ГОРХИ ТЭРЭЛЖИЙН БАЙГАЛИЙН

ЦОГЦОЛБОРТ ГАЗРЫН АЯЛАЛ

ЖУУЛЧЛАЛЫН МЕНЕЖМЕНТИЙН
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
/2020 – 2024/

1
Горхи-Тэрэлжийн Байгалийн Цогцолборт Газрын Аялал жуулчлалын
менежментийн төлөвлөгөө (2020-2024)

Батлав: Э.Сансарбаяр

БОАЖЯ-ны Тусгай Хамгаалалттай

Нутгийн Удирдлагын Газрын дарга

ГОРХИ-ТЭРЭЛЖИЙН БАЙГАЛИЙН ЦОГЦОЛБОРТ

ГАЗРЫН АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН МЕНЕЖМЕНТИЙН
ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
2020-2024

АЖМТ боловсруулах ажлыг зохион байгуулсан:

Хянасан: БОАЖЯ-ны ТХНУГ-ын

ахлах мэргэжилтэн Ч.Гал
ахлах мэргэжилтэн Г.Энхмөнх

БОЯБХУАӨДЗ төслийн
Зөвлөх багийн судалгааны
зохицуулагч Б.Энхцэцэг

ГТБЦГ-ын хамгаалалтын захиргааны

дарга Ц.Дуламсүрэн

Зөвлөх багийн ахлагч П.Сувд

Зөвлөх багийн гишүүн Г.Гандолгор
Зөвлөх багийн гишүүн Н.Оюунчимэг

2020

2
Талархал

Энэхүү төлөвлөгөөг боловсруулахад шаардлагатай мэдээллээр хангасан ГТБЦГ-ын

хамгаалалтын захиргаа, мөн хамтарсан уулзалт -хэлэлцүүлэгт идэвх, санаачлагатай
оролцож, үнэтэй санал зөвлөгөө өгсөн Улаанбаатар хотын Налайх дүүрэг, Төв
аймгийн Эрдэнэ сумын иргэд, албаны хүмүүс болон бусад оролцогчдод талархал
илэрхийлье.

3
 АГУУЛГА

04 Товчилсон үг
05 Ерөнхий тойм
06 Танилцуулга
08 Аялал жуулчлалын өнөөгийн байдал
11 Аялал жуулчлалын менежментийн
төлөвлөгөө
14 Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн
хөгжил
19 Дэд бүтэц ба хөрөнгө оруулалт
22 Байгаль орчин ба нийгэм-соёл
35 Маркетинг ба мэдээллийн сан
38 Хууль эрхзүйн орчин
40 Хамтын ажиллагаа
43 Нагалхаан уулын БНГ-т аялал
жуулчлалыг хөгжүүлэх боломж
45 Хавсралт

4
Товчилсон үгсийн жагсаалт

АЖ Аялал жуулчлал
АЖХ Аялал жуулчлалын холбоо
БНГ Байгалийн нөөц газар
БНМАУ Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс
БОАЖГ Байгаль орчин аялал жуулчлалын газар
БОАЖЯ Байгаль орчин аялал жуулчлалын яам
БОЯБХУАӨДЗ Биологийн олон янз байдлыг хамгаалах, уур амьсгалын
өөрчлөлтөд дасан зохицох
БЦГ Байгалийн цогцолборт газар
ГМС Газарзүйн мэдээллийн систем
ГТБЦГ Горхи Тэрэлжийн байгалийн цогцолборт газар
ДГ Дурсгалт газар
ЖБ Жуулчны бааз
ЗД Засаг дарга
ЗДТГ Засаг даргын тамгын газар
ИТХД Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга
МБ Мэргэжлийн байгууллага
МУ Монгол Улс
НИТАЖ Нутгийн иргэдэд түшиглэсэн аялал жуулчлал
ОН Орон нутаг
СнЗ Сайд нарын зөвлөл
ТБ Төрийн байгууллага
ТВ Телевиз
ТО Тур оператор
ТТБ Төрийн бус байгууллага
ТХГН Тусгай хамгаалалттай газар нутаг
ТХНУГ Тусгай хамгаалалттай нутгийн удирдлагын газар
УИХ Улсын Их Хурал
ХЗ Хамгаалалтын захиргаа
KfW Kreditanstalt für Wiederaufbau
SWOT Strength, weakness, opportunity, threat (давуу тал, сул тал, боломж,
аюул занал)
5
 ГТБЦГ-ын “Аялал жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөө”-ний бүтэц
Үндсэн стратеги
1. Аялал жуулчлалын
бүтээгдэхүүн
2. Дэд бүтэц ба хөрөнгө
оруулалт
3. Байгаль орчин ба нийгэм
4. Маркетинг ба
мэдээллийн сан
5. Хууль эрхзүйн орчин
6. Хамтын ажиллагаа
Үйл ажиллагаа
Төлөвлөгөөний энэ хэсэгт
үндсэн стратегийн
хүрээнд хийгдэх 61 үйл
ажиллагааг стратеги тус
бүрээр дэлгэрэнгүй
тусгасан болно.
Шалгуур үзүүлэлтүүд
Төлөвлөсөн үйл ажиллагааны
гүйцэтгэлийг үнэлэх бодит
шалгуур үзүүлэлтүүдийг энэ
хэсэгт багтаасан.
• Тухайлбал: Хийгдсэн
судалгааны тоо
• Отоглох цэгээр
үйлчлүүлсэн жуулчдын
тоо
• Сургалтын хөтөлбөр,
сургалтын тоо гэх мэт
6
Үндсэн мэдээлэл
Байгалийн өвөрмөц тогтоц, экосистемийн онцлог МУ-ын Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн
төрх, байгалийн үзэгдэл, үйл явц болон нийслэл хуулиар БЦГ нь Онцгой, Аялал жуулчлалын
хотын ундны цэвэр усны нөөцийг хамгаалах, бүх болон Хязгаарлалтын гэсэн 3 бүстэй байна
нийтийн экологийн мэдлэгийг дээшлүүлж, гэж заагаад, бүс тус бүрд зөвшөөрөгдөх болон
байгалийн баялгийг зүй зохистой тогтвортой хориглогдох үйл ажиллагааг дараах байдлаар
ашиглах, аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх зорилгоор тодорхойлсон (хүснэгт 2).
ГТБЦГ-ыг УИХ-ын 1993 оны 83-р тогтоол, ЗГ-ын
1994 оны 9-р тогтоолоор “Байгалийн цогцолборт Хүснэгт 1. Байгалийн цогцолборт газрын дотоод
газар” гэсэн ангиллаар Улсын тусгай бүсчлэл
хамгаалалтад авсан. № Бүсийн нэр
Тус цогцолборт газар нь Улаанбаатар хотоос зүүн
1 Онцгой бүс
тийш 60 километрт орших бөгөөд Төв аймгийн
Эрдэнэ сум, нийслэлийн Налайх дүүргийн нутаг 2 Аялал жуулчлалын бүс
дэвсгэрийг хамарсан 293168.0 га талбай бүхий
газар нутаг багтдаг. 3 Хязгаарлалтын бүс

Зураг 1. ГТБЦГ-ын дотоод бүсчлэл

7
Хүснэгт 2. БЦГ-ын дотоод бүсэд мөрдөх дэглэм
№ Бүсийн нэр Дотоод бүсүүдэд мөрдөх дэглэм
Зөвшөөрөх үйл ажиллагаа
1 Онцгой бүс • Хамгаалалтын арга хэмжээ
хэрэгжүүлэх
• Судалгаа, шинжилгээ явуулах
• Ургамал, амьтны өсөж үржих нөхцөлийг
хангах, хөрсийг нөхөн сэргээх,
гамшгийн хор уршгийг арилгах арга
хэмжээ авах
2 Аялал Онцгой бүсэд зөвшөөрөгдөх үйл
жуулчлалын ажиллагаанаас гадна,
бүс
• Ойд арчилгаа, цэвэрлэгээ хийх
• Ан амьтны тооллого, нас хүйс, сүргийн
бүтцийг зохицуулах
• Рашаан, сувилал ашиглах
• Байгалийн аялал жуулчлалыг тогтоосон
зам, чиглэлээр зохих журмын дагуу
зохион байгуулах
• Аялагч, зөвшөөрөл бүхий хүн түр
буудаллах, отоглох, ажиглалт, судалгаа
хийх зориулалтаар зохих журмын дагуу
барьсан орон байрыг ашиглах
• Зураг авах, дууны болон дүрс бичлэг
хийх
• Уул овоо тахих, уламжлалт зан үйлийн
бусад ёслол үйлдэх
• Нутгийн оршин суугчид ахуйн
хэрэгцээндээ зориулан байгалийн
дагалт баялаг, эмийн болон хүнсний
ургамлыг зохих журмын дагуу түүж
ашиглах
• Зөвшөөрөгдсөн газар загас барих
3 Хязгаарлал- Онцгой болон аялал жуулчлалын бүсэд
тын бүс зөвшөөрөгдөх үйл ажиллагаанаас гадна,
• Уламжлалт аргаар мал аж ахуй эрхлэх
• Аялагч, зөвшөөрөл бүхий бусад хүн
ашиглах барилга байгууламжийг
батлагдсан зураг, төсөл, зөвшөөрлийн
дагуу барих
• Батлагдсан зураг төсөл, зохих журмын
дагуу зам тавих, тээврийн хэрэгслийн
зогсоол гаргах
• Биеийн тамир, нийтийн арга хэмжээнд
шаардагдах талбай засаж тохижуулах
• Тухайн нутаг дэвсгэр дэх сууриныг
экологийн магадлан шинжилгээ хийж,
баталсан ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу
хөгжүүлэх
Хориглох үйл ажиллагаа
Өмнөх баганад зааснаас өөр
зориулалтаар дараах үйл ажиллагаа
явуулахыг хориглоно:
• Газар хагалах, ухах, тэсэлгээ
хийх, ашигт малтмал хайх,
олборлох, элс, хайрга, чулуу
авах, мод, зэгс, шагшуурга
бэлтгэх, хязгаарлалтын бүсээс
бусад газарт зам тавих
• Байгалийн дагалт баялаг, эмийн,
хүнсний болон техникийн
зориулалттай ургамлыг
үйлдвэрлэлийн зориулалтаар
түүж бэлтгэх
• Ан амьтны тооллого, нас хүйс,
сүргийн бүтцийг зохицуулахаас
бусад зорилгоор ан амьтан
агнах, барих, үргээх, мөн үүр,
ичээ, нүх, ноохойг хөндөх, эвдэж
сүйтгэх
• Түр буудаллах, отоглох,
ажиглалт, судалгаа хийхээс өөр
зориулалтаар барилга
байгууламж барих
• Хөрс, ус, агаар бохирдуулах
аливаа үйл ажиллагаа
• Зөвшөөрөлгүйгээр агаарын
хөлгөөр буулт хийх, хэт нам
өндрөөр нислэг үйлдэх
• Батлагдсан ерөнхий төлөвлөгөө,
зураг төсвийг зөрчиж суурины
нутаг дэвсгэрийг тэлэх, барилга
байгууламж барих
Онцгой бүсэд:
• Өвөлжөө, хаваржаа, намаржаа,
зуслангийн барилга байгууламж
барих, зохих зөвшөөрөлгүй мал
бэлчээрлүүлэх
• Нуур, мөрөн, гол горхи, булаг,
шанд зэрэг ил задгай усыг
үйлдвэрлэлийн зориулалтаар
ашиглах
8
Улаанбаатар хотод ойр байрлах байгалийн
үзэсгэлэнт тогтоц бүхий тус БЦГ-т 1950-иад
оноос эхлэн гадаад, дотоодын аялагч, амрагчид
жуулчлах болсон бөгөөд МУ зах зээлийн эдийн
засаг руу шилжсэн 1990-ээд оноос аялал
жуулчлал нээлттэй хөгжиж эхэлснээр энэ газрыг
зорих жуулчдын тоо өсөн нэмэгдсээр байна.
ГТБЦГ нь түүх соёлын дурсгалыг хадгалсан,
байгалийн өвөрмөц тогтоц үзэсгэлэнт
газруудтай бөгөөд гадаад, дотоодын аялагч
жуулчдыг татах Гүнжийн сүм, Мэлхий хад, Лам
хад, Чингис уул зэрэг байгаль, түүх соёлын
баялаг үзмэрүүдтэй.
ГТБЦГ-т 2018 онд жилд гадаадын 30000,
дотоодын 120000 аялагчид, жуулчид амарч
зугаалсан байна.1996 онд хийгдсэн зах зээлийн
судалгаагаар тус бүс нутагт 52000 гийчид
аялсны 45000 нь дотоодын аялагчид, 7000 нь
гадаадын жуулчид байна гэсэн тооцоолол гарч
байсан байна.
Жуулчдын тоог 1996 оноос 2018 онтой
харьцуулахад гадаад жуулчдын тоо 4 дахин,
дотоодын жуулчид 3 дахин өссөн үзүүлэлттэй
байна.
2018 он хүртэлх 5 жилийн байдлаар БЦГ-т ирсэн
жуулчдын тооноос үзвэл дотоодын аялагчдын тоо
өссөөр байгаа нь харагдаж байна (Хүснэгт 3).
Энэ өсөлт нь цаашид улам өсөх хандлагатай.
2019 онд жуулчдын тоо 2 дахин буурсан байгаа
боловч энэ нь Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн
авто зам шинэчлэлтийн ажилтай холбоотой. Уг
чиглэлийн автозамын шинэчлэл бүрэн
дууссанаар дотоодын аялагчдын тоо 2020 оноос
өсөх магадлалтай.

Хүснэгт 3. ГТБЦГ-т айлчилсан аялагч, жуулчдын тоо

Жуулчид 2014 он 2015 он 2016 он 2017 он 2018 он 2019 он

Гадаадын жуулчид 20800 19100 22508 28377 29750 27037

Дотоодын аялагчид 112700 108400 114357 131243 103670 63000

Нийт 133500 127500 136865 159620 133420 90037

Эх сурвалж: Хамгаалалтын захиргаа

9
Мөн 2002 онд 30 гаруй аж ахуйн нэгж үйл
ажиллагаа явуулж байсан бол 2018 оны
байдлаар нийт 330 аж ахуйн нэгж, иргэд
газрын зөвшөөрөл авсан бөгөөд үүний 140
орчим нь улирлын чанартай, 20 гаруй аж
ахуйн нэгж улирал харгалзахгүйгээр үйл
ажиллагаа явуулж байна. Ихэнх амралтын
газар, жуулчны баазууд дулааны улиралд
үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд жилийн
турш, улирал харгалзахгүй үйл ажиллагаа
явуулж буй 20 гаруй жуулчны байршуулах
үйлчилгээнд нийтдээ 170 орчим гэр, 87
байшин ажиллаж байна. Жуулчдад
үйлчилж буй байршуулах үйлчилгээ нь
Өвөр Горхи орчимд хэт төвлөрлийг
үүсгэсэн бөгөөд доорх хэлбэрүүдийг энэ
бүсэд ялган харж болохуйц байна.
- Зочид буудал
- Резорт
- Жуулчны бааз
- Амралтын газар
- Хүүхдийн зуслан
- Нутгийн иргэдийн гэр
ТХГН-ийн тухай хуулиар БЦГ-т явагдаж буй
үйл ажиллагаа хамгаалалтын бүсүүдээр
зохицуулагдаж байгаа бөгөөд жуулчны
баазуудын дийлэнх хувь нь хязгаарлалтын
бүсэд байрлаж байна.
Тулгамдаж буй асуудлууд
ГТБЦГ нь Улаанбаатарт ойр байрладаг,
засмал замаар холбогдсон бөгөөд жуулчид,
аялагчдыг байршуулах үйлчилгээний
төрөл, сонголт ихтэй зэрэг нь аялагч,
жуулчдыг жилийн дөрвөн улиралд татах гол
хүчин зүйлс болдог. Жуулчдын тоо тогтмол
өсөж, тэдэнд үйлчлэх үйлчилгээний төрөл
өсөж байгаа зэрэг нь сайшаалтай боловч
энэ бүс нутагт аялал жуулчлалын сөрөг
нөлөөлөл нэмэгдсэн. ГТБЦГ-т аялал
жуулчлалыг тогтвортой хөгжүүлэхэд дараах
асуудлууд тулгамдаж байна. Үүнд:
• ГТБЦГ-ын хамгаалалтын захиргаа нь
17 хүний орон тоотой боловч энэ нь
хамарч буй нутгийн хэмжээ, энэ бүсэд
явагдаж буй үйл ажиллагаа зэрэгтэй
уялдуулан харахад хангалтгүй,
дутагдалтай байдаг.
• ГТБЦГ-ын төсөв байгаль хамгаалах
болон бусад үйл ажиллагаанд
зарцуулахад хангалтгүй байдаг. 2014
онд төсвөөс 250 сая төгрөг
төсөвлөгдөж байсан бөгөөд энэ тоо нь
2019 онд өөрчлөгдөөгүй байна.
• Замбараагүй газар олголт, газрын
наймаа ихээр явагдаж улмаар Хятад
болон бусад орны иргэд газрыг Монгол
иргэдийн нэр дээр худалдан авч
барилга байгууламж, буудал байгуулах
болсон.
• Бизнес төлөвлөлт байхгүй, хяналтгүй
баригдсан, өөр хоорондоо ялгарах,
өрсөлдөх чадваргүй жуулчны бааз,
резорт, амралтын газрууд нь хэт
төвлөрлийг үүсгэсэн.
• Амрагч, зугаалагч, аялагч, жуулчдад
тавих хяналт, зохицуулалт сул байдгаас
хог хаягдал ихсэж, хүрээлэн буй орчны
бохирдол, доройтол үүссэн.
• Аялал жуулчлал эрхэлсний болон
байгалийн нөөц ашигласны хураамж,
зөрчлийн торгууль, төлбөрийн орлогоос
байгалийг нөхөн сэргээх, хамгаалахад
зарцуулах эрх зүйн орчин сул.
• Малын тоо толгойн хэт өсөлтөөс
шалтгаалан малчид ГТБЦГ-ын дотор
Туул, Баруун Баян, Зүүн Баянгийн гол руу
нутаглах хандлага нэмэгдсэн.
• Аялал жуулчлалын талаарх мэдээлэл
дутмаг, байгаа мэдээллүүд нь өөр
хоорондоо зөрүүтэй, мөн судалгааны
ажил хангалтгүй хийгдсэн байна.
• Аялал жуулчлалын бизнес эрхэлж буй аж
ахуйн нэгж, иргэд, Налайх дүүрэг болон
Эрдэнэ сумын ЗДТГ, ГТБЦГ-ын
хамгаалалтын захиргаадын хамтын
ажиллагаа хангалтгүй, мэдээлэл
солилцоо сул.
• ГТБЦГ-ын хөгжлийн стратегийг
тодорхойлсон нэгдсэн нэг бодлогын
баримт бичиг байхгүй. Сум орон нутаг,
хамгаалалтын захиргаа, хороо тус бүрдээ
салангид төлөвлөгөөтэй, тэдгээр нь
хоорондоо уялдаа холбоо бага.
10
Нөхцөл байдлын шинжилгээ

Аялал жуулчлалын өнөөгийн байдал, жуулчдын тоо болон тулгамдаж буй асуудлууд зэрэгт
тулгуурлан олон улсад түгээмэл хэрэглэгддэг SWOT анализ буюу давуу болон сул тал,
боломж болон аюул заналын үнэлгээг нэгтгэн хүснэгтээр харууллаа. Энэ шинжилгээ нь
давуу талуудаа тодорхойлж, боломжоо ашиглан сул талаа арилгаж улмаар ирээдүйд учирч
болзошгүй аюулаас сэргийлэх ач холбогдол бүхий менежментийн шинжилгээний арга юм.

Хүснэгт 4. ГТБЦГ-ын аялал жуулчлалын хөгжлийн SWOT анализ

Давуу тал Сул тал

- Онгон байгаль, өвөрмөц тогтоц
- Дэд бүтэц
- Улаанбаатар хоттой ойр
- Гадаад, дотоодын зах зээлд
танигдсан
- Аялал жуулчлал хөгжсөн
- Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний төрлүүд хөгжсөн
Боломж
- Улсын тусгай хамгаалалттай газар
нутгийн ангилалд багтсан
- Дотоодын жуулчлал хөгжих
боломжтой
- Зар сурталчилгаа хийх шаардлага
харьцангуй бага
- Байршуулах үйлчилгээ болон бусад
төрлийн үйлчилгээний газруудтай
- Аялал жуулчлалын зохицуулалт, төлөвлөлт сул
- Өрсөлдөх ялгарал байхгүй
- Жуулчны баазын хэт төвлөрөл үүссэн
- Газар олголт зарим газарт хэтэрсэн
- Аялал жуулчлалын асуудал хариуцсан
мэргэжилтэн байхгүй
- Мэдээлэл хангалтгүй
- Байгалийн үзмэрүүдийн өнгө төрхийг
доройтуулсан
- Гадаад, дотоодын амрагчдад санал болгох
сонирхолтой үйл ажиллагаа (нэмэлт
бүтээгдэхүүн) дутмаг
Аюул занал
- Жуулчны баазын хэт бөөгнөрөл
- Хог хаягдал
- Хулгай, гэмт хэрэг, зөрчил
- Түймрийн аюул
- Байгаль орчны бохирдол, доройтол
- Соёлын үзмэрийн доройтол

11
 ГТБЦГ-ын эрхэм зорилго Хамрах хүрээ
ГТБЦГ-ын үндсэн зорилгыг “Байгалийн өвөрмөц Энэхүү төлөвлөгөө нь ГТБЦГ, түүний орчны бүс болон
тогтоц, экосистемийн онцлог төрх, байгалийн Нагалхаан уулын БНГ орчимд аялал жуулчлалыг
үзэгдэл, үйл явц болон нийслэл хотын ундны тогтвортой хөгжүүлэх арга зам, хамтын ажиллагааг хангах
цэвэр усны нөөцийг хамгаалах, бүх нийтийн зэрэг асуудлуудыг авч үзнэ.
экологийн мэдлэгийг дээшлүүлж, байгалийн Хэрэгжүүлэх хугацаа
баялгийг зөв зохистойг, тогтвортой ашиглах, Энэхүү төлөвлөгөө нь 2020-2024 оны хооронд дунд
аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг хугацаанд хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөгдсөн.
зохицуулахад оршино” гэж тодорхойлсон байна. Хэрэгжүүлэгч байгууллага
АЖ-ын менежментийн төлөвлөгөөний үндсэн Энэхүү төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг ГТБЦГ-ын
зорилго хамгаалалтын захиргаа хариуцах бөгөөд үүнд тусгагдсан
Цогцолборт газрын байгаль болон соёлын үнэт үйл ажиллагаа тус бүрийг тодорхой ажилтанд
зүйлийг хамгаалж, үнэ цэнийг нь нэмэгдүүлэхийн хариуцуулж, хэрэгжилтийг тухайн ажилтны ажлын үр
зэрэгцээ оролцогч талуудын хариуцлагатай дүнгийн гэрээнд оруулж дүгнэдэг байхыг санал болгож
байдал, хамтын ажиллагааг сайжруулах замаар байна. Төлөвлөсөн ажил үүргийг гүйцэтгэхэд талуудын
ГТБЦГ-ын аялал жуулчлалын тогтвортой оролцоог хангаж ажиллах асуудлыг тухайн ажилтан
хөгжлийг хангахад оршино. хариуцна.
Зорилт Үндсэн зарчмууд
• Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүнийг • ГТБЦГ-ын менежментийн төлөвлөгөө болон бодлогын
төрөлжүүлж, бүсчлэл бүрт ялгавартай бусад баримт бичгүүдтэй уялдуулах
хөгжүүлэх • Байгалийн үнэт зүйлсийг дээдлэн, тэдгээрийг
• Байгальд түшиглэсэн аялал жуулчлалын хамгаалах, зохистой ашиглах
хэлбэрийг дэмжих • Чанартай үйлчилгээ, тав тухтай орчин, найрсаг
• Дэд бүтцийг сайжруулж, хөрөнгө оруулалтыг харилцааг бий болгох
татах • Аялал жуулчлалаас орон нутгийн эдийн засагт
үзүүлэх эерэг нөлөөг нэмэгдүүлэх
• Аялал жуулчлалын байгаль, нийгэм-соёлын
• Хяналт шинжилгээг тогтмолжуулж, хуулийн
эерэг нөлөөллийг нэмэгдүүлэх
хэрэгжилтийг хангах
• Цөөн тооны зах зээлд төвлөрсөн, эко, • Хариуцлагатай хамтын ажиллагаанд түшиглэх
хариуцлагатай аялал жуулчлалыг
төлөвшүүлэхэд чиглэсэн маркетингийн үйл Стратегийн уялдаа холбоо
ажиллагааг нэвтрүүлэх
• Мэдээллийн нэгдсэн санг бий болгон, тогтмол ГТБЦГ-ын Аялал жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөөг
хугацаанд шинэчилж, олон нийтэд нээлттэй холбогдох хууль, дүрэм журам, стандартаас гадна МУ-ын
байлгах Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2030, Ногоон
• ГТБЦГ дахь хуулийн хэрэгжилтийг сайжруулж, хөгжлийн бодлого, Аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх үндэсний
аялагч, жуулчдад зориулсан журмыг хөтөлбөр, Төв аймгийн АЖ хөгжүүлэх төлөвлөгөө болон
боловсруулан мөрдөх ГТБЦГ-ын Менежментийн төлөвлөгөө, Хамгаалалтын
• Талуудын байнгын хамтын ажиллагааг захиргааны үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнүүдтэй нягт
дээшлүүлэх механизмыг бий болгож уялдуулан боловсруулсан. 12
хэвшүүлэх
Аялал жуулчлалын Дэд бүтэц ба
бүтээгдэхүүн, хөрөнгө оруулалт
хөгжил

Хууль эрхзүйн орчин

13
 Байгаль
орчин ба
нийгэм-соёл Аялал
жуулчлалын
маркетинг ба
мэдээллийн
сан

Хамтын
ажиллагаа

14
 kl

Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн нь үндсэн

үзмэрүүд болон түүнийг дагалдах бусад
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнээс бүтдэг. Аялал жуулчлалыг бүсчлэн хөгжүүлэх
Байгаль, соёлын үзмэрүүд нь жуулчид, Байршуулах үйлчилгээний чанарыг
сайжруулах, стандарт тогтоох
аялагчдын сэтгэлийг татах, зорих нэг Дотоодын аялагчдыг идэвхтэй,
шалтгаан болдог боловч үүнийг дагалдан хариуцлагатай аялах боломжоор хангах
аялал жуулчлалын үйлчилгээний хүртээмж, Байгальд түшиглэсэн аяллын
сонголт, хүрэх боломж, тохь тух зэрэг олон бүтээгдэхүүнийг хөгжүүлэх
хүчин зүйлстэй холбоотой. Цогцолборт Аялал жуулчлалын бүс доторх тодорхой
газар нь байгаль соёлын арвин их нөөцтэй. сайтын ерөнхий төлөвлөлтийг гаргаж
ГТБЦГ-ын аялал жуулчлалын өнөөгийн зураглах
бодит байдал, аялал жуулчлалын үндсэн
болон туслах нөөцүүд, тэдгээрийн хөгжилт,
жуулчны бааз, амралтын газруудын
тархалт, чөлөөт цаг өнгөрөөх газруудын
хөгжилт, хүрэх боломж болон байгалийн
Аялал жуулчлалын 3 шинэ бүтээгдэхүүн, 3
өнгө төрх, байгаль экологийн өөрчлөлтүүд
батлагдсан маршрут
зэрэг олон хүчин зүйлсийг харгалзан үзэж
Аялал жуулчлалын 3 газрын (сайт)
аялал жуулчлалын бүсүүдийг тогтоон
төлөвлөлт, зураг
хөгжүүлэх шаардлагатай. ГТБЦГ-т өнөөгийн
байдлаар 2 бүсчлэл аль хэдийн тогтсон
байгаа бөгөөд энэхүү бүсчлэлийг
баталгаажуулж, бүс тус бүрд тохирох
дэглэм, дүрэм журмыг тогтоох нь зүйтэй.
2007 оны “Аялал жуулчлалын
менежментийн төлөвлөгөө”, хамгаалалтын
захиргаанаас боловсруулсан 2019-2023
оны “Аялал жуулчлалын менежментийн
төлөвлөгөө”-нд (албан ёсоор батлагдаагүй)
санал болгосон бүсчлэл нь оновчтой байна.
ГТБЦГ-ын дотоод бүсчлэл болох
хязгаарлалтын бүс нь ерөнхийдөө
байршуулах үйлчилгээ, хоол унд болон
бусад үйлчилгээнүүд төвлөрсөн Амралт
зугаалгын бүс болон хөгжсөн байна. Нөгөө
талаас морин аялал, явган аялал зэрэг
байгальд түшиглэсэн аялалуудыг цөөн
тооны тур оператор компаниуд Аялал
жуулчлалын бүсэд зохион байгуулж байна.

15
“Амралт зугаалгын буюу recreational
бүс”-ийн гол зорилго нь амрагч
зугаалагчдын эрэлт хэрэгцээ,
сонирхол болон аялал жуулчлалын
өнөөгийн хөгжил дээр тулгуурласан
жилийн турш сонирхолтой,
идэвхтэй амралтыг уриалсан шинэ
төрлийн бүтээгдэхүүнүүдийг
хөгжүүлэх явдал юм. Үүний тулд
шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг
дэмжиж, спортын, адал явдалт, гэр
бүлийн гэх зэрэг тохь тухтай
нөхцөлийг бүрдүүлсэн аялагч,
амрагчдын зорих газар, төв болгон
хөгжүүлэх нь зохистой. Мөн
цогцолборт газрын энэ хэсэгт аялал
жуулчлалын хөгжлийг даган үүсэж
бий болсон аливаа сөрөг
нөлөөллийг хянах, бууруулах,
зохицуулах шаардлагатай. Газар
олголтыг таслан зогсоож, үйл
ажиллагаа явуулж буй бааз,
амралтын газарт зэрэглэл тогтоон,
тодорхой стандартуудыг нэвтрүүлж
эхлэх нь зүйтэй. Энэ бүс нутгийн
100 гаруй га газар нутагт 330 аж
ахуйн нэгж зөвшөөрөл авснаас 160
аж ахуйн нэгж байршуулах
үйлчилгээний аль нэг төрлөөр үйл
ажиллагаа явуулж байна. Үүний 140
орчим нь улирлын чанартай, 20
гаруй нь жилийн 4 улирал үйл
ажиллагаа явуулж байна (Хавсралт
3). Эдгээр жуулчны баазуудыг
стандартчилах, гэрээний нөхцөлөө
биелүүлэхийг шаардахын зэрэгцээ
үүрэг хариуцлагыг нэмэгдүүлэх
шаардлагатай. Энэ бүсэд отоглох
цэг, амрагч, зугаалагчдад
зориулсан спорт, адал явдалт
аяллын бүтээгдэхүүн, бааз орчмын
явган аяллын замнал зэргийг
түлхүү хөгжүүлэх нь зүйтэй.
Ялангуяа Туул голын эрэг орчмыг
өдрийн амрагчдын тав тухыг
хангасан амрах орчин болгон
хөгжүүлэх хэрэгтэй. Энэхүү орчин
буюу сайтыг хөгжүүлэх төсөл
боловсруулж, тухайн хөгжүүлэх гэж
буй газрын байгаль, газарзүйн
онцлогт тохирсон машины зогсоол,
бие засах газар зэргийг нарийн
төлөвлөн, үйлчилгээ болон
арчилгааг гэрээгээр хариуцсан
эзэнтэй байлгахыг зорих нь зүйтэй.
Энэ бүсэд өнөөгийн байдлаар
өдрийн амрагчид гол дагуу түр
буудаллах, зочид буудал амралтын
газар, хоол ундааны үйлчилгээ авах
зэргээр аялал жуулчлалын
бүтээгдэхүүн нь хязгаарлагдаж
байна. Амралт зугаалагчдад
зориулсан нийтийн бие засах болон
бусад үйлчилгээг түлхүү хөгжүүлэх
хэрэгтэй.
Харин нөгөө талаас байгалийн
онгон байдлаа алдаагүй, эрүүл,
хүний үйл ажиллагаанд автаагүй
орчныг хадгалах, байгальд ээлтэй
бүтээгдэхүүн үйлчилгээг байгаль
орчин, орон нутгийн, иргэдийн эрх
ашигт нийцүүлэн хөгжүүлэх
хэрэгтэй юм. Энэ бүс нутагт газар
олголтыг Хамгаалалтын захиргаа,
Налайх дүүрэг болон Эрдэнэ сумын
газрын албатай хамтран
шийдвэрлэдэг байх хэрэгтэй.
Тус цогцолборт газарт байгальд
түшиглэсэн, идэвхтэй, эко
аяллуудыг хөгжүүлэх
шаардлагатай. ГТБЦГ-т явагдаж
буй аяллууд тэдгээрийг хэрхэн
баяжуулж болох саналыг хүснэгт 5-
д харууллаа. Цаашид энэ бүсэд
байгальд түшиглэсэн аяллуудыг
дэмжиж, сөрөг нөлөө ихтэй аялал,
үйл ажиллагаа зэргийг хориглох
шаардлагатай. Явган аялал, морин
аялалын батлагдсан маршрутуудыг
тэмдэгжүүлж, бие засах газар
болон хог хаягдлын менежментийг
сайжруулах нь чухал. Гүнжийн сүм
хүрэх батлагдсан морин аяллын
маршрут дагуу аяллууд явагдаж,
гадаадын төдийгүй, дотоодын
аялагчид энэ чиглэлд сүүлийн
жилүүдэд ихээр аялах болсон.
Байгальд түшиглэсэн аяллыг
хөгжүүлэхэд батлагдсан маршрут,
тухайн маршрутын тохижилт,
үйлчилгээ, арчилгаа болон
хэрэглэгчдэд, аяллыг худалдан
борлуулж буй компаниудад хүргэж
буй мэдээлэл зэргээс ихээхэн
шалтгаална. Тухайн явган аяллын
болон морин аяллын жим, замыг
хөгжүүлэхэд мэргэжлийн
байгууллагатай хамтран хийж
гүйцэтгэх нь чухал.
16
 Хүснэгт 5. ГТБЦГ-т явагдаж буй аяллын төрлүүд, түүний хөгжүүлэлт

Аяллын төрлүүд, онцлог Бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлт

Явган аялал • Явган аяллын замын тэмдэг
Явган аялал тодорхой зорилготой, аялагч нь цагт бартаа саад, газрын тэмдэгжүүлэлт
онцлогоос хамааран 2-4 км замыг туулах бөгөөд ихэвчлэн тур • Таниулах самбар
операторууд багц аялалд багтаасан байдаг. • Бие засах газрын асуудлыг
Хамгаалалтын захиргаанаас батлагдсан явган аяллын 2 маршрут шийдвэрлэх
байна. • Бусад хөтөлбөртэй хослуулах
Уулын аялал • Тэмдэг тэмдэглэгээ
тодорхой зорилготой, аялагч нь цагт бартаа саад, газрын онцлогоос • Явган аяллын маршрутаар явах
хамааран 2-4 км замыг туулах бөгөөд ихэвчлэн тур операторууд багц боломжтой
аялалд багтаасан байдаг • Жуулчин бааз ормын уул руу
гарах гарцуудыг нээж өгөх
Морин аялал • Морин аяллын хөтөч нарын
Энэ нь батлагдсан зам маршрутын дагуу морин хөтөчтэй, зохион холбоонд гэрээгээр хариуцуулан
байгуулалттай хийгдэж буй аяллын нэг төрөл бөгөөд ГТБЦГ-т явагдаж өгөх
буй аяллуудаас нутгийн иргэдийг аялал жуулчлалд оролцож буй • Тур операторуудад сурталчлах,
хамгийн түгээмэл хэлбэр юм. ХЗ-аас морин аяллын маршрутыг морин хөтөч нарыг аялалд
(хавсралт 2) засах, тэмдэгжүүлэх, отоглох цэг зэргийг байгуулж, морин явуулах гэрээ хийх
аялал эрхлэгч нартай харилцан ойлголцлын санамж бичиг байгуулан
ажилладаг.
Дугуйн аялал • Уулын дугуйн аяллын замыг
Дугуйн аялал тогтоосон жим дагуу өдөрт уулын бүс, уулархаг бүс судлах, замналыг бий болгох
болон тэгш газар гэсэн газарзүйн бүс бүслүүр болон дугуйчдын ур • Тэмдэг тэмдэгжүүлэлт хийх
чадвараас хамааран туулах зай өдөрт ялгаатай байх бөгөөд 40-80 км • Шинэ зам маршрутыг
байна. Дугуйн аялал болон уулын дугуйн аялал гэж ялгана. танилцуулах, сурталчлах

Завин аялал • Зөвшөөрөгдсөн хэсэгт завиар

Завиар гол дагуу өдөр 20- 25 км замыг туулах боломжтой аяллууд юм. урсах аяллыг хөгжүүлэх
Энэ аяллыг завиар урсах болон соёл, явган аялал, нутгийн айлд • Завины зогсоол бий болгох
зочлох гэх мэт бусад аяллуудтай багцлах нь илүү тохиромжтой. • Аюулгүй ажиллагааны дүрэм
судлах, боловсруулах
Бизнес аялал • Судалгаа нарийн хийгдээгүй
Хурал, семинар, уулзалт зохион байгуулах аялал. UB-2, Өндөр Улаан • Зочид буудал, жуулчин баазууд
болон бусад лоджүүд нь хурал, семинарын танхимтай бөгөөд уулзалт, нөөц боломждоо тулгуурлан
хурал зэргийг зохион байгуулж байна. Энэ нь аялал жуулчлалын бус хийгдэж байгаа
улиралд жуулчдын тоог нэмэгдүүлэх нэг том боломж юм. • Зочид буудал, резортуудад
түшиглэн хөгжүүлэх
Соёлын аялал • Түүх болон соёлын үнэт зүйлсийн
Ихэнх тур операторууд багц аяллын бүтээгдэхүүндээ нүүдэлчдийн талаарх мэдээлэл дутмаг, багц
амьдрал ахуй, соёл, зан заншилтай танилцахыг санал болгож байна. аяллуудад түлхүү оруулах
Харин дотоодын аялагчид нь Арьяабалын хийд орох болон Гүнжийн
сүм рүү аялдаг.
Нохой чарганы аялал • Байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг
Өвлийн улиралд дотоодын амрагчид болон Улаанбаатар хотод нөлөөллийг багасгах, судлах
ажиллаж буй гадаадын иргэд, тэдний гэр бүлийнхэн нохой чарганы • Хамтран ажиллах
аяллаар аялдаг..
НИТАЖ • Тогтмол, чанартай үйлчилгээ
Энэ бүсэд амьдарч буй иргэд болон Налайх дүүргийн 6 дугаар үзүүлэх
хорооны иргэд морь унуулах, морин хөтөч хийх болон гэр түрээслэх, • Тур операторуудтай хамтрах
хорхог болон бусад цөөн нэр төрлийн хоолыг санал болгож байна. • Нэгдсэн нэг системд орох
Морин хөтөч нараас бусад үйлчилгээ үзүүлдэг иргэд нь тур
операторуудтай хамтран ажиллах, багц аяллын бүтээгдэхүүнд
өөрсдийн бүтээгдэхүүнийг санал болгох боломж бага байна.
• Мэдээлэл бага
Агаарын бөмбөлөгтэй аялал
• Хөгжүүлэх боломжтой
Машинтай аяллууд буюу Off - Road аяллууд • Зарим бүс нутагт машинтай орох
Сүүлийн жилүүдэд Улаанбаатар хотын авто клубүүд машинтай хязгаарыг тогтоох
аяллуудыг зохион байгуулах болсон. Тухайлбал “Hummer”, “Nissan” гэх • Гүнжийн сүм хүрэхэд машины
зэрэг чадалтай хүч сайтай машинтай байгалийн онгон, хүрэхэд хэцүү зогсоолоор хүрэх хязгаарыг нь
бүсүүдэд аяллуудыг зохион байгуулж байна. Гүнжийн сүм- Хагийн хар тогтоож болно.
нуур чиглэлд эдгээр аяллууд нь гол төлөв чиглэж байна.

17
 Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

Удирдах/дэмжих Хугацаа
Үйл ажиллагаа
байгууллага

1.1 Аялал жуулчлалын бүсчлэлийг тогтоож, шаардлагатай дүрэм ХЗ 2020 оны 6 сар
журмыг боловсруулах

1.2 Хязгаарлалтын бүсэд газар төлөвлөлтийг хийх, тодорхой 3-4 ХЗ, Хөгжлийн 2020 оны 1-5 сар
орчныг (сайт) хөгжүүлэх судалгааг хийсний үндсэн дээр төлөвлөлт зөвлөх, Оролцогч
хийх. тал

1.3 “Амралт зугаалгын” бүсэд байгаа бүх төрлийн байршуулах ХЗ, Их, дээд Тогтмол үргэлжлэх
үйлчилгээний нэгдсэн бүртгэлтэй болох, стандарт тогтоох, сургууль,
гэрээний нөхцөл, журам зөрчсөн байгууллагуудын гэрээг цуцлах. Хөгжлийн зөвлөх

1.4 Жуулчны баазын стандартыг нэвтрүүлж, хяналтыг сайжруулах ХЗ, МБ 2021-2024

улмаар олон улсын стандартууд, гэрчилгээжүүлэлтийг нэвтрүүлэх
• Чанарын стандарт: ISO 9000
• Хүрээлэн буй орчны стандарт: ISO 140001
• Green Globe, Eco certified, STEP гэх мэт эко гэрчилгээ, шошгыг
нэвтрүүлэх
1.5 Үндэсний уламжлал, жуулчдын сонирхлыг татах бэлэг ХЗ, Хувийн Тогтмол үргэлжлэх
дурсгалын бүтээгдэхүүний судалгаа хийх, туршилтаар зах хэвшил
зээлд гаргах, борлуулах боломжийг бүрдүүлэх.

1.6 Байгальд түшиглэсэн аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн, маршрутыг ХЗ, Тур оператор Тогтмол үргэлжлэх
сайжруулах.

1.7 Аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг концессоор өгөх ХЗ 2020-2022

боломжийг судлах. Тухайлбал отоглох цэгийн менежмент болон
мэдээллийн төвийн үйл ажиллагааг концессоор өгөх1, үнэлэх.

1.8 Соёлын аялал жуулчлалын үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх үүднээс ХЗ Тогтмол үргэлжлэх
соёлын холбогдолтой эвент, хөтөлбөрийг бий болгох, хөгжүүлэх,
улмаар байнгын эвент болгон сурталчлах.

1Монголын тусгай хамгаалалттай газруудын аялал жуулчлал ба экосистемийн үйлчилгээнд концесс хэрэгжүүлэх
боломж, 2013 он UNDP тайлан

18
1.9 Нутгийн иргэдийн аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүний чанарыг ХЗ, нөхөрлөлүүд Тогтмол үргэлжлэх
сайжруулах , чиглүүлэх, тур операторуудтай холбох
1.10 Богино болон өдрийн аяллын бүтээгдэхүүн, маршрутын тоог Жуулчны Тогтмол үргэлжлэх
нэмэгдүүлэх баазууд, тур
оператор
ХЗ
1.11 Отоглох цэг болон амрах орчин, маршрут зэргийг жил бүр оролцогч ХЗ, Жил бүр
талуудтай үнэлэх, шинэчлэх, өөрчлөлтийг тусгах, сайжруулах,
Оролцогч талууд
зогсоох

1 12 БЦГ-т уулын болон цаснаа явагч төрлийн автомашинтай аяллыг ХЗ 2020-2024

хяналттай хөгжүүлэх, тухайн клубуудтэй хамтран ажиллах
Мото клубууд

1.13 Байгалийн болон Эко Аяллыг хөгжүүлэх, бүтээгдэхүүнийг ХЗ 2020-2024

нэмэгдүүлэхэд хяналт тавих, бусад төрлийн байгальд ээлгүй
аялал болон үйл ажиллагааг хянах, хязгаарлах.

1.14 Хамгаалалтын захиргаанаас явган аялал, морин аялал, дугуйн ХЗ 2022-2024

аяллын маршрутын тоог нэмэгдүүлэх, батлуулах, тэмдэг
ТО
тэмдэглэгээг хийж тохижуулах

19
Дэд бүтцийг сайжруулах, хөгжүүлэх
хөрөнгө оруулалтыг бий болгож, хөрөнгө
Аялагч, жуулчдын сэтгэл ханамжийг
оруулагчдыг татах нь энэхүү нэмэгдүүлэх
менежментийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх
нэг алхам юм. Дэд бүтцийг сайжруулах,
Гүйцэтгэх үйл ажиллагаанд шаардлагатай
хөрөнгө оруулалтыг татах
нэмэгдүүлэхэд энгийн бөгөөд ойрын
ирээдүйн төлөвлөгөөт ажлууд болон дунд Тэмдэг, тэмдэглэгээ болон бусад бүтээн
байгуулалтын ажлууд нь ижил стандарт,
ба урт хугацаанд хийж гүйцэтгэх бүтээн шалгууртай болох
байгуулалтууд хэмээн ялган харах нь
зохистой.
Хамгаалалтын захиргаа нь байгаль орчныг
хамгаалах, нөхөн сэргээх, аялал
жуулчлалыг хөгжүүлэх, аялагч, жуулчдын
тав тухыг хангах зорилгоор олон бүтээлч
ажил, төсөл хөтөлбөрийг эхлүүлэн,
өөрсдийн хөрөнгөөр хийж гүйцэтгэж
байна. 2019 онд хийж гүйцэтгэсэн ажлаас
дурдвал. Төрийн болон хувийн хэвшлийн хөрөнгө
• ГТБЦГ-ын шинэчилсэн товхимол, оруулалтын хэмжээ
танилцуулгыг бэлтгэсэн Жуулчдын сэтгэл ханамжийн
• Горхи-Тэрэлжийн бүсэд үйл судалгааны үр дүн
ажиллагаа явуулж буй аж ахуйн нэгж Отоглох цэгээр үйлчлүүлсэн
байгууллага амралтын газруудын аялагчдын тоо, хугацаа, давтамж
самбаруудыг “брэнд бүүк” буюу ТХГН-
ийн өнгө төрх, загвараар ижил загварт
оруулан суурилуулж эхэлсэн.
• Өндөр Улаан ХХК-ны хөрөнгө
оруулалтаар Агуй хадны орчмын
бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлэх
шав тавьсан. Энэ нь нийт 5 га газрыг
хамарсан, 100 орчим машины
зогсоол, задгай театр, үйлчилгээний
газар, ногоон орчин, ариун цэврийн
байгууламж, иргэдэд түшиглэсэн
үйлчилгээнүүдийг нэг дор
төвлөрүүлэн хийхээр төлөвлөгдсөн
бөгөөд 2020 онд ашиглалтад оруулах
зорилготой.
• Тэмдэг тэмдэгжүүлэлтийг нэг
стандартад оруулан байршуулж
эхэлсэн 20
 Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

Хариуцах/дэмжих Хугацаа
Үйл ажиллагаа
байгууллага
Ойрын ирээдүйд хийж гүйцэтгэх ажлууд
2.1 Жуулчны бааз, амралтын газар болон үзмэрүүд рүү чиглэсэн олон
ХЗ, ЖБ 2020
салаа замуудыг цэгцлэн, зарим замыг хааж, тэмдэгжүүлэх

2.2 Төлөвлөсөн отоглох цэгүүдийг байгуулах, отоглох цэгийн журам

ХЗ, ЖБ, нөхөрлөл 2020-2021
шаардлагыг боловсруулах
• Хаг Туулын бэлчирт амрах-үдлэх цэг байгуулах, амрах цэгээр тогтмол
үйлчлүүлэгчдийн тоо, ашиглалтын хувийг судлах
• Отоглох цэгийн журмыг боловсруулах
• Отоглох цэгүүдийн тэмдэг, отоглох цэгийн хязгаарыг
харуулсан тэмдэг зэрэг нь мөн нэг стандарттай, ойлгомжтой
байх
• Отоглох цэгийн загвар бүтцийг газрын онцлогт тохируулан
гаргах, бие засах газар, машины зогсоол гэх мэтийг оруулах
2.3 Морин аяллын маршрутуудыг нэмэх, баяжуулах, тэмдэгжүүлэх,
ХЗ, ТО, морин хөтөч 2020 -2024
замыг засах, замнал дагуу ариун цэврийн байгууламжийн оновчтой
шийдлийг турших
2.4 Дугуйн аяллын маршрутыг шинээр бий болгох, явган аяллын
ХЗ, ТО 2020-2024
маршруттай ижил замаар явах боломжийг судлах, тэмдэг
тэмдэглэгээг хийх.
2.5 Туул, Агуй Хад, Мэлхий Хад, 6 дугаар хороонд мэдээллийн төвийг
ХЗ, Хороо 2020-2024
хөгжүүлэх, нутгийн иргэдэд хариуцуулан ажиллуулах боломжийг
судлах, бизнес төлөвлөгөөг давхар боловсруулах
2.6 Агуй хадны бүтээн байгуулалтын ажлыг дэмжих, 2020 онд хийж
ХЗ, Өндөр-Улаан 2020
зураг төслийн дагуу дуусгахад ХЗ анхаарах, хяналт тавих
2.7 ГТБЦГ-ын зам дагуух замбараагүй самбаруудыг буулгаж, шинэчилж
ХЗ, ЖБ 2020
дуусгах, шинээр байгуулагдаж буй бааз, үйлчилгээний газруудад
эхнээс нь самбарын стандартыг таниулж байршуулахад чиглүүлэх

21
 Хариуцах/дэмжих Хугацаа
Үйл ажиллагаа
байгууллага
Дунд ба урт хугацаанд хийж гүйцэтгэх ажлууд
2.8 Гүнжийн сүмийг хамгаалах, аялал жуулчлалыг төлөвлөж, гүнжийн
ХЗ 2020
сүмд баримтлах журмыг батлуулж олон нийтэл хүргэх, соёлын
үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх тогтмол
2.9 Гүнжийн сүмийг төлөвлөсний дагуу тохижуулах, машины зогсоол,
ХЗ 2020
бие засах газар байгуулахдаа Гүнжийн сүмээс тодорхой зайд
байгуулах, Гүнжийн сүм рүү машинтай орохыг хориглох, машин тогтмол
хүрэх цэгийг тэмдэгжүүлэх, ойр орчмын газрыг талхлахгүй байлгах
2.10 Машины нэгдсэн зогсоолыг байгуулахаас, гадна жуулчны бааз,
ХЗ, Хувийн хэвшил 2020-2024
амралтын газрууд, отоглох цэгүүдийн машины зогсоолын
стандартыг бий болгож мөрдүүлэх, байгаль орчинд ээлтэй байх
2.11 Идэвхтэй, спорт-амралтыг бий болгох, хаданд авиралтын газрыг
ХЗ, МБ 2020-2022
мэргэжлийн байгууллагатай хамтран тохижуулах
2.12 Идэвхтэй амрагчдыг бий болгох зорилгоор 3х3 сагсны талбай
ХЗ, ХХ 2020-2021
байгуулах, мөн элсний волейболын талбай байгуулах.
2.13 Соёлын аяллыг дэлгэрүүлэх, хүүхдүүд болон залуучуудад,
ХЗ, ТО, МБ 2022-2024
гадаадын жууулчдад зориулсан шинэ эвентийг хөгжүүлэх, турших,
цаашилбал тогтмол эвент болгон сурталчлах
• Бэсрэг наадам
• Сур харваа, мөсний шагай, уламжлалт хувцас урлах сургалтууд
2.14 ГТБЦГ-ын байгаль орчин түүх, соёл, үйл ажиллагааг харуулсан
ХЗ, МБ 2021-2024
богино хэмжээний баримтат кино хийж, бүтээгдэхүүн баяжуулахад
хэрэглэхээс гадна архивжуулах

22
ГТБЦГ нь өвөрмөц тогтоцтой үзэсгэлэнт
байгальтай, Улаанбаатар хотод ойр оршдог, зам
харилцаа харьцангуй сайн хөгжсөн учраас тус Жуулчны баазын төвлөрлийг хязгаарлах
газрыг зорих гадаад, дотоодын аялагч, Аялал жуулчлалыг байгальд ээлтэй,
амрагчдын урсгал жил ирэх тусам нэмэгдсээр зохион байгуулалттай хөгжүүлэх,
хяналтын механизмыг боловсронгуй
байгаа билээ. Энэ нь ГТБЦГ-т аялал болгох
жуулчлалын бааз, амралтын болон зуслангийн Түүх, соёлын дурсгалт газруудын
газар эзэмших сонирхлыг нэмэгдүүлсэн бөгөөд хамгаалалт, хадгалалтыг сайжруулж, уул
өдгөө тус цогцолборт газарт нийт 330 аж ахуйн овоо тахилгын уламжлалт ёс заншлыг
сэргээх
нэгж, иргэд газрын зөвшөөрөл авч, тэдгээрээс
140 орчим нь улирлын чанартай, харин 20 орчим Аялал жуулчлалын байгаль орчин, ба
нийгэм-соёлын эерэг нөлөөллийг
аж ахуйн нэгж жилийн туршид үйл ажиллагаа тогтворжуулах
явуулж байна. Хог хаягдлын менежментийг
боловсронгуй болгох
Цогцолборт газар дахь газар ашиглалтын
өнөөгийн байдлыг үзвэл, иргэд, аж ахуйн нэгж
байгууллагууд голчлон аялал жуулчлал, амралт
зугаалга болон бэлчээрийн зориулалтаар
ашиглаж байна.
ГТБЦГ-ын Аялал жуулчлалын менежментийн ГТБЦГ-т газар олголтыг хориглосон
тухай тогтоол, шийдвэр
төлөвлөгөө боловсруулах ажлын хүрээнд тус
газар дахь хүний үйл ажиллагааны нэгдсэн Байгаль орчны болон нийгмийн
нөлөөллийг газар ашиглалт, малчин өрх, отоглох судалгааны тайлангууд
цэгийн байршил болон зам аяллын маршрутын Хог хаягдлыг дахин боловсруулах
нөлөөллийн хүрээгээр тооцож үзлээ. Ингэхэд чиглэлээр хамтын ажиллагааны гэрээ
ГТБЦГ-ын нийт газар нутгийн 2.43% буюу 7153 га
газар маш хүчтэй, 3.6% буюу 10566.32 га газар
хүчтэй, 18% буюу 54074 га газар дунд зэрэг,
36.25% буюу 106314.7 га газар сул, 39.26% буюу
115123.9 га газар маш сул нөлөөлөлд өртсөн
байна (Зураг 5). Маш хүчтэй нөлөөлөлд өртсөн
газар нутгууд цогцолборт газрын өмнө хэсгээр
буюу Туулын гүүрнээс Горхи-Тэрэлжийн төв
хүртэл хэсгээр тархсан байна. Энд тус
цогцолборт газар дахь хүний үйл ажиллагаанд
хамгийн их өртсөн газар байна.

23
ГТБЦГ дахь аялал жуулчлалын байгаль орчны нөлөөлөл
Ургамлан бүрхэвчийг 1991 болон 2015 оноор харьцуулан NDVI индексээр тооцоолон зураглаж
үзэхэд ургамалтай газрын хэмжээ багассан, харин тачир ургамалтай болон халцгай газрын
хэмжээ жуулчны баазуудын төвлөрөл ихтэй Ар, Өвөр Горхи, Тэрэлжийн хэсгээр нэмэгдсэн
байна (Зураг 3 ба 4). Тухайлбал, энд халцгай, тачир ургамалтай газрын хэмжээ 1991 онд 32353
га байсан бол 2015 онд 36241 га болж нийтдээ 3888 га-гаар нэмэгдсэн үзүүлэлттэй байна.

Зураг 2. 1991 оны ургамлын нормчлогдсон Зураг 3. 2015 оны ургамлын нормчлогдсон
индекс индекс

24
 ГТБЦГ-ын газрын бүрхэвчийн өөрчлөлт, хүний үйл ажиллагааны нөлөөлөл

Судалгааны
.
ажлын зорилго
Судалгааны ажлын зорилго нь ландсат
хиймэл дагуулын мэдээ ашиглан ДЦГ-ын
ландшафт-газрын бүрхэвчийн ангилал,
түүний талбайн өөрчлөлтийг үнэлэх
зорилготой. Цаашлаад, МУ-ын ТХГН-ийн
хатуу хамгаалалттай ангилалд хамрагдах
ДЦГ-т байгалийн болон хүний үйл
ажиллагааны хүчин зүйлүүдийн нөлөөллийн
аль нь илүү давамгайлж байгааг үнэлэх
зорилготой.
Судалгаанд ашигласан мэдээ
Дунд нарийвчлалтай оптикийн хиймэл
дагуулын мэдээг (ландсат 8 болон ландсат
5) ашиглан БЦГ-ын ландшафт-газрын
бүрхэвчийн талбайг оновчтой тооцох. Энэ
зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд 1992 оны
ландсат 4, 2018 оны ландсат 8 хиймэл
дагуулын мэдээг холбогдох эх сурвалжаас
татаж, анхан шатны боловсруулалтыг хийж
дүн шинжилгээнд ашигласан. Мэдээ
боловсруулах эхний алхам радиометрийн
болон агаар мандлын засвар хийхээс
эхэлсэн. Радиометрийн заслыг агаар
мандлын төлөв байдал болон зураг авах
системээс үүсэлтэй зургийн тодролын
өөрчлөлтийг засах, мэдээллийг дамжуулах
болон хадгалах үед алдагдсан мөр,
цэгүүдийг нөхөх, олон сувгийн тодролын
харьцааг үнэн зөв байлгах зорилгоор
хийсэн. Усны уур, аэрозолийн тархалтын
нөлөөг арилгах, тодролыг сайжруулах
зорилгоор агаар мандлын заслыг хийсэн.
Дээрх заслыг хийхэд QGIS 2.18 SCP plugin
хэрэгслүүрийг ашигласан. Агаар мандлын
заслыг хийсний дараа хөх гэрлийн мужаас
богино долгионт ойрын хил улаан туяаны
муж хүртэл 6 сувгийн мэдээг нэгтгэж дүн
шинжилгээнд ашигласан. Дүн шинжилгээнд
ArcMap 10.4, ENVI v5.1 зэрэг программ
хангамжийг ашигласан.
Судалгааны арга зүй
Хүний үйл ажиллагааны нэгдсэн нөлөөллийг
газар ашиглалт, малчин өрх болон отоглох
цэгийн байршил болон зам аяллын
маршрутын нөлөөллийн хүрээгээр тооцлоо.
Хүний үйл ажиллагааны нэгдсэн нөлөөллийг
боловсруулахдаа газарзүйн мэдээллийн
систем дээр тулгуурласан олон шалгуурт
шийдвэр гаргалтын аргыг (Multi criteria
decision analysis) шаталсан дүн
шинжилгээний аргатай (Analytical hierarchy
process) хослуулах замаар тооцоолсон.
Үнэлгээний шалгуур үзүүлэлтүүдийг
стандартчилах
Сэдэвчилсэн давхарга тус бүр шалгуур
үзүүлэлтүүдийн эрэмбийн ялгаатай
утгуудтай бөгөөд энэ утгуудыг нэг ангилалд
оруулах шаардлагатай. Иймд шалгуур
үзүүлэлт тус бүрийн утгыг нийтлэг нэг утгад
оруулсан.
𝑋𝑖−𝑋𝑚𝑖𝑛
𝐸𝑖 = 𝑋𝑚𝑎𝑥−𝑋𝑚𝑖𝑛
(1)
𝐸𝑖 -пикселийн стандартчилсан утга, 𝑋𝑚𝑖𝑛 -
шалгуур үзүүлэлтийн хамгийн бага утга,
𝑋𝑚𝑎𝑥-хамгийн их утга
Шалгуур үзүүлэлтийн дундаж утгыг жигнэх
Сүүлийн 20 жилд олон шалгуурт үнэлгээнд
3 аргыг өргөнөөр ашиглаж байна. Үүнд
шаталсан шинжилгээний арга (AHP),
векторын хамгийн тохиромжтой арга (Ideal
Vector Approach), Fuzzy AHP (Munkhdulam et
al., 2018). Шаталсан шинжилгээний аргад
жингийн утгыг тооцох ба дараах томьёогоор
илэрхийлнэ.
σ 𝑋(𝑖,𝑗)
𝑊𝑖𝑗 = 𝑛
(2)
Энд: 𝑊𝑖𝑗 - Жигнэсэн дундаж утга, 𝑋(𝑖, 𝑗) -
Хосолсон матрицийн утга, 𝑛 - матрицын
дараалал.
Сэдэвчилсэн давхаргуудыг давхцуулах
Жингийн аргаар давхцуулах гэдэг нь нэгдсэн
дүн шинжилгээ хийх зорилгоор олон янзын,
ялгаатай өгөгдлийг оруулахад нийтлэг утгын
хэмжүүрийг ашиглах арга юм (Saaty, 1991).
Хүний үйл ажиллагааны нөлөөллийг үнэлэх
тэгшитгэл нь дараах байдалтай байна.
HIp=∑n/(i=1)WiQi
(3)

25
Энд, Wi-бүрэлдэхүүн хэсэг тус бүрийн
жингийн утга, Qi-Хүний үйл ажиллагааны
нөлөөллийн үнэлгээний тус бүрийн утга,
HUp- Хүний үйл ажиллагааны нөлөөлөл
Судалгааны ажлын үр дүнд шалгуур
үзүүлэлт тус бүрийн зургийг жингийн утгаар
давхцуулна. Үүнд:
HIp=Li*0.404+Ci*0.252+ Ri*0.20+Si*0,155 (4)
Энд, HIp-Хүний үйл ажиллагааны
нөлөөллийн үнэлгээ, Ci-Зуслангийн газрын
нөлөөлөл, Ri-Зам аяллын маршрутын
үнэлгээ, Si-малчин өрх болон отоглох
цэгийн байршлын үнэлгээний нөлөөлөл
Хүний үйл ажиллагааны нөлөөллийн
үнэлгээг байгаль хамгаалах арга хэмжээг
зардал багатай хэрэгжүүлэх ерөнхий арга
гэж үзэж болно. Амьдрах орчны экологийн
бүрэн бүтэн байдал буюу түүхэн эсвэл
байгалийн нөхцөл байдлаас хэрхэн өөрч-
Зураг 4. Зам болон аяллын маршрутын нөлөөлөл
лөгдсөнийг илэрхийлэх шууд бус хэмжүүр
нь хүний үйл ажиллагааны хуримтлагдах
нөлөөлөл юм. Бид мэдээллийн олдоц дээр
тулгуурлан одоогийн хүний үйл
ажиллагааны нөлөөллийн хэлбэр, эх
үүсвэрийг ГМС дээр тооцоолох замаар
нөлөөллийн индексийг боловсрууллаа.
1.1 Замын нөлөөлөл
Автозам нь зэрлэг амьтны амьдрах орчин,
амьдралын хэв маягт олон хэлбэрээр сөрөг
үр нөлөө үзүүлдэг (Trombulak and Frissell
2000). Замын нөлөөллийг дараах 3 төрлийн
замаар авч үзсэн. Үүнд: Хатуу хучилттай
авто зам, ердийн хөрсөн зам болон
жуулчдын аяллын маршрут гэсэн 3
ангиллаар авсан. Горхи-Тэрэлжийн БЦГ-т
хатуу хучилттай авто зам 23.4 км урт байх
бөгөөд газар бүрд замын нөлөөлөл
харилцан адилгүй байна. Замын
нөлөөллийг 250 метрийн ангилалтайгаар
нийт 5 ангилалд 1000 метрийн нөлөөллийн
хүрээ татсан.
26
1.2 Отоглох цэг болон малчин өрхийн
нөлөөлөл
Малын бэлчээр ашиглалт нь ургамлын
зүйлийн бүрдэл (Fernandez-Gimenez and
Allen-Diaz 2001) болон зэрлэг амьтны
амьдрах орчны хэвийн нөхцөл, чанарт
нөлөөлдөг. Мал зэрэгцэн оршиж буй зэрлэг
амьтантай өрсөлдөж тэднийг амьдрах
орчноос нь шахаж (Wingard et al. 2011,
Yoshihara et al. 2008, Campos-Arceiz et al.
Зураг 5. Отоглох цэг болон малчин өрхийн нөлөөлөл
2004), эсвэл зэрлэг амьтны сорчлон иддэг
ургамлын зүйлийн тоог буруулах зэргээр
нөлөөлдөг (Gana Wingard). Аяллын
маршрут дахь отоглох цэг болон малчин
өрхийн байршлыг 1000 метрийн хүрээнд
маш хүчтэй, 1000-2000 метрийн хүрээнд
хүчтэй, 2000-3000 метрийн хүрээнд дунд
зэрэг, 3000-4000 метрийн хүрээнд сул,
4000 метрээс их үед маш сул байхаар авч
үзлээ.
27
1.3 Зуслан бүхий газрын нөлөөлөл хүрээнд хүчтэй, 2000-3000 метрийн
ГТБЦГ-т газарт зуслан бүхий газар нийтдээ хүрээнд дунд зэрэг, 3000-4000 метрийн
410 нэгж талбарын 43.5 га газар байна. хүрээнд сул, 4000 метрээс их үед маш сул
Нөлөөллийн хүрээг 1000-2000 метрийн байхаар авч үзлээ.

Зураг 6. Зуслан бүхий газрын нөлөөлөл

1.4 Газар ашиглалтын нөлөөлөл

ГТБЦГ-т 420 нэгж талбарын 62.06 га
газрыг ашиглаж байна. Нөлөөллийн
хүрээг 500 метрийн хүрээнд
маш хүчтэй, 500-1000 метрийн хүрээнд
хүчтэй, 1000-1500 метрийн хүрээнд дунд
зэрэг, 1500-2000 метрийн хүрээнд сул,
2000 метрээс их үед маш сул байхаар авч
үзлээ.

28
 Зураг 7. Газар ашиглалтын нөлөөлөл

1.5 Хүний үйл ажиллагааны нөлөөлөл

Хүснэгт 6. Хүний үйл ажиллагааны
ГТБЦГ-ын нийт газар нутгийн 2.43% буюу нөлөөлөл
7153 га газар маш хүчтэй, 3.6% буюу № Эзлэх хувь Талбай /га/
10566.32 га газар хүчтэй, 18% буюу 54074
га газар дунд зэрэг, 36.25% буюу 1 39.26 115123.93
106314.7 га газар сул, 39.26% буюу 2 36.26 106314.75
115123.9 га газар маш сул нөлөөлөлд 3 18.44 54074.79
өртсөн байна (Хүснэгт 6). Маш хүчтэй
нөлөөлөлд өртсөн газар нутгууд 4 3.60 10566.32
цогцолборт газрын өмнө хэсгээр буюу 5 2.44 7153.21
Туулын гүүрнээс Горхи-Тэрэлжийн төв Нийт 100.00 293233.00
хүртэл хэсгээр тархсан байна. Энд тус
цогцолборт газар дахь хүний үйл Тус БЦГ дахь хүний үйл ажиллагааны
ажиллагаанд хамгийн их өртсөн газар нөлөөллийг ялгаатай байдлыг дараах хэд
байна. хэдэн үзүүлэлтүүдтэй харьцуулан авч
үзлээ. Үүнд:
29
 А. Дотоод бүсчлэл тус бүр дэх хүний хязгаарлалтын бүс хүний үйл
үйл ажиллагааны нөлөөлөл ажиллагаанд хамгийн хүчтэй өртсөн
байна. Харин онцгой бүс хамгийн бага
Хүний үйл ажиллагааны нөлөөллийн өртсөн нь доорх хүснэгтээс харагдаж
дотоод бүсчлэл тус бүрээр авч үзвэл байна (Хүснэгт 7).

Хүснэгт 7. Хүний үйл ажиллагааны нөлөөлөл (дотоод бүсчлэл тус бүрээр)

№ Дотоод бүс Маш Сул Дунд Хүчтэй Маш хүчтэй Талбай /га/
сул
1 Онцгой бүс 89.1 10.9 0.0 0.0 0.0 27435.4
2 Аялал жуулчлал 48.5 37.1 14.3 0.0 0.0 146195
3 Хязгаарлалт 16.5 41.1 27.8 8.8 5.8 119292

Б. Аялал жуулчлалын маршрутын

замнал дахь хүний үйл ажиллагааны Хүснэгт 8. Хүний үйл ажиллагааны нэгдсэн
нөлөөлөл нөлөөлөл (маршрутаар)
БЦГ-ын хэмжээн дэх хүний үйл
ажиллагаанд өртсөн байдлыг аялал № Хүний үйл ажиллагааны Маршрутын
жуулчлалын маршрутын замналтай нэгдсэн нөлөөлөл эзлэх хувь
харьцуулан авч үзлээ. Энд нийт маршрутын
1 Маш сул 0
(маршрутын уртаар) 16.1%-нь маш хүчтэй,
10.3%-нь хүчтэй буюу нийтдээ 26.3% нь 2 Сул 6.7
хүний үйл ажиллагаанд хүчтэй өртсөн газар 3 Дунд зэрэг 67.0
нутгийг дайран гарч байна. Харин дунд
4 Хүчтэй 10.3
зэрэг болон сул өртсөн газар нутгуудад
нийт маршрутын 74.7% нь тус тус дайран 5 Маш хүчтэй 16.1
гарсан байна (Хүснэгт 8).

Зураг 8. Хүний үйл ажиллагааны нэгдсэн нөлөөлөл

30
В. Зуслан болон бусад газар ажиллагааны нөлөөлөл хүчтэй болон маш
ашиглалтууд дахь хүний үйл хүчтэй өртсөн талбайнуудад (хүчтэй
ажиллагааны нөлөөлөл 18.1%, маш хүчтэй 81.9%) байрлаж байна
БЦГ-ын хязгаарлалтын бүсийн нийт (Хүснэгт 9). Иймд цогцолбор газрын
талбайн 5.8% нь хүний үйл ажиллагаанд хэмжээнд хязгаарлалтын бүс дэх маш
хүчтэй өртсөн байна. Одоо байгаа хүчтэй болон хүчтэй нөлөөлөл бүхий
жуулчны бааз, зуслангийн болон бусад газарт нэмж газар олговол байгалийн
төрлийн газар ашиглалтууд нь хүний үйл тэнцвэрт байдалд ноцтой (сөрөг)
нөлөөлөх хандлагатай байна.
Хүснэгт 8. Хүний үйл ажиллагааны нэгдсэн нөлөөлөл (зуслан ба
бусад газар ашиглалтаар)
Хүний үйл ажиллагааны нэгдсэн нөлөөлөл Эзлэх хувь

1 Маш сул 0
2 Сул 0
3 Дунд зэрэг 0
4 Хүчтэй 18.1
5 Маш хүчтэй 81.9

Зураг 9. Хүний үйл ажиллагааны нөлөөлөл давамгайлж явагдаж байгаа

газрууд

Газрын бүрхэвчийн өөрчлөлт оны хоорондох 26 жилийн өөрчлөлтийг

ГТБЦГ-ын газрын бүрхэвчийн өөрчлөл-
тийг Ландсат 5 болон Ландсат 8 хиймэл
дагуулын мэдээг ашиглан тооцлоо. Энд,
ян сарьдаг, ой, хээр, нуга болон нугат
хээр гэсэн 4 ангийн хүрээнд 1992-2018
гаргалаа. Судалгааны дүнгээс үзвэл
БЦГ-ын хэмжээнд ойн талбай 24473 га
буюу 8.36%-иар багассан байна. Харин
хуурай хээр, нугат хээр болон нугын
эзлэх талбай 8.36%-иар нэмэгдсэн
байна (Хүснэгт 10).
31
 Хүснэгт 10. Газрын бүрхэвчийн өөрчлөлт

1992 2018 Өөрчлөлт

№ Газрын бүрхэвч
га % га % га %
1 Ян сарьдаг 34806.9 11.9 34807.0 11.9 0.1 0.000
2 Ой 88976.6 30.4 64502.8 22.0 -24473.8 -8.36
3 Нуга болон нугат хээр 121546.3 41.5 145383.0 49.6 23836.7 8.14
4 Хуурай хээр 47593.3 16.2 48230.7 16.5 637.5 0.22

Зураг 10. ГТБЦГ-ын газрын бүрхэвч, 1992 он

32
 Зураг 11. ГТБЦГ-ын газрын бүрхэвч, 1992 он
Нийгмийн нөлөөлөл
ГТБЦГ-ын аялал жуулчлалын нийгмийн
нөлөөллийн үнэлгээг санал асуулга болон
ярилцлагын аргаар хийсэн. Санал
асуулгад оролцох хүмүүсийг тус
цогцолборт газарт амьдардаг иргэдээс
санамсаргүй түүврийн аргаар сонгосон.
Судалгаанд Налайх дүүргийн 6-р хороо
болон Мэлхий хад, Өгөөмөр орчмын иргэд,
малчид, мөн аялал жуулчлалын үйл
ажиллагаа эрхэлдэг нийт 51 хүн
хамрагдсанаас 31 нь эмэгтэй, 20 нь
эрэгтэй байв. 20-71 насны (Хүснэгт 11)
эдгээр иргэдээс ГТБЦГ-т хамгийн урт
хугацаагаар амьдарч буй хүн 61 жил,
харин хамгийн богино нь 3 жил байв. Мөн
18-аас доош насны хүүхэдтэй 25 хүн
байлаа. Ажил эрхлэлтийн хувьд авч үзвэл,
ажилгүй 7, тэтгэвэрт 6, тогтмол ажилтай
10, хувийн аж ахуй эрхэлдэг 7, малчин 19,
групптэй 1 хүн байсан (Хүснэгт 12).
Санал асуулгын дүнгээс харвал, тус нутаг
дахь аялал жуулчлалын шууд нөлөөлөлд
хамгийн их өртөж буй Өгөөмөр, Нарлаг
орчмын малчид, мөн Тэрэлж тосгоны иргэд
аялал жуулчлалын үйл ажиллагаанд эерэг
хандлагатай байна. Учир нь морь унуулах,
гэр түрээслэх, хөтөч хийх гэх мэт үйлчилгээ
эрхлэх замаар нэмэлт орлого олох боломж
нээгддэг гэж тэд үзэж байна. Харин Мэлхий
хад орчмын зарим өрхүүд аялал
жуулчлалын нөлөөгөөр бэлчээр талхлагдаж
байна гэсэн шалтгаанаар аялал
жуулчлалын үйл ажиллагааг зарим талаар
таашаахгүй байгаагаа илэрхийлж байв.
Санал асуулгад оролцсон нийт хүмүүсийн
саналыг ерөнхийд нь дүгнэж үзвэл, тухайн
цогцолборт газарт аялал жуулчлалыг
хөгжүүлэхдээ монгол ахуйдаа нийцүүлэн,
нутгийн иргэдийн оролцоог илүү хангах
чиглэлийг баримтлах нь зүйтэй бөгөөд
ингэснээр ГТБЦГ-т амьдарч байгаа иргэдийн
ажилгүйдэл буурч, амьжиргааны түвшин
дээшлэх боломжтой гэж үзэж байна.
33
 Хүснэгт 11. Судалгаанд Хүснэгт 12. Судалгаанд хамрагсдын ажил
хамрагдагсдын насны бүтэц эрхлэлт

№ Насны бүлэг Хүний тоо № Ажил эрхлэлт Хүний тоо

1 <30 4 1 Малчин 19
2 31-40 10 2 Тогтмол ажил 10
3 41-50 17 3 Хувийн аж ахуй 7
4 51-60 12 4 Ажилгүй 7
5 61-70 7 5 Группэд байдаг 1
6 71< 1 6 Тэтгэвэрт 1

Зураг 12.Судалгаанд хамрагсдаас ГТБЦГ дахь аялал жуулчлалд “эерэг” санал өгсөн үзүүлэлтүүд,
(хувиар)

ХЗ-ны мэдээллийн төв тус газрыг зорин ирж буй аялагч

жуулчдад хамгийн анхлан эерэг сэтгэгдэл төрүүлж чаддаг
5.80%
ГТБЦГ дахь аялал жуулчлалын нөлөөллийг цогцолборт
газрын ХЗ-ны журмаар зохих түвшинд удирдан чиглүүлдэг
19.60%
Аялал жуулчлалын сөрөг нөлөөлөл нь эергээсээ илүү
байна
19.60%
Орон нутагт аялал жуулчлал хөгжсөн нь миний амьдралын
чанарт муугаар нөлөөлж байна
15.60%
Манай орон нутагт аялал жуулчлал хэтэрхий хурдацтай
хөгжиж байна
23.50%
Аялал жуулчлалаас болж орон нутгийн хүн амын нягтшил
хэт их болсон
72.50%
Аялал жуулчлал нь орон нутгийн эдийн засгийн бусад
салбаруудад үр өгөөжөө өгдөг
13.70%
Аялал жуулчлал нь орон нутгийн эдийн засагт хүчтэй
нөлөөлдөг
19.60%
Аялал жуулчлалын татварын орлого нь орон нутгийн засаг
захиргаа, иргэдийн амьжиргаанд үр өгөөжөө өгдөг
39.20%
Аялал жуулчлал хөгжсөний ачаар ГТБЦГ-т худалдаа
арилжаа, үзвэр үйлчилгээ, ресторан зоогийн газраар…
11.70%

Зураг 13.Судалгаанд хамрагсдаас ГТБЦГ дахь аялал жуулчлалд “сөрөг” санал өгсөн үзүүлэлтүүд,
(хувиар)

Нийтийн тээврийн хүрэлцээ 25.40%

Жуулчдад болон нутгийн оршин суугчдад
зориулсан жижиглэнгийн худалдааны тэнцвэрт…
39.10%
Аялагч жуулчдын төвлөрөл ихтэй газруудын ариун
цэвэр, эрүүл ахуй
70.50%

Маш их дуу чимээ үүсэх 60.70%

Тогтмол зохион байгуулагддаг тусгай арга
хэмжээнээс болж хэт ачаалал үүсэх
13.70%

Явган аялагчдаас болж хэт ачаалал үүсэх 15.60%

Жуулчдын автобус унаанаас болж хэт ачаалал
үүсэх
39.20%

Нийтийн бие засах газрын хүртээмж 98.03%

34
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

Хариуцах/дэмжих Хугацаа
Үйл ажиллагаа
байгууллага
3.1 Авто машины зөвшөөрөлгүй, замбараагүй замыг цэгцлэх, ХЗ, ЖБ 2020-2021
хаалт хашилт, тэмдэглэгээ хийх.
3.2 Цогцолборт газар дотор шинээр газар олголтыг хориглох. ХЗ, ТБ 2020-2024

3.3 Цогцолборт газрын экосистем, биологийн олон янз ХЗ, МБ 5 жил тутам
байдал, нийгмийн нөлөөллийн судалгаа хийлгэх,
төлөвлөгөө боловсруулан хэрэгжүүлэх.

3.4 Цогцолборт газрын нутаг дэвсгэрт байрлах түүх, ХЗ, МБ 2020-2024

соёлын өвийн судалгаа хийлгэж, тэдгээрийн
дэлгэрэнгүй тайлбар бүхий каталогтой болох
3.5 Хог хаягдлын ангилан ялгах, ус, ундааны хуванцар сав, ХЗ, Нөхөрлөл, 2020-2024
шил гэх мэт дахин боловсруулдаг хаягдлыг тэдгээрийг ЖБ, ОН
боловсруулдаг үйлдвэрүүдэд нийлүүлэх боломжийг
судалж, хамтын ажиллагааг эхлүүлэх
3.6 Хог хаягдал боловсруулах жижиг үйлдвэрийг 6 дугаар ХЗ 2022
хороотой хамтран байгуулах Налайх дүүрэг

35
Аялал жуулчлалын өмнөх
төлөвлөгөөнүүдэд маркетингийн
зорилгыг “Монгол улсын нийслэлээс Байгалийн цогцолборт газрын шинэ имиж,
хамгийн ойр орших тусгай дүр төрхийг бий болгох
хамгаалалттай газар, амралт чөлөөт Дотоодын аялагчдын ухамсар ба
цагийн анхны суурин газар, геологийн хариуцлагыг дээшлүүлэх
өвөрмөц тогтоц, Хэнтий нурууны Маркетингийн оновчтой хэлбэрийг
байгалийн баялаг суурь нөөц болон дэд хөгжүүлэх
бүтцийн хөгжилт, үйлчилгээний Мэдээллийн нэгдмэл санг бүрдүүлэн,
газруудын хэв шинж зэрэгт түшиглэн, тогтмол шинэчилж, олон нийтэд
улирлаас үл хамааралт дотоод ба нээлттэй байлгах
гадаадын аялал жуулчлал, амралт
чөлөөт цагийн төвлөрсөн үйлчилгээний
болон хариуцлагатай эко аяллын зорих
газрыг бий болгон зах зээлд ГТБЦГ-ын албан ёсны цахим хуудсанд
байрлуулахад чиглэгдэнэ” хэмээн байршуулсан мэдээллийн бааз
тодорхойлсон байна.
Энэхүү төлөвлөгөөний маркетингийн Зорилтот зах зээлийн эзлэх хувь
зорилго нь дээрх зорилготой ижил байх Сурталчилгааны материалын төрөл
бөгөөд бүс нутгийн үнэ цэнийг зүйл
алдагдуулахгүй, хариуцлагатай,
тогтвортой аялал жуулчлалын бодлогыг
дэмжсэн байна. БЦГ-т аялах дотоодын
аялагчдын байгаль хамгаалал, аялал Манай оронд ирж буй гадаадын жуулчдын 80
жуулчлалын талаарх боловсролыг гаруй хувь нь Тусгай хамгаалалттай газар
нэмэгдүүлж, зөв аялах дадал, соёлыг нутагт аялсан байдаг. 2019 онд манай улсад
сурталчлан хэвшүүлэхэд маркетингийн 577262 жуулчид ирсэн бөгөөд статистик
үйл ажиллагаа чиглэгдэнэ. Дэлхийн мэдээг харьцуулан харбал нийт жуулчдын 5%
аялал жуулчлалын байгууллагаас нь ГТБЦГ-т зочилсон. Иймд ГТБЦГ нь
гаргасан “Аялал жуулчлал 2020” газарзүйн байрлалын хувьд ч мөн жуулчдын
судалгаанаас үзэхэд, аялал жуулчлалын эрэлт ихтэй газар нутаг хэвээр байна.
хамгийн их эрэлттэй аяллууд нь: Сүүлийн жилүүдэд дотоодын аялагчдын тоо
• Адал явдалт аялал жуулчлал нэмэгдэж байгаа нь хүмүүсийн амьжиргааны
• Эко аялал жуулчлал түвшин нэмэгдэж, айл өрх бүр автомашинтай
• Тусгай сонирхлын аялал жуулчлал
болсноос гадна зуны улиралд амрах,
Үндэсний баяр наадмаар амрах өдрийн тоог
• Соёл танин мэдэхүйн аялал
уртасгасан зэрэг олон хүчин зүйлстэй
жуулчлалын бүтээгдэхүүнүүд байна. холбоотой.

36
Зорилтот зах зээл
ГТБЦГ-ын өнөөгийн судалгаа, мэдээллүүд дээр үндэслэн зорилтот зах зээлийн хэд хэдэн
сегментийг тодорхойлж болохуйц байгаа бөгөөд тухайн сегмент бүрд тохирсон
маркетингийн стратегийг баримталж болно.

Хүснэгт 12. Аялал жуулчлалын сегмент

Зах зээлийн хэсгүүд Ангилал Маркетингийн стратеги

1. Дотоодын жуулчид a) Гэр бүл ба найз нөхөд Мэдээлэл түгээх, зохицуулалт,
b) Тусгай сонирхлоор журам болон хууль эрх зүйн
нэгдсэн бүлэг, мэдээллийг ойлгомжтой энгийн
аялагчид байдлаар хүргэх
c) Анги хамт олон албан Мөн аялагч зугаалагчдын
байгууллагын ухамсрыг дээшлүүлэх, шинэ
аяллууд адал явдалт идэвхтэй амралт,
зугаалгад уриалах

2. Бие даасан үүргэвчтэй Мэдээлэл хүргэх, Нийслэлийн

аялагчид Аялал жуулчлалын мэдээллийн
төвд мэдээлэл байршуулах,
WEB хуудаснаас мэдээллийг
авахад амар хялбар байлгах
3. Багц аяллын жуулчид a) Азийн жуулчид (Япон, Тур операторууд маркетингийн
буюу тур солонгос, хятад) үйл ажиллагааг бие даан хийж
операторуудаар b) Бусад орны жуулчид байгаа бөгөөд ХЗ нь шинэ
үйлчлүүлэгчид маршрутыг танилцуулах аялал
болон ТХГН-т аялах журам,
стандарт зэргийг таниулах
сургалт зэргийг тур
операторуудад зориулан хийж
болно.

37
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө
Удирдах/дэмжих Хугацаа
Үйл ажиллагаа
байгууллага
4.1 Аялал жуулчлалын маркетингийн үндсэн суурь болох ХЗ, Их, дээд 2 жилд 1 удаа
хэрэглэгчдийн судалгааг хийж, тэдний эрэлт хэрэгцээг сургууль
тодорхойлох. Дотоодын аялагчид болон олон улсын жуулчдын
судалгааг тусад нь хийх.
4.2 Тур операторуудад шинэ зам маршрутыг танилцуулах аяллыг
ХЗ, ТО, АЖХ 2020
зохион байгуулах, тэдний саналыг оруулах
тогтмол
4.3 БЦГ-т идэвхтэй багц аялал зохион байгуулдаг, олон улсын зах
ХЗ, ТО, АЖХ 2020-2021
зээлд танигдсан 10-15 тур операторуудтай холбоо тогтоож,
уулзалт зохион байгуулах, бүтээгдэхүүн баяжуулахад тогтмол
харилцан ашигтай хамтран ажиллах арга замыг нэвтрүүлэх
4.4 Дотоодын аялагчдад зориулсан, тодорхой зорилго бүхий
ХЗ, МБ 2020
мэдээлэл, шторк бэлдэх
4.5 Дотоодын аялагчдыг эерэг хандлага, Хариуцлагатай аялалд
ХЗ 2020-2021
уриалсан “Уриалгыг” бий болгож, тухайн сегмент бүрийн
мэдээлэл авдаг эх үүсвэрээр түгээх.
4.6 Нийгмийн сүлжээнд ГТБЦГ-ын Рage-ийг байгаль хамгаалах,
ХЗ, МБ Тогтмол
ТХГН-т аялах дүрэм журмыг жуулчдад хүргэх гол эх үүсвэр
болгон ажиллуулах, тогтмол хариуцсан эзэнтэй байлгах.
4.7 Блог хөтлөгчид, сурвалжлагчид болон “Хүрээлэн” зэрэг олонд
танигдсан нэвтрүүлэгтэй хамтран ажиллаж нийтийн ХЗ, МБ 2020,2021
боловсрол мэдээллийг дээшлүүлэх зорилго бүхий аялал
зохион байгуулах
4.8. Мэдээллийн нэгдмэл сангийн агуулга, бүтцийг тодорхойлж,
шаардлагатай мэдээллийг цуглуулж оруулах. ХЗ, ТО 2020-2021
4.9 Мэдээллийн санг тогтмол баяжуулж, шинэчлэх байх ажлыг
ХЗ, МБ тогтмол
ХЗ-ны холбогдох мэргэжилтний ажил үүргийн хуваарь тусган
албажуулах.
4.10 Цогцолборт газрын WEB хуудсыг баяжуулж, аялал болон
ХЗ, МБ Тогтмол
зочид буудлын захиалга, нэвтрэх хураамжийг онлайнаар
хийдэг болгох

38
1994 онд УИХ “Монгол улсын ТХГН-ийн
тухай Монгол улсын хууль”, 1997 онд
“ТХГН-ийн Орчны бүсийн тухай Монгол Холбогдох хууль, дүрэм журамд
улсын хууль”, 1998 онд ТХГН-ийн өөрчлөлт оруулах
Үндэсний хөтөлбөр тус тус Цогцолборт газарт зорчих аялагч,
батлагдсанаар ТХГН-ийг байгуулах, жуулчдад зориулсан журам
менежментийг хөгжүүлэх зэрэг бүхий л боловсруулах
харилцааг зохицуулах хууль эрх зүйн Хамгаалалтын захиргааны
орчин бүрдсэн билээ. мэргэжилтнүүд, байгаль хамгаалагч
ТХГН дахь газар ашиглалтын талаар нар болон тухайн нутагт аялал
жуулчлалын бизнес эрхлэгчдэд хууль
МУ-ын ТХГН-ийн тухай хуульд заахдаа: эрхзүйн мэдлэг олгох
“Дархан цаазат газрын болон БЦГ-ын
хязгаарлалтын бүс, БНГ, ДГ-аас Монгол
улсын иргэн, аж ахуйн нэгж,
байгууллагад тодорхой зориулалт,
хугацаа, болзолтойгоор байгаль орчинд
сөрөг нөлөөгүй арга, хэлбэрээр,
гэрээний үндсэн дээр ашиглуулж болно”
гэжээ (Хуулийн 33.1). ГТБЦГ-т зорчих аялагч, жуулчдад
Гэвч дээрх хууль эрхзүйн актууд зориулсан журам
батлагдсанаас хойш эдүгээ 20 гаруй жил Хууль эрхзүйн сургалтын хөтөлбөр
өнгөрсөн бөгөөд өнөөдрийн нийгэм,
эдийн засгийн хөгжлийн чиг хандлага, Зохион байгуулагдсан сургалтын тоо
МУ-ын нэгдэн орсон гэрээ, конвенцын
өмнө хүлээсэн үүрэг, хариуцлага,
нутгийн иргэдийн оролцоонд тулгуурлах
тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал,
байгалийн баялгийг ашиглангаа
хамгаалах хандлага зэргээс үүдэн ТХГН-
ийн эрхзүйн зохицуулалтыг илүү
боловсронгуй болгох шаардлага зүй
ёсоор урган гарч байна.

39
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

Хариуцах/дэмжих Хугацаа
Үйл ажиллагаа
байгууллага
5.1 Хууль зөрчин үйл ажиллагаа явуулж буй, эсвэл гэрээний
ХЗ 2020
нөхцөлийг зөрчсөн аж ахуйн нэгжүүдийн эрх, тусгай
зөвшөөрлийг цуцлах. тогтмол

5.2 ТХГН-т газар ашиглалтын ерөнхий төлөвлөгөөтэй байх

ХЗ, МБ 2020-2022
хэрэгцээ үндэслэлийг тодорхойлох, төлөвлөгөөг боловсруулах

5.3 Идэвхтэн байгаль хамгаалагчийг ажиллуулах шаардлагатай

ХЗ Тогтмол
үе, байршлыг тодорхойлж, хамтарсан эргүүл хяналт хийх
төлөвлөгөө боловсруулж мөрдөх.
5.4 Хамгаалалтын захиргааны мэргэжилтнүүд, байгаль
ХЗ, МБ Тогтмол
хамгаалагч нар болон тухайн нутагт аялал жуулчлалын
бизнес эрхлэгчдэд хууль эрхзүйн сургалт явуулах.
5.5 Хамгаалалтын захиргааны мэргэжилтнүүдийн тоог
ХЗ 2020-2022
нэмэгдүүлэхэд санал оруулах, Аялал жуулчлалын
хариуцсан мэргэжилтэнтэй байх. БОАЖЯ

5.6 БЦГ-ын бүсүүдэд хориглогдсон үйл ажиллагаа явуулж буй

ХЗ Тогтмол
аялал, аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг зогсоох, хяналтыг
сайжруулах
5.7 Цогцолборт газарт аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа эрхэлж
ХЗ, ЖБ 2020-2024
буй аж ахуйн нэгж байгууллага, иргэдтэй байгуулдаг газар
ашиглалтын гуравласан гэрээний загварыг талуудын
оролцоотой шинэчлэн боловсруулж, хийх ажил, хүлээх үүрэг
хариуцлагыг тодорхой тусгаж, гэрээний биелэлтийг хянах
механизмыг бий болгох
5.8 Энэхүү менежментийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх, аялал
ХЗ, МБ 2020-2024
жуулчлалыг хөгжүүлэхтэй холбоотой харилцааг зохицуулахад
шаардлагатай журам, шаардлагуудыг нэмж боловсруулах

40
 Талуудын хамтын
ажиллагаа
Аялал жуулчлалын зохицуулалт нь
хэвтээ (аялал жуулчлалын үйл
ажиллагаатай холбоотой өөр, өөр чиг Харилцан итгэлцэл ба тогтвортой
үүрэг бүхий төрийн байгууллагуудын, байдлыг хангах зорилгоор урт хугацааны
салбар хоорондын) болон босоо хамтын ажиллагааг эхлүүлж, талуудын
(улсын, бүсийн, орон нутгийн гэсэн үүрэг хариуцлагыг тодорхойлох
төрийн байгууллагын түвшин Оролцогч талуудын нийтлэг сонирхлыг
тодорхойлон нэгдсэн стратеги, нөөц
хоорондын) түвшинд хэрэгждэг боломжийг тодруулах
(UNWTO&ETC, 2011).
Үр өгөөжтэй тогтолцоог бий болгоно
гэдэг нь институцийн арга хэмжээг улс,
бүс, орон нутгийн түвшний төрийн
байгууллагууд жигд хэрэгжүүлж, улс,
бүс, орон нутгийн хөгжлийн
төлөвлөгөө, стратегийг
боловсруулахад бүх оролцогч
талуудын (хувийн хэвшил, орон
Хамтын ажиллагааны шинэчилсэн гэрээ
нутгийн иргэд) оролцоог ханган
ажиллах явдал юм (Ostrom, 2011). Сургалтын хөтөлбөр, сургалт явуулсан тоо
Хамтын ажиллагааны зөвлөл
Түүнчлэн аялал жуулчлалын
бүтээгдэхүүн хөгжүүлэх, үйлчилгээний
төгөлдөршлийг бий болгоход оролцогч
талууд хоорондын харилцаа, хамтын
ажиллагааны үйл хэрэг чухал
хөшүүрэг болдог. ГТБЦГ-ын менежментийн үр ашигт байдлын
Тусгай хамгаалалттай газар нутаг, үнэлгээний үр дүн болон тус Аялал
түүний хил залгаа орчны нутгийн үйл жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөөг
ажиллагаанд нутгийн иргэд, нөхөрлөл, боловсруулах явцад зохион байгуулсан
ТББ, аж ахуйн нэгжтэй хамтран оролцогч талуудын уулзалт хэлэлцүүлгүүдийн
ажиллах, тэдний дэмжлэгийг авах үеэр гарсан саналаас үзвэл тус цогцолборт
хэрэгтэй байна. Менежментийн газарт талуудын хамтын ажиллагаа сул
бодлогодоо тэдний оролцоог хангах байгаа нь харагдаж байна. Цаашид Хан
явдлыг чухалчлахын зэрэгцээ Хэнтийн Хамгаалалтын захиргаа, бусад
байгалийн баялгийг хамгаалах, УТХГН-ууд болон олон лус, бүс нутгийн эгч
ашиглахтай холбогдсон харилцааг дүүс паркуудтай хамтын ажиллагааг
“Байгаль хамгаалах тухай Монгол хөгжүүлж, туршлага солилцох нь зүйтэй.
улсын хууль”- тай уялдуулах
гаардлагатай.

41
Зураг 14. ГТБЦГ-ын Аялал жуулчлалын менежментэд оролцогч талууд

Төрийн байгууллага
- БОАЖЯ Төрийн бус
- ТХНУГ байгууллага
- Хамгаалалтын захиргаад
- Аймгийн БОАЖ-ын газар

БЦГ дахь
АЖ-ын үйл
ажиллагаа

Хувийн хэвшил, бизнесийн

Орон нутгийн иргэд
байгууллага
- Байнгын оршин суудаг иргэд
- Жуулчны баазууд
- Малчин өрхүүд
- Тур операторууд
- Бүлэг, нөхөрлөлүүд
- Үйлчилгээний байгууллагууд

42
Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

Хариуцах /дэмжих Хугацаа

Үйл ажиллагаа
байгууллагууд

6.1 Талуудтай хамтран ажиллах оновчтой хувилбарыг судалж ХЗ, оролцогч 2020-2024
сонгох, ижил чиглэл бүхий байгууллагуудыг нэгтгэсэн талууд
албан бөгөөд албан бус холбоо, нөхөрлөл, ТББ-уудаар
дамжуулан нэгтгэх
6.2 Сургалт, судалгааны ажлууд дээр Их Дээд сургуулиудтай ХЗ, Их Дээд тогтмол
хамтран ажиллах. сургууль, МБ

6.3 Нутгийн иргэдийн бүлэг, нөхөрлөл байгуулан үйл ХЗ, ОН Тогтмол

ажиллагаа эрхлэхийг дэмжиж ажиллах

6.4 Оролцогч талуудтай хамтран ажиллах гэрээний ХЗ, Оролцогч 2020

төслийг сайжруулан шинэчлэх талууд

6.5 Цогцолборт газарт аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа ХЗ, МБ, Тогтмол
болон үйлчилгээ эрхэлж буй иргэд, нөхөрлөлүүдэд Боловсролын
шаардлагатай сургалтын хэрэгцээг тодорхойлж, байгууллагууд
сургалт зохион байгуулах
6.6 БЦГ –т үүссэн бүх холбоод, нөхөрлөлийн ХЗ, Оролцогч 2020
мэдээлэлтэй байх, хамтран ажиллах боломжийг талууд
судлах, бүрдүүлэх
6.7 Цогцолборт газарт үүсдэг дахин боловсруулах ХЗ, Нөхөрлөл, Тогтмол
боломжтой хог хаягдлын менежментийг нутгийн иргэд, ОН
бүлэг нөхөрлөлүүдэд хариуцуулах боломж, ач
холбогдлыг судлах
6.8 Аялал жуулчлалын зөвлөл байгуулах, хамтран ХЗ оролцогч 2020-2024
ажиллах чиг үүргээ тодорхойлох “Нэг дуу хоолой, талууд
нэгдмэл зорилгоо” тодорхойлох
6.9 Аялал жуулчлалын зөвлөлийг 4 жилийн дараа бие ХЗ болон 2020-2024
даан үйл ажиллагаа явуулдаг болгох нөхцөлийг бий оролцогч талууд
болгох, чиглүүлэх, үйл ажиллагааны нэгдмэл
зорилготой байх

43
 НАГАЛХААН УУЛЫН БАЙГАЛИЙН НӨӨЦ ГАЗАРТ АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫГ
ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖ

Төв аймгийн Эрдэнэ сумын нутагт 3076 га

эзлэн орших Нагалхаан уул нь Хэнтийн
нурууны өмнө захын төгсгөл, далайн түвшнээс
дээш 1970 метр өргөгдсөн. Уулын төв хэсгийн
500 га талбайг эзэлсэн шинэсэн ой нь Хэнтийн
нурууны хамгийн урд төгсгөлийн ой тул бүр
1957 онд АИХ-ын тэргүүлэгчдийн тогтоолоор
дархлан хамгаалсан. Хээрийн бүсэд орших
уулын хээр болон ойт хээр хосолсон өвөрмөц
тогтоцтой, уулын орчим нь түүхийн дурсгал
болох эртний Түрэг овог аймгийн булш,
хиргисүүр ихтэй.

Зураг 15. Нагалхаан уулын байгалийн нөөц газрын байршил

44
Аялал жуулчлалын өнөөгийн байдал
- Нагалхаан уулын БНГ-ын ойролцоо “XIII зуун” жуулчны бааз, “Ар Жанчивлан” рашаан
сувиллын газар байрладаг.
- Сувилалд амарч буй хүмүүс ирж зугаалдаг.
- Гадаадын жуулчид зорин аялдаггүй, аяллын маршрутад ороогүй.
- Жилд 1 удаа орон нутгийн иргэд Нагалхаан уулыг уламжлалт байдлаар тахидаг.
- Одоогоор Нагалхаан уулыг зорин очих жуулчдын эрэлт бага байгаа бөгөөд аялал
жуулчлалын дэд бүтэц, бусад үйлчилгээ хөгжөөгүй байна.
- НИТАЖ-ыг хөгжүүлэх боломжтой.
Аялал жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөөг боловсруулах явцад Төв аймгийн Эрдэнэ
сумын ЗД, ИТХД болон байгаль хамгаалагчидтай хийсэн уулзалт ярилцлагын үеэр
Нагалхаан уулын БНГ-т аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх хэрэгцээ шаардлага байхгүй бөгөөд
ийм зар сурталчилгаа явуулах шаардлагагүй гэсэн хүсэлт илэрхийлсэн.

Дүгнэлт
Нагалхаан уулын байгалийн нөөц газар нь шинэснээс гадна улиангар, улиас, хус, хусан
торлог цагдуул гэх мэт мод бут дэгд, бамбай, таван салаа, тарваган шийр, сөд, ганга,
нохойн хошуу зэрэг эмийн болон бэлчээрийн ургамал элбэгтэй. Нагалхаан уул түүхийн
дурсгалт зүйлсээр нилээд баялаг бөгөөд эртний болон Түрэг овог аймгийн булш, хиргисүүр
ихтэй зэрэг байгаль, газарзүйн тогтоцын хувьд аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, байгалийн
болон эко аяллыг хөгжүүлэх нөөцтэй. Гэхдээ зөвхөн байгалийн нөөцийг бизнесийн эргэлтэд
оруулах, аялал жуулчлалыг зөв зохистой хөгжүүүлэх, жуулчдын эрэлт хэрэгцээ, тохь тухыг
хангахуйц жуулчны бааз, зочид буудал болон бусад үйлчилгээ үзүүлэх нэгжүүд хараахан
бий болоогүй байна. Мөн дээрх уулзалт ярилцлагууд болон газар дээрх судалгааны үр дүнд
дүн шинжилгээ хийж үзвэл Нагалхаан уулыг өнөөгийн нөхцөлд уламжлалт аргаар тахин
шүтэх орон нутгийн иргэдийн ёс заншлыг хэвээр хадгалж үлдээх нь зүйтэй бөгөөд харин
ойрын ирээдүйд аялал жуулчлал хөгжүүлэх шаардлага бага гэж үзэж байна. Цаашид аялал
жуулчлалыг эхнээс зөв төлөвлөлт, баримтлах журам, чиглэл зэргийг тодорхойлж, нэгэн цогц
зорин очих газрын төлөвлөгөөг боловсруулсны үндсэн дээр хөгжүүлэх шаардлагатай.

45
ХАВСРАЛТ
Хавсралт 1
ТҮҮХ, СОЁЛЫН ДУРСГАЛТ ГАЗРУУД
ГТБЦГ нь түүх соёлын дурсгалыг хадгалсан, байгалийн үзэсгэлэн бүрдсэн, гадаад,
дотоодын аялагч жуулчдын сонирхлыг татах Гүнжийн сүм, Чингис уул, Гялалзахын энгэр,
Алтан өлгийн эртний мөсдлийн хунх, Зуун ламын агуй, Мөнгөт цохио (Мэлхий хад), Лам хад
зэрэг түүх соёлын дурсгал, байгалийн өвөрмөц тогтоц бүхий газруудтай.
Тэрэлж, Заан Тэрэлж голуудын сав газар нь Чингис хааны ойрын төрөл, тайж нарын өлгий
нутаг байсан бөгөөд XVII зууны үеэс халхын Түшээт хан аймгийн Дархан чин вангийн
хошууны нутагт багтаж байжээ.
Тэрэлж голын зүүн талд 2090 метр өндөртэй Баянбулагийн зоо хэмээх уул бий. Энэ уулын
баруун талаар Тэрэлж голыг уруудахад Тэрэлж-Туулын бэлчирт багахан хөндийд
Монголын Их хүрээ (одоогийн Улаанбаатар хот) 1733-1734 онд нэг жил орчим хугацаанд
оршиж байсан түүхтэй.

Гүнжийн сүм
Гүнжийн сүм нь Төв аймгийн Эрдэнэ сумын нутаг
Туул голын баруун гарын томоохон цутгалын нэг
болох Баруун Баян голын эх, Хөх чулууны голын
эх, Сүмийн гурван Эрээний наран ургах зүүн өмнө
зүг харсан хажуугийн бэлд Улаанбаатар хотоос
зүүн хойт зүгт шулуунаар 70 км зайд умард
өргөргийн 48о10’40”, зүүн уртрагийн 107033’00”
солбицолд оршино.
Гүнжийн сүм нь XVIII зууны үеийн Монголын уран
барилгын дурсгал тул 1971 онд БНМАУ-ын СнЗ-
ийн 420-р тогтоолоор улсын хамгаалалтад авсан.
Сүмийг Түшээтхан Чухандоржийн ач хүү Дархан ван Довдондорж ноён өөрийн хатан
Хичээнгүй амарлингуй гүнжид зориулан 1740 онд бариулж, сүмчин 13 отгийг өөр өөр
хошуудаас авчиран, хатуу ёс горимыг сахиулан харж хамгаалж ирсэн түүхтэй. Эдгээр
сүмчин отгуудын үр удам одоо ч Баруун Баянголоор нутаглан амьдарсаар байна.
Гүнжийн сүмийн туурь нь Богдын хаалганаас хоёр тийш үргэлжилсэн 2,5 метр өндөртэй,
4900 м.кв талбай бүхий хэрмэн доторх гол сүм, хэрмийн гадна талд орших харгалзагчийн
байшин, цамхаг, шарилын хөшөө гэсэн бүрэлдэхүүн хэсэгтэй (Монголын түүхийн тайлбар
толь, С.Чулуун, Н.Маралмаа).

БАЙГАЛИЙН ӨВӨРМӨЦ ТОГТОЦ БҮХИЙ ДУРСГАЛТ ГАЗРУУД

Горхи-Тэрэлжийн районы уулс нь зөвхөн боржин чулуунаас тогтсон бөгөөд боржингийн
өгөршил, элэгдлийн үр дүнд сонирхолтой, өвөрмөц дүр төрхийг бий болгодог. Үүний нэг нь
Мэлхий хад юм. 1924 онд Оросын геохимич эрдэмтэн А.Е.Ферсман анх Монголд ирж
Горхийн районд судалгаа хийж, 22 төрлийн эрдэс чулуулгийн илэрцийг тэмдэглэсэн бүтээл
туурвиж байжээ.

1. Мөнгөт цохио (Мэлхий хад)

Зуун модны тулалдаанд Зүүнгарын (Ойрд монгол)
Галданбошигт хаан Манжид ихээхэн хохирол учруулсан
боловч хүч тэнцвэргүй тулалдаанд ихээхэн хохирол амсан
бүслэлтээс гарч зугтан, Мэлхий хадны орчим үлдсэн хүчээ
бөөгнөрүүлэн түр саатжээ. Дайснууд араас нь хөөн
дайрахаас болгоомжлон баруун тийш зугтах бэлтгэлээ
46
базааж, олон тэмээнд ачсан алт, мөнгөө Мэлхий хадны орой дээр гаран хавцал руу хийж
орхиод явах болоход Манжаас өгсөн хатан нь алт, мөнгөндөө хоргодоод явахгүй болохоор
мөнгөн дээрээс оруулж үлдээгээд баруун тийш явжээ. Үүнээс хойш мэлхий хадыг Их хааны
мөнгийг хадгалж байгаа хэмээн хүндэтгэж “Мөнгөт цохио, Мөнгөт хад” гэж нэрлэх болжээ.
Их хааны мөнгө эрдэнэсийг агуулсан Мөнгөт цохиог үеэс үед хүндэтгэн тахиж, идээнийхээ
дээжийг өргөн, хишиг буянаа өгөхийг даатгаж, хурайлж баяжих, мөнгөжихийн даллагатай
хэмээн дээдэлж иржээ. Их хааны үлдээсэн мөнгийг авах гэж олон удаа оролдоод дийлээгүй
гэдэг. Өвөл үхэр алаад нойтон гуяыг сураар оосорлон хавцлын ёроолд буй мөнгөн дээр
тавиад дээш татахад мөнгө гуянд наалдан хавцлын аманд хүрээд доош уначихдаг байна.
Их хааны мөнгө одоо ч хадгалагдсаар байгаа, түүнийг авах гэсэн оролдлого бүхэн
бүтэлгүйтдэг байсан хэмээн домоглон ярилцдаг юм.

2. Хүүхэн уул
Их хааны алт, мөнгөө сахин үлдсэн хатан нь “Хүүхэн уул” болон хувирч энэ цагийг хүртэл
хааны эрдэнэсийг манаж буй гэдэг. Мэлхий хадны баруун хойд талд дээшээ харан тайван,
ихэмсэг дүр үзүүлэн хэвтэж буй эмэгтэй хүний дүр бүхий уул байдаг нь энэ ажгуу. Хүүхэн
уулнаас мод, ургамал, сонгино, самрыг нь авдаггүй бөгөөд хад чулууг нь ч хөндөж
болдоггүй ихэд догшин уул гэх бөгөөд эмэгтэй хүнд ээлтэй гэлцдэг.

3. Гялалзахын энгэр
Галданбошигт хаан баруун тийш явж Мэлхий хадны хойдхи уулаар давж явахад дуулга нь
наранд гялалзан ид, шидтэй мэт харагдсан тул тэр давааг гялалзах гэж нэрлэх болжээ.
Уулын орой дээр гарчихаад хилэгнэн уурлаж, мориноосоо буун сэлмээ сугалан дэвхэрч,
Халх, өвөрлөгчдийн ноёд Хамаг Монголын төлөө хамтдаа тэмцэхгүй харийн дайсантай
үгсэн хуйвалдаж, эх орноосоо урвалаа хэмээн газар цавчжээ. Уулын орой дээр тэгш газар
байх бөгөөд түүнийг үүнээс хойш өнөөг хүртэл нутгийн ардууд “Дэвхэргэ” хэмээн нэрийдэх
болжээ.

47
 Хавсралт 2
ГТБЦГ дахь БОАЖЯ-наас батлагдсан аяллын замнал

Явган аяллын замнал-1

ГМБЦГ-ын байгалийн өвөрмөц тогтоц бүхий Мэлхий
хад, Агуй хад, Аръяабалын бясалгал бүтээлийн хийд
зэргийг үзэж сонирхоно. ГТБЦГ-ын “Туул” мэдээлэл,
сургалт сурталчилгааны төвөөс Аръяабал хийд хүртэл
авто замын дагуу нийт 13 км аялна.
1. Горхи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолборт газрын
“Туул” мэдээлэл, сургалт сурталчилгааны төвөөс
Зуун ламын агуй хүртэл 5 км
2. Зуун ламын агуйнаас Мэлхий хад хүртэл 6 км
3. Мэлхий Хаднаас Арьяабалын хийд хүртэл 2 км зам
туулна.
Явган аяллын маршрут 1

Явган аялалын замнал-2

Туул голын хөндий, тахилга, Чингис уул түүний бэлийн
овооноос орчны байгалийн үзэсгэлэнт газруудыг үзэж
сонирхох боломжтой. Сайханы саравч-Чингис уулын
өвөр-Баянцагаан чиглэлийн 6 км аялал.

Явган аялалын маршрут - 1

Явган аяллын маршрут 2
Морин аялалын замнал-1
Тэрэлж голыг уруудан Тэрэлж-Туулын бэлчир дэх
байгалийн үзэсгэлэнт хөндийд Монголын Их Хүрээ
(өнөөгийн Улаанбаатар) 1733-1734 онд нэг жил гаруй
хугацаанд оршиж байсан дурсгалын хөшөө, ойт хээр,
тайгын ландшафт хосолсон дундаж өндөр уулс, Хэнтийн
нурууны ноён оргилуудын нэг Алтан Өлгийн мөстлөгийн
хунх, нийслэл хотын цэвэр усны эх үүсвэр Туул,
Тэрэлжийн гол зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газруудыг
үзэж сонирхоно. Улаанбаатар хотоос Тэрэлжийн төв
хүртэл авто машинаар 60 км, Тэрэлжийн төвөөс Гүнжийн
сүм хүртэл мориор 38 км аялна. Морин аяллын маршрут
1. Тэрэлжийн төвөөс Бумбат хошуу хүртэл 9 км
2. Бумбат хошуу буюу Нийслэл хүрээний анхны шав тавьсан газраас Хорх хүртэл 8 км
3. Хорхоос Сүмчийн хаалга хүртэл 8 км
4. Сүмчийн хаалганаас “Гүнж” амралт хүртэл 7 км
5. “Гүнж” амралтаас Гүнжийн сүм хүртэл 6 км аялна.

48
 Хавсралт 3

Байнгын үйл ажиллагаатай байршуулах үйлчилгээний нөөц

№ Нэрс Гэрийн Орны тоо Үнэ (мян.төг)
тоо
гэр Байшин гэр байшин Гэр Байшин
1 Хотула 15 6 60 12 1202170 120-170
2 Тэрэлж Бумбан тур 49 1 183 46 90 70-250
3 Дрийм Тэрэлж лодже 21 1 66 12 360 380
4 Ресорт Ворлд Тэрэлж 15 26 60 150 150 200-350
5 Аянчин лодже 13 10 26 24 250-300 250-300
6 Рэд Рок ресорт 10 9 74 56 300 250-400
7 Дөрвөн Эрдэнэ тур гэр буудал 10 - 42 - 50-60
8 Би гСкай лодже 7 1 21 7 150-180 180-380
9 Тэнгэрийн Энерги тур 14 2 56 4 100 120
10 Намирын Уянга 10 2 60 40 40-220 80-90
11 Гурван Түргэн 20 - 120 75 -
12 Тэнгэрийн Элч 12 6 36 12 120 75-95
13 Саран Тэрэлж 20 1 80 28 70 70
14 Тэлмэн 10 10 40 20 60 60
15 Тиара ресорт 20 8 80 28 50-60 150
16 Гаалийн амралт 6 1 25 34 70 60-130
17 Болор - - 100 200 Мэдээлэл
байхгүй
18 Тэрэлж Моунтейн лодже 10 7 40 92 300 350-450
19 UB-2 18 1 80 75 80-130 100-180
20 Тэрэлж Сүйх 1
21 Чанар 20 1 100 50 60 60
22 Тэрэлж шугуй 14 2 60 9 60-80 60-80
23 Мойлтын тохой - 23 - 250 45-80
НИЙТ 314 119 1409 2061

Эх сурвалж: Налайх дүүргийн 6 р хорооны хөгжлийн төлөвлөгөө

49
 Хавсралт 4

ГТБЦГ-т Хамгаалалтын захиргаанаас хийхээр төлөвлөж буй ажлууд

Хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа Нийт зардал (сая төг)
М-01 морин аяллын маршрутын дагуу тэмдэг тэмдэглэгээ хийж, тохижуулах
1 9.8
(Тэрэлжээс Гүнжийн сүм хүртэлх)
М-02 явган аяллын маршрутын дагуу тэмдэг тэмдэглэгээ хийж, тохижуулах
2 9.5
(Туулын постоос Аръяабалын хийд хүртэлх)
ГТБЦГ-ын танилцуулга бүхий видео 360 (англи, солонгос хэлээр хадмал
3 9.8
орчуулгатай)
Тусгай хамгаалалттай газарт буй ан амьтдын 3D гурван хэмжээст виртуал
4 9.0
хийх
Лам хадны лэд гэрэлтүүлэг, аялал жуулчлалын баазууд руу чиглэл заасан
5 9.5
тэмдэг тэмдэглэгээ
Гүнжийн сүмд түшиглэсэн төлөвлөгөө гаргаж хөгжүүлэх, самбар амрах цэг
6 9.7
байгуулах
7 Гүнжийн сүмийн гадна зогсоолд, био 00 зэргийг байгуулах 9.8
8 Гүнжийн сүмийн самбар, тэмдэг тэмдэглэгээ хийх 9.1
Морь унуулах үйлчилгээг нэг стандарттай болгох (малгай, хантааз, бусад
9 8.0
хэрэгслэл)
10
Морин аяллын аюулгүй байдал болон морин хөтчийн нэгдсэн сургалт явуулах 2.0
Хад болон мөсөнд авиралтын эвент арга хэмжээ зохион байгуулах газрыг
11 9.7
сонгох тохижуулах
“Монгол ёс заншлын хүрээлэн” байгуулах (том гэр барих болон хүрээлэнгийн
12 29.1
үүдний том хаалга барих)
13 ГТБЦГ-ын захиргааны хашаанд дугуйн нэгдсэн зогсоол барих 7.0
14 Мэлхий хадны дэргэд зураг авахуулах цэг байгуулах 1.0
15 Хаг –Туулын бэлчирт отоглох цэг байгуулах 7.0
ГТБЦГ-ын онцлогийг харуулсан бренд болгох бэлэг дурсгалын дизайн зураг
16 15.0
гаргуулах, хийлгэх
Зам дагуух иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын самбаруудыг буулган
17
шинээр нэг стандарттай болгон, байршуулах
Аялал жуулчлалын авто зогсоолын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх (Агуй хад
18
болон Мэлхий хадны авто зогсоолыг даган нэг цогц үйлчилгээ үзүүлэх цэг)
19 Туулын гол дагуу отоглох цэг байгуулах
20 3D төхөөрөмж худалдан авах
Нийт 160 000 000
Эх сурвалж: Хамгаалалтын захиргаа

50
 Хавсралт 5

ГТБЦГ-ын аялал жуулчлалын нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээ (санал асуулга)

ГТБЦГ-ын Аялал жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөө боловсруулах чухал ажлыг

амжилттай гүйцэтгэхэд шаардлагатай нэг чухал алхам бол орон нутгийн иргэдийн оролцоог
хангаж ажиллах явдал юм. Тиймээс дараах санал асуулгад тус нутаг дахь аялал
жуулчлалын шууд нөлөөлөлд хамгийн их өртөж буй иргэдийн санал бодол, зөвлөгөөг тусгах
зорилготой.
1-р хэсэг: Ерөнхий үнэлгээ

1. ................................................-д одоогийнхоос илүү олон жуулчин татах хэрэгтэй гэж та бодож

байна уу? (зөвхөн нэг хариултыг сонгоно уу)
 үгүй  одоогийн хэмжээнд байхад хангалттай  тийм
2. Аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа таны амьдралын чанарт хэрхэн нөлөөлж байна вэ? (дараах
онооноос тохирох нэгийг дугуйлна уу)
Маш сөрөг Ямар ч нөлөөгүй Маш эерэг
-3 -2 -3 0 +1 +2 +3
3. Аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа .............................................. иргэдийн амьдралд хэрхэн
нөлөөлж байна вэ? (дараах онооноос тохирох нэгийг дугуйлна уу)
Маш сөрөг Ямар ч нөлөөгүй Маш эерэг
-3 -2 -3 0 +1 +2 +3
4. Дараахаас аль нь .................................................. дахь аялал жуулчлалын талаар таны
бодолтой нийцэж байна вэ? (нэг хариултыг сонгоно уу)
 Аялал жуулчлал манай орон нутагт сайнаар нөлөөлдөг тул надад дургүйцээд байх зүйл огт
байдаггүй.
 Аялал жуулчлал нутгийн иргэдэд үр өгөөжтэй тул жуулчдаас болж үүсдэг яльгүй таагүй
байдлыг би тэвчдэг.
 Аялал жуулчлалаас болж үүсдэг таагүй байдлаас зайлсхийхийн тулд би амьдралынхаа хэв
маягийг өөрчилдөг
 Би жуулчид байгаа газраас аль болох хол байхыг хичээдэг. Учир нь би тэдэнтэй харьцахыг
хүсдэггүй
5. Аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх дараах хувилбараас та алийг нь өөрийн орон нутагт хүсэж
байна вэ? (нэг хариултыг сонгоно уу)
 Аялал жуулчлалын одоогийн хөгжилд сэтгэл хангалуун байдаг. Цаашид энэ чигээрээ
хөгжөөсэй гэж боддог.
 Аялал жуулчлалын одоогийн хөгжилд сэтгэл хангалуун байдаг. Гэхдээ үүнээс илүү хөгжих
хэрэггүй гэж боддог.
 Аялал жуулчлалын цар хүрээг хумих хэрэгтэй гэж боддог.
 Аялал жуулчлал илүү хөгжих хэрэгтэй гэж боддог. Гэхдээ арай өөр чиглэлээр. Аялал
жуулчлалыг ямар чиглэлээр хөгжүүлэх хэрэгтэй гэж бодож байгаа талаараа товч өгүүлнэ үү.

51
 Маш сөрөг Нөлө Маш эерэг
ө-гүй
1а Аялал жуулчлалын Тийм  1б. Энэ нь таны амьдралд + + +
-3 -2 -1 0
ачаар манай орон хэрхэн нөлөөлсөн бэ? 1 2 3
нутагт сонирхолтой Үгүй  2а руу
зүйлс бий болдог (ж.нь, Мэдэхгүй  2а руу 1в. Энэ нь орон нутагт хэрхэн + + +
-3 -2 -1 0
үзэж сонирхох газрууд, нөлөөлсөн бэ? 1 2 3
арга хэмжээ гэх мэт)
2а Аялал жуулчлалын Тийм  2б. Энэ нь таны амьдралд + + +
-3 -2 -1 0
орлого нь орон нутагт хэрхэн нөлөөлсөн бэ? 1 2 3
ажлын байр бий болгох, Үгүй  3а руу
бизнес эрхлэх, эдийн Мэдэхгүй  3а руу 2в. Энэ нь орон нутагт хэрхэн + + +
-3 -2 -1 0
засгийг бэхжүүлэх сайн нөлөөлсөн бэ? 1 2 3
талтай
3а Аялал жуулчлалаас Тийм  3б. Энэ нь таны амьдралд + + +
-3 -2 -1 0
болж нутгийн иргэдийн хэрхэн нөлөөлсөн бэ? 1 2 3
хэвийн амьдрал Үгүй  4а руу
алдагддаг. (дуу чимээ, Мэдэхгүй  4а руу 3в. Энэ нь орон нутагт хэрхэн + + +
-3 -2 -1 0
машин техникийн нөлөөлсөн бэ? 1 2 3
хөдөлгөөн ихсэх г.м)
4а Аялал жуулчлал нь зам Тийм  4б. Энэ нь таны амьдралд + + +
-3 -2 -1 0
харилцаа, спорт хэрхэн нөлөөлсөн бэ? 1 2 3
цогцолбор гэх мэт дэд Үгүй
4в. Энэ нь орон нутагт хэрхэн + + +
бүтэц хөгжихөд түлхэц -3 -2 -1 0
нөлөөлсөн бэ? 1 2 3
үзүүлдэг

52
2-р хэсэг. ГТБЦГ дахь аялал жуулчлалын үйл ажиллагаанд хандах ерөнхий хандлага:
(Та асуултад аль болох бүрэн хариулт өгнө үү.)
1. Аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа таны амьдралд болон танай орон нутагт эергээр нөлөөлж
буй гурван жишээг хэлнэ үү.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________
2. Аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа таны амьдралд болон танай орон нутагт сөргөөр нөлөөлж
буй гурван жишээг хэлнэ үү.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
3. Дараахаас ГТБЦГ дахь аялал жуулчлалын үйл ажиллагаатай хамааралтай зүйлс байвал та
саналаа хэлнэ үү. Санал нийлж буй үнэлгээний харалдаа баганад “” гэж тэмдэглэнэ үү.
1=огт санал нийлэхгүй байна, 2=санал нийлэхгүй байна, 3=мэдэхгүй, 4=санал нийлж байна,
5=бүрэн санал нийлж байна
Аялал жуулчлал хөгжсөний ачаар ГТБЦГ-т худалдаа арилжаа, үзвэр 1 2 3 4 4
үйлчилгээ, ресторан зоогийн газраар үйлчлүүлэх боломж илүү
болсон.
Аялал жуулчлалын татварын орлого нь орон нутгийн засаг
захиргаа, иргэдийн амьжиргаанд үр өгөөжөө өгдөг
Аялал жуулчлал нь орон нутгийн эдийн засагт хүчтэй нөлөөлдөг

Аялал жуулчлал нь орон нутгийн эдийн засгийн бусад салбаруудад

үр өгөөжөө өгдөг
Аялал жуулчлалаас болж орон нутгийн хүн амын нягтшил хэт их
болсон
Манай орон нутагт аялал жуулчлал хэтэрхий хурдацтай хөгжиж
байна
Орон нутагт аялал жуулчлал хөгжсөн нь миний амьдралын чанарт
муугаар нөлөөлж байна
Аялал жуулчлалын сөрөг нөлөөлөл нь эергээсээ илүү байна

ГТБЦГ дахь аялал жуулчлалын нөлөөллийг цогцолборт газрын ХЗ-

ны журмаар зохих түвшинд удирдан чиглүүлдэг
ХЗ-ны мэдээллийн төв тус газрыг зорин ирж буй аялагч жуулчдад
хамгийн анхлан эерэг сэтгэгдэл төрүүлж чаддаг

4. Дараах нөхцөл байдлыг нэг бүрчлэн анхааралтай тунгаагаад, үнэхээр бодит асуудал мөн гэж
үзэж байгаа зүйлийнхээ арын баганын тохирох хэсэгт “” гэж тэмдэглэнэ үү. Шаардлагатай
гэж үзсэн хэсэгтээ нэмэлт тайлбар өгч болно. Хэрэв энд дурдагдсанаас өөр асуудал байвал
нэмж бичиж болно.
0=асуудал биш, 1=ялихгүй асуудал, 2=асуудал, 3=маш ноцтой асуудал
# Нөхцөл байдал 0 1 2 3

1 Нийтийн бие засах газрын хүртээмж

2 Жуулчдын автобус унаанаас болж хэт ачаалал үүсэх

53
 3 Явган аялагчдаас болж хэт ачаалал үүсэх

5 Тогтмол зохион байгуулагддаг тусгай арга хэмжээнээс болж хэт

ачаалал үүсэх
6 Маш их дуу чимээ үүсэх

7 Аялагч жуулчдын төвлөрөл ихтэй газруудын ариун цэвэр, эрүүл

ахуй
8 Жуулчдад болон нутгийн оршин суугчдад зориулсан жижиглэнгийн
худалдааны тэнцвэрт байдал
9 Нийтийн тээврийн хүрэлцээ

10 Бусад (тайлбарлана уу)

5. Дээрх жагсаалтад буй асуудлуудыг (хэдийг ч байж болно) хэрхэн шийдвэрлэх хэрэгтэй гэж та
бодож байна вэ? (Асуудлын дугаарыг бичээд шийдвэрлэх саналаа хэлнэ үү)
3-р хэсэг. Хаягийн мэдээлэл:
1. Та ГТБЦГ болон түүний орчны бүсийн нутаг дэвсгэрт хэдэн жил амьдарч байна вэ? ________
2. Та энэ нутгийн уугуул иргэн үү?
☐ Тийм ☐ Үгүй
3. Таны ажил мэргэжил зочид буудал, амралт сувилал, зоогийн газар, аяллын компани гэх мэт
аялал жуулчлалын үйл ажиллагаатай шууд болон шууд бусаар холбоотой юу?
☐ Тийм ☐ Үгүй

4-р хэсэг. Хүн амзүйн мэдээлэл:

1. Хүйс: ☐ эр ☐ эм
2. Төрсөн он, сар, өдөр: _________________
3. 18-с доош насны хүүхдийн тоо: _________
4. Дараахаас өөрт аль тохирохыг сонгоно уу (зөвхөн нэг хариулт)?
☐ Ажилгүй ☐ Оюутан ☐ Тэтгэврийн
☐ Бүтэн цагийн ажилтан ☐ Хагас цагийн ажилтан ☐ Хувийн аж ахуй эрхэлдэг
☐ Бусад (тодруулна уу): _______________________________________

54
АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1. МУ-ын УИХ. МУ-ын Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль, 1994 он
2. МУ-ын УИХ. МУ-ын Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн орчны бүсийн тухай хууль, 1997
он
3. Алтансүх О., бусад, 2011. “Газарзүйн мэдээллийн системийн үндэс”, редакторууд
Батцэнгэл В., бусад, ITC сурах бичгийн орчуулгын анхны хэвлэл, УБ. 262 х, ISBN: 99962-
1-270-X
4. Мягмарсүрэн Д., Намхай А., 2012. Монгол улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгууд,
УБ. 409 х
5. ГТБЦГ-ын аялал жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөө, 2007 он, АЖТХТ
6. ГТБЦГ-ын аялал жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөө, 2019-2024 он
7. Монголын тусгай хамгаалалттай газруудын аялал жуулчлал ба экосистемийн
үйлчилгээнд концесс хэрэгжүүлэх боломж, 2013 он
8. Yu-Fai Leung., Anna Spenceley., et al., Tourism and visitor management in Protected areas,
IUCN, 2018

55