруулан ойлгоно. Бүтээгдэхүүний
өртгийн мөнгөн илэрхийллийг үнэ гэнэ. Өртөг гэдэг нь бүтээгдэхүүнийг
бүтээгдэхүүнээр солигдох тоон хэмжүүр юм. Үйлдвэрлэгчээс хэрэглэгч рүү бараа
үйлчилгээг хүргэхэд оролцож байгаа байгууллага болон хувь хүмүүсийн үйл
ажиллагааг хуваарилалтын үйл ажиллагаа гэнэ. Идэвхжүүлэлтийн хольцод зар
сурталчилгаа, олон нийттэй тогтоох харилцаа, биечилсэн худалдаа, борлуулалтын
урамшуулал, шууд маркетинг, үйл ажиллагаа ба туршлага орно.
Маркетинг нь маш өргөн хүрээтэй ойлголт юм. Хувь хүн, бизнесийн байгууллага,
үйлдвэр үйлчилгээний салбар, ашгийн бус байгууллага, төрийн байгууллага бүгдэд
маркетинг хэрэгтэй. Орчин үед маркетингийн үр нөлөө, үйл ажиллагааны хүрээ нь нэг
улсаас олон улсын түвшинд өргөжин тэлж хөгжиж байна. Маркетингийн чиглэлийн
мэргэжлийн эрэлт ихсэж энэ чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг олон сургуулиуд бий
болж байна. Маркетингийн хичээлүүд нь маркетингийн үндэс, маркетингийн
удирдлага, байгууллагын харилцааны маркетинг, олон улсын маркетинг, банкны
маркетинг, даатгалын маркетинг, үйлчилгээний маркетинг, интернет маркетинг,
стратегийн маркетинг гэх мэтчилэн салбарлан орж мөн маркетингийн мэргэжлийн
ангийнхны хувьд маркетингийн судалгаа, зар сурталчилгаа, хэрэглэгчийн зан төлөв,
үнэ, үнэ бүрдэлт гэх мэтчилэн үндсэн чиг үүргүүдээрээ бие даасан хичээл болон
судлагддаг. Тэгэхээр маркетинг нь маш өргөн хүрээтэй ойлголт юм.
Маркетингийн ач холбогдол​ нь дараах 3 хэлбэртэй байна.
- Хувь хүний хувьд хэрэгцээт мэдээллээр хангагдаж, хямд үнээр өргөн
сонголттойгоор бүтээгдэхүүнийг худалдан авах боломж бүрддэг. Ингэснээр хэрэглэгч
илүү их ханамж авч, амьдралын чанар нь дээшилнэ.
- Байгууллагын хувьд зорилгоо биелүүлэхэд тусладаг. Жишээ нь бизнесийн
байгууллагын хувьд ашиг орлогоо нэмэгдүүлж, хэрэглэгчээ судалсны үр дүнд аз
туршилтаа багасгах, өрсөлдөгчөө судалж мэдэн зах зээлээ тэлэх боломжтой. Бизнесийн
бус байгууллагын хувьд тавьсан зорилгоо биелүүлж үйл ажиллагаагаа өргөжүүлдэг. -
Улс орны хувьд эдийн засгийн боломжоо дээшлүүлж, зөв солилцооны үр дүнд бүгд

5
сэтгэл хангалуун байж, байгууллагын ашиг орлого үйл ажиллагаа өргөжсөнөөр
ажиллагсдын орлого нэмэгдэж, нийгмийн гишүүдийн амьдрал дээшилдэг.

1.2​ ​Маркетингийн үүсэл хөгжил

20-р зууны эхээр үйлдвэрүүд томорч өрсөлдөөн ихэссэнээр борлуулалт удааширч
улмаар борлуулалтанд хандах удирдлагын хандлага өөрчлөгдсөнөөр маркетингийн
тогтолцоо Америкт үүссэн гэж үздэг.
Маркетингийн үүслийг таван үе шатыг дамжин хөгжсөн гэж үздэг.
1. Үйлдвэрлэлийн үе. 1900-1930-аад он. /Зарим номон дээр 1860-1930 он гэж үзэх
нь бий/ Үйлдвэрлэлээ сайн явуулж их бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх нь чухал хэмээн
үзэж байсан. Үйлдвэрлэлийн үзэл баримтлал нь дотроо үйлдвэрлэлийн,
бүтээгдэхүүний үзэл баримтлалд задарна.
2. Борлуулалтын үе. 1930-1950 он. 1929 онд гарсан дэлхийн эдийн засгийн
хямралтай уялдан дан ганц бараа үйлдвэрлэх бус борлуулах нь чухал хэмээн
үзэх болсон хандлага.
3. Маркетингийн үе. 1950-1970 он. Үйлдвэрлэгч, нийлүүлэгч, хэрэглэгч,
зуучлагчдыг хамарсан салбар хоорондын үйл ажиллагааг зохицуулах арга
ухааныг судлах болсон. Хэрэглэгч дээр түлхүү төвлөрч тэдгээрийн эрэлт
хэрэгцээг судлан үйл ажиллагаагаа зохицуулах болсон.
4. Нийгэм рүү чиглэсэн үе. 1970-1990 он. Байгууллага, хувь хүнээс эхлээд
засгийн газар хүртэл эдийн засгийн харилцаанд оролцогч бүхнийг хамарсан
өргөн хүрээтэй үйл явц хэмээн ойлгох болсон.
5. Дэлхий дахиныг хамарсан үе​. 1990-одоог хүртэл. Дэлхийн улсууд
маркетингийн арга ухааны дагуу олон улсын харилцаанд оролцох шаардлага
тулгарч байгаа ба эдийн засаг, нийгэм, соёл, улс төрийн харилцаатай орнуудын
хоорондын харилцааны гол аргын нэг нь маркетинг хэмээн үзэх болсон. Эдгээр
үе шатын эхний гурван үе шатыг ​микро маркетингийн хүрээ​, сүүлийн хоёр үе
шатыг ​макро маркетингийн​ хүрээ гэнэ.
6.

6
Маркетингийн хөгжлийн дээрх үе шатуудыг сурах бичгүүд дээр өөр өөрөөр авч үзэх нь
бий. Жишээ нь​2 үйлдвэрлэлийн /1900-1920/, борлуулалтын /1920-1950/, маркетингийн
/1950-1990/, үнэ цэнэд /үнэт зүйлд/суурилсан маркетингийн үе /1990-хойш/ гэж
ангилсан байна.
Дэлхий нийтийг хамарсан орчин үеийн маркетингийн чиг хандлага бол үнэ цэнэд
суурилсан маркетингийн хандлага юм. Үнэ цэнийг /үнэт зүйлийг/ бий болгох үйл
ажиллагаа нь хэрэглэгчидтэй таатай харилцаа тогтоох, үр ашиг зардлыг тэнцвэржүүлэх,
мэдээллээ хуваалцах байдлаас хамаарна.
Микро маркетинг гэдэг нь хувь хүн болон байгууллагын зорилгыг биелүүлэхийн тулд
маркетингийн үйл ажиллагаа явуулахыг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл хэрэглэгчийн эрэлт
хэрэгцээг судалж үйлдвэрлэгчээс хэрэглэгч рүү бүтээгдэхүүнийг хүргэх солилцоог
удирдах маркетингийн үйл ажиллагаа юм. Микро маркетинг гэдэг нь тодорхой нэг
байгууллагын хүрээнд маркетингийн үйл ажиллагаа явуулахыг хэлнэ.
Макро маркетинг гэдэг нь нийгмийн зорилтуудыг биелүүлэхийн тулд эрэлт
нийлүүлэлтийг зохицуулж, бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэгчээс хэрэглэгчдэд хүргэх эдийн
засгийн солилцоог удирдах маркетингийн үйл ажиллагаа юм. Өөрөөр хэлбэл олон улс
болон улс орны хүрээнд нийгмийн зорилтуудыг шийдвэрлэх маркетингийн үйл
ажиллагаа явуулахыг хэлнэ.
1.3​ ​Маркетингийн үндсэн ухагдахуунууд

Маркетинг нь хэрэглэгчийн хэрэгцээг хангахад чиглэсэн солилцоог бий болгож,

түүнийг эрчимжүүлэх бүхий л үйл ажиллагаанаас бүрдэнэ. Маркетингийн
тодорхойлолтод гарч ирдэг үндсэн ухагдахуунуудыг ойлгож судласнаар маркетингийн

2
Marketing, Dhruv Grewal, Michael Levy, 2008, p14

7
тухай зөв ойлголттой болох юм. Эдгээр маркетингийн ухагдахуунд гол 7 ухагдахууныг
авч үздэг.
Маркетингийн 7 ухагдахуунд:

1. Хүсэл шаардлага: Тухайн хүнд зайлшгүй хэрэгтэй зүйл дутагдаж байгааг хэлнэ.
Өөрөөр хэлбэл хүн ямар нэгэн юмаар дутагдаж гачигдаж байгаагаа мэдрэхийг
хэлнэ. Хүсэл шаардлага нь физиологийн, нийгмийн гэсэн 2 хэлбэртэй.
Физиологийн хүсэл шаардлагад хоол хүнс, орон байр, хувцас, аюулгүй байдлаа
хангах зэрэг асуудал орно. Нийгмийн хүсэл шаардлагад боловсрол олох, эрүүл
мэндээ хамгаалах, нийгмийн үйл хэрэгт оролцох зэрэг оюун санааны хүслэн
орно. Хүн хүслээ дарж унтрааж болно эсвэл хангах эрэлд гарч болно. Хэрэв
хүслээ хангахаар шийдсэн бол хэрэгцээ үүсэх болно.
2. Хэрэгцээ:Тухайн хүний соёлын түвшинтэй уялдан өвөрмөц хэлбэрээр илрэн
гарах хүсэл. Хэрэгцээ нь тухайн улс орны хөгжлийн түвшин, нийгэм соёлын
онцлог, байгаль цаг уурын нөхцлөөс хамаарч улс орон бүрт өөр өөр байна.
Хүйтэн орны хувьд илчлэг ихтэй хоол хүнсний хэрэгцээ их байхад дулаан орны
хувьд эсрэгээрээ байх жишээтэй.
3. Эрэлт: Худалдан авах чадвараар хэмжигдсэн хэрэгцээ юм. Өөрөөр хэлбэл
мөнгөөр хязгаарлагдсан хэрэгцээ юм. Тиймээс пүүс компаниуд хэрэгцээг биш
харин эрэлтийг баримжаалж бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэх нь гол зорилго байдаг.
4. Бараа, бүтээгдэхүүн:Бараа гэдэг нь хүний хэрэгцээг хангах чадвар бүхий физик
химийн шинжийг агуулсан бэлэн зүйл. Бүтээгдэхүүн нь бараа, үйлчилгээ,
санаанаас бүрдэнэ. Бүтээгдэхүүн нь бараанаас өргөн хүрээтэй ойлголт юм.
5. Солилцоо:Бусдад илүүц барааг өөрт дутагдаж байгаа бараагаар сольж авах.
Солилцоо нь харилцан ашигтай байх ёстой. Барааг бараагаар солилцох үйл
ажиллагааг бартер гэнэ.

6. Хэлцэл:Хоёр этгээдийн хооронд явагдаж байгаа үнэ бүхий зүйлийг худалдаж

солих үйл ажиллагаа буюу гэрээ юм.
7. Зах зээл: Тодорхой барааны эрэлт бүхий хувь хүн байгууллагыг хэлнэ.
Нэмэлт унших:
Маркетинг нь зах зээлийн хэв шинжээсээ хамааран олон салбарлан хөгжиж байна.
Үүнд: олон улсын маркетинг, үйлчилгээний маркетинг, аялал жуулчлалын маркетинг,

8
банкны маркетинг, даатгалын маркетинг, боловсролын маркетинг, байгууллагын
харилцааны маркетинг гэх мэтчилэн.
Маркетинг нь хувь хүн болон байгууллагыг хоёуланг нь хамарсан өргөн хүрээтэй
ойлголт бөгөөд ямар субъектуудын хооронд солилцоо явагдаж байгаагаас хамааран

✔ B2C /business to consumer/ бизнесээс хэрэглэгч рүү

✔ B2B /business to business/ бизнесээс бизнес рүү

✔ C2C/ consumer to consumer/ хэрэглэгчээс хэрэглэгч рүү маркетинг гэж

ангилна. Олон улсын маркетинг гэдэг бол 2 болон түүнээс дээш улсуудын хооронд
хийгдэж байгаа бизнесийн үйл ажиллагаа, бүтээгдэхүүнийг бий болгох, үнэ тогтоох,
хуваарилах, идэвхжүүлэх үйл ажиллагааг хэлнэ. Үйлчилгээний маркетинг гэдэг нь
үйлчилгээг​3 хэрэглэгчдэд хүргэхийн тулд тохиромжтой үйлчилгээнүүдийг бий
болгон үнэлж хуваарилан идэвхжүүлж, мэргэшсэн ажилчдаар үйлчлэх, таатай орчинг
бүрдүүлэн ажиллах оновчтой үйл явцыг хэлнэ. Үйлчилгээний маркетингийн хувьд 7р
яригдана.
1. Product –үйлчилгээ
2. Price – үнэ
3. Place - хуваарилалт
4. Promotion - идэвхжүүлэлт
5. People – хүмүүс буюу үйлчилгээний ажилчид

6. Process – үйл явц /үйлчилгээний шат дарааллыг жишээ нь сургуулийн хувьд

элсэгч авахаас эхлээд төгсгөх хүртэлх бүх үйл ажиллагааг хэлнэ/

7. Physical evidence – орчин /ажилчдын хувцаслалт, байрны засал чимэглэл гэх мэт/
Аялал жуулчлалын, банк, даатгал, боловсролын маркетингууд нь дээрх үйлчилгээний
маркетингийн төрөлд багтах бөгөөд гол ялгаа нь үзүүлж байгаа үйлчилгээ, зах зээлийн
онцлог зэрэг юм.
Байгууллагын харилцааны маркетингийн хувьд дээрх маркетингуудаас арай өөр нэг
зүйл нь хэрэглэгч нь зөвхөн байгууллагууд байдаг. Өөрөөр хэлбэл байгууллагуудын
худалдан авах зан төлвийг судалдагаараа ялгаатай.

3
Үйлчилгээний төрлүүд: тээвэр, холбоо, аялал жуулчлал, мэргэжлийн зөвлөгөө, инженеринг, барилга
инженер, мэдээлэл, хууль, даатгал, зуучлал, санхүү, боловсрол, эрүүл мэндийн гэх мэт.

9
 Сэдэв №1-тэй холбоотой практик даалгавар
​Англи хэлний нэр томъёо
Маркетинг Мarketing
Бүтээгдэхүүн Product
Үнэ Price
Хуваарилалт Place
Идэвхжүүлэлт Promotion
Хүмүүс People
Үйл явц Process
Орчин Physical evidence
Маркетингийн хольц Marketing mix
Идэвхжүүлэлтийн хольц Promotional mix
Маркетингийн тодорхойлолтууд Marketing Definitions
Хүсэл шаардлага Want
Хэрэгцээ Needs

Эрэлт Demand
Бараа Goods
Солилцоо Exchange
Зах зээл Market
Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.

10
 A. Маркетинг C. Зах зээл E. Хэрэгцээ
B. Хүсэл шаардлага D. Бүтээгдэхүүн F. Микро маркетинг
G. Үнэ J. Хуваарилалт M. Идэвхжүүлэлт
H. Эрэлт K. Маркетингийн үе N. Солилцоо
I. Макро маркетинг L. Хэлцэл O. Маркетингийн хольц
1. Маркетингийн хольцын нэг бөгөөд бараа, үйлчилгээ,
санаа гурвыг хамааруулан ойлгоно.

2. Байгууллагын зорилго, хувь хүний сэтгэл ханамжийг

хангахуйц
солилцоо бий болгохын тулд бүтээгдэхүүнийг бий болгох, үнэлэх, идэвхжүүлэх,
хуваарилах үйл ажиллагаа юм.

3. Тухайн хүнд зайлшгүй хэрэгтэй зүйл дутагдаж байх

4. Бусдад илүүц барааг өөрт дутагдаж байгаа
бараагаар солих
5. Бүтээгдэхүүний өртгийн мөнгөн илэрхийлэл
6. Бүтээгдэхүүн, үнэ, хуваарилалт, идэвхжүүлэлтийг
хэлнэ.
7. Тухайн хүний соёлын түвшинтэй уялдан өвөрмөц хэлбэрээр илрэн
гарах хүсэл
8. Тодорхой барааны эрэлт бүхий хувь хүн байгууллага

9. Бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэгчээс хэрэглэгч рүү хүргэх

үйл ажиллагаанд оролцож байгаа байгууллага болон хувь хүмүүсийн

үйл ажиллагаа юм. 10. Хоёр этгээдийн хооронд
явагдаж байгаа үнэ бүхий зүйлийг худалдаж солих үйл ажиллагаа
буюу гэрээ
11. Зар сурталчилгаа, олон нийттэй тогтоох харилцаа,
биечилсэн
худалдаа, борлуулалтын урамшуулал, шууд маркетинг, үйл ажиллагаа ба туршлага
12. Худалдан авах чадвараар хэмжигдсэн хэрэгцээ
13. Атар талхны маркетингийн үйл ажиллагаа
14. Нийгмийн зорилтуудыг шийдвэрлэх
маркетингийн үйл ажиллагаа

11
15. 1950-1970 оны маркетингийн хөгжлийн үе ​Зөв хариултыг сонго.
1. ​Байгууллагын зорилго хувь хүний сэтгэл ханамжийг хангахуйц солилцоо бий
болгохын тулд бүтээгдэхүүнийг бий болгох, үнэлэх, идэвхжүүлэх, хуваарилах
үйл ажиллагаа
A. Маркетинг
B. Маркетингийн үндсэн ухагдахуун
C. Маркетингийн хольц
D. Маркетингийн хөтөлбөр
2. Дэлхийн эдийн засгийн хямралтай уялдан дан ганц бараа үйлдвэрлэх бус

борлуулах нь чухал хэмээн үзсэн хандлага

A. Үйлдвэрлэлийн үе
B. Борлуулалтын үе
C. Маркетингийн үе
D. Нийгэм рүү чиглэсэн үе
E. Дэлхий дахиныг хамарсан үе

3. Улс орны болон олон улсын эдийн засгийн хүрээнд маркетингийн үйл ажиллагаа
явуулахыг ........ гэнэ.
A. Зах зээл D.​ ​Маркетингийн
B. Микро маркетинг хольц

C. Макро маркетинг
4. Тухайн хүний амьдрах орон байр, идэх хоол хүнс зэрэг нь тухайн хүний ............
юм.
A. Хэрэгцээ C.​ ​Эрэлт
B. Хүсэл шаардлага D.​ ​Бараа

5. Тодорхой нэг байгууллагын хүрээнд маркетингийн үйл ажиллагаа явуулахыг

.......... гэнэ.
A. Макро маркетинг D.​ ​Маркетингийн
хольц
B. Микро маркетинг
C.​ ​Зах зээл
6. Маркетингийн шинжлэх ухаан аль улсад үүссэн бэ?
A. Монголд C.​ ​Америкт

12
 B. Англид D.​ ​Японд
7. Маркетингийн хүрээнд аль нь хамрагдах вэ?
A. Хувь хүн C.​ ​Ашгийн бус байгууллага
B. Бизнесийн байгууллага D.​ ​Бүгд хамрагдана.
8. Маркетингийн ач холбогдолд аль нь орох вэ?
A. Хувь хүний сонголт өргөжнө. D. а, b орно
B. Байгууллагын зорилго биелэнэ. E. бүгд орно
C.​ ​Нийгэм хожно.

A. Хэрэгцээ C. Хүсэл шаардлага

B. Эрэлт D. Аль нь биш
9. Ургахсаран охин өөртөө ягаан өнгийн даашинз авах хэрэгтэй байгааг ээждээ
хэлэв. Энэ нь дараах зүйлсээс аль нь вэ?

13
10. Микро маркетингийн хүрээнд аль нь орохгүй вэ?
A. Үйлдвэрлэлийн үе C.​ ​Борлуулалтын үе
B. Нийгэм рүү чиглэсэн үе D.​ ​Маркетингийн үе
11. Сайн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэвэл борлуулагдана гэсэн үзэл баримтлалын үе
A. Үйлдвэрлэлийн үе C. ​Борлуулалтын үе B. ​Маркетингийн үе D. ​Нийгэм рүү
чиглэсэн үе
12. Маркетингийн хольц 4 пи-г хэн томьёолсон бэ?
A. Ф.Котлер C.​ ​Жером МакКарти

B. А.Смит D.​ ​Майкл Леви

13. Их Засаг Их сургуулийн хуулийн багш Б ажлын бус цагаар иргэний хэргийн талаар
зөвлөгөө өгнө гэсэн зар сонинд өгөв. Ямар маркетингийн хэлбэр вэ?
A.​ ​B2B B.​ ​B2C C.​ ​C2C D.​ ​Аль нь ч биш
14. Үйлчилгээний маркетингийн хольц хэдэн Р вэ?
A.​ ​4Р B.​ ​3Р C.​ ​7Р D.​ ​5Р
15. Албан байгууллагын оффисын тоног төхөөрөмж борлуулдаг байгууллагын
маркетинг
A. ​Хэрэглэгчийн маркетинг C. ​Үйлчилгээний маркетинг B. ​Байгууллагын
харилцааны маркетинг D.​ ​Аялал жуулчлалын маркетинг
16.​ ​Хувь хүнд маркетинг ямар ач холбогдолтой вэ?

A.​ ​Хямд үнэ, өргөн сонголт, хэрэгцээт C.​ ​Нийгмийн амьдрал сайжирна
мэдээлэл D.​ ​Байгууллагын ашиг орлого B.​ ​Зорилгоо биелүүлэх нэмэгдэнэ
17. ​Миний зах сүлжээ, Номин хайпермаркетын үйл ажиллагаа маркетингийн ямар үйл

ажиллагаанд орох вэ?

A.​ ​Бүтээгдэхүүн B.​ ​Хуваарилалт C.​ ​Идэвхжүүлэлт D.​ ​Үнэ
18.​ ​Marketing гэдэг үг ямар үгнээс гаралтай вэ?
A.​ ​Зах зээл судлал B.​ ​Ашиг орлого C.​ ​Солилцоо D.​ ​Зар сурталчилгаа
19. 1990 оноос хойших орчин үеийн маркетингийн чиг хандлага
A. Үйлдвэрлэлд суурилсан маркетинг
B. Борлуулалтанд суурилсан маркетинг
C. Зах зээлд суурилсан маркетинг

14
 D. Үнэ цэнэд суурилсан маркетинг
20. 2 болон түүнээс дээш улсуудын хооронд хийгдэж байгаа бизнесийн үйл ажиллагаа,
бүтээгдэхүүнийг бий болгох, үнэ тогтоох, хуваарилах, идэвхжүүлэх үйл ажиллагаа
A. Үйлчилгээний маркетинг
B. Олон улсын маркетинг
C. Олон улсын бизнес
D. Байгууллагын харилцааны маркетинг
 ​ .
1
Маркетингийн
үйл ажиллагаа,
хүрээ

2.1 ​Маркетингийн үйл ажиллагаа

2.1 ​Маркетингийн үйл ажиллагаа, хүрээ. Орчин үед маркетингийн нөлөө өргөжиж байна.
Орчин үеийн маркетинг нь нийгэмд
- Хэрэглэгчийн баримжаат үйл ажиллагаанд татан оролцуулах

- Үнэт зүйлсийг бий болгох

- Үйлдвэрлэгч, хэрэглэгч, зуучлагч маркетингийн үзэл баримтлалыг мөрдөж хэвших
зэрэг нөлөө үзүүлж байна.

Маркетинг их өргөн хүрээтэй. Хүн бүр бүтээгдэхүүн үйлчилгээ хэрэглэдэг тул хүн бүр
маркетингийн хүрээнд хамрагдана. Байгууллага дахь маркетингийн үйл ажиллагаа нь
стратегийн түвшинд болон тактикийн түвшинд маркетингийн шийдвэр гарган
хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанаас бүрдэнэ. Урьд нь маркетингийн алба хэлтэс
маркетингийн үйл ажиллагаануудыг хэрэгжүүлэх ёстой хэмээн үздэг байсан бол одоо
илүү өргөн хүрээтэйгээр ойлгож маркетингийн үзэл баримтлал, үйл ажиллагааг бусад
хэлтэсүүд ч хэрэгжүүлэх ёстой хэмээн үзэх болж байна. Энэ нь маркетингийн төвтэй
удирдлагын бүтэц рүү шилжиж байна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл ямар ч байгууллагын
ажилчин бүр хэрэглэгчээ дээдлэн тэднийг өрсөлдөгчдөдөө алдахгүйн тулд чармайлт
гаргах хандлага илүү хүчтэй бий болж байна.
Байгууллагын үйл ажиллагааны бүхий л хэсгийг хамарсан урт хугацааны
төлөвлөлтийг стратеги төлөвлөлт гэдэг бөгөөд стратеги төлөвлөлт дотор маркетингийн
үйл ажиллагааны талаар төлөвлөлтийг тусгасан хэсгийг стратегийн маркетинг
төлөвлөлт гэнэ. Стратегийн маркетинг төлөвлөлт нь зах зээлийг сегментчилэх,
зорилтот зах зээл болон байршуулалтын үйл ажиллагааг төлөвлөдөг. Үүнийг STP
/segmentation, target, position/ стратегийг төлөвлөх хэмээн нэрлэнэ. Энэхүү
маркетингийн стратегийн үйл ажиллагаан дээр үндэслэн тактикийн буюу хэрэгжүүлэх
маркетингийн үйл ажиллагааг /маркетингийн хольц/ тодорхойлдог.
Маркетингийн үүрэг, гол үйл ажиллагаа бол:
- Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хөтөлбөр боловсруулах

16
 - Зах зээлийг судлах
- Мэдээлэл цуглуулж судалгаа хийх
- Аж ахуйг зохицуулан хөтлөн удирдах
- Нийлүүлэлтийг зохион байгуулах
- Үнэ тогтоох

- Үйлчилгээг өрнүүлэх
- Олон улсын ба нийгмийн шаардлагад үйл ажиллагаагаа зохицуулах
- Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийг өндөр байлгах арга хэмжээ юм.​4
Маркетингийн гол үйл ажиллагаа нь зорилтот зах зээл, орчин, нөхцөл байдлын
судалгаа шинжилгээ хийж түүндээ үндэслэн маркетингийн хольцуудыг зөв
зохистой бүрдүүлэн хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа юм.
Маркетингийн үйл ажиллагааны үр дүнд дараах гурван ашигт байдал үүсдэг бөгөөд
үүнийг 3 С/гурван си/ –гийн зарчим хэмээн нэрлэдэг. Үүнийг дээрх 1-р лекцэн дээр
үзсэн маркетингийн ач холбогдол хэмээн ойлгож болно.
1. Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж-Customer satisfaction
2. Компаний ашиг тус-Company profit
3. Нийгмийн ашиг тус-Community welfare
2.2 Маркетингийн үзэл баримтлалууд
Маркетингийн үйл ажиллагаа нь ямар зүйлийг баримжаалан явуулах онцлогоос нь хамааран
дараах байдлаар 6 ангилагдана.
1. Үйлдвэрлэлийн үзэл баримтлал
2. Бүтээгдэхүүний үзэл баримтлал
3. Борлуулалтын үзэл баримтлал
4. Маркетингийн үзэл баримтлал
5. Үнэт зүйлд тулгуурласан үзэл баримтлал
6. Холистик маркетингийн үзэл баримтлал

Маркетингийн үзэл баримтлалуудыг харьцуулсан байдал

4
Г.Бизъяа Маркетинг 2006 он. 24-р тал
№ Маркетингийн Төвлөрөх Эхлэх цэг Хэний эрх
үзэл баримтлал
зүйл буюу ашгийг
хамгаалах
баримжаалал
1. ​Үйлдвэрлэлийн Үйлдвэрлэл Яаж үйлдвэрлэхээ судлах Үйлдвэрлэгчийн
2. ​Бүтээгдэхүүний Бүтээгдэхүүн Бүтээгдэхүүнээ чанаржуулах Үйлдвэрлэгчийн
3. ​Борлуулалтын Борлуулалт Нэгэнт үйлдвэрлэгдсэн Үйлдвэрлэгчийн
бүтээгдэхүүнийг зарах аргаа
хайх

4. ​Маркетингийн Зах зээл буюу Хэрэглэгчийн хэрэгцээг Хэрэглэгчийн

хэрэглэгчийн тодорхойлоод
хэрэгцээ
бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэж
зарах аргаа хайна.

5. ​Үнэт зүйлийн Үнэ цэнэд Хэрэглэгчийн үнэт зүйлсийг Хэрэглэгчийн

тулгуурлах судалж түүнд нийцэх
бүтээгдэхүүний бий болгох
6. ​Холистик Бүгд Маркетингийн хөтөлбөр, үйл Бүгдийн
ажиллагаа, загвар, хөгжил

18
Хүснэгт 2.1. Маркетингийн үзэл баримтлалуудын харьцуулалт

1. ​Үйлдвэрлэлийн, бүтээгдэхүүний, борлуулалтын үзэл баримтлалууд нь

ерөнхийдөө бүтээгдэхүүн баримжаат маркетингийн үйл ажиллагаанууд юм.
Product orientation-Бүтээгдэхүүний баримжаат маркетингийн үйл ажиллагаа:
Шинэ бараа бүтээх, хуучнаа шинэчлэн сайжруулахад чиглэгдэнэ. Инновацийн
/өөрчлөлт, шинэ дэвшил/ тухай асуудал түлхүү яригдаж шинэ зүйлийг яаж бий болгох
түүнийг хэрхэн удирдаж амьдралд хэрэгжүүлэх тухай асуудал хөндөгдөх болно.
Бүтээгдэхүүн баримжаат маркетингийн үйл ажиллагаа нь эхэлж үйлдвэрлэх аргаа хайж
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлээд дараа нь борлуулах аргаа хайдаг үйлдвэрлэгчдийн эрх
ашгийг эхэнд нь тавьдаг ба энэ нь дотроо үйлдвэрлэлийн, бүтээгдэхүүний,
борлуулалтын гэж задрах болно.
Үйлдвэрлэлийн үзэл баримтлал бол хэрэглэгчид хямд, хүрэлцээтэй бүтээгдэхүүнийг
хүсэх үед хэрэглэгддэг хуучин үзэл баримтлалын нэг юм. Энэ үзэл баримтлалаар
маркетинг явуулж байгаа компаний маркетингийн үйл ажиллагаа нь үйлдвэрлэл дээрээ
төвлөрөх бөгөөд үйлдвэрлэлийн үр ашиг, хамгийн бага зардал, бүтээгдэхүүний бөөний
худалдаан дээр гол анхаарлаа хандуулж ажилладаг. Жишээ нь хөгжиж байгаа Хятад
зэрэг орнууд том персонал компьютерийн үйлдвэрлэл нь хөдөлмөрийн бага зардал дээр
үндэслэн зах зээлд зардлаар тэргүүлэхийг эрмэлздэг.
Бүтээгдэхүүний үзэл баримтлал ​гэдэг бол бүтээгдэхүүн дээрээ төвлөрсөн үйл
ажиллагаа явуулж, чанар, хийц, шинэчлэл, сайжруулалтанд гол анхаарлаа хандуулж
ажиллахыг хэлнэ. Энэ үзэл баримтлалыг тухайн бүтээгдэхүүн хэрэглэгчдэд таалагддаг
тохиолдолд хэрэглэх нь зүйтэй гэж үздэг. Бүтээгдэхүүний үзэл баримтлалаар
маркетинг явуулж байгаа пүүсүүд бүтээгдэхүүнээ цаг тутам сайжруулахыг
чухалчилдаг хэдий ч шинэ болон шинэчлэн сайжруулсан бүтээгдэхүүн нь үнэ,
хуваарилалт, зар сурталчилгаа, худалдах эрхгүйгээр амжилт олох нь ховор байдаг.
Борлуулалтын үзэл баримтлал ​гэдэг нь их хэмжээний идэвхжүүлэлт болон
борлуулалтыг эрчимжүүлэх үйл ажиллагааг хэлнэ. Эрэл хайгуул шаарддаггүй
даатгалын үйлчилгээ, толь бичиг, нэвтэрхий толь, оршуулгын гэх мэт бүтээгдэхүүнийг
борлуулахад түлхүү ашиглагддаг. Үйлдвэрлэж чадах зүйлээ үйлдвэрлээд дараа нь
борлуулахыг эрмэлздэг. Энэ нь эрсдэл ихтэй үзэл баримтлал юм. Хэрвээ худалдан
авагчид тухайн бүтээгдэхүүнийг авахыг хүсэхгүй бол борлуулах нь хүндрэлтэй болно.

19
2. ​Маркетингийн, үнэт зүйлийн, холистик маркетингийн үзэл баримтлал нь
ерөнхийдөө хэрэглэгчийн хэрэгцээн дээр тулгуурладаг хэрэглэгчийн
баримжаат маркетингийн үйл ажиллагаа юм.
Customer orientation-Хэрэглэгчийн баримжаат маркетингийн үйл ажиллагаа​:
Хэрэглэгчийн эрэлтийг хангах, чадавхи боломжийг судладаг. ​SIVA ​загварыг
ашигладаг. Энэ нь:
Product-Бүтээгдэхүүн → S​olution- шийдвэр
Promotion-Идэвхжүүлэлт → I​nformation- мэдээлэл
Price-Үнэ → V​alue- үнэ цэнэ

Placement- Хуваарилалт → A​ccess-нэвтрэх боломж

Хүснэгт 2.2 ​SIVA з​ агвар
Тэгэхээр SIVA загвар нь маркетингийн 4Р буюу хольцын хувьд хэрэглэгчийн зүгээс
бүрдүүлэх хольц байдлаар авч үздэг. Жишээ нь хэрэглэгчийн хувьд ямар
бүтээгдэхүүнийг авах нь шийдвэр болдог ба тухайн бүтээгдэхүүний талаарх
идэвхижүүлэлт нь хэрэглэгчид тэр бүтээгдэхүүний талаарх мэдээлэл болон хүрдэг ба
үнэ нь бүтээгдэхүүний үнэ цэнийг илэрхийлж, хуваарилалт нь тухайн бүтээгдэхүүнд
ойртох, хүрэх худалдан авах боломжийг олгодог гэсэн үг юм. Хэрэглэгчийн баримжаат
маркетинг нь зах зээлийн эрэлтэнд тулгуурлан хэрэглэгчийн хэрэгцээг судалж түүнд
тохирсон бүтээгдэхүүнийг бий болгох үйл ажиллагаа явуулдагаараа онцлогтой. Дотроо
маркетингийн, үнэт зүйлийн, холистик маркетингийн үзэл баримтлалыг агуулна.
Маркетингийн үзэл баримтлал: ​Маркетингийн үзэл баримтлалаар маркетинг
явуулахад хэрэглэгчийг чухалчлан үзэж эхлээд хэрэглэгчээ судалж эрэлтийг тооцон
түүнд тохируулан бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэн борлуулдаг. Хэрэглэгч дээрээ
төвлөрсөн үйл ажиллагаа явуулдаг. 1950-иад оны дунд үеэр энэ үзэл баримтлал хүчтэй
болж ирсэн. Борлуулалтын үзэл баримтлалаар “Хий-борлуул” гэсэн зарчмаар үйл
ажиллагаа явагддаг бол маркетингийн үзэл баримтлалаар “Мэдэр-хариу өг” гэсэн
зарчимтай. Теодер Левит борлуулалт болон маркетингийн үзэл баримтлалыг
харьцуулан авч үзэхдээ “борлуулалтын үзэл баримтлал нь борлуулагчдын хэрэгцээн
дээр төвлөрдөг бол маркетингийн үзэл баримтлал нь худалдан авагчийн хэрэгцээн дээр
төвлөрдөг” гэсэн байдаг. Маркетингийн үзэл баримтлалаар хэрэглэгчид ямар
бүтээгдэхүүнийг хүсч байгааг мэдсэний үндсэн дээр тухайн бүтээгдэхүүнээр
хэрэглэгчдийг хангах үйл ажиллагаа юм.

20
Үнэт зүйлийн маркетингийн үзэл баримтлал: ​Үүнийг үнэ цэнэд тулгуурласан
маркетингийн үзэл баримтлал гэж нэрлэх нь бий. Та хэрэглэгчдэд ямар зүйлийг өгнө
хариуд нь тийм зүйлийг авах болно гэсэн зарчимтай. Хэрэглэгчийн тухайн
бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд зарцуулах цаг хугацаа болон мөнгөөр үнэ цэнийг
тодорхойлно. Хэрэглэгчид өөрт хэрэгтэй гэж үзсэн бүтээгдэхүүндээ харамгүй цаг
хугацаа зарцуулан хайж үнэтэй худалдан авдаг. Юуг хэрэгтэй хэмээн үзэж байгаа нь
тэдний үнэт зүйлстэй холбоотой байдаг. Хэрвээ байгууллага үнэт зүйлд тулгуурласан
маркетинг явуулах гэж байгаа бол хэрэглэгч, өрсөлдөгчийнхөө талаар мэдээлэл
цуглуулж судалгаа хийн тэрхүү мэдээллээ харамгүй хуваалцдаг байх ёстой. Үнэт
зүйлийн удирдлагыг байгууллагууд хэрхэн бий болгох вэ 5​ гэдэгт хариу болгож
мэдээллээ хуваалцах, зардал үр ашгийг тэнцвэржүүлэх, хэрэглэгчтэйгээ харилцаа
тогтоох гэсэн 3 зүйлийг хийх хэрэгтэй гэсэн байдаг.
Холистик маркетингийн үзэл баримтлал​6​:​Холистик маркетингийн үзэл баримтлал нь
маркетингийн хөтөлбөр, үйл ажиллагаа, загвар, хөгжил дээр суурилдаг бөгөөд эдгээр
үйл ажиллагааг харилцан хамааралтайгаар өргөн хүрээтэйгээр авч үзэхийг хэлнэ.
Холистик маркетинг нь дараах 4 хэсгээс бүрдэнэ.
1. Харилцааны маркетинг. Relationship marketing.
2. Нэгдмэл маркетинг. Integrated marketing.
3. Дотоод маркетинг. Internal marketing.
4. Нийгмийн хариуцлагын маркетинг. Social responsibility marketing.
Харилцааны маркетинг
Байгууллагын маркетингийн үйл ажиллагааны амжилт ололтонд шууд ба шууд бусаар
байгууллага болон хувь хүмүүсийн харилцаа нөлөөлж байдаг. Тиймээс харилцааны
маркетингийн зорилго нь хэрэглэгч, бэлтгэн нийлүүлэгч, зуучлагч, бусад маркетингийн
харилцагч түншүүдийг урт хугацаанд сэтгэл ханамжтай байлгах асуудал юм.
Харилцааны маркетинг нь 4 бүрэлдэхүүн хэсэгтэй. Үүнд:
a) Хэрэглэгч
b) Ажилчид
c) Маркетингийн түншүүд
d) Санхүүгийн гишүүд

5
Marketing, Dhruv Grewal, Michael Levy, 2008, p17-20
6
Marketing management, Philip Kotler, Kevin Lane Keller, 2006, p16-22

21
Нэгдмэл маркетинг
Маркетингийн зорилгыг биелүүлэхүйц үйл ажиллагааг судалдаг. Мак Картигийн
тодорхойлсоноор 4пи-г судална. /Jerom McKarthy маркетингийг 4р хэмээн
тодорхойлсон байдаг./
Маркетингийн хольц: Бүтээгдэхүүн, Үнэ, Идэвхжүүлэлт, Хуваарилалт орно. Роберт
Лаутерборн худалдагч талаас 4р байдаг бол хэрэглэгч талаасаа энэ нь 4С болно хэмээн
дараах байдлаар тодорхойлсон.
Four Ps Four Cs
Product Customer solution- хэрэглэгчийн шийдвэр
Price Customer cost –хэрэглэгчийн зардал
Place Convenience –тохиромж, нийцэл
Promotion Communication-харилцаа холбоо
Дотоод маркетинг.
Дотоод маркетингийн үйл ажиллагаа нь дараах 2 түвшинтэй.
1. Маркетингийн үндсэн функцууд болох борлуулалт, зах зээлийн судалгаа,
хэрэглэгчийн үйлчилгээ, бүтээгдэхүүний удирдлага, зар сурталчилгаа зэрэг үйл
ажиллагаа нь нэгэн зорилгын төлөө хамтдаа хийгдэх ёстой.
2. Байгууллагын ерөнхий зорилгын төлөө бусад хэлтсүүдийг “маркетинг” нь
нэгтгэх ёстой. “Маркетинг” гэдэг бол хэлтэс биш бөгөөд энэ нь компаний
чиглүүлэх үйл ажиллагаа хэмээн ойлгож болно. Санхүү, хүний нөөц,
үйлдвэрлэл, борлуулалтын гэх мэт хэлтэс нь маркетингийн чиглүүлгийн
тусламжтайгаар хоорондоо холбогдох ёстой хэмээн үздэг. Өөрөөр хэлбэл хэлтэс
бүр хэрэглэгчийн чиглэмжтэй /хэрэглэгчдэд төвлөрсөн/ байх ёстой.
Орчин үеийн маркетингийн хэлтэс нь ​функциональ, газарзүйн, бүтээгдэхүүний эсвэл
брендийн, зах зээлээр, матрицан, салбараар ​зохион байгуулагдсан бүтэцтэй байдаг.

Нийгмийн хариуцлагын маркетинг

Нийгмийн хариуцлагын маркетинг нь нийгмийн байгуулал, хууль, ёс зүй, орчны хүчин
зүйлсийг авч үздэг. Корпорацийн нийгмийн хариуцлага нь дараах хэдэн зүйлсээр
удирдагддаг.

• Хэрэглэгчийн хүлээлтийн өсөлт

22
 • Ажиллагсдын хүлээлтийн өөрчлөлт
• Засгийн газар болон хуулийн нөлөө
• Хөрөнгө оруулагчдын талаарх нийгмийн хандлага
• Бизнесийн худалдан авах зуршил дахь өөрчлөлт зэрэг юм.
Нийгмийн хариуцлагын үндсэн 3 хандлага байдаг.
1. Нийгмийн үүргийн хандлага
2. Нийгмийн хариуцлагын хандлага
3. Нийгмийн үүрэг хүлээх чадварын хандлага.
Нийгмийн хариуцлага гэдгийг нийгэм, хүрээлэн байгаа орчин, амьдрах чадвартай
эдийн засаг гурвын тэнцвэрийг хангахад чиглэгдсэн байгууллагын байр суурь, зан үйл
хэмээн ойлгож болно.
Нийгмийн хариуцлагын маркетинг нь хууль, ёс суртахуун, нийгмийн хариуцлага,
маркетингийн уялдаа холбоо, нийгмийн маркетинг зэргээс хамаарч байдаг.
Сэдэв №2-той холбоотой практик даалгавар
​Англи хэлний нэр томъёо
 Маркетингийн үзэл баримтлал Marketing concept
 Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж Customer satisfaction
 Компаний ашиг тус Company profit
 Нийгмийн ашиг тус Community welfare
 Хэрэглэгчийн баримжаат Customer orientation
 Бүтээгдэхүүний баримжаат Product orientation
 Шийдвэр Solution
 Мэдээлэл Information
 Үнэ цэнэ /үнэт зүйл/ Value
 Нэвтрэх боломж Access
 Хэрэглэгчийн шийдвэр Customer solution
 Хэрэглэгчийн зардал Customer cost

 Тохирол нийцэл Convenience

• Харилцаа холбоо Communication
• ​​ ​Холистик маркетинг Holistic marketing
• ​ ​Харилцааны маркетинг Relationship marketing.
• Нэгдмэл маркетинг Integrated marketing.

23
 • Дотоод маркетинг Internal marketing.
• Нийгмийн хариуцлагын маркетинг Social responsibility marketing.
Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.
A. Орчин үеийн маркетингийн нийгэмд H. Маркетингийн 6 үзэл баримтлал
үзүүлэх нөлөө I. Тактикийн маркетинг
B. Борлуулалтын үзэл баримтлал J. Дотоод маркетинг
C. Маркетингийн 3С-гийн зарчим K. STP

D. Хэрэглэгчийн баримжаат маркетинг L. Үнэт зүйлийн маркетингийн үзэл

E. Маркетингийн үүрэг гол үйл баримтлал

ажиллагаа M. Холистик маркетингийн үзэл

F. Бүтээгдэхүүний баримжаат маркетинг баримтлал

G. Маркетингийн үзэл баримтлал N. Нийгмийн хариуцлага

O. Харилцааны маркетинг
1. Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж, компаний ашиг тус, нийгмийн ашиг тус

2. SIVA з​ агварыг ашиглаж хэрэглэгчийн эрэлтийг хангах, чадавхи

боломжийг судладаг.

3. Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хөтөлбөр боловсруулах, зах зээлийг судлах,

мэдээлэл цуглуулж судалгаа хийх, аж ахуйг зохицуулан хөтлөн удирдах,
нийлүүлэлтийг зохион байгуулах, үнэ тогтоох, үйлчилгээг өрнүүлэх,
олон улсын ба нийгмийн шаардлагад үйл ажиллагаагаа зохицуулах,
хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийг өндөр байлгах арга хэмжээ
4. Үйлдвэрлэлийг боловсронгуй болгох
Бүтээгдэхүүнийг боловсронгуй болгох
Худалдан борлуулах ажлыг эрчимжүүлэх
Маркетингийн үзэл баримтлал
Үнэ цэнэд тулгуурласан үзэл баримтлал
Холистик маркетингийн үзэл баримтлал
5. Бүтээгдэхүүнээ эхэлж үйлдвэрлээд дараа нь зарах аргаа хайдаг.
Удирдлага нь борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэхэд анхаардаг. Богино
хугацааны төлөвлөлт хийж, худалдагчийн эрх ашгийг хамгаалдаг.

24
6. Шинэ бараа бүтээх, хуучнаа шинэчлэн сайжруулахад чиглэгдэнэ. Шинэ
зүйлийг яаж бий болгох түүнийг хэрхэн удирдаж амьдралд хэрэгжүүлэх
тухай асуудал хөндөгдөх болно.
7. Хэрэглэгчийн баримжаат үйл ажиллагаанд татан оролцуулах. Үнэт
зүйлст тулгуурлах ба үйлдвэрлэгч, хэрэглэгч, зуучлагч маркетингийн
үзэл баримтлалыг мөрдөж хэвших
8. Хэрэглэгчийн хэрэгцээн дээр төвлөрч, хэрэглэгчийн хэрэгцээг
тодорхойлоод бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэж зарах аргаа хайна. Удирдлага
орлогыг нэмэгдүүлэхэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлнэ. Удаан хугацаанд
төлөвлөнө. Худалдан авагчдын эрх ашгийг хамгаалдаг.
9. Стратегийн маркетинг төлөвлөлтийн үйл ажиллагаа

10. Мэдээллээ хуваалцах, зардал үр ашгаа тэнцвэржүүлэх, хэрэглэгчтэй

холбоо тогтоох, 3 гол үйл ажиллагаа явуулдаг маркетингийн үзэл
баримтлал
11. Харилцааны, нэгдмэл, дотоод, нийгмийн хариуцлагын гэсэн үндсэн 4
хэсгээс бүрддэг маркетингийн үзэл баримтлал
12. Хэрэглэгч, ажилчид, маркетингийн түншүүд, санхүүгийн гишүүд гэсэн 4

бүрэлдэхүүн хэсэгтэй маркетинг

13. Нийгэм, хүрээлэн байгаа орчин, амьдрах чадвартай эдийн засаг гурвын

тэнцвэрийг хангахад чиглэгдсэн байгууллагын байр суурь, зан үйл

14. Стратегийн маркетинг төлөвлөлт дээр суурилан ямар маркетинг
төлөвлөлт хийдэг вэ?

15. Байгууллагын хэлтэс бүр маркетингийн үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлэх

ёстой ​Тест 2. Цорын ганц зөв хариултыг сонго.
1. Орчин үеийн маркетинг нь хэрэглэгчийн баримжаат үйл ажиллагаанд татан
оролцуулахаас гадна ямар үзэл баримтлалыг мөрдөж хэвшүүлэх нөлөө үзүүлдэг вэ?
A. Үйлдвэрлэгч, хэрэглэгч, зуучлагч маркетингийн үзэл баримтлал
B. Үйлдвэрлэгч, хэрэглэгч, худалдагч маркетингийн үзэл баримтлал
C. Үйлдвэрлэгчид, бөөний худалдаачид, хэрэглэгч маркетингийн

үзэл баримтлал

25
 D. Үйлдвэрлэгчид, жижиглэн худалдаачид, хэрэглэгч маркетингийн үзэл

баримтлал
2. Борлуулалтын үзэл баримтлалд аль нь хамаарах вэ?
A. Үйлдвэрлэлийг боловсронгуй болгох
B. Бүтээгдэхүүнийг боловсронгуй болгох
C. Худалдаалах үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх
D. Бүгд зөв

3. Маркетингийн үүрэг гол үйл ажиллагаанд аль нь хамаарагдах вэ?

A. Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хөтөлбөр боловсруулах
B. Мэдээлэл цуглуулж судалгаа хийх
C. Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийг өндөр байлгах арга хэмжээ
D. Бүгд зөв
4. Маркетинг ба борлуулалтын баримжаатай бизнесийн байгууллагын адил тал A.
Борлуулалт дээр голлодог.
B. Ашиг олох зорилготой
C. Худалдагчийн эрх ашгийг хамгаалдаг.
D. Бүгд буруу
5. Хэрэглэгчийн эрэлтийг хангах, чадавхи боломжийг аль маркетинг судалдаг вэ?
A. Борлуулалтын үзэл баримтлал
B. Хэрэглэгчийн баримжаат маркетинг
C. Бүтээгдэхүүний баримжаат маркетинг
D. Аль нь ч биш
6. Маркетингийн ашиг тус буюу 3С-гийн зарчимд аль нь орох вэ?
А. Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж, компаний ашиг тус, нийгмийн ашиг тус
B. Хэрэглэгчийн зардал, компаний ашиг, борлуулагчийн ашиг
C. Зардал, компани, нийгэм
D. Ашиг, нэр хүнд, шагнал
7. Гадаад хэлний сургалтын төвийн захирал Ариунчулуун “Манай байгууллага зөвхөн
оюутан сурагчдад гэхээсээ гадна ажилладаг, ажилладаггүй хүмүүс болон

26
 мэргэжлээрээ амжилттай ажиллахыг хүссэн хүн болгонд гадаад хэл сургахыг
хүсдэг” хэмээн ярилцлага өгөв. Энэ нь ямар маркетингийн үйл ажиллагаа вэ?
A. Стратегийн маркетингийн үйл ажиллагаа
B. Тактикийн маркетингийн үйл ажиллагаа
C. Маркетингийн үйл ажиллагаа биш
D. Зөв хариулт алга

8. “Бид зөвхөн бүтээгдэхүүний чанар хийц, амт өнгө үзэмж дээр анхаарч үйл
ажиллагаагаа явуулдаг. Хамгийн чанартай бүтээгдэхүүнийг бид л үйлдвэрлэх ёстой.
Ингэснээр хэрэглэгчид зөвхөн манай бүтээгдэхүүнийг худалдан авах болно.” гэж
нарийн боовны үйлдвэрийн эзэн үздэг. Эднийх маркетингийн ямар үзэл
баримтлалаар үйл ажиллагаа явуулж байна вэ?
A. Борлуулалтын үзэл баримтлал
B. Маркетингийн үзэл баримтлал
C. Үйлдвэрлэлийн үзэл баримтлал
D. Бүтээгдэхүүний үзэл баримтлал

9. Мила Мода загварын компанийн захирал Ганчимэг “Бид загварын чиг хандлага,
монгол бүсгүйчүүдийн сонирхол, эрэлт хэрэгцээг судалж түүндээ тохируулан
бүтээгдэхүүний загвараа боловсруулдаг.” хэмээн маркетингийн үйл ажиллагаагаа
тайлбарлав. Мила Мода компанийн маркетингийн үзэл баримтлал аль нь вэ?
A. Борлуулалтын үзэл баримтлал
B. Маркетингийн үзэл баримтлал
C. Үйлдвэрлэлийн үзэл баримтлал
D. Бүтээгдэхүүний үзэл баримтлал

10. Холистик маркетинг нь дараах 4 хэсгээс бүрдэнэ. Бурууг нь дугуйлна уу.

A. Харилцааны маркетинг D. Дотоод маркетинг
B. Нэгдмэл маркетинг E. Нийгмийн хариуцлагын
маркетинг
C. Нейро маркетинг
11. Маркетинг нь хэрэглэгч талаасаа 4С болно гэж хэн тодорхойлсон бэ?
A. Ф.Котлер C.​ ​Р.Лаутерборн
B. Ж.МакКарти D.​ ​К.Левит

12. Зах зээлийг сегментчилэх, зорилтот зах зээлийг сонгох болон байршуулалтын үйл
ажиллагааг шийдвэрлэх маркетингийн төлөвлөлт

27
 A. Байгууллагын стратеги төлөвлөлт C.​ ​3С

B. Маркетингийн стратеги төлөвлөлт D.​ ​4С

13. Зорилтот зах зээл, орчин, нөхцөл байдлын судалгаа шинжилгээ хийж түүндээ
үндэслэн маркетингийн хольцуудыг зөв зохистой бүрдүүлэх үйл ажиллагаа

A. Маркетингийн үйл ажиллагаа

B. Стратегийн үйл ажиллагаа
C. Санхүүгийн үйл ажиллагаа
D. Маркетингийн судалгаа
14. Бүтээгдэхүүний үзэл баримтлалаар маркетинг явуулахад хэний эрх ашгийг эхэлж
харгалзах вэ?

A. Хэрэглэгчийн C.​ ​Бүгдийн

B. Үйлдвэрлэгчийн D.​ ​Зуучлагчийн

15. Тухайн албан байгууллага руу ороход жижүүр найрсгаар хүлээн авч /жижүүрийн
үүрэгт ажил биш ч/ хэрэгцээт мэдээллээр ханган, хүлээлгийн танхимд кофе цайгаар
үйлчлэв. Энэ нь ямар маркетинг сайн байгаагийн илрэл вэ?
A. Нийгмийн хариуцлагын маркетинг C.​ ​Үйлчилгээний маркетинг
B. Дотоод маркетинг D.​ ​Гадаад маркетинг

3.1 ​Маркетингийн орчны тухай. ​Зорилтот хэрэглэгчидтэйгээ харилцаа холбоо тогтоон

маркетингийн үйл ажиллагаа явуулан амжилт олоход нөлөөлөл үзүүлдэг гадаад дотоод
хүчин зүйлсийг маркетингийн орчин гэдэг. Тиймээс маркетингийн орчныг гадаад
дотоод орчин гэж ангилдаг. Дотоод орчныг хянагддаг хүчин зүйлүүд, гадаад орчныг
хянагддаггүй хүчин зүйлүүд гэж үзнэ. Хянагддаг хүчин зүйлийг дотор нь дээд
удирдлагаар хянагддаг, маркетингаар хянагддаг хүчин зүйл хэмээн 2 ангилна.
Дотоод орчинд компаний өөрийн үйл ажиллагаа ордог. Компанийн өөрийн үйл
ажиллагаа гэдэгт салбар хэлтэс бүрийн буюу удирдлага, санхүү, судалгаа хөгжил,
борлуулалт, үйлдвэрлэл, санхүүгийн үйл ажиллагаа нь орно. Өөрөөр хэлбэл дотоод

28
хувьсагч хүчин зүйлүүд, зорилго, зорилт, бүтэц, техник аргачлал, ажилчид,
байгууллагын соёл, нөөцүүд зэрэг нь илүү нөлөөлөлтэйгөөр судлагдана.
Эдгээрээс дээд удирдлагаар хянагддаг хүчин зүйлст байгууллагын үйл ажиллагааны
чиглэл, ерөнхий бодлого стратеги, зорилго, хэлтэс албадын үйл ажиллагаа, үүрэг,
байгууллагын соёл гэх мэт.
Маркетингаар хянагддаг хүчин зүйлд маркетингийн албаны бүтэц, үйл ажиллагаа,
маркетингийн зорилт, хольцыг тодорхойлох, хяналт тавих үйл ажиллагаа орно. Гэхдээ
эдгээр нь харилцан уялдаатай хоорондоо нэг нэгнээсээ хамааралтай ойлголт тул
зааглан ялгах боломж муутай юм.
Хянагддаггүй хүчин зүйлс буюу гадаад орчин
Маркетингийн гадаад орчныг макро болон микро орчин гэж ангилдаг.
Микро орчин: өрсөлдөгч, зуучлагч, бэлтгэн нийлүүлэгч, хэрэглэгч, харилцагч олон
нийт орно.
7 төрөл харилцагч байна. Үүнд:

1. санхүүгийн харилцагч-банк хөрөнгө оруулалтын компани, хөрөнгийн биржийн

брокерын пүүсүүд, хувь нийлүүлэгчид
2. мэдээллийн хэрэгслийн харилцагч-сонин сэтгүүл, радио, телевиз
3. улсын байгууллага-бараа таваарын аюулгүй ажиллагааны асуудал, дилерийн
эрхийн асуудал зэргийг хариуцсан байгууллагууд

4. харилцагч иргэд-иргэдийн төлөөлөл, хэрэглэгчдийн байгууллага, байгаль

орчныг хамгаалагчид, үндэсний цөөнхийн төлөөлөгчид
5. орон нутгийн харилцагч-пүүс орчмын оршин суугчид,
олон нийтийн байгууллагууд,
6. өргөн олон нийт-олон нийтийн санаа бодол
7. дотоодын харилцагч-өөрийн пүүсийн ажилчид удирдлагууд орно.
Зуучлагчид гэдэг нь үйлдвэрлэгч болон хэрэглэгчдийг хооронд нь холбодог,
бүтээгдэхүүний хөдөлгөөнд туслалцаа үзүүлдэг хувь хүн болон байгууллагыг хэлнэ.
Жишээ нь худалдааны зуучлагчид /бөөний, жижиглэн/, санхүүгийн зуучлагчид /банк,
санхүү даатгал/, тээвэр зуучийн компаниуд гэх мэт.
Өрсөлдөгчид гэдэг нь ижил бүтээгдэхүүн худалдаалж байгаа пүүс компаниудыг хэлэх
бөгөөд нөгөө талаас ижил хэрэглэгчдэд бүтээгдэхүүн худалдаалж байгаа л бол
өрсөлдөгч болно. Учир нь хэрэглэгчийн орлого хязгаартай тул орлогоороо ямар

29
бүтээгдэхүүн авах вэ гэдэг нь өрсөлдөөний нөхцлийг бий болгодог. Өрсөлдөгч нь
өргөн хүрээтэй ойлголт бөгөөд гол өрсөлдөгчөө зөв тодорхойлох нь чухал юм.
Өрсөлдөгчийн үйл хөдлөл танай пүүсийн үйл ажиллагаанд нөлөөллөө үзүүлж байдаг.
Хэрэглэгчид гэдэг нь тухайн компаний бүтээгдэхүүнийг худалдан авах боломжтой зах
зээлийг хэлэх ба энэ нь худалдан авагч нь хэн бэ гэдгээс хамаарч үйлдвэрлэгчийн зах
зээл, хэрэглэгчийн зах зээл, зуучлагчдын зах зээл, засгийн газрын зах зээл, олон улсын
зах зээл гэсэн төрлүүдтэй.
Макро орчин​: Макро орчны хүчин зүйлсэд PESTLE ордог. PESTLE шинжилгээгээр
макро орчинг шинжилдэг. Зарим номон дээр энэхүү шинжилгээг CDSTEP /​c​ulture,
d​emographics, ​s​ocial, ​t​echnological, ​e​conomic, ​p​olitical/regulatory/ эсвэл PEEST, PEST,
STEP гэх мэтчилэн товчлох нь ч бий.
PESTLE- шинжилгээ
Political: Улс төрийн шинжилгээ
Economic: Эдийн засгийн шинжилгээ
Social/cultural: Нийгэм/соёлын шинжилгээ
Technological: Технологийн шинжилгээ гэсэн 4 төрлийн шинжилгээг хийдэг.
Legal:Хууль эрх зүйн шинжилгээ
Environment:Хүрээлэн байгаа орчин, нөхцөл байдал ордог.
Улс төрийн хүчин зүйлс: Эдийн засагт төрийн оролцох байдал жишээлбэл татварын
бодлого, хөдөлмөр болон хүрээлэн буй орчны талаар баримтлах бодлого, худалдааны
хязгаарлалт, тариф, квотууд, улс төрийн тогтвортой байдлыг авч үзэж судална. Мөн
онцгой төрлийн /цахилгаан, дулаан гэх мэт/ бүтээгдэхүүнээр хэрэглэгчдийг хэрхэн
хангаж байгаа болон эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн халамжийн бодлогын талаар
судлах шаардлагатай.
Эдийн засгийн хүчин зүйлс: эдийн засгийн өсөлт, хүүгийн түвшин, солилцооны ханш,
инфляцийн ханш эдгээр нь пүүст хэрхэн нөлөөлөхийг судлана.
Нийгэм соёлын хүчин зүйлс:​ эрүүл мэнд, хүн амын өсөлт, насны бүтэц, албан тушаал
дэвших боломж, аюулгүй байдал зэрэг нийгмийн хандлага компаний бүтээгдэхүүний
эрэлтэнд хэрхэн нөлөөлөл үзүүлэхийг судална. Зарим номнуудад нийгэм, соёл, хүн ам
зүйн хүчин зүйлс хэмээн 3 ангилан судлах хандлага байдаг. ​Нийгмийн х​ үчин зүйлст
нийгмийн хандлага, цаг хугацаа, хувийн асуудлуудыг оруулдаг бол ​соёлын х​ үчин

30
 зүйлст хэрэглэгчдийн итгэл үнэмшил, санаа бодол, ёс зүй, үнэт зүйлс, нийгмийн
бүлгүүдийг авч үздэг. ​Хүн ам зүйн хүчин зүйлст хүн амын пирамид, хэрэглэгчдийн
орлого, боловсрол, хүйсийн харьцаа, угсаа гарал гэх мэтийг судалдаг. Нийгэм соёлын
хүчин зүйлсийн ангилалд дээрх гурван хүчин зүйлсийг бүгдийг багтаан судлах болно.
Технологийн хүчин зүйлс: судалгаа хөгжлийн үйл ажиллагаа, үйлдвэрлэлийн
автоматжуулалт, технологийн өөрчлөлтийн түвшин, инноваци, аутсорсинг /гадны
нөөцийг ашиглах/ зэргийг хамруулна.
Хууль эрх зүйн хүчин зүйлс: татварын ялгавартай хууль, хэрэглэгчийн хууль, шударга
бус өрсөлдөөнийг зохицуулах хууль, хөдөлмөрийн хууль, эрүүл мэнд аюулгүй
байдлын тухай хуулиудыг болон тэдгээрийн нэмэлт өөрчлөлтүүдийг судалж
компанийн бүтээгдэхүүний эрэлт, зардал, үйл ажиллагаанд хэрхэн нөлөөлөхийг
судална.
Орчин, нөхцөл байдлын хүчин зүйлс:​ цаг агаар, уур амьсгалын өөрчлөлт, цаг үеийн
үйл явдал компаниудад хэрхэн нөлөөлөлтэйг судлана.
3.2 Маркетингийн орчны судалгаа шинжилгээ
Гадаад дотоод орчны хүчин зүйлсийг судлан шинжлэх судалгааны арга нь ​SWOT
шинжилгээний арга​ байдаг. Энэ нь дараах үе шатаар хийгддэг.
Internal Strength – Дотоод давуу тал Weakness - Дотоод сул тал
• Танай байгууллагын өвөрмөц • Маркетингийн туршлага дутах
маркетингийн туршлага • Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь
• Шинэ дэвшилтэт бүтээгдэхүүн төрөлжөөгүй (жишээ нь

үйлчилгээ өрсөлдөгчийгөө хэр харгалзан үзэж

• Бизнесийн байршил байгаа )

• Үйлдвэрлэлийн явц болон үйл • Бизнесийн байршил

ажиллагааны чанартай байдал • Чанар муутай бараа үйлчилгээ

• Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ • Нэр хүнд алдагдах

үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх талаар
танай байгууллагаас авч байгаа
санаачлагууд

Opportunity – Гадаад давуу тал Threats – Гадаад давуу тал

External

31
 • Интернет зэргийг ашиглан зах • Дотоодын зах зээл дээрх шинэ
зээлээ хөгжүүлэх өрсөлдөгчид
• Стратегийн нэгдэл, хамтарсан • Өрсөлдөгчидтэй үнээр дайтах
үйлдвэр, холбоод • Өрсөлдөгчийн шинэ дэвшилтэт

• Ашгаа нэмэгдүүлэхүйц зах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

зээлийн шинэ сегмент рүү • Өрсөлдөгчид хуваарилалтын сувагт

шилжих давамгай харилцаа үүсгэх
• Шинэ олон улсын зах зээл • Танай бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд
• Үр ашиггүй өрсөлдөгчдийг зах татвар ногдуулах
зээлээс зайлуулах

Энэхүү судалгааны аргаар байгууллага өөрийн давуу сул талаа өрсөлдөгчтэйгөө

харьцуулан тодорхойлдог. SWOT шинжилгээн дээрээ үндэслэн TOWS матрицыг
байгуулдаг. Үүнийг аюул, боломжийн матриц гэдэг.

SO нь танай байгууллагын бусдаас ялгарах онцлог давуу талын стратеги болно. Учир
нь дотоод давуу тал, гадаад давуу тал буюу боломжийг харьцуулан нийлүүлж нэгдсэн
стратеги барих арга замыг хайх загвар юм. Эсрэгээр нь WT нь аюулын матриц болно.
Үүнээс зайлсхийх арга замыг боловсруулах хэрэгтэй.

Сэдэв №3-тай холбоотой практик даалгавар

​Англи хэлний нэр томъёо
 Маркетингийн орчин Marketing environment
 Дотоод орчин Internal environment
 Гадаад орчин External environment
 Макро орчин Macro environment

32
  Микро орчин Micro environment
 Өрсөлдөгч Competitor
 Зуучлагч Market channel,
distributor
 Нийлүүлэгч Supplier
 Хэрэглэгч Customer, consumer
 Харилцагч Public
 Улс төрийн хүчин зүйлс Political factors
 Эдийн засгийн хүчин зүйлс Economical factors
 Нийгэм соёлын хүчин зүйлс Social factors
 Технологийн хүчин зүйлс Technology factors
 Хууль эрх зүйн хүчин зүйлс Law factors
• Санхүүгийн харилцагч Financial partnership
• Мэдээллийн хэрэгслийн харилцагч Media partnership
 Улсын байгууллага Government partnership
 Орчны судалгаа Environmental research
 Зах зээлийн судалгаа Market research
 СВОТ шинжилгээ SWOT analyse
 Дотоод давуу тал Strength
 Дотоод сул тал Weakness
 Боломж Opportunity

 Аюул Threat
Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.
A. Маркетингийн орчин J. Хууль эрх зүйн хүчин зүйлс
B. Маркетингийн дотоод орчин K. Санхүүгийн харилцагч
C. Маркетингийн гадаад орчин L. Мэдээллийн хэрэгслийн
D. Маркетингийн макро орчин харилцагч
E. Маркетингийн микро орчин M. Улсын байгууллага
F. Улс төрийн хүчин зүйлс N. Харилцагч иргэд
G. Эдийн засгийн хүчин зүйлс O. Орон нутгийн харилцагч
H. Нийгэм соёлын хүчин зүйлс P. Өргөн олон нийт
I. Технологийн хүчин зүйлс Q. Дотоодын харилцагч
1. сонин сэтгүүл, радио, телевиз

33
2. Зорилтот хэрэглэгчидтэйгээ харилцаа холбоо тогтоон маркетингийн үйл ажиллагаа
явуулан амжилт олоход нөлөөлөл үзүүлдэг гадаад дотоод хүчин зүйлс 3.
иргэдийн төлөөлөл, хэрэглэгчдийн байгууллага, байгаль орчныг хамгаалагчид,
үндэсний цөөнхийн төлөөлөгчид
4. Эдийн засагт төрийн оролцох байдал жишээлбэл татварын бодлого,
улс төрийн тогтворгүй байдаг зэргийг авч үзэж судална.
5. өөрийн пүүсийн ажилчид удирдлагууд
6. Компаний дотоод хувьсагч хүчин зүйлүүд
7. Судалгаа хөгжлийн үйл ажиллагаа, үйлдвэрлэлийн автоматжуулалт,
технологийн өөрчлөлтийн түвшин, инноваци, аутсорсинг /гадны
нөөцийг ашиглах/ зэргийг хамруулна.
8. Эрүүл мэнд, хүн амын өсөлт, насны бүтэц, албан
тушаал дэвших
боломж, аюулгүй байдал зэрэг нийгмийн хандлага компаний бүтээгдэхүүний эрэлтэнд
хэрхэн нөлөөлөл үзүүлэхийг судална.
9. Макро болон микро орчин гэж ангилдаг.

10. Эдийн засгийн өсөлт, хүүгийн түвшин,

солилцооны ханш, инфляцийн ханш эдгээр нь пүүст хэрхэн
нөлөөлөхийг судлана.
11. банк, хөрөнгө оруулалтын компани,
хөрөнгийн биржийн, брокерын пүүсүүд, хувь нийлүүлэгчид
12. -г PESTLE шинжилгээгээр шинжилдэг.

13. Өрсөлдөгч, зуучлагч, бэлтгэн

нийлүүлэгч, хэрэглэгч, харилцагч олон нийт орно.
14. бараа таваарын аюулгүй ажиллагааны асуудал,
дилерийн эрхийн асуудал зэргийг хариуцсан байгууллагууд
15. Татварын ялгавартай хууль, хэрэглэгчийн хууль, шударга бус
өрсөлдөөнийг зохицуулах хууль, хөдөлмөрийн хууль, эрүүл мэнд
аюулгүй байдлын тухай хуулиудыг судалж компанийн
бүтээгдэхүүний эрэлт, зардал, үйл ажиллагаанд хэрхэн нөлөөлөхийг
судална.

34
16. пүүс орчмын оршин суугчид, олон нийтийн байгууллагууд
Цорын ганц зөв хариултыг сонго.

1. Бараа таваарын аюулгүй ажиллагааны асуудал, дилерийн эрхийн асуудал зэргийг

хариуцсан байгууллагууд нь ямар харилцагч вэ?
A. санхүүгийн C.​ ​улсын байгууллага
B. мэдээллийн хэрэгслийн D.​ ​өргөн олон нийт

2. Маркетингийн ........... г макро болон микро гэж ангилдаг.

A. ​Маркетингийн орчин C. ​Маркетингийн гадаад орчин B. ​Маркетингийн макро
орчин D.​ ​Маркетингийн дотоод орчин
3. Маркетингийн макро орчны шинжилгээнд аль нь хамаарах вэ?
A. улс төрийн шинжилгээ, эдийн засгийн шинжилгээ
B. нийгэм/соёлын шинжилгээ, технологийн шинжилгээ

C. хууль эрх зүйн шинжилгээ, хүрээлэн байгаа орчин, нөхцөл байдлын шинжилгээ
D. бүгд зөв
4. Эрүүл мэнд, хүн амын өсөлт, насны бүтэц, албан тушаал дэвших боломж, аюулгүй
байдал зэрэг нь компаний бүтээгдэхүүний эрэлтэнд хэрхэн нөлөөлөл үзүүлэхийг
аль хүчин зүйлст оруулан судалдаг вэ?
A. Нийгэм соёлын хүчин зүйлс C.​ ​Улс төрийн хүчин зүйлс
B. Технологийн хүчин зүйлс D.​ ​Хууль эрх зүйн хүчин зүйлс
5. Пүүс орчмын оршин суугчид, олон нийтийн байгууллагууд нь ямар харилцагч вэ?
A. орон нутгийн C.​ ​улсын байгууллага

B. мэдээллийн хэрэгслийн D.​ ​өргөн олон нийт

6. Зорилтот хэрэглэгчидтэйгээ харилцаа холбоо тогтоон маркетингийн үйл ажиллагаа

явуулахад нөлөөлөл үзүүлдэг гадаад дотоод хүчин зүйлсийг .................гэдэг.

A. ​Маркетингийн орчин C. ​Маркетингийн гадаад орчин B. ​Маркетингийн
макро орчин D.​ ​Маркетингийн микро орчин

7. Аль орчинг хянаж болох вэ?

A. Макро орчин C.​ ​Дотоод орчин

B. Микро орчин D.​ ​Аль нь ч биш

8. Макро орчныг шинжилдэг шинжилгээний арга аль нь вэ?

35
 A. SWOT C.​ ​PESTLE
B. TOWS D.​ ​Ийм арга байхгүй

9. Та хүнсний дэлгүүрийн эзэн бөгөөд 3 жил тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж байгаа.
Гэтэл танай дэлгүүрийн хажууд том супермаркет нээгдэв. Ямар орчин өөрчлөгдсөн
бэ?
A. Микро орчин C. Дотоод орчин
B. Макро орчин D. Өөрчлөгдөөгүй
10. Татварын хууль өөрчлөгдөн шинэчлэгдэв. Маркетингийн аль орчин өөрчлөгдөх вэ?
A. Микро орчин D.​ ​Бүгд өөрчлөгдөнө.
B. Макро орчин
C.​ ​Дотоод орчин
11. Тухайн улсын эдийн засаг өсөлттэй байгаа нь маркетингийн аль орчин сайн
үзүүлэлтэй байгааг илэрхийлэх вэ?
A. Макро орчин C.​ ​Дотоод орчин
B. Микро орчин D.​ ​Бүх орчин

12. Инфляци 20 хувьд хүрлээ. Маркетингийн аль орчны өөрлөлт вэ?

A.​ ​Хуулийн орчин B.​ ​Эдийн засгийн орчин
C.​ ​Улс төрийн орчин D.​ ​Нийгэм соёлын орчин
13. Аюулын матриц аль нь вэ?
A.​ ​WT B.​ ​SO C.​ ​ST D.​ ​WO
14. Байгууллага амжилт олохын тулд аль матриц дээрээ төвлөрөх вэ?
A.​ ​WT B.​ ​SO C.​ ​ST D.​ ​WO
15. Хөрөнгө оруулалтын компани, хөрөнгийн бирж зэрэг нь ямар төрлийн харилцагч
вэ?
A. Улсын байгууллага харилцагч D.​ ​Мэдээллийн хэрэгслийн
харилцагч
B. Дотоодын харилцагч
C. Санхүүгийн харилцагч

Сэдэв №4​ Маркетингийн мэдээллийн систем ба судалгаа

4.1 Маркетингийн мэдээллийн систем

36
4.2 Маркетингийн судалгааны гол ач холбогдол

4.1 Маркетингийн мэдээллийн систем

4.3 Маркетингийн судалгааны аргууд

4.1 Маркетингийн мэдээллийн систем: Пүүсийн маркетингийн мэдээллийн систем нь

зах зээлийн өөрчлөлт болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл, эрэлт
нийлүүлэлтийн харьцааны талаар хамгийн сүүлийн үеийн хэрэгцээтэй шинэ
мэдээллийг цуглуулах, хадгалах, боловсруулах, ашиглах үйл ажиллагаа юм.
Маркетингийн мэдээллийн систем нь 4 дэд системээс бүрдэнэ.
1. Дотоод тайлангийн систем: байгууллагын борлуулалт, материалын нөөц, зардал, өр
авлага зэргийг харуулдаг жишээ нь санхүүгийн жилийн тайлангууд юм.
2. Маркетингийн мэдээлэл: маркетингийн хольцын талаарх мэдээллүүд бүтээгдэхүүн,
үнэ, хуваарилалт, сурталчилгаа идэвхжүүлэлтийн үйл ажиллагааны талаарх
мэдээлэл орно.
3. Гадаад мэдээллийг дэмжих систем
4. Маркетингийн судалгаа
Маркетингийн судалгаа: Маркетингийн судалгаа гэдэг нь шийдвэр гаргагч нарт
туслах үүднээс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний санааг бий болгох сайжруулахтай уялдсан
нөхцөлийг /мэдээллийг/ уялдаа холбоотой цуглуулах, сайжруулах, тайлагнах техник
аргачлал болон зарчмуудыг өөртөө агуулсан байгууллагын үйл ажиллагааны нэг хэсэг
юм. Байгууллагын маркетингийн стратеги, маркетингийн судалгаа 2 хоорондоо
салшгүй холбоотой. Учир нь судалгаанаас орж ирсэн дүгнэлт нь маркетингийн
стратегийн гол үндэс нь болдог. Өөрөөр хэлбэл маркетингийн стратеги гэдэг нь
маркетингийн хүрээнд цаашид явуулах үйл ажиллагааны чиглэл юм. Өнөөгийн
нөхцөлд тулгарч байгаа маркетингийн стратегитай уялдсан гол асуудал бол зах зээлд
бүтээгдэхүүнийг дахин байршуулах асуудал юм. Маркетингийн судалгаа маш их
үүргийг гүйцэтгэдэг. Зах зээлд бүтээгдэхүүнийг дахин байршуулах гэдэг нь
хэрэглээний дэвшилтэт давуу талыг бий болгох, бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг
дээшлүүлэх, нэг үгээр хэлбэл бүтээгдэхүүнийг сайжруулахтай холбогдсон асуудал юм.

37
 Маркетингийн судалгааг бүтээгдэхүүний амьдралын мөчлөгтэй уялдуулан жишээ
татвал дараах байдалтай байна.

Нэвтрэлтийн Нэвтрэлтийн Өсөлтийн Тогтворжилтын Бууралтын

өмнөх үе шат

1.​ ​Хэсэгчилсэн 1. Тухайн 1. Явцын 1. Зах зээлийг 1. Үнийн

ярилцлага бүтээгдэхүүний хэсэгчлэн
судалгаа судалгаа
г мэддэг байдал судлах

2.​ ​Зах зээлийн 2. Хэрэглээний 2. 2. 2. Зардал

одоогийн түвшин Бүтээгдэхүүнийг Бүтээгдэхүүнийг бууруулах
тодорхойло дахин дахин судалгаа
байршуулах байршуулах
лт
3. ​Нэр тэмдэг, 3. Компаний 3. Өрсөлдөөний
сав баглаа судалгаа
боодлын судалгаа
үнэлгээ

4.​ ​Зах зээлийг 4. Явцын

үнэлэх
стратеги
5.
Сурталчилгааны
стратегийг
тодорхойлох

4.2.Маркетингийн судалгааны гол ач холбогдол

Маркетингийн судалгааг хийхийн гол ач холбогдол нь:

a. Бизнесийн эрсдлийг бууруулах

b. Зах зээлийг судалж мэдэх
c. Орчин нөхцлийг тодорхойлох
d. Оновчтой сайн шийдвэр гаргах гэсэн зорилгуудтай.
Маркетингийн маш сайн хийсэн судалгаан дээр үндэслэн маркетингийн төсөл
боловсруулдаг. Тэгэхдээ маркетингийн судалгаа хийхэд маш хэцүү. Хэрэглэгч бүр янз

38
бүрийн бодол сонирхолтой байдаг. Нөгөө талаар маш тогтворгүй байдаг. Дараагийн
удаа худалдан авах бараагаа тодорхой хэлж мэдэхгүй, авна гэсэн бараагаа авахгүй байх
гэх мэт.

Шийдвэр гаргах үйл ажиллагаа

2 ба түүнээс дээш боловсруулалтаас хийгдэж байгаа бодолтой сонголтыг шийдвэр
гаргах үйл ажиллагаа гэдэг. Гэхдээ ямар ч үед баталгаатай тодорхой байдаггүй.
Шийдвэр гаргалтын үе шат
• Асуудлыг тодорхойлох
• Шийдвэрийн хүчин зүйлсийг тодорхойлох
• Шаардлагатай мэдээллийг цуглуулах
• Шийдвэрийг тодорхойлох
• Хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө
• Үр дүнг нь үнэлэх
Судалгаа явуулахдаа
• Мэдээллийг ямар аргаар олж авах вэ?
• Ямар зардал шаардагдах вэ?
• Яаж цуглуулах вэ?
• Хэдий хугацаанд хэн ямар мэдээллийг, объектыг судлах вэ зэрэг
эдгээр асуудлыг эн тэргүүнд шийдвэрлэх хэрэгтэй.
Судалгааг явуулах үйл ажиллагаагаа төлөвлөн тодорхойлохыг судалгааны дизайн гэнэ.
Дээрх судалгаа явуулахдаа шийдвэрлэх асуудлуудыг эмхтгэн 5W1H асуулгын арга
хэмээн нэрлэх нь бий.
Who – судалгааг хэн авах вэ
What – судалгаагаар юуг судлах вэ
When – судалгаа явуулах хугацаа болон хэдийд явуулах
Where – хаана судалгаа авагдах
Why – ямар шалтгааны улмаас
How – хэрхэн явуулах ямар арга замаар судлах талаар төлөвлөн загварчилдаг.

39
Маркетингийн судалгааг дараах үе шат дарааллын дагуу хийнэ.
1. Судалгааны зорилгыг тодорхойлно
2. Судалгааны дизайныг боловсруулна
3. Мэдээллээ цуглуулна
4. Цуглуулсан мэдээлэлдээ дүн шинжилгээ хийнэ

5. Судалгааны үр дүнг тайлагнана

4.3​ ​Маркетингийн судалгааны аргууд
Маркетингийн судалгааны аргуудыг олон янзаар ангилан авч үздэг. Тоон ба чанарын
эсвэл тодруулах, шинжих, учир шалтгааны судалгаа гэх мэт.
Маркетингийн судалгаанд түүвэрлэлтийн аргыг өргөн ашигладаг.
Түүвэрлэлтийн арга нь:
a. Магадлалын түүвэрлэлтийн арга

b. Магадлалт бус түүвэрлэлтийн арга гэж 2 хуваагдана.

Худалдан авагчид хэрэглэгчид эсвэл ирээдүйн хэрэглэгчдээс нэг хэсгийг сонгон авч
асуулт тавьж хариултыг боловсруулах, ажиглах гэх мэт арга замаар ерөнхий
нийлбэрийн шинж чанарыг тодорхойлдог.
Магадлалт бус санамсаргүй түүвэрлэлтийн арга: ​Ерөнхий нийлбэрийн гишүүн
бүрээс мэдээллийн эх сурвалжийг санамсаргүй буюу тохиолдлын байдалтай сонгож
авах. Цаг хугацаа, төсөв хөрөнгө хязгаарлагдмал бол магадлалын бус түүвэрлэлтийн
аргыг хэрэглэнэ.

a. Энгийн санамсаргүй түүвэр. Ерөнхий нийлбэрийн гишүүн бүр

сонголтонд өртөх боломжтой.
b. Хэсэгчилсэн санамсаргүй түүвэр. Ерөнхий нийлбэрийг тусгай хэсгүүдэд
хуваан нас хүйсээр гэх мэт санамсаргүй түүвэрлэлт хийх.
c. Бүлэглэсэн түүвэр. Ерөнхий нийлбэр их үед их олонлогийг хэд хэдэн
бүлгүүдэд хуваан бүлгээс түүвэрлэлт хийх.

d. Механик түүвэрлэлт. 90 хэрэглэгч тутмаас 8, 9, 12, 88 дахийг сонгож авах

гэх мэт.
Магадлалт түүвэрлэлтийн арга. ​Судалгаа үнэн зөв гарах магадлалтай.

a. Тохиромжтой түүвэрлэлт. Судалгаа хийхэд хамгийн хялбар болох

гишүүнийг түүвэрлэн сонгох арга.

40
 b. Тухайлсан түүвэрлэлт. Ерөнхий нийлбэр дотроос тодорхой мэдээлэл өгч
чадах найдвартай гишүүнийг тухайлан сонгох арга.
c. Квота түүвэрлэлт. Ангилал бүрээс сонгох тодорхой хувь тогтоох арга.
Маркетингийн судалгаа хийхэд дараах 2 аргыг мөн ашигладаг.
a. Анхдагч мэдээллийг цуглуулах арга

b. Хоёрдогч мэдээллийг ашиглах арга

Урьдах мэдээлэл дээрээ үндэслэх нь илүү ул суурьтай байдаг. Шинээр мэдээлэл
цуглуулах нь нэг талаар хийсвэр байдаг.
Асуулга судалгааны аргууд.
a. Хаалганаас хаалганд очиж ярилцлага авах

b. Гүйцэтгэх ярилцлага. Аж үйлдвэрийн зориулалттай барааны хэрэглэгчид

нь бизнес хийж байгаа газраа өгөх ярилцлага
c. Замаас нь тосон авч уулзах ярилцлага. дэлгүүрээр орж худалдаа
хийгчидтэй уулзаж ярилцах
d. Утсаар ярилцах
e. Компьютерийн ярилцлага. судлаач хүмүүсээс асуусан асуултын хариуг
шууд компьютерт оруулах, эсвэл хүмүүс өөрсдөө компьютерт өөрсдийн
хариултыг оруулж болно.
f. Шуудангаар явуулах ярилцлага. Асуулгын хуудсыг хүмүүст шуудангаар
явуулах, хариуг мөн шуудангаар хүлээн авна.
Асуулга судалгаа гэдэг нь хүмүүсээс системтэйгээр тодорхой асуултуудын дагуу
мэдээлэл цуглуулах үйл ажиллагааг хэлнэ. Боловсруулсан асуултууд нь нээлттэй, хагас
нээлттэй, хаалттай гэсэн хэлбэрүүдэд хуваагдана. Хариулт нь сонгогдохоор тест
хэлбэрийн байвал хаалттай, ийм хэлбэртэй ч зарим хариултыг нэмж хариулах
боломжтой байвал хагас нээлттэй, асуултанд судалгаанд оролцогч өөрийн үгээр
хариулахаар бол нээлттэй асуулт гэнэ. Судалгаанд хэт олон нээлттэй асуулт ашиглах
нь сүүлд нь эмхтгэхэд хүндрэлтэй тул зохимжгүй байдаг.
Ажиглалтын аргууд.
a. Нууц худалдан авагч хэлбэрээр ажиглах

b. Тольтны хөндлөнгөөс ажиглах. Нэг талаас харагдах цонхны араас

хүмүүсийг ажиглах

41
 c. Худалдан авагчийн бичлэгийг хийх. Мөн дэлгүүрийн бичлэгийг ашиглах

d. Хүмүүсээс судалгаа авах. Судлаач нь судлаж буй хэсгийнхээ

бүрэлдэхүүн хэсэгт оролцох.
Ажиглалтын арга нь ил ба далд 2 хэлбэрээр явагддаг гэж үздэг. Ил ажиглалтын арга
гэдэг нь судалгаанд оролцогчдод мэдэгдэхүйц байдлаар ажиглалт явуулахыг хэлдэг
бол далд ажиглалтын арга нь судлаач судалгаа явуулж байгаагаа мэдэгдүүлэхгүй
байхыг хэлнэ.
Туршилтын аргууд. ​Өөр хооронд харьцуулан жишиж болохуйц хэсэг бүлэг
субъектуудыг сонгон авч орчныг нь өөрчлөх замаар хувьсах хэмжигдэхүүнүүдэд
хяналт тавьж ажиглагдсан ялгааны хэм хэмжээ түвшинг тодорхойлдог. Судалгааны
зорилго нь ажиглалтаас гарсан зөрчилтэй тайлбаруудыг шүүх замаар шалтгаан үр
дагаварын хамаарлыг нээн харуулах явдал юм.

a. Талбайн туршилтын арга: бодит орчин зориуд сонгож зохион байгуулж

туршилт явуулах арга. Дэлгүүрийг сонгох гэх мэт
b. Лаборторийн туршилтын арга. Зохион байгуулсан зохиомол орчинд
туршилт явуулах арга. Хиймэл дэлгүүр хийх гэх мэт
c. Зах зээлийн туршилтын арга. Өөрийн шинэ бүтээгдэхүүнээ өөр орон
нутагт тодорхой хэрэглэгчдийн группд туршиж үзэхийг хэлнэ.
Сэдэв №4-тэй холбоотой практик даалгавар
Англи хэлний нэр томъёо
 Маркетингийн мэдээллийн систем Marketing information system
 Маркетингийн судалгаа Marketing research
 Маркетингийн судалгааны аргууд Marketing research methods
 Бүтээгдэхүүний амьдралын мөчлөг Product life cycle /PLC/
 Нэвтрэлтийн өмнөх үе шат Development
 Нэвтрэлтийн үе шат Introduction
 Өсөлтийн үе шат Growth
 Тогтворжилтын үе шат Maturity
 Бууралтын үе шат Decline
 Шийдвэр гаргах үйл ажиллагаа Making decision
 Тоон судалгаа Quantitative research
 Чанарын судалгаа Qualitative research

42
  Хоёрдогч мэдээлэл Secondary data
 Анхдагч мэдээлэл Primary data
 Ажиглалтын судалгаа Observation research
 Ярилцлагын судалгаа Interview research

 Анкет судалгаа Questionnaire research

Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.

A. Маркетингийн мэдээллийн систем J. Магадлалт түүвэрлэлтийн арга

B. Маркетингийн судалгаа K. Замаас нь тосон авч уулзах

C. Нэвтрэлтийн өмнөх үе шатад явуулах ярилцлага
судалгаа L. Компьютерийн ярилцлага
D. Нэвтрэлтийн үе шатад явуулах судалгаа M. Шуудангаар явуулах ярилцлага
E. Өсөлтийн үе шатад явуулах N. Тольтны хөндлөнгөөс ажиглах
судалгаа O. Гүйцэтгэх ярилцлага

F. Тогтворжилтын үе шатад явуулах P. Туршилтын аргууд

судалгаа Q. Талбайн туршилтын арга

G. Бууралтын үе шатад явуулах судалгаа R. Лаборторийн туршилтын арга

H. Шийдвэр гаргах үйл ажиллагаа S. Зах зээлийн туршилтын арга

T. SWOT шинжилгээний арга
U. Нууц ажиглалт
I.​ ​Магадлалт бус санамсаргүй түүвэрлэлтийн

арга
1. Гадаад дотоод орчны хүчин зүйлсийг судлан
шинжлэх судалгааны арга
2. Судлаач нь судлаж буй хэсгийнхээ бүрэлдэхүүн хэсэгт
оролцох.

3. Өөрийн шинэ бүтээгдэхүүнээ өөр орон нутагт

тодорхой хэрэглэгчдийн группд туршиж үзэхийг хэлнэ.

4. нь зах зээлийн өөрчлөлт болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний
нэр төрөл, эрэлт нийлүүлэлтийн харьцааны талаар хамгийн

43
 сүүлийн үеийн хэрэгцээтэй шинэ мэдээллийг цуглуулах,
хадгалах, боловсруулах, ашиглах үйл ажиллагаа юм.
5. Хэсэгчилсэн ярилцлага, Зах зээлийн одоогийн тодорхойлолт,
Нэр

тэмдэг, сав баглаа боодлын үнэлгээ, Зах зээлийг үнэлэх

6. 2 ба түүнээс дээш боловсруулалтаас хийгдэж байгаа бодолтой
сонголт юм.
7. Ерөнхий нийлбэрийн гишүүн бүрээс мэдээллийн эх
сурвалжийг санамсаргүй буюу тохиолдлын байдалтай сонгож
авах.
8. Зохион байгуулсан зохиомол орчинд туршилт явуулах арга.
9. Шийдвэр гаргагч нарт туслах үүднээс
бүтээгдэхүүн үйлчилгээний
санааг бий болгох сайжруулахтай уялдсан нөхцөлийг /мэдээллийг/ уялдаа холбоотой
цуглуулах, сайжруулах, тайлагнах техник аргачлал болон зарчмуудыг өөртөө агуулсан
байгууллагын үйл ажиллагааны нэг хэсэг юм.
10. Тухайн бүтээгдэхүүнийг мэддэг байдал,
Хэрэглээний түвшин, Компаний судалгаа, Явцын стратеги,
Сурталчилгааны стратегийг тодорхойлох
11. Тохиромжтой түүвэрлэлт. Судалгаа хийхэд хамгийн хялбар
болох гишүүнийг түүвэрлэн сонгох арга.

Тухайлсан түүвэрлэлт. Ерөнхий нийлбэр дотроос тодорхой мэдээлэл өгч чадах

найдвартай гишүүнийг тухайлан сонгох арга.

Квота түүвэрлэлт. Ангилал бүрээс сонгох тодорхой хувь тогтоох арга.

12. Явцын судалгаа, Бүтээгдэхүүнийг дахин байршуулах,
Өрсөлдөөний судалгаа
13. Аж үйлдвэрийн зориулалттай барааны хэрэглэгчид нь бизнес
хийж байгаа газраа өгөх ярилцлага

14. Нэг талаас харагдах цонхны араас хүмүүсийг ажиглах

15. Өөр хооронд харьцуулан жишиж

болохуйц хэсэг бүлэг

44
субъектуудыг сонгон авч орчныг нь өөрчлөх замаар хувьсах хэмжигдэхүүнүүдэд
хяналт тавьж ажиглагдсан ялгааны хэм хэмжээ түвшинг тодорхойлдог.
16. Бодит орчин зориуд сонгож

зохион байгуулж туршилт явуулах арга. Дэлгүүрийг сонгох

гэх мэт
17. Зах зээлийг хэсэгчлэн судлах, Бүтээгдэхүүнийг дахин
байршуулах
18. Дэлгүүрээр орж худалдаа
хийгчидтэй уулзаж ярилцах
19. Асуулгын хуудсыг хүмүүст шуудангаар явуулах, хариуг мөн
шуудангаар хүлээн авна.
20. Үнийн судалгаа, Зардал бууруулах судалгаа

21. Судлаач хүмүүсээс асуусан

асуултын хариуг шууд компьютерт оруулах, эсвэл хүмүүс

өөрсдөө компьютерт өөрсдийн хариултыг оруулж болно.

Цорын ганц зөв хариултыг сонго.

1. Зах зээлийн өөрчлөлт болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл, эрэлт
нийлүүлэлтийн харьцааны талаар хамгийн сүүлийн үеийн хэрэгцээтэй шинэ
мэдээллийг цуглуулах, хадгалах, боловсруулах, ашиглах үйл ажиллагаа нь ..............

юм.
A. Маркетингийн судалгаа
B. Маркетингийн мэдээллийн систем
C. Шийдвэр гаргах үйл ажиллагаа
D. Магадлалт түүвэрлэлтийн арга

2. Бүтээгдэхүүний амьдралын мөчлөгийн өсөлтийн үе шатанд дараах судалгаануудаас

алийг нь явуулах вэ?
A. Явцын судалгаа, Бүтээгдэхүүнийг дахин байршуулах, Өрсөлдөөний судалгаа

B. Тухайн бүтээгдэхүүнийг мэддэг байдал, Хэрэглээний түвшин, Сурталчилгааны

стратегийг тодорхойлох
C. Хэсэгчилсэн ярилцлага, Зах зээлийн одоогийн тодорхойлолт, Зах зээлийг үнэлэх

D. Үнийн судалгаа, Зардал бууруулах судалгаа

45
3. Маркетингийн судалгааны түүвэрлэлтийн аргын ангилал
A. Талбайн туршилтын арга, Лаборторын туршилтын арга
B. Талбайн туршилтын арга, Зах зээлийн туршилтын арга
C. Магадлалт түүвэрлэлтийн арга, Магадлалт бус санамсаргүй түүвэрлэлтийн арга
D. Магадлалт түүвэрлэлтийн арга, Түүвэрлэлтийн арга
4.Ажиглалтын аргад аль нь хамаарахгүй вэ?

A. Нууц худалдан авагч хэлбэрээр ажиглах

B. Тольтны хөндлөнгөөс ажиглах
C. Худалдан авагчийн бичлэгийг хийх
D. Бүгд мөн
5. Энгийн санамсаргүй түүвэр, Хэсэгчилсэн санамсаргүй түүвэр, Бүлэглэсэн түүвэр,
Механик түүвэрлэлт нь.... юм.
A. Магадлалт түүвэрлэлтийн арга

B. Магадлалт бус санамсаргүй түүвэрлэлтийн арга

C. Түүвэрлэлтийн арга
D. Маркетингийн мэдээллийн систем
6. Аж үйлдвэрийн зориулалттай барааны хэрэглэгчид нь бизнес хийж байгаа газраа
ярилцлага өгөх нь ямар асуулгын арга вэ?
A. Хаалганаас хаалганд очиж ярилцлага авах
B. Гүйцэтгэх ярилцлага
C. Шуудангаар явуулах ярилцлага
D. Замаас нь тосон авч уулзах ярилцлага
7. Тохиромжтой түүвэрлэлт, Тухайлсан түүвэрлэлт, Квота түүвэрлэлт нь
A. Магадлалт түүвэрлэлтийн арга
B. Магадлалт бус санамсаргүй түүвэрлэлтийн арга
C. Түүвэрлэлтийн арга
D. Аль нь ч биш

8. Өөрийн шинэ бүтээгдэхүүнээ өөр орон нутагт тодорхой хэрэглэгчдийн группд

туршиж үзэхийг ........... гэнэ.
A.Талбайн туршилтын арга
B. Лаборторын туршилтын

46
 C. Зах зээлийн туршилтын арга
D.Түүвэрлэлтийн арга

9. Шийдвэр гаргагч нарт туслах үүднээс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний санааг бий

болгох сайжруулахтай уялдсан нөхцөлийг /мэдээллийг/ уялдаа холбоотой
цуглуулах, сайжруулах, тайлагнах техник аргачлал болон зарчмуудыг өөртөө
агуулсан байгууллагын үйл ажиллагааны нэг хэсэг юм.
A. Маркетингийн судалгаа C.​ ​Шийдвэр гаргах үйл
B. Маркетингийн мэдээллийн ажиллагаа

систем D.​ ​Магадлалт түүвэрлэлтийн

арга
10. Маркетингийн судалгааны ач холбогдол
A. Бизнесийн эрсдлийг D.​ ​Оновчтой сайн шийдвэр бууруулах гаргах
B. Зах зээлийг судалж мэдэх E.​ ​Бүгд зөв
C. Орчин нөхцлийг тодорхойлох
11. Маркетингийн судалгаа явуулах үе шат юунаас эхлэх вэ?
A. Судалгааны дизайн боловсруулах
B. Судалгааны зорилгыг тодорхойлох

C. Өгөгдөлд дүн шинжилгээ хийх

D. Урьд оны судалгааг уншихаас
12. Та хэдэн настай вэ? А.0-16 В. 16-25 С.25-45 D.45-дээш. Ямар асуултын ангилалд
орох вэ?

A. Хаалттай C.​ ​Хагас нээлттэй

B. Нээлттэй D.​ ​Хагас хаалттай
13. Та аль банкаар ихэвчлэн үйлчлүүлдэг вэ?​ А.Хаан В. Голомт С.Хадгаламж
​ мар асуултын ангилалд орох вэ?
D.Бусад бол нэрийг бичнэ үү.............. Я
A. Хаалттай C.​ ​Хагас нээлттэй

B. Нээлттэй D.​ ​Хагас хаалттай

14. Маркетингийн судалгаа, маркетингийн мэдээллийн систем хоёрын аль нь илүү
өргөн хүрээтэй ойлголт вэ?
A. Маркетингийн судалгаа

47
 B. Маркетингийн мэдээллийн систем

C. Хоёулаа өргөн хүрээтэй ойлголт

D. Тодорхойлоход хэцүү
15. Судалгааны өгөгдлөө цуглуулахдаа аль мэдээллийн эх сурвалжийг түрүүлж
ашиглах вэ?
A. Анхдагч мэдээлэл C.​ ​Хоёуланг

B. Хоёрдогч мэдээлэл D.​ ​Алийг нь ч ашиглахгүй

48
Сэдэв №5 Зах зээлийн сегментчилэл ба зорилтот зах зээл

5.1 Зах зээлийн сегментчилэл, түүний шалгуур, зарчим

5.2 Зорилтот зах зээл гэж юу вэ? түүнийг сонгох нь
5.3 Байршуулах арга

5.1. Зах зээлийн сегментчилэл, түүний шалгуур, зарчим

Аливаа бизнесийн байгууллага худалдан авагчдынхаа хэрэгцээ шаардлагыг илүү өргөн
хангаж борлуулалт ашгаа нэмэгдүүлэхийн тулд зах зээлээ
сегментчилдэг. Сегментчилнэ гэдэг нь зах зээлийг хэсэгчлэн хуваахыг хэлнэ. Зорилтот
зах зээлийг тодорхойлох үе шатыг 3 хуваадаг. Үүнийг STP стратеги гэдэг. Энэ нь:
1. S- Segmentation​ Зах зээлийг хэсэгчлэх буюу зах зээлийн сегментчилэл
2. T-Target​ Зорилтот зах зээлийг сонгох
3. P-Position​ Зорилтот зах зээлд бүтээгдэхүүнийг байршуулах

Зах зээлийг хэсэгчлэн, зорилтот зах зээлээ сонгон, байршуулах үйл ажиллагаа нь дараах
үе шаттай хийгдэнэ.
1. Стратегиа сонгох
2. Сегментээ тодорхойлох
3. Сегментүүдийг үнэлэх

4. Зорилтот зах зээлээ сонгох

5. Төрөлжүүлэн байршуулах
Зах зээлийг сегментчилэхэд 5 үндсэн шалгуур хэрэглэгддэг.

1. Ашиг. Зах зээл сегментчилэлийн хамгийн гол хандлага нь ашиг юм.

Сегментчилэл хийснээр урьдынхаасаа илүү их ашиг олох боломжтой байх
ёстой.
2. Сегментүүдийн хоорондын худалдан авагчдын хэрэгцээний ялгаа. Олон
сегментүүдийн хэрэгцээ нь мэдэгдэхүйц бага зэргийн ялгаатай бол цөөн тооны
сегментэд нэгтгэх хэрэгтэй. Нэг үгээр хэлбэл зардлаа хэмнэх явдал.
 3. Нэг сегментийн боломжит худалдан авагчдын хэрэгцээ шаардлага төстэй
байдал. Өөрөөр хэлбэл нэг сегментэд байх худалдан авагчдын нэгэн ижил шинж
чанартай байх нь зохимжтой байдаг.
4. Сегментүүдийг татах маркетингийн үйл ажиллагаануудын биелэгдэх боломж.
Тухайн байгууллагын сонгосон сегментүүд нь маркетингийн тодорхой өөр өөр
үйл ажиллагааг шаарддаг. Хэрэв маркетингийн үйл ажиллагаа бүрэн явуулж
чадахгүй бол зах зээлийг хэсэгчлэх хэрэггүй.
5. Энгийн хялбар байдал болон худалдан авагчдыг хэсэгчлэх төсөв зардал.
Сегментийн хэрэглэгчдийг өөртөө татахын тулд тэдэнд зориулсан
маркетингийн хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд санхүүгийн тодорхой хэмжээний
чадавхитай байх ёстой. Энэ асуудлаа шийдвэрлэсэн байх нь чухал.
Дээрх таван шалгуур хангагдаж байвал зах зээлийг хэсэгчлэн хувааж маркетингийн үйл
ажиллагаа явуулах нь ашигтай.
Зах зээлийг сегментчилэх үндсэн зарчим
1. Газар зүйн: хот хөдөө гэх мэт газар зүйн байршил зэргийг харгалзан үзэж
хэсэгчлэх.

2. Хүн ам зүйн: хүн амын байршил, тархалт, төвлөрөлт, нийгэм соёлын

байдлыг харгалзан үзэх.
3. Сэтгэл зүйн: хүний өвөрмөц шинж, зан төлөв, эзэмшил боловсрол, ойлгоц,
анхаарал зэрэг сэтгэл зүйн шинжүүдээр нь бүлэглэх.
4. Төлөв байдлын буюу зан төлөвийн:худалдаа хийх шалтгаан, хэрэглээний
эрчимжилт, хэрэглэгчийн байдал, шүтэх бишрэх хэр хэмжээ, барааг мэдрэхэд
худалдан авагчийн бэлэн байх хэр хэмжээ, бараатай харьцах харьцаа зэргээр
ангилж сегментчилж болно.
5.2. Зорилтот зах зээл гэж юу вэ? түүнийг сонгох нь
Зорилтот зах зээлээ сонгохын тулд сегментүүдийг үнэлэх шаардлагатай болдог.
Үүнийг бялуу хуваахтай зүйрлэж болно. Сегментчилэл гэдэг бол бялууг хэдэн хэсэг
таллан хуваах явдал бөгөөд зорилтот зах зээлээ сонгоно гэдэг бол өөрийн ногдох
хувийг сонгохыг хэлнэ. Том жижиг янз бүрийн хэсгүүдээс хамгийн өөрт тохирох
боломжтойг нь сонгохын тулд сегментүүдийг тодорхой шалгуураар үнэлэх хэрэгтэй
болно.
Сегментүүдийг үнэлэхийн тулд дараах шинжилгээг хийдэг.

50
Сегментийн бүтцийн таатай байдлын шинжилгээ​. Пүүст таатай ашиг авчирахуйц
байх. Пүүсийн ашигт ажиллагаанд дараах 5 хүчин зүйл нөлөөлнө.Үүнийг Майкл
Портерийн таван хүчин зүйлийн шинжилгээ гэнэ.

М.Портерийн 5 хүчний загвар

1. Салбарын өрсөлдөөний хүч буюу Өрсөлдөөний аюул. Тогтмол зардал өндөр,

гарах хориг саад их, хүчтэй өрсөлдөгчтэй бол пүүст хэцүү байдал үүснэ.
Өрсөлдөөн хүчтэй байвал үнэд нөлөөлж салбарын ашигт ажиллагааг
бууруулдаг. Өрсөлдөөний хүч нь дараах зүйлсээр тодорхойлогдоно.

Өрсөлдөгчдийн тоо: Олон байвал өрсөлдөөний хүч их.

Өрсөлдөгчийн хүчний харьцаа: ижил төрлийн өрсөлдөгчид олон байж

өрсөлдөөний хүч тэнцүү байх тусам өрсөлдөөний эрчим их байдаг.

Салбарын өсөлтийн хурдац: өсөлтийн хурдац өндөр бол эрэлт нь

нийлүүлэлтээсээ давдаг ба буурах үед өрсөлдөөний хүч нэмэгддэг.

Санал болгож байгаа бараа үйлчилгээний ялгаралын түвшин: Ялгарал

бага байх тусам өрсөлдөөний хүч их байдаг.

51
 Өөрчлөлт хийхэд шаардлагатай зардлын түвшин: ажилчдыг дахин сургах,

бэлтгэх, нэмэгдэл тоног төхөөрөмж худалдан авах, турших,

бүтээгдэхүүний дизайныг өөрчлөх зардал гэх мэт.

Үйлдвэрлэгчийн мэдээлэл авах боломжийн түвшин: мэдээлэл авах

боломж их бол өрсөлдөөн хүчтэй.

Салбарын ач холбогдол: тухайн салбарт стратегийн ач холбогдол өгч

байвал өрсөлдөөн хүчтэй байдаг.

Салбараас гарах саад: их бол өрсөлдөөн хүчтэй

2. Шинээр зах зээлд орох аюул. Зах зээлд нэвтрэх хориг саад бага байх нь
сегментийг тааламжгүй байдалтай болгоно. Салбарт орох босго, шинээр
нэвтрэгсдэд салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн зүгээс үзүүлэх арга хэмжээ гэх мэт.
Сегментэд нэвтрэхэд гарах хориг сааданд дараах зүйлс орно.

Нэгжийн хувьсах зардал бага байх

Бүтээгдэхүүний ялгаварлал /хэрэглэгчидийн/

Анхны зардлын хэмжээ их байх

Хуваарилалтын сувагт хүрч чадах эсэх

Нэр хүнд дутагдах

3. Орлуулагчийн аюул. Тухайн сегмент дээр орлуулагч бүтээгдэхүүн их бол пүүст

аюултай. Орлуулагч бараа нь үнэ болон ашигт нөлөөллөө үзүүлж байдаг. Дараах
зүйлсээр тодорхойлогдоно.

Орлогч болон орлуулагч бараануудын хэрэглээний үр ашгийн харьцаа

Хэрэглэгчдийн өөрчлөлт хийхэд шаардагдах зардлын түвшин

Хэрэглэгчдийн тухайн хэрэглээнд хандах тогтворжилтын харьцаа: энэ нь

хэрэглэгчдийн тухайн орлох бараанд хандах хандлагыг илэрхийлнэ.

52
 4. Худалдан авагчийн хүч нэмэгдэх аюул​. Үнэ хямдтай, чанар өндөр, нэмэлт
үйлчилгээ ихтэй бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчид хүсч байдаг. Хэрэглэгчид пүүст
нөлөөллөө үзүүлэхүйц хүчтэй байх нөхцөлүүд:

Төвлөрч, зохион байгуулагдсан байх

Цөөн тооны том худалдан авагч байх

Худалдан авагчид мөнгө багатай байх

Бүтээгдэхүүн ач холбогдол багатай байх

5. Бэлтгэн нийлүүлэгчдийн хүч нэмэгдэх аюул. Нийлүүлэх барааныхаа үнийг өсгөх,
чанарыг бууруулах зэргээр нөлөөлөх аюул орно. Бэлтгэн нийлүүлэгчид пүүст
нөлөөллөө үзүүлэхүйц хүчтэй байх нөхцөлүүд:

Цөөн тооны бэлтгэн нийлүүлэгч байх

Гол эд ангийг нь нэг пүүс барьж байх

Бэлтгэн нийлүүлэгч том байх

Хоорондоо хамтран ажиллаж байх

Эдгээр шинжилгээг хийгээд бүгд тааламжтай бол “5 одын” тааламжгүй бол”5 нохойн”
салбар гэж нэрлэнэ.
Зорилтот зах зээл гэдэг орох бололцоотой зах зээлээс пүүс эзэмшихийг хүсч буй
хэрэглэгчдийн хэсэг юм. Пүүсийн зорилго, нөөц тухайн сегментэд тохирч байвал
сонголтоо хийнэ. Пүүс сегментийн хэмжээ олон өсөлт, сегментийн бүтцийн таатай
байдал, пүүсийн зорилт болон нөөц гэсэн хүчин зүйлсийг ашиглан сегментүүдийг
үнэлээд сонголтоо хийдэг. Мөн тухайн сегментийн өсөлт ба хэмжээг судална. Зах
зээлийг эзэгнэх стратегийн 3 хувилбар
1. Үл ялгаварт маркетинг: Сегментүүдийн ялгааг харгалзахгүйгээр бүх зах
зээлүүдэд ижил байдлаар хандаж маркетингийн үйл ажиллагаа явуулахыг хэлнэ.
Хамгийн хэмнэлттэй стратеги юм.

2. Ялгаварт маркетинг: Зах зээлийн хэд хэдэн сегментүүдийг сонгон авч сегмент
тус бүр дээр ялгаатай маркетингийн хөтөлбөр боловсруулан үйл ажиллагаа
явуулахыг хэлнэ.

53
 3. Төвлөрсөн маркетинг: Тодорхой нэг сегмент дээр хүчээ төвлөрүүлэн
маркетингийн үйл ажиллагаа явуулахыг хэлнэ.
Зах зээлийг эзэгнэх стратегийг сонгохдоо өөрийн байгууллагын нөөц,
бүтээгдэхүүнийхээ ангилал, төрөл, бүтээгдэхүүн нь амьдралын мөчлөгийнхөө аль
шатанд яваа болон өрсөлдөгчийн баримтлах маркетингийн стратеги зэргийг харгалзах
хэрэгтэй. Жишээ нь байгууллагын нөөц хангалттай биш, бүтээгдэхүүн нь ижил,
бүтээгдэхүүний амьдралын мөчлөгийн эхний шатандаа яваа, хэрэглэгчид нь нийтлэг
сонирхолтой ижил байгаа бол үл явгаварт маркетинг явуулах нь үр дүнтэй.

5.3 Байршуулах арга

Зорилтот сегментээ тодорхойлсон пүүс тухайн сегментдээ хэрхэн нэвтрэхээ шийдэх
ёстой. Ингэхийн тулд сегмент дээр байгаа өрсөлдөгчийн байр суурийг тодорхойлох
хэрэгтэй. Хоёр аргаар байршиж болно. Үүнд:
1. Цоо шинээр
2. Зэрэгцэн байршиж болно.
Цоо шинээр байрших гэдэг нь урьд нь зах зээл дээр байгаагүй шинж чанарыг бий
болгон хэрэглэгчдийг татах арга юм. Жишээ нь хэрэглэгчдийн хандлагаар, ашигт
байдлаар, үнэ, чанараар, хэрэглээ ба хэрэглэгчийн онцлогоор нь байршуулж болно.
Цоо шинээр байрших нөхцөл нь:

Техникийн боломж сайтай байх

Эдийн засгийн боломж өндөртэй байх

Тухайн бүтээгдэхүүнийг чухалчлан үзэх худалдан авагчдын тоо хангалттай байх

зэрэг юм.
Зэрэгцэн байрших гэдэг нь өрсөлдөгчидтэй зэрэгцэн тэмцэлдэн байршихыг хэлнэ.
Зэрэгцэн байршиж болох нөхцөл нь:

Өрсөлдөгчөөсөө илүү чанартай, сайн бүтээгдэхүүн хийж чадах үед

Өрсөлдөгчөөсөө илүү нөөцтэй

Тухайн зах зээл нь хангалттай багтаамжтай

54
 Сонгосон бүтээгдэхүүн нь байгууллагын хүчтэй ба давуу талтай илүү нийцэж

байх зэрэг юм.

Сэдэв №5-тай холбоотой практик даалгавар
Англи хэлний нэр томъёо
• Сегментчилэл Segmentation
• Зорилтот зах зээл Target market
• Байршуулах Position
• Ашиг Profit
• Өрсөлдөөний аюул Competitive rivalry within an industry
• Шинээр нэвтрэгсдийн аюул Threat of new entrants
• Орлох бүтээгдэхүүний аюул Threat of substitutive products
• Худалдан авагчийн хүч нэмэгдэх Bargaining power of customer
• Бэлтгэн нийлүүлэгчдийн хүч нэмэгдэх аюул Bargaining power of suppliers
• Үл ялгаварт маркетинг Undifferentiated marketing
• Ялгаварт маркетинг Differentiated marketing
• Төвлөрсөн маркетинг Concentrated marketing
• Хүн ам зүйн сегментчилэл Demographic segmentation ​o ​Орлогын сегментчилэл
Income segmentation
o Хүн ам Population

o Насны сегментчилэл Age segmentation ​o

Хүйсийн сегментчилэл Gender

segmentation
• Сэтгэлзүйн сегментчилэл Phychographic segmentation
• Зан төлөвийн сегментчилэл Behavior segmentation
• Газарзүйн сегменчилэл Geographic segmentation
Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.
A. Сегментчилэл F. Өрсөлдөөний аюул
B. STP стратеги G. Шинээр зах зээлд нэвтрэгсдийн
C. Зорилтот зах зээл аюул
D. М.Портерийн 5 хүчний загвар H. Орлуулагчийн аюул
E. Зах зээлийг сегментчилэх үндсэн зарчим I. Худалдан авагчийн хүч

55
 J. Бэлтгэн нийлүүлэгчдийн аюул
1. Нийлүүлэх барааныхаа үнийг өсгөх, чанарыг
бууруулах зэргээр нөлөөлөх аюул орно.
2. Зах зээлийг хэсэгчлэн хуваахыг хэлнэ.

3. Зах зээлийг хэсэгчлэх, Зорилтот зах зээлийг

сонгох, Зах зээлд барааг байршуулах

4. Зах зээлд нэвтрэх хориг саад бага байх нь
сегментийг тааламжгүй байдалтай болгоно.
5. Өрсөлдөөний аюул, Шинээр зах зээлд орох аюул,
Орлуулагчийн аюул, Худалдан авагчийн хүч, Бэлтгэн
нийлүүлэгчдийн хүч нэмэгдэх аюул
6. Орох бололцоотой зах зээлээс пүүс эзэмшихийг хүсч буй
хэрэглэгчдийн хэсэг юм.

7. Тухайн сегмент дээр их байх нь пүүст аюултай, үнэ болон ашигт

нөлөөллөө үзүүлж байдаг.

8. Худалдан авах чадвар муутай болон хоорондоо

төвлөрч зохион байгуулагдсан бол пүүст аюултай болж ирдэг.

9. Газар зүйн, Хүн амын, Сэтгэл зүйн, Төлөв байдлын

10. Анхны хөрөнгө оруулалт, нэгжийн
хувьсах зардал, нэр хүнд, бүтээгдэхүүний ялгаварлал зэрэг орно.

Цорын ганц зөв хариултыг сонго.

1. Аливаа бизнесийн байгууллага худалдан авагчдынхаа хэрэгцээ шаардлагыг илүү
өргөн хангаж борлуулалт ашгаа нэмэгдүүлэхийн тулд ямар үйл ажиллагаа хийх
ёстой вэ?
A. Зах зээлээ сегментчилэх
B. Зах зээлийн үндсэн зарчмыг тодорхойлох
C. Сегментийн бүтцийн таатай байдлын шинжилгээ хийх

D. Байгууллагын зорилгыг тодорхойлох

2. STP загварыг ямар үед ашигладаг вэ?

56
 A. Зах зээлийн судалгаа хийх
B. Зах зээлийн үндсэн зарчмыг тодорхойлоход
C. Зорилтот зах зээлийг тодорхойлох үед
D. Шаардлагатай тохиолдолд
3. М.Портерийн 5 хүчний загвар

A. Бэлтгэн нийлүүлэгчийн нэгдмэл хүч, Хэрэглэгчийн нэгдмэл хүч, Шинээр

нэвтрэгсдийн аюул, Орлох бүтээгдэхүүний аюул, Салбарын өрсөлдөөний хүч
B. Бэлтгэн нийлүүлэгчийн нэгдмэл хүч, Хэрэглэгчийн нэгдмэл хүч, Шинээр
нэвтрэгсдийн аюул, Нөөц хомсдох аюул, Салбарын өрсөлдөөний хүч

C. Бэлтгэн нийлүүлэгчийн нэгдмэл хүч, Хэрэглэгчийн нэгдмэл хүч, Нөөц хомсдох

аюул, Салбарын өрсөлдөөний хүч, Орлох бүтээгдэхүүний аюул 4. ​Зах зээлийг
сегментчилэх үндсэн шалгуурт аль нь хамаарахгүй вэ?
A. Сегментүүдийн хоорондын худалдан авагчдын хэрэгцээний ялгаа
B. Нэг сегментийн боломжит худалдан авагчдын хэрэгцээ шаардлагын ялгаа
C. Сегментүүдийг татах маркетингийн үйл ажиллагаануудын биелэгдэх боломж

D. Энгийн хялбар байдал болон худалдан авагчдыг хэсэгчлэх төсөв зардал

E. Бүгд мөн
5. Газарзүйн зарчмаар сегментчилэх хэлбэр
A. Эрэгтэй эмэгтэй
B. Өрхийн гишүүд 1-2, 3-4, 5-6, 7-дээш
C. Оюуны хөдөлмөр эрхлэгсэд, малчид, төрийн албан

хаагч, оюутнууд, ажилгүйчүүд

D. Баруун бүс, хангайн бүс, төвийн бүс, зүүн бүс, улаанбаатар

6. Хүн амзүйн зарчмаар сегментчилэх хэлбэр

A. Хүн амын нягтралаар нь
B. Муж, бүс, аймаг, дүүргээр нь
C. Уур амьсгалаар нь
D. Орлого, боловсролоор нь
7. Сэтгэлзүйн зарчмаар сегментчилэх хэлбэр:
A. Үл хэрэглэгч, далд хэрэглэгч, анхлан хэрэглэгч, тогтмол хэрэглэгч

57
 B. Бага хэрэглэгч, дунд зэрэг хэрэглэгч, идэвхтэй хэрэглэгч
C. Сонирхогчид, дууриагчид, нэр төр хөөцөлдөгсөд

D. Тухайн бүтээгдэхүүнийг мэддэггүй, мэддэг, өргөн мэдлэгтэй, сонирхдог, хүсдэг,

авахаар завдаж буй хүн
8. Худалдан авах төлөв байдлаар сегментчилэх хэлбэр:
A. Хэрэглэгчийн байдал, бүтээгдэхүүнд хандах хандлага,

худалдаа хийх шалтгаанаар

B. Аж төрөх ёс, хувийн шинж чанараар

C. Нас, хүйс, өрхийн гишүүд, орлого, боловсрол, яс үндэс, ажил мэргэжил, гэр
бүлийн байдал
D. Муж, бүс аймаг дүүргээр, хүн амын нягтралаар, уур амьсгалаар
9. Байгууллага байгуулагдаад удаагүй зах зээлд төдийлөн танигдаагүй, санхүүгийн
хувьд төдийлөн хүчирхэг болж чадаагүй, зах зээл нь ижил сонирхолтой байгаа бол
зах зээлийг эзэгнэх ямар стратеги барих нь илүү үр дүнтэй вэ?
A. Үл ялгаварт маркетинг
B. Төвлөрсөн маркетинг
C. Ялгаварт маркетинг
D. В,С хоёрын аль нэгийг өөрийн үйл ажиллагаандаа тохируулан сонгоно.

10. Тухайн зах зээл багтаамж ихтэй, байгууллагын нөөц тухайн сегмент дэх
өрсөлдөгчөөсөө ямар ч байсан илүү, гол давуу тал нь маш чанартай бүтээгдэхүүн
хийж чаддаг бол байршлын ямар арга сонгох вэ?
A. Зэрэгцэн байрших арга
B. Цоо шинээр байрших арга
C. Алийг нь ч сонгон байршиж болно.
D. Санхүүгийн чадвар боломжоо дээшлүүлтэл хүлээнэ.
11. Тухайн сегмент дээр танай бүтээгдэхүүнийг орлох бүтээгдэхүүн их байхад танайх
үнээ өсгөвөл худалдан авагчийн хүчийг хэрхэн өөрчлөх вэ?
A. Хэрэглэгчдийн зүгээс манай байгууллагат нөлөөлөх аюул их
B. Манай байгууллагат хэрэглэгч нөлөөлөх боломжгүй
C. Ялгаагүй

58
 D. Хэрэглэгчийн манайд үзүүлэх нөлөөлөл сайн талруугаа

Сэдэв №6​ Хэрэглэгчийн зах зээл

6.1 Хэрэглэгчийн зах зээл, хэрэглэгчийн худалдан авах төлөв байдлын загвар
6.2 Хэрэглэгчийн худалдан авах төлөв байдалд нөлөөлөх хүчин зүйлс

6.3 Хэрэглэгчийн худалдан авах шийдвэр гаргах үйл явц

6.1 Хэрэглэгчийн зах зээл, хэрэглэгчийн худалдан авах төлөв байдлын загвар
Хэрэглэгчийн зах зээл гэдэг нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээг аминыхаа хэрэгцээнд
зориулан худалдан авч байгаа хувь хүн, өрх гэрүүдээс бүрдэнэ. Хэрэглэгчид олон
төрлийн бүтээгдэхүүн худалдан авдаг ба бүтээгдэхүүн үйлчилгээ худалдан авах
шийдвэрийг дараах байдлаар гаргаж байдаг.

Зураг 6.1
Хэрэглэгч бүтээгдэхүүн худалдан авах гадны өдөөгч хүчин зүйл нөлөөлж худалдан
авагч өөрийн ухамсараараа шүүн худалдан авах шийдвэрээ гаргаж байдаг.
Дээрх загварыг худалдан авагчийн хар хайрцаг буюу өдөөгч хариу үйлдлийн загвар
гэдэг. /Зураг 6.1/ Энэ загвар нь үндсэн гурван хэсгээс бүрдэнэ. /зураг 6.2/
Хялбаршуулан дараах схемээр тайлбарлаж болно.

Зураг 6.2

59
Хэрэглэгч бүтээгдэхүүн худалдан авахад маркетингийн бус болон маркетингийн өдөөгч
хүчин зүйлс нөлөөлдөг. Маркетингийн бус өдөөгч хүчин зүйлст сэтгэлзүй, нийгэм соёл,
нөхцөл байдлын хүчин зүйлс орно.​7 Маркетингийн өдөөгч хүчин зүйлс нь
маркетингийн хольц буюу бүтээгдэхүүн, үнэ, хуваарилалт, идэвхжүүлэлтийн асуудал
орно.
6.2 Хэрэглэгчийн худалдан авах төлөв байдалд нөлөөлөх хүчин зүйлс
Хэрэглэгчийн худалдан авах шийдвэр гаргахад нөлөөлөх хүчин зүйлсийн өдөөгч хүчин
зүйлс хэмээн үздэг. Өдөөгч хүчин зүйлст:

Маркетингийн

өдөөгч ​o

Бүтээгдэхүүн ​o ​Үнэ

o ​Идэвхжүүлэлт ​o

Хуваарилалт

Маркетингийн бус

өдөөгч ​o ​Сэтгэл зүйн

o ​Нийгэм соёл ​o

Нөхцөл байдал

▪​ ​Орчны хүчин зүйлс

• Улс төр
• Эдийн засаг
• Технологи
• Хууль эрх зүй
• Орчны бусад хүчин зүйлс
Худалдан авагчийн хариу үйлдэл гэдэг нь тухайн бүтээгдэхүүнийг худалдан авах
үгүйгээр илрэх бөгөөд барааны сонголт, таних тэмдэгийн сонголт, цаг хугацааны
сонголт, дилерийн сонголт, байршил, брендийн сонголт зэргээр илэрнэ.
Сэтгэл зүйн хүчин зүйлс:
7
Тайлбар: Маркетингийн бус өдөөгчийг орчны хүчин зүйлс хэмээн нэрлэдэг ба улс төр, эдийн засаг,
технологи, нийгэм, соёлын хүчин зүйлсийг хамааруулан ойлгодог ба дээрх ангилалын нөхцөл байдлын
хүчин зүйлст нийгэм соёлын хүчин зүйлсээс бусад бүх орчны хүчин зүйлсийг хамааруулан оруулсан
болно.

60
Сэтгэлзүйн хүчин зүйлст сэдэл, хүний хувийн дүр төрх, ойлгоц, эзэмшил, үйлдэл,
хандлага, итгэл үнэмшил зэрэг ордог.

Сэдэл. Хүнийг үйлдэл хийхэд хүргэдэг өдөөгч хүчин зүйл буюу шалтгааныг хэлнэ.
Хүнийг идэвхижүүлдэг гол өдөөгч хүчин зүйлс гэж ойлгож болно. Сэдлийн буюу
идэвхижүүлэлтийн онолыг ​агуулгын ба ​үйл явцын /процессын/ хэмээн 2 ангилан авч
үздэг. Агуулгын онолууд нь хүнийг идэвхижүүлэх гол хүчин зүйлс нь хэрэгцээ хэмээн
үздэг дараах онолууд ордог. Үүнд:

✔ Абрахам Маслоугийн хэрэгцээний шатлалын онол

✔ Ф.Герцбергийн 2 хүчин зүйлийн онол

✔ К.Альдерферийн хэрэгцээний ERG онол

✔ Д.МакКлеландын олдмол хэрэгцээний онол

Маслоугийн онол
А.Маслоугийн хэрэгцээний шатлалын онол нь 1940-өөд оны үед боловсруулагдсан.
Энэ онолоор хүн эхлээд хамгийн их гачигдаж байгаа хэрэгцээгээ хангаад хэрэгцээ нь
хангагдаж тэр хүнийг хөдөлгөгч шалтгаан байхаа болиход дараагийн шатны хэрэгцээ
гарч ирдэг хэмээн үзсэн. Маслоу хэрэгцээг дараах байдлаар ангилсан. /Зураг 6.3/

1. Ôèçèîëîãèéí õýðýãöýý /Physiological/

2. Àþóëã¿é áàéäëûí õýðýãöýý /óäààí àìü çóóõ òîãòâîðòîé îðøèõ/Safety/
3. Õàðüÿàëàãäàõ, õàéðëàõûí õýðýãöýý /õàìò îëíû äîòíû õàðüöàà,
/Social/
4. Õ¿íäë¿¿ëýõ õýðýãöýý /áóñäààð ¿íýë¿¿ëýõ/Esteem/
5. ªºðèé㺺 õýðýãæ¿¿ëýõ õýðýãöýý /ººðèéíõºº ìýääýã ÷àääàã á¿õíèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ/Self/

61
Зураг 6.3

Хүн үхлийн даваан дээр ирэн ядарч туйлдсан үедээ эхлээд ус ууж дараа нь хоол идэн
хувцас өмсөх дарааллыг хараад хүний хэрэгцээ шатлалтай хэмээн үзсэн. Хүний нийт
хэрэгцээний ихэнх хувийг физиологийн хэрэгцээ буюу өлсөж үхэхгүйн тулд хоол идэх,
даарч хөрөхгүйн тулд хувцас өмсөх, сөнөж мөхөхгүйн тулд үр төлөө үлдээх хэрэгцээ
эзэлнэ. Дараа нь байнгын орлогын эх үүсвэртэй байх буюу ажлын байртай байх зэрэг
аюулгүй байдлын хэрэгцээ орно гэх мэтчилэн хэрэгцээний шатлалыг гаргасан.
Герцбергийн онол
Хэрэгцээний энэхүү шатлалыг үндэслэн Фредрих Герцберг сэдлийн хоёр хүчин
зүйлийн онолоо гаргасан. /Зураг 6.3/ Физиологийн, аюулгүй байдлын, нийгмийн
хэрэгцээ нь эрүүл ахуйн хүчин зүйлс буюу орчны хүчин зүйлс хэмээгээд хэрэгцээг үл
хангагч хүчин зүйлс гэж үзсэн. Харин хүний гол хэрэгцээ бол хүндлүүлэх болон
өөрийгөө хэрэгжүүлэх, илэрхийлэх хэрэгцээ юм гээд эдгээрийг өдөөгч хүчин зүйл
буюу хэрэгцээг хангагч хүчин зүйл гэж нэрлэсэн. Тэгэхээр энэ онолоор маркетинг
явуулахдаа хэрэгцээг хангагч хүчин зүйлс дээр түлхүү анхаарах ёстой хэмээн ойлгож
болно.
К.Альдерферийн хэрэгцээний ERG онол ​
o

Existence- оршихуйн хэрэгцээ ​o ​Relatedness –

холбоо харилцааны хэрэгцээ ​o ​Growth –

өсөлтийн хэрэгцээ
Мөн Маслоугийн хэрэгцээний шатлалын онол дээр суурилсан бөгөөд физиологийн,
аюулгүй байдлын хэрэгцээг ​оршихуйн,​ нийгмийн хэрэгцээг ​холбоо харилцааны​,

62
өөрийгөө хүндлүүлэх, өөрийгөө илэрхийлэх хэрэгцээнийнүүдийг ​өсөлтийн ​хэрэгцээ
хэмээн тус тус ангилсан байна.
Д.МакКлеландын олдмол хэрэгцээний онол
Хүний дээд шатны 3 хэрэгцээ байдаг хэмээгээд энэ нь ​o

эрх мэдлийн хэрэгцээ

o ​амжилтын хэрэгцээ /бүтээмжтэй байх/ ​o ​хамаарлын хэрэгцээ /ямар нэг

зүйлд татагдаж байх/ зэрэг болно гэсэн.

Идэвхижүүлэлтийн үйл явцын онол ​нь хүнийг идэвхижүүлэх гол хэрэгсэл нь

тухайн нөхцөл байдалтай холбогдсон түүний мэдрэмж хүлээлт буюу хүний танин
мэдэхүй аливаа үйл явц, гадны нөлөөллийг хүлээн авах зан үйлийг хэмээн үзсэн
байдаг. Үүнд дараах онолууд хамаарна.

✔ В.Врумын Хүлээлтийн онол /найдлагын/

✔ Стейси Адамын Шударга ёсны онол

✔ Портер, Лоулерийн онол

Хүлээлтийн онол
Хүлээлт буюу найдлага гэдэг нь тухайн үйл явцын үр дүнг урьдчилан таамаглаж өөртөө
ямар нөлөөтэй болохыг тодорхойлох үйл ажиллагаа юм.
Энэ нь дараах харьцаануудыг авч үздэг.
1. Хүчин чармайлт – үр дүн
2. Үр дүн – урамшуулал
3. Урамшуулал – урам

Жишээ нь хэрэглэгч тухайн нэг байгууллагын бүтээгдэхүүнийг үнэнчээр олон жил

хэрэглэсэн /​хүчин чармайлт/ ​тул тодорхой үр дүн гарч урамшуулал авахыг
хүлээдэг.
Шударга ёсны онол
Хүмүүс зорилгодоо хүрэхийн тулд хүчин чармайлтаа хэрхэн хуваарилж чиглүүлсэнээр
хүртэх урамшууллаа бусад хүмүүстэйгээ харьцуулсанаар шударга бус байдал илэрвэл

63
сэтгэл ханамжгүй байдалд ордог. Жишээ нь байнгын хэрэглэгч, шинэ хэрэглэгчдийн
ялгааг гаргах тухай асуудал юм.
Портер, Лоулерийн онол
Лаймон Портер, Эдгард Лоулер нарын боловсруулсан загвар. 6.4 зураг харах

Зураг 6.4 Эх сурвалж: ​www.mn.wikipedia.org

Энэхүү загварт хүчин чармайлт, ухаарал, хүрсэн үр дүн, шан харамж ханамжийн
хэмжээ гэсэн хувьсагчуудыг авч үзжээ. Хэрэглэгч хэдий чинээ хүчин чармайлт гаргах
нь түүний ухамсараас хамаардаг. Хэрэглэгчийн хүчин чармайлтыг тухайн
бүтээгдэхүүнийг худалдан авахад гаргасан зардал болон цаг хугацаа зарцуулалтаар
хэмжиж болно. Үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих гэсэн сэтгэлгээ, ногоон маркетинг,
нийгмийн хариуцлагын тухай хэрэглэгчийн ухамсарт байдал нь хүчин чармайлт
гаргахад нөлөөлөх болно. Энэ хөшүүргийг ашиглан хэрэглэгчээ идэвхижүүлж болно.
Бид амжилт олохын тулд хүн төрөлхтний сэтгэл зүйн нийтлэг шинж чанарыг ойлгож
түүн рүү нэвтрэх хэрэгтэй.

Дээрх идэвхижүүлэлтийн онолууд нь ихэвчлэн хүний нөөц дээр яригддаг өөрөөр

хэлбэл хүнийг сайн ажиллуулж хөдөлмөрийг нь үр дүнтэй ашиглахын тулд яаж
идэвхижүүлж сэдэлжүүлэх вэ гэдэг талаас түлхүү судлагдсан. Гэсэн хэдий ч

64
маркетингийн хувьд хэрэглэгчдэд бүтээгдэхүүнийг худалдан авахуулахын тулд хэрхэн
идэвхижүүлэх /promotion/, хүнийг сайн ажиллуулахын тулд хэрхэн идэвхижүүлэх
/motivation/ тухай асуудал нь хоёр өөр салбар дээр яригддаг зарчмын хувьд ялгаатай
асуудал хэдий ч хүнийг идэвхижүүлэх гэдэг утгаа хүний сэтгэл зүйн нийтлэг шинж
чанараар нь авч үзвэл хоорондоо холбоотой нэгдмэл ойлголт юм.
Хүний хувийн дүр төрх ​гэдэг ​нь áóñàäòàé õàðèëöàõ õàðèëöààíäàà
èëýðõèéëýõ õàðèó ¿éëäëèéã òîäîðõîéëîõ ñýòãýë ç¿éí òàëààðõ áóñäààñ ÿëãàõ
øèíæ þì. Ýíý øèíæèéã ìàðêåòèíãèéí ¿éë àæèëëàãààã ò¿¿íòýé õîëáîí çîõèöóóëæ
áîëíî. Õ¿íèé õóâèéí ä¿ð òºðõèéã ººðòºº èòãýõ, áóñäàä íºëººëºõ, õ¿íäýòãýõ, íèéòý÷,
àìæèëòàíä òýì¿¿ëýõ, äàâøèíãóé çýðýã ÷àíàðóóäààð íü òîäîðõîéëæ áîëîõ þì.
Îéëãîö ãýäýã áîë òóõàéí îð÷èí òîéðíîî òàíèí ìýäýõèéí òóëä ººðòºº èðæ áóé
ìýäýýëëèéã ø¿¿í òóíãààæ, çîõèîí áàéãóóëæ, òóñãàí àâ÷ îéëãîæ áàéãàà ¿éë ÿâö
þì. Ìàø èõ ìýäýýëýë õ¿ì¿¿ñò èðæ áàéäàã ó÷èð õ¿ì¿¿ñ òýð áîëãîíûã íü õ¿ëýýæ
àâäàãã¿é. Õàðèí òýð äîòðîîñ ººðèéí

õýðýãöýý​н​ä õàìààòàé áîëîí õ¿ñýí õ¿ëýýæ áàéñàí, áóñäààñàà ñîäîíã íü àìàðõàí

àæèãëàäàã áàéíà.
Ýçýìøèë ãýäýã áîë õ¿ì¿¿ñèéí òîäîðõîé ìýäëýã ýçýìøèõýä õ¿íèé ñýòãýë ç¿éä
ãàð÷ áàéãàà ººð÷ëºëò þì. Õ¿íèé ñýòãýë ç¿é áîë ¿íäñýíäýý àìüäðàëûíõàà ÿâöàä îëæ
àâñàí ýçýìøèë þì.
Ýíý ýçýìøèë íü õóäàëäàí àâàõ øèéäâýðò íü èõýýð íºëººëäºã áàéíà.
¯éëäýë áà ýçýìøëèéíõýý à÷ààð õ¿í èòãýëèéã îëæ àâäàã. Èòãýë ãýäýã áîë
ÿìàð íýã þìíû òóõàé õ¿íèé îþóí ñàíààí äàõü òºñººëºë þì.
Õàíäëàãà ãýäýã íü õ¿íèéã òîäîðõîé ÷èãëýëèéí ¿éëäýë õèéõýä õ¿ðãýäýã ÿìàð
íýãýí áîäèò ç¿éë áîëîí ñàíàà áîäëûí òóõàé áèé áîëñîí ñàéí áîëîí ñààð òàëûí ä¿ãíýëò
þì.
Èòãýë ¿íýìøèë íü õ¿íèé îþóí óõààíä óðò óäààí õóãàöààíû òóðøèä á¿ðýëäýí
òîãòñîí ñ¿ëæýý þì. Õ¿íèé ýðãýæ ñàíàõ ÷àäâàð õàðüöàíãóé õÿçãààðëàãäìàë áàéäàã
ó÷ðààñ ýäãýýðýýñ òóõàéí òîõèîëäîëä õýðýãëýã÷èä íºëººëñºí èòãýë ¿íýìøèë íü ã¿í
ã¿íçãèé èòãýë ¿íýìøèë áîëíî. Ýíý ã¿í ã¿íçãèé èòãýë ¿íýìøèë íü õýðýãëýã÷èéí
õàíäëàãûã òºð¿¿ëýõ øàëòãààí áîëäîã.
Нийгэм​ ​соёлын​ ​хүчин​ ​зүйлс​:

65
Нийгэм ​соёлын ​хүчин ​зүйлст ​хувийн ​шинжтэй

хүчин ​зүйл​, ​нийгмийн ​бүлгүүд​, ​гэр ​бүл​, ​соёл

орно​.

Õóâèéí øèíæòýé õ¿÷èí ç¿éë​ст ​тухайн ​хүний íàñ õ¿éñ, ýðõýëñýí

àæèë, ýäèéí çàñãèéí áàéð ñóóðü, ãàäààä òºðõ, ººðèéíõºº òóõàé òºñººëºë çýðýã îðíî.
Õ¿í íàñ àõèõûí õýðýýð õýðýãëýõ áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé á¿òýö òºðºëä ººð÷ëºëò
ãàðíà. Òóõàéí õýðýãëýã÷èéí ýðõýëñýí àæëûí òºðºë íü õóäàëäàí àâàõ áàðààíû
øèíæèä, ýäèéí çàñãèéí áàéäàë íü áàðààíû ñîíãîëòîíä íü íºëººëíº. ​Õóâü õ¿íèé ñýòãýë
õºäëºëèéí èëðýë, ìýäðýõ ÷àäâàð áà çàí áàéäëààð òîäîðõîéëîãäîõ ºâºðìºö íèéãìèéí
îð÷èíä òîäîðõîé á¿ëã¿¿ä çàéëøã¿é áàéäàã. Òîäîðõîé á¿ëýã íü îëîí õýëáýðòýé
áàéäàã áà àëáàí ¸ñíû áîëîí àëáàí ¸ñíû áóñ, àíõàí øàòíû áîëîí äýýä øàòíûõ ãýõ ìýò ÿíç
á¿ðèéí á¿ëã¿¿äèéã áàãòààäàã. Àëáàí ¸ñíû á¿ëýã íü á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòòàé
áà òºëººëºã÷äèéã òîäîðõîé ñîíãîñîí áàéäàã. Àëáàí ¸ñíû áóñ á¿ëýãëýë¿¿äýä èéì ç¿éë
áàéõã¿é. Àíõàí øàòíû á¿ëýãëýë áèå áèåíòýéãýý í¿¿ð í¿¿ðýýðýý õàðèëöàí
àæèëëàäàã áîë äýýä øàòíûõ òýãäýãã¿é. Ãèø¿¿äèéí ñîíèðõëûí áà òóñãààðëàõ
á¿ëã¿¿ä ãýæ áàéäàã áà ýäãýýðèéí ÿëãàà íü ãèø¿¿äèéí á¿ëýãëýëä ãèø¿¿í íü
õóâü õ¿í áàéäàã áîë ñîíèðõëûí á¿ëýãò õóâü õ¿ì¿¿ñèéí íýãäýë áàéëãàõûã
òóñãààðëàäàã.
Ãýð á¿ëèéí íºëºº: ​Íýðò ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷ Ñóõîìëåíñêèéí õýëñíýýð Õ¿í
áîëãîí ìàòåìàòèê÷ áîëîõ àëáàã¿é ÷ õ¿í á¿ð ààâ ýýæ¿¿ä áîëäîã ãýñýí áàéäàã.
Õ¿íèé õàìãèéí èõ çîâæ ñýòãýë ñàíààãààð óíàñàí ¿å¿ä íü àæèë äýýð íü ºíãºð÷
õàìãèéí èõ æàðãàëòàé ¿å¿ä íü ãýð á¿ëäýý áàéõàä íü áîëäîã áàéíà. Õóäàëäàí
àâàëò áîëîí õýðýãëýã÷èéí çàí òºëºâò ãýð á¿ëèéí íºëººëëèéã ñóäëàõ íü ìàðêåòåð
õ¿íèé çàéëøã¿é íýãýí ¿¿ðýã áàéõ ¸ñòîé.
Íèéãìèéí áàéäàë áóþó àíãè äàâõðàà íü õóäàëäàí àâàã÷èéí çàí áàéäàëä
íºëººëíº. Íèéãìèéí àíãèóä ãýäýã íü íèéãìèéí äîòîð õàðüöàíãóé òîãòâîðæñîí, æèãä
áàéðøñàí, èæèëõýí ¿çýë áàðèìòëàëòàé ãèø¿¿ä á¿õèé íèéãìèéí òîäîðõîé õýñãèéã
õýëíý. Íýã èæèë àíãèä õàìðàãäàõ õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäîî òºñòýé àìüäðàëòàé áàéäàã. ßìàð
àíãèä õàìðàãäàõààñàà áîëæ íèéãýìä ººð ººð áàéð ñóóðüòàé. Íèéãìèéí àíãèóä íü
ýðõýëäýã õºäºëìºð, îëäîã îðëîãî, áàÿëàã, áîëîâñðîë, àìüäðàëûí ä¿ð òºðõ çýðýã îëîí
øèíæýýðýý òîäîðõîéëîãääîã áà õóâü õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä íýã àíãèàñ íºãººä øèëæèõ
ÿâäàë òîõèîëäîæ áîëíî.

66
 Ñî¸ë ãýäýã íü õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí ÿâöàä á¿ðýëäýí òîãòîæ áóé õàìãèéí ñàéí
ñàéõàí, ýðõýì íàíäèí, ¿íýò ÷àíàðóóäûã õýëäýã. Äýä õýñã¿¿äèéí îíöãîé ýðõýì íàíäèí
¿íýò ç¿éëñ ¿íýëýìæ, ñàíàà, ¿çýë áîäëûí íèéëáýðèéã äýä ñî¸ë ãýäýã. Æèøýýëáýë:
ÿñòàí á¿ð ¿íäýñòýí á¿ðèéí ñî¸ë áàéæ áîëíî.
Хэрэглэгчийн ​соёлын ​ялгаа ​нь ​бараа
бүтээгдэхүүний ​худалдан ​авалтын
сонголтонд ​ихээр ​нөлөөлдөг​. ​Жишээ ​нь
Монголын ​казак ​үндэстнүүд ​дэлгүүрээс ​мах
худалдан ​авдаггүй ​шалтгаан ​нь ​цустай ​мах
иддэггүй​, ​малаа ​гаргахдаа ​махыг ​нь ​цуснаас
нь ​салгаж /​толгойг ​нь ​авч ​цусыг ​дуустал
гоожуулж​/ ​хэрэглэдэг ​уламжлалт ​соёлтой ​нь
холбоотой​.
ͺõöºë áàéäëûí íºëººëºë:
Нөхцөл ​байдлын ​нөлөөлөлд õóäàëäàí àâàõ çîðèëãî, íèéãìèéí
õ¿ðýýëýë, àìüäðàëûí õýâ øèíæ, áîäèò õ¿ðýýëýë íèéãýì öàã óóð, öàã ¿åèéí ¿éë ÿâö
мөн ​бусад ​орчны ​хүчин ​зүйлс ​эдийн ​засаг​, ​улс
төр ​хууль​, ​технологи ​зэрэг ​орно​. ßíç á¿ðèéí íºõöºë
áàéäàë õóäàëäàí àâàõ øèéäâýðò íºëººëäºã. ​Õóäàëäàí àâàõ çîðèëãî ãýäýã áîë ÿìàð
òºð뺺ð óã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã àøèãëàõûí òóëä àâ÷ áàéãààã èëýðõèéëíý. Æèøýý íü:
ººðèéí õýðýãöýýíä çîðèóëàí àâàõ, áóñäàä áýëýãëýõ ãýñýí õî¸ð çîðèëãîòîé ¿åä
ìýäýýëëèéã õàéõ, õóâèëáàðûã ¿íýëýõäýý ººð ººðººð õàíääàã áàéíà. ​Íèéãìèéí
õ¿ðýýëýë ãýäýã áîë òóõàéí öàã ¿åèéí íèéãìèéí áàéäàë þì. ªºðººð õýëáýë
õàæóóãèéí õ¿ì¿¿ñèéí íºëººëºë þì.
Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã òîäîðõîéëîõ íü õÿëáàð áèø áàéäàã. Ó÷èð íü áîäèò
àìüäðàë àõóé, áàéäëûã õýâ ìàÿã÷ëàõ íü ò¿âýã áýðõøýýëòýé ç¿éë áèëýý. Ìàêñ
Âåáåð àìüäðàëûí õýâ ìàÿãààð íèéãìèéí á¿ëãèéã òîäîðõîéëîõ îðîëäëîãî õèéæ áàéñàí.
Àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí òºðºë àíãèëàë íü äàðààõ õ¿÷èí ç¿éëýýñ øàëòãààëäàã. ¯¿íä:
¿íýò ç¿éë, ¿íýëýìæ, ¿éë àæèëëàãàà ñîíèðõîë, ​ү​çýë áîäîë, áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í,
õýðýãëýã÷èéí õºðø, àíä íºõºä, ò¿ãýýëò áîðëóóëàëò ãýõ ìýò îðíî.
Мөн ​тухайн ​улсын ​эдийн ​засгийн ​байдал​,
чадавхи ​боломж​, ​улс ​төр ​хуулийн ​орчин​,

67
технологийн ​дэвшил ​хөгжил ​нөлөөлөх ​нь
тодорхой​. ​Эдгээр ​орчны ​шинжтэй ​хүчин
зүйлсүүдийг ​нөхцөл ​байдлын ​хүчин ​зүйлст
хамааруулан ​оруулсан ​болно​. ​Ìàðêåòèíãèéí õîëüöûí
íºëºº:
Маркетингийн ​хольцын ​нөлөөлөлд á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿íý,
õóâààðèëàëò, èäýâõæ¿¿ëýëò ​орно​. Marketing mix áóþó ìàðêåòèíãèéí õîëüöîä
4P áîëîõ /Product, Price, Place, Promotion,/ á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿íý, õóâààðèëàëò,
èäýâõæ¿¿ëýëòèéí èæ á¿ðäýë áàãòäàã. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé õóâüä ýíý á¿òýýãäýõ¿¿í
õýðýãëýã÷äýä þó ãýæ îéëãîãääîã áàéäàë, ººðèéí øèíæ îíöëîã, ÷àíàð, íèéöýìòãèé
áîëîí õóâààãäàõ áàéäàë çýðýã îëîí ç¿éë¿¿ä íü òóñ á¿ðýýðýý õýðýãëýã÷äèéí çàí
òºëºâò íºëººë뺺 ¿ç¿¿ëæ áàéäàã. ¯íèéã èõýâ÷ëýí ÷àíàðòàé íü õîëáîí îéëãîäîã.
¯íýòýé á¿òýýãäýõ¿¿í ÷àíàðòàé ãýñýí òîãòñîí îéëãîëò áàéäàã. ßìàð ñóâãààð
õýðýãëýã÷èääýý õ¿ðãýæ áàéãàà áîëîí ñóâàã òóñ á¿ðèéí îíöëîã øèíæ ÷àíàð,
èäýâõæ¿¿ëýëòèéí èæ á¿ðäëèéí àðãà õýðýãñýë õóäàëäàí àâàõ çàí òºëºâò èõýýð
íºëººëæ áàéäàã.
6.3 Хэрэглэгчийн худалдан авах шийдвэр гаргах үйл явц
Хэрэглэгчийн шийдвэр гаргалтын 5 үе шатыг дурьдвал:

1. хэрэгцээгээ мэдэрнэ.
2. мэдээллийг хайна.
3. хувилбаруудыг үнэлнэ.
4. худалдан авна.
5. худалдан авсаны дараах үнэлгээ
Худалдан авсаны дараа ​3/10 /гурав арвын дүрэм/ биелэгдэнэ. Тухайн бүтээгдэхүүн
таалагдсан бол 3 хүнд магтаж таалагдахгүй бол 10 хүнд муулах болно.
Сэдэв №6-тай холбоотой практик даалгавар

Англи хэлний нэр томъёо

 Хэрэглэгчийн зан төлөв Consumer behavior
 Маркетингийн өдөөгч хүчин зүйл Marketing stimuli
 Маркетингийн бус өдөөгч хүчин зүйл Environmentel stimuli
 Худалдан авагчийн хар хайрцгийн загвар Black box model of consumer
 Хэрэглэгчийн шийдвэр гаргалт Costumers make decision

68
 • Худалдан авагчийн шийдвэр гаргах үйл ажиллагаа Buyer decision making process
• Хэрэгцээгээ мэдрэх Problem recognition
• Мэдээллийг хайх Information search
• Хувилбаруудыг үнэлгээ Alternative evaluation
• Худалдан авах шийдвэр Purchase decision
• Худалдан авсаны дараах үнэлгээ Post purchase evaluation
• Шийдвэр гаргалтын үе шат Decision making process
• Хариу үйлдэл Response

Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.

A. Хэрэглэгчийн зах зээл
B. Маркетингийн өдөөгч хүчин зүйл
C. Маркетингийн бус өдөөгч хүчин зүйл

D. Худалдан авагчийн хариу үйлдэл

E. Хэрэглэгчийн шийдвэр гаргалтын үе шат
1. Бүтээгдэхүүн, Үнэ, Идэвхжүүлэлт, Хуваарилалт
2. Тухайн бүтээгдэхүүнийг худалдан авах үгүйгээр илрэх бөгөөд
барааны сонголт, таних тэмдэгийн сонголт, цаг хугацааны сонголт,
дилерийн сонголт, байршил, брендийн сонголт зэргээр илэрнэ.
3. Хэрэгцээгээ мэдэрнэ.
Мэдээллийг хайна.
Хувилбаруудыг үнэлнэ.
Худалдан авна.
Худалдан авсаны дараах үнэлгээ
4. Нийгэм соёл, Сэтгэл зүйн, Нөхцөл байдал орчны хүчин зүйлс болох
улс төр, Эдийн засаг, Технологи, Хууль эрх зүй, орчны бусад хүчин
зүйлс

5. Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг аминыхаа хэрэгцээнд

зориулан худалдан авч байгаа хувь хүн, өрх гэрүүдээс бүрдэнэ.
Цорын ганц зөв хариултыг сонго.

1. Доорх загваруудаас аль нь худалдан авагчийн хар хайрцагны загвар вэ?

69
 A. Өдөөгч хүчин зүйлс ​→​Хэрэглэгчийн ухамсар→Хариу үйлдэл
B. Маркетингийн нөлөөлөл→Хэрэглэгчийн ухамсар→Хариу үйлдэл
С. Маркетингийн бус нөлөөлөл→Хэрэглэгчийн хар хайрцаг→худалдаж авах
D. Орчны хүчин зүйлс→Хэрэглэгчийн хар хайрцаг→худалдаж авах
2. Хэрэглэгчийн худалдан авах шийдвэр гаргахад нөлөөлөх хүчин зүйлсийг юу
гэдэг вэ?
A.Маркетингийн өдөөгч хүчин зүйл
B.Маркетингийн бус өдөөгч хүчин зүйл
C.Өдөөгч хүчин зүйлc
D.Маркетингийн нөлөөлөл
3. Бүтээгдэхүүн, Үнэ, Идэвхжүүлэлт, Хуваарилалт нь .............. хүчин зүйлс юм.
A.Маркетингийн өдөөгч C.Өдөөгч

B.Маркетингийн бус өдөөгч D.Маркетингийн гадаад орчны

4. Хэрэглэгчийн шийдвэр гаргалтын үе шатыг дурьдвал: A. Хэрэгцээгээ
мэдэрнэ.
Мэдээллийг хайна.
Хувилбаруудыг үнэлнэ.
Худалдан авна.
B. Хэрэгцээгээ мэдэрнэ.
Мэдээллийг хайна.
Хувилбаруудыг үнэлнэ.
Худалдан авна.
Худалдан авсаны дараах үнэлгээ
C. Хэрэгцээгээ мэдэрнэ.
Мэдээллийг хайна.
Худалдан авна.
5. Нийгэм соёл, Нөхцөл байдал, Сэтгэл зүйн, Орчны хүчин зүйлс, Улс төр, Эдийн
засаг, Технологи, Хууль эрх зүй, Орчны бусад хүчин зүйл нь ............. хүчин зүйл
юм.
A. Маркетингийн өдөөгч хүчин C.​ ​Маркетингийн нөлөөлөл зүйл
D.​ ​Өдөөгч хүчин зүйлс

70
B. Маркетингийн бус өдөөгч
6. Хэрэглэгчийн худалдан авах төлөв байдалд нөлөөлөх сэтгэлзүйн хүчин зүйлст
аль нь орох вэ?
A. Сэдэл, ойлгоц, эзэмшил, үйлдэл, хандлага, итгэл үнэмшил
B. Хувийн шинжтэй хүчин зүйл, нийгмийн бүлгүүд, гэр бүл, соёл
C. Худалдан авах зорилго, нийгмийн хүрээлэл, цаг уур, цаг үеийн үйл явц
D. Бүтээгдэхүүн, үнэ, хуваарилалт, идэвхжүүлэлт

7. Хэрэглэгчийн худалдан авах төлөв байдалд нөлөөлөх нөхцөл байдлын хүчин

зүйлст аль нь орох вэ?
A. Сэдэл, ойлгоц, эзэмшил, үйлдэл, хандлага, итгэл үнэмшил
B. Хувийн шинжтэй хүчин зүйл, нийгмийн бүлгүүд, гэр бүл, соёл
C. Худалдан авах зорилго, нийгмийн хүрээлэл, цаг уур, цаг үеийн үйл явц

D. Бүтээгдэхүүн, үнэ, хуваарилалт, идэвхжүүлэлт

8. Ф.Герцбергийн 2 хүчин зүйлсийн онолоор эрүүл ахуйн хүчин зүйлст

А.Маслоугийн хэрэгцээний шатлалын онолын ямар хэрэгцээнүүд орох вэ?
A. Хүндлүүлэх хэрэгцээ, өөрийгөө хэрэгжүүлэх
хэрэгцээ
B. Аюулгүй байдлын болон физиологийн хэрэгцээ C.
Физиологийн, аюулгүй байдлын, нийгмийн хэрэгцээ

D.​ ​Маслоугийн хэрэгцээний 5 шатлал бүгдээрээ орно.

9. Хүмүүсийн тодорхой мэдлэг эзэмшихэд сэтгэл зүйд гарч байгаа өөрчлөлтийг юу
гэх вэ?
A.​ ​Итгэл үнэмшил B.​ ​Эзэмшил
C.​ ​Ойлгоц D.​ ​Хүний хувийн дүр төрх
10. Х​¿íèéã òîäîðõîé ÷èãëýëèéí ¿éëäýë õèéõýä õ¿ðãýäýã ÿìàð íýãýí áîäèò ç¿éë
áîëîí ñàíàà áîäëûí òóõàé áèé áîëñîí ñàéí áîëîí ñààð òàëûí ä¿ãíýëò
A.​ ​Ойлгоц C.​ ​Хандлага

71
7.1 Үйлдвэрлэгчийн зах зээл болон төвийн зан төлөв, түүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлс
Үйлдвэрлэгчийн зах зээл гэдэг нь байгууллага зорилгоо биелүүлэхийн тулд
шаардлагатай үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд ашиглах, бүтээгдэхүүн бий болгох,
худалдан борлуулах, түрээслэх зориулалтаар бараа, үйлчилгээг худалдан авч байгаа
байгууллага хүмүүсийн нийлбэр цогц юм. Үйлдвэрлэгчийн зах зээлийг 4 ангилан авч
үздэг. Үүнд:
1. Аж үйлдвэрийн зах зээл
2. Зуучлагчийн зах зээл
3. Засгийн газар буюу улсын байгууллагын зах зээл

4. Ашгийн бус байгууллагын зах зээл Аж үйлдвэрлэгчийн зах зээлд:

⚫ хөдөө аж ахуй

⚫ загас, ойн аж ахуй

⚫ уул уурхай

⚫ олборлох үйлдвэр

⚫ боловсруулах аж үйлдвэр

⚫ барилга

⚫ тээвэр

⚫ холбоо

⚫ нийтийн аж ахуй

⚫ банк, санхүү

⚫ даатгал

72
 ⚫ үйлчилгээний салбаруудыг оруулна.
Ж.Вебстер, В.Винд нарын тодорхойлсоноор:
“Шийдвэр гаргах ерөнхий зорилго, эрсдэлд тодорхой байр суурь эзэлж тэр үүргээрээ
​ айгууллагын
шийдвэр гаргах процесст оролцогч ​хувь хүн ба бүлгийн нэгдлийг б
худалдан авах төв г​ энэ”.
Өөрөөр хэлбэл байгууллага юм худалдан авахдаа бүлгээрээ шийдвэр гаргадаг бөгөөд
энэхүү шийдвэрт нөлөөлөгч хувь хүн болон бүлгийн зан төлөвийг ​төвийн зан төлөв
гэнэ. /Үйлдвэрлэгчийн зах зээл гэдэг нь зарим номнуудад байгууллагын зах зээл гэсэн
утгаар орсон байдаг. /
Худалдан авах төвд байгууллагын худалдан авагч, нөлөөлөгч, шийдвэрлэгч, дэмжигч,
хэрэглэгч гэсэн үүрэгтэй бүлгүүд нөлөөлнө гэж үзсэн байна.

Âåáñòåð, Â.Âèíä íàð “ Øèéäâýð ãàðãàõ åðºíõèé çîðèëãî ýðñäýëä òîäîðõîé áàéð
ñóóðü ýçýëæ òýð ¿¿ðãýýðýý øèéäâýð ãàðãàã÷ ïðîöåññò îðîëöîã÷ õóâü õ¿í áà
á¿ëãèéí íýãäëèéã áàéãóóëëàãûí õóäàëäàí àâàõ òºâ” ãýæ òîäîðõîéëîîä õóäàëäàí
àâàõ òºâä áàéãóóëëàãûí õóäàëäàí àâàã÷, íºëººëºã÷, øèéäâýð ãàðãàã÷èä,
õýðýãëýã÷, äýìæèã÷ ãýñýí ¿¿ðýãò​э​é á¿ëã¿¿ä íºëººëíº ãýæ ¿çñýí.
Õýðýãëýã÷:​ ¿éëäâýðëýëèéí àæèë÷èä, àëáàí õààã÷èä îðíî
ͺ뺺ëºã÷èä: Øèéäâýðèéí ñîíãîëòûã õèéõýä ìýäýýëýë ºãºõ, òîäîðõîéëîëò ãàðãàõàä
òóñëàõ ýðäýì øèíæèëãýý ñóäàëãààíû àæèëòàí, èíæåíåð
Õóäàëäàí àâàã÷èä: Õóäàëäààíû áàéãóóëëàãàòàé õýëýëöýýð
áàéãóóëàõ, áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷òýé àæèëëàõ õàðèóöëàãà õ¿ëýýñýí õóäàëäààíû
ìýðãýæëèéí àæèëòíóóä
Øèéäâýð ãàðãàã÷èä: Áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷èéã ñîíãîõ, çºâøººð÷ áàòëàõ ÷àäâàðòàé
äýýä,äóíä àëáàí òóøààëòíóóä áàéíà.
Äýìæèã÷èä: Áàéãóóëëàãûí õýðýãëýã÷, øèéäâýð ãàðãàã÷èäàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã
íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà, ýðäýì øèíæèëãýýíèé òóñëàõ àæèëòàí çýðýã àæèë õýðãèéí
õ¿ì¿¿ñ áàéíà.
Хэрэглэгчийн зах зээлд хэрэглэгч заавал бүлгээр шийдвэр гаргах шаардлагагүй тул
хувь хэрэглэгчийн зан төлөвийн онцлог, сэтгэлзүйн хэв шинжид тулгуурладаг. Харин
байгууллагын буюу үйлдвэрлэгчийн зах зээлд бүтээгдэхүүн худалдан авах үйл
ажиллагаа нь бүлгээр шийдвэр гаргадаг тул бүлгийн зан төлөвийн онцлогт
тулгуурлахаас гадна байгууллага бүрийн онцлогт суурилдаг.

73
Ф.Котлер байгууллагын худалдан авах үйл ажиллагааг төвийн зан төлөв, худалдан авах
шийдвэр гаргах процесс гэсэн хоёр хүчин зүйлээс хамааралтай хэмээн үзсэн байдаг.
Байгууллага худалдан авалт хийхдээ бараа үйлчилгээний онцлог, түүнд тавигдах
шаардлага, худалдан авалтанд мэргэшсэн байдал зэрэг нь эцсийн хэрэглэгчээс буюу
хэрэглэгчийн зах зээлээс эрс ялгардаг. Байгууллага бүтээгдэхүүн худалдан авахдаа
нийтлэг болон тусгай шаардлагыг тавьдаг. Нийтлэг тавигдах шаардлага нь:
1. Áàðàà íèéë¿¿ëýëò õÿëáàð áàéõ
2. Õóäàëäàã÷ íàéäâàðòàé áàéõ
3. Áàðààíû ÷àíàð íýã õýâèéí áàéõ
4. ¯íý áîëîìæ​ий​í áàéõ
5. Íèéë¿¿ëýëò òàñðàëòã¿é, øóóðõàé áàéõ
6. Áàðààíû íýð òºðºë îëîí áàéõ ¸ñòîé
7. Óäààí õóãàöààíû ýäýëãýý ñàéòàé áàéõ ​зэрэг​ ​юм​.
Байгууллагын төрлөөсөө хамааран худалдан авах бүтээгдэхүүнд тусгай шаардлагыг
тавьдаг. Үүнд:
Үйлдвэрлэгч​ байгууллага бүтээгдэхүүн худалдан авахад тавигдах тусгай шаардлага
a. Тухайн бүтээгдэхүүн нь чанарын стандартыг хангасан байх
b. Нийлүүлэгч олон байх
Зуучлагч​ байгууллагууд бүтээгдэхүүн худалдан авахад тавигдах тусгай шаардлага
a. Цааш худалдах боломжтой байх
b. Нэмэлт үйлчилгээ үзүүлдэг байх
c. Үйлдвэрлэгчдээс дэмжлэг үзүүлдэг байх
d. Худалдааны давуу эрх авах
Засгийн газар​ бүтээгдэхүүн худалдан авахад тавигдах тусгай шаардлага
a. Тодорхой шаардлага хангасан байх
b. Оршин байгаа дүүргийн эдийн засагт тус болохуйц байх
Ашгийн бус байгууллага​ бүтээгдэхүүн худалдан авахад тавигдах тусгай шаардлага

a. Тусгай техникийн нөхцлийг хангасан байх гэсэн нөхцлүүдийг тавьдаг.

7.2 Аж үйлдвэрийн зах зээлийн тухай

74
Аж үйлдвэрлэгийн зах зээл гэдэг нь үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд ашиглах,
бүтээгдэхүүн бий болгох, түрээслэх зориулалтаар бараа, үйлчилгээг худалдан авч
байгаа байгууллага хүмүүсийн нийлбэр цогц юм. Хэрэглэгчийн зах зээлээс ялгарах
ялгаа нь:

• Цөөн худалдан авагчтай

• Эрэлт нь өргөн хэрэглээний барааны эрэлтээс хамаардаг. Эрэлт үнэ нь уян хатан
биш.
• Худалдан авагчид нь илүү мэргэшсэн
• Худалдан авагчид нь төвлөрч байршсан.
• Худалдан авах шийдвэрийг бүлгээрээ гаргадаг.
Худалдан авах үйл ажиллагааны 3 хэлбэр:
1. Өөрчлөлтгүй давтан худалдан авах /урьдны захиалгын дагуу/
2. Өөрчлөлттэй давтан худалдан авах /захиалгадаа ямар нэг өөрчлөлт оруулах/
3. Шинэ зорилтыг шийдвэрлэх худалдан авалт /анх удаа худалдан авах/
Анх удаа бүтээгдэхүүн авахдаа дараах зүйлсийг судалж тодорхойлох шаардлагатай.

1. Барааны техникийн тодорхойлолт

2. Үнийн хязгаар

3. Бэлтгэн нийлүүлэх хугацаа, нөхцөл

4. Техник тооцооны нөхцөл
5. Төлбөр тооцооны нөхцөл
6. Захиалгын хэмжээ
7. Боломжтой, шилдэг нийлүүлэгчид
Нэг удаа бүрэн байдлаар худалдан авах шийдвэрийг гаргахыг иж бүрэн худалдан авах
үйл ажиллагаа гэнэ. Энэ нь хоёр хэлбэртэй.

1. Бэлтгэн нийлүүлэгч нь хоорондоо холбоотой барааг бүлгээр нь хэрэгслүүдийг

нь хамтад нь борлуулдаг.
2. Бэлтгэн нийлүүлэгч нь үйл ажиллагаагаа тасралтгүй явуулахын тулд нөөцийг
бий болгох, зохицуулах, хуваарилах, хэрэглэгчийн хэрэгцээг хангах бусад
үүргийг хамтад нь худалддаг.
Аж үйлдвэрийн зориулалттай барааг худалдан авах шийдвэр гаргах үе шат дараах
байдалтай байдаг.

75
1. Асуудлыг ойлгож ухаарах
2. Хэрэгцээгээ ерөнхийлөн тодорхойлох
3. Барааны шинж чанарыг үнэлэх
4. Бэлтгэн нийлүүлэгчийг эрж хайх
5. Нийлүүлэлтийг асууж лавлах
6. Бэлтгэн нийлүүлэгчийг сонгож авах

7. Захиалгыг өгөх журмыг боловсруулах

8. Бэлтгэн нийлүүлэгчийн ажлын үнэлгээ

7.3 Зуучлагчид болон улсын байгууллагын зах зээл

Зуучлагчийн зах зээл гэдэг нь бүтээгдэхүүнийг дамжуулан худалдаалахын тулд бусад
хэрэглэгчдэд өөрт ашигтай байдлаар түрээслэн өгч буй байгууллага болон хувь
хүмүүсийн нийлбэр цогцыг хэлнэ.
Засгийн газрын буюу улсын байгууллагын зах зээл гэдэг нь төрийн үүргийг
биелүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай бүтээгдэхүүнийг худалдан түрээслэн авдаг
байгууллагуудын нийлбэр юм. Улсын байгууллагууд нээлттэй худалдаа болон
гэрээний аргаар худалдан авалтаа хийдэг. Нээлттэй худалдааны арга гэдэг нь
бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэгчдийн дунд тендер зарлан хооронд нь өрсөлдүүлж тавьсан
шаардлагыг хангаж чадахуйц байгууллагаас худалдан авалтаа хийдэг. Өөрөөр хэлбэл
хэд хэдэн нийлүүлэгчдээс хамгийн хямд үнээр санал болгож байгааг нь сонгон бараа
бүтээгдэхүүн худалдан авах гэрээ байгуулдаг. Харин гэрээний арга гэдэг нь тодорхой
хэлэлцээр хийж хэд хэдэн нийлүүлэгчтэй санал солилцсоны үр дүнд гэрээ байгуулахыг
хэлнэ.

Сэдэв №7-тай холбоотой практик даалгавар

Англи хэлний нэр томъёо

 Аж үйлдвэрийн зах зээл Industrial market
 Бэлтгэн нийлүүлэгч Supplier
 Хөдөө аж ахуй, загас ойн АА Agriculture, forestry and fishing
 Уул уурхай, олборлолт Mining and quarrying

76
  Боловсруулах үйлдвэр Manufacturing
 Барилга Construction
 Тээвэр Transportation

 Мэдээлэл холбоо Information and communication

• Бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа Wholesale and retail trade
• Санхүү даатгалын үйл ажиллагаа Financial and insurance activities
Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.
A. Улсын байгууллагын зах зээл D. Өөрчлөлтгүй давтан худалдан авах
B. Иж бүрэн худалдан авах үйл ажиллагаа E. Худалдан авагчид
C. Үйлдвэрийн зах зээл F. Нөлөөлөгчид

G. Хэрэглэгч
H. Шийдвэр гаргагч
a ​Төвийн зан төлөв
i Дэмжигч

1. ______________ Судалгааны ажилтан инженер гэх мэт

шийдвэрийн сонголтыг хийхэд мэдээлэл өгөх тодорхойлолт
гаргахад туслах хүмүүсийг хэлдэг.
2. ______________ Үйлдвэрийн үйл ажиллагаанд ашиглах
бүтээгдэхүүн бий болгох түрээслэх зориулалтаар бараа
үйлчилгээг худалдан авч байгаа байгууллага хувь хүмүүсийн
цогцыг хэлнэ.

3. ______________ Байгууллагын хэрэглэгч шийдвэр гаргахад

дэмжлэг үзүүлдэг нарийн бичгийн дарга, эрдэм шинжилгээний
туслах ажилчин болон туслах ажилчдыг хэлнэ.
4. ______________ Үйл ажиллагаагаа тасралтгүй явуулахын тулд
нөөцийг бий болгох, зохицуулах, хуваарилах, хэрэглэгчийн
хэрэгцээг хангах бусад үүргийг хамтад нь худалддаг.
5. ______________ Үйлдвэрийн ажилчид болон албан хаагчдыг
хэлнэ.

6. ______________ Бэлтгэн нийлүүлэгчийг сонгох зөвшөөрч батлах

чадвартай дээд болон дунд шатны удирдах албан тушаалтануудыг
хэлнэ.

77
 7. Төрийн үүргийг биелүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай
бүтээгдэхүүнийг худалдан түрээслэн авдаг байгууллагуудын
нийлбэр
8. ______________ Худалдааны мэргэжлийн ажилтанууд
буюу худалдааны
байгууллагатай хэлэлцээр байгуулах, бэлтгэн нийлүүлэгчтэй ажиллах хариуцлага
хүлээсэн хүмүүсийг хэлнэ.
9. Урьдны захиалгын дагуу худалдан авалт
10. Шийдвэр гаргах ерөнхий зорилго, эрсдэлд тодорхой байр суурь
эзэлж тэр үүргээрээ шийдвэр гаргах процесст оролцогч ​хувь хүн
ба бүлгийн нэгдлийг
Цорын ганц зөв хариултыг сонго.

1. Байгууллагын үйл ажиллагаанд ашиглах, бүтээгдэхүүн бий болгох, түрээслэх

зориулалтаар бараа, үйлчилгээг худалдан авч байгаа байгууллага хүмүүсийн
нийлбэр цогцыг
A.Үйлдвэрлэгчйн зах зээл B.Аж үйлдвэрийн зах зээл
C.Хэрэглэгчийн зах зээл D.Засгийн газрын зах зээл
2. ______________ нь байгууллагын худалдан авах үйл ажиллагааг төвийн зан
төлөв, худалдан авах шийдвэр гаргах процесс гэсэн 2 хүчин зүйлээс хамаарна гэж
үзсэн.
A.Адам Смит C.Мак Грегор Дуглас
B.Филип Котлер D.В.Винд
3. Худалдан авах үйл ажиллагааны хэлбэрээс илүүцийг ол.
A.Өөрчлөлтгүй давтан худалдан авалт
B.Өөрчлөлттэй давтан худалдан авалт
C.Шинэ зорилтыг шийдвэрлэх худалдан авалт
D.Хуучин зорилтыг шийдвэрлэх худалдан авалт

4. Байгууллагын зах зээлийн төрлөөс илүүцийг ол.

78
 A. Ашгийн бус байгууллагын C.​ ​Зуучлагчийн зах зээл
зах зээл D.​ ​Улсын байгууллагын зах

B. Хэрэглэгчийн зах зээл зээл

5. Төвийн зан төлвийн нөлөөлөгч 5 бүлгийн хэрэглэгч гэдэг нь
A. Бэлтгэн нийлүүлэгчийг сонгох зөвшөөрч батлах чадвартай дээд болон
дунд шатны удирдах албан тушаалтануудыг хэлнэ.
B. Худалдааны мэргэжлийн ажилтанууд буюу худалдааны байгууллагатай
хэлэлцээр байгуулах, бэлтгэн нийлүүлэгчтэй ажиллах хариуцлага хүлээсэн
хүмүүсийг хэлнэ.
C. Үйлдвэрийн ажилчид болон албан хаагчдыг хэлнэ.
D. Байгууллагын хэрэглэгчийг хэлнэ.
6. Төвийн зан төлвийн шийдвэр гаргагч гэдэг нь

A. Худалдааны мэргэжлийн ажилтанууд буюу худалдааны байгууллагатай

хэлэлцээр байгуулах, бэлтгэн нийлүүлэгчтэй ажиллах хариуцлага хүлээсэн
хүмүүсийг хэлнэ.
B. Бэлтгэн нийлүүлэгчийг сонгох зөвшөөрч батлах чадвартай дээд болон дунд
шатны удирдах албан тушаалтануудыг хэлнэ.
C. Байгууллагын хэрэглэгч шийдвэр гаргахад дэмжлэг үзүүлдэг нарийн бичгийн
дарга, эрдэм шинжилгээний туслах ажилчин болон бичиг хэргийн туслах
ажилчдыг хэлнэ.
D. Үйлдвэрийн ажилчид болон албан хаагчдыг хэлнэ.
7. .........бүтээгдэхүүнийг дамжуулан худалдаалахын тулд бусад хэрэглэгчдэд өөрт
ашигтай байдлаар түрээслэн өгч буй байгууллага болон хувь хүмүүсийн нийлбэр
цогцыг хэлнэ.
A. Үйлдвэрлэгчийн зах зээл C.​ ​Зуучлагчийн зах зээл
B. Улсын байгууллагын зах D.​ ​Аж үйлдвэрийн зах зээл зээл
8. Хэрэглэгчийн болон аж үйлдвэрийн зах зээлийн худалдан авах шийдвэр гаргах үе
шатын аль нь илүү олон үе шаттай вэ?
A. Хэрэглэгчийн зах зээл C.​ ​Ижилхэн

B. Үйлдвэрлэгчийн зах зээл D.​ ​Харьцуулах боломжгүй

79
 9. Гэрээ болон нээлттэй худалдааны аргаар ямар зах зээл дээр худалдан авалт
ихэвчлэн хийгддэг вэ?

A. Хэрэглэгчийн зах зээл

B. Зуучлагчийн зах зээл
C. Улсын байгууллагын зах зээл
D. Ашгийн бус байгууллагын зах зээл
10. Хэрэглэгчийн зах зээл, үйлдвэрлэгчийн зах зээлийн гол ялгаа
A. Худалдан авах зорилгоороо ялгагдана C.
B. Үнээрээ ялгагдана D. Дэлгүүрээрээ ялгагдана
E. Чанараараа ялгагдана

Сэдэв №8​ Маркетингийн хольц болон бүтээгдэхүүн

8.1 Маркетингийн хольцын элементүүд

8.2 Бүтээгдэхүүний тухай ойлголт, барааны таних тэмдэг, сав баглаа боодол
8.3 Бүтээгдэхүүний ангилал, нэр төрөл
8.4 Шинэ бүтээгдэхүүн бий болох явц, бүтээгдэхүүний амьдралын мөчлөг

8.1 Маркетингийн хольцын элементүүд

8.1 Маркетингийн хольцын элементүүд. Маркетингийн хольц гэдэгт 4р /4пи/
буюу бүтээгдэхүүн-product, үнэ-price, идэвхжүүлэлт - promotion, хуваарилалт – place
ордог. Үйлчилгээний маркетинг дээр нэмэгдэл 3р болох хүн буюу ажилчид - people,
үйл ажиллагаа - process, орчны хүчин зүйлс - physical evidence ордог. Тэгэхээр
бүтээгдэхүүний маркетинг гэхээр 4р яригдаж үйлчилгээ болохоор 7р–гийн хольц
хэмээн яригддаг гэсэн үг. Эдгээр хольцыг хэрхэн бүрдүүлэх тухай асуудал бол
маркетингийн гол шийдвэрлэх асуудал байдаг. Хэрэв хоолоор төсөөлбөл хоолны орц
нь маркетингийн хольцууд бөгөөд түүний галын тохируулга, хийж байгаа сав зэрэг нь
ямар амттай болоход нөлөөлөх бөгөөд тогоочийн ур чадвар нөлөөлж байдаг. Тэгэхээр
маркетингийн үйл ажиллагаа явуулахад хольц иж бүрдэл чухал боловч маркетингийн

80
гадаад дотоод орчны нөлөөлөл, маркетерын ур чадвар, хэрэглэгчийн онцлог байдал
нөлөөлж байдаг гэдгийг санаж байх нь чухал.
8.2 Бүтээгдэхүүний тухай ойлголт, барааны таних тэмдэг, сав баглаа боодол
Бүтээгдэхүүн гэдэгт зар сурталчилгааны хуульд зааснаар бараа, үйлчилгээ, санаа
гурвыг хамааруулан авч үздэг. Бараа гэдэг нь бүтээгдэхүүний биежсэн хэлбэр буюу
физик химийн шинж чанартай бүтээгдэхүүнийг хэлнэ. Гэсэн хэдий ч монгол
маркетингийн номнуудад бараа, бүтээгдэхүүн гэсэн үг нь ижил утгатай хэрэглэгдэнэ
хэмээн авч үзсэн байдаг.​8 Бараа /goods/, бүтээгдэхүүн /product/ гэсэн ойлголтыг дээр
тайлбарласнаар ялгаатай байдлаар авч үзсэн болно. Бараа нь хэрэглэгчдийн тодорхой
нэг хэрэгцээг хангахын тулд таних тэмдэг, сав баглаа боодолтой байдаг.
Барааны тэмдэг /trademark/ гэдэг нь тухайн бүтээгдэхүүнийг бусад өрсөлдөгч
бүтээгдэхүүнээс ялгаатай болгож байгаа нэр, бэлгэ тэмдэг /symbol/, зураг дүрслэлийн
/logo/ хослол юм. Энэ нь хуулиар зохицуулагддаг үйл ажиллагаа юм.
Барааны тэмдэг газарзүйн заалтын тухай 2010 оны хуулиар бүтээгдэхүүний таних
тэмдгийн тухай асуудал шийдэгддэг.
“Барааны тэмдэг, газар зүйн заалт” -ын тухай хуулийн 3.1.1.т “барааны тэмдэг” гэж
иргэн, хуулийн этгээд өөрийн бараа, үйлчилгээг бусад этгээдийн бараа, үйлчилгээнээс
ялгах зорилгоор хэрэглэх ялгагдах чадвартай илэрхийллийг” хэлнэ хэмээн
тодорхойлоод барааны тэмдгийн илэрхийлэгдэх хэлбэрийг уг хуулийн 4.1т “Барааны
тэмдэг нь үг, дүрс, үсэг, тоо, гурван хэмжээст дүрс, өнгө, дуу авиа, үнэр, эсхүл
тэдгээрийг хосолсон байдлаар илэрхийлэгдэж болно” гэжээ. Худалдааны
байгууллагуудын таних тэмдгийг хувийн таних тэмдэг гэх бөгөөд үйлдвэрлэгчийн
өөрийн бий болгосон болон түрээсээр авсан таних тэмдгийг үйлдвэрлэгчийн таних
тэмдэг гэж нэрлэдэг.
Жишээ нь Их засаг олон улсын их сургуулийн нэр нь Их засаг, бэлгэ
тэмдэг нь сургуулийн туг, сүлд дуу гэх мэт, зураг дүрслэл нь доорхи
зураг 8.1 болно. Зураг 8.1
Сав баглаа боодол гэдэг нь бараанд зориулагдсан тодорхой багтаамж
бүхий сав, бүрхэвчийн үйлдвэрлэл, бүтээц юм. 9​ Сав баглаа боодол дотор сав, гадар
сав, тээвэрлэлтийн сав гэсэн гурван хэсгээс бүрдэнэ. Жишээ нь ооны хувьд ооны гэр

8
Маркетингийн тайлбар толь, С.Жаргалсайхан. 2005.2 дахь хэвлэл 8-р ху
9
Маркетингийн үндэс Ф.Котлер, 1991. 2-р дэвтэр 82ху,

81
 дотор сав​, гадуурх кардон хайрцаг ​гадар сав​, хайрцагтай олон оог дотроо агуулах том
цаасан хайрцаг нь ​тээвэрлэлтийн сав​ болно.
Сав баглаа боодол нь тээвэрлэлтийн нөхцлийг хангах, хэрэглэгчдэд сурталчилгаа болж
хөшүүрэг болох, тэдний анхаарлыг татах, байгууллагын таних тэмдэг болох зэрэг
үүрэгтэй.
Барааны сав баглаа боодлын нэг бүрэлдэхүүн хэсэг нь ​хаяг байдаг. Хаягийг барааны,
тээврийн, тусгай гэж ангилдаг. Барааны хаяг гэдэг нь үйлдвэрлэсэн газар, он, хадгалах
хэрэглэх нөхцөл, найрлага, барааны тэмдгийн талаарх мэдээллийг багтаасан сав баглаа
боодлын салшгүй нэг хэсгийг хэлнэ. Тухайн барааны онцлогоос хамаарч хаяглах арга
нь тамга дарах, сийлбэрлэх, цаасан болон даавуун гэх мэт ярлык шошго хийх зэрэг
олон хэлбэртэй. Тээврийн хаяглалт гэдэг нь барааг тээвэрлэгч газрууд барааг
тээвэрлэхээр хүлээн авсаны дараа хаяглахыг хэлнэ. Жишээ нь усан замын боомт, төмөр
замын газар гэх мэт. Тээврийн хаяглалт нь тээврийн хэрэгслийн төрөл, ачааны шинж
чанар, тээвэрлэх нөхцөл зэргээс хамаарч тухайн улс болон олон улсын хэмжээнд
стандарт, гэрээ хэлэлцээрийн дагуу зохицуулагддаг. Жишээ нь НҮБ-с гаргасан “Улбар
шар ном”, “Инкотермс-90” гэх мэт. Тусгай хаяг гэдэг нь тээвэрлэх болон ачиж буулгах
онцгой нөхцөл шаардах бараанд хийх хаягийг хэлнэ. Жишээ нь тэсрэх дэлбэрэх, цацраг
идэвхит, шатамхай бараа материалыг тээвэрлэх гэх мэт. Энэ үед тусгай тэмдэгнүүд
болох норохоос болгоомжил, халаалтаас болгоомжил, давхарлахыг хориглоно, хэврэг
болгоомжтой гэх мэт маш олон тэмдэгнүүдийг ашигладаг. Барааны хаяглалтанд
тавигдах шаардлага өндөрсөж зураасан коодын тэмдэглэгээ, хүнсний нэмэлт
бодисуудыг тэмдэглэдэг Е индекс, эко тэмдэглэгээ, чанарын болон стандартын
тохирлын тэмдэг зэргийг ашигладаг болсон.
Барааны коод шалгах:Хүнсний нэмэлт, будагч бодисыг илэрхийлдэг ​Е индекс
Аюултай Е102,110,120,124,127,129,155,180,201,220,222,223,224,228,242
,400,401,402,403,404,405,501,502,503,620,636,637
Сэжигтэй E104,122,141,150,171,173,241,477,
Арьсанд хортой E151,160,231,232,239,951,1105
Ходоод өвдөнө E338-343,450-454,461-463,465,466,
Даралт ихэснэ E151,250,251
Тууралт өгнө E310-312,907
Хэрэглэхийг хориглоно E103,105,111,121,123,125,126,130,152,952

82
Хавдар үүсгэнэ E131,142,153,210-216,219,230,240,249,252,280-283,330,954
Хориглоно маш аюултай E123,510,513,527,
Гэдэс өвдөнө E154,626-635
Хүүхдэд аюултай Е270
Барааны зураасан коод ЕАН 13

Эхний 3 оронтой тоо барааны гарал үүслийн коод

Дараагийн 4 оронтой тоо – барааг үйлдвэрлэгчийн коод
Дараагийн 5 оронтой тоо – барааны нэр төрлийн коод
Сүүлийн нэг орон – Хяналтын тэмдэг

Хяналтын тэмдгийг шалгах арга:

Дээрх ЕАН 13 коод нь 8 8 7 5 9

8 7 1 2 4 8 6 ​3 ​ба сүүлийн 3 нь
хяналтын тэмдэг болно. Үүнийг
шалгахын тулд: Өөрөөр хэлбэл
хяналтын тэмдэг мэдэгдэхгүй
байна гэж үзээд ольё гэвэл:

8 8 7 5 9 8 7 1 2 4 8 6 ​С ​/check digit буюу хяналтын тэмдэг/

Бодолт:
1.Баруун гар талаас нь эхлэн /хяналтын тэмдэгийг оруулахгүй/ сондгой байрлалд
байгаа тоонуудыг нэмнэ.
6 + 4 + 1 + 8 + 5 + 8 = 32
2. Хариуг нь 3-р үржүүлнэ.
32 x 3 = 96

83
3.Баруун гар талаасаа тэгш байрлалд байгаа тоонуудыг нэмнэ.
8 + 2 + 7 + 9 + 7 + 8 = 41
4.2 болон 3 дахь үйлдлүүдийн нийлбэрийг олно.
96 + 41 = 137
5. 4-н нийлбэр нь 10 т хуваагдахаар болгохын тулд дутагдаж байгаа тоог олно.
137 + C = 140 C=3
Хяналтын тэмдэг 3 болохыг шалгав.
Хэрвээ 4 дэх үйлдэл 10т хуваагдахаар тоо гарвал хяналтын тэмдэг нь 0 байна.

Бүтээгдэхүүнийг бүтээхэд зохион бүтээгчид нь санаагаа гурван түвшинд

нарийвчлан тодорхойлдог. Үүнийг бүтээгдэхүүний /барааны/ ​гурван түвшин гэнэ.
Зураг 8.1. /Ф.Котлер Core benefit, basic product, expected product, augmented product,
potential product гэж 5 ангилан авч үзсэн байдаг.
Зураг.8.1

Маркетингийн менежерүүд нь бүтээгдэхүүнийг гурван түвшинд нарийвчлан

тодорхойлдог. Эхний түвшин болох бодож олсон бүтээх санаа нь худалдан авагчдад
юуг худалдах вэ гэсэн асуултанд хариулт өгч бүтээгдэхүүний үндсэн суурь үр ашгийг
тодорхойлно. Жишээ нь хүн хувцас худалдан авахдаа зөвхөн даарч хөрөхөөс сэргийлэх
гэсэн ганцхан шалтгаан байдаггүй. Бусдаас ялгарах, нийгмийн байр сууриа илэрхийлэх,
өөрийгөө илэрхийлэх гэх мэт олон шалтгаан байдаг. Тэгэхээр хэрэглэгч ямар

84
шалтгааны улмаас тухайн бүтээгдэхүүнийг худалдан авдаг вэ гэдгийг судалж түүнд
хариулт болгон өгч чадах үр ашгийг бий болгох нь бодож олсон бүтээх санаа юм.
Хоёрдох түвшин болох бодитой бүтээсэн бүтээгдэхүүний түвшин нь үндсэн үр ашгийг
хэрэглэгчдэд бодитой болгох үйл ажиллагаа юм. Жишээ нь хувцасыг сүүлийн үеийн
загвараар, өнгөний олон сонголттой, чанартай, таних тэмдгийн нэртэй, сав баглаа
боодолтой болгох үйл ажиллагааг хэлнэ.
Хамгийн сүүлийн хэрэглээнд гарсан барааны түвшин нь хэрэглэгчдэд байгууллагын
зүгээс анхаарч хүндлэл үзүүлж байгаагаа илэрхийлэх, гэрт нь хүргэж өгөх, баталгаа
өгөх зэрэг бүтээгдэхүүнийг хэрэглээ болгоход анхаарсан нэмэлт шийдвэрүүд юм.
8.3 Бүтээгдэхүүний ангилал, нэр төрөл
Бүтээгдэхүүний ангиллыг улсын байгууллага болон байгууллагын зүгээс тодорхой
зорилгын дагуу хийдэг. Жишээ нь улсын байгууллага салбарын үйл ажиллагааны
талаар мэдээллийг нэгтгэх зорилгоор бүтээгдэхүүний ангилал хийдэг бол
байгууллагууд өөрийн үйл ажиллагааг эмх цэгцтэй явуулах болон маркетингийн
стратегиа тодорхойлж оновчтой шийдвэр гаргах зорилготой байдаг.
Бүтээгдэхүүнийг хэрэглээний онцлогоос нь хамааруулан ​өргөн хэрэглээний, аж
үйлдвэрийн ​ хэмээн ангилдаг.

Өргөн хэрэглээний бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчдийн худалдан авах байдлаар нь дараах

байдлаар ангилдаг. Үүнд:
1. Тохиромжтой бараа /өргөн хэрэглээний бараанууд болох хоол хүнс, шүдний оо,
саван, угаалгын нунтаг гэх мэт/
2. Дэлгүүрийн бараа / хэд хэдэн дэлгүүрээр хэсэж хооронд нь харьцуулж авдаг

гутал, бэлэн хувцас, цахилгаан бараа гэх мэт/

3. Тусгай /онцгой/ бараа /хүч гаргаж хайж олдог авто машин, стерео хөгжим гэх
мэт/
4. Санамсаргүй бараа буюу идэвхигүй эрэлттэй бараа / одоохондоо мэдээгүй
байгаа, мэдсэн ч авах хүсэл төрөөгүй байгаа бүтээгдэхүүн болох даатгалын
үйлчилгээ, толь бичиг/

Аж үйлдвэрийн зориулалттай бүтээгдэхүүнийг ​дараах байдлаар 3 ангилна​10​.

1. Үйлдвэрлэлийн материал ба бүрдэл хэсэг

10
Маркетингийн үндэс Ф.Котлер, 1991. 2-р дэвтэр 70-73ху

85
 a. түүхий эд​ ​/хөдөө аж ахуйн​ бүтээгдэхүүн буудай, жимс, хүнсний ногоо
хөвөн гэх мэт, ​байгалийн ​бүтээгдэхүүн загас, ой мод, түүхий нефт гэх мэт /

b. хагас бэлэн бүтээгдэхүүн, бүрдэл хэсгүүд /​материалын иж бүрдэл т​ өмөр,

​ ичил хөдөлгүүр,
төмөр утас, цемент гэх мэт, ​иж бүрдэл үүсгэдэг зүйлс б
дугуй, цутгамал гэх мэт/
2. Үндсэн эд хогшил

a. суурин тоног төхөөрөмж /​барилга байгууламж ​үйлдвэр, захиргаа аж

ахуйн барилгууд гэх мэт, ​суурин тоног төхөөрөмж ​генератор, өрмийн
машин, өргөгч механизм гэх мэт​/
b. туслах тоног төхөөрөмж /​үйлдвэрийн хөдөлдөг тоног төхөөрөмж г​ ар
багаж, авто ачигч гэх мэт, ​албан тасалгааны хэрэгсэл ​компьютер, бичгийн
ширээ гэх мэт/
3. Туслах материал ба үйлчилгээ
a. туслах материал /​ ​ажлын материал ​чулуун нүүрс, тосолгооны тос,
харандаа, бичгийн цаас гэх мэт, ​техникийн үйлчилгээ засварын материал
будаг, хадаас, сойз гэх мэт/
b. ажил хэргийн үйлчилгээ ​/​техникийн тордлого, засварын үйлчилгээ ц
​ онх
угаах, компьютер засах, тоног төхөөрөмжийн арчилгаа, засварын
үйлчилгээ гэх мэт, ​зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ хуулийн ба санхүүгийн
зөвлөгөө гэх мэт /
Бүтээгдэхүүнийг мэдрэгдэх байдлаар нь ​мэдрэгдэх ​түргэн эдэлгээтэй бараа
/хүнс, ахуйн зүйлс давс, саван гэх мэт нэг удаагийн хэрэглээгээр дуусдаг
бүтээгдэхүүнүүд/, ​удаан эдэлгээтэй бараа ​/машин, зурагт, хувцас гэх мэт ашиглалтын
хэд хэдэн мөчлөгт ордог/​, үл мэдрэгдэх ​үйлчилгээ /үсчин, банк гэх мэт бүх үйлчилгээ/
гэж ангилдаг.
Пүүсийн хэрэглэгчдэд санал болгож байгаа бүх бүтээгдэхүүний
цогцыг бүтээгдэхүүний ​нэр төрөл​ гэнэ. Бүтээгдэхүүний нэр төрлийн бодлогоо
дараах байдлаар шийдвэрлэж болно.
1. Бүтээгдэхүүний олон нэр төрлийн бодлого:бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тоо олон

2. Бүтээгдэхүүний урт нэр төрлийн бодлого:нэг нэр төрлийн олон бүтээгдэхүүний

төрөл

86
3. Бүтээгдэхүүний гүн нэр төрлийн бодлого:нэг янз төрлийн олон хувилбар
бүтээгдэхүүн

4. Бүтээгдэхүүний нягт нэр төрлийн бодлого:өөр нэр төрлүүд эцсийн, завсрын

хэрэглэгчидтэй хэр ойр байгаа зэргийг ойлгоно.

8.4 Шинэ бүтээгдэхүүн бий болох явц, барааны амьдралын мөчлөг

Шинэ бүтээгдэхүүн бий болох явц дараах үе шаттай.
1. Шинэ санаа олох
2. Санаагаа сонгох
3. Санаагаа боловсруулж шалгах
4. Маркетингийн стратеги боловсруулах
5. Бизнесийн шинжилгээ хийх
6. Бүтээх
7. Турших
8. Үйлдвэрлэж зах зээлд гаргах
Бүтээгдэхүүний амьдралын мөчлөг дараах үе шаттай.

1. Зах зээлд нэвтрэхээс өмнөх үе шат

2. Зах зээлд нэвтрэх үе шат
3. Өсөлтийн үе шат
4. Тогтворжилтын үе шат
5. Уналтын үе шат
Зураг 8.2

87
Зураг 8.2-т бүтээгдэхүүний амьдралын мөчлөгийн 5 үе шатыг авч үзсэн байна.
Бүтээгдэхүүний амьдралын мөчлөгийг уртасгахын тулд:
1. Бүтээгдэхүүний шинэ хэрэглээг хөгжүүлэх
2. Бүтээгдэхүүний шинэ онцлогийг хөгжүүлэх
3. Уламжлалт бүтээгдэхүүний онцлогийг хөгжүүлэх
4. Шинэ хэрэглэгчдийг олох
5. Барааг шинэчлэн хэрэглэгчдээ тэлэх
6. Хэрэглэгчдийн хэрэглээг нэмэгдүүлэх
7. Маркетингийн стратегиа зөв тодорхойлох зэрэг юм.
Шинэ бүтээгдэхүүн гэдэг бол өөрчлөн сайжруулсан болон цоо шинэ бүтээгдэхүүнийг
хэлнэ. Шинэ бүтээгдэхүүнийг гаднаас бусад үйлдвэрээс эсвэл өөрсдөө шинээр хийж
гаргаж авч болно.
Бүтээгдэхүүний чанар өрсөлдөх чадвар:
Бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадвар нь техник, эдийн засгийн ашигт чанар, гадаад төрх
шинж чанаруудаар тодорхойлогдоно. Өрсөлдөх чадварыг ижил бараатай харьцуулсан
чанараар тодорхойлно. Бүтээгдэхүүний чанарын 4 түвшин байна.
1. Стандартад тохирох түвшин
2. Ашиглалтанд тохирох түвшин
3. Зах зээлийн бодит шаардлагад тохирох түвшин
4. Патентад тохирох түвшин

Сэдэв №8-тай холбоотой практик даалгавар

Англи хэлний нэр томъёо
• Бүтээгдэхүүний ангилал Product classification
 Барааны тэмдэг Trademark
 Бэлэг тэмдэг Symbol
 Шинэ бүтээгдэхүүн New product
 Хэрэглээний бүтээгдэхүүн Consumer goods
 Үйлдвэрийн бараа Production goods
 Туслах материал Support goods
 Удаан эдэлгээтэй бараа Durable goods

88
  Түргэн эдэлгээтэй бараа Nondurable goods
 Үйлчилгээ Service
 Тохиромжтой бараа Convenience goods
 Дэлгүүрийн бараа Shopping goods
 Тусгай бараа Specialty goods
 Идэвхигүй эрэлттэй бараа Unsought goods
 Материал ба бүрдэл хэсгүүд Materials and parts
 Түүхий эд Raw material
 Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн Farm product
 Байгалийн бүтээгдэхүүн Natural product
• Хагас бэлэн бүтээгдэхүүн ба бүрдэл хэсгүүд Manufactured materials and parts
 Материалын иж бүрдэл Component
materials
 Үндсэн эд хогшил Capital item
 Иж бүрдэл үүсгэдэг зүйлс Component parts
 Суурин тоног төхөөрөмж Installation
 Тоног төхөөрөмж Equipment
 Сав баглаа боодол Packaging
 Дотор сав Primary package
 Гадна сав Secondary package
 Тээврийн сав Shipping Package
 Хяналтын тэмдэг Check digit
 Warranties and Guarantees
 Хаяглалт Labeling
Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.
A. Бүтээгдэхүүн E. Алимны цаасан хайрцаг
B. Сав баглаа боодол F. Лосьоны атриат картон
авдар
C. Бүтээгдэхүүний 3 түвшин
D. Түргэн эдэлгээтэй бараа
G. Барааны тэмдэг K.​ ​Үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн
H. Ундааны лонх L.​ ​Хаяг
I. Шинэ бүтээгдэхүүн M.​ ​Удаан эдэлгээтэй бараа
J. Өргөн хэрэглээний бараа

89
 1. ______________ Түүхий эд материал, үндсэн тоног төхөөрөмж, туслах тоног
төхөөрөмж, эд анги бүрдэл хэсэг, туслах материал, үйлдвэрлэлийн үйлчилгээ
орно.

2. ______________ Зар сурталчилгааны хуульд зааснаар бараа, үйлчилгээ, санаа

гурвыг хамааруулан авч үздэг.
3. ______________ Тохиромжтой бараа, дэлгүүрийн бараа, тусгай
бараа, санамсаргүй бараа зэргийг хамааруулан авч үздэг.
4. ______________ Өөрчлөн сайжруулсан болон цоо шинэ бүтээгдэхүүнийг хэлнэ.
5. ______________ Өрсөлдөгчийн бараа үйлчилгээнээс ялгарах зорилготой нэр
томьёо, тэмдэг, бэлгэ тэмдэг, зураг дүрслэл, үсэг шрифтүүд юм.
6. ______________ бараанд зориулагдсан тодорхой багтаамж
бүхий сав, бүрхэвчийн үйлдвэрлэл, бүтээц
7. ______________ дотор сав
8. ______________ гадар сав
9. ______________тээвэрлэлтийн сав
10. ______________-г барааны, тээврийн, тусгай гэж ангилдаг
11. ______________зохион бүтээгчид бүтээгдэхүүнийг бүтээхдээ санаагаа гурван
түвшинд нарийвчлан тодорхойлдог.
12. ______________давс, шампунь, саван
13. ______________зурагт, хөргөгч
Цорын ганц зөв хариултыг сонго.
1. Тохиромжтой бараанд юу юу ордог вэ?
A. Хоол хүнс, шүдний оо C.​ ​Авто машин, стерео хөгжим
B. Бэлэн хувцас, цахилгаан D.​ ​Толь бичиг, даатгалын бараа үйлчилгээ
2. Барааны тэмдэг гэдэг нь
A. Пүүсийн хэрэглэгчдэд санал болгож байгаа бүх барааны цогцыг хэлнэ.
B. Удирдлагын зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ засварын үйлчилгээ,
тоног төхөөрөмжийн арчилгаа зэрэг хэлнэ.
C. Өрсөлдөгчийн бараа үйлчилгээнээс ялгарах зорилготой нэр томьёо, тэмдэг,
бэлгэ тэмдэг, зураг дүрслэл, үсэг шрифтүүд юм.

90
 D. Өөрчлөн сайжруулсан бараа, цоо шинэ бараа зэргийг хэлнэ.
3. Бүтээгдэхүүний амьдралын мөчлөгийн үе шатаас илүүцийг нь ол.
A. ​Зах зээлд нэвтрэх үе C. ​Өсөлтийн үе B. ​Өрсөлдөөний үе D.
Тогтворжилтын үе
4.​ ​Барааны чанарын түвшингөөс илүүцийг нь ол.
A. Стратеги боловсруулах түвшин D.​ ​Зах зээлийн бодит шаардлагад
B. Стандартад тохирох түвшин тохирох түвшин

C. Ашиглалтанд тохирох түвшин

5. Санамсаргүй бараанд:
A. Хоол хүнс, шүдний оо D.​ ​Толь бичиг, даатгалын
B. Бэлэн хувцас, тавилга үйлчилгээ
C. Авто машин, стерео хөгжим
6. Бодитой бүтээсэн бүтээгдэхүүний түвшинд аль нь орохгүй вэ?
A. Сав баглаа боодол D.​ ​Бүтээгдэхүүний
B. Брендийн нэр чанар
C. Баталгаат засвар
7. Бүтээгдэхүүнийг мэдрэгдэх байдлаар нь 3 ангилдаг ба түүнээс илүү дурьдсаныг
нь ол.
A. Хэрэглээний бараа C.​ ​Удаан эдэлгээтэй
B. Түргэн эдэлгээтэй бараа
бараа D.​ ​Үйлчилгээ
8. Нэг удаагийн хэрэглээгээр дуусдаг барааг юу гэж нэрлэдэг вэ?
a.Үйлчилгээ c.Түргэн эдэлгээтэй бараа
b.Удаан эдэлгээтэй бараа d.Аж үйлдвэрийн бараа
9. Тусгай бараанд аль нь орох вэ?
A. Хоол хүнс, шүдний оо D.​ ​Толь бичиг, даатгалын
B. Бэлэн хувцас, цахилгаан араа үйлчилгээ
C. Авто машин, стерео хөгжим
10. Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, байгалийн бүтээгдэхүүн гэж ямар
бүтээгдэхүүнийг ангилдаг вэ?

91
 a.Хагас бэлэн бүтээгдэхүүн b.Түүхий эд
c.Дэлгүүрийн бараа d.Хүнсний бүтээгдэхүүн

9.1 Өрсөлдөөний хэв шинжүүд дэх үнийн онцлог:

Зах зээлийн хэв шинжээс хамааран үнийн бодлого өөр өөр байдаг. Зах зээлийн хэв
шинжийг өрсөлдөөний байдлаас нь хамааран 4 ангилдаг. Үүнд
1) Төгс өрсөлдөөнт зах зээл 3)​ ​Олигополь зах зээл
2) Цэвэр Монополь зах зээл 4)​ ​Монопольт өрсөлдөөнт зах зээл
Төгс өрсөлдөөнт зах зээл дээр үнэ эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэрээр тогтдог ба пүүсүүд
үнэд нөлөөлөх чадваргүй байдаг. Монополь зах зээл дээр пүүсүүд үнээ өөрсдөө тогтоох
чадвартай байдаг. Төгс монополь зах зээл дээр нэг худалдагч бүх зах зээлийг ноёрхох
ба ихэвчлэн төр засаг хяналтандаа байлгаж үнийг доогуур тогтоон төрөөс зөрүүг нь
олгох нь бий. Жишээ нь төмөр зам, МИАТ, эрчим хүч гэх мэт. Олигополь зах зээл дээр
пүүсүүд үнээ хэлэлцэн тохиролцож тогтоох явдал байдаг. Гэхдээ хэт бага үнэ тогтоох
/демпинг/, монополь пүүсийн үйл ажиллагаа, хэлэлцэн тохирч үнэ тогтоохын эсрэг
хуулиуд байдаг.
Төгс өрсөлдөөнт зах зээл дээр үнэ дараах үүргийг гүйцэтгэнэ.

• Борлуулалтыг идэвхижүүлэх
• Нөөцийг зохистой хуваарилах ​
Өрсөлдөөнд тодорхой байр суурь эзлэх ​
Эрэлт нийлүүлэлтийн харьцааг
зохицуулах ​ ​Урамшууллын үүрэг гэх
мэт.
9.2 Үнэ бүрдүүлэх үйл явц, зорилго, арга
Өртөг үнэ хоёрын ялгаа нь өртөг нь бүтээгдэхүүнийг өөр бүтээгдэхүүнээр солигдох
чадварын тоон хэмжүүр ба үнэ нь өртгийн мөнгөн илэрхийлэл юм.

Бүтээгдэхүүний үнэ бүрдүүлэх үйл явц дараах үе шаттай.

92
 1. Үнийн зорилго сонгох
2. Эрэлтийн тодорхойлох
3. Зардлыг тооцох
4. Өрсөлдөгчийн үнийг судлах
5. Үнэ тогтоох аргаа сонгох
6. Эцсийн үнэ тогтоох
Үнийн зорилгууд нь ашигт үндэслэх, борлуулалтанд үндэслэх, өрсөлдөөнд үндэслэх,
хэрэглэгчдэд үндэслэх гэсэн төрлүүдтэй. Жишээ нь үнийн зорилго нь ашгаа
нэмэгдүүлэх, зах зээлд эзлэх хувиа нэмэгдүүлэх, амьдрах чадвараа хадгалах гэх мэт
Үнийн амжилттай стратеги нь 5Си​11​-н бүрдлээс хамаардаг. Үүнд:
1. Customer-хэрэглэгч
2. Cost-зардал
3. Competition-өрсөлдөөн
4. Channel members-хуваарилалтын сувгийн гишүүд
5. Company objective-компаний зорилго
Үнийн тогтолцоо нь дараах төрлүүдтэй.

• Бөөний үнэ
• Жижиглэнгийн үнэ
• Худалдан авах үнэ
• Барилгын бүтээгдэхүүний үнэ ​ ​Тээвэр холбооны тарифын үнэ ​ ​Гэрээний үнэ
гэх мэт.
Жижиглэнгийн үнийн бүтэц нь үйлдвэрлэлийн бөөний үнэ, үйлдвэрийн газрын
худалдааны эргэлтийн зардал, ашиг, барааны татвар зэргээс бүрддэг.
Үнэ тогтоох аргууд​12​:
1. Зардал дээр үндэслэн үнэ тогтоох
2. Өрсөлдөөн дээр тулгуурлан үнэ тогтоох
3. Эрэлт дээр тулгуурлан үнэ тогтоох
4. Ашигт үндэслэн үнэ тогтоох арга

11
Dhruv Grewal, Michael Levy. “Marketing” 2008. 358p
12
А.Жаргалсайхан. Бизнес төлөвлөлтийн арга зүй. 2010 он. 44-47-р хуудас

93
1. Зардалд үндэслэн үнэ тогтоох:

А.Стандарт нэмэгдлийн арга

Бараа нэг бүрийн эрэлт хэрэгцээг үндэслэн үнийг нь тогтоох боломжгүй маш олон
тооны бараатай үед энэ аргыг ашигладаг. P=CPU*(1+SM)
P- үнэ CPU- нэгжийн зардал SM-стандарт нэмэгдлийн хувь
CPU=VC+FC/Q
CPU- нэгжийн зардал VC-нэгжийн хувьсах зардал FC-тогтмол зардал
Q- нийт бүтээгдэхүүний тоо
Б.Зардал дээр нэмэх зардлын хувийн арга
Худалдаачид, бизнесменүүд ихэвчлэн ашигладаг тооцоолоход хялбар арга юм.
P=CPU*(1+Z)
P- үнэ CPU- нэгжийн зардал
Z-нэгж бүтээгдэхүүний зардлаас бодох зардлын хувь
В.Зардал дээр нэмэх тогтмол ашгийн арга
P=CPU+Ω
P- үнэ CPU- нэгжийн зардал Ω-нэгж бүтээгдэхүүнээс олох тогтмол ашиг
2. Өрсөлдөөнд үндэслэн үнэ тогтоох:
А.Уламжлалт үнийн арга
Тогтсон уламжлал, хуваарилалтын суваг, өрсөлдөөний хүчин зүйлс нь тухайн
бүтээгдэхүүний үнийг тодорхойлж байхыг хэлнэ. Жишээ нь шүдэнз 50 төгрөг, бохь 50-
100 төгрөг гэх мэт
​ ухайн
Б.Зах зээлийн үнийн болон зах зээлийн үнээс дээгүүр ба доогуур үнийн аргууд Т
бүтээгдэхүүний үнийг нарийвчлан тодорхойлоход төвөгтэй байх үед энэ аргыг
ашиглана.
В.Алдаж тэргүүлэх үнийн арга
Хэрэглэгчдийг өөртөө татахын тулд зах зээлийн уламжлалт үнээс доогуур үнэ
тогтоохыг хэлнэ.

94
Г.Сонгон шалгаруулах үнийн арга
Нээлттэй худалдааны аргын үед тендер зарлан бүтээгдэхүүний худалдан авалт хийх үед
сонгон шалгаруулах үнийн аргыг хэрэглэдэг.
3. Эрэлтэнд үндэслэн үнэ тогтоох:
А.Өрмийг хамах үнийн арга
Зах зээл дээр шинэ бүтээгдэхүүн гаргах, шинэ зах зээл рүү нэвтрэх үедээ хэрэглэгчдийн
төлж чадах анхны өндөр үнэ тогтоохыг хэлнэ.
Б.Нэвтрэх үнийн арга
Шинээр зах зээл рүү нэвтрэхийн тулд бүтээгдэхүүнийхээ анхны үнийг доогуур
тогтоохыг хэлнэ. ​В.Зиндааны үнийн арга
Тансаг хэрэглээний бүтээгдэхүүн дээр ихэвчлэн хэрэглэдэг ба хэрэглэгчид нийгмийн
байр сууриа мэдэрч, хэрэглээгээрээ ялгарч болохуйц өндөр үнэ тогтоохыг хэлнэ.
Г.Тэгш-сондгой үнийн арга
Хэрэглэгчийн сэтгэлзүйд нөлөөлөхийн тулд ямар нэг мухар тооноос цөөхөн нэгжээр
дутуу байхаар үнэ тогтоохыг хэлнэ. Жишээ нь 199.000 болон 999.999 гэх мэт
Д.Багц үнийн арга
Олон бүтээгдэхүүнийг нэг багцад оруулж нэгдсэн нэг үнэ тогтоох аргыг хэлнэ.
4. Ашигт үндэслэн үнэ тогтоох:
А.Нийт зорилтот ашгийн арга

Байгууллагынхаа олохоор төлөвлөж байгаа ашгаас хамааруулан үнэ тогтоохыг хэлнэ.

P=CPU+(TR-TC)/Q
P- үнэ CPU- нэгжийн зардал TR-нийт орлого TC-нийт зардал
Q-нийт бүтээгдэхүүний тоо
Б.Нэгж бүтээгдэхүүний зорилтот ашгийн арга
Тухайн нэгж бүтээгдэхүүнээс хэдэн хувийн ашиг олохоос хамааруулан үнэ тогтоохыг
хэлнэ.
P=CPU/(1-π)
P- үнэ CPU- нэгжийн зардал π-нэгж бүтээгдэхүүний ашгийн хувь
Үүнийг markup үнэ гэж нэрлэх нь бий.

95
В.Борлуулалтын зорилтот өгөөжийн арга
Тухайн бүтээгдэхүүний борлуулалтаас олох ашгийн тодорхой хувийг үндэслэн үнэ
тогтоох аргыг хэлнэ. P=CPU/(1-TRS)
P- үнэ CPU- нэгжийн зардал TRS-борлуулалтын зорилтот өгөөж

Г.Хөрөнгө оруулалтын зорилтот өгөөжийн арга

Тухайн бүтээгдэхүүнд оруулсан хөрөнгө оруулалтын зорилтот өгөөжийг хангахуйцаар
бүтээгдэхүүний үнэ тогтоох аргыг хэлнэ.
P= I*TRI/Q+CPU
P- үнэ I-хөрөнгө оруулалт TRI- хөрөнгө оруулалтын зорилтот өгөөж
Q-нийт бүтээгдэхүүний тоо
9.3 Үнийн түвшинд нөлөөлдөг хүчин зүйлс
Бүтээгдэхүүний үнийн түвшинд дараах хүчин зүйлс нөлөөлөл үзүүлнэ.
• Хэрэглэгчид, Зардал, Өрсөлдөгчид, Барааны хөдөлгөөнд оролцогчид, Компаний
зорилго гэсэн 5си-гийн үзүүлэлт
• Төрийн зохицуулалт
• Интернет худалдаа
• Эдийн засгийн гэх мэт хүчин зүйлс нөлөөлдөг.
Үнийн түвшинд нөлөөлөх хүчин зүйлсийг зөв тооцоолж үнийн баримтлах стратегиа
тодорхойлох ёстой.
Зардалд үндэслэсэн үнийн стратеги нь нэгжийн зардлыг бага байлгах дээр анхаардаг
​ ь үнийн дээж авах, нэвтрэх үнийн аргыг
бол ​өрсөлдөөнд үндэслэсэн үний стратеги н
ашигладаг гэх мэт.
Үнийн шийдвэрийг гаргахын тулд ​хугарлын цэгийн​ шинжилгээг хийдэг. Хугарлын цэг
гэдэг ашиг=0 байх цэгийг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл хэдэн ширхэг бүтээгдэхүүн борлуулбал
ашиг ч үгүй алдагдал ч үгүй байх эдийн засгийн ойлголт юм.
Мөн үнээс хамаарсан эрэлтийн мэдрэмжийг харгалзан үзэх хэрэгтэй. Үнээс хамаарсан
эрэлтийн мэдрэмж гэдэг нь үнэ нэг нэгжээр өөрчлөгдөхөд эрэлт хэдэн нэгжээр
өөрчлөгдөж байгааг илэрхийлдэг.
Дараах томьёогоор олно.

96
Үнээс хамаарсан эрэлтийн мэдрэмж =эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлтийн
хувь/үнийн өөрчлөлтийн хувь​13

Жишээ нь СD –ний борлуулалт үнэ нь 10 доллар байхад 1 сая байснаа 15 доллар болон
өсгөхөд 500,000 ширхэг борлогдсон. Үнээс хамаарсан эрэлтийн мэдрэмж хэд вэ?
Эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлтийн хувь=(1000,000-500,000)/1000,000=50%
Үнийн өөрчлөлтийн хувь=(10-15)/10=-50%
Үнээс хамаарсан эрэлтийн мэдрэмж=50%/(-50%)=-1
Энэ тохиолдлыг Зураг 8.3 –н эхний зургаас харж болно. Үнээс хамаарсан эрэлтийн
мэдрэмж сөрөг байна гэдэг нь үнэ Р1-ээс Р2 болж өсөхөд борлуулсан бүтээгдэхүүний
тоо хэмжээ Q1-ээс Q2 болж буурахыг илэрхийлнэ.
Зураг 8.3

Зураг 8.3-н хоёрдугаар зурганд тансаг хэрэглээний бүтээгдэхүүний эрэлтийн муруйг

дүрслэн харуулсан байна. Р1 ээс үнийг өсгөхөд эрэлт нь үнийн Р2 түвшин хүртэл өсөөд
түүнээс дээш (Р3) үнээ өсгөхөд эрэлт нь буурах болно. Эрэлтийн үнийн мэдрэмжинд
орлого, орлуулах бүтээгдэхүүн гэх мэт нөлөөлдөг. Зураг 8.4 Үнээс хамаарсан эрэлтийн
мэдрэмж багатай болон ихтэй барааны эрэлтийн муруйн байдал

13
Dhruv Grewal, Michael Levy. “Marketing” 2008. 366p

97
Сэдэв №9-тай холбоотой практик даалгавар

Англи хэлний нэр томъёо

• Төгс өрсөлдөөн Perfect competition
 Төгс бус өрсөлдөөн Imperfect competition
 Монополь зах зээл Monopoly
 Олигополь зах зээл Oligopoly
 Орлуулалт Substitution
 Демпинг Dumping
 Өртөг, зардал Cost
 Үнэ Price
 Тогтмол зардал Fixed cost
 Хувьсах зардал Variable cost
 Жижиглэнгийн үнэ Retail price
 Бөөний үнэ Wholesale price
 Худалдан авах үнэ Purchase price
 Гэрээний үнэ Contract price
 Эрэлтийн муруй Demand curve

 Хугарлын цэг Break-even point

• Үнээс хамаарсан эрэлтийн мэдрэмж Price elasticity of demand
Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.
A. Нийт зорилтот ашгийн аргаар G.​ ​Үнэ үнэ тогтоох арга H.​ ​Тогтмол зардал

98
 B. Олигополь зах зээл I.​ ​Хувьсах зардал
C. Төгс өрсөлдөөнт зах зээл J.​ ​Жижиглэнгийн үнэ
D. Монополь зах зээл K.​ ​Markup үнийн арга
E. Демпинг
F. Өртөг
1. _______________ Хэт бага үнэ тогтоохыг хэлнэ.
2. _______________ Пүүсүүд үнээ өөрсдөө тогтоох чадвартай
зах зээлийг хэлнэ.
3. _______________ Үйлдвэрлэлийн бөөний үнэ, үйлдвэрийн
газрын худалдааны эргэлтийн зардал, ашиг, барааны татвар
зэргээс бүрддэг.
4. _______________ Үнэ эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэрээр
тогтдог ба пүүсүүд үнэд нөлөөлөх чадваргүй байдаг.
5. _______________ Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээнээс хамааран
гарч байгаа зардлыг хэлнэ.
6. _______________ Бүтээгдэхүүний өртгийн мөнгөн
илэрхийлэлийг хэлнэ.
7. _______________ Пүүсүүд үнээ хэлэлцэн тохиролцож
хувилдааны журмаар үнээ тогтоодог зах зээлийг хэлнэ.
8. _______________ Бүтээгдэхүүнийг өөр бүтээгдэхүүнээр
солигдох чадварын тоон хэмжүүрийг хэлнэ.
9. _______________ Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээнээс
хамаарахгүй гарч байгаа зардлыг хэлнэ.
10. P=CPU+(TR-TC)/Q
11. P=CPU/(1-π)
Цорын ганц зөв хариултыг сонго.
1. Монополь зах зээл нь:
A. Пүүсүүд үнээ өөрсдөө тогтоох чадвартай зах зээлийг хэлнэ.
B. Пүүсүүд үнээ хэлэлцэн тохиролцож хувилдааны журмаар үнээ тогтоодог зах
зээлийг хэлнэ.

99
 C. Үнэ эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэр тогтдог ба пүүсүүд үнэд нөлөөлөх
чадваргүй байдаг

D. Хэт бага үнэ тогтоохыг хэлнэ.

2. P=CPU*(1+SM) томьёогоор үнэ тогтоох арга аль нь вэ?
A. Зардал дээр нэмэх зардлын хувийн арга

B. Зардал дээр нэмэх тогтмол ашгийн арга

C. Стандарт нэмэгдлийн арга
D. Багц үнийн арга
3. P=CPU/(1-TRS) томьёогоор үнэ тогтоох арга аль нь вэ?
A. Борлуулалтын зорилтот өгөөжийн арга
B. Стандарт нэмэгдлийн арга
C. Хөрөнгө оруулалтын зорилтот өгөөжийн арга
D. Нэгж бүтээгдэхүүний зорилтот ашгийн арга

4. Эрэлтэнд үндэслэн үнэ тогтоох аргад аль нь орох вэ?

A. Алдаж тэргүүлэх үнийн арга
B. Сонгон шалгаруулах үнийн арга
C. Нэвтрэх үнийн арга
D. Уламжлалт үнийн арга
5. Өртөг гэж:
A. Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээнээс хамаарахгүй гарч байгаа зардлыг хэлнэ.
B. Бүтээгдэхүүнийг өөр бүтээгдэхүүнээр солигдох чадварын тоон хэмжүүрийг
хэлнэ.
C. Бүтээгдэхүүний өртгийн мөнгөн илэрхийллийг хэлнэ.
D. Зах зээлийн үнэд нөлөөлж байгаа үйл ажиллагааг хэлнэ.
6. Тогтмол зардал гэдэг нь:
A. Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээнээс хамаарахгүй гарч байгаа зардлыг хэлнэ.

B. Бүтээгдэхүүнийг өөр бүтээгдэхүүнээр солигдох чадварын тоон хэмжүүрийг

хэлнэ.
C. Бүтээгдэхүүний өртгийн мөнгөн илэрхийллийг хэлнэ.
D. Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээнээс хамааран гарч байгаа зардал.

100
 7. Ашиг олох гол хэрэгсэл юу вэ?
A.​ ​Үнэ B.​ ​Зардал C.​ ​Өрсөлдөөн D.​ ​Тогтмол зардал
8. СD-ний үнэ 10,000 аас 20,000 төгрөг болж өөрчлөгдөхөд борлуулалт 200,000 аас
150,000 ширхэг болсон бол үнээс хамаарсан эрэлтийн мэдрэмж хэд вэ?
A.​ ​-0,25 B.​ ​-0,2 C.​ ​-1,5 D.​ ​0,2

9. А бүтээгдэхүүний нэгжийн хувьсах зардал 10 төг, тогтмол зардал 1500,000, нийт

бүтээгдэхүүний тоо 100,000 ба 20 хувийн ашиг олно гэвэл markup аргаар
тооцоолбол үнийг хэдээр тогтоох вэ?
A.​ ​31,25 B.​ ​42,53 C.​ ​46,5 D.​ ​52
10. Хөрөнгө оруулалт 10 сая төгрөг, хөрөнгө оруулалтын өгөөж 20%, нэгжийн
зардал 160 төгрөг, нийт бүтээгдэхүүний тоо100 мянга бол хөрөнгө оруулалтын
зорилтот өгөөжийн аргаар үнэ тооцвол хэдээр үнээ тогтоох вэ?
A.​ ​170 B.​ ​180 C.​ ​200 D.​ ​250
Сэдэв №10​ Бүтээгдэхүүний хуваарилтын суваг

10.1 ​Маркетингийн хуваарилалтын сувгийн тухай үндсэн ойлголт

Бүтээгдэхүүний хуваарилалтын суваг нь маркетингийн хуваарилалтын суваг, ложистик
хуваарилалтын сувгаар тодорхойлогддог.
Маркетингийн суваг гэдэг нь бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэгчээс хэрэглэгчдэд хүргэхэд
оролцож буй байгууллага болон хувь хүмүүсийг хэлнэ.

Ложистик хуваарилалтын суваг гэдэг нь барааны биет хөдөлгөөнийг хэлдэг.

Зуучлагчдын гүйцэтгэх үүрэг:
а. ​Дамжуулах:

✔ худалдан авах-​ худалдах зорилгоор худалдан авах

✔ худалдах-​ худалдан авагчидтай холбоо тогтоох, бүтээгдэхүүнийг идэвхжүүлэх

101
✔ эрсдэлийг үүрэх-​ эзэмших явиад материал неөц хэрэглээнээс хасагдах, муудах

зэрэг эрсдэлийг өөртөө хүлээх

102
б. Нэр төрлийг бүрдүүлэх:

✔ бүтээгдэхүүний иж бүрдлийг бий болгох- хэрэглэгчдийг хангах байдлаар

болон тэдгээрийн хэрэгцээний байдлаар бүтээгдэхүүний иж бүрдлийг бий

болгох

✔ хадгалах-​ бүтээгдэхүүнийг цуглуулах, хадгалах. Хамгаалах

✔ төрөлжүүлэн хуваах- худалдан авагчдын шаардлагын дагуу жижиг

хэсгүүдэд хуваах

✔ тээвэрлэх- худалдан авагчдад бүтээгдэхүүнийг бодитойгоор зөөн хүргэх ​в.

Дэмжин туслах:

✔ са​ нхүүжүүлэх-​ худалдан авагчдад зээл олгох

✔ хянан шалгах-​ барааг шинжлэх, үнэлэн дүгнэх, чанарыг тодорхойлох

✔ маркетингийн мэдээлэл судалгаа- мэдээллээр худалдан авагчид, бэлтгэн

нийлүүлэгчдийг хангах

✔ зөвлөгөө өгөх-​ Удирдлага зохион байгуулалтын зөвлөлгөө өгөх, тусламж

үзүүлэх зэрэг болно.

Дээрх гурван үүргийг сувгийн гишүүн бүр заавал гүйцэтгэх албагүй. Хуваарилалтын
сувгийн ач холбогдол нь дараах 4 ашигт байдлаар тодорхойлогдоно.

❖ Цаг хугацааны ашигт байдал - хүссэн цагт

❖ Орон зайн ашигт байдал – хүссэн газар

❖ Хэлбэрийн ашигт байдал – хүссэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сэтгэл

ханамжтайгаар

❖ Эзэмшлийн ашигт байдал - хүссэнээрээ худалдан авах боломжийг олгох

явдал юм.

103
Хуваарилалтын сувагт гүйцэтгэж буй үүргээс нь хамааруулан агент, брокер, бөөний
худалдаачин, жижиглэн худалдаачин гэх мэтчилэн ангилдаг.

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг үйлдвэрлэгчээс эцсийн хэрэглэгчдэд хүргэх явцад

хуваарилалтын сувагт оролцох зуучлагчдын төрлүүдийн тоогоор ​маркетингийн
сувгийн түвшинг​ тодорхойлдог.

Зураг 10.1

​Шууд хуваарилалтын суваг Шууд бус хуваарилалтын суваг

Шууд хуваарилалтын сувгийг ​тэг түвшний хуваарилалтын суваг гэж нэрлэдэг. Шууд
хуваарилалтын сувгийн төрлүүд нь интернет худалдаа, телемаркетинг, телевизын
худалдаа, каталоги, шууд шуудан, захиалгат шуудангийн худалдаанууд ордог.
Шууд бус хуваарилалтын сувгийг ​нэг, хоёр, гурван ​түвшний ​хуваарилалтын түвшин
гэж тус тус нэрлэдэг.
Хэрэглэгчийн зах зээлийн бүтээгдэхүүний хуваарилалтын сувгийн түвшин
үйлдвэрлэлийн зах зээлийн хуваарилалтын сувгийн түвшингээс ихэвчлэн урт байдаг.
Сувгийн урт ихсэх тусам үйлдвэрлэгч хяналт тавих боломж багасдаг.

104
Хуваарилалтын сувгийн нэг түвшинд байгаа гишүүдийг хуваарилалтын сувгийн
маркетингийн хэвтээ тогтолцоо гэх ба хуваарилалтын сувгийн өөр өөр түвшин дэх
гишүүдийг хуваараарилалтын сувгийн ​маркетингийн босоо тогтолцоо гэнэ.
Маркетингийн хуваарилалтын сувгийн босоо тогтолцоог корпорацийн, гэрээт,
удирдлагатай хэмээн ангилдаг.
10.2 Хуваарилалтын сувгийн төрлүүд
Эцсийн хэрэглэгчдэд бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хүргэхэд туслах үүрэг бүхий
байгууллага болон хувь хүмүүсийг зуучлагчид гэх ба энэ нь хуваарилалтын сувгийн
төрлүүд юм. Зуучлагчдыг бөөний худалдаа, жижиглэнгийн худалдаа гэж ангилна.

Бөөний худалдааны төрөл

Бөөний худалдааны төрлийг бөөний худалдааны зуучлагчдын үзүүлж байгаа
үйлчилгээний онцлог төрлөөс нь хамааруулан ангилдаг. Бөөний худалдаа нь ​бөөний
худалдаачид, брокер агент, борлуулалтын хэлтэс газар, тусгай үйлчилгээтэй
бөөний худалдаачид гэж ангилна.
Бөөний худалдаачид гэдэг нь бараа бүтээгдэхүүнийг дараа түвшний жижиглэн
худалдаачид болон бизнесийн түншүүд, борлуулагчид зарим тохиолдолд эцсийн
хэрэглэгчдэд барааг их хэмжээгээр нийлүүлдэг зуучлагчдыг хэлнэ.
​ өөний худалдаачдыг бүрэн үйлчилгээтэй /full-service
Бөөний худалдаачдын төрөл:б
wholesalers/, хязгаарлагдмал үйлчилгээтэй /limited-service wholesalers/ гэж ангилдаг.

✔ Бүрэн үйлчилгээтэй бөөний худалдаачид

Бүрэн үйлчилгээтэй бөөний худалдаачид гэж бараа бүтээгдэхүүнийг хадгалах, зээл

олгох, хүргэж өгөх, удирдлагын хүрээнд тусламж үзүүлэх зэрэг үйлчилгээг хүргэдэг
худалдаачдыг хэлэх ба дотроо бөөний худалдааны төв, үйлдвэрийн худалдааны
хуваарилагчид гэсэн төрлүүдтэй.

• Бөөний худалдааны төв - энэ төрлийн бөөний худалдаачид нь жижиглэн

худалдааны байгууллагууд бүрэн үйлчилгээ үзүүлэх бөгөөд бараа
бүтээгдэхүүнийг нэр төрлөөр нь төрөлжүүлэн худалдаалдаг бөөний
худалдаачид байна.
• Үйлдвэрийн барааны хуваарилагчид- энэ нь бараа бүтээгдэхүүнийг
жижиглэн худалдаачид бус үйлдвэрлэл эрхэлдэг аж ахуй нэгж байгууллага
буюу үйлдвэрлэгчид борлуулдаг бөөний худалдаачид байна.

105
✔ Хязгаарлагдмал үйлчилгээтэй бөөний худалдаачид- Бүрэн үйлчилгээтэй бөөний

худалдаачдыг бодвол үйлчлүүлэгчдээ харьцангуй бага үйлчилгээ үзүүлдэг

худалдааны байгууллагыг хязгаарлагдмал үйлчилгээтэй бөөний худалдаачид гэх
ба дотроо бэлэн мөнгөөр худалдаа хийдэг бөөний худалдаачид, комиссын
бөөний худалдаа, явуулын бөөний худалдаа, бөөний худалдаачин зохион
байгуулагч, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн хоршоо, бөөний илгээмжийн
худалдаа гэж ангилдаг.
• Бэлэн мөнгөөр худалдаа хийдэг бөөний худалдаачид- цөөн нэр төрлийн зах
зээлд эрэлт нь тогмол их байдаг бараа бүтээгдэхүүнийг төлбөрийн тооцоог
шууд хийх гүйцэтгэх замаар жижиглэн худалдаадад өгч нэмэлт үйлчилгээ
үзүүлдэггүй бөөний худалдааны байгууллага юм. Өөрөөр хэлбэл өөрөө
өөртөө үйлчлэх бөөний худалдааны байгууллагын хэлбэр юм.
• Комиссын бөөний худалдаа- комиссын бөөний худалдаачин бүтээгдэхүүний
үнийг тогтоох, чанарт хяналт тавих болон жижиглэн худалдааны цэгийн
дотоод зохион байгуулалтыг хийх барааны нөөцийн тооцоог бүрдүүлэх
үүрэгтэй. Жижиглэн худалдаачидтай зөвхөн хэрэглэгчдэд борлуулсан бараа
бүтээгдэхүүний тооцоог хийх замаар харилцдаг бөөний худалдааны
байгууллага юм. Жишээ нь 7-eleven дэлгүүр.
• Явуулын бөөний худалдаа- Эдгээр нь бөөний худалдаачид, жижиглэн
худалдаачид, бусад бизнесийн түншүүдээс захиалга авч тэдгээрт бараа
бүтээгдэхүүнээ худалддаг.

• Бөөний худалдаачин зохион байгуулагч- чулуун нүүрс, модон метариал гэх

мэтийн овор жин ихтэй, сав баглаа боодолгүй тээвэрлэгддэг бараа
материалын худалдааг зохицуулагч юм. Энэ төрлийн худалдаачин нь
барааны захиалга хүлээн аваад үйлдвэрлэгчийг эрж хайж холбоо тогтооно.
Харин үйлдвэрлэгч тодорхой нөхцлийн дагуу тодорхой цаг хугацаанд
хэрэглэгч захиалагчид шууд хүргэж өгнө.
• ХАА-н үйлдвэрлэлийн хоршоо- хөдөө аж ахуйн салбарт хувийн аж ахуй
эрхэлдэг олон аж ахуй эрхлэгч нийлж үйл ажиллагаа явуулан орон нутгийн
зах зээл дээр хөдөө аж ахуй бүтээгдэхүүн борлуулах зорилгоор үйл
ажиллагаа явуулдаг.

106
 • Бөөний илгээмжийн худалдаа- үнэт эдлэл, гоо сайхан, хүнсний амттаны
болон жижиг барааны танилцуулга, каталог зэргийг захиалагчид барааг
шуудангаар илгээх болон тээврийн найдвартай хэрэгслээр хүргэж өгдөг
худалдаачин юм.

✔ Брокер агентийн төрлүүд:

• Брокер- нь бараа бүтээгдэхүүнийг зуучлан борлуулагч бөөний худалдаачин

юм. Өөрөөр хэлбэл бараа бүтээгдэхүүнийг худалдах, худалдан авах үйл
ажиллагаанд үйлдвэрлэгч хэрэглэгч хоёрыг зуучлаж үйлчилгээний хөлсөөр
ашиг олдог байгууллага.
Агент- нь брокерийг бодвол үйлдвэрлэгч хэрэглэгч хоёрыг илүү удаан
хугацаанд холбож өгдөг нэгэн төрлийн зуучлын байгууллага юм.
• Үйлдвэрлэгчийн агент- энэ агент нь хэдэн үйлдвэрлэгчдийг төлөөлөн
худалдан авагчдын харилцаа холбоонд тулгуурлан борлуулалтыг
гүйцэтгэдэг байгууллага юм.
• Борлуулалтын агент- үйлдвэрлэгчийн барааг борлуулах эрхийг хүлээн авч
гэрээ байгуулан барааны үнэ борлуултын хугацаа, худалдааны нөхцөлд
ихээхэн нөлөө бүхий бөөний худалдааны байгууллага юм.
• Худалдан авагч агент- худалдан авагчдтайгаа удаан харилцаа холбоо
тогтоож, тэдэнд шаардлагатай бараа нийлүүлэх, чанарыг шалгах,
тохиролцсон барааг хүргэж өгөх зорилгоор бөөнөөр нь худалдаг худалдааны
байгууллага юм.

✔ Борлуулалтын хэлтэс, газар- үйлдвэрлэгч зуучлагчдын оролцоогүйгээр бараа

бүтээгдэхүүнээ өөрийн борлуултын хэлтэс, салбар газраас шууд хэрэглэгчид

хүргэх үйл ажиллагаа юм. Хэрэглэгчидтэй холбоо тогтоон тэдэнд бараа
бүтээгдэхүүнээ борлуулах бие даасан бөөний худалдаачдыг хэлнэ. Тусгай
салбарууд болон борлуулалтын хэлтсээр бүтээгдэхүүн худалдаалах үйл
ажиллагааг явуулдаг.

✔ Тусгай үйлчилгээтэй бөөний худалдаа. ​Үүнийг үйлдвэрлэлийн борлуулалтын

хэлтэс, газар гэж нэрлэх нь бий. Учир нь хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн,

шатахуун түгээгүүрийн хэрэгсэл, машин тоног төхөөрөмжийн хэрэгслийг
бөөнөөр нийлүүлдэг газруудыг хэлнэ.
107
 Жижиглэн худалдааны төрөл:
Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг эцсийн хэрэглэгчдэд хүргэх үйл ажиллагааг эрхэлж буй хувь
хүмүүс болон байгууллагыг жижиглэн худалдаачид гэнэ. Жижиглэн худалдаачид нь
бүтээгдэхүүн үйлчилгээг яаж /хувь хүнээр, мейлээр, утсаар, автомат машинаар,
интернэтээр/, хаана /дэлгүүрт, гудамжинд, хэрэглэгчийн гэрт/ зарах вэ гэдэг нь
өөрсдийн нь шийдэх асуудал юм. Жижиглэн худалдаачид нь ​дэлгүүрийн, дэлгүүрийн
бус болон ​жижиглэн худалдааны байгууллага гэсэн хэлбэртэй. Хүмүүсийн хамгийн
сайн мэдэх хэлбэр нь дэлгүүрийн жижиглэн худалдааны хэлбэр юм.

1. ​Дэлгүүрийн жижиглэн худалдаа нь дараах хэлбэрүүдтэй​14​. Зураг 10.1 харах Зураг

10.1
Үйлчилгээний Худалдаж байгаа Үнийн бодлого Байршил
хэмжээгээр
барааны нэр төрлөөр

Бизнесийн төв
Өөртөө үйлчлэх Төрөлжсөн дэлгүүр Хямд үнийн дэлгүүр
дүүрэг

Өөртөө сонгох Их дэлгүүр Хямдралтай Бүс нутгийн

дэлгүүр худалдаа худалдааны төв
Хязгаарлагдмал Супермаркет Агуулах дэлгүүр Нэгдмэл худ төв
үйлчилгээтэй Тохиромжтой барааны
дэлг

Каталогийн дэлгүүр Дүүргийн хт

Бүрэн Өдөр тутмын барааны
үйлчилгээтэй дэлгүүр

Худалдааны төв Худалдааны

Хапермаркет гудамж

Дэлгүүрийн жижиглэн худалдаачдыг ​үйлчилгээний түвшингээс нь хамааруулан 4

ангилдаг.
14
Л.Бурмаа “Маркетинг” 2008, 124ху

108
 1. Өөртөө үйлчлэх дэлгүүр: Хэрэглэгчид тухайн дэлгүүрт сонголтыг өөрөө хийх ба
бэлэн мөнгөөр тооцоо хийж тодорхой үнийн дүнгийн урамшуулал авдаг. Жишээ
нь Номин, Миний дэлгүүр гэх мэт
2. Өөртөө сонгох дэлгүүр: Хэрэглэгчид хувийн хэрэгцээний барааг эрж олох болон
бүтээгдэхүүний талаарх мэдээллийг туслах хүмүүсээс асууж лавлаж авдаг.
Жишээ нь: Winn-Dixie, Kroger хүнсний дэлгүүр
3. Хязгаарлагдмал үйлчилгээтэй дэлгүүр:Дэлгүүрийн барааг зардаг болон
хэрэглэгчдийг хэрэгцээт мэдээллээр хангадаг. Тодорхой нэг бүтээгдэхүүнээр
эсвэл цөөн тооны бүтээгдэхүүний хүрээнд төрөлжсөн хэлбэр юм. Худалдан
авагчдад харьцангуй бага үйлчилгээ үзүүлдэг жижиг дэлгүүрүүд ордог.
4. Бүрэн үйлчилгээтэй дэлгүүр: Бүтээгдэхүүнийг худалдахаас гадна зайлшгүй
болон нэмэлт үйлчилгээнүүдийг үзүүлдэг. Жишээ нь:Dillard’s, Macy’s
Худалдаж байгаа ​барааны нэр төрлөөр​ нь дараах байдлаар ангилна.

1. Төрөлжсөн дэлгүүр: Тодорхой хязгаарлагдмал нэр төрлийн барааг харьцангуй олон

янз, төрлөөр худалддаг.

2. Их дэлгүүр: Эрэгтэй, эмэгтэй бэлэн хувцас, гэр ахуйн бараа, тавилга, цагаан
хэрэглэл гэх мэтчилэн бүтээгдэхүүний олон төрлөөр төрөлжсөн томоохон
худалдааны төв.
3. Супермаркет: бараа материал, хүнсний бүтээгдэхүүнийг хямдруулсан үнээр авах
боломжийг бүрдүүлсэн Hypermarket-аас арай жижиг, томоохон худалдааны төв.
4. Тохиромжтой барааны дэлгүүр:Тохиромжтой бараагаар хязгаарлагдсан 7 хоногийн
24 цагт ажилладаг жижиг дэлгүүрүүд. Жишээ нь 7-eleven, Circle K
5. Өдөр тутмын барааны дэлгүүр: өргөн хэрэглээний өдөр тутмын эрэлтэй барааг
хязгаарлагдмал нэр төрлөөр худалдаалж хэрэглэгчийн гэрт ойр байрладаг жижиг
дэлгүүрүүдийн хэлнэ.
6. Худалдааны төв: Их дэлгүүрээс том талбайтай, хүнсний их дэлгүүр, хямд үнийн
барааны дэлгүүр, агуулах дэлгүүрүүдээс бүрдсэн, хөнгөлөлттэй үнийн бодлого
барьдаг, тавилга, цахилгаан бараа, хувцас, хүнс худалдаалдаг дэлгүүрийн
цогцолбор.
7. Хапермаркет: Дэлгүүрийн бараан дээр гэр ахуйн бараа, хувцас, эмийн худалдааг
нэмж худалдаалдаг дэлгүүрийг хэлнэ.

109
Баримталж байгаа ​үнийн бодлогоор​ нь дараах байдлаар ангилдаг.
1. Хямд үнийн дэлгүүр: Борлуулалтын хэмжээг ихэсгэх замаар барааг хямд үнээр
худалддаг дэлгүүрийн хэлбэр. Жишээ нь Wal-Mart, Kmart, Cercuit City
2. Хямдралтай худалдаа: Алдартай, брэндийн нэр бүхий бүтээгдэхүүнийг хамаагүй
хямд үнээр авах боломжтой худалдааны төв юм. Жишээ нь Price-Costco, Filene’s
Basement
3. Агуулах дэлгүүр: Их хэмжээний барааг өргөн сонголттой, хямд үнээр авах
боломжтой, хязгаарлагдмал үйлчилгээтэй дэлгүүрийн хэлбэр. Жишээ нь: “Home
Depot” болон “Staples” төв
4. Каталогийн дэлгүүр: Брендийн нэр бүхий бүтээгдэхүүнүүдийг каталогоор
хямдралтай худалддаг. Жишээ нь Edge Ski болон Bike
Дэлгүүрийн жижиглэн худалдаачдыг ​байршлаас​ нь хамааруулан ангилдаг.
1. Бизнесийн төв дүүрэг
2. Бүс нутгийн худалдааны төв
3. Нэгдмэл худалдааны төв
4. Дүүргийн худалдааны төв
5. Худалдааны гудамж
2.Дэлгүүрийн бус жижиглэн худалдаа
Дэлгүүрийн бус жижиглэн худалдаа нь сүүлийн үед хурдтай өсч байгаа ба үүнд дараах
төрлүүд орно.
1. Шууд худалдаа: Хаалганаас хаалганд, биечлэн хийх худалдааны хэлбэрүүд орно.
Хэрэглэгчтэй биечлэн очиж худалдаа хийх хэлбэрүүдийг хэлнэ.

2. Шууд маркетинг: Мейлээр, каталогоор, утсаар, зурагтаар бүтээгдэхүүнээ борлуулах

хэлбэрийг хэлнэ. Мөн интернет худалдаа орно.
3. Автомат машин:Тамхи, ундаа, чихэр, сонин, сэтгүүл гэх мэт бараануудыг автомат
машинаар худалдаалах хэлбэр. Жишээ нь ундааны автомат.
4. Хэрэглэгчийн үйлчилгээ: Томоохон байгууллагын ажиллагсад ихэвчлэн онцгой
төрлийн үйлчилгээ үзүүлэхийг хэлнэ.
3. Жижиглэн худалдааны байгууллага:
Жижиглэн худалдаачдыг ​дэлгүүрийн хяналтын байдлаар нь дараах байдлаар /Зураг
10.2/ ангилдаг ба эдгээрийг жижиглэн худалдааны байгууллага гэдэг.
1. Нэгдмэл жижиглэн худалдаачид: Ерөнхий
110
Дэлгүүрийн хяналт

Нэгдмэл

ЖХн хоршоо
Сайн дурын ЖХ

Франчайзинг байгууллага

Худалдааны конгломерат

Зураг: 10.2
нэг удирдлагатай, худалдан авалт борлуулалтын нэг алба, хяналтын нэгдмэл нэг
тогтолцоотой дэлгүүрийн хэлбэр.
2. Жижиглэн худалдааны хоршоо: Жижиглэн
худалдаачид сайн дурын үндсэн дээр хувь
нийлүүлэн нэгдэж хоршоолол байгуулан
олсон ашгаа хувааж авах дэлгүүрийн хэлбэр.
3. Сайн дурын жижиглэн худалдаа: Жижиг
дэлгүүрүүд өрсөлдөөнд тэсч үлдэхийн тулд сайн дураар хоорондоо хамтран
ажиллаж нэгдсэн хэлбэр.
4. Френчайзинг байгууллага: Френчайзинг эзэмшигч нь худалдааны онц эрхийг
хадгалагчдын дундын гэрээт нэгдлийг хэлнэ. Жишээ нь McDonald’s, Subway
5. Худалдааны конгломерат:Хуваарилалт удирдлагын үүргийг цомхотгосон
нэгдмэл эзэмшлийн янз бүрийн хэд хэдэн байгууллагын нэгдлийн чөлөөт
хэлбэр.
11.3.Хуваарилалтын сувгийн шийдвэр гаргалт
Хуваарилалтын сувгийн шийдвэр гаргахдаа дараах 3 зүйлсийг харгалзан үзнэ.

1. Маркетингийн сувгийн үндсэн хувилбаруудыг илрүүлэх

2. Зуучлагчдын төрөл
3. Зуучлагчдын тоо
Зуучлагчдын тоог шийдвэрлэх 3 чиглэл байдаг.
Эрчим түгээлт:​Олон салбар цэгээр нэг зэрэг түгээх
​ уучлагчдын тоог зориуд хязгаарлах
Түгээлтийн онцгой эрх:З

111
Сонгомол түгээлт:​Хосолсон хэлбэр, зуучлагчдын тоо нэгээс их ба худалдахад бэлэн
байгаа зуучлагчдын тооноос бага байхаар сонгохыг хэлнэ.
Жижиглэн худалдаачдын хувьд зорилтот зах зээлийн онцлог, барааны нэр төрөл,
үзүүлэх үйлчилгээ, үнэ, урамшуулал, байршлын онцлогоосоо хамааран сувгийн
шийдвэрийг гаргаж байдаг.
Сэдэв №10-тай холбоотой практик даалгавар
Англи хэлний нэр томъёо
• Маркетингийн суваг Marketing channel
• Бөөний худалдаачид Wholesalers
• Жижиглэн худалдаачид Retailers
• Маркетингийн сувгийн түвшин Marketing channel level
• Шууд хуваарилалт Direct channel
• Шууд бус хуваарилалт Indirect channel
• Бөөний худалдааны төв Wholesale merchant
• Үйлдвэрийн худалдааны хуваарилагчид Industrial distributors
• Бүрэн үйлчилгээтэй бөөний худалдаачид Full-service wholesalers
• Хязгаарлагдмал үйлчилгээтэй бөөний худалдаачид Limited-service
wholesalers

• Бэлэн мөнгөөр худалдаа хийдэг бөөний худалдаачид Cash and carry

wholesaler

• Комиссын бөөний худалдаачин Truck wholesaler

• Явуулын бөөний худалдаачид Drop shippers
• Бөөний худалдаачин зохион байгуулагчид Rack jobbers
• Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн хоршоо Producers’ cooperatives
• Бөөний илгээмжийн худалдаачин Mail order wholesaler
• Брокер, Агент Brokers and Agents
• Борлуулалтын хэлтэс, газар Manufacturers’ and retailers’ branches and offices
• Нэгдмэл жижиглэн худалдаачид Corporate chain store
• Сайн дурын жижиглэн худалдаа Voluntary chain
• Жижиглэн худалдаачдын хоршоо Retailer cooperative
• Френчайзинг байгууллага Franchise organization
• Худалдааны конгломерат Merchandising conglomerate
Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.
A. Маркетингийн суваг I.​ ​Хапермаркет

112
B. Ложистик хуваарилтын суваг J.​ ​Бүрэн үйлчилгээтэй дэлгүүр
C. Санхүүжүүлэх K.​ ​Бүтээгдэхүүний иж бүрдлийг
D. Төрөлжүүлэн хуваах бий болгох
E. Шууд хуваарилалт L.​ ​Эрчим түгээлт
F. Маркетингийн хэвтээ тогтолцоо M.​ ​Түгээлтийн онцгой эрх
G. Маркетингийн босоо тогтоцоо N.​ ​Өдөр тутмын барааны дэлгүүр
H. Маркетингийн сувгийн түвшин
1. _______________ бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэгчээс хэрэглэгчдэд
хүргэхэд оролцож буй байгууллага болон хувь хүмүүсийг хэлнэ.
2. _______________ барааны биет хөдөлгөөнийг хэлнэ.
3. _______________ худалдан авагчдад зээл олгоно.
4. _______________ худалдан авагчдын шаардлагын дагуу жижиг
хэсгүүдэд хуваах.
5. _______________ сувгийг тэг түвшний хуваарилалтын суваг
гэж нэрлэдэг
6. _______________ Хуваарилалтын сувгийн нэг түвшинд байгаа
гишүүдтэй хуваарилалтын сувгийг
7. _______________ хуваарилалтын сувгийн өөр өөр түвшин дэх
гишүүдтэй хуваараарилалтын сувгийг.
8. _______________ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг үйлдвэрлэгчээс
эцсийн хэрэглэгчдэд хүргэх явцад хуваарилалтын сувагт
оролцох зуучлагчдын төрлүүдийн тоогоор тодорхойлогддог.
9. _______________ Дэлгүүрийн бараан дээр гэр ахуйн бараа,
хувцас, эмийн худалдааг нэмж худалдаалдаг дэлгүүр
10. _______________ Бүтээгдэхүүнийг худалдахаас гадна зайлшгүй
болон нэмэлт үйлчилгээнүүдийг үзүүлдэг

11. хэрэглэгчдийг хангах байдлаар болон тэдгээрийн

хэрэгцээний байдлаар бүтээгдэхүүний иж бүрдлийг бий болгох
12. Олон салбар цэгээр нэг зэрэг түгээх
13. Зуучлагчдын тоог зориуд хязгаарлах

113
 14. өргөн хэрэглээний өдөр тутмын эрэлтэй барааг хязгаарлагдмал
нэр төрлөөр худалдаалж хэрэглэгчийн гэрт ойр байрладаг
жижиг дэлгүүрүүдийн хэлнэ.
Цорын ганц зөв хариултыг сонго.
1.​ ​Зуучлагчдын гүйцэтгэх үүрэгт аль нь хамаарахгүй вэ?
A. Дамжуулах C.​ ​Төлөвлөх
B. Нэр төрлийг бүрдүүлэх D.​ ​Дэмжин туслах
2.​ ​Хуваарилалтын сувгийн ач холбогдлын 4 ашигт байдалд аль нь орохгүй вэ?

A. Цаг хугацааны ашигт байдал

B. Харилцагчийн ашигт байдал
C. Эзэмшлийн ашигт байдал
D. Орон зайн ашигт байдал
3. ​Шууд хуваарилалтын сувгийг хэдэн түвшний хуваарилалтын суваг гэж нэрлэдэг
вэ?
A. Тэг түвшний C.​ ​Хоёр түвшний
B. Нэг түвшний D.​ ​Гурван түвшний
4. ​Хуваарилалтын сувгийн шийдвэр гаргахдаа харгалзан үзэх зүйлсэд аль нь
орохгүй вэ?

A. Маркетингийн сувгийн үндсэн хувилбаруудыг илрүүлэх

B. Зуучлагчдын төрөл
C. Зуучлагдын тоо
D. Түгээлтийн асуудал
5. ​Бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэгчээс хэрэглэгчдэд хүргэхэд оролцож буй
байгууллага болон хувь хүмүүсийг юу гэж нэрлэдэг вэ?
A. Маркетингийн суваг
B. Ложистик хуваарилалтын суваг
C. Зуучлагчдын суваг
D. Менежментийн суваг
6. Хуваарилалтын сувгийн өөр өөр түвшин дэх гишүүдийг хуваараарилалтын
сувгийн ямар тогтолцоо гэдэг вэ? A.​ ​Маркетингийн босоо тогтолцоо
B. Маркетингийн хэвтээ тогтолцоо

114
 C. Маркетингийн налуу тогтолцоо

D. Маркетингийн
7. Бөөний худалдааны төрөлд аль нь багтахгүй вэ?
A. Бөөний худалдаачид C.​ ​Борлуулалтын хэлтэс, газар
B. Брокер агент D.​ ​Их дэлгүүрүүд
8. Үйлчилгээний түвшингээр нь жижиглэн худалдаачдыг ангилсан ангилалд аль нь
орохгүй вэ?
A. Өөртөө үйлчлэх C.​ ​Супермаркет
B. Өөртөө сонгох D.​ ​Хязгаарлагдмал үйлчилгээтэй

9. Жижиглэн худалдаачдыг байршлаас нь хамааруулан ангилсан ангилал?

A. Нэгдмэл худалдааны төв, худалдааны гудамж
B. Их дэлгүүр, худалдааны төв
C. Нэгдмэл жижиглэн худалдаа, френчайзинг байгууллага
D. Өөртөө үйлчлэх, бүрэн үйлчилгээтэй

115
 10. Хуваарилалтын тэг түвшингийн сувагт аль нь орох вэ?
A. Интернет онлайн худалдаа
B. Жижиглэн худалдаа
C. Их дэлгүүр
D. Бөөний илгээмжийн худалдаа

Сэдэв №11 Маркетингийн идэвхжүүлэлт

11.1 Маркетингийн идэвхижүүлэлт, түүний иж бүрдэл

Маркетингийн идэвхжүүлэлт гэдэг бол бүтээгдэхүүн болон бренд, байгууллагынхаа
дүр төрхийн талаар хэрэглэгчдэд шууд болон шууд бусаар сануулах, мэдээлэх, итгэн
үнэмшүүлэх пүүсийн үйл ажиллагаа, шууд болон шууд бус ​харилцаа холбоог хэлнэ.
Харилцааны загвар гэдэг бол ​илгээгчээс хүлээн авагч руу мэдээллийг дамжуулах явцад
мэдээллийг кодлон тодорхой сувгаар дамжуулан кодыг тайлж хүлээн авагчдад
мэдээллийг хүргэх үйл ажиллагааг хэлнэ. Товчоор хэлбэл мэдээлэл солилцох үйл
явцыг ​харилцаа гэдэг. Харилцааг бүрдүүлэгч нэг гол хүчин зүйл бол
“мэдээлэл солилцох" явдал юм.
Зураг 11.1. Харилцааны загвар

Харилцааны загварууд нь дараах хэлбэрүүдээс бүрдэнэ.

116
 • Харилцааг илгээгч
• Мэдээллийг дахин боловсруулах буюу коодлох
• Мэдээллийн сувгийг ашиглан дамжуулах
• Мэдээлийг тайлах
• Мэдээллийг хүлээн авагч ​ Эргэх холбоо
Мэдээллийг 3-н үндсэн хэсэгт авч үздэг.
1. Мэдээллийн утга агуулга, үнэ цэнийг харгалзахгүй техникийн үүднээс судалдаг

синтантик хандлага
2. Мэдээллийн утга агуулга, түүнийг илэрхийлэх хэлбэрийг судалдаг ​Семантик
хандлага.

3. Мэдээллийг хэрэг болох, үр ашиг өгөх талаас нь судалдаг ​прагматик хандлага

гэж тус тус ангилан авч үздэг.
Маркетингийн хувьд дээрх мэдээллийн хэлбэрүүдийг ашиглан хэрэгцээт мэдээллээ
хэрэглэгчдэдээ хүргэх үйл ажиллагааг маркетингийн харилцаа холбооны асуудал гэнэ.
Хүмүүс өдөр тутам харилцаанд орж харилцааны сувгийн тусламжтайгаар мэдээлэл
солилцож байдаг. Мөн шийдвэр гаргалт ба удирдлагын бүх үйл ажиллагаа харилцааны
сувгаар дамжин хэрэгжиж ​байдаг. Тиймээс маркетингийн хувьд харилцааны асуудал
гадаад хэрэглэгчтэйгээ харилцахаас гадна удирдлагын шийдвэр гаргалтын түвшинд
харилцаа холбооны асуудлыг сайн хэрэгжүүлэх тухай асуудал орно.
Харилцааны үүрэг​ нь ​хяналт тавих, мэдээлэл өгөх, сэдэлжүүлэх, сэтгэл хөдлөлийн
гэсэн 4-н хэлбэртэй.
Сүүлийн үед ​Customer Relationship Management /CRM/ буюу “хэрэглэгчийн
харилцааны удирдлага”-н асуудал чухлаар тавигдах болсон. Энэ нь хэрэглэгчтэй үр
дүнтэй харилцаа холбоо тогтоох удирдлагын асуудлыг хамарсан ойлголт юм.
Мэдээллийг коодлоход дараах 4-н хүчин зүйл нөлөөлдөг.
1. Ур чадвар
2. Мэдлэг
3. Нийгэм ба соёлын систем
4. Хандлага /зан байдал/

117
Албан ёсны сүлжээ нь хэвтээ хэлбэртэй байдаг бөгөөд харилцааны зорилгоор
хязгаарлагддаг. Энэ нь ажил үүргийг хөнгөвчлөх үед үүсч бий болдог. Албан ёсны
сүлжээг схемчилж үзвэл: гинжин, дугуй, олон сувгийн харилцаа хэмээн ангилдаг.
Маркетингийн харилцаа холбоог нийтийн харилцаа /mass communication/, биечилсэн
хувийн харилцаа гэж ангилдаг.
Зураг 11.2. Маркетингийн идэвхжүүлэлтийн иж бүрдэл

​ ар сурталчилгаа: Зар сурталчилгаа гэдэг нь латин reclame /хашгаран дуудах/ гэсэн

З
үгнээс гаралтай. Янз бүрийн мэдээллийн хэрэгслээр тодорхой ивээн тэтгэгчийн бараа
үйлчилгээ санааны тухай мэдээлэн ятгаж буй төлбөртэй үйл ажиллагааг ​зар
сурталчилгаа​ гэдэг.
Жишээ нь:

Хэвлэмэл болон зарлалын самбар

Савлагааны гаднах, савлагаан дээрх сурталчилгаа

Хөдөлгөөнт зураг

Танилцуулга хуудас

Зурагт хуудас

118
 Хаягийн лавлах

Тараах материал

Гудамжны самбарууд

Үзүүлэн тэмдэглэгээ

Дуу дүрс бичлэгийн материал, лого таних тэмдэг г.м

Олон нийттэй тогтоох харилцаа холбоо: Ï​ ¿¿ñ áîëîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ä¿ð òºðõèéã
õàäãàëàõ, õàìãààëàõ ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýãäñýí òºðºë á¿ðèéí õàðèëöàà, òºëáºðò áóñ
õºòºëáºð¿¿ä þì.
Үүнд: хэвлэл мэдээллийн багц мэдээлэл, ухуулга, семинар, жилийн тайлангууд, сайн
үйлсийн аян, хэвлэн нийтлэл, олон нийтийн харилцаа, лобби зэрэг орно.
​Шууд маркетинг. Энэ нь хэрэглэгчидтэйгээ шууд харилцаа тогтоох, хариу хэлэлцээр
үүсгэх явдлыг хэлнэ. Уламжлал ёсоор бол шууд маркетинг идэвхжүүлэлтийн хольцод
ордоггүй. Гэсэн хэдий ч энэ нь идэвхжүүлэлтийн зайлшгүй нэгэн хэсэг болон ялгаатай
зорилго, төсөв, стратегийг сонгон оролцдог. Шууд маркетингийн үйл ажиллагааны
үндсэн чиглэл нь мэдээллийн баазаар удирдах, шууд борлуулалт, алсын маркетинг
зэргийг багтаадаг. Шууд мейл болон шуудангийн захиалгыг ашигладаг. Зар
сурталчилгаагаа шууд mail-ээр эсвэл элдэв төрлийн захиалгат нэвтрүүлэг, хэвлэмэл
хэрэгслээр цацдаг.
Борлуулалтын идэвхжүүлэлт. Бүтээгдэхүүний худалдан авалт болон борлуулалтыг
урамшуулах богино хугацааны түлхэц юм. Үнийн хөнгөлөлт зарлах, бэлэг өгөх гэх
мэт. ​Биечилсэн худалдаа. Барааг борлуулах зорилгоор нэг буюу хэд хэдэн худалдан
авагчтай нэг бүрчлэн ярилцах аман танилцуулга болон худалдаа.
Үйл ажиллагаа ба туршлага. Тухайн байгууллагаас жил болгон уламжлал болгон
зохион байгуулдаг болон ивээн тэтгэх үйл ажиллагаанууд ордог. Үүнд: спортын арга
хэмжээ, үзвэр үйлчилгээ, фестивал, уран зургийн үзэсгэлэн, шүүхийн үйл ажиллагаа,
үйлдвэрийн тойрон аялал, байгууллагын музей, гудамжны үйл ажиллагаа, мэдээллийн
хэрэгслийн төрөлжүүлэлт, компаний сэтгүүл, сонин гэх мэт.
Зар сурталчилгааг ангилах нь.

119
- Зорилтот харилцагчдаар нь хэрэглэгчдийн, бизнесийн сурталчилгаа гэж ангилж
болно. Бизнесийн сурталчилгаа нь дотроо дараах байдлаар хуваагдаж болно.

a) Аж үйлдвэрийн /үйлдвэрлэлийн зориулалттай барааны бизнес

эрхлэгчдэд зориулсан/

b) Худалдааны /зуучлагчид хандсан/

c) Мэргэжлийн сурталчилгаа /эдийн засагч, хуульч, эмч гэх мэт мэргэжлийн
хүмүүст хандсан тэдний мэргэжилтэй хамааруулан бараа авахыг ятгах/

d) Хөдөө аж ахуйн сурталчилгаа /ХАА-н бизнес эрхлэгчдэд, фермерүүд,

малчид/
- Газар нутгийн цар хүрээгээр нь олон улсын сурталчилгаа, үндэсний, бүсийн, орон
нутгийн гэх мэт
- Хэрэгслээр нь телевизийн, хэвлэлийн, радиогийн, мэдээллийн сүлжээний /шуудан,
гаднах самбар, каталог, тээврийн хэрэгсэл/
- Ашиг орлогын байдлаар арилжааны, арилжааны бус

- Хэлбэрээр нь ойлгон ухааруулах, ургуулан бодох гэх мэтчилэн янз бүр байж болно.
- Зорилгоор нь анхан шатны, өрсөлдөх, хадгалах гэх мэтээр ангилсан байдаг. Зарлал
чимэглэлийн хөтөлбөрийг боловсруулах анхны алхам нь түүний зорилтыг
тодорхойлох явдал юм.
И.Н.Герчикова “Реклам сурталчилгаа ба үзэсгэлэн чимэглэлийн алба” номондоо:
“Худалдаа арилжаа хийхийн тулд эрэлтийг сэргээх болон уран сайхан, техникийн
болон сэтгэлзүйн аргын тусламжтайгаар бараа буюу үйлчилгээний талаар олон
нийтийн өмнө мэдээлэл олгох үйл ажиллагааг ​реклам гэж нэрлэдэг” гээд реклам нь
зориулалтаасаа хамаарч 3 хуваагдана гэж үзсэн байдаг.
1. Эхний реклам. Шинэ бараа үйлчилгээний чанар, үнэ, хэрэглэх арга, худалдан
борлуулах газрын тухай мэдээлсэн, танилцуулсан рекламууд.

2. Өрсөлдөөнт реклам. Бараа үйлчилгээнийхээ бусдаас ялгагдах онцлогийг

гаргаж ирэх.

3. Хадгалалтын реклам. ​Өмнө нь рекламдсан барааны эрэлтийг дэмжих,

сануулах шинжтэй.
Зар сурталчилгааг үр дүнтэй явуулах AIDA загвар /зураг 11.3/
Зураг11.3

120
AIDA загвар нь худалдан авагч анхаарал, сонирхол, хүсэл, үйлдэл гэх мэт дараалсан үе
шатуудыг дамжсаны дараа худалдан авах шийдвэрийг гаргадаг хэмээн үздэг.
11.2. Идэвхжүүлэлтийн стратеги Зураг 11.4
Маркетингийн идэвхжүүлэлтийн гол зорилго нь

мэдээлэх, сануулах, итгэн үнэмшүүлэх​ юм. /зураг

11.4 харах/
Маркетингийн идэвхжүүлэлтийн ​татах, түлхэх г​ эсэн
2 стратегийг ашигладаг.
Татах статеги гэдэг нь эцсийн хэрэглэгчийг
идэвхжүүлэх замаар бүтээгдэхүүний борлуулалтыг
нэмэгдүүлэх
ажиллагааг хэлнэ. Түлхэх стратеги гэдэг нь зуучлагчдыг идэвхжүүлэх замаар
маркетингийн идэвхжүүлэлтийг ашиглахыг хэлнэ.Зураг 11.5

121
“Татах стратеги”

Үйлдвэрлэгч Зуучлагч Хэрэглэгч

Маркетингийн идэвхжүүлэлтийн иж бүрдлийн үйл ажиллагаа нь бүтээгдэхүүний

идэвхжүүлэлт шинж,
​ амьдралын мөчлөг, зорилтот зах зээлийн зан төлөв,

худалдан авах шийдвэр, хэрэглэгчийн боломжит нөөцөд нөлөөллөө үзүүлж байдаг.

Идэвхжүүлэлтийн стратеги, зорилгыг тодорхойлох 5М-н зарчим гэж байдаг. үүнд:
1. Mission-идэвхжүүлэлтийнхээ эрхэм зорилгоо тодорхойлох
2. Money-идэвхжүүлэлтийн зардлаа тодорхойлох
3. Message-илгээх мэдээллийн агуулгаа тодорхойлох
4. Media-хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээ сонгоно
5. Measurable-идэвхжүүлэлтийн үр дүнг хэрхэн хэмжихээ тодорхойлох зэрэг юм.
Хүснэгт 11.1
Идэвхжүүлэлт
Их Бага
Үнэ Өндөр Хурдан дээж авах стратеги Удаан дээж авах стратеги
Бага Хурдан гүн нэвтрэх Удаан гүн нэвтрэх стратеги
стратеги
Бүтээгдэхүүнийг зах зээлд гаргахдаа өндөр үнэтэй, идэвхжүүлэлт их хэрэглэвэл хурдан
дээж авах стратеги гэж нэрлэнэ. Идэвхжүүлэлт багатай үнэ ихтэйгээр зах зээлд
нэвтрүүлбэл удаан дээж авах стратеги гэж гэх мэтчилэн нэрлэнэ. /Хүснэгт 11.1-ээс
харах/
Сэдэв №11-тай холбоотой практик даалгавар
Англи хэлний нэр томъёо
• Идэвхжүүлэлтийн иж бүрдэл Promotional mix
• Зар сурталчилгаа Advertising
• Олон нийттэй тогтоох харилцаа холбоо Public Relation
• Борлуулалтын урамшуулал Sales promotion
• Биечилсэн худалдаа, хувийн худалдаа Personal selling
• Шууд маркетинг Direct marketing

122
 • Үйл ажиллагаа ба туршлага Events and experience
• Татах стратеги Pull strategy
• Түлхэх стратеги Push strategy
Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.
A. Шууд маркетинг F. Харилцаа
B. Удаан гүн нэвтрэх G. Татах стратеги

C. Хурдан дээж авах стратеги H. AIDA загвар

D. Олон нийттэй тогтоох харилцаа холбоо I. Түлхэх стратеги
J. Борлуулалтын идэвхжүүлэлт
E.​ ​Идэвхижүүлэлт

1. _______________ ​Энэ ​нь ​хэрэглэгчидтэйгээ

шууд ​харилцаа ​тогтоох​, ​хариу

хэлэлцээр​ ​үүсгэх​ ​явдлыг​ ​хэлнэ​.

2. _______________ ​Эцсийн ​хэрэглэгчийг

идэвхжүүлэх
3. _______________ ​Зуучлагчдыг​ ​идэвхжүүлэх
4. _______________ ​Бүтээгдэхүүнийг​ ​зах​ ​зээлд

гаргахдаа ​өндөр ​үнэтэй​, ​идэвхжүүлэлт ​их

хэрэглэх

5. _______________ ​бүтээгдэхүүнийг ​зах ​зээлд

гаргахдаа​ ​үнэ​ ​бага​, ​идэвхжүүлэлт​ ​бага

6. _______________ ​Маркетингийн ​нэг ​үйл

ажиллагааны ​зорилго ​нь ​мэдээлэх​,

сануулах​, ​итгэн​ ​үнэмшүүлэх​ ​юм​.

7. _______________ ​нь ​худалдан ​авагч ​анхаарал​,

сонирхол​, ​хүсэл​, ​үйлдэл ​гэх ​мэт

дараалсан ​үе ​шатны ​дараа ​худалдан

авах​ ​шийдвэр​ ​гаргахыг​ ​илэрхийлдэг​.

8. _______________ Бүтээгдэхүүний

худалдан авалт болон

123
 борлуулалтыг ​урамшуулах ​богино

хугацааны​ ​түлхэц​ ​юм​.

9. _______________ Ï¿¿ñ áîëîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ä¿ð òºðõèéã õàäãàëàõ,

õàìãààëàõ ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýãäñýí òºðºë á¿ðèéí õàðèëöàà, òºëáºðò
áóñ õºòºëáºð¿¿ä þì.
10. _______________ ​Түүний ​үүрэг ​нь ​хяналт ​тавих​,
мэдээлэл​ ​өгөх​, ​сэдэлжүүлэх​,

сэтгэл​ ​хөдлөлийн​ г
​ эсэн​ 4-​н​ ​хэлбэртэй​.

124
Цорын ганц зөв хариултыг сонго.
1. Бүтээгдэхүүн болон бренд, байгууллагынхаа дүр төрхийн талаар хэрэглэгчдэд
шууд болон шууд бусаар сануулах, мэдээлэх, итгэн үнэмшүүлэх пүүсийн үйл
ажиллагаа, шууд болон шууд бус харилцаа. A. ​Маркетингийн хуваарилалтын үйл
ажиллагаа
B. Маркетингийн идэвхжүүлэлт
C. Маркетингийн иж бүрдэл
D. Маркетингийн борлуулалтын удирдлага
2. Мэдээлэл солилцох үйл явц?
A. Борлуулалт C.​ ​Үнэ B.​ ​Харилцаа D.​ ​Идэвхжүүлэлт
3. Синтантик, семантик, прагматик гэж юуг ангилдаг вэ?
A. Зар сурталчилгаа C.​ ​Мэдээлэл

B. Борлуулалт D.​ ​Идэвхжүүлэлт

4. Идэвхжүүлэлтийн зорилго тодорхойлох 5М-н зарчимд аль нь орохгүй вэ?
A. Mission B.​ ​Message C.​ ​ Media
D.​ ​Measurable E.​ ​Meet F.​ ​Money
5. Маркетингийн идэвхжүүлэлтийн иж бүрдэлд аль орохгүй вэ?
A. Зар сурталчилгаа C.​ ​Биечилсэн худалдаа
B. Борлуулалт D.​ ​Шууд маркетинг
6. Ухуулга нь дараах зүйлсийн алинд хамаарагдах ойлголт вэ?
A. Зар сурталчилгаа

B. Олон нийттэй тогтоох харилцаа холбоо

C. Борлуулалтын урамшуулал
D. Үнийн хөнгөлөлт
7. Зар сурталчилгааг олон улсын, үндэсний, бүсийн, орон нутгийн гэж ангилах нь
ямар шинж чанараар нь ангилсан ангилал вэ?
A. Мэдээллийн хэрэгслээр
B. Зорилгоор нь
C. Газар нутгийн цар хүрээгээр
D. Хэлбэрээр нь
8. Бусад бүтээгдэхүүнээс ялгагдах онцлогийг дөвийлгөн сурталчлах хэлбэр?
 A. Өрсөлдөөнт зар сурталчилгаа
B. Хадгалалтыг зар сурталчилгаа
C. Хууль бус зар сурталчилгаа
D. Эхний реклам
9. Бүтээгдэхүүний шинж, амьдралын мөчлөг, зорилтот зах зээлийн зан төлөв,
худалдан авах шийдвэр, хэрэглэгчийн боломжит нөөцөд нөлөөлөл үзүүлдэг зүйл.
A. Үнэ C.​ ​Зуучлагч

B. Харилцаа D.​ ​Идэвхжүүлэлт

10. Мобиком компани монголд анх нэвтрэхдээ сурталчилгаа бага, бүтээгдэхүүний
үнэ өндөр байсан гэвэл ямар стратегит хамаарагдах вэ?
A. Хурдан дээж авах C.​ ​Удаан гүн нэвтрэх
B. Удаан дээж авах D.​ ​Хурдан гүн нэвтрэх

12.1 ​Үйлчилгээний онцлогийн тухай. Үйлчилгээ нь барааны худалдааг дагалдсан,

хөлслөн түрээслэх, даатгах болон банк санхүүгийн үйлчилгээ гэх мэтчилэн хөгжиж энэ
нь яваандаа бие даан салбарлан хөгжихөд хүргэсэн байна. Үйлчилгээний тоонд аж
үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, ашигт малтмалыг олборлох
зэрэгтэй холбоогүй бүх зүйлийг хамааруулж болно.
Үндэсний тооцооны системд үйлчилгээг дараах байдлаар 4 ангилдаг.
1. Хэрэглээний үйлчилгээ.​ /аялал жуулчлал, зочид буудлын үйлчилгээ/

2. Нийгмийн үйлчилгээ.​ /боловсрол, эрүүл мэнд/

3. Үйлдвэрлэлийн үйлчилгээ. /инжиниринг, зөвлөгөө өгөх, санхүү болон зээлийн
үйлчилгээ/
4. Хуваарилалтын үйлчилгээ.​ /худалдааны, тээврийн, хөлслөх үйлчилгээ/
Үйлчилгээг борлуулах хэлбэрээр нь хэрэглээ болон байршлаас нь хамааруулан 4 бүлэгт
хуваадаг.
1. Хэрэгцээт газарт нь очиж үйлчлэх. Банк болон даатгалын үйлчилгээ гэх мэт түнш
хэрэглэгчдийнхээ байгаа газар нутагт нь үйлчилгээ үзүүлэх.

126
 2. Хэрэглэгчдийг ирүүлж үйлчлэх. Гадаадын сургуулиудад суралцах, эмнэлгээр нь
үйлчлүүлэх, гадаадын усан боомт, нисэх онгоцыг засах, гадаадад амарч аялах,
ажил хэргийн уулзалт зохиох гэх мэт нь нөгөө орныхоо хувьд хэрэглэгчдийг
өөрийн орондоо ирүүлж үйлчилгээг үзүүлж байгаа явдал юм.

3. Гадаадын үйлчилгээ үзүүлэгчдийг эх орондоо урих. Их дээд сургуулийн

эрдэмтэд урилгаар лекц унших, театр урлагийн тоглолтоор хүмүүс ирэх.
4. Нэг улсаас нөгөө улс руу шилждэггүй үйлчилгээ. Жишээлбэл гадаад руу ачаа
тээвэрлэхийн тулд өөрсдийн тээврийн хэрэгслийг олгох.
Үйлчилгээний төрлүүд нь тээврийн, холбооны, аялал жуулчлал, зөвлөгөө өгөх,
инжиниринг, барилга-инженерийн, мэдээллийн, хуулийн, даатгалын, зуучийн,
санхүүгийн, боловсролын, эрүүл мэндийн үйлчилгээ зэргүүд орно.
Дээрх ангиллыг 13 төрлийн үйлчилгээний салбар хэмээн нэрлэх нь бий.Дараах төрлийн
үйлчилгээнүүд дэлхийн зах зээл дээр илүү хурдан хөгжиж өсөлт ихтэй байна.

▪ ​ ол үйлчилгээний №1 бүтээгдэхүүн юм. Хятадад хамгийн их хөгжиж

Жуулчлал б

байгаа салбар гэж хэлж болно.

▪ ​ ол үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх улс орноо өөд нь татах хамгийн гол

Боловсрол б

үйлчилгээний нэг юм.

▪ Санхүүгийн үйлчилгээнүүд болон зөвлөгөө өгөх үйлчилгээнүүд мэргэжлийн

төрөлжсөн үйлчилгээнүүдийн нэг ба сүүлийн үед нэлээд хөгжин дэлгэрч байгаа

болно.
Үйлчилгээ бараа хоёр нэлээд зөрүү ялгаатай байдаг ба энэ нь маркетингийн шүүмжлэлд
нэлээдгүй өртдөг.

Үйлчилгээ нь бараанаас ялгагдах нэлээдгүй олон ялгаатай байдаг. Эдгээрийг

дэлгэрүүлж үзвэл дараах байдалтай байна.
Үйлчилгээний бараанаас ялгагдах гол 4 шинж:

▪ Intangibility- мэдрэгддгүй /үл мэдрэгдэх/

▪ Inseparability- хуваагдашгүй /үл хуваагдах/

▪ Heterogeneity – холимог иж бүрдэл /олон төрөл зүйлээс бүрдэх, хөдөлмөр гэх

мэт/

127
 ▪ Perishability – амархан эвдрэх, сарних /үл хадгалагдах байдал/

Үйлчилгээний шинж чанар​: Үйлчилгээний шинж чанарыг гаргаж ирэхийн тулд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний шинж чанарыг дараах байдлаар ангилан авч үздэг. ​Хайх
шинжтэй. Машин хувцас гэх мэт ихэнх нь бүтээгдэхүүн байдаг, чанарын судалгаа
өндөр, үнэлэхэд хялбар. Учир нь чанарыг хэрэглэхийнхээ өмнө тодорхойлж болдог.
Турших шинжтэй.​ Амралт, рестораны хоол гэх мэт чанарын дадлага туршлага өндөр,
хэрэглэснийхээ дараа чанарыг тодорхойлж болдог, ихэвчлэн үйлчилгээ байдаг. ​Итгэх
шинжтэй​. Олгойн мэс засал, машины тормос шалгах гэх мэт. Хэрэглэснийхээ дараа ч
чанарыг тодорхойлоход хэцүү. Чанарын шалгуур өндөр, үнэлэхэд хэцүү, мэргэжлийн
үйлчилгээнүүд. Дээрх ангиллаас үйлчилгээний өөрийн шинж чанар илүү тод харагдаж
байна.
12.2 Үйлчилгээний маркетинг
Үйлчилгээний маркетинг гэдэг нь үйлчилгээгээ хэрэглэгчдэд хүргэхийн тулд
хэрэглэгчдэдээ таалагдахуйц үйлчилгээг бий болгон, үнэлэх, идэвхжүүлэх, хуваарилах
мөн бэлтгэгдсэн үйлчилгээний ажилтныг ажиллуулах, орчин бүрдүүлэх, үйл
ажиллагаагаа үр дүнтэй хэрэгжүүлэхийг хэлнэ.
Үндсэн 4р дээр нэмэгдэл 3р нэмэгдэж үйлчилгээний маркетингийн 7 р бүрддэг.
Нэмэгдэл 3р-г боловсролын үйлчилгээ болох их дээд сургуулийн жишээн дээр
тайлбарлавал дараах байдалтайг харж болно.
• Personnel эсвэл People-хүмүүс буюу үйлчилгээний ажилчид
Лекц уншигч, үйлчилгээний ажилтан гэх мэт. Хэрэглэгчдэд үйлчилэхэд зориулан
тусгайлан бэлдсэн, сургагдсан хүмүүс байдаг. Сургагдсан байдал, харьцаа болон төрх
байдал, үргэлжийн тогтвортой байдал зэргийг чухалчлан авч үздэг.
• Process-үйл ажиллагаа
Жишээлбэл сургуулийн хувьд: элсэлт авах, сургах, төгсгөх гэх мэт.
• Physical evidence-орчин нөхцөл
Жишээлбэл мөн сургуулийн хувьд лекцийн заал, номын сан, сургуулийн орчин,
чадварууд /хооллолт, шашин шүтлэг, байр байшин, спорт/
Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ хоёрыг харьцуулвал: Хүснэгт 12.1
Бүтээгдэхүүн Үйлчилгээ
Биет Биет бус

128
 1 төрлийн иж бүрдэл Холимог иж бүрдэл
Үйлдвэрлэл хувиарлалт тустай Үйлдвэрлэл хувиарлалт хамт
Биет юм Үйл ажиллагаа болон процесс
Гол үнэ цэнэ нь үйлдвэрлэлийн үйл Гол үнэ цэнэ нь худалдагч үйлчлэгч
ажиллагаанд хамаардаг хоёрын харьцаанаас хамаарна.

Бүтээгдэхүүнийг өмчлөгч бий Өмчлөгч гэж байхгүй.

Үйлчилгээний 4R –ийн зарчим
1. Retention – хадгалах
2. Refferais- лавлах
3. Relationslips-харилцах
4. Recovery – засварлах сэргээх
Үйлчилгээний ажилтаны харилцааны 3M –ийн зарчим
1. Morale -Ёс зүй
2. Motivation –идэвхижүүлэлт /хүнийг идэвхижүүлж чаддаг байх/
3. Mood –зан байдал
Үйлчилгээний бараанаас ялгагдах гол 4 шинж:
1. Intangibility- мэдрэгддэггүй /үл мэдрэгдэх/
2. Inseparability- хуваагдашгүй /үл хуваагдах/
3. Heterogeneity – холимог иж бүрдэл /олон төрөл зүйлээс бүрдэх, хөдөлмөр гэх
мэт/
4. Perishability – амархан эвдрэх, сарних /үл хадгалагдах байдал/
Үйлчилгээний шинж чанарыг 3 ангилна: Хайх, турших, итгэх
⚫ Хайх шинжтэй. Машин хувцас гэх мэт ихэнх нь бүтээгдэхүүн байдаг, чанарын

судалгаа өндөр, үнэлэхэд хялбар. Учир нь чанарыг хэрэглэхийнхээ өмнө

тодорхойлж болдог.

⚫ Турших шинжтэй.​ Амралт, рестораны хоол гэх мэт чанарын дадлага туршлага

өндөр, хэрэглэснийхээ дараа чанарыг тодорхойлж болдог, ихэвчлэн үйлчилгээ

байдаг.

⚫ Итгэх шинжтэй.​ Олгойн мэс засал, машины тормос шалгах гэх мэт.

Хэрэглэснийхээ дараа ч чанарыг тодорхойлоход хэцүү. Чанарын шалгуур өндөр,

129
 үнэлэхэд хэцүү, мэргэжлийн үйлчилгээнүүд. Дээрх ангиллаас үйлчилгээний
өөрийн шинж чанар илүү тод харагдаж байна.
Үйлчилгээг сурталчилах үйл ажиллагааг: үйл ажиллагаа - танин мэдэх - догдлол
мэдрэмж гэсэн дарааллаар сурталчилах нь зүйтэй.

Зураг 12.1 Үйлчилгээний маркетингийн гурвалжин.

Үйлчилгээний маркетинг гэдэг нь үйлчилгээг үзүүлэгч байгууллагаас хэрэглэгч рүү
гадаад маркетинг явуулах, ажилтан руу дотоод маркетинг явуулах улмаар
үйлчилгээний ажилтан хэрэглэгч хоёрын хооронд харилцан уялдаатай маркетинг
явуулах цогц маркетингийн арга ухааныг хэлнэ. /зураг 12.1 харах/ Өөрөөр хэлбэл
үйлчилгээний байгууллага нь гадаад маркетингийн үйл ажиллагааны хүрээнд
хэрэглэгчдэд тодорхой амлалтыг өгөх бөгөөд энэ амлалтаа биелүүлж хэрэглэгчдийн
сэтгэл ханамжийг бий болгохын тулд дотоод маркетингийн үйл ажиллагаандаа
анхаарах ёстой. Улмаар хэрэглэгчдийнхээ зан төлөвийг судалж түүнд бэлтгэгдсэн
үйлчилгээний ажилтныг сургаж амлалтыг биелүүлэх үйл ажиллагаа буюу уялдаатай
маркетингийн арга хэрэгслийг зөв хэрэгжүүлэх тухай асуудал юм.

12.3 Маркетингийн бусад чиглэл

130
 Гадаад орчин нөхцөл өөрчлөгдөхийн хэрээр маркетингийн арга хэрэгсэл өөрчдлөгдөн
шинэ шинэ чиглэлүүд урган гарч байдаг. Дараах шинэ урсгал чиглэлүүд байна.
Партизан маркетинг.
Жей Конрад Левинсон 1984 онд "Guerrilla marketing" /”Партизан маркетинг”/ гэдэг
номоо бичсэнээр партизан маркетинг гэсэн ойлголт бий болсон хэмээн үздэг. партизан
маркетинг гэдэг нь санхүү болон бусад нөөцүүдийг хязгаартай нөхцөлд маркетингийг
хэрхэн үр дүнтэй явуулах уламжлалт бус маркетингийн ойлголт юм. Үндэслэгч
Левинсон партизан маркетингийн гол үзэл баримтлалыг дараах байдлаар
тодорхойлсон.
• Партизан маркетинг нь жижиг бизнес болон хувиараа бизнес эрхлэгчид тохиромжтой.
• Таамаглал, туршлага, бодол шүүмжээс илүүтэй хүний сэтгэл судлал дээр суурилдаг. •
Мөнгөнөөс илүүтэй цаг, энерги, уран сэтгэмж зэргийг бий болгодог маркетингийн
анхдагч хөрөнгө оруулалт юм ... гэх мэтчилэн үзсэн байдаг.
Латерал маркетинг

⚫ Латерал маркетинг гэдгийг ойлгохын тулд латерал сэтгэлгээг ойлгох хэрэгтэй.

Латерал сэтгэлгээ гэдэг зүйл анх 1967 онд Эдвард дэ Боно шинэ сэтгэлгээ болох
латерал сэтгэлгээг ашиглах тухай бичиж байсан. Үүнээс үндэслэсэн хэмээн үздэг.
Латерал сэтгэлгээ гэдэг нь асуудлыг шууд бусаар олон талаас нь бүтээлчээр
бодож шийдвэрлэх тухай асуудал юм. Эдвард дэ Боно амжилтанд хүрэхийн тулд
олон асуудлыг нэгэн зэрэг шийдвэрлэх арга зам юм хэмээн латерал маркетингийг
тодорхойлсон байдаг.

⚫ Латерал сэтгэлгээний онцлог нь дараах дөрвөн зүйл дээр сайн анхаарахыг

шаарддаг.

⚫ Асуудалд хэт туйлшралгүй гол асуудлыг олж харж чаддаг байх

⚫ Тухайн асуудлыг шийдэх олон арга замыг хайх

⚫ Бодол санаагаа хэт хянахаа болих

⚫ Бусад санааг дэмжин боломжуудыг ашиглаж байх зэрэг юм.

131
 Үүлэн
реклам

Хэдэн ширхэг квадрат байна вэ?

Зураг 12.2 ​Латерал Маркетингийн жишээнүүд

Латерал сэтгэлгээг хөгжүүлэх арга

⚫ Өвөрмөц байдал дээр төвлөрөх

⚫ Латерал сэлгэлтийг бий болгох

⚫ Шинэ санаануудаа холбох асуудал юм.

Нейро маркетинг
Нейро маркетинг гэдэг бол маркетингийн өдөөлтөнд хариу өгөх хэрэглэгчдийн танин
мэдэхүй болон мэдрэмжийг судлах үйл ажиллагаа юм. Өөрөөр хэлбэл хэрэглэгчдийн
мэдрэл, танин мэдэхүй, сэтгэл хөөрөл нь маркетингийн өдөөлтөнд хэрхэн хариу
үзүүлж байгааг судлах явдал юм.
Хүний мэдрэлийн тогтолцооны бичил элемент, нэгж хэсгүүд нь нейро-нууд байдаг.
Энэхүү нейронууд нь урт богино янз бүрийн сэртэнгүүдээс бүрдэх ба хөөрлийн
процессийг ​эсүүдэд ​дамжуулах ​үүрэгтэй
байдаг​.
Сэтгэл ​зүйчдийн ​судалсанаар ​х​¿í õàðñàí ç¿éëèéíõýý
87%, ñîíññîí ç¿éëèéíõýý 9%, àìòàëñàí ç¿éëèéíõýý 2%, ¿íýðòñýí ç¿éëèéíõýý 2%–​д
бүрэн​ ​итгэдэг​16​ ​байна​.

132
 Тиймээс нейро маркетингийн гол асуудал бол хүн харсан зүйлдээ илүүтэй итгэдэг тул
бүтээгдэхүүний сав баглаа боодолд шинэчлэл хийх, улмаар хүний таван мэдрэхүйд
зэрэг нөлөөлөхүйц байдлаар хэрхэн маркетинг явуулах тухай юм.

⚫ 16​
Эх сурвалж: Robert Y.Allen, Robert F.Spohn “Selling dynamics” 1984, page 195

Анх 2002 онд Алэ Смидтс нейромаркетинг гэдэг үгийг анх ашигласнаас ийм нэр томъёо
үүссэн гэж үздэг.

Сэдэв №12-тай холбоотой практик даалгавар

Англи хэлний нэр томъёо
• Үйлчилгээний маркетингийн гурвалжин Services Marketing Triangle
• Гадаад маркетинг External marketing
• Дотоод маркетинг Internal marketing
• Харилцан уялдаатай маркетинг Interactive marketing
• Латерал маркетинг Lateral marketing
• Нейро маркетинг Neuro marketing
• Партизан маркетинг Guerrilla marketing
• мэдрэгддгүй /үл мэдрэгдэх/ Intangibility
• хуваагдашгүй /үл хуваагдах/ Inseparability
• Холимог иж бүрдэл Heterogeneity
• Амархан эвдрэх, сарних Perishability
Маркетингийн нэр томъёонуудыг тохирох тодорхойлолтын өмнө нөхөж бич.
A. Үйлчилгээний маркетинг F.​ ​Нейро маркетинг
B. Жей Конрад Левинсон G.​ ​Үйлчилгээ
C. партизан маркетинг H.​ ​3М-н зарчим
D. Эдвард дэ Боно I.​ ​4R-н зарчим
E. Латерал маркетинг J.​ ​Уялдаатай маркетинг

133
 1. _______________ гэдэг нь үйлчилгээг үзүүлэгч байгууллагаас хэрэглэгч рүү
гадаад маркетинг явуулах, ажилтан руу дотоод маркетинг явуулах улмаар
үйлчилгээний ажилтан хэрэглэгч хоёрын хооронд харилцан уялдаатай маркетинг
явуулах цогц маркетингийн арга ухааныг хэлнэ.
2. _______________ гэдэг нь санхүү болон бусад нөөцүүдийг хязгаартай нөхцөлд
маркетингийг хэрхэн үр дүнтэй явуулах уламжлалт бус маркетингийн ойлголт
юм.
3. _______________ “Партизан маркетинг” гэдэг номыг 1984 онд бичсэн
4. _______________ 1997 онд “Стандарт бус сэтгэлгээ” гэдэг номыг бичсэн.
5. _______________ Өвөрмөц байдал дээр төвлөрч, сэтгэлгээний сэлгэлтийг бий
болгон шинэ санаануудаа холбох
6. _______________ хэрэглэгчийн мэдрэхүйн таван эрхтэнд зэрэг нөлөөлөхүйц
маркетинг явуулах

7. _______________ ​нь áàðààíû õóäàëäààã äàãàëäñàí, áàðààã õºëñëºí

ò¿ðýýñëýõ, äààòãàõ áîëîí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë​ч​èëãýý ãýõ ìýò​чил​ýí
õºãæèæ ÿâààíäàà ñàëáàðëàí õºãæñºí.
8. _______________ ​ёс ​зүйтэй​, ​хэрэглэгчдийг

идэвхижүүлж​ ​чаддаг​, ​зан​ ​харилцаа​ ​сайн

9. _______________ хэрэглэгчтэй харилцах, санал хүсэлтийг нь асуух, чанарын
хувьд жигд байх, үйл ажиллагаагаа байнга сайжруулж байх
10. _______________ хэрэглэгчдийн өмнө хүлээсэн үүрэг, амлалтаа биелүүлэх үйл
ажиллагаа
Цорын ганц зөв хариултыг сонго.
1. Хэрэглээний, нийгмийн, үйлдвэрлэлийн, хуваарилалтын гэж юуг 4 ангилдаг вэ?
A. Үйлчилгээ
B. Үйлчилгээний маркетинг
C. Боловролын салбарыг
D. Латерал маркетингийг
2. Гадаадын их дээд сургуулийн эрдэмтдийг эх орондоо урьж лекц уншуулах алинд
нь хамаарагдах вэ?
A. Хэрэгцээт газарт нь очиж үйлчлэх

134
 B. Хэрэглэгчдийг ирүүлж үйлчлэх
C. Гадаадын үйлчилгээ үзүүлэгчдийг эх орондоо урих
D. Нэг улсаас нөгөө улс руу шилждэггүй үйлчилгээ
3. Үйлчилгээний нэмэгдэл 3Р аль нь вэ?
A. People, physical evidence, process
B. Product, price, place
C. Personnal, people, promotion
D. Packaging, politic, partnership
4. Зар сурталчилгаанд түлхүү хэрэглэгддэг онолын загвар?
A. 3M B.​ ​4R C.​ ​ AIDA D.​ ​7P

5. Манай компани хамгийн чанартай хоол, найрсаг үйлчилгээгээр таныг 100%-н

сэтгэл ханамжтай үйлчлэх болно гэсэн сурталчилгаа аль маркетингт хамаарах?

135
 A. Дотоод маркетинг C.​ ​Уялдаатай маркетинг
B. Гадаад маркетинг D.​ ​Үйлчилгээний маркетинг
6. Амлалтыг дамжуулах үйл ажиллагаа нь аль маркетингийн үйл ажиллагаа вэ?
A. Дотоод маркетинг C.​ ​Уялдаатай маркетинг
B. Гадаад маркетинг D.​ ​Латерал маркетинг
7. Санхүү болон бусад нөөцүүдийг хязгаартай нөхцөлд маркетингийг хэрхэн үр
дүнтэй явуулах уламжлалт бус маркетингийн ойлголт ямар маркетинг вэ?
A. Латерал B.​ ​Нейро C.​ ​Партизан D.​ ​Үйлчилгээний
8. Амтлагаат худалдаа нь маркетингийн ямар чиглэл вэ?
A.​ ​Латерал B.​ ​Нейро C.​ ​Партизан D.​ ​Үйлчилгээний
9. Сэтгэлзүйчдийн судалснаар хүн ямар мэдрэхүйн эрхтнийхээ хүртсэн зүйлсийг
мартахдаа удаан, бас илүү итгэдэг вэ?
A.​ ​Нүд B.​ ​Чих C.​ ​Хамар D.​ ​Ам
10. Нэг бүтээгдэхүүнээр хэд хэдэн хэрэгцээг хангах оролдлого нь ямар маркетинг вэ?
A. Нейро маркетинг C. Латерал маркетинг
B. Партизан маркетинг D. Бүх л маркетинг ижил
​Бодлого бодох аргачлал:
Бодлого №1​ ​Зардалд үндэслэн үнэ тогтоох арга​ ​/ стандарт нэмэгдлийн арга /
“Гарьд” ХХК 20000 ширхэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд нийт 6000000 /6 сая/ төгрөгийн
тогтмол зардал гарчээ. Нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох хувьсах зардал 400 төгрөг. Тухайн үед
бараа нэг бүрийн эрэлт хэрэгцээг үндэслэн үнийг тогтоох боломжгүй байсан учир
стандарт нэмэгдлийн аргаар үнэ тогтоохоор шийдэв. Стандарт нэмэгдлийг нэгж
бүтээгдэхүүнд ногдох зардлын 10 хувьтай тэнцүү байхаар тооцсон бол “Гарьд” компаний
тогтоосон үнийг ол.
Б) Хэрэв үнэ 2380 байсан бол стандарт нэмэгдлийн хувийг ол БОДОЛТ:
Түлхүүр үгс​ :
P = CPU*(1+SM)
P - Үнэ
CPU - Нэгжийн зардал SM –
Стандарт нэмэгдлийн хувь
CPU=VC​(Q) + ​𝐓𝐅𝐂
𝐐

CPU​ -​ Нэгжийн зардал

VC​(Q​) –​ ​Нэгжийн хувьсах
зардал ​TFC ​– Н ​ ийт тогтмол
зардал
Өгөгдөл​ :
Q=20000 ширхэг
VC​(Q) ​=400 төгрөг
TFC=6000000 төгрөг
SM= 10 % бол P /үнэ/ хэд вэ?
Бодолт​ :
CPU=VC​(Q) + ​𝐓𝐅𝐂​ ​ ​олбол ​CPU=400+​𝟔𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎 ​=400+600=700
𝐐 𝟐𝟎𝟎𝟎𝟎

P = CPU*(1+SM) ​томъёонд орлуулбал ​P = 700*(1+0,1)=770 төгрөг /үнэ/ ​Б) ​P =

𝐩​ ​ ​
CPU*(1+SM) ​томъёоноос​ ​SM-г олбол ​SM= ​ -1 ​буюу​ SM=​𝟐𝟑𝟖𝟎 -1=
𝐂𝐏𝐔 𝟕𝟎𝟎
2.4%

Бодлого №2​ Зардалд үндэслэн үнэ тогтоох арга​ ​/ Зардал дээр нэмэх зардлын хувийн
арга /
“ Кока Кола ” ХХК 3 литрийн жүүс үйлдвэрлэжээ. 50000 ширхэг жүүс үйлдвэрлэж зах
зээлд нийлүүлэх хүртэл нийт 20000000 /20 сая/ төгрөгний тогтмол зардал гарсан. Нэгж
бүтээгдэхүүний хувьсах зардал 500 төгрөг. Маркетингийн албанаас зардал дээр нэмэх
зардлын хувийн аргаар үнийг тогтоохоор болов. Нэгж бүтээгдэхүүнээс бодох зардлын
хувийг 40% гэж тооцоолсон бол жүүсний үнийг ол.
Түлхүүр үгс​ :
P = CPU*(1+Z)
P - Үнэ
CPU - Нэгжийн зардал
Z – Нэгж бүтээгдэхүүний зардлаас бодох зардлын хувь
CPU=VC​(Q) + ​𝐓𝐅𝐂
𝐐

CPU​ -​ Нэгжийн зардал

VC​(Q​) –​ ​Нэгжийн хувьсах зардал
TFC​ – Н​ ийт тогтмол зардал
Өгөгдөл​ :
Q=50000 ширхэг
VC​(Q) ​=500 төгрөг
TFC=20000000 төгрөг
Z= 40% бол P /үнэ/ хэд вэ?
Бодолт​ :
CPU=VC​(Q) + ​𝐓𝐅𝐂​ ​ ​олбол ​CPU=500+​𝟐𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎 ​=500+400=900
𝐐 𝟓𝟎𝟎𝟎𝟎

P = CPU*(1+Z) ​томъёонд орлуулбал ​P = 900*(1+0,4)=1260 төгрөг /үнэ/

137
Бодлого №3​ ​Зардалд үндэслэн үнэ тогтоох арга​ ​/ Зардал дээр нэмэх тогтмол ашгийн
арга /
Нэхмэлийн “ Ган хийц ” ХХК 200 ширхэг ноосон цамц үйлдвэрлэхэд 2000000 /2 сая/
төгрөгний тогтмол зардал гарсан. Нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох хувьсах зардал 15000
төгрөг.Компаний удирдлагын зүгээс нэгж бүтээгдэхүүнээс авах тогтмол ашгийн хэмжээг
5000 төгрөг байхаар тогтоосон бол зардал дээр нэмэх тогтмол ашгийн аргаар үнийг тооц.
Б) Тухайн зах зээл дээр зарагдаж байгаа ноосон цамцны үнэ 40000 төгрөг байсан бол
нэгж бүтээгдэхүүнээс авах тогтмол ашгийн хэмжээг хэдэн төгрөгөөр нэмэгдүүлж болох
вэ?
Түлхүүр үгс​ :
P = CPU+Ω
P - Үнэ
CPU - Нэгжийн зардал
Ω– Нэгж бүтээгдэхүүнээс олох тогтмол ашиг
CPU=VC​(Q) + ​𝐓𝐅𝐂
𝐐

CPU​ -​ Нэгжийн зардал

VC​(Q​) –​ ​Нэгжийн хувьсах зардал
TFC​ – Н​ ийт тогтмол зардал
Өгөгдөл​ :
Q=200 ширхэг
VC​(Q) ​=15000 төгрөг
TFC=2000000 төгрөг
Ω= 5000 бол P /үнэ/ хэд вэ?
Бодолт​ :
CPU=VC​(Q) + ​𝐓𝐅𝐂​ ​ ​олбол ​CPU=15000+​𝟐𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎 ​=15000+10000=25000
𝐐 𝟐𝟎𝟎𝟎

P = CPU+Ω ​томъёонд орлуулбал ​p = 25000+5000=30000 төгрөг /үнэ/

Б)​ P= CPU+Ω ​томъёоноос Ω-г олбол​ Ω=P- CPU
Ω=40000-25000=15000

Бодлого №4​ Ашигт үндэслэн үнэ тогтоох /​Нийт зорилтот ашгийн арга​/
“ Алтан тариа ” ХК 25кг-р савласан бүхэл үрийн гурил 500 ширхэгийг үйлдвэрлэжээ.
Үйлдвэрлэлд нийт 4000000 /4 сая/ төгрөгний зардал гарсан ба нийт 5000000 /5 сая/
төгрөгний ашиг олохоор төлөвлөсөн. Нэгжийн хувьсах зардал 3000 төгрөг байсан бол
нийт зорилтот ашгийн аргаар үнийг тооцож ол. ​Түлхүүр үгс​ : P= CPU+​𝐓𝐑 −𝐓𝐂
𝐐

P- Үнэ ​π= TR-

TC ​π- Ашиг TR–
Нийт орлого
TC– Нийт зардал
Өгөгдөл​ :
Q=500 ширхэг

138
VC​(Q) ​=3000 төгрөг TC=4000000
төгрөг π=5000000 бол P /үнэ/
хэд вэ?
Бодолт​ :
TC=TFC+ TVC эндээс TFC-г ялгаж авбал TFC= TC​- ​(VC​(Q) *Q) ​TFC=
4000000-(3000*500)=2500000
CPU=VC​(Q) + ​𝐓𝐅𝐂​ ​ ​олбол ​CPU=3000+​𝟐𝟓𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎 ​=3000+5000=8000
𝐐 𝟓𝟎𝟎

​
P=8000+​𝟓𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎 =8000+10000=18000 төгрөг /үнэ/
𝟓𝟎𝟎

Бодолт
Б
​
CPU = 𝐓𝐂​ Учир ​CPU = 𝟒𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎
​ = 8000
𝐐 𝟓𝟎𝟎

P=CPU+​𝛑​=8000+​𝟓𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎​ ​=8000+10000=18000 төгрөг /үнэ/

𝐐 𝟓𝟎𝟎

Бодлого №5​ Ашигт үндэслэн үнэ тогтоох /​Нэгж бүтээгдэхүүний зорилтот ашгийн
арга​/
“ MCS “ ХХК өдөрт 5000 ширхэг хүслийн ундааг үйлдвэрлэж 9500000 төгрөгний орлого
олдог. Нийт зардлаа хасаад 5500000 төгрөгний цэвэр ашигтай ажилладаг гэвэл markup
үний аргаар үнийг тодорхойл. /Нэгж бүтээгдэхүүнээс авах ашгийн хэмжээ 20% , нэгжийн
хувьсах зардал 500 төгрөг/
Түлхүүр үгс​ :
​
P= 𝐂𝐏𝐔
𝟏−𝛑
P– Үнэ
CPU​-​ Нэгжийн зардал
Π​(q)​- Нэгж бүтээгдэхүүний ашгийн хувь
π= TR- TC ​π-
Ашиг TR– Нийт
орлого TC–
Нийт зардал
Өгөгдөл​ :
Q=5000 ширхэг
VC​(Q) ​=500 төгрөг
TR=9500000 төгрөг π=5500000
π​(Q) ​=20% бол P /үнэ/ хэд
вэ?
Бодолт​ : π= TR- TC ​буюу​ TC= TR- π ​томъёог задалж бичвэл ​TFC+(VC​(Q)
*Q)=TR- π ​олох ёстой TFC-г ​ялгаж ​авбал ​TFC= (TR- π) - VC​(Q) *Q ​болно. Өгөгдлийг
орлуулбал ​TFC=(9500000-5500000)-2500000=1500000

139
CPU=VC​(Q) + ​𝐓𝐅𝐂 ​олъё ​CPU=500 + ​𝟏𝟓𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎 ​=500+300=800 ​P= CPU ​P=
𝟖𝟎𝟎​ =
​ 1000
𝐐 𝟓𝟎𝟎𝟎 (1−π) {𝟏−𝟎.𝟐}

төгрөг /үнэ/

Бодолт Б​ π= TR- TC ​ эндээс ​TC= TR- π ​болно. ​TC= 9500000-5500000=4000000

CPU=​ ​TC ​буюу​ ​ ​CPU=​ ​𝟒𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎 ​=800 ​P= ​CPU ​ ​P= 𝟖𝟎𝟎
=1000 төгрөг /үнэ/
Q 𝟓𝟎𝟎𝟎 1−π {𝟏−𝟎.𝟐}

​
​ одлого №6​ ​Ашигт үндэслэн үнэ тогтоох /​Борлуулалтын зорилтот өгөөжийн арга​/
Б
Сүлжмэлийн үйлдвэрт 300000 төгрөгийн тогтмол зардлаар 100 ширхэг ороолт нэхжээ.
Нэг ороолт нэхэхэд зарцуулсан хувьсах зардал 4000 төгрөгтэй тэнцүү байсан ба нэгж
бүтээгдэхүүн бүрээс хүлээж байгаа зорилтот өгөөж буюу нэгжийн борлуулалтаас олох
ашгийг 30% гэж тооцсон бол үнийг хэдэн төгрөгөөр тогтоосон вэ?
Түлхүүр үгс​ :
P= 𝐂𝐏𝐔

𝟏−𝐓𝐑𝐒
P– Үнэ
CPU​-​ Нэгжийн зардал
TRS- Борлуулалтын зорилтот өгөөж
CPU=VC​(Q) + ​𝐓𝐅𝐂
𝐐

CPU​ -​ Нэгжийн зардал

VC​(Q​)​ –​ ​Нэгжийн хувьсах зардал
TFC​ – Н ​ ийт тогтмол зардал
​ ​
Өгөгдөл​ :
Q=100 ширхэг
VC​(Q) ​=400 төгрөг
TRS=30%
TFC- 300000 бол P /үнэ/ хэд вэ?
Бодолт​ :
CPU=VC​(Q) + ​𝐓𝐅𝐂​ ​ ​олбол ​CPU=400+​𝟑𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎 ​=4000+3000=7000
𝐐 𝟏𝟎𝟎

𝟕𝟎𝟎𝟎​ ​
P= =10000 төгрөг /үнэ/
{𝟏−𝟎.𝟑}

Бодлого №7​ ​Ашигт үндэслэн үнэ тогтоох /​Хөрөнгө оруулалтын зорилтот өгөөжийн
арга/​ ​ ​ ​“ Сүү “ ХК өдөрт 15000 ширхэг элекстер сүү үйлдвэрлэхэд нийт 3750000 төгрөгний
зардал гардаг. Удирдлагын зүгээс шинэ технологи нэвтрүүлэхээр 30000000 /30 сая/
төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийжээ. Техникийн шинэчлэлийн дараахи хөрөнгө
оруулалтын өгөөжийг 20% гэж тооцоолсон бол ямар үнээр зарах вэ? ​Түлхүүр үгс​ :
P= 𝑰​ ∗𝑻𝑹𝑰​
+ CPU
𝐐

140
P– Үнэ
I- Хөрөнгө оруулалт
TRI- Хөрөнгө оруулалтын зорилтот өгөөж
Q- Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ
CPU​ -​ Нэгжийн зардал
​
CPU = 𝐓𝐂
𝐐

TC​ – ​Нийт зардал

Q- Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ
Өгөгдөл​ :
I​-30000000 /сая/
Q=15000 ширхэг
TRI=20%
TC- 3750000 бол P /үнэ/ хэд вэ?
Бодолт​ :
CPU=​ ​TC​ ​буюу​ ​ ​CPU=​ ​𝟑𝟕𝟓𝟎𝟎𝟎​ ​=250
Q 𝟏𝟓𝟎𝟎𝟎

P= 𝑰∗𝑻𝑹𝑰
+ CPU орлуулбал ​P= 𝟑𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎∗𝟐𝟎%
​ + 250=650 төгрөг
/үнэ/
𝐐 𝟏𝟓𝟎𝟎𝟎

Дасгал, тестийн хариу

Сэдэв 1.
1D, 2A, 3B, 4N, 5G, 6O, 7E, 8C, 9J, 10L, 11M, 12H, 13F, 14I, 15K
Tест
1A, 2B, 3C, 4B, 5B, 6C, 7D, 8E, 9A, 10B,11A, 12C, 13C, 14C, 15B, 17B, 18A, 19D, 20B
Сэдэв 2.
1C, 2D, 3E, 4H, 5B, 6F, 7A, 8G, 9K, 10L, 11M, 12O, 13N, 14I, 15J
Тест
1A, 2C, 3D, 4B, 5B, 6A, 7A, 8D, 9B, 10C, 11C, 12A, 13A, 14B, 15B
Сэдэв 3.
1L, 2A,3P, 4F,5Q, 6B, 7I, 8H, 9C, 10G, 11K, 12D, 13E, 14M, 15J, 16O
Тест
1C, 2C, 3D, 4A, 5A, 6A, 7C, 8C, 9A, 10D, 11A, 12B, 13A, 14B, 15C
Сэдэв 4.
1T, 2U, 3S, 4A, 5C, 6H, 7I, 8R, 9B, 10D, 11J, 12E, 13O, 14N,15P, 16Q, 17F,18K, 19M, 20G,
21L
Тест
1B, 2B, 3C, 4D, 5B, 6B, 7A, 8C, 9A, 10E, 11B, 12A, 13C, 14B, 15B

141
Сэдэв 5.
1J, 2A, 3B, 4G, 5D, 6C, 7H, 8I, 9E, 10F
Тест
1A, 2C, 3A, 4B, 5D, 6D, 7C, 8A, 9A, 10A, 11A
Сэдэв 6.
1B, 2D, 3E, 4C, 5A
Тест
1A, 2C, 3A, 4B, 5B, 6A,7C, 8B, 9B, 10A
Сэдэв 7
1F, 2C, 3I, 4B, 5G, 6H, 7A, 8E, 9D, 10J
Тест
1A, 2B, 3D, 4B, 5C, 6B, 7C, 8B, 9C, 10A
Сэдэв 8
1K, 2A, 3J, 4I, 5G, 6B, 7H, 8E, 9F, 10L, 11C, 12D, 13M
Тест
1A, 2C, 3B, 4A, 5D, 6C, 7D, 8C, 9C, 10B
Сэдэв​ ​9
1E, 2D, 3J, 4C, 5I, 6G, 7B, 8F, 9H, 10A, 11K
Тест
1A, 2C, 3A, 4C, 5B, 6A, 7A, 8A Бодолт:
(200,000-150,000)*10,000/(10,00020,000)*200,000=(-0,25), 9A Бодолт:
P=CPU/(1-π)=(10+1500,000/100,000)/1-0,2=31,25;
10B Бодолт: P= I*TRI/Q+CPU=10,000,000*0,2/100,000+160=180
Сэдэв​ ​10
1A, 2B, 3C, 4D, 5E, 6F, 7G, 8H, 9I, 10J, 11K, 12L, 13M, 14N
Тест
1A, 2B, 3A, 4D, 5A, 6A,7D, 8C, 9D, 10A
Сэдэв​ ​11
1A, 2G, 3I, 4C, 5B, 6E, 7H, 8J, 9D, 10F
Тест
1B, 2B, 3C, 4E, 5B, 6B, 7C, 8A, 9D, 10B
Сэдэв​ ​12
1A, 2C, 3B, 4D, 5E, 6F, 7G, 8H, 9I, 10 J
Тест
1A, 2C, 3A, 4C, 5B, 6A, 7C, 8B, 9A, 10C

142
Эх сурвалж:
Монгол хэлээр:
1. “Маркетинг менежмент” Т.Ганхүү 2011 он
2. “Маркетингийн үндэс” Ф.Котлер 1991 он 1,2,3,4-р дэвтэр
3. “Маркетинг” Гэндэнгийн Бизъяа. 1997 он
4. “Маркетинг” Гэндэнгийн Бизъяа 2006 он
5. “Маркетингийн удирдлага” С.Түвшинзаяа. 2006 он
6. “Маркетингийн удирдлага” Я.Дашзэвэг, Д.Дэлгэрсайхан. 2006 он
7. “Маркетинг” Л.Бурмаа 2008 он
8. “Маркетингийн стратеги” Д.Готов, Г.Базарсүрэн, 2007 он
9. “Бизнес төлөвлөлтийн арга зүй” А.Жаргалсайхан 2010 он
10. “Монголын маркетингийн менежмент” Д.Дагвадорж. 1998 он
11. “Маркетингийн тайлбар толь” С.Жаргалсайхан 2005 он

12. “Стандарт бус сэтгэлгээ” Эдвард де Боно, 2002 он

13. “Маркетинг” Д.Сэргэлэн 1991 он
14. “Маркетинг” С.Түвшинзаяа 2004 он
15. “Маркетингийн тайлбар толь” С.Жаргалсайхан 2005 он
16. “Дэлхийн үйлчилгээний зах зээл ба чөлөөт бүс” Д.Авирмэд, 2006

Гадаад хэл дээр:

143
1. “Marketing management” Philip Kotler Kevin Lane Keller, 2006, Twelfth edition
2. “Marketing management” Philip Kotler Kevin Lane Keller, 2012, 14​th​ edition
3. “Marketing” Dhruv Grewal, Michael Levy 2008
4. “Selling dynamics” Robert Y.Allen, Robert F.Spohn 1984
5. “Basic Marketing”, E.Jerome McCarthy, 1960
6. “Contemporary advertising” William F.Arens, Micheal F.Weigold, Christian Arens
7. “The marketing accountability imperative” Michael Dunn, Chris Halsan, 2009
8. www.wikipedia.org
9. www.marketingteacher.com

144