Blokboek minor deel 1 -blok 13 SB&RM) Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Instituut voor Marketing & Management Hoofdfase 2009-2010

Blokcordinator: drs. F. Lcker-de Boer

Inhoudsopgave

1.Algemene inleiding Instituut voor Marketing & Management5 2.Algemene informatie over het blok..................................11 Inleiding........................................................................................11 Relatie met de beroepspraktijk....................................................13 Competenties...............................................................................14 Wat kun je van dit blok verwachten?...........................................16 3.Planning......................................................................... 19 4.Studieonderdelen...........................................................22 Studieonderdeel Maatschappelijk Verantwoord ondernemen theorie/ MMV9MVO....................................................................................24 Bijlage 1 Domeincompetenties..........................................26

1. Algemene inleiding Instituut voor Marketing & Management

Welkom bij het Instituut voor Marketing & Management. We hopen dat je je gauw thuis gaat voelen en je weg weet te vinden. Je hebt je keuze gemaakt voor de minor MVO. Deze minor wordt aangeboden binnen het reguliere programma van de opleiding Small Business & Retail Management, waarover later meer informatie. In dit blokboek vind je de beschrijving van het eerste deel van de minor. Het tweede deel ontvang je bij de start van MVO 2/ blok 14. Marketing & Management Marketing, verkoop en ondernemerschap staan centraal in alle opleidingen van het Instituut voor Marketing & Management (IM&M) van de Hanzehogeschool Groningen. Dit zijn uiterst dynamische en voortdurend veranderende vakgebieden met een sterke internationale focus. Hetzelfde geldt ook voor het instituut. IM&M is een dynamisch instituut waar studenten en docenten voortdurend met elkaar in de weer zijn over de laatste ontwikkelingen op het terrein van marketing en management en waar je jouw sterke punten leert gebruiken en je zwakke punten leert verbeteren en compenseren bij het aan de man brengen van een product of dienst in een dynamische markt. Jouw ontwikkeling Centraal in elke opleiding staat de ontwikkeling van jouw competenties, die je nodig hebt om een beroep goed uit te kunnen oefenen. De term competenties staat voor beroepsbekwaamheden. Dit zijn zowel kenniselementen als vaardigheden. Voor de Bachelor of Commerce zijn op landelijk niveau tien competenties vastgesteld. Elke Bachelor of Commerce, dient over deze competenties te beschikken. (zie bijlage 1) Het onderwijs is zo opgebouwd dat het studieprogramma je naar het gewenste niveau leidt. Per blok worden de competenties en het niveau ervan aangegeven waaraan je werkt. Zo word je opgeleid voor bepaalde beroepstaken In dit blokboek vind je een overzicht van de taken die een professional in de commercile sector uitvoert. De kennis, houding en vaardigheden die je nodig hebt, verwerf je tijdens dit blok. Door de taken daadwerkelijk uit te voeren in het project, maak je je de competenties echt eigen. Morele competentie In deze minor wordt gefocust op het thema Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Omdat MVO een containerbegrip geworden is, willen we dit thema nieuwe inhoud geven, die voor jou relevant is. n ding is zeker na dit blok zul je anders tegen de wereld aankijken. De competentie die in dit blok centraal staat is de zogenaamde morele competentie. Op de volgende drie bladzijden vind je de plaats van blok 13 en 14 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen binnen het curriculum van de Bachelor of Commerce, met daarin een benoeming van de beroepstaak en een verwijzing naar de competenties. We wensen je verder veel succes en plezier bij de minor MVO De studieleiding
5 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

6 Instituut voor Marketing & Management Blokboek blok 1: Markt & Marktverkenning

Instituut voor Marketing & Management Curriculum Bachelor of Commerce Jaar 1

MCM Marketing & Communicatie Competenties: 4, 5, 7, 8, 9, 10 Orintatie op markt en organisatie Competenties: 1, 2, 7, 8, 9, 10 Inleiding en basisvaardigheden De marktgerichte organisatie Competenties: 3, 6, 7, 8, 9, 10 De organisatie en haar functies Marketingplanning Competenties: 4, 5, 7, 8, 9, 10 Marketingbeleid en productontwikkeling MSM Sales Competenties: 1, 4, 5, 6, 7, 9, 10 IBL International Sales Competenties: 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 SBRM Business en Ondernemerschap in Retail Competenties: 1, 4, 6, 7, 8, 9, 10

Blok 1.1

Blok 1.2

Blok 1.3

Blok 1.4

7 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Jaar 2
MCM Merk en consument Competenties: 1, 6, 8, 9, 10 MSM Operationele Marketing & Sales Competenties: 6 (niveau 2), 7 (niveau 1), 8 (niveau 2), 9, 10 F&B Voeding en consument Competenties: 1, 2, 4, 8, 9, 10 IBL Internationaal Marketing Onderzoek / International Marketing Research MCM Media en onderzoek Competenties: 2, 5, 8, 9, 10 MSM Marktonderzoek Competenties: 2, 3, 8, 9, 10 F&B Kwaliteitsorganisatie Competenties: 3, 4, 8, 9, 10 IBL Export

Marketingstrategie De organisatie in de markt

Nederlands- en Engelstalig
In beginsel Engelstalig voor IBLstudenten en keuze voor overige opleidingen Competenties: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 Externe analyse SWOT-analyse met waardeoordeel Strategische organisatie- en marketingkeuzes Tactische marketingkeuzes

Nederlands- en Engelstalig
In beginsel Engelstalig voor IBLstudenten en keuze voor overige opleidingen Competenties: 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10 Interne analyse

Nederlands- en Engelstalig Competenties: 1, 2, 3, 7, 8, 9, 10

SBRM Van branche naar klant Competenties: 1, 2, 3, 7, 8, 9, 10

Nederlands- en Engelstalig Competenties: 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10

SBRM Human Resource Management Competenties: 1, 3, 7, 8, 9, 10

Blok 2.1

Blok 2.2

Blok 2.3

Blok 2.4

8 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Jaar 3
MCM Strategische Marketingcommunicatie Competenties: 5, 6, 8, 9, 10 MSM Internationaal Ondernemen Competenties: 2, 3, 4, 8, 9, 10 F&B Marktonderzoek Competenties: 1, 4, 5, 8, 9, 10 IBL Internationale Marktverkenning Competenties: 2, 3, 4, 7, 9, 10 SBRM Strategie in t MKB Competenties: 1, 5, 6, 7, 8, 9, 10 MCM Operationele Marketingcommunicatie Competenties: 5, 6, 8, 9, 10 MSM Sales Management Competenties: 2, 4, 5, 8, 9, 10 F&B Productontwikkeling Competenties: 1, 2, 5, 8, 9, 10 IBL Internationaal zaken doen Competenties: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 SBRM Balans in Ondernemen Competenties: 8, 9, 10 MCM, MSM, F&B, SB&RM Stage IBL Stage Buitenland Competenties 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10* MCM, MSM, F&B, SB&RM Stage IBL Stage Buitenland Competenties 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10*

Blok 3.1

Blok 3.2

Blok 3.3

Blok 3.4

*: afhankelijk van de profilering van de student alle competenties op niveau 2

9 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Jaar 4
Minor / Specialisatie Competenties 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10* Minor / Specialisatie Competenties 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10* Afstudeeropdracht Competenties 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10** Afstudeeropdracht Competenties 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10**

Blok 4.1

Blok 4.2

Blok 4.3

Blok 4.4

*: afhankelijk van de profilering van de student alle competenties op niveau 2 **: afhankelijk van de profilering van de student minimaal 2 van de competenties op niveau 3 Blok 4.1 Inhoud en relatie met de beroepspraktijk In het keuzeblok Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen staat Maatschappelijk en Ethisch Verantwoord Ondernemen centrraal.

10 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

2. Algemene informatie over het blok

Inleiding
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is hot! De overheid wil minder regels en meer overlaten aan mensen en bedrijven zelf. De consument wordt steeds kritischer en bewuster. Zo drinken we Max Havelaar koffie, willen we er zeker van zijn dat producten die we kopen niet door kinderen geproduceerd zijn etc. Bedrijven moeten steeds meer concurreren op een wereldmarkt. Globalisering is een feit. Ook moeten bedrijven zich in toenemende mate verantwoorden over producten en productieprocessen. Duurzaam, groen en bewust, de Nederlandse of Engelse termen, zijn populaire kreten. Maar wat is nou Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen? Het heeft zich de laatste 10 jaren uitgekristalliseerd: Het gaat om de balans tussen verschillende dimensies: People, Planet en Profit/ Prosperity.

Chocola eten strafbaar? Chocoladefabrikanten in ons land kopen cacao in van plantages waar sprake is van slavenarbeid. In Nederland zijn we het er over eens: slavenarbeid kan niet. Maar wie is hier verantwoordelijk? Volgens het programma Keuringsdienst van Waarde is iedere chocola-eter die hiervan op de hoogte is (en dat ben jij dus nu ook) strafbaar. Terecht? Of moet de chocoladefabrikant zijn cacao ergens anders gaan kopen? Maar is het niet de taak van de overheid van een land om zijn inwoners te beschermen?

People: Slavernij & chocola hebben soms met elkaar te maken. Een wat extreem maar actueel voorbeeld van de sociaalethische consequenties van ondernemen. Mensenrechten, kinderarbeid maar ook onderwerpen dichter bij huis vallen onder de P van People. En daarbij gaat het zowel om interne zaken (personeelsbeleid, klokkenluiders) als om externe effecten (veiligheid van producten, overlast voor de directe omgeving).

Greenpeace versus Shell In 1995 dwong Greenpeace, met behulp van massale media-aandacht, multinational Shell het besluit tot afzinking van olieplatform Brent Spar te herzien. Hoewel Shell de benodigde milieurapporten en vergunningen had, moest ze uiteindelijk toegeven aan de publieke opinie. Ging het uiteindelijk om de feiten of om imago?

11 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Planet: Veel bedrijven werken al jaren aan groen imago. Groen, ecologisch, milieuvriendelijk zijn bekende marketingtermen geworden.Keurmerken zijn er in alle soorten en maten. Maar maken bedrijven ook waar wat ze beloven? Zijn die producten echt wel zo milieuvriendelijk? Wie is verantwoordelijk voor bijvoorbeeld schade aan het milieu?

12 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Fraude in Groningen Tegen twee pachters van de Groningse horecatycoon Kooistra is aangifte gedaan op verdenking van faillissementsfraude. Kooistra zou van zijn pachters een afdracht van 30% van de bruto-omzet eisen. De pachter kan daardoor zijn schuldeisers niet meer betalen en gaat failliet. Kooistra krijgt zijn geld maar leveranciers en de belastingdienst blijven achter met hoge vorderingen. De cafs hoeven niet te sluiten want een nieuwe pachter heeft zich inmiddels weer aangediend. Volgens het televisieprogramma Zembla gingen vorig jaar negen van Kooistras BVs failliet met een totale schuld van 5 miljoen euro. Kooistra zelf lijkt onaantastbaar omdat hij alleen bedrijfsruimtes verhuurt. Waar ligt de grens tussen recht en rechtvaardig?

Profit: Naast mens en milieu speelt profit voor ondernemingen een belangrijke rol. Maar gaan economie en ethiek wel samen? Kan van een onderneming worden verwacht dat het zijn voortbestaan op het spel zet voor het groter belang? Kan een onderneming vrij kiezen tussen profit en principles? Profit staat voor meer dan winst, het gaat om alle economische zaken waar een bedrijf mee te maken heeft zoals werkgelegenheid, investeringen, sponsoring. Tegenwoordig wordt in plaats van Profit ook wel het woord Prosperity gebruikt, enig idee waarom? In de module MVO komt deze Triple P marketing uitgebreid aan de orde. Er wordt ingegaan op verschillende aspecten van het brede terrein van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Van intern tot extern, van theorie tot toepassing, van directe omgeving tot wereldwijde gevolgen. In dit blokboek lees je over de vakken die bij MVO om de hoek komen kijken. Een belangrijk en nieuw vak is ethiek in ondernemingen. Daarnaast heb je te maken met het ondersteunend vak BCN/CMV. Hier leer je hoe je een artikel schrijft, zaken verwoord in een adviesrapport en een adviesrapport presenteert aan de opdrachtgever.

Relatie met de beroepspraktijk

Als afgestudeerde krijg je te maken met bedrijven en bedrijfsvoering. En tegenwoordig kun je er niet meer omheen; je moet kunnen aantonen dat je maatschappelijk verantwoord aan het werk bent. In dit blok maak je kennis met tal van soorten ondernemingen en de interpretatie van het containerbegrip Maatschappelijk Verantwoord. Je voert ook concrete opdrachten uit op dit gebied. Dat kan zijn binnen een bedrijf dat duurzaamheid hoog in het vaandel heeft; denk aan energiebedrijven en afvalverwerkers of voor een bedrijf met een idele doelstelling of voor een non-profit organisatie. Door kennis toe te passen binnen jouw bedrijf zul je je heel bewust met MVO moeten bezig houden. Het is dan ook de bedoeling dat je na dit blok visie hebt en die visie kunt verwoorden en uitdragen.
13 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Actieve rol We vragen in dit blok veel van je. We vragen je na te denken, standpunten te formuleren en je in te leven in de wereld van anderen. Daarom is het van belang dat je leert dat je je gedachten goed verwoordt. We vragen je actief te zijn en deel te nemen in ondernemende processen. We vragen je vooral een actieve rol te spelen in je eigen denkproces en in ondernemingen. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is een grote uitdaging.

Competenties
Centraal in de opleiding staat de ontwikkeling van competenties, die je nodig hebt om je beroep goed uit te kunnen oefenen. De term competenties staat voor beroepsbekwaamheden. Dit zijn zowel kenniselementen als vaardigheden. Voor de Bachelor of Commerce zijn op landelijk niveau tien competenties vastgesteld. Een Bachelor of Commerce, dient over deze competenties te beschikken. Er wordt in dit blok vanuit gegaan dat je al over een flink aantal competenties beschikt. De kennis, houding en vaardigheden die je nodig hebt als maatschappelijk verantwoord ondernemer, verwerf je in dit blok. Door de taken uit te voeren voor een concrete opdrachtgever, maak je je de competenties eigen. De nadruk in dit blok ligt op het ontwikkelen van de zogenaamde morele competentie. In de huidige complexe wereld is dit erg belangrijk. Denk daarbij aan de volgende vragen: - Hoe verhouden winst en efficiency zich tot natuur en milieu? - Hoe gaan we om met zaken als kinderarbeid en productie in lage lonenlanden? - Hoe verhoudt zich zakelijk tot priv ? - Welke verantwoordelijkheid heb je ten opzichte van je medewerkers? Wij vinden het belangrijk dat je je tot een zelfstandige denker ontwikkelt en dat je in staat bent anderen daarin mee te nemen. Dat klinkt ambitieus en dat is het ook. In principe worden alle domeincompetenties getoetst. Aangezien het blok complexe en diverse materie behandelt en er gebruik wordt gemaakt van gastsprekers en films adviseren we je om een logboek/weblog bij te houden, waarin je het proces dat je doormaakt nauwkeurig beschrijft en waarin je reflecteert over datgene wat je leert etc. De opleidingscompetenties van de Bachelor of Commerce die je tijdens je opleiding gaat verwerven staan vermeld in bijlage 1. In het volgende schema staan de competenties uitgewerkt die belangrijk zijn voor dit blok. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de competenties voor de ondernemende manager of de zelfstandig ondernemer Een competente ondernemer is een ondernemer die alle gebieden die in het overzicht genoemd worden in voldoende mate beheerst. De opleiding legt de basis en in je verdere carrire zal je op deze terreinen jezelf steeds verder professionaliseren.

14 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

De vetgedrukte onderdelen komen in deze module expliciet aan de orde. Ook de andere onderdelen moet je in voldoende mate beheersen om het blok tot een bevredigend einde te brengen. Kerncompetenties Strategisch ondernemen Deelcompetenties Bepalen van de visie Opstellen van het ondernemingsplan Marktonderzoek uitvoeren Marktverkenning uitvoeren Verkoopconcept bepalen Marketingstrategie bepalen Markt bewerken Beheren van klanten Financieren van een onderneming Beheren van een onderneming Correct hanteren van wet- en regelgeving Ethisch bewust handelen Besluitvaardigheid Vasthoudendheid Initiatief nemen Resultaatgericht handelen Flexibiliteit Stressbestendigheid Organiseren Motiveren Coachen

Effectief opereren op de markt

Financieel beheren van het bedrijf Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Leidinggeven

Onderstaande competenties komen in de integrale opdracht (project) aan de orde en bepaalde onderdelen worden bij ethiek en BCN uitgediept. Kerncompetenties Oplossen van probleemstellingen Deelcompetenties Motiveren van keuzes Vinden van oplossingen Onderzoeken van signalen Effectief schriftelijk presenteren Effectief discussiren Effectief omgaan met conflicten Effectief gebruiken van gesprekstechnieken Effectief samenwerken Arbeidsmarktperspectief Risico durven nemen

Effectief communiceren

Zelfmanagement

Domein Speelveld Externe omgeving Organisatie Ondernemer

Processen Plannen Uitvoeren Beheersen

15

Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Rugzak Theorie Kennis van / inzicht in: MVO en ethiek Bedrijfsmatige processen Ondernemerschap Maatschappelijke actualiteit en processen Communicatiemanagement Vaardigheden Lijst met vaardigheden: Samenwerken Communiceren Procesregistratie Organiseren

Wat kun je van dit blok verwachten?

Centraal in deze minor staat de beroepstaak. Deze beroepstaak komt naar voren in de integrale opdracht en wordt ondersteund door de andere studieonderdelen. Onderstaand schema geeft aan welke onderdelen in blok 13 MVO en 14 MVO worden aangeboden, inclusief een beschrijving van de onderdelen, Progresscodes, het aantal credits (= studiepunten) voor dat onderdeel en het type resultaat. Voor MVO1 en MVO2 krijg je in totaal 30 punten. Dat wil zeggen dat je er 15 x 28 uren aan besteedt. Dat is in totaal 420 uren verdeeld over 10 weken is 42 uren per week. Dat is dus een forse tijdsinvestering. Dit maal 2 maakt 840 uren. BLOK 13 MINOR MVO 1 Eindproducten/ evaluatie*: Tentamen (MMV9MVO) interne/externe analyse + analyse MVO- beleid (MMVH9IOP) journalistiek artikel (MMVH9MVC1) Project 1 MVO MMVH9IOP13
(methoden & technieken/MKB 1/ ondernemersvaardigheden, intervisie)

Maatschappelijk Verantwoord ondernemen theorie - 4 blokuren People (zie bijlage) + excursie(s) - 4 blokuren Profit + excursies - 4 blokuren duurzaamheid + excursies - Wekelijkse filmsessie Het gaat hierbij om blokuren. Communicatie MVO 1

MMV9MVO

(ethiek,filmsessies, current issues, people, planet, profit prosperity, duurzaamheid)

(schrijven van een journalistiek artikel, ondernemersperformance)

MMVH9MVC1

Blok 14 MINOR MVO Project 2 MVO

16

MMVH9IOP14

(methoden & technieken/MKB 1/ ondernemersvaardigheden, intervisie) Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

MVO & Verandermanagement - 4 blokuren verandermanagement (zie bijlage) - Wekelijkse filmsessie Communicatie MVO 2

MMVH9VMA

(ethiek,filmsessies, current issues, people, planet, profit prosperity, duurzaamheid)

MMVH9MVC2

(schrijven van een MVO advies & reflectie op inhoud en proces)

De minor MVO bevat onder andere de volgende onderdelen:

1. Het project: Een opdracht voor een concrete opdrachtgever, daarnaast

wekelijkse intervisies projectwerk adviesverslag adviesgesprekken denktanksessie MVO evenement met een presentatie van het advies aan de onderneming Journalistiek artikel Filmsessies*

Daarnaast is er een tentamen waarin je kennis over de diverse onderdelen wordt getoetst. * Speciaal voor dit blok hebben we een filmreeks georganiseerd met films die tot nadenken stemmen. In de Blackboard course wordt vermeld hoe en waar je de films kunt bekijken. Hier ook vind je het format dat je kunt gebruiken om een mening te vormen over de film en de content/ betekenis te onthouden. Let op! De films worden getoetst bij het tentamen. Individueel en in de groep In dit blok moet je individueel laten zien dat je kennis hebt opgedaan over het vakgebied ondernemen & maatschappelijke verantwoordelijkheid. Dit gebeurt in een individueel tentamen. Theorie beklijft alleen maar als je er ook in de praktijk mee werkt. Vandaar dat een fors deel van de tijd in dit project besteed wordt aan een projectopdracht die je met een multidisciplinaire groep van 3 tot 4 personen uitvoert. Weging Opdrachten Integrale opdracht MVO (Project 12) Ethiek in ondernemen (MVO) Bedrijfscommunicatie/CM V (Communicatie 12) Praktijkpunt MVO Literatuur - Ethiek in organisaties werkende waarden van Sander Hupkes. Eerste druk, Wolters Noordhoff. ISBN 90 01 20004 4
17 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

% Adviesrapport 50% Tentamen totale stof 100% Artikel MVO 50% Extra opdracht 100%

% Adviespresentatie 50%

Interview ondernemer 50%

- Verantwoord ondernemen door bedrijven, Drs. D. van der Meijden, Berghauser Pont Publishing - Strategisch Management in het MKB, 5de druk, Dekker, Huls en Scherjon, ISBN: 9020733249 - De Lange en Koppens: De duurzame arbeidsorganisatie. (WEKA, Amsterdam, 2007). Begeleiding

Werkvormen en verwachtingen In de hoorcolleges staat de stof voor een bepaalde week centraal. De stof heeft directe relatie met de integrale opdracht. In principe gaan we ervan uit dat iedereen tijdens de colleges en bij de gastsprekers / excursies voorbereid aanwezig is. Om een professionele manier van werken te borgen in het project, zijn jullie tijdens dit blok als junior- consultants in dienst bij Hanze MVO. Iedere juniorgroep is verantwoordelijk voor zijn account en rapporteert daarbij aan de senior tijdens de wekelijkse intervisie. We verwachten ieders inzet en de aanwezigheid tijdens alle colleges en bijeenkomsten. We gaan ervan uit dat iedereen in ieder geval beschikbaar is van maandagochtend 08.30 uur tot vrijdagmiddag 15.00 uur. Kantoortijden dus. Kun je er echt niet zijn, communiceer hierover vooraf. We wensen je veel leerzame momenten toe in dit blok. Verder kun je alvast een kijkje nemen op de website van de Stichting Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen van MKB Nederland: www.mkb.nl. De senior consultants zijn: De heer J. Loef Kamer T109 Aanwezig op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag E-mail: j.loef@pl.hanze.nl T: 050 5952062

Mevrouw F. Lcker Aanwezig maandag, dinsdag, donderdag Kamer T108 E-mail: f.lucker-de.boer@pl.hanze.nl T: 050 595 2069 Afspraken maken Afspraken van de groep met de senioren worden in overleg gemaakt. Voorkeur is wel om zoveel mogelijk via e-mail te communiceren. Het is aan te raden om ook de niet-begeleide bijeenkomsten in te plannen. N.B. Laat alle geschreven stukken door de spellingscontrole corrigeren! Alle ingeleverde stukken dienen vrij te zijn van spelfouten. Verslagen en opdrachten die niet door de spellingscontrole zijn gecorrigeerd, worden (onbeoordeeld) teruggegeven en als niet ontvangen beschouwd.

18 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

3. Planning
Periode 1 blok 13 SB&RM Dit hoofdstuk beschrijft de planning van afspraken en van toetsen van dit blok. Aanwezigheid tijdens verplichte bijeenkomsten is een vereiste (zie hoofdstuk 4)
MVO 1 2009/2010

Week 38 14, 15, 16, 17, 18 september wekelijkse filmbijeenkomst, groot lokaal combinatie met andere minoren Aftrapbijeenkomst & introductiecollege lokaalreservering voor gastcollege 2 uren vanaf 17.00 uur

3 uren 5 uren 2 uren

Week 39 21, 22, 23, 24, 25 september wekelijkse filmbijeenkomst, groot lokaal combinatie met andere minoren Communicatie Ethiek Onderzoeksmethoden & - technieken lokaalreservering voor gastcollege 2 uren vanaf 17.00 uur

3 uren 2 uren 2 uren 2 uren 2 uren

BOFY HJOH LJEN Zelf een project ruimte reserveren en doorgeven aan je begeleider

intervisie Week 40 28, 29, 20 september 1 en 2 oktober wekelijkse filmbijeenkomst, groot lokaal combinatie met andere minoren Communicatie Ethiek

3 uren 2 uren 2 uren

BOFY HJOH 19

Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Onderzoeksmethoden & - technieken People Profit Planet lokaalreservering voor gastcollege 2 uren vanaf 17.00 uur

2 uren 2 uren 2 uren 2 uren 2 uren

LJEN Nol Hovens Johan de Jong Gert Jan Veldink Zelf een project ruimte reserveren en doorgeven aan je begeleider

intervisie 5,6,7,8,9 Week 41 oktober wekelijkse filmbijeenkomst, groot lokaal combinatie met andere minoren Communicatie Ethiek Onderzoeksmethoden & - technieken People Profit Planet lokaalreservering voor gastcollege 2 uren vanaf 17.00 uur

3 uren 2 uren 2 uren 2 uren 2 uren 2 uren 2 uren 2 uren

BOFY HJOH LJEN Nol Hovens Johan de Jong Gert Jan Veldink Zelf een project ruimte reserveren en doorgeven aan je begeleider

intervisie Week 42 12, 13, 14, 15, 16 oktober wekelijkse filmbijeenkomst, groot lokaal combinatie met andere minoren Communicatie Ethiek Onderzoeksmethoden & - technieken 20

3 uren 2 uren 2 uren 2 uren

BOFY HJOH LJEN

Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

People Profit Planet lokaalreservering voor gastcollege 2 uren vanaf 17.00 uur

2 uren 2 uren 2 uren 2 uren

Nol Hovens Johan de Jong Gert Jan Veldink Zelf een project ruimte reserveren en doorgeven aan je begeleider

intervisie Week 44 19, 20, 21, 22, 23 oktober wekelijkse filmbijeenkomst, groot lokaal combinatie met andere minoren Communicatie Ethiek Onderzoeksmethoden & - technieken People Profit Planet lokaalreservering voor gastcollege 2 uren vanaf 17.00 uur

3 uren 2 uren 2 uren 2 uren 2 uren 2 uren 2 uren 2 uren

BOFY HJOH LJEN Nol Hovens Johan de Jong Gert Jan Veldink Zelf een project ruimte reserveren en doorgeven aan je begeleider

intervisie

Toetsen in de daarvoor bestemde weken.

21 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

4. Studieonderdelen
In dit hoofdstuk vind je een beschrijving van alle studieonderdelen afzonderlijk. Per studieonderdeel krijg je informatie over de inhoud, leerdoelen, begeleiding, werkvormen, opdracht(en), studiemateriaal en beoordelingscriteria. Project 1 MVO MMVH9IOP13
(methoden & technieken/MKB 1/ ondernemersvaardigheden, intervisie)

De projectopdracht MVO heeft tot doel dat je de theorie toepast op en in de praktijk. Want immers je begrijpt theorie pas echt als je het ooit toegepast hebt. De opdracht wordt uitgevoerd voor een concrete opdrachtgever in een groep van 3 of 4 multidisciplinaire studenten. In week 10 overhandig je het adviesrapport aan de opdrachtgever tijdens een professionele presentatie. Verder in dit hoofdstuk lees je meer over het project. Op het moment van het drukken van deze syllabus waren er 4 projecten: - De blauwe lint - Horeca Nederland - Recreatiecentrum Rijmaaran Omschrijving van de eindproducten Concreet gaat het om: - het artikel over MVO (criteria worden bij BCN besproken) - een interview met een MVO-ondernemer,ook een onderdeel van het artikel is. (criteria worden bij BCN besproken) - het adviesrapport (criteria worden bij BCN besproken) - Tentamen (criteria worden bij ethiek besproken) - Logboek of weblog - Denktanksessie Mogelijkheid tot behalen van Certificaat Ondernemerschap H1 Als je je inschrijft voor het Certificaat Ondernemerschap www.certificaatondernemerschap.nl kun je dit certificaat deel 1 behalen. Verder ben je al een eind op weg met deel 2 van het certificaat. Als je het SMO tentamen extern doet, hoef je alleen nog maar Financieel Management te doen om een compleet certificaat ondernemerschap in je bezit te krijgen. Denktanksessie De denktanksessie is een openbare aangelegenheid waar je de onderzoeksresultaten van het eerste blok oplevert en de mogelijkheid biedt aan de zaal om mee te denken. Deze bijzondere werkconferentie wordt door jullie zelf georganiseerd. Randvoorwaarden Je zorgt ervoor dat de ondernemer voor wie je de opdracht doet het onderzoeksrapportrapport in ieder geval 48 uur voor de denktanksessie in zijn bezit heeft; zodat hij het rapport heeft kunnen lezen. Na de plenaire presentatie van jullie bevindingen stel je de opdrachtgever en de gasten in de gelegenheid vragen te stellenen je hebt de mogelijkheid de gasten een vraag voor te leggen.
22 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Verder is het aardig als je de presentatie zoveel mogelijk interactief houdt. Dus een korte discussie met de zaal (organiseren) maakt deel uit van je presentatie. Het spreekt voor zich dat ieder groepslid 100% verantwoordelijk is voor het eindresultaat. In principe wordt vlak voor de presentatie bekend gemaakt wie de hoofdpresentator wordt. Het is mogelijk dat er verschillende cijfers uit de presentatie rollen. Criteria aan het adviseringstraject Beoordelingscriteria inhoud denktanksessie: - Levert elk groepslid een zinvolle en voldoende bijdrage aan de denktanksessie en het gesprek? - Wordt er effectief en professioneel omgegaan door elk groepslid met kritische, inhoudelijke vragen? - Heeft elk groepslid voldoende kennis van de inhoud van het onderzoeksrapport? Gespreksvaardigheden Een denktanksessie biedt de studenten de kans om hun gespreksleiderschapsvaardigheden te demonstreren. Dit betreft vooral het respectvol en op passende wijze omgaan met (lastige) vragen.

Beoordeling Voor alle bijeenkomsten geldt een aanwezigheidsplicht. Voor het werken in de projectgroepen maak jezelf afspraken die worden vastgelegd in een samenwerkingscontract. (A-4 Afspraken kunnen betrekking hebben op: hoe gaan we om met afwezigheid, het niet op tijd komen, hoe gaan we om met Blackboard, hoe is de mailprocedure, etc. In ieder geval dient er een schema te worden opgenomen voor het voorzitterschap en de notulist voor het blok. Dit document/ plan van aanpak en de ruimte waarin gewerkt wordt (reserveren!) lever je in bij de docent die je begeleidt. Uiteraard lever je met je projectgroep alle opdrachten tijdig in volgens de vastgestelde deadlines. Toekenning credits De credits van het project worden pas toegekend als het onderzoeksverslag en de denktanksessie met een voldoende zijn beoordeeld. Het gemiddelde van de cijfers voor het onderzoeksverslag en de denktanksessie vormt het gemiddelde groepscijfer. Ook de samenwerking wordt beoordeeld door het lezen van jullie persoonlijke logboeken. Ook dit aspect weegt mee in het cijfer. (zie ook H. 3) Aanwezigheid tijdens de verplichte bijeenkomsten is een vereiste (voorwaarde voor een resultaat)

Herkansingsmogelijkheid Een herkansingsmogelijkheid kan in overleg en op afspraak met de projectbegeleider worden verstrekt. Een herkansing dient uiterlijk in de op het blok volgende herkansingsweek te worden afgerond.
23 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Het initiatief voor het maken van een afspraak voor een herkansing ligt bij de student. Criteria / voorwaarden formuleren wanneer en wat er herkanst mag worden Het projectverslag en het eindgesprek kunnen herkanst worden als de docent verwacht dat het binnen enkele weken alsnog voldoende kan worden gemaakt. Ook het artikel, het interview en het tentamen kunnen worden herkanst. Deadlines Zie hiervoor de schemas bij de beschrijving van de deelopdrachten van het project. BLOK 13 MINOR MVO 1 Eindproducten/ evaluatie*: Tentamen (MMV9MVO) interne/externe analyse + analyse MVO- beleid (MMVH9IOP) journalistiek artikel (MMVH9MVC1) Project 1 MVO MMVH9IOP13
(methoden & technieken/MKB 1/ ondernemersvaardigheden, intervisie)

Maatschappelijk Verantwoord ondernemen theorie

(ethiek,filmsessies, current issues, people, planet, profit prosperity, duurzaamheid)

MMV9MVO

4 blokuren People (zie bijlage) + excursie(s) > bijlage 4 blokuren Profit + excursies > bijlage 4 blokuren duurzaamheid + excursies > bijlage - Wekelijkse filmsessie Het gaat hierbij om blokuren. Communicatie MVO 1
(schrijven van een journalistiek artikel, ondernemersperformance)

MMVH9MVC1

4.1

Studieonderdeel Project 1 MVO MMVH9IOP13

Verdere informatie vind je na de aftrap van het blok op Blackboard. Afronding: onderzoeksverslag/ tentamen, denktanksessie Studieonderdeel Maatschappelijk Verantwoord ondernemen theorie/ MMV9MVO Verdere informatie vind je na de aftrap van het blok op Blackboard. Afronding: Tentamen + verwerking van de kennis in het verslag 4.3 Studieonderdeel Communicatie MVO 1/MMVH9MVC1 Dit wordt tijdens het eerste college uitgereikt en op Blackboard geplaatst. Afronding: logboek/ reflectie & journalistiek artikel, adviesrapport

24 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

25 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Bijlage 1

Domeincompetenties

De competenties van de Bachelor of Commerce: 1. Initiren en creren van producten en diensten, zelfstandig en ondernemend. 2. Uitvoeren, interpreteren, toetsen en evalueren van marktonderzoek. 3. Vaststellen voor een onderneming van enerzijds de sterktes en zwaktes op basis van een analyse van de interne bedrijfsprocessen en cultuur, als onderdeel van de waardeketen, en anderzijds van de kansen en bedreigingen op de lokale, nationale en/of internationale markt op basis van relevante nationale en internationale trends. 4. Ontwikkelen van marketingbeleid voor een nationaal of internationaal opererende onderneming en het kunnen onderbouwen en beargumenteren van gemaakte keuzes. 5. Opstellen, uitvoeren en bijstellen van plannen vanuit het marketingbeleid. 6. Ontwikkelen en onderhouden van zakelijke relaties ten behoeve van inkoop, verkoop en dienstverlening. 7. Communiceren in meer talen en rekening houden met culturele verschillen, intern en extern, nationaal en internationaal. 8. Leiding geven aan een bedrijf, een bedrijfsonderdeel, bedrijfsprocessen of een project. 9. Sociale en communicatieve competentie (interpersoonlijk; organisatie). 10. Zelfsturende competentie (intrapersoonlijk; beroepsbeoefenaar of professional). Zie voor de detailuitwerking de Onderwijs- en examenregeling Bachelor of Commerce.

26 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Bijlagen: Inhoud MVO Colleges Collegeserie Ethiek. Inhoud en literatuur Docent: Drs. Jan van Hes De collegereeks bestaat uit zes bijeenkomsten van twee uren. Literatuur: Ethiek in organisaties werkende waarden van Sander Hupkes. Eerste druk, Wolters Noordhoff. ISBN 90 01 20004 4 Voorafgaand aan en tijdens de collegeserie zullen op Blackboard verdere literatuursuggesties worden gedaan en zal waar geschikt materiaal als download ter beschikking worden gesteld. In de collegeserie zal het thema ethiek op twee manieren aan bod komen: 1. Een algemene inleiding ethiek (AI), waarbij onder meer aandacht zal worden besteed aan basisbegrippen en redeneerwijzen van ethiek, aan waarden en normen en aan de vier hoofdstromingen in de ethiek. (Hiervoor zal literatuur separaat worden aangereikt); 2. Normatieve en toegepaste ethiek (NT), met name in termen van maatschappelijk verantwoord ondernemen en ethiek in organisaties, aan de hand van Hupkes. Globale inhoud van de colleges: College 1 NT: Ethiek op de werkvloer. Voorbereiden: Hupkes hoofdstuk 1 AI: Goed en kwaad. Literatuur volgt. College 2 NT: De maatschappelijke verantwoordelijkheid van organisaties. Voorbereiden: Hupkes hoofdstuk 2 AI: De funderingsvraag en utilitarisme. Literatuur volgt. College 3 NT: De P van People. Voorbereiden: Hupkes hoofdstuk 3 AI: Egosme en contract. Literatuur volgt. College 4 NT: De P van Planet en de P van Profit. Voorbereiden: Hupkes hoofdstukken 4 en 5. AI: Deontologische ethiek. Literatuur volgt. College 5 NT: Bedrijfscultuur, bedrijfscodes en beroepsethiek. Voorbereiden: Hupkes hoofdstukken 6 en 7. AI: Deugdenethiek en zorgethiek. Literatuur volgt. College 6 Kritische terugblik op het besprokene a.d.h.v. Hupkes en de Algemene Inleiding. Welke ontwikkelingen verwachten wij op het gebied van MVO en ethiek in organisaties? Discussie. Conclusies.

27 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Colleges Methoden & Technieken Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Drie belangrijke termen die alles te maken hebben met de continuteit van een organisatie. Maar wat houden deze termen nou eigenlijk precies in voor een organisatie? Tijdens deze colleges krijg je les in het schrijven van een strategisch plan. Op welke wijze hebben bepaalde beslissingen effect op een organisatie? Hoe integreert een organisatie MVO in haar strategisch plan? Aan de hand van deze colleges kan je, onder andere, de volgende zaken bepalen: Interne analyse Externe analyse SWOT-analyse Stragic Issues

Daarbij kan je een landelijk examen doen aan de hand van deze stof. Hierdoor kom je in aanmerking voor het Certificaat Ondernemerschap (deel 1). Literatuur: Strategisch Management in het MKB, 5de druk, Dekker, Huls en Scherjon, ISBN: 9020733249

28 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Colleges Communicatie Hoe communiceer je als bedrijf over je MVO beleid en hoe verwoord je datzelfde beleid op een inspirerende wijze. En hoe presenteer je overtuigend en inspirerend? Literatuur: Verantwoord ondernemen door bedrijven Aftrapbijeenkomst: Verslaglegging voor de Hanze (zie congresprogramma*) Les 1: de opdrachtgevers stellen zich voor Les 2: het schrijven van een Essay & de betrouwbaarheid van bronnen Les 3: MVO Nederland en de bruikbaarheid van de MVO-scan Les 4: Samen schrijven, feedback sessie Les 5: Adviesrapportages Les 6: Consultatie Middag programma 13.30 uur Doel: Start Congres Hoezo MVO?

Samen luisteren naar experts en samen praten over de toepasbaarheid van MVO, focus op MVO en MKB Netwerken Inloop koffie/ thee Welkom, MVO Hoe? ZO! Fenny Lcker Sander Hupkes Frank Jan de Graaf Pauze Brenda Harsveld Jrg Gigler Informeel napraten. PMOG wat doen zij met MVO? MVO & Ethiek Social Corporate Responsibility Window dressing?

13.30 uur 14.00 uur 14.15 uur 15.00 uur 15. 45 16.00 16.30 17.15 uur

29 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Colleges MVO-People Docenten: de heer I. Dijkma, en N. Hovens Bij MVO-people gaan we nader in op het aspect arbeid binnen MVO. Wij hebben ervoor gekozen om vooral aandacht te besteden aan arbeid in de ontwikkelde, onze eigen Westerse wereld. We zullen beperkt ingaan op kinderarbeid en arbeidsvoorwaarden en -verhoudingen in lage lonen landen. Binnen ethiek zal aan dit laatste thema ook aandacht besteed worden. Hoofdthema's bij People zijn dus: - Arbeid in ontwikkelde landen. Arbeidsinhoud, - omstandigheden, -voorwaarden en verhoudingen. Hoe kunnen we de inhoud van de arbeid, arbeidsomstandigheden enz. verbeteren. Wat betekent dit voor medewerkerstevredenheid, motivatie, kwaliteit en productiviteit. - Arbeid in 'ontwikkelingslanden'. Kinderarbeid; arbeid voor laag betaalde medewerkers. Literatuur Als uitgangspunt kiezen we het boek van De Lange en Koppens: De duurzame arbeidsorganisatie. (WEKA, Amsterdam, 2007). Dit boek is dus verplichte literatuur. Globale inhoud van de colleges Week 40. Bijeenkomst 1. - Uitleg van uitgangspunten m.b.t. People binnen MVO. - Arbeid als kostenpost, arbeid als human resources, arbeid als competentie of als talent, arbeid als human beeings. - Arbeid in ontwikkelingslanden versus arbeid in West-Europa. - Principes van organiseren. Taakverdeling , taakinhoud, afdelingsvorming, managementfuncties, cordineren, sturen, beloning enz. Docent: Immo Dijkma. Literatuur: Reader en/of collegemateriaal. Week 41. Bijeenkomst 2. - Uitgangspunt van het boek. 3 P's; continuteit, omgevingsbewustzijn, respect; integriteit, 'spiraal van vertrouwen'. - Human Relations, revisionisme (humanistische psychologie), verklaring rechten van de mens, Arbo-wetgeving. Docent: Nol Hovens Literatuur: - De Lange en Koppens, hfst. 1 t/m 3 en 10. - Reader en/of collegemateriaal.

30 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Week 42. Bijeenkomst 3. - Motivatie 'Plezier in het werk' - 'Werk en bezieling' 'Schitterende organisaties' - Tests/oefeningen. Docent: Nol Hovens Literatuur: Reader en/of collegemateriaal. Week 44. Bijeenkomst 4. - Kwaliteit van de arbeid ( arbeidsinhoud, -voorwaarden, -voorwaarden, -omstandigheden) - Arbeidsinhoud, verschillende theorien - Hoe arbeidsinhoud verbeteren: rouleren, verruiming, verrijking, zelfsturing. - Tests/oefeningen/opgaven Docent: Nol Hovens Literatuur: Reader en/of collegemateriaal.

31 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Colleges Planet Docent: J.R.G. Veldink, internastionalisering & energie politiek, Instituut voor engineering, kamer C1.15, 050 5953034 Tijdens de college reeks krijg je inzicht in de geschiedenis van "planet" / milieu binnen (maatschappelijk verantwoord) ondernemen. Hierbij zal aandacht worden besteed aan de politieke en sociale gebeurtenissen, die van invloed zijn geweest. ( brundtland, rio ). Daarnaast zal er ook gekeken worden naar de geschiedenis en huidige stand van zaken van een aantal globale problemen, die binnen het planet deel van mvo een rol spelen. (ozon laag , klimaatverandering, genetische modificatie). Tevens wordt gekeken naar de toekomst en de rol van planet binnen beleid en regelgeving. Als ondersteuning zal er ook uitleg worden gegeven over speltheorie, de rol van NGO's en de theorie achter de term kwaliteit van leefomgeving. Aan het begin van de college serie zal een overzicht gegeven worden van de samenhang en inhoud van de specifieke colleges. De literatuur zal tijdens het college worden verstrekt.

32 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Colleges Profit Docent: Drs. J. de Jong, Kamer T 108, T. 050 5952920, alle werkdagen per email bereikbaar, reactietijd binnen twee dagen. Voor dit onderdeel kun je de reader kopen bij de instituutswinkel. Hierbij de bronvermelding. Zo kun je verder lezen over onderwerpen die voor jou interessant zijn. Globale inhoud van de colleges Week Werkcollege Voorbereiding 40 Bestuderen syllabus 1 t/m 3 Bestuderen syllabus 4 t/m 7 Bestuderen syllabus 8 en 9

41

42

44

Bestuderen syllabus 10

College (onderwerpen) tekstenWat is welvaart Verband tussen kredietcrisis en MVO tekstenMilieu en economie Duurzaam nationaal inkomen tekstenWinst, CSR en ontwikkelingslanden Verantwoording duurzaam ondernemen tekst MVO als investeringsproject

SBU

Bronnen: Tekst 1 Joseph Stiglitz, Capitalist Fools, http://www.vanityfair.com/magazine/2009/01/stiglitz200901 Tekst 2 Piet Keizer, 2008, "Economen over de kredietcrisis", Me Judice, jaargang 1, 6 oktober 2008. Tekst 3 D.J. de Jong, Algemene economische basisprincipes, Wolters-Noordhoff, Groningen, 2007, pp 107-108 Tekst 4 R. Schndorff, J.F.B. Pleus, C.A. de Kam, Onderneming en omgeving. Basiskennis economie voor het hoger onderwijs. ThiemeMeulenhoff, 6e druk, Utrecht/Zutphen, 2008, pp 102-112, 114-115 Tekst 5 Roefie Hueting, Duurzaam nationaal inkomen. Een methode van raming. www.globalternatives.nl/file/353 Tekst 6 M. Persson, P. Klok, Welvaart is meer dan wat we verdienen, De Volkskrant, 29 april 2009 en 1 mei 2009 Tekst 7
33 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

C. Withagen, Duurzaam inkomen een utopie, Trouw, 5 september 2002 Tekst 8 C. Prahalad, A. Hammond, Serving the Worlds Poor, Profitably, in: A. Crane, D. Matten, L.J. Spence, Corporate Social Responsibility. Readings and cases in a global context. Routledge, Londen, 2008, 461-474 Tekst 9 P. de Boer, M.P. Brouwers, P.A.M. de Keijzer, Bedrijfseconomische themas, Wolters-Noordhoff, 3e druk, Groningen, 2005, pp 444-450 Tekst 10 P. de Boer, M.P. Brouwers, W. Koetzier, Basisboek bedrijfseconomie, WoltersNoordhoff, 8e druk, Groningen, 2008, pp 62-66, 68-69, 96-100, 103-108

34 Instituut voor Marketing & Management Blokboek minor (blok 13 en 14 SB&RM): Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen