Szanowni Państwo, w 

numerze
serdecznie zapraszam do zapoznania się
z najnowszym numerem biuletynu UDT.
4 PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE METODY LOPA
Na początku zapraszam do artykułu na te-
I GRAFU RYZYKA W PRZYPISANIU WYMAGAŃ SIL
mat systemów zabezpieczających przed
DLA FUNKCJI BEZPIECZEŃSTWA W NOWOCZ-
powstaniem niepożądanych zdarzeń lub ESNYCH OBIEKTACH PRZEMYSŁOWYCH
ograniczających ich skutki. Każdy bowiem
obiekt przemysłowy ma potencjał generowania szeregu za- 9 ISO 19443 SYSTEM ZARZĄDZANIA
grożeń mogących powodować negatywne skutki dla zdro- DLA DOSTAWCÓW SEKTORA JĄDROWEGO
wia i życia człowieka oraz całego otoczenia.
12 DRONY UDT WSPIERAJĄ REWIZJE
Wśród ciekawych nowych treści dotyczących energetyki, znajdziecie Państwo ma- ZBIORNIKÓW PALIWA SHELL POLSKA SP. Z O.O.
teriał na temat nowych wyzwań dla wielu przedsiębiorców w przypadku prowadze-
nia prac czy dostarczania wyrobów na rzecz instalacji pracujących w ramach tzw. 18 ZAKRES UPRAWNIEŃ WYMAGANYCH PRZY
„wyspy jądrowej”. WYKONYWANIU PRAC ZWIĄZANYCH Z MONTAŻEM
I EKSPLOATACJĄ POMP CIEPŁA
Prezentowane są także relacje z posiedzeń Jednostek Notyfikowa-
nych do wybranych dyrektyw. Zainteresują Państwa też obszary 22 WZORCOWANIE MIERNIKÓW UV-A 
ORAZ LUKSOMIERZY
tematyczne OZE. W tym obszarze już zapraszam na kontynuację
w kolejnych numerach. W nurcie zaś bezpieczeństwa eksploatacji
25 WŁAŚCIWOŚCI ZŁĄCZA NAPRAWCZEGO
przedstawiamy kolejne publikacje dotyczące badań materiałowych STALI 13HMF PO 230 000 GODZIN PRACY
wykorzystywanych do oceny stanu technicznego, technologii spa- W WARUNKACH PEŁZANIA
wania czy przyczyny pękania elementów urządzeń.
28 ZAWORY BEZPIECZEŃSTWA PRZYCZYNY PĘKANIA
Gorąco zachęcam do przeczytania artykułu na temat prowadzenia KORPUSÓW
rewizji wewnętrznych zbiorników paliwa na stacjach Shell z wyko-
rzystaniem dronów UDT. Jest to doskonały przykład wdrożenia in- 35 PRZYGOTOWANIE DOKUMENTACJI MODERNIZACJI
nowacji do praktyki inżynierskiej. Widzimy, że zapotrzebowanie na AUTOMATYKI W PRAKTYCE CZĘŚĆ 2
taką inspekcję UDT wciąż wzrasta.
39 WYBÓR INSTALACJI DŹWIGOWEJ
Również zapraszam do lektury poprzednich biuletynów „Inspektor”. Ponownie bar- ANALIZA ROZWIĄZAŃ
dzo polecam cykle tematyczne, które od co najmniej 2020 roku są emitowane w
naszym magazynie. Wszystkie jego wydania są dostępne na naszej stronie (www. 42 SPECYFIKACJE ŚWIATOWE
udt.gov.pl/inspektor-on-line). W każdej chwili mogą Państwo skontaktować się na DLA URZĄDZEŃ CIŚNIENIOWYCH
nami i zamówić bezpłatnie wydania drukowane.
45 STEROWANIA RADIOWE URZĄDZEŃ
Pod koniec bieżącego roku przekażemy Państwu kolejny numer TRANSPORTU BLISKIEGO
4/2022, w którym przeczytacie Państwo dalsze części tematyki wo-
48 ZMIANY W DYREKTYWIE
dorowej. Innymi ciekawymi, dla wielu odpowiedzialnych gałęzi prze- HAŁASOWEJ NOISE 2000/14/WE
mysłu oraz energetyki, kontynuowanymi wątkami będą Digital Twin,
bezpieczeństwo procesowe oraz wymagania dla badań urządzeń 50 PRACE GRUPY JEDNOSTEK NOTYFIKOWANYCH
ciśnieniowych z tworzyw sztucznych. Przewidujemy też możliwość DO DYREKTYWY EMC 2014/30/UE
poznania obszarów takich jak autonomiczne wózki jezdniowe lub
wymagania dla urządzeń transportu bliskiego dla osób ze szczegól- 52 WYDARZENIA
nymi potrzebami. Pojawi się też temat z zakresu substancji zubaża-
jących warstwę ozonową (tzw. SZWO) i F-gazów oraz wymaganiami
wobec osób i firm w zakresie certyfikacji. Przedstawimy też kolejne
odsłony badań materiałowych.

Zapraszam do bezpiecznej i rozwojowej lektury.

Redaktor Naczelna
Dr inż. Małgorzata Suś-Ryszkowska
Departament Innowacji i Rozwoju
Urząd Dozoru Technicznego

Bezpłatny biuletyn Urzędu Dozoru Technicznego

ul. Szczęśliwicka 34, 02-353 Warszawa
inspektor@udt.gov.pl, www.udt.gov.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone © Urząd Dozoru Technicznego Redaktor Naczelna:

Redakcja zastrzega sobie prawa do skracania i redagowania tekstów. Małgorzata Suś-Ryszkowska
Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022
4 BEZPIECZEŃSTWO OPARTE NA RYZYKU

PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE
METODY LOPA I GRAFU
RYZYKA W PRZYPISANIU
WYMAGAŃ SIL DLA FUNKCJI
BEZPIECZEŃSTWA
W NOWOCZESNYCH
OBIEKTACH
PRZEMYSŁOWYCH
W ŚWIECIE CZWARTEJ REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ NIE SPOSÓB WYOBRAZIĆ SOBIE NOWOCZESNY BLOK NAD-
KRYTYCZNY, CZY GAZOWO-PAROWY, INSTALACJĘ PROCESU CHEMICZNEGO LUB PETROCHEMICZNEGO, CZY
NAWET MASZYNĘ, KTÓRE NIE BYŁBY WYPOSAŻONE W SKOMPLIKOWANE SYSTEMY ZABEZPIECZEŃ.

SYSTEM TAKI REALIZUJE FUNKCJE BEZPIECZEŃSTWA CHRONIĄC PRZED POWSTANIEM ZDEFINIOWANYCH SY-
TUACJI ZAGRAŻAJĄCYCH O MOŻLIWYCH KONSEKWENCJACH DLA LUDZI, ŚRODOWISKA LUB MIENIA.

IGOR HEJKE
Ekspert Urządzeń Transportu
Bliskiego
Urząd Dozoru Technicznego
Oddział we Wrocławiu
DLA KAŻDEJ Z  FUNKCJI ZABEZPIECZAJĄCYCH OKREŚLA SIĘ WYMAGANIA FUNKCJONALNE ORAZ WYMAGA-
NIA NIENARUSZALNOŚCI BEZPIECZEŃSTWA WYRAŻONE DYSKRETNYMI POZIOMAMI SIL (SAFETY INTEGRITY
LEVEL).
W  NINIEJSZYM OPRACOWANIU PRZEDSTAWIONO WYBRANE METODY OKREŚLENIA WYMAGAŃ SIL I  PORÓW-
NANO ICH PRZYDATNOŚĆ W  KONKRETNYCH RODZAJACH OBIEKTÓW. WYNIKI W  NIEJ PRZEDSTAWIONE ZO-
STAŁY UZYSKANE NA PODSTAWIE RZECZYWISTYCH ANALIZ WYKONYWANYCH W RAMACH PRACY UDT-CERT.
Każdy obiekt przemysłowy posiada potencjał generowania szeregu zdarzeń zagrażających, mogących powodować negatywne
skutki dla zdrowia i życia człowieka oraz całego otoczenia. Zdarzenia te wynikają najczęściej z zakłóceń procesowych, awarii
systemów sterujących procesem, wad lub uszkodzeń materiału lub z błędów człowieka.

Objawiają się one najczęściej: Ich konsekwencjami mogą być:

ꞏ przekroczeniem parametrów dopuszczalnych (ciśnienie, tem-
peratura, poziom),
ꞏ uwolnieniem substancji niebezpiecznej,
ꞏ wytworzeniem atmosfery wybuchowej,
ꞏ niedozwolonym przemieszczeniem układu mechanicznego.
ꞏ śmierć człowieka bądź wielu osób,
ꞏ obrażenia o różnym stopniu nasilenia,
ꞏ skażenie środowiska,
ꞏ straty materialne, w  tym straty w  majątku, straty
produkcji, straty wizerunkowe itp.

Urządzenia i systemy zabezpieczające przed powstaniem niepożądanych zdarzeń lub ograniczające ich skutki budowane i oce-
niane są zgodnie z najlepszymi wymaganiami i wiedzą inżynierską, które ulegają zmianie wraz z postępem techniki.

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

 INNOWACJE
BEZPIECZEŃSTWO W ENERGETYCE
OPARTE NA RYZYKU 5

PODEJŚCIE OPARTE NA ZASADACH, A PODEJŚCIE OPARTE NA RYZYKU

rule – based approach

W podejściu tradycyjnym odpowiedzią na każde określone zdarzenie niebezpieczne w danym
procesie lub urządzeniu jest zastosowanie dedykowanych zabezpieczeń o zunifikowanej kon-
strukcji, wielkości a nawet nastawach. Innymi słowy jest to podejście oparte na zasadach (rules
– based approach). Takie rozwiązania nadają się do zastosowania w powtarzalnych obiektach,
wykorzystujących te same technologie, rozwiązania techniczne, dostawców sprzętu itp. Nie
mają one jednak większego zastosowania w nowoczesnych obiektach przemysłowych, gdzie
zabezpieczenia muszą być „inteligentne” i „szyte na miarę”. Z tego powodu trudno jest sobie
wyobrazić unifikację konstrukcji, czy objęcie normami przedmiotowymi sposób działania takich
systemów.

risk-based approach
Odpowiedzą na ten problem wydaje się być podejście do bezpieczeństwa oparte na ryzyku
(risk-based approach). Definiuje ono pojęcie „ryzyko” jako kombinację prawdopodobieństwa
zdarzenia niebezpiecznego i ciężkości jego skutków [1, 2]. Ryzyko zatem jest obiektywnym pa-
rametrem charakteryzującym bezpieczeństwo w sposób ilościowy. Dzięki ryzyku można więc
porównać poziomy „niebezpieczeństwa” generowane w różnych instalacjach i co więcej, wyra-
żone różnymi kategoriami skutków (np. skutki dla ludzi vs. skutki środowiskowe).

Koncepcja oparta na ryzyku spowodowała zmianę oceny zastosowanych w  obiekcie zabez-

pieczeń. W  miejsce potwierdzenia zastosowania „dopuszczonych” typów urządzeń zabez-
pieczających stosuje się potwierdzenie przejścia konkretnych etapów zwanych cyklem życia
bezpieczeństwa [1]. Przykładowy cykl życia w oparciu o normy PN-EN61511-1 i PN-EN50156-1
pokazano poniżej.

Analiza zagrożeń i ryzyka np. metodą HAZOP ( Hazard and Operability Study).
Przypisanie funkcji bezpieczeństwa warstwom zabezpieczeń oraz poziomów nienaruszalności SIL
Specyfikacja wymagań bezpieczeństwa SRS (Sefety Requirement Specification) dla sprzętu i opro-
gramowania.
Projekt i opracowanie inżynierskie SIS. W tym planowanie walidacji sprzętu i oprogramowania.
Zainstalowanie i wprowadzenie do eksploatacji i walidacja SIS
Praca i obsługa SIS
Modyfikacja SIS
Wyłączenie z eksploatacji

Rysunek 1. Cykl życia bezpieczeństwa na podstawie PN-EN61511 i PN-EN50156. Kolorem zielo-

nym pokazano fazę analityczną, kolorem niebieskim – fazę realizacji, zaś kolorem pomarańczo-
wym – fazę eksploatacji

FAZA ANALITYCZNA
Celem fazy analitycznej jest identyfikacja zagrożeń i scenariuszy awaryjnych do nich prowadzą-
cych oraz zdefiniowanie zabezpieczeń działających na konkretnych etapach każdego scenariu-
sza awaryjnego. Dodatkowym celem realizowanym w tej fazie jest określenie ryzyka zdarzenia
tzw. nieograniczonego (ang. unmitigated event) oraz wynikającej stąd wymaganej dalszej reduk-
cji ryzyka do wartości akceptowalnej. Najczęściej redukcja ta przypada na zastosowane tzw.
przyrządowe funkcje bezpieczeństwa SIF (safety instrumented function), realizowane w techni-
ce elektrycznej, elektronicznej lub programowalnej elektronicznej, lub wykonane w innych tech-
nikach. Funkcje SIF realizowane są przez tzw. przyrządowy system bezpieczeństwa SIS (safety
instrumented system). Dla każdej zdefiniowanej funkcji SIF określany jest wymagany docelowy
poziom nienaruszalności bezpieczeństwa SIL (safety integrity level) swiadczący o niezawodno-
ści funkcji w pełnieniu swego zadania.

Urzędu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

Biuletyn Urzdu
6 INNOWACJE W ENERGETYCE
BEZPIECZEŃSTWO OPARTE NA RYZYKU
FAZA REALIZACJI
W  fazie realizacji projektu ustalenia fazy analitycznej imple-
mentowane są w projekcie systemu SIS. Po pozytywnej wery-
fikacji projektu i jego zaimplementowaniu przeprowadzana jest
tzw. walidacja mająca na celu sprawdzenie, czy zbudowany
system SIS odpowiada wymaganiom bezpieczeństwa określo-
nym w fazie analitycznej.
FAZA EKSPLOATACJI
System zabezpieczeń SIS i  realizowane przez niego funkcje
bezpieczeństwa SIF powinny działać w  sposób niezawodny
przez określony w założeniach projektowych czas (najczęściej
przyjmuje się 15 lub 20 lat). W tym celu podlega on konserwa-
cji oraz testom sprawdzającym tzw. proof testom w okresach
i zakresie przewidzianym w instrukcji eksploatacji systemu SIS.
Okresy te mają decydujący wpływ na zdolność redukcji ryzyka
przez ten system, dlatego powinny być dochowane w całej fa-
zie eksploatacji.
DOCELOWE POZIOMY NIENARUSZALNOŚCI BEZPIE-
CZEŃSTWA SIL
Dla każdej funkcji bezpieczeństwa SIF określa się wyma-
gany docelowy poziom nienaruszalności SIL, świadczący
o niezawodności tej funkcji w wykonywaniu założonego
zadania ochrony.
SIL określony jest w 4 poziomach (wg norm PN-EN61508 i PN-
-EN61511 od najniższego SIL1 do najwyższego SIL4). Każdy
poziom SIL odpowiada rzędowi wielkości redukcji ryzyka doko-
nanej przez tę funkcję zgodnie z poniższą tabelą.
poziom SIL PFDAVG RRF PFH
SIL 4 ˜10-5 and < 10-4 100000 to 1000 ˜10-9 and < 10-8
SIL 3 ˜10 and < 10
-5 -4 10000 to 1000 ˜10 and < 10
-8
SIL 2 ˜10-5 and < 10-4 1000 to 100 ˜10-7 and < 10-6
SIL 1 ˜10-5 and < 10-4 100 to 10 ˜10-6 and < 10-5
Rysunek 2. Miary redukcji ryzyka i wynikające stąd poziomy
SIL. Użyte skróty: PFDAVG - średnie prawdopodobieństwo
uszkodzenia niebezpiecznego funkcji bezpieczeństwa , RRF
– współczynnik redukcji ryzyka, PFH - średnia częstotliwość
uszkodzenia funkcji bezpieczeństwa [1/h]
Współczynnik RRF określa ile razy dana funkcja bez-
pieczeństwa SIF zmniejsza ryzyko danego zdarzenia
niebezpiecznego, najczęściej poprzez obniżenie staty-
stycznej częstości jego wystąpienia. Z punktu widzenia kon-
strukcji samej funkcji bezpieczeństwa użytecznym parame-
trem jest prawdopodobieństwo niewykonania zadania przez tę
funkcję w momencie, gdy jest ona potrzebna.
Prawdopodobieństwo to opisane jest wielkościami PFDAVG
(średnie prawdopodobieństwo uszkodzenia) – dla procesów
wolnozmiennych. W  tych procesach statystyczne wywołanie
funkcji bezpieczeństwa jest rzadsze niż 1/rok lub PFH (godzi-
nowa częstość uszkodzenia) – dla procesów szybkozmien-
nych, w których statystyczne wywołanie funkcji wystąpić może
częściej niż raz w roku.
Przypisanie wymaganych docelowych poziomów SIL dla każdej
funkcji bezpieczeństwa SIF wykonywane jest na etapie analizy
i oceny ryzyka. W związku z tym wynik przypisania SIL zależy
od przyjętego poziomu akceptacji ryzyka w danej kulturze (fir-
my, kraju, czy regionu) oraz danych generycznych dotyczących częstości występowania
kluczowych zjawisk ujętych w analizie.
Spośród uznanych metod przypisania poziomów SIL można wyróżnić:
ꞏ analizę warstw zabezpieczeń LOPA (layer of protection analisys), również znaną jako AWZ
ꞏ graf ryzyka RG (risk graph),
ꞏ matrycę ryzyka RM (risk matrix).
Wszystkie wymienione metody znajdują zastosowanie w  przypisaniu poziomów
SIL funkcji bezpieczeństwa chroniących instalacje procesowe oraz energetyczne.
W  szczególnych zastosowaniach np. maszynach spotyka się również określone
w normach typu C sztywne wymagania SIL dla konkretnych funkcji bezpieczeństwa.
ꞏ W niniejszej publikacji przybliżone zostały główne cechy analizy warstw zabezpieczeń
i grafu ryzyka.
ANALIZA WARSTW ZABEZPIECZEŃ LOPA
Analiza warstw zabezpieczeń (LOPA) jest jedną z najbardziej znanych metod oce-
ny ryzyka. Głównym celem tej analizy jest sprawdzenie, czy zastosowane urzą-
dzenia zabezpieczające proces pozwolą uzyskać akceptowalny poziom ryzyka
w rozpatrywanych scenariuszach. Działanie metody pokazano na rysunku 3.
Wzrost ryzyka
Minimalna Optymalizacja redukcja
Poziom redukcja ryzyka ryzyka (ALARP)
pocz˛tkowy
Proces
Projekt
BPCS Warstwy
zabezpiecze˜ IPL
Alarmy
Ryzyko zdarzenia
nieograniczonego
Reducja obsługi
Poziom
dopuszczalny Minimalny poziom RRFSF
SIS Optymalny poziom RRF
SF
Pomijalne
-7
ryzyko
Rysunek 3. Poglądowe przedstawienie działania analizy LOPA
W analizie definiowane są pojedyncze pary: zdarzenie inicjujące – konsekwencja, które
rozpatrywane są oddzielnie jako scenariusz awaryjny. Podczas analizy zespół określa
statystyczną częstość zdarzenia inicjującego, wartości PFD wszystkich zastosowanych
warstw zabezpieczeń IPL (independent protection layers), wartości modyfikatorów wa-
runkowych CMP oraz czynników umożliwiających ECP. W efekcie otrzymywana jest czę-
stość zdarzenia nieograniczonego UEF, która nie uwzględnia jeszcze istnienia funkcji
bezpieczeństwa SIF i jej docelowego poziomu SIL.
Wyznaczenie ryzyka zdarzenia nieograniczonego dla rozpatrywanego scenariusza wynosi:
U E F = f · P F D 1 · P F D 2· …· P F D K ·ECP1·ECP2·…
·ECP I ·CMP1·CMP2·…·CMP J (1)
gdzie:
UEF – częstość zdarzenia nieograniczonego [1/rok]
f – częstość zainicjowania zdarzenia niebezpiecznego [1/rok]
ECPi – prawdopodobieństwo, że i-ty czynnik umożliwiający umożliwi zaistnienie lub
rozwinięcie zdarzenia w konsekwencje,
CMPj – prawdopodobieństwo, że j-ty modyfikator warunkowy umożliwi rozwój sce-
nariusza w zdefiniowane konsekwencje,
PFDK – prawdopodobieństwo uszkodzenia (niewypełnienia) funkcji bezpieczeństwa
przez k-tą warstwę zabezpieczającą.
3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu
Urzędu Dozoru Technicznego
 INNOWACJE
BEZPIECZEŃSTWO W ENERGETYCE
OPARTE NA RYZYKU 7

Częstości typowych zdarzeń inicjują- ści RRF do poszczególnych funkcji w niewielki sposób zwiększając RRF funkcji występujących w
cych oraz czynników modyfikujących scenariuszach o największym udziale w UEFOVERALL przy znacznym zmniejszeniu RRF funkcji użytych
ECP i  CMP wymagane w  formule (2), w scenariuszach mniejszej wagi. Wagę każdego scenariusza wyznacza się porównując wartość
a  także dane dotyczące prawdopodo- UEF tego scenariusza do UEFOVERALL. Procedurę tę można wykonać automatycznie za pomocą opro-
bieństwa uszkodzenia poszczególnych gramowania ExSILentia®.
warstw zabezpieczeń można znaleźć
w  odpowiednich bazach danych np. Przykładowy arkusz analizy LOPA dla funkcji kotła gazowego pokazano na rysunku poniżej.
CCPS [2] lub normie PN-EN61511-3 [1]
3. Wytworzenie IPLs
i w bazie ERMCH [4,5]. atmosfery wybuchowej,
eksplozja w wyniku
Analizowane

pomiędzy zaworami
Zawór wentylacyjny
funkcje

bezpieczny projekt
niekontrolowanego Intermediate

Bezpieczeństwo
Frequency
wprowadzenia paliwa do
[per year]
Frequency Comments bezpieczeństwa
ꞏ W  sytuacji, gdy do tych samych kon- komory spalania (palniki

inherentne -
[per year]

gazowymi
główne)
SIFB03 - Monito-

SIFB04

SIFB04

SIFB14
sekwencji prowadzi więcej niż jeden Initiating Event
rowanie położenia
zamkniętego
scenariusz awaryjny zdefiniowany 4.15.1. Nieszczelność
głównych zaworów
0,01 P 0,1 P 3,23E-3 P 0,1 P NA P NA P 3,23E-7 zaworów gazowych
(SIL2, RRF 310),
w  analizie zagrożeń, należy wartość gazowych E 0,1 E 3,23E-3 E 0,1 E NA E NA E 3,23E-7

A 0,1 A 3,23E-3 A NA A NA A NA A 3,23E-7

UEF obliczyć dla każdego scenariusza Niekontrolowane
otwarcie zaworów
0,01 P 0,1 P NA P NA P 3,23E-3 P NA P 3,23E-6
SIFB04 - Monitoro-
wanie szczelności
oddzielnie. gazowych - (błąd BMS,
zacięcie zaworu w pozycji
E 0,1 E NA E NA E 3,23E-3 E NA E 3,23E-6 zaworów gazowych
otwartej) A 0,1 A NA A NA A 3,23E-3 A NA A 3,23E-6 (SIL2, RRF 310),
Brak zapłonu płomienia P NA P NA P NA P NA P 3,23E-3 P 3,23E-6 SIFB14 - Monito-
1,00E-3
rowanie płomienia
ꞏ Całkowita częstość zdarzenia nieogra- głównego podczas
rozpalania
E NA E NA E NA E NA E 3,23E-3 E 3,23E-6
palników głównych
niczonego o  konsekwencjach rozpa- A NA A NA A NA A NA A 3,23E-3 A 3,23E-6 (SIL2, RRF310).
Zgaśnięcie płomienia 1,00E-3 P NA P NA P NA P NA P 3,23E-3 P 3,23E-6
trywanych w  analizie UEFoverall jest głównego podczas pracy
E NA E NA E NA E NA E 3,23E-3 E 3,23E-6

sumą częstości UEFn zdarzeń prowa- A NA A NA A NA A NA A 3,23E-3 A 3,23E-6

dzących do tych konsekwencji. Zakła- Rysunek 4. Przykładowy arkusz analizy LOPA wykonany w ramach usługi UDT-CERT.
da się tutaj, że scenariusze te są nieza- Konsekwencje: P - dla personelu, E – dla środowiska, A – dla majątku
leżne od siebie. NA – nie dotyczy
Intermediate frequency – częstość zdarzenia ograniczonego według danego scenariusza

Po wyznaczeniu częstości zdarzenia nie-
ograniczonego UEFoverall należy porównać
ją z częstością zdarzenia odpowiadającą
akceptowalnej wartości ryzyka dla danej
kategorii ostrości skutków TMEF (tar-
get mitigated event frequency) zgodnie
z przyjętą matrycą ryzyka. Stosunek tych
wartości daje wymaganą wartość RRF dla
projektowanej funkcji SIF, biorącej czynny
udział w  ograniczaniu ryzyka wszystkich
rozpatrywanych scenariuszy prowadzą-
cych do tych samych konsekwencji.
UEFoverall
RRFSF = (3)
TMEF
W sytuacji, gdy w każdym scenariuszu
prowadzącym do określonych konse-
kwencji zastosowano inną funkcję bez-
pieczeństwa SIF lub w sytuacji miesza-
nej, gdy w części scenariuszy pojawia
się ta sama funkcja bezpieczeństwa, a w
części różne funkcje, należy wyznaczyć
RRFZASTĘPCZE wg formuły 3. Następnie
należy wstawić uzyskaną wartość RRFZA-
STĘPCZE jako RRF poszczególnych funkcji
Na podstawie uzyskanego RRFSF każdej funkcji bezpieczeństwa można określić jej docelowy
poziom SIL zgodnie z rysunkiem 2. Częstą sytuacją prowadzącą do nieporozumień jest podanie
projektantowi systemu SIS samej wartości docelowej SIL bez RRFSF. Brak informacji o wymaganym
współczynniku RRF powoduje, że projektant może użyć przy projektowaniu tej funkcji dolnej granicy
RRF (np. dla SIL1 równej RRF=11) zamiast RRF wymaganego dla właściwej redukcji ryzyka. Funkcja
ta może wówczas nie spełniać wymagań redukcji ryzyka założonych podczas analizy LOPA.
Dokładność określenia poszczególnych wymagań RRFSF i wynikających z tego docelowych po-
ziomów SIL zależy od przyjętej odmiany analizy LOPA.
Rozróżnić można tu odmianę jakościową i ilościową.
ꞏ Metoda ilościowa jest dokładniejsza od jakościowej, jednak wymaga większego nakładu pracy
i użycia dokładnych wartości parametrów użytych w równaniu 1.
ꞏ W analizie pokazanej na rysunku 2 użyto metody ilościowej.
Innym problemem spotykanym w analizie LOPA jest stosowanie kilku funkcji zabezpieczenio-
wych w jednym scenariuszu awaryjnym. W takiej sytuacji, pojawia się zbyt dużo stopni swobody
w równaniu 1 oraz problem niezależności tych funkcji od siebie.
Wymaga to znacznej uwagi zespołu LOPA i znajomości konstrukcji systemu SIS w celu określenia
parametrów niezawodnościowych wspólnych elementów. Główną zasadą w  tym przypadku jest
ograniczenie całkowitego RRF wszystkich funkcji w ramach jednego scenariusza przez RRF gene-
rowany przez wspólne elementy systemu SIS.
GRAF RYZYKA
Obok metody LOPA najczęściej stosowaną metodą przypisania SIL jest graf ryzyka (risk graph).
W odróżnieniu od analizy LOPA metoda ta nie daje wyniku w postaci częstości zdarzenia ograniczo-
nego, a jedynie docelowy poziom SIL dla rozpatrywanej funkcji SIF tak, aby ryzyko było zredukowa-
ne do poziomu akceptowalnego.

w rozpatrywanych scenariuszach. W ko- Takie założenie wymaga kalibracji grafu oddzielnie dla każdego przedsiębiorstwa. Przykładowy graf
lejnych krokach można optymalizować ryzyka wraz z kalibracją przedstawiono na rysunku 5.
uzyskane wyniki w sposób iteracyjny,
poprzez korektę podstawianych warto-

Urzędu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

Biuletyn Urzdu
8 INNOWACJE W ENERGETYCE
BEZPIECZEŃSTWO OPARTE NA RYZYKU
Rysunek 5. Graf ryzyka dla strat w lu-
dziach. Objaśnienia: 1, 2, 3, 4 – poziomy
docelowe SIL, a – funkcja bez wymagań
SIL (RRF<=10), - brak wymagań bezpie-
czeństwa, b – wymagane dodatkowe
warstwy zabezpieczeń
Konsekwencje
C1 - małe urazy
C2 - duże urazy
C3 – pojedyncze osoby zabite
C4 - wiele osób zabitych
Częstość narażenia
F1- rzadka (0,1 czasu pracy)
F2 częsta (pow. 0,1 czasu pracy)
Możliwość uniknięcia zagrożenia
P1- możliwa w pewnych warunkach
P2 Prawie niemożliwa
Prawdopodobieństwo wystąpienia
W1- bardzo małe (poniżej raz na 10 lat)
W2 – małe (raz na 1-10 lat)
W3 – duże (powyżej raz na rok)
Rysunek 6. Przykładowa kalibracja grafu ryzyka
W  metodzie tej w  sposób jakościowy
przedstawione jest ryzyko za pomocą 4
parametrów pokazanych na rysunku 6.
W  celu prawidłowego przeprowa-
dzenia analizy tą metodą należy
przyjąć następujące założenia:
analizowana funkcja nie bierze udzia-
łu w procesie redukcji ryzyka (została
uszkodzona),
konsekwencje określone parametrem
C zaczerpnięte są z  matrycy ryzyka
przedsiębiorstwa,
inne wymagane warstwy zabezpie-
czeń są i działają prawidłowo,
w  przypadku konsekwencji dla ludzi
pod uwagę bierzemy człowieka naj-
bardziej narażonego (nie uśrednia się
skutków, ani częstości przebywania).
Kalibrację grafu ryzyka przeprowadza
się poprzez skorelowanie konsekwen-
cji C grafu z odpowiednimi kategoriami
skutków w  matrycy, zaś częstość zda-
rzenia niebezpiecznego W  z  odpowied-
nimi częstościami ryzyka TA lub A  dla
tych kategorii skutków.
Parametrom P i F przypisuje się RRF=10 dla wartości F1 lub P1 oraz RRF=1 dla wartości F2 oraz P2. Jeżeli
dla przykładu pokazanego na rysunku 6 docelowa częstość zdarzenia C3 – śmierć pojedynczych osób wg
matrycy ryzyka wynosi TMEFC3=10-4 /rok, RRFF1=RRFP1=10, zaś zdarzenie inicjujące po uwzględnieniu innych
warstw zabezpieczeń ma częstość fW2=0,1/rok, wówczas kalibracja ma postać:
fW2 0,1/
RRFSIF= = -4
= 10 (4)
TMEFC3 · RRFF1 · =RRFP1 10 · 10 · 10
RRFSIF=10 odpowiada dolnej granicy RRF dla poziomu SIL1, a taki poziom wskazany jest właśnie przez graf
z przykładu dla ścieżki C3-F1-P1-W2 (rysunek 5).
Oznacza to, że graf został prawidłowo skalibrowany. W metodzie tej brana jest pod uwagę dolna granica
poziomu RRF dla pasma danego SIL, co daje margines bezpieczeństwa przy dowolnej interpretacji wyniku
przypisania przez projektanta systemu. Kalibracja parametrów F i P jest jakościowa i wymaga wiedzy
eksperckiej. Podaje ona warunki, jakie trzeba spełnić, aby rozwiązania opisane parametrami F1 i P1 mo-
gły pełnić rolę niezależnych warstw zabezpieczeń. W opisanym przykładzie zaczerpnięto kalibrację tych
parametrów z normy PN-EN61511-3.
Metoda grafu ryzyka jest dedykowaną metodą przypisania SIL dla zabezpieczeń w instalacjach kotłowych zgodnie z normą PN-
-EN50156-1 (przywołaną w normach przedmiotowych PN-EN12952-7 i PN-EN12953-6).
Po odpowiedniej kalibracji można ją wykorzystywać w przemyśle procesowym.
Arkusz przykładowej analizy SIL grafem ryzyka przedstawiono na rysunku poniżej.
Cel ochrony: Zabezpieczenie przed pracą palników bez potwierdzenia płomienia w kotle
Opis zagrożenia: Brak sygnału płomienia po otwarciu zaworów olejowych może prowadzić do podania paliwa do paleniska
pomimo braku płomienia, utworzenie atmosfery wybuchowej, zagrożenie dla ludzi
Akcje : awaryjne zamknięcie zaworów olejowych odnośnego palnika (EGD21AA101/102)
Ocena ryzyka
Konsekwencja C2 Cieżkie trwałe obrażenia dla jednej lub więcej osób. Podczas normalnej eksploatacji maksymalna liczba osób,
które są w ekspozycji 1-2 osób (1 osób. obchodowy)
Częstotliwość i czas ekspozycji F1 Osoba narażona w strefie zagrożenia przez mniej niż 10% czasu pracy.
Możliwość uniknięcia zagrożenia P2 brak dostatecznego czasu na ucieczkę
Prawdopodobieństwo występenia zdarzenia W2 Scenariusze awaryjne: rozruch zimnego kotła, suszenia obmurza-pozostawienie
otwartych zaworów pomimo braku potwierdzenie płomienia. Zabezpieczenia: niska liczba uruchomień w roku, wysokie prawdopodo-
bieństwo zapłonu niespalonego paliwa przez inny palnik lub przez system zapłonowy, dodatkowy wakaźnik analogowy dla operatora.
Wynik analizy SIL1
Rysunek 7. Wyniki przykładowej analizy SIL metodą grafu ryzykaGraf ryzyka może być również stosowany do
analizowania strat środowiskowych oraz materialnych po odpowiedniej rekonfiguracji i kalibracji grafu.
WNIOSKI
Do przypisania poziomów SIL dla funkcji zabezpieczających w instalacjach procesowych nadają się
obie przedstawione metody.
Doświadczenie pokazuje jednak, że w analizie SIL funkcji zabezpieczających układy paleniskowe i ma-
szyny lepiej sprawdza się graf ryzyka, zaś w przypadku funkcji zabezpieczających instalacje procesowe
lepsze efekty daje analiza warstw zabezpieczeń.
Efekt ten spowodowany jest różną koncentracją funkcji bezpieczeństwa w obu przypadkach.
Instalacje paleniskowe podlegają dość konserwatywnym zasadom budowy maszyn, wynikającym z kul-
tury technicznej tego środowiska inżynierów. Normy typu C nakazują wręcz wyposażenie palenisk, czy
maszyn w różne, często dublujące się zabezpieczenia.
ꞏ Występowanie kilku zabezpieczeń w jednym scenariuszu awaryjnym znacznie utrudnia analizę LOPA przez
wprowadzenie większej liczby stopni swobody.
ꞏ W  przypadku instalacji procesowych najczęściej projektowane są pojedyncze funkcje bezpieczeństwa na
okoliczność konkretnych scenariuszy awaryjnych.
W takich warunkach metoda LOPA nie tylko dokładnie i celnie potrafi przypisać wymagany poziom SIL, ale
pozwala oszacować całkowite ryzyko określonych zdarzeń, na które składa się wiele scenariuszy awaryjnych.
Porównując nakład pracy konieczny dla wykonania obu rodzajów analiz można stwierdzić, że analiza LOPA
jest kilkukrotnie bardziej pracochłonna od grafu ryzyka.
Literatura
1. PN-EN61511:2017 Części 1 i 3. Bezpieczeństwo funkcjonalne. Przyrządowe systemy bezpieczeństwa do sektora przemysłu procesowego
2. CCPS:2015 Guidelines for initiating events and independent protection layers in layer of protection analysis
3. Practical SIL Target Selection. Risk Analysis per IEC61511 Safety Lifecycle 2nd Edition
4. Electrical & Mechanical Component Reliability Handbook. Volume 1 Electrical components
5. Electrical & Mechanical Component Reliability Handbook. Volume 2 Mechanical components
3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu
Urzędu Dozoru Technicznego
 INNOWACJE W ENERGETYCE 9

ISO 19443
SYSTEM ZARZĄDZANIA
DLA DOSTAWCÓW
SEKTORA
JĄDROWEGO

ADAM GOREŃ
Koordynator Zespołu
Certyfikacji Systemów
Zarządzania
Departament Certyfikacji
i Oceny Zgodności
Urząd Dozoru Technicznego

Biuletyn Urzędu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

10 INNOWACJE W ENERGETYCE
BEZPIECZEŃSTWO W ENERGETYCE

P
rogram Polskiej Energetyki zakłada wybudowanie i oddanie do
eksploatacji pierwszego bloku jądrowego w Polsce, w 2033 r.
Harmonogram jest napięty. Trwają prace organizacyjne oraz
wypełniane są kolejne zobowiązania.
Norma ISO 19443 opracowana została przy współpracy z  Mię-
dzynarodową Agencją Atomistyki i wykorzystuje wieloletnie do-
świadczenia z systemami zapewnienia jakości, stosowanymi od
lat w sektorze nuklearnym.

Spółka Polskie Elektrownie Jądrowe przygotowuje proces inwestycyjny
oraz buduje poparcie społeczne dla rozwoju energetyki jądrowej.
Właściciele technologii przedkładają swoje oferty. Dozór jądrowy
nadzoruje kolejne etapy prowadzonego procesu przygotowawczego
do planowanej inwestycji. Polscy przedsiębiorcy analizują możliwości
realizacji prac i  dostarczania swoich wyrobów na potrzeby budowy
polskiej energetyki jądrowej.
Bazowy dokument w  zakresie bezpieczeństwa GSR Part 2 (Ge-
neral Safety Requirements) opracowany przez Międzynarodową
Agencje Energii Atomowej (IAEA – International Atomic Energy
Agency) podaje wymagania dla systemów zarządzania mających
wspierać osiąganie podstawowych celów bezpieczeństwa, jakimi
są: ochrona ludzi i środowiska przed szkodliwymi skutkami pro-
mieniowania jonizującego.

Urząd Dozoru Technicznego intensywnie szkoli swoje kadry oraz Standardami bazującymi na zasadach opisanych w  GSR Part 2,
prowadzi prace związane z wypełnieniem zapisów Ustawy Prawo do tej pory stosowanymi w tym sektorze, jest m.in. amerykański
atomowe oraz Ustawy o dozorze technicznym. ASME NQA-1 oraz NSQ-100 „Nuclear Safety and Quality Mana-
gement System – Requirements” opracowany przez powstałe we
Celem prac jest m.in. doprecyzowanie kryteriów, służących jako pod-
Francji Stowarzyszenie NQSA (National Quality Standard Asso-
stawa do uprawniania przedsiębiorstw wytwarzających urządzenia
ciation).
techniczne, wymienione w  Rozporządzeniu Rady Ministrów z  dnia
17 grudnia 2013 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych pod-
legających dozorowi technicznemu w  elektrowni jądrowej. Jednym
z  istotnych wymagań jest posiadanie przez wytwarzającego odpo-
wiedniego systemu jakości.

W  Katalogu Polskich Przedsiębiorstw z  branży jądrowej – Polish

Industry for Nuclear Energy, 2021, zidentyfikowano 338 firm, które
dysponują odpowiednim potencjałem organizacyjno-technicznym.

Zakłada się, że w proces budowy zaangażuje się istotna część z nich.

Większość posiada wdrożone i certyfikowane systemy zarządzania ja-
kością zgodne z ISO 9001. Jest to istotne, ponieważ to właśnie syste-
my zarządzania jakością stanowią punkt wyjścia do organizacji pracy
w tym sektorze. System zarządzania jakością zgodny z ISO 9001 bę-
Jednym z założeń opracowanego w 2018 r. standardu ISO 19443 jest
dzie niewystarczający, zwłaszcza w przypadku prowadzenia prac czy
unifikacja wymagań dotyczących systemu zarządzania jakością dla
dostarczania wyrobów na rzecz instalacji pracujących w ramach tzw.
organizacji funkcjonujących w globalnych łańcuchach dostaw sekto-
„wyspy jądrowej”. Dla tych dostawców właściwe będzie zastosowanie
ra jądrowego, wynikający z konieczności zwiększenia świadomości
normy ISO 19443.
kultury bezpieczeństwa oraz zapewnienia wysokiej jakości dostar-
czanych wyrobów i usług.

ISO 19443:2018 Systemy zarządzania jakością – norma opisu-

je szczegółowe wymagania dotyczące stosowania normy ISO
9001:2015 przez organizacje w łańcuchu dostaw sektora energe-
tyki jądrowej, dostarczające produkty i usługi ważne dla bezpie-
czeństwa jądrowego.
ISO 19433 – jest normą dedykowaną dla organizacji, które
uczestniczą w łańcuchu dostaw dla sektora energetyki jądrowej.
Poza wymaganiami normy ISO 9001, mówiącej o  wymaganiach
dla systemów zarządzania jakością zawiera dodatkowe wymaga-
nia specyficzne w sektorze jądrowym.
Opiera się on na strukturze normy ISO 9001, najpopularniejszego stan-
dardu opisującego system zarządzania, co powinno ułatwić szerszej
grupie przedsiębiorców wdrożenie ISO 19443.
ISO 19443 poza wymaganiami normy ISO 9001 oraz ogólnymi koncep-
cjami, jakie za nią stoją, takimi jak cykl PDCA, ciągłe doskonalenie, po-
dejście procesowe czy zaangażowanie kierownictwa, ma kilka nowych
elementów takich jak kultura bezpieczeństwa jądrowego, stopniowe
podejście czy postępowanie z podróbkami i wyrobami podejrzanymi.
Kultura bezpieczeństwa jądrowego definiowana jest jako podsta-
wowa wartość i zachowanie wynikające ze zbiorowego zaangażo-

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzędu Dozoru Technicznego


wania liderów oraz wszystkich pracowników organizacji w  stawia-
nie bezpieczeństwa ponad konkurującymi ze sobą celami, takimi
jak koszty, jakość, terminowość w celu zapewnienia ochrony ludzi
i środowiska.
Kultura bezpieczeństwa to nie tylko zobowiązanie kierownictwa i  pra-
cowników oraz wpływ bezpieczeństwa na podejmowane decyzje. To
także jasno określone sposoby komunikacji i  raportowania, używanie
odpowiedniego sposobu dokumentowania informacji, ciągłe doskona-
lenie wynikające z własnych doświadczeń, w tym niebezpiecznych dzia-
łań, zachowań czy warunków, prowadzenie procesu, niezgodności oraz
doświadczeń innych organizacji (lessons learned).
Kultura bezpieczeństwa nuklearnego wymusza de facto przejście
z  podejścia reaktywnego (działań ad hoc w  reakcji na występujące
w organizacji niezgodności, wypadki, błędy) do podejścia proaktyw-
nego, a nawet progresywnego, to znaczy takiego, które kwestie bez-
pieczeństwa integruje z wszystkimi procesami organizacji.
Organizacja wdrażając wymagania normy ISO 19443, powinna określić,
które z  jej czynności oraz elementy wyrobów czy usług, mają wpływ
na bezpieczeństwo zgodnie z  klasyfikacją bezpieczeństwa Systemów,
Struktur i  Komponentów. Do czynności i  elementów, musi przypisać
wymagania dla zarządzania jakości, dokumentacji, monitorowania oraz
pomiarów, oraz przypisać stopnie (graded approach), biorąc pod uwagę
m.in. wymagania wyspecyfikowane przez klienta, normy, złożoność czy
też kwestie organizacyjne.
Biuletyn Urzędu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022
INNOWACJE W ENERGETYCE
BEZPIECZEŃSTWO 11
Ponadto organizacja powinna zapobiegać użyciu wyrobów podrobio-
nych, oszukanych lub podejrzanych (counterfeit, fraudulent, suspect
items). Proces ten powinien obejmować wybór dostawców, w tym wy-
magania dla ich poddostawców, kontrolę nad procesami zlecanymi na
zewnątrz, monitorowanie i pomiary.
Te nowe, w  stosunku do ISO 9001, wymagania będą
stanowiły wyzwanie dla wielu przedsiębiorców, jednak
w UDT jesteśmy przekonani, że rozwijanie kultury bez-
pieczeństwa w organizacjach oraz podniesienie jakości
wyrobów i usług przyniesie szereg korzyści dla polskie-
go przemysłu i będzie szansą na zwiększenie polskiego
udziału w międzynarodowym podziale pracy.
W  UDT-CERT opracowany został program certyfikacji na zgodność
z ISO 19443 oraz prowadzone są rozmowy z przedsiębiorstwami, z któ-
rych część już teraz podejmuje decyzje o wdrożeniu przedmiotowego
systemu. Pierwsze certyfikacje planowane są na rok 2023.
Opracowano na podstawie:
ISO 19443:2018 Quality management systems — Specific requirements
for the application of ISO 9001:2015 by organizations in the supply chain
of the nuclear energy sector supplying products and services important
to nuclear safety (ITNS). 
 DRONY UDT
WSPIERAJĄ REWIZJE
GRZEGORZ
ŁUKASIEWICZ
ZBIORNIKÓW PALIWA
SHELL POLSKA SP. Z O.O.
Specjalista Urządzeń
Ciśnieniowych
Zespół Badań Laboratoryjnych
Urząd Dozoru Technicznego
Oddział we Wrocławiu

Shell to międzynarodowa firma energetyczna dysponująca specjalistycznymi umiejętnościami i  wiedzą

w dziedzinie eksploracji, produkcji, rafinacji oraz wprowadzania na rynek ropy naftowej i gazu ziemnego,
a także wytwarzania i sprzedaży produktów chemicznych.
Shell w Polsce obchodzi właśnie 30-letni jubileusz. Standardy bezpieczeństwa są na najwyższym możliwym
poziomie w tej wymagającej branży o dużym spektrum działania.
Shell zdecydował, aby dostarczać energię w sposób odpowiedzialny, dbając o bezpieczeństwo pracowni-
ków, wykonawców, lokalnych społeczności i środowiska naturalnego.

PIOTR
NIEMCZYK
Kierownik Działu Urządzeń
Ciśnieniowych
Urząd Dozoru Technicznego
Oddział we Wrocławiu

Rozmowa z Dariuszem Kowalskim (Shell Polska SP. z o.o.), oraz Jackiem

Gawliczkiem (ZBM S.A. )

DARIUSZ JACEK Rozmawia: Małgorzata Suś-Ryszkowska, Redaktor Naczelna biuletynu „INSPEK-

KOWALSKI
Dyrektor do spraw utrzymania
sieci stacji paliw w Shell Polska
Sp. z o.o.
GAWLICZEK
Kierownik projektu w ZBM S.A.
TOR – Technika i bezpieczeństwo” (UDT)
Badania urządzeń technicznych prowadzone są od początku ich powstania.
Przełomem była pierwsza rewolucja przemysłowa, kiedy okazało się, że ma-
szyny mogą stanowić zagrożenie dla życia i  zdrowia ludzi. Od tego czasu
ewolucja, a ostatnio wręcz rewolucja, trwają nieustannie w obszarze badań
i oceny stanu technicznego urządzeń i instalacji.
 Ostatnie lata rozwoju technik badawczych w  znacznej mierze skiero- Rewizje wewnętrzne z wykorzystaniem dronów prowadzone są przez
wano na tory inspekcji wykorzystującej intensywny rozwój zaawanso- UDT m.in. dla zbiorników na stacjach paliw. Pierwsze takie inspekcje
wanych dziedzin takich jak robotyka czy cyfryzacja. Wiele badań pro- prowadzone były na stacjach paliw Shell Polska Sp. z o.o. Wspólne
wadzonych przez człowieka realizowanych jest w warunkach trudnych, działania w ocenie stanu technicznego tych urządzeń już trwają od
atmosferach zapalnych, trujących lub wysokiego zapylenia i chemika- 2020 roku. Do badań używane były drony ELIOS II.
liów, na wysokości czy w trudno dostępnych miejscach. Dzisiaj wspie-
rają nas bezzałogowe statki powietrzne nazywane dronami. Choć te
jednostki latające znane są od dość dawna, to wciąż odkrywamy ich
nowe zastosowania. Ciągle przybywa firm i branż, które zainteresowa-
ne są tym sposobem wsparcia czy wyręczenia pracy człowieka.

Dzięki dronom, które osadzone są w specjalnie skonstruowanych klat-

kach w kształcie kuli można z powodzeniem wykonywać inspekcje prze-
strzeni zamkniętych. Metoda badania polega na locie dronem w bardzo
bliskiej odległości od ściany urządzenia podlegającego inspekcji. Obraz
z kamery zainstalowanej na dronie jest przekazywany online dla opera-
tora drona i jest zapisywany na karcie SD w dronie. Daje to możliwość
bardzo wnikliwej analizy materiału odtwarzanego na komputerze.

Fot. 1. LOKALIZATOR STACJI PALIW SHELL

www.shell.pl/kierowcy.html [15.09.2022]

Zdj. Shell Polska Sp. z o.o.

14 INNOWACJE I BADANIA
WSPÓLNE DOŚWIADCZENIA
UDT: W dzisiejszym świecie każdy człowiek czuje się bezpiecznie,
odwiedzając galerię handlową czy stację paliw. Wprawdzie nawet
w sklepie dostępne są urządzenia takie jak tzw. windy czy schody
ruchome, które poddawane inspekcjom dają pewność bezpiecznego
przemieszczania się. Tak też jest na stacjach paliw. Klienci nawet
nie zawsze zdają sobie sprawę ile działań i inżynierskiej wiedzy wy-
maga zapewnienie tego bezpieczeństwa. Proszę przybliżyć czytel-
nikom jak te obszary są prowadzone w Shell.
Shell: Naszym priorytetem jest zagwarantowanie bezwypadkowej pracy
przy całkowitym zapobieganiu wycieków we wszystkich naszych obiek-
tach. Wszystkie osoby, które pracują dla Shell, każdego dnia starają
się osiągnąć ten cel. Bezpieczeństwo procesów uwzględnia się już we
wczesnej fazie projektowania obiektów i także podczas całego cyklu ich
życia, dbając o bezpieczeństwo ich eksploatacji, dobre utrzymanie i re-
gularne kontrole w celu rozpoznania wszelkich potencjalnych zagrożeń
bezpieczeństwa procesów i zaradzenia im. Dbamy więc o to, aby nasze
stacje były dobrze projektowane, budowane i eksploatowane, aby zapo-
biec wyciekom materiałów niebezpiecznych. Naszym najwyższym priory-
tetem jest bezpieczeństwo przede wszystkim ludzi, więc nasze standardy
i procedury operacyjne określają nasze oczekiwania dotyczące kontroli
i barier fizycznych wymaganych do zmniejszenia ryzyka zagrożeń i incy-
dentów.
UDT: ZBM, techniczny partner Shell, współpracuje z wieloma bran-
żami, nie tylko budowlaną czy paliwową, ale też transportową i ga-
zową. Wymaga to bardzo wszechstronnej wiedzy i  doświadczenia
połączonych z kwalifikacjami. Jak Państwo osiągacie cele z dbało-
ścią o bezpieczeństwo techniczne w tak zróżnicowanych obszarach?
ZBM: Połączyliśmy nasze bogate doświadczenie w budownictwie z do-
świadczeniem i najwyższymi standardami gas&oil w Shell Polska. Jeste-
śmy firmą specjalistyczną i rozwijamy swoje aktywności w dużo większej
skali niż największe firmy związane z projektowaniem, budowaniem czy
zarządzaniem projektami. Jakość naszej usługi oraz jej efektywność jest
dobrana tak, aby spełnić wymogi Shell. Kluczem sukcesu jest nasza stała
kadra inżynierska o  potwierdzonych na rynku kwalifikacjach z  wielolet-
nim doświadczeniem i  specjaliści w  dziedzinie organizacyjno-prawnej.
Dbamy o jakość i bezpieczeństwo naszej pracy – posiadamy Certyfikaty
Systemów Jakości PN-EN ISO 9001, PN-EN ISO 14001, ISO 45001, a tak-
Rys. 1. Fragment typowego schematu technologicznego stacji Shell (źródło: ZBM S.A.)
że tworzymy nasze własne standardy bezpieczeństwa. Wprowadziliśmy
paszporty bezpieczeństwa, które posiada każdy z  wykonawców, do-
stawców, który chce pracować dla nas na rzecz Shell. Jesteśmy firmą
inżynieryjną, działamy proaktywnie, jesteśmy zorientowani na pomyślne
realizacje inwestycji i  szybkie rozwiązywanie problemów. Wypracowali-
śmy wielopoziomowe standardy pracy procesu budowlanego i procesu
utrzymania, które charakteryzują się transparentnością i  szerzą dobrą
praktykę w środowisku inżynierskim.
UDT: Jaka była główna przyczyna zainteresowania firmy Shell tą
techniką badań zbiorników? Do roku 2020 ocena stanu techniczne-
go zbiorników była wykonywana inaczej?
Przed wykorzystaniem dronów rewizje wewnętrzne były wykony-
wane przy użyciu kamer wprowadzanych do zbiornika, ale cały
czas szukamy nowych rozwiązań, aby udoskonalać jakość i do-
kładność oceny stanu technicznego.
Shell: Impulsem, który zainspirował nas do wykorzystania dronów do
wykonywania rewizji wewnętrznych, było ograniczenie do minimum moż-
liwości wejścia inspektora do zbiornika i oceny stanu technicznego urzą-
dzenia. Powodem było bezpieczeństwo ludzi, które zawsze jest dla nas
najważniejsze. Tutaj dwojako ma to znaczenie. Po pierwsze ograniczamy
udział człowieka podczas badania w trudnym otoczeniu, a po drugie do-
kładność oceny stanu technicznego zbiorników jest dużo lepsza. Przed
wykorzystaniem dronów zdalne rewizje wewnętrzne były wykonywane
przy użyciu samobieżnych kamer CCTV wprowadzanych do zbiornika
(w Polsce robimy to od 2011 r., używając automatycznych kamer w wersji
ATEX we współpracy z UDT, w oparciu o własne technologie i doświad-
czenie Shell z wielu krajów na świecie), ale cały czas szukamy nowych
rozwiązań, aby udoskonalać jakość i dokładność oceny stanu technicz-
nego. Za pomocą drona i jego wyposażenia mamy większą pewność, że
zbiorniki są szczegółowo przebadane i tym samym minimalizujemy po-
tencjalne zagrożenia, jakie mogą stanowić dla ludzi i środowiska. W każ-
dym badaniu korzystamy ze wsparcia w zakresie inżynieryjnym ZBM.
3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego
 INNOWACJE I BADANIA 15

cyzyjniejszą oceną stanu zbiornika we wszystkich jego newralgicznych

miejscach, do których kamera miała utrudniony dostęp. Na podstawie już
zrealizowanych ponad 30 rewizji z wykorzystaniem drona ELIOS możemy
stwierdzić, że metoda ta spełnia nasze oczekiwania i będziemy ją stoso-
wać w kolejnych latach.

UDT: Jak zaczęła się współpraca z UDT w zakresie badania z wyko-

rzystaniem jednostek latających?
UDT: Jaką rolę ZBM pełni we współpracy z  Shell? Biorą Państwo
udział w  rewizjach wewnętrznych dronami zbiorników na stacjach Shell: Od ponad roku Shell we ścisłej współpracy z Urzędem Dozoru Tech-
paliw Shell i współuczestniczycie w inspekcjach. nicznego podczas okresowych rewizji testował możliwości wykorzystania
dronów do inspekcji wewnętrznych. Wspólnie planowaliśmy i omawialiśmy
ZBM: Prowadzimy w  imieniu Shell działania inwestycyjno-budowlane techniki wykonywania takich inspekcji, sposoby i możliwości przygotowa-
i częściowo utrzymaniowe wszystkich, ponad 400 stacji paliw na terenie nia zbiorników do tego typu badań. Ta zaawansowana technika jak wspo-
całej Polski. ZBM jest odpowiedzialny za pełny cykl procesu budowlane- mniałem, daje większy poziom szczegółowości oceny stanu zbiorników,
go i występuje w roli Inwestora Zastępczego, dzięki czemu Shell Polska ich szczelności i dalszego bezpiecznego użytkowania. Razem z ZBM S.A.,
ma do dyspozycji bardzo dużą grupę projektantów, inspektorów nadzoru, który prowadzi i nadzoruje m.in. badania zbiorników paliwa, ustaliliśmy
kierowników projektów, inżynierów w zależności od potrzeb inwestycyjno- z UDT harmonogram prac inspekcyjnych w2022 roku. W tym harmono-
-budowlanych naszego klienta. gramie uwzględniliśmy dużą liczbę stacji, którą powierzymy badaniom
z zastosowaniem dronów. ZBM, firma zajmująca się obsługą techniczną
W  2023 roku zaplanowano zrealizowanie rewizji wewnętrznych naszych stacji, na bieżąco uczestniczy w  badaniach, dzięki czemu wy-
na 53 stacjach dla łącznie 166 zbiorników, w  tym 239 komór. ciągamy wspólne wnioski i doskonalimy tę nowoczesną technikę oceny
Według uzgodnień pomiędzy UDT a Shell i ZBM wszystkie te bada- stanu technicznego zbiorników paliwa. W bieżącym roku zrealizowaliśmy
nia na stacjach paliw zrealizowane zostaną za pomocą drona UDT. z UDT badania kilkuset zbiorników na naszych stacjach, a ponad połowę
z nich z wykorzystaniem dronów.
ZBM odpowiada także za kwestie utrzymaniowe, mam tutaj na my-
śli realizację corocznych programów dotyczących wykonywania, przy
współudziale UDT, rewizji wewnętrznych zbiorników paliwowych oraz
podziemnych zbiorników LPG. W związku z wysokimi standardami BHP
obowiązującymi w koncernie Shell, prace te realizowane są z wyelimino-
waniem największego zagrożenia, czyli wejścia człowieka do przestrzeni
zamkniętej tj. do wnętrza zbiornika. Dotyczy to zarówno procesu przygo-
towania zbiornika do rewizji (mycie, neutralizacja, wentylacja do wyma-
ganych, bezpiecznych parametrów: LEL 0%), jak i etapu kontroli zbiornika
z udziałem Inspektora UDT. W przypadku podziemnych zbiorników LPG
stosujemy metodę kontroli z  wykorzystaniem endoskopu. Natomiast
w  przypadku zbiorników paliwowych dotychczas była to metoda CCTV
– wykorzystywana na stacjach paliw Shell od 2011 roku na bazie zatwier-
dzonych przez CLDT Poznań metod z wykorzystaniem kamery. Jednak od
bieżącego roku (na bazie wypracowanego uzgodnienia pomiędzy Shell/
ZBM i UDT) stosujemy metodę z wykorzystaniem drona ELIOS. Metoda ta Rys. 2. Budowa stacji paliw - zbiorniki paliwa (zdj.ZBM S.A. )
umożliwia utrzymać wysoki standard BHP a przy okazji, pozwala na pre-

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

16 INNOWACJE I BADANIA

ORGANIZACJA BADAŃ
W  roku 2022, na mocy porozumienia między Urzędem Dozoru Tech-
nicznego a  firmą Shell Polska, przeprowadzono rewizje wewnętrzne
zbiorników na paliwo na stacjach Shell. Połowa zbiorników, na których
zaplanowane były badania na rok 2022, poddana została ocenie stanu
technicznego z wykorzystaniem dronów UDT. Do badań wykorzystano
drony ELIOS II. Do realizacji tego zadania Urząd Dozoru Techniczne-
go przygotowywał się odpowiednio wcześniej. Zorganizowane zosta-
ły dwie lokalizacje stacjonowania dronów – we Wrocławiu i  Często-
chowie. Duże znaczenie ma personel zaangażowany z  przygotowanie,
planowanie i  prowadzenie badań. Zapewniono odpowiedni zespół prze-
szkolonych pilotów tak, żeby skutecznie można było zapewnić terminowe
wykonanie rewizji.
Rys. 3 . Zdjęcia z przebiegu badań zbiornika paliwa z poziomu otoczenia
– stacja Shell (zdj. ZBM S.A.)
Do wykonywania rewizji wewnętrznych na stacjach paliw Shell
wykorzystywane są drony ELIOS II
STATYSTYKI REWIZJI WEWNĘTRZNYCH
Sfera < 400 mm umożliwia wlot do urządzenia które ma zostać podda-
W  2022 roku łącznie inspekcji, z  użyciem bezzałogowych jednostek
ne inspekcji przez właz 400 mm.
latających, zaplanowano dla 114 zbiorników, co daje łącznie 178 ko-
Kamera 4k Ultra HD: 3840 x 2160 at 30 fps mór, ponieważ niektóre zbiorniki są dwu-, a  nawet trójkomorowe. Do
Oświetlenie własne LED 10 tyś. Lumenów końca sierpnia bieżącego zostały wykonane rewizje wewnętrzne dla
ponad 80% zaplanowanych zbiorników o łącznej ilości komór 139. Prze-
Kamera termowizyjna
kładając to na ilość startów i  lądowań drona, daje to łącznie wartość
Zakres pracy od 0 do +50 oC – w skrajnych temperaturach koniecz- 278 trudnych operacji lotniczych dla operatorów jednostek latających.
ność odpowiedniego przygotowania. W tym czasie drony wykorzystywane w Urzędzie Dozoru Technicznego
Czas lotu do 10 min spędziły ok. 30 godzin w powietrzu tylko w zbiornikach na stacjach Shell.
7 czujników optycznych, automatycznie stabilizujących lot względem Przy czym należy pamiętać że UDT bardzo intensywnie wykorzystuje drony
najbliższego otoczenia do inspekcji wewnętrznych i zewnętrznych w różnych branżach przemysłu.
Klatka bezpieczeństwa zapewniająca odporność na kolizje całej kon-
strukcji i chroniąca wirniki Badania Shell w roku 2022:
Konstrukcja zabezpieczająca kinetycznie kamerę, umożliwiająca na- 226 zbiorników Shell w harmonogramie badań UDT
grywanie bez ograniczania kadru STATYSTYKI
347 komór razem badania dronami oraz metodą CCTV
Zaangażowane strony, Shell, ZBM oraz UDT, wyznaczyły w swoich struk-
114 zbiorników paliwa – badania dronami
turach osoby odpowiedzialne za koordynację działań między firmami,
co zapewniło płynną współpracę i terminowe badania na stacjach Shell 178 komór zbiorników badane dronami
zgodne z harmonogramem uzgodnionym z ZBM. Plan rewizji opracowa-
Pojemność zbiorników – od 20 do 60 m³
ny został wspólnie na początku roku 2022. Określono stacje paliw, liczby
zbiorników, komór, dla których będą wykonywane rewizje wewnętrzne Łączna pojemność badanych zbiorników dronami – pow. 11 tys. m³
z użyciem drona oraz określono ich terminy. Umożliwiło to firmie Shell Terminy badań dronami: razem 7 miesięcy – od kwietnia do
odpowiednie zadysponowanie firm, zajmujących się przygotowaniem października
zbiorników do badań, a UDT odpowiednie zadysponowanie sprzętu, pilo- Łącznie 278 trudnych operacji lotniczych (do sierpnia)
tów i inspektorów tak, żeby badanie przybiegły sprawnie bez zbędnych
Razem 30 godzin operacji lotniczych (do sierpnia)
postojów. Wspólnym celem jest również minimalizowanie godzin posto-
ju dla stacji paliw. Rewizje wewnętrzne zbiorników paliwa dronami na stacjach paliw
SHELL: 36 stacji w 25 miastach

REZULTATY BADANIA ZBIORNIKÓW DRONAMI

Inspekcje z zastosowaniem drona ELIOS 2 dla zbiorników paliwa polega-
ją na ocenie stanu technicznego ścian wewnętrznych, połączeń arkuszy
blach, wzmocnień konstrukcji w postaci pierścieni i osprzętu zamontowa-
nego wewnątrz.

Przygotowanie do badań polega na opróżnieniu wszystkich komór z pa-

liwa, zdalnym myciu, neutralizacji, wentylacji poszczególnych komór aż
do uzyskania bezpiecznej atmosfery LEL 0%. Zbiorniki na stacjach paliw
SHELL są bardzo dobrze przygotowane do badań, co znacznie uspraw-
nia i skraca czas rewizji wewnętrznej oraz powoduje zminimalizowanie
czasu postoju stacji.

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego


Plan inspekcji zakłada również oględziny spoin obwodowych i wzdłużnych
płaszcza zbiorników w miejscach dostępnych do oględzin oraz, w przy-
padku zbiorników magazynowych naziemnych, wszystkich dostępnych
połączeń spawanych konstrukcji dachu. Szczególną uwagę podczas ba-
dania zwraca się na możliwe występowanie pęknięć w materiale. Ocenia
się je jakościowo oraz ilościowo, mierzy się wielkość zmian. Jeśli takie
występują, to mogą być co najmniej wskazaniem do oceny przy następnej
rewizji wewnętrznej w zależności od stopnia uszkodzenia.
Zdj. 1. Dół zbiornika
Zdj. 2. Góra zbiornika z widocznym włazem
Zdj. 3. Rury pomiarowe oraz technologiczne
Zdj. 4. Łączenie spoiny obwodowej i wzdłużnej oraz pierścień wzmacniający
Zdj. 5. Przegroda oddzielająca komory zbiornika
Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022
INNOWACJE I BADANIA 17
Zdj. 6. Powierzchnie wewnętrzne pokryte powłoką ochronną
Zdj. 7. Stan powłoki ochronnej
Zdj. 8. Stan powłoki ochronnej
Jedną z najważniejszych zalet wykonywania rewizji wewnętrznych na-
szymi dronami jest fakt nagrywania trwale materiału z lotu. Poza pod-
glądem na aparaturze pilota, cały lot nagrywa się w rozdzielczości 4K,
co umożliwia dokładne prześledzenie filmu z lotu na dużym ekranie po
zakończeniu lotów, w odpowiednich do tego warunkach. Co ważne, na-
granie te są przechowywane na naszych serwerach, co umożliwia po-
wrót do nich w dowolnym momencie eksploatacji zbiornika.
PERSPEKTYWY
W  ocenie UDT współpraca z  firmą Shell jest wzorcowym przykładem
wykorzystania możliwości innowacyjnych technik w badaniach dla bez-
pieczeństwa. Takie inspekcje zbiorników mają silną i  pozytywną inau-
gurację. To otwiera spektrum możliwości w kolejnych latach w zakresie
badań z  wykorzystaniem jednostek latających na stacjach paliw Shell
i nie tylko. Widząc, jak duże jest zapotrzebowanie na taka inspekcję UDT,
planuje otwarcie kolejnych punktów stacjonowania dronów na terenie
Polski z  przeszkolonym personelem. Opisane dotychczas cechy i  za-
lety badań oraz samego urządzenia w  połączeniu z  mobilnością jego
konstrukcji w przestrzeniach zamkniętych, oraz solidnością systemów
bezpieczeństwa daje nam bardzo wyrafinowane narzędzie inspekcyjne.
18 INNOWACJE W ENERGETYCE

ZAKRES UPRAWNIEŃ
WYMAGANYCH PRZY
WYKONYWANIU PRAC
ZWIĄZANYCH Z MONTAŻEM
MARIUSZ OSSOWSKI
Starszy Specjalista
ds. Rozwoju OZE
I EKSPLOATACJĄ
POMP CIEPŁA
Urząd Dozoru Technicznego
Departament Techniki
Wydział Elektromobilności
i Nowych Technologii

Część 1

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

 ekoUDT W KLIMACIE OZE 19

O POMPACH CIEPŁA DLA NIEWTAJEMNICZONYCH

Rosnąca świadomość konieczności ochrony klimatu i środowiska i wynikające z niej unijne i krajowe programy pomocowe, a także systema-
tyczny wzrost cen poszczególnych rodzajów nośników energii to podstawowe przyczyny coraz większej popularności źródeł odnawialnych.
W ostatnich latach zjawisko to dotyczyło w naszym kraju przede wszystkim systemów fotowoltaicznych, ale coraz większym zainteresowaniem
cieszą się instalacje centralnego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej wykorzystujące pompy ciepła.

Rys. 1. Wzrost sprzedaży pomp ciepła w Polsce

Czytelnikom nie zajmującym się na co dzień

tematyką instalacji odnawialnych źródeł energii
(OZE) należy się na wstępie wyjaśnienie, czym Wysokie
są pompy ciepła i  z  czego wynikają korzyści ciśnienie
z ich stosowania. i wysoka
Instalacja co, cwu temperatura
w budynku czynnika
Zgodnie z  prawami fizyki, w  warunkach
naturalnych energia cieplna przepływa
z  obszaru o  wyższej temperaturze do Skraplacz
obszaru o  temperaturze niższej. Istnieją
jednak urządzenia, które potrafią od-
wrócić kierunek przepływu ciepła tak,
aby płynęło ono z  obszaru zimniejszego
Zawór Sprężarka
do cieplejszego, wykorzystując w  tym
procesie dodatkową porcję energii, rozprężny
w  tym przypadku energię elektryczną.

TAKIMI URZĄDZENIAMI Parownik

SĄ WŁAŚNIE POMPY Niskie

ciśnienie
CIEPŁA. i niska Dolne źródło ciepła:
temperatura powietrze, grunt, woda ...
Nazwa wzięła się z analogii do przepływu czynnika
wody, aby woda popłynęła „w  górę” po-
trzebna jest pompa.

Rys. 2. Zasada działania pompy ciepła

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

20 ekoUDT W KLIMACIE OZE

BUDOWA POMP CIEPŁA są najbardziej efektywne, ale też najdroższe, ponieważ aby pobrać
Podstawowe podzespoły, z  których składa się pompa ciepła to ciepło z  ziemi potrzebna jest dodatkowa, stosunkowo kosztowna,
parownik, skraplacz, sprężarka i  zawór rozprężny (rys. 2). Są one pracochłonna i nie zawsze możliwa do wykonania ze względu na wa-
połączone rurociągiem, w  którym krąży specjalny czynnik, zwany runki terenowe instalacja dolnego źródła, tzw. kolektor poziomy lub
czynnikiem chłodniczym. Jego charakterystyczną cechą jest stosun- pionowy (rys. 3).
kowo niska temperatura wrzenia. Dzięki tej właściwości czynnik jest
w  stanie odparować, pobierając ciepło z  obszarów o  temperaturze
nawet znacznie poniżej 0 °C. Proces ten zachodzi w parowniku (stąd
nazwa tego podzespołu).

Po odebraniu ciepła z tzw. dolnego źródła, np. z powietrza otaczające-

go budynek, wody lub z gruntu i odparowaniu czynnik zostaje zassany
przez sprężarkę, a następnie sprężony, w wyniku czego rośnie jego ci-
śnienie i temperatura.

Po sprężeniu czynnik o wysokiej temperaturze zostaje wtłoczony do

skraplacza, w którym oddaje ciepło do obiegu centralnego ogrzewa-
nia i ciepłej wody użytkowej w budynku.

Po przejściu przez skraplacz i oddaniu ciepła czynnik w wyniku spad-

ku temperatury ulega skropleniu, a następnie dociera do zaworu roz-
prężnego, gdzie w trakcie rozprężania spada jego ciśnienie i następu-
Źródło: instalacjebudowlane.pl
je dalszy, znaczny spadek temperatury.

W tym momencie czynnik o bardzo niskiej temperaturze jest gotowy

do pobrania ciepła z dolnego źródła i cały wyżej opisany proces się
powtarza.

W ten sposób pobieramy całkowicie darmowe ciepło z otocze-

nia, mimo że temperatura na zewnątrz jest znacznie niższa niż
ta panująca wewnątrz budynku. Nie odbywa się to wszystko
całkowicie za darmo, ponieważ musimy dostarczyć pewną ilość
energii elektrycznej, aby zasilić sprężarkę. Okazuje się jednak,
że w praktyce energia potrzebna do napędu sprężarki jest mniej
więcej 3-4 razy mniejsza niż energia, która posłużyła do ogrza-
nia budynku i podgrzania wody użytkowej.

Płacimy więc kilkakrotnie mniej, niż gdybyśmy wykorzystali do

celów ogrzewania energię elektryczną pobieraną z sieci. Zapła-
cimy też znacznie mniej, niż gdybyśmy ogrzewali dom przy wy-
korzystaniu pieców węglowych, czy gazowych. Stąd bierze się
tak duża i wciąż rosnąca popularność pomp ciepła.
Źródło: mirenergia.pl

Rys. 3. Gruntowe pompy ciepła z instalacją dolnego źródła

PODZIAŁ POMP CIEPŁA
Podstawowy podział pomp ciepła opiera się na rodzaju tzw. dolne-
go źródła, czyli środowiska, z którego pobieramy energię.
Jak widać na rys. 1, obecnie zdecydowanie największą popularnością
cieszą się pompy typu powietrze-woda, których sprzedaż jest wielokrot-
nie wyższa niż pozostałych rodzajów. Wynika to ze znacznie niższych
kosztów i krótszego czasu wykonania instalacji, przy akceptowalnym
poziomie wydajności energetycznej.

Pompy typu powietrze-woda odbierają ciepło od otaczającego budy-

nek powietrza i ogrzewają wodę w instalacji co i/lub cwu.
Pompy typu woda-woda pobierają energię ze zbiorników lub cieków
wodnych.
Gruntowe pompy ciepła jako dolne źródło wykorzystują energię
cieplną zgromadzoną pod powierzchnią gruntu. Pompy tego typu
Najczęściej spotykanym rozwiązaniem, jeśli chodzi o pompy
powietrze-woda jest tzw. system „split”. Instalacja taka (rys.
4) składa się z dwóch jednostek: zewnętrznej (poz. 1 na rys.
4) (montowanej na zewnątrz budynku) i  wewnętrznej (poz.
2), połączonych przewodami chłodniczymi, zamykającymi
obieg.

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

 ekoUDT W KLIMACIE OZE 21

f-gazowych, ale o tym w drugiej części artykułu. Istotną wadą tego typu
rozwiązania jest jednak ryzyko zamarzania wody na odcinku pomiędzy
pompą ciepła a budynkiem. Rury doprowadzające wodę są izolowane,
ale w przypadku przerwy w dostawie prądu lub awarii pompy obiegowej
może dojść do zamarznięcia wody.

Istnieje dużo więcej rodzajów i typów pomp ciepła. Różne są także

zastosowania i  sposoby aplikacji określonych rozwiązań w  specy-
ficznych warunkach, w celu spełnienia ściśle sprecyzowanych ocze-
kiwań inwestorów.

W  materiale wymie-
niliśmy i omówiliśmy
1. Jednostka zewnętrzna 6. Zawór 4-drogowy tylko najbardziej po-
2. Jednostka wewnętrzna 7. Skraplacz pularne i najczęściej
3. Sprężarka 8. Pompa obiegowa stosowane rodzaje
4. Parownik 9. Dodatkowa grzałka elektryczna pomp ciepła. Zada-
5. Zawór rozprężny 10. Zawór rozdzielający 3-drogowy
niem pierwszego
Źródło: rynekinstalacyjny.pl artykułu było przybli-
Rys. 4. Pompa powietrze-woda (tzw. system „split”) żenie tematyki pomp
ciepła, urządzeń, któ-
Ponieważ wraz ze spadkiem temperatury na zewnątrz efektywność re jeszcze kilka lub
pompy ciepła spada, urządzenia te są wyposażane w dodatkowy ogrze- kilkanaście lat temu
wacz wody (poz. 9), zasilany energią elektryczną i  wykorzystywany były prawie zupełnie
w temperaturach znacznie poniżej 0 °C. Warto zauważyć, że wszyst- nieznane, a  współ-
kie podzespoły pompy, oprócz skraplacza, umieszczone są w  jedno- cześnie zyskujących
stce zewnętrznej, co  znacznie ogranicza hałas wewnątrz budynku. coraz większą popu-
W  urządzeniu pokazanym na rys. 4 zamontowano zawór 4-drogowy Źródło: faktyoswiecim.pl larność.
(poz. 6), który umożliwia odwrócenie obiegu czynnika i spowodowanie,
że w okresie letnim pompa ciepła może działać jako klimatyzator. Rys. 6. Pompa ciepła typu monoblok

Rosnąca popularność pomp ciepła i  urządzeń klimatyzacyjnych

W  pompie ciepła powietrze-woda typu „monoblok” (rys. 5)
powoduje zwiększone zapotrzebowanie na wykwalifikowanych
wszystkie podzespoły umieszczone są w jednostce zewnętrznej.
instalatorów. Osoby takie muszą posiadać odpowiednie umiejęt-
ności fachowe, które zgodnie z obowiązującymi w naszym kraju
przepisami prawa powinny być potwierdzone określonymi doku-
mentami i  certyfikatami, wydawanymi min. przez Urząd Dozoru
Technicznego.

Pojawiają się pytania, często widniejące np. na różnych forach inter-

netowych, zadawane zarówno przez kandydatów na instalatorów, jak
i przez osoby już od jakiegoś czasu zajmujące się montażem pomp cie-
pła. Dotyczą one przede wszystkim rodzajów uprawnień wymaganych
przy montażu określonych typów urządzeń, a także szczegółowych za-
gadnień związanych z poszczególnymi systemami certyfikacji.

Na te pytania postaramy się odpowiedzieć w kolejnym artykule.

1. Jednostka zewnętrzna. 5. Zawór 4-drogowy.

2. Sprężarka. 6. Skraplacz.
3. Parownik. 7. Pompa obiegowa.
4. Zawór rozprężny.
Źródło: rynekinstalacyjny.pl

Rys. 5. Pompa ciepła powietrze-woda typu „monoblok”

Urządzenia tego typu mają wiele zalet, jak np. niska cena, lepsza izo-
lacja akustyczna, mniejsze pomieszczenie gospodarcze w  budynku. Źródło: sunlongi.pl
Nie wymagają także posiadania przez osoby instalujące certyfikatów Rys. 7. Przykładowy schemat instalacji z pompą ciepła

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022


ROBERT KRAJEWSKI
Starszy Specjalista ds. Metrologii
Zespół Wzorcowań
i Nadzoru Metrologicznego
Urząd Dozoru Technicznego
Centralne Laboratorium Dozoru
Technicznego
RAFAŁ SALIŃSKI
Starszy Specjalista ds. Metrologii
Zespół Wzorcowań
i Nadzoru Metrologicznego
Urząd Dozoru Technicznego
Centralne Laboratorium Dozoru
Technicznego
WZORCOWANIE MIERNIKÓW UV-A 
ORAZ LUKSOMIERZY
NOWE MOŻLIWOŚCI LABORATORIUM
WZORCUJĄCEGO UDT
WZROST WYMAGAŃ KLIENTÓW ZWIĄZANY Z  JAKOŚCIĄ MATERIAŁÓW, ZŁĄCZY, PRODUKTÓW ORAZ
CIĄGŁE DZIAŁANIA ZMIERZAJĄCE DO OBNIŻANIA KOSZTÓW EKSPLOATACJI URZĄDZEŃ WYMUSIŁY
STOSOWANIE BADAŃ NIENISZCZĄCYCH ZARÓWNO W PROCESACH PRODUKCYJNYCH, JAK I PODCZAS
EKSPLOATACJI URZĄDZEŃ TECHNICZNYCH.
Badania nieniszczące mają na celu wykrycie nieciągłości materiałowych w badanym obiekcie lub jego wy-
posażeniu bez wywołania zmian ich właściwościach użytkowych. Stanowią one podstawę do podjęcia odpo-
wiednich działań zapobiegających niepożądanym skutkom związanym np. z awarią urządzeń. Badania nie-
niszczące wykonywane są w oparciu o metody znormalizowane przez kompetentny personel, a mówiąc ściślej
personel posiadający certyfikat badań nieniszczących (NDT) wydany przez jednostkę certyfikującą zgodnie
z normą PN-EN ISO 9712.
WYBRANE METODY NDT
UDT posiada personel badań
Wśród bardziej popularnych metod badań NDT, stosowanych nie tylko
nieniszczących certyfikowa-
w praktyce UDT, wymienić można metodę magnetyczno-proszkową oraz
ny według normy PN- EN ISO
metodę penetracyjną.
9712 w odniesieniu do poniż-
szych metod.
Wykonywanie badań tymi metodami wymaga spełnienia warunków obser-
wacji określonych w normie PN-EN ISO 3059:2013-06 Badania nienisz-
czące -- Badania penetracyjne i badania magnetyczno-proszkowe -- Wa- badania emisją akustyczną - AT
runki obserwacji.
badania magnetyczne - MT
badania penetracyjne - PT
W  normie opisano pomiary i  wymagania dotyczące natężenia oświetlenia
światła białego i natężenia promieniowania UV-A w czasie realizacji badań badania radiograficzne - RT
technikami barwnymi i fluorescencyjnymi.
badania ultradźwiękowe - UT
Ponadto, wskazano potrzebę wzorcowania mierników światła białego VIS badania wizualne - VT
(luksomierzy) i  mierników promieniowania UV-A  oraz wskazano minimalną
wymaganą częstotliwość ich wzorcowania.
Badania penetracyjne i badania magnetyczno-proszkowe wymagają odpo-
wiednio kontrolowanych warunków obserwacji wskazań.
 ZAAWANSOWANE METODY BADAŃ 23

W przypadku stosowania TECHNIK BARWNYCH wymaga się zapewnie-
nia odpowiedniego źródła światła oraz wartości natężenia światła wi-
dzialnego VIS:
a) temperatura barwowa CCT nie powinna być niższa niż 2500 K, nato-
miast optymalna temperatura powinna wynosić 3300K,
b) natężenie oświetlenia na powierzchni badanej powinno wynosić co
najmniej 500 lx.
W przypadku TECHNIK FLUOROSCENCYJNYCH wymaga się zapewnie-
nia właściwego źródła promieniowania oraz wartości natężenia promie-
niowania UV-A przy określonej maksymalnej wartości natężenia światła
widzialnego:
a) długość fali źródła światła powinna wynosić 365 ± 5 nm i  pełnej
szerokości połówkowej (FWHM) wynoszącej maksimum 30 nm,
a) promieniowanie UV-A podczas badania powinno wynosić co najmniej
10 W/m2 przy maksymalnym natężeniu oświetlenia na badanej po-
wierzchni 20 lx.
Kolejnym etapem był dobór źródła światła widzialnego VIS (Illuminant
typu A  CIE) i  źródła światła nadfioletowego UV-A  (zgodne z  normą
PN-EN ISO 3059:2013-06) o odpowiednich charakterystykach widmo-
wych i temperaturze barwowej.
Zapewnienie właściwej, powtarzalnej odległości pozycjonowania gło-
wic pomiarowych to kolejny krok w zapewnieniu odtwarzalności otrzy-
mywanych wyników.
W 2021 roku zakończono budowę stanowiska do wzorcowania mier-
ników VIS i  UV-A. W  oparciu o  dostępną literaturę oraz empirycznie
pomiary opracowano także metody wzorcowania mierników wraz z ich
walidacją. Jednym z  elementów walidacji opracowanej metody było
uczestnictwo laboratorium wzorcującego UDT w  międzynarodowych
porównaniach w zakresie wzorcowania mierników UV-A.
Pozytywny wynik pozwolił na potwierdzenie prawidłowości realizowa-
nych usług wzorcowania w tym zakresie.

Norma wymaga zachowania spójności pomiarowej dla wykonywanych

badań poprzez zastosowanie właściwych środków tj.: odpowiedniego
źródła światła widzialnego i źródła promieniowania UV-A oraz urządzeń
pomiarowych takich jak miernik natężenia światła VIS/promieniowania
UV-A.

Ważne jest, aby dla zastosowanych urządzeń pomiarowych zapew-

nić spójność pomiarową z odpowiednim wzorcem państwowym lub
międzynarodowym.

Spójność pomiarowa jest zachowana poprzez odpowiednie labora-

toria pomiarowe NMI/DI (National Metrology Institute – NMI/ Desi-
gnated Institute – DI) oraz akredytowane laboratoria wzorcujące.

W Polsce istnieje duża liczba laboratoriów wzorcujących mierniki

światła białego, w przeciwieństwie do liczby laboratoriów wzorcu-
jących mierniki UV-A wykorzystywane w badaniach NDT.

WYMAGANIA NORMY
Norma PN-EN ISO 3059:2013-06 dotyczących zachowania spójności
pomiarowej mierników VIS i promieniowania UV-A, wskazuje czaso-
okres wzorcowania zgodny z  zaleceniami producentów, jednak nie
rzadziej niż raz na 12 miesięcy.

Wymaganie to stało się sporym wyzwaniem dla UDT ze względu na małą

liczbę laboratoriów wzorcujących mierniki UV-A, koszty i czas realizacji
wzorcowania.

Aby zapewnić właściwy poziom kontroli metrologicznej mierników VIS

i  promieniowania UV-A, pracownicy laboratorium wzorcującego UDT
zaprojektowali i  wybudowali stanowiska do wzorcowania mierników
UV-A i VIS.

BUDOWA STANOWISKA WZORCOWANIA UV-A I VIS

Pierwszym etapem była budowa laboratorium fotometrycznego za-
pewniającego między innymi odpowiednio niski poziom wpływu tła Rys. 1. Świadectwo wzorcowania miernika UV-A wystawione przez labo-
(światła zewnętrznego) na wyniki pomiaru. ratorium wzorcujące UDT

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

24 ZAAWANSOWANE METODY BADAŃ

ZDOLNOŚĆ POMIAROWA CMC

Opisanie metody wzorcowania, czyli postępowanie pod-
czas pomiarów oraz ocena niepewności pomiaru pozwoliła
na przejście do kolejnego etapu, czyli określenia zdolności
pomiarowej CMC. Na podstawie wykonywanych wzorco-
wań wewnętrznych określono zdolność pomiarową CMC
dla wzorcowań mierników VIS (około 3 % wartości mie-
rzonej) oraz mierników promieniowania UV-A (około 10 %
wartości mierzonej).

Przegląd zdolności pomiarowych CMC akredytowanych la-

boratoriów wzorcujących potwierdził, że zdolność pomiaro-
wa laboratorium UDT znajduje się na podobnym poziomie.

Rys. 4. Stanowisko wzorcowania luksomierzy wykorzystywanych podczas badań

Zebrane informacje wskazują, że niepewność wzor-
NDT. Laboratorium wzorcujące UDT w Poznaniu
cowania dla mierników VIS oscyluje zazwyczaj w gra-
nicach (2 ÷ 3) % natomiast mierników UV-A  oscyluje
Świadectwo wzorcowania, w którym zaprezentowano wyniki w postaci błędu po-
zazwyczaj w granicach (7 ÷ 15) % wartości mierzonej.
miarowego wraz z określonymi wartości natężenia oraz niepewnością pomiaru przy
określonym prawdopodobieństwie zakończyło ostatni etap opracowania metod
wzorcowania luksomierzy i  mierników promieniowania UV-A  wykorzystywanych
podczas badań NDT.

WNIOSKI Z BUDOWY
Dzięki wiedzy zdobytej podczas budowy stanowisk do wzorcowania wyciągnięto
dodatkowe wnioski, które będą pomocne przy doborze właściwego wyposażenia
do pomiarów natężenia oświetlenia oraz natężenia napromieniowania UV-A dla pra-
cowników UDT oraz podczas nadzoru metrologicznego.

Dostępna dla użytkownika adiustacja, czyli regulacja wskazań w celu umoż-

1 liwienia przybliżenia wyniku do wartości wzorca ogranicza koszty ewentual-
nego serwisowania mierników.
Możliwość „zerowania” mierników ogranicza koszty ewentualnego ich ser-
2 wisowania.

Miernik musi mieć charakterystykę widmową zgodną z określoną w normie,

co powinno być deklarowane przez producenta – brak potwierdzenia ozna-
3 cza nie spełnienie wymagań normy dotyczącej warunków obserwacji (opis
Rys. 2. Stanowisko wzorcowania mierników UV-A w laboratorium np. UV 365 nie oznacza, że jest to właściwy miernik do badań NDT).
UDT w Poznaniu
Lampy UV stosowane do badań NDT powinny emitować najwięcej mocy dla
(λ)rel długości fali 365 nm oraz posiadać odpowiednio małą szerokość połówko-
125 4 wą – należy mieć na względzie, że promieniowanie o krótszych długościach
A
B
fal jest promieniowaniem niebezpiecznym dla naszego zdrowia.
105
100 Użytkownik powinien zwrócić szczególną uwagę na uszkodzenia filtrów
stosowanych lamp UV. Konsekwencją uszkodzeń, jest emitowanie promie-
5 niowania UV o długościach fal poniżej 330 nm, a ekspozycja na to promie-
75 niowanie jest szczególnym zagrożeniem dla naszego wzroku.

50 Laboratorium wzorcujące UDT zgodnie z  wymaganiami normy

PN-EN ISO/IEC 17025:2018-02 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji labo-
ratoriów badawczych i wzorcujących.
25
Laboratorium wzorcujące UDT posiada akredytację Polskiego Centrum Akredyta-
10 cji   nr AP 136 na wzorcowanie urządzeń pomiarowych z zakresu długości, ciśnie-
2 C C
0 nia, prędkości oraz termometrii radiacyjnej i elektrycznej. Laboratorium wykonuje
300 313 320 340 360 365 380 400 405 λ
obecnie wzorcowania mierników VIS (luksomierzy) i UV-A dla klientów UDT poza
Rys. 3. Przykładowa charakterystyka widmowa z nomy zakresem posiadanej akredytacji.Rozpoczęto działania związane z  planowanym
PN-EN ISO 3059 dla akceptowalnego miernika UV-A rozszerzeniem zakresu akredytacji PCA o wzorcowania mierników VIS i UV-A.

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

 INNOWACJE W ENERGETYCE 25

WŁAŚCIWOŚCI
ZŁĄCZA NAPRAWCZEGO
STALI 13HMF
PO 230 000 GODZIN
PRACY W WARUNKACH
PEŁZANIA

DŁUGOTRWAŁA EKSPLOATACJA URZĄDZEŃ ENERGETYCZNYCH NIESIE ZA SOBĄ KO-

NIECZNOŚĆ WYKONYWANIA NAPRAW EKSPLOATACYJNYCH, Z ZASTOSOWANIEM POŁĄ-
CZEŃ SPAWANYCH MATERIAŁÓW O STRUKTURZE ZDEGRADOWANEJ LUB ELEMENTÓW
WYKONANYCH Z NOWYCH RUR Z JUŻ EKSPLOATOWANYMI. DOTYCZY TO ZWŁASZCZA
ELEMENTÓW KOTŁÓW I CAŁYCH INSTALACJI RUROCIĄGÓW PAROWYCH, PRACUJĄCYCH
POWYŻEJ TEMPERATURY GRANICZNEJ W WARUNKACH PEŁZANIA, CZYLI POWOLNEGO,
CIĄGŁEGO ODKSZTAŁCANIA W CZASIE, SKUTKUJĄCEGO OSTATECZNIE PĘKNIĘCIEM.

PAWEŁ ROBERT PIOTR

GRZEŚKOWIAK
Główny Specjalista
ds.Badań Materiałowych
Dział Badań Laboratoryjnych
Urząd Dozoru Technicznego
Oddział w Poznaniu
WERSTA NIEMCZYK
Kierownik Działu Kierownik Działu Urządzeń
Oceny Zgodności Ciśnieniowych
Urząd Dozoru Technicznego Urząd Dozoru Technicznego
Oddział we Wrocławiu Oddział we Wrocławiu
26 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA DLA BEZPIECZEŃSTWA
S
zybkość odkształcenia w  czasie pełzania jest funkcją kilku pa-
rametrów: naprężenia (σ), temperatury (T), struktury, a w szcze-
gólności gęstości i  układu dyslokacji, wielkości ziarna, stężenia
pierwiastków stopowych rozpuszczonych w osnowie, rozkładu i udziału
wydzieleń wewnątrz i na granicach ziaren (Si= S1, S2, S3… Sn) oraz stanu
wewnętrznych uszkodzeń wywołujących pękanie (ω) [1, 2].
ε = ε (σ, T, Si, ω) (1)
Obliczeniowy czas pracy Rzeczywisty czas pracy tych
eksploatowanych w  Pol- urządzeń często przekracza
sce kotłów i  rurociągów 200 000 godzin.
w  większości przypadków
to 100 000 godzin.
Obliczenia wytrzymałościowe nowych urządzeń energetycznych wyko-
nane zgodnie z obowiązującymi zarówno kiedyś, jak i obecnie specyfi-
kacjami technicznymi:
uwzględniają wpływ naprężenia (σ) i  temperatury pracy (T) z  odpo-
wiednim współczynnikiem bezpieczeństwa,
nie uwzględniają cech struktury (Si) i  uszkodzeń wewnętrznych (ω),
co zaczyna mieć istotne znaczenie po przekroczeniu obliczeniowego
czasu pracy przy wykonywaniu napraw i modernizacji.
Trwałość materiału najczęściej jest różna od trwałości konstrukcji,
na którą mają wpływ także inne czynniki.
W energetyce trwałość urządzenia technicznego jest najczęściej mniej-
sza od trwałości materiału, a naprawy mają na celu przywrócenie wła-
sności użytkowych oraz umożliwiają dalszą, bezpieczną ich eksploatację.
Określenie trwałości konstrukcji wymaga wyznaczenia czasu granicz-
nego do zniszczenia (tr), granicznej liczby cykli do zniszczenia (Nf),
liczby operacji lub zabiegów technologicznych, po których przy zało-
żonym kryterium nastąpi zniszczenie lub utrata zdolności spełniania
wymaganej funkcji przez element konstrukcyjny.
Uszkodzenia występują w węzłach konstrukcji, w których występu-
je kumulacja i sumowanie szkodliwych oddziaływań.
Poznanie własności złączy spawanych, wykonanych podczas napraw
na elementach, które przekroczyły obliczeniowy czas pracy, ma klu-
czowe znaczenie dla bezpiecznej eksploatacji całych instalacji z ob-
szaru energetyki.
Kwalifikowanie i sprawdzanie technologii spawania było i jest wykony-
wane najczęściej zgodnie z wymaganiami PN EN ISO 15614-1 [2] na
materiałach nowych w stanie wyjściowym struktury. Norma ta ustala
zakres badań i wymagania, jakimi powinno charakteryzować się złącze
(spoina i strefa wpływu ciepła SWC).
ZŁĄCZE PRÓBNE
W celu sprawdzenia przebadanej technologii, przed wykonaniem złącza
naprawczego wykonano złącze próbne o wymiarach 323,9 x 40 z mate-
riału 13HMF, który przepracował 230 000 godzin w warunkach pełzania
(stary) i 14MoV6-3 (nowy).
STALE KONSTRUKCYJNE STOPOWE CHROMOWO-MOLIBDENO-
WO-WANADOWE
DO PRACY PRZY PODWYŻSZONYCH TEMPERATURACH
ZASTOSOWANE PARAMETRY SPAWANIA
Podgrzewanie 250°C
T max międzyściegowa 350°C
Przetop, z zastosowaniem materiału dodatkowego DMV 83-Kb,
wykonano metodą 141
Wypełnienie wykonano metodą 111 materiałem dodatkowym
FOX DMV 83-Kb
Po spawaniu wykonano obróbkę cieplną w  temperaturze 490/710 ±
10°C. Na rysunku 1 schematycznie przedstawiono złącze spawane
z przedstawieniem oznaczeń badanych stref.
MR1 („stary”) SWC1 SP SWC2 MR2 („nowy”)
Rys. 1. Schemat badanego złącza z oznaczeniami badanych stref
NIE MA AKTUALNIE NORM OKREŚLAJĄCYCH KRYTERIA AKCEPTA-
CJI DLA ZŁĄCZY NAPRAWCZYCH WYKONANYCH Z ZASTOSOWA-
NIEM MATERIAŁÓW PRACUJĄCYCH W  WARUNKACH PEŁZANIA,
ZWŁASZCZA PO PRZEKROCZENIU OBLICZENIOWEGO CZASU.
PROBLEM JEST ZŁOŻONY I GENERUJE PYTANIA.
Czy zastosowanie do napraw urządzeń, technologii spawania zbadanej
na materiale w stanie wyjściowym struktury, da wyniki badań porów-
nywalne do próbek przygotowanych na elementach po długotrwałej
eksploatacji w warunkach pełzania?
Jaki wpływ na strukturę, wielkość ziarna, wydzielenia i  uszkodzenia
mają spawalnicze cykle cieplne w obszarze SWC naprawianego urzą-
dzenia?
Jakie kryteria akceptacji stosować przy ocenie własności wytrzyma-
łościowych i  jaką wytrzymałość na pełzanie mają złącza naprawcze
Rz/100000/T?
Jednoznacznej odpowiedzi na te pytania w dostępnej literaturze nie ma,
zaś naprawy są wykonywane. Kompleksowo natomiast opisana została
ocena mikrostruktury stali, co pozwala oszacować trwałość resztkową
i stopień wyczerpania materiału [1, 3, 4].
BADANIA
Badania niszczące, próby rozciągania oraz udarnościowe, przeprowa-
dzono w Laboratorium UDT (CLDT) w Poznaniu. Wykonano je dla złącza
próbnego Ø 324 x 40 wykonanego z materiału 14MoV6-3 w stanie wyj-
ściowym struktury oraz materiału 13HMF, który przepracował 230 000
godzin w warunkach pełzania.
3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego
 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA DLA BEZPIECZEŃSTWA 27

Badania mają pomóc w uzyskaniu odpowiedzi na postawione wcześniej pytania. ANALIZA WYNIKÓW
Po przeanalizowaniu uzyskanych wyników
Otrzymane wyniki badań Re, Rm, A5, Rp0, 2500 przedstawia tabela nr 1 wraz z dokumentami odniesie- badań własności wytrzymałościowych złą-
nia i zawartymi w nich wymaganiami. Zbadana została praca łamania materiału podstawowego, cza naprawczego z materiału 13HMF, który
który przepracował w warunkach pełzania 230 000 godzin, zarówno w kierunku (T), jak i (L), a na przepracował 230 000 godzin w warunkach
ich podstawie wyznaczono temperaturę przejścia w stan kruchy, co przedstawiają rysunki 2 i 3. pełzania, można wysnuć wnioski.

Niskie wartości pracy łamania w materiale

Na szczególną uwagę zasługuje wykonane badanie pracy łamania SWC i złącza łączącego
podstawowym 13HMF rosną ze wzrostem
dwie rury, które umożliwiają pobranie próbek (L) wzdłużnych.
temperatury badania.

Wymusza to zastosowanie kryterium akceptacji pracy łamania w kierunku wzdłużnym (L) – 40 J, Przy naprawach urządzeń, po przekrocze-
które jest inne od kryterium dla badania w kierunku poprzecznym (T) wynoszącym 27 J. niu obliczeniowego czasu pracy, należy
wykonywać badania własności wytrzyma-
Tabela 1. Wyniki badań Re, Rm, A5, Rp0, 2500 króćca 324x40 mm z materiału 13HMF (14MoV6-3) łościowych i  struktury materiału dla okre-
Własności wytrzymałościowe ślenia stopnia wyczerpania naprawianego
Gatunek
Oznaczenie stali Oznaczenie
Rm Re A5 Rp0,2 500 węzła, oraz wyznaczyć jego temperaturę
Wymiary, mm wycinka
MPa MPa % MPa przejścia w stan kruchy,
1 2 3 4 5 6 7
13HMF Należy w  razie potrzeby skorygować in-
Materiał rodzimy MR1 („stary”) Ø324x40 ozn. MR1 476 339 29,4 203
strukcje uruchamiania rurociągu, w  celu
Wymagania dla stali 13HMF_W Stanie Wyjściowym WG PN-75/H-84024 490÷690 min 365 min 18 min 216 wyeliminowania szybkiego obciążenia ci-
śnieniem bez kontroli temperatury ścianki
Obwodowe złącze jednorodne i  zapobiegać uderzeniom hydraulicznym,
ozn. ZS1 494 358 18 274
stal 14MoV6-3 (13HMF)
podobnie należy przeanalizować podejście
14MoV6-3
Materiał rodzimy MR2 („nowy”)
Ø324x40 ozn. MR2 505 368 29,6 228 do prób ciśnieniowych.

WYMAGANIA DLA STALI 14MoV6-3 W STANIE WYJŚCIOWYM WG PN-EN10216-2 490÷610 min 320 min 18 min 200 Do oceny przydatności kwalifikowa-
nej technologii spawania przy napra-
60 wach urządzeń, które przekroczy-
47,85 ły obliczeniowy czas pracy, króćce
50
praca łamania KV [J]

kontrolnenależałoby wykonywać z materiału

40 w  wyjściowym stanie struktury i  materiału
31,7
30 22,5 25,6 pobranego z naprawianego miejsca.
16,7 18,7
20 Należy kontynuować badania, aby ustalić
10 kryteria akceptacji pracy łamania SWC złą-
czy dla naprawianych i  modernizowanych
0
0 10 20 30 40 50 55°C 60 70 80 urządzeń pracujących w  warunkach peł-
zania i  po przekroczeniu obliczeniowego
temperatura próby [°C]
czasu pracy.
Rys. 1. Praca łamania w funkcji temperatury dla wyznaczenia minimalnej temperatury, przy której
zostanie osiągnięta minimalna wymagana praca łamania: KV2 = 27 J dla próbek poprzecznych „T” Literatura:

1. Dobrzański J., Materiałowa interpretacja

60 54,25
trwałości stali dla energetyki, Open Access
50 46,1
praca łamania KV [J]

Li-brarary, Volume3, 2011.

40
31,1 2. Hernas A., Żarowytrzymałość stali i  sto-
26,6
30 pów. Część I, Wydawnictwo Politechniki
16,5 21
20 Śląskiej, Gliwice 1999.
10
3„Instrukcja UDT badania komór i rurociągów
0 pracujących w warunkach pełzania”.
0 10 20 30 40 50 55°C 60 70 80
temperatura próby [°C] 4. PN-EN ISO 15614-1:2008 „Specyfikacja
i  kwalifikowanie technologii spawania
Rys. 2. Praca łamania w funkcji temperatury dla wyznaczenia minimalnej temperatury, przy której metali – Badanie technologii spawania –
zostanie osiągnięta minimalna wymagana praca łamania: KV2 = 40 J dla próbek wzdłużnych „L” Część 1: Spawanie łukowe i  gazowe stali
oraz spawanie łukowe niklu i stopów niklu”.

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

28 INNOWACJE W ENERGETYCE
ZAWORY
BEZPIECZEŃSTWA
PRZYCZYNY PĘKANIA KORPUSÓW
PAWEŁ
GRZEŚKOWIAK
Główny Specjalista
ds. Badań Materiałowych
Dział Badań Laboratoryjnych
Urząd Dozoru Technicznego
Oddział w Poznaniu
RYSZARD WRÓBEL
Główny Specjalista
ds. Urządzeń Technicznych
Zespół Automatyki
i Badań Elektrycznych
Dział Badań Laboratoryjnych
Urząd Dozoru Technicznego
Oddział w Poznaniu
Szeroko rozumiana inżynieria materiałowa od lat służy ekspertom do podnoszenia poziomu bezpieczeństwa
technicznego, łącząc w sobie badania istniejących stanów materii z wytwarzaniem tych nowych, pożądanych
dla konkretnych zastosowań. Analiza struktury materiałów i ich właściwości, pochodzących np. z pracujących
elementów urządzeń, w  powiązaniu ze środowiskiem pracy daje odpowiedzi na temat przyczyn awarii oraz
metod im dalszego zapobiegania. Jest to nieodzowny element analizy bezpiecznej eksploatacji urządzeń oraz
instalacji.
W artykule przedstawiono wyniki badań zaworów bezpieczeństwa, których korpusy uległy awarii podczas
eksploatacji. Zawory te są stosowane dla zabezpieczenia przed przekroczeniem ciśnienia dopuszczalnego
w zbiornikach do magazynowania ciekłego propanu butanu (LPG).
MATERIAŁ BADAŃ
Zawory bezpieczeństwa są montowane na zbiornikach LPG za pośrednictwem zaworów odcinających. Zawory te
są stosowane w celu umożliwienia demontażu zaworów bezpieczeństwa bez konieczności opróżniania zbiornika.
Zawory odcinające zamykają się samoczynnie w trakcie wykręcania zaworu bezpieczeństwa.
Elementy analizowanych zaworów bezpieczeństwa
korpus z króćcem dopływowym
sprężyna
grzybek zaworu
element oporowy sprężyny
Korpusy zaworów bezpieczeństwa wykonano z mosiądzu. Analizie poddano osiem zaworów. Wyniki badań materia-
łowych wskazują, że przyczyną awarii badanych zaworów bezpieczeństwa była korozja naprężeniowa.
Badaniom, realizowanym w odstępach czasu, poddano osiem zaworów bezpieczeństwa stosowanych w zbiorni-
kach LPG jako zabezpieczenie przed wzrostem ciśnienia. Zawory uległy awarii wskutek pękania ścianek gwintowa-
nych króćców dopływowych. Przedstawione do badań zawory pokazano na zdjęciach od 1 do 4.
3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego
 BADANIA MATERIAŁOWE DLA BEZPIECZEŃSTWA 29

Zdjęcie 1. Zawór 1 z oderwanym króćcem dopływowym Zdjęcie 3. Zawór bezpieczeństwa wkręcony w zawór odcinający

Zdjęcie 2. Zawór bezpieczeństwa i zawór odcinający z tkwiącym w nim Zdjęcie 4. Badane zawory
oderwanym króćcem dopływowym

ZAKRES BADAŃ
1. Badania wizualne oraz sprawdzenie wymiarów korpusu zaworu bezpieczeństwa
2. Badania penetracyjne
3. Badania składu chemicznego materiału
4. Badania metalograficzne-mikroskopowe
5. Badania mikroskopowe fraktograficzne przełomów
6. Badania twardości
7. Badania wytrzymałości króćca dopływowego na obciążenia wywołane momentem dokręcania (badania wykonano na jednym zaworze
z nieuszkodzonym króćcem dopływowym)

WYNIKI BADAŃ LABORATORYJNYCH

Badania wizualne
W wyniku badań wizualnych stwierdzono jak poniżej.

Przełomy pełne, króćce dopływowe są oderwane od korpusów. Występują pęknięcia obwodowe pomiędzy częścią gwintowaną a przejściem cylin-
drycznym króćca dopływowego.
Przełomy częściowe, króćce dopływowe nie są oderwane od korpusów zaworów bezpieczeństwa. Pęknięcia obwodowe występują w części cylin-
drycznej poza częścią gwintowaną króćca dopływowego.

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

30 BADANIA MATERIAŁOWE DLA BEZPIECZEŃSTWA

Wszystkie króćce dopływowe badanych zaworów bezpieczeństwa posiadały pęknięcia u nasady. Pęknięcia te były ukierunkowane prostopadle do
osi symetrii korpusów i do kierunku naprężeń rozciągających występujących w obszarze pęknięcia.
We wszystkich badanych króćcach dopływowych stwierdzono kruche, ziarniste przełomy. W obszarach przełomów nie stwierdzono występowania
przewężeń.
Na niektórych gwintach stwierdzono pozostałości kleju lub substancji uszczelniającej.
Badania wizualne przeprowadzono zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 13018 „okiem nieuzbrojonym” oraz z użyciem lupy o powiększeniu 5x,
przy oświetleniu naturalnym o natężeniu światła na badanej powierzchni > 1300 lx. Przykładowe przypadki pęknięć i ich przełomy przedstawiono na
zdjęciach od 5 do 10.

Wyniki pomiarów parametrów geometrycznych wykazały zgodność wykonania zaworów z dokumentacją.

Zdjęcie 5. Króciec dopływowy zaworu 2 Zdjęcie 6. Króciec dopływowy zaworu 4

Zdjęcie 7. Korpus zaworu 3. Króciec dopływowy nie oderwany od korpusu Zdjęcie 8 . Przełom zaworu 3 na króćcu dopływowym

Zdjęcie 9. Korpus zaworu 5 Króciec dopływowy nie oderwany od korpusu Zdjęcie 10. Przekrój zaworu 5 Pęknięcie obwodowe ścianki króćca

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

 BADANIA MATERIAŁOWE DLA BEZPIECZEŃSTWA 31

Badanie penetracyjne Badania składu chemicznego

Do badań użyto zestawu preparatów penetracyjnych w syste- Wyniki badań składu chemicznego materiału korpusów przedstawiono w tablicy
mie EN 571-IICd-2 firmy Karl Deutsch (PR-2 zmywacz: Batch 1. Badania materiału korpusów dla oznaczenia składu chemicznego wykazały,
3100; RDP-1 penetrant czerwony: Batch 4023; SD-1 wywoły- że ich skład chemiczny jest porównywalny do mosiądzu gatunków oznaczonych
wacz: Batch 3099). Jakość oraz ważność użytego do badań wg UNS: C37700 wg ASTM B283 lub C37800 wg ASTM B134.
penetracyjnych systemu penetrantów jest potwierdzona certy-
fikatami firmy Karl Deutsch, które są przechowywane w aktach Polskimi odpowiednikami mogą być mosiądze oznaczone: CuZn39Pb2 (MO59),
CLDT w Poznaniu. Obserwacji badanych obszarów dokonano CuZn40Pb2 (MO58B) wg PN-92/H-87025.
w świetle dziennym, przy natężeniu oświetlenia > 1000 lx na
badanej powierzchni. Badania penetracyjne przeprowadzono Tablica 1. Wyniki badań składu chemicznego
dla dwóch przypadków korpusów.
Cu Pb Fe Zn Reszta
Badania wykonano na korpusie zaworu po awarii, który wy- Nr zaworu
kazywał nieszczelność lecz nie stwierdzono na nim pęknięć [%] [%] [%] [%] [%]
w badaniach wizualnych. 57,0 1,70 0,09 Reszta 0,025

Badania wykonano na korpusie zaworu, który został poddany 56,9 1,74 0,07 Reszta 0,025
badaniu wytrzymałości króćca dopływowego na obciążenia
wywołane momentem dokręcania. 57,0 1,80 0,07 Reszta 0,027

56,9 1,69 0,09 Reszta 0,041

Stwierdzono wskazania od pęknięć obwodowych na po-
wierzchniach zewnętrznych. Niektóre pęknięcia rozwinęły się 56,9 1,71 0,06 Reszta 0,026
na wskroś króćca.
Reszta
58,35 2,025 0,10 0,37
Wskazania od pęknięć na zaworze po awarii przedstawiono
na zdjęciach: 11 oraz 12.
59,13 2,12 0,4 Reszta 0,07

Wskazania od pęknięć na zaworze, który został poddany ba- 59,54 2,10 0,4 Reszta 0,06
daniu wytrzymałości na zdjęciu 34.
Max. Reszta Reszta max.
UNS C37700 58,0–61,0 1,50–2,50
0,3 % 0,5%
Max. Reszta max.
UNS C37800 57,0–59,0 1,50–2,50 Reszta
0,4 % 0,2%

Badania mikroskopowe
Badania metalograficzne przeprowadzono na zgładach polerowanych mecha-
nicznie i trawionych odczynnikiem Mi22Cu wg normy PN-75/H-04512 na mikro-
skopie optycznym i skaningowym. Zgłady wykonano na przekrojach korpusów
obejmujących króćce dopływowe, wzdłuż osi symetrii, w obszarach pęknięć.

Wszystkie przedstawione do badań zawory posiadają korpusy o strukturze me-

talograficznej właściwej dla mosiądzów dwufazowych (Zn ≥ 37%).

Zdjęcie 11. Wskazania od pęknięć na zewnętrznej stronie króć- Rodzaj struktury: dwufazowa złożona z fazy α i fazy β
ca dopływowego
Na zdjęciach od 13 do 21 (obrazy z mikroskopu skaningowego - SEM,) przed-
stawiono widoki obszarów pęknięć w  przekrojach jako przykładowe struktury
metalograficzne badanych korpusów w obszarach pęknięć.

Nie stwierdzono odcynkowania.

Obrazy mikroskopowe przełomów przedstawiono na zdjęciach 20 i 21 - są to ty-

powe, kruche przełomy podobne we wszystkich badanych korpusach zaworów
bezpieczeństwa.

Pęknięcia przebiegają międzykrystalicznie po granicach ziaren oraz śródkry-

stalicznie przez fazę α i fazę β.

Zdjęcie12. Wskazania od pęknięć na wewnętrznej stronie króć- Nie stwierdzono odcynkowania obszarów pęknięć.
ca dopływowego

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

32 BADANIA MATERIAŁOWE DLA BEZPIECZEŃSTWA

Zdjęcie 13. Korpus zaworu. Obraz SEM. Obszar pęknięcia na przejściu Zdjęcie 16. Korpus zaworu. Obraz SEM. Obraz przedstawia krawędź
korpus - króciec dopływowy – przekrój pękniętej ścianki wzdłuż osi sy- przekroju zewnętrznej powierzchni króćca zaworu. Widoczne układające
metrii. się w szereg, rozwinięte pęknięcia na trawionym zgładzie metalograficz-
nym jak na zdjęciu 24, widok pod kątem.

Zdjęcie 14. Obszar oznaczony na zdjęciu 22. Zdjęcie przedstawia „wej-

ście” pęknięcia. Zdjęcie 17. Korpus zaworu. Obraz SEM. Obszar na przejściu korpus - kró-
ciec dopływowy – przekrój wzdłuż osi symetrii, poniżej linii oderwania
króćca . W okręgu zaznaczono położenie pęknięcia przedstawionego na
zdjęciu 29.

Zdjęcie 15. Korpus zaworu. Obraz SEM. Obraz przedstawia przekrój

ścianki króćca zaworu. Widoczne pęknięcia na trawionym zgładzie me-
talograficznym zaznaczono strzałkami. Pęknięcie po prawej stronie prze-
chodzi na wskroś, pozostałe dwa pęknięcia penetrują przekrój na ok. 2/3 Zdjęcie 18. Mikropęknięcie w miejscu oznaczonym na zdjęciu 28. Dłu-
jego grubości. gość pęknięcia na obserwowanym przekroju wynosi 143, 5 µm.

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

 BADANIA MATERIAŁOWE DLA BEZPIECZEŃSTWA 33

Badania twardości
Badania twardości przeprowadzono sposobem Rockwella, zgodnie
z wymaganiami normy PN-EN ISO 6508-1:2002, w skali B, z zastoso-
waniem kulki stalowej.

Wyniki badań przedstawiono w tablicy 2.

Tablica 2. Wyniki badań twardości

Wyniki pomiarów / Nr odcisku Średnia
L.p. HRBS HRBS
1 2 3 4 5
54 48 52 46 57 51
51 51 58 55 54 54
55 55 50 - - 53
54 49 48 - - 50
Zdjęcie 19. Pęknięcie rozwijające się zarówno po granicach ziaren oraz
na wskroś ziaren. 57 51 49 - - 52
53 53 47 - - 51
51 57 58 - - 55
56 48 48 56 - 52

Wyniki badań twardości odpowiadają wymaganiom normy ASTM B283

– twardość mosiądzu, gat. UNCS C37700 powinna wynosić min. 48 HRB.

Badania wytrzymałości króćca dopływowego na obciążenia wywoła-

ne momentem dokręcania

Badaniom poddano nieuszkodzony zawór bezpieczeństwa. Zawór po-

chodził z używanego zbiornika LPG.

Zdjęcie 20. Przykładowy obraza przełomu kruchego składającego się z mie-

szaniny powierzchni płaskich. Widoczne są pustki po cząstkach ołowiu.

Zawór bezpieczeństwa wkręcono w zawór odcinający CD36, a następ-

nie dokręcano przy użyciu klucza płaskiego S 60. W czasie dokręcania
mierzono siłę przyłożoną do klucza w celu określenia momentu dokrę-
cania. Następnie przy użyciu penetranta sprawdzano, czy w króćcu za-
woru pojawiają się pęknięcia.

Zdjęcie 21. Przykładowy przełom. Jasne obszary – są to cząstki ołowiu.

Zdjęcie 22. Zawór po badaniu wytrzymałości króćca dopływowego oraz
badaniach penetracyjnych z wyraźnie widocznymi wskazaniami pęknięć

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

34 BADANIA MATERIAŁOWE DLA BEZPIECZEŃSTWA
Pęknięcie w obrębie króćca dopływowego zaworu bezpieczeństwa zo-
stało wykryte po przyłożeniu momentu 506 Nm.
Wartość momentu, przy którym nastąpiło pęknięcie była 14,9 razy więk-
sza niż zalecany przez wytwórcę moment dokręcania zaworu bezpie-
czeństwa (25 ft lb = 33,9 Nm).
Podsumowanie wyników badań
Wymiary badanych zaworów bezpieczeństwa są zgodne z ich dokumen-
tacją techniczną.
Skład chemiczny materiału, z którego wykonano korpusy zaworów, jest
porównywalny do mosiądzu gatunku oznaczonego wg UNS C37700
i UNS C37800.
Twardość średnia materiału korpusów jest wyższa od minimalnej twar-
dości wymaganej w normie dla gat.: UNS C37700 i UNS C37800.
Korpusy mają strukturę metalograficzną, właściwą dla materiału, z któ-
rego zostały wykonane.
Pęknięcia i  mikropęknięcia rozwijają się od strony zewnętrznej w  głąb
materiału korpusów. Są to pęknięcia mieszane, o charakterze międzykry-
stalicznym i transkrystalicznym.
Pęknięcia układają się szeregowo, wzdłuż ścianki króćca, na odcinku
rozciąganym (patrz zdjęcia 15 i 16).
W badanych korpusach zaworów bezpieczeństwa stwierdzono przełomy
kruche, ziarniste oraz liczne mikropęknięcia i pęknięcia ścianek króćców
obszarze przejścia w korpus zaworu.
Wnioski końcowe
Biorąc pod uwagę otrzymane wyniki badań, sposób obciążenia
obszaru pęknięcia, własności mosiądzów dwufazowych charak-
ter pękania i rozłożenie pęknięć można stwierdzić, że przyczyną
powstania pęknięć badanych zaworów była korozja naprężeniowa,
która zaatakowała zewnętrzną powierzchnię króćców.
Dla wystąpienia korozji naprężeniowej mosiądzów muszą zaistnieć jed-
nocześnie następujące niżej wskazane warunki.
NAPRĘŻENIA ROZCIĄGAJĄCE
Mogą to być naprężenia rozciągające strukturalne - własne, które po-
zostały po uprzedniej obróbce lub naprężenia wywołane działaniem sił
zewnętrznych (np. od dokręcania).
ŚRODOWISKO PRACY
Powierzchnia wyrobu wykonanego z mosiądzu jest w kontakcie z amo-
niakiem, związkami amonowymi oraz pochodnymi takimi jak np. aminy.
PODSUMOWANIE
Z uwagi na to, iż nie stwierdzono odcynkowania obszarów pęknięć, które
objawia się występowaniem miedzi w postaci gąbczastej w strukturze
stopu korpusu zaworu, wyklucza się wystąpienie środowiska korozyjne-
go zawierającego jony Cl-.
Zbyt duży moment dokręcania zaworu bezpieczeństwa mógł być jednym
z czynników przyspieszających pękanie króćców dopływowych zaworów
bezpieczeństwa.
W skrajnym przypadku zbyt duży moment dokręcania może być wystar-
czającą przyczyną powstania pęknięcia w króćcu dopływowym korpusu
zaworu bezpieczeństwa.
Należy również zwracać uwagę na to, aby badania szczelności połączeń
wykonywane po montażu zaworów były prowadzone z wykorzystaniem
środków pianotwórczych nie zawierających związków chloru.
Literatura:
1. ASTM B283
2. ASTM B134
3. PN-92/H-87025
4. Z. Wendorf, Metaloznawstwo, wydanie III, Wydawnictwo Naukowo-
-Techniczne, Warszawa 1976.
5. Korozja metali i stopów pod redakcją L.L. Shreira, Wydawnictwo Nauko-
wo-Techniczne, Warszawa.
3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego
 INNOWACJE W ENERGETYCE 35

ANDRZEJ POSTAWA
Starszy Specjalista
Urządzeń Ciśnieniowych
Urząd Dozoru Technicznego
Oddział w Lublinie
Biuro w Rzeszowie
PRZYGOTOWANIE DOKUMENTACJI
MODERNIZACJI AUTOMATYKI
W PRAKTYCE
CZĘŚĆ 2
DANE IDENTYFIKACYJNE - PARAMETRY TECHNICZNE
- OPIS TECHNICZNY

W
  kolejnym artykule z  cyklu dotyczącego praktycznych infor-
macji przydatnych przy opracowywaniu dokumentacji tech-
nicznej modernizacji Autor przedstawia wymagania dotyczące
danych identyfikacyjnych i  parametrów projektu. Wskazówki opracow-
ano dla przykładu dokumentacji modernizacji automatyki, a konkretnie
automatyki zabezpieczającej stosowanej w  kotłach parowych lub
wodnych.
Automatyka pełnI rolę służebną dla urządzeń technicznych.
We wstępie projektu niezbędne są poniższe informacje.
Określenie dla jakiego konkretnego kotła automatyka jest projektowana
Parametry techniczne kotła i wyposażenia pomocniczego
Krótki opis konstrukcji i funkcjonowania zawierający niezbędne in-
formacje istotne do zaprojektowania automatyki
Rodzaj obsługi po modernizacji deklarowany przez eksploatującego ma
znaczenie w procedurze oceny  ryzyka oraz skutkuje dodatkowymi wy-
maganiami w zakresie wyposażenia. Dodatkowe wymagania określają
specyfikacje techniczne przyjęte jako dokumenty odniesienia w projek-
cie automatyki zabezpieczającej. Zagadnienia związane z wyborem do-
kumentów odniesienia zostaną omówione w kolejnej części.
UWAGA
Ten aspekt (rodzaj obsługi ) musi być uwzględniany przy projektowaniu.
B. PARAMETRY TECHNICZNE
Zaleca się, aby wszystkie wartości parametrów kotła (zespołu kotła)
istotne dla zaprojektowania automatyki były zamieszczone w  jednym
miejscu projektu w formie zintegrowanej np. tabeli.

Parametry projektowe kotła (zespołu kotła)

A. DANE IDENTYFIKACYJNE KOTŁA I EKSPLOATUJĄCEGO Wartości tych parametrów eksploatujący podaje na podstawie doku-
Procedura uzgodnienia dokumentacji modernizacji zakończona jest mentacji modernizacji dostarczonej przez producenta kotła lub na pod-
„Sprawozdaniem z Uzgodnienia Dokumentacji Modernizacji”, które jest stawie uzgodnionej dokumentacji modernizacji części ciśnieniowej kotła
przypisane jednoznacznie do urządzenia objętego dozorem technicz- lub paleniska. Zatem projektant automatyki musi otrzymać od eksplo-
nym. Każde urządzenie objęte dozorem technicznym przez UDT posiada atującego zestaw aktualnych wartości parametrów.
nr ewidencyjny. Numer ewidencyjny UDT składa się z  6 cyfr z  prefik-
sem „N” lub bez prefiksu i jest dla każdego urządzenia niepowtarzalny Jeśli więc w zakresie modernizacji są przewidziane zmiany parametrów
w skali całego kraju. Dodatkowo dane eksploatującego, miejsce eksplo- roboczych w zakresie parametrów dopuszczalnych, to muszą być wyraź-
atacji oraz nr fabryczny urządzenia pozwalają zweryfikować urządzenie nie wskazane. Zmiany parametrów poza parametry dopuszczalne może
w przypadku błędnie podanego nr UDT. być przesłanką do potraktowania tej zmiany jako wytworzenia nowego
urządzenia.
UWAGA
Parametry zadziałania automatyki zabezpieczającej
Niżej wymienione dane powinny być zgodne z  danymi zawartymi Zadziałanie automatyki zabezpieczającej przyjęło się w praktyce nazy-
w ostatnim protokole badań. wać BLOKADĄ, stąd też często parametry te skrótowo określa się „pa-
rametrami blokadowymi”. Istotę ich działania trafnie określa definicja
PRZYKŁAD blokady zawarta w PN-EN 12952-7:2012 [ 1] pkt 3.19.
Kocioł: typ, nazwa handlowa,
Rok produkcji: ……………………………… Blokada – warunek bezpiecznego wyłączenia przez system zabez-
pieczający taki, że ponowne uruchomienie może być wykonane
Nr fabryczny: ……………………………….
przez obsługującego kocioł poprzez ręczne odblokowanie ogra-
Nr. ewid. UDT: _ __ __ ____ nicznika lub ręczne odblokowanie układu logicznego zabezpie-
Miejsce eksploatacji: ……………………………… czającego i bez innych możliwości.
Eksploatujący: ……………………………….
Podstawowym zadaniem automatyki zabezpieczającej jest niedopusz-
Oraz czenie do przekroczenia wartości parametrów projektowych z uwzględ-
Rodzaj obsługi: np. ( stały nadzór lokalny/zdalny; kontrola nieniem właściwości dynamicznych urządzenia ciśnieniowego
okresowa 1/24h ; 1/72 ) i instalacji paleniskowej.

Biuletyn Urzędu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

36 BEZPIECZEŃSTWO URZĄDZEŃ CIŚNIENIOWYCH

Każdy kocioł wyposażony jest w  zawór bezpieczeństwa „Bezpieczeństwo urządzenia kotłowego nie powinno być zależne od
o ciśnieniu początku otwarcia równym lub mniejszym od efektywnego działania zdalnego systemu alarmowego i systemu moni-
PRZYKŁAD 1

wartości ciśnienia projektowego (PS). torowania”.

Zatem wartość ciśnienia zadziałania automatyki zabezpie-
czającej (blokady) musi być mniejsza od wartości ciśnienia Wymagania dla zdalnego alarmowania i monitoringu zawarte są w nor-
otwarcia zaworu (PD), tak aby nie następowało wcześniej- mach:
sze lub jednoczesne otwarcie zaworu bezpieczeństwa.
PN-EN 12952-7:2012 [1] pkt. 7.7 i załączniku C,
Kocioł jest o dużej bezwładności cieplnej np. kocioł wod- PN-EN 12953-6:2011 [3] pkt. 8 i załączniku E.
ny o konstrukcji wodnorurowej z obmurzem ceramicznym
PRZYKŁAD 2

(tj. bez ekranów szczelnych) z paleniskiem rusztowym.

W  takim przypadku nastawa ogranicznika temperatury na
wartość temperatury projektowej (TS), w  większości przy-
padków może doprowadzić do przekraczania temperatury
projektowej (TS), pomimo zatrzymania dopływu ciepła
przez automatykę zabezpieczającą.
PARAMETRY ROBOCZE
Parametry te, to wartości zadane dla układów regulacyjnych. Zakres
zmian tych wartości powinien być ograniczony tak, aby nie było możli-
wości wejścia w wartości parametrów sygnalizacji ostrzegawczej, a tym
bardziej w wartości parametrów blokadowych.

W  każdym przypadku wartość parametru dla blokady powinna Dodatkowe wyposażenie i odpowiednie układy automatycznej regula-
uwzględniać bezwładność pomiaru oraz ciepło zakumulowane w pa- cji są obligatoryjne dla kotłów pracujących w instalacjach bez stałego
lenisku i konstrukcji kotła. nadzoru.

Zatem wartość parametru zadziałania automatyki zabezpieczającej
należy dobierać możliwie jak najniżej wartości maksymalnej parametru
projektowego (jak najwyżej wartości minimalnej parametru projektowe-
go), oczywiście biorąc pod uwagę wartości parametrów eksploatacyj-
nych (roboczych).
Wymagania w tym zakresie określone są w dokumentach:
PN-EN 12952-7 [1] pkt 7. i w załączniku B,
PN-EN 12953-6 [3] pkt 7. i w załączniku C,
WUDT-UC [2] arkusz KP/04 - pkt 10. i KW/04 - pkt 8.

PARAMETRY OSTRZEGAWCZE Dobór wszystkich wartości parametrów istotnych dla projektu automa-
Są to wartości parametrów zadziałania sygnalizacji optyczno-dźwię- tyki, poza parametrami projektowymi powinien być uzgodniony z eks-
kowej, której zadaniem jest wymuszenie działań korekcyjnych obsługi ploatującym z uwzględnieniem wymagań operacyjnych oraz inercji po-
stałej kotła. miarów i obiektu.

Sygnalizacja ostrzegawcza według WUDT-UC [2], arkusz WO-A/02

pkt 2.1 C, zaliczana jest do automatyki zabezpieczającej. Jej zada-
niem wg pkt 2.17 jest:
ostrzeżenie obsługi o zbliżaniu się kontrolowanych parametrów do
wartości dopuszczalnych tj. zadziałania blokady,
informacja o wypadnięciu z ruchu urządzeń współpracujących, któ-
re mają wpływ na bezpieczne warunki pracy kotła (np. niski poziom
wody w zbiorniku wody zasilającej, awaria pompy zasilającej).

Dla kotłów z  palnikami gazowymi lub olejowym mogącymi pracować

trybie ograniczonego nadzoru tj. bez obsługi stałej, powinien stosowany
być monitoring zdalny nie zaliczany do systemu bezpieczeństwa.

Zestawienie tych parametrów np. w formie tabeli w jednym miejscu dokumentacji z uwzględnieniem wszystkich podzespołów ciśnieniowych oraz
paleniska znacznie ułatwia analizę dokumentacji.
PRZYKŁAD
PARAMETRY WARTOŚCI PARAMETRÓW
KOCIOŁ oznacz. j.m. projektowe blokadowe ostrzegawcze robocze
Moc cieplna N MW
Wydajność max trwała D t/h
Ciśnienie najwyższe dopuszczalne PS/PD bar
Ciśnienie minimalne dopuszczalne PDmin bar
Minimalny poziom LWL znak na walczaku LWL LWL LWL+… LWL+…
Jakość wody QH2O µS/cm
Temperatura max czynnika TS / TD o
C
Przepływ czynnika roboczego min F min m3/h
Przepływ czynnika roboczego max F max m3/h
Ciśnienie próby ciśnieniowej PT bar

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

 BEZPIECZEŃSTWO URZĄDZEŃ CIŚNIENIOWYCH 37

Ekonomizer oznacz. j.m. projektowe blokadowe ostrzegawcze robocze

Ciśnienie najwyższe dopuszczalne PSE / PDE bar
Temperatura max czynnika TSE / TDE o
C
Przepływ czynnika roboczego min FE min m3/h
Temperatura spalin (wlot do eko) TSE o
C

Przegrzewacz(e) pary oznacz. j.m. projektowe blokadowe ostrzegawcze robocze

Temperatura max czynnika TSP / TDP o
C
Temperatura max ścianki oblicz. TSO o
C
Inne ..

Instalacja paleniskowa oznacz. j.m. projektowe blokadowe ostrzegawcze robocze

Ciśnie w komorze spalania max PKS max Pa
Ciśnie w komorze spalania min PKS min Pa
Temperatura spalin (wylot z kotła) TSK C
o

Przepływ powietrza do spalania FPS m /h

3

Nadciśnienie powietrza do spalania PPS kPa

Inne ..

Bar - jest oficjalną jednostką stosowaną w dyrektywie PED i taką należy stosować w odniesieniu do części ciśnieniowej.

1 bar = 0,1 MPa

Ciśnienie – oznacza ciśnienie odniesione do ciśnienia atmosferycznego, tj. ciśnienie manometryczne. W następstwie tego podciśnienie określa
się jako wartość ujemną (wg. PED)

Powyższa tabela ma formę uniwersalną i przykładową. Dla konkretnego kotła należy ją odpowiednio dostosować i uzupełnić oraz dodać komen-
tarz, jeżeli jest to konieczne.
Przy modernizacji wymagana jest aktualizacja opisu technicznego. Zestawienia parametrów zawarte są w przykładowych szczegółowych opisach
technicznych dostępnych na stronie: www.udt.gov.pl/formularze.
Jeżeli kocioł jest wyposażony np. w zintegrowany ekonomizer lub przegrzewacz i jeżeli podzespoły te wymagają ochrony przed przekroczeniem
dopuszczalnych parametrów - to należy to wykazać w tabeli.

OBJAŚNIENIA I DEFINICJE:
Symbole PS; TS; PT zostały zdefiniowane w dyrektywie PED
2014/68/UE i oznaczają:
PS – oznacza najwyższe ciśnienie, dla którego zaprojektowane jest urzą-
dzenie, określone przez producenta i zdefiniowane w miejscu przez niego
określonym, którym jest miejsce przyłączenia urządzeń zabezpieczających
lub ograniczających albo górna część urządzenia lub, jeśli nie jest to właści-
we, dowolny określony pkt. (wg. PED)
TS – oznacza najwyższe lub najniższe temperatury, dla jakich zostało za-
projektowane urządzenie, określone przez producenta. (wg. PED) Zwykle
jest to na wylocie z kotła.
PT – oznacza ciśnienie próbne w barach jakiemu zostało poddane urządze-
nie łącznie z datą wykonania.
Symbole PD; TD; PDmin zostały zdefiniowane w WUDT-UC i oznaczają:
PD – najwyższej nadciśnienie przy którym UDT zezwolił na eksploatację urządzenia
ciśnieniowego. W praktyce jest to ciśnienie początku otwarcia zaworu bezpieczeństwa
pod warunkiem PD ≤ PS.
TD – wartość najwyższej temperatury, przy której UDT zezwolił na eksploatację urzą-
dzenia ciśnieniowego. W praktyce jest to wartość temperatury zadziałania ograniczni-
ka temperatury pod warunkiem TD ≤ TS.
PDmin – ciśnienie ustalone przez projektanta najniższe dopuszczalne nadciśnienie
wody na wylocie z kotła wodnego, określone w zależności od temperatury
dopuszczalnej TD. Wartość tego ciśnienia musi być większa od ciśnienia nasycenia
pary wodnej w temperaturze TD. W przypadku braku wartości PDmin w dokumentacji
kotła należy skorzystać z wytycznych w pkt 2.3 WUDT-UC KW/01.

Symbol LWL zdefiniowany jest w normach dotyczących kotłów parowych i oznacza:

LWL – Low Water Level - najniższy dopuszczalny poziom wody dla kotłów parowych (za wyjątkiem przepływowych) powinien być trwale oznaczony
na kotle.
Wg WUDT-UC KP/04 pkt 5.7 wskaźnik najniższego poziomu wody oznaczany jest symbolem Nw

Dla pozostałych parametrów brak jednoznacznych symboli.

Jakość wody – W normie PN-EN 12953-6:2011 w pkt 4.8 w stosunku do poprzedniego wydania pojawiły się poniższe wymagania.
Stała kontrola jakości wody w granicach określonych przez producenta i w normie PN-EN 12953-10.
Jeżeli wartości graniczne zostaną przekroczone to urządzenie automatycznie odcina i blokuje dopływ ciepła*.
Urządzenie musi spełniać wymagania PN-EN 12953-9:2007 oraz powinno być zweryfikowane poprzez badanie typu.
Podobne wymagania są w normie PN-EN 12952-7 pkt 4.8.
* Norma wskazuje warunkowość zastosowania urządzeń ograniczających w zależności od wyników analizy przeprowadzonej przez producenta/moder-
nizującego. Jego instalowanie nie jest bezwarunkowo wymagane.

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

38 BEZPIECZEŃSTWO URZĄDZEŃ CIŚNIENIOWYCH

C. OPIS TECHNICZNY
Poza ogólnymi informacjami w opisie technicznym dotyczącymi konstrukcji kotła i instalacji paleniska, bardzo ważne są informacje dotyczące
wyposażenia związanego z realizacją funkcji bezpieczeństwa, czyli głównie urządzeń dostarczających energię cieplną (palenisko) lub wpływa-
jących na odbiór energii cieplnej np. pompy.

INSTALACJE PALENISKOWE

Palniki gazowe lub olejowe

Dla kotła wyposażonego w typowe palniki blokowe gazowe lub olejowe dostarczane na rynek jako kompletne urządzenia oznaczone znakiem CE
wystarczające jest podanie typu palnika i podanie podstawowych parametrów zamieszczonych na tabliczce fabrycznej urządzenia. Ponadto dla au-
tomatyki zabezpieczającej istotna jest informacja o sposobie realizacji awaryjnego zatrzymania palnika ( wyłączenia zasilania czy dedykowane
wejście zatrzymania awaryjnego).

Pełną dokumentację palnika łącznie ze schematem elektrycznym należy dołączyć jako załącznik do dokumentacji projektu automatyki.

Paleniska rusztowe
Dla automatyki zabezpieczającej istotne są informacje: jakie zastosowano urządzenia zasilające napędy wentylatorów powietrza, oraz rusztu oraz
jak realizowane jest skuteczne zatrzymanie w zastosowanych urządzeniach zasilających napędy (silniki) wentylatora(ów) powietrza do spalania oraz
rusztu.
Skuteczne zatrzymanie może być realizowane np. przez odłączenie zasilania za pomocą stycznika(ów) lub wejścia STO w przemienniku często-
tliwości.
Dodatkowo dla wentylatorów wielkości takie jak wydajność i spręż potrzebne są do oceny właściwego doboru czujników pomiarowych wymaga-
nych w automatyce zabezpieczającej.

PRZYKŁAD dla paleniska rusztowego

oznacz. nazwa typ wydajność spręż moc silnika typ falownika zatrzymanie awaryjne uwagi

Wentylator powietrza pierwot-

WPP STO
nego

WPW Wentylator powietrza wtórnego stycznik

WS Wentylator spalin - wył. awaryjny

R Ruszt - -

ZŁ Napęd zasuwy łukowej - - -

Uwaga: Pożądaną praktyką jest nadanie oznaczeń technologicznych (t.j. TAG lub KKS) i konsekwentne posługiwanie się nimi w całym projekcie.

PODSUMOWANIE
Dane identyfikacyjne i parametry podane w projekcie powinny być zgodne z zawartymi w ewidencji UDT dla danego kotła. Podane parametry i dane
umieszczane są w Sprawozdaniu z Uzgodnienia Dokumentacji Modernizacji, które przygotowuje UDT po weryfikacji tych danych. Dane muszą
zatem być zawsze zgodne ze stanem faktycznym oraz pełne.
Źródłem wartości parametrów projektowych jest dokumentacja dostarczona przez producenta kotła lub uzgodniona przez UDT dokumentacja
modernizacji części ciśnieniowej lub paleniska, jeżeli modernizacja obejmuje zmianę parametrów.
Dla parametrów nie określonych w dokumentacji producenta konieczne jest uzgodnienie ich wartości z eksploatującym. Dotyczy to również para-
metrów blokadowych, ostrzegawczych i roboczych.
Dobrą praktyką jest podanie w zintegrowanej formie w jednym miejscu (np. w formie tabeli) wszystkich istotnych parametrów koniecznych do
zaprojektowania automatyki, a w szczególności automatyki zabezpieczającej. Właściwą formą zestawienia parametrów są opisy techniczne:
www.udt.gov.pl/formularze.

LITERATURA:

1. PN-EN 12953-6:2011 Kotły płomienicowo-płomieniówkowe - Część 6: Wymagania dotyczące wyposażenia do kotłów

2. WUDT-UC Warunki Urzędu Dozoru Technicznego
3. PN-EN 12952-7:2013 Kotły wodnorurowe i urządzenia pomocnicze - Część 7: Wymagania dotyczące wyposażenia do kotłów
4. PED 2014/68/UE - DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2014/68/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie harmonizacji ustawodaw-
stw państw członkowskich odnoszących się do udostępniania na rynku urządzeń ciśnieniowych

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

WYBÓR
INSTALACJI
DŹWIGOWEJ
ANALIZA
ROZWIĄZAŃ

ROBERT FABIAŃSKI
Główny Specjalista
Koordynacji Inspekcji
Wydział Urządzeń
Transportu Bliskiego
Departament Techniki
Urząd Dozoru Technicznego
INSTALACJA NOWEGO DŹWIGU W  ISTNIEJĄCYM JUŻ SZYBIE JEST JEDNYM ZE SPOSOBÓW NA ZWIĘK-
SZENIE POZIOMU BEZPIECZEŃSTWA I ZMNIEJSZENIE POBORU ENERGII. W POPRZEDNICH ARTYKUŁACH
PISALIŚMY, ŻE DO ZAGADNIENIA NALEŻY PODEJŚĆ POPRZEZ WYKONANIE EKSPERTYZY. SKŁADA SIĘ
ONA Z KILKU ETAPÓW, POCZĄWSZY OD PRZEPROWADZENIA WYWIADU ŚRODOWISKOWEGO I PRZEGLĄ-
DU DOKUMENTACJI DŹWIGU I  BUDYNKU, POPRZEZ OCENĘ MOŻLIWOŚCI DOSTOSOWANIA DO UŻYTKO-
WANIA PRZEZ OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE I ANALIZĘ EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ, AŻ DO WYBORU
ROZWIĄZAŃ KONSTRUKCYJNYCH, KTÓRE POWINNY BYĆ ZASTOSOWANE W PRZYSZŁYM DŹWIGU.

W
 tej części cyklu, posługując się przykładem wymiany dźwi-
gu elektrycznego ciernego w  budynku o  średniej wysoko-
ści, omówiony zostanie prawidłowy dobór zastosowanych
rozwiązań konstrukcyjnych.
PRZED PODJĘCIEM DECYZJI O  WYMIANIE DŹWIGU UWZGLĘD-
NIONO PONIŻSZE WARUNKI I PARAMETRY.
UŻYWANIE DŹWIGU PRZEZ OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE
Wymaga to zastosowania odpowiednich rozwiązań w kabinie tj. od-
powiednie przyciski, które w kabinie wydłużają czas otwarcia drzwi,
przyciski opisane dodatkowo alfabetem Braille’a, zwiększenie kontra-
stu napisów, zamocowanie poręczy w kabinie dźwigu, zastosowanie
informacji głosowych informujących o  przyjeździe dźwigu na dany
przystanek i otwarciu lub zamknięciu drzwi.
LICZBA JAZD DŹWIGU NA MIESIĄC
Pozwala na wybór odpowiednich podzespołów, które zużywają się
podczas eksploatacji. Są to mechanizmy otwierania drzwi przystan-
kowych, konstrukcja drzwi kabinowych i przystankowych, dobór wła-
ściwej wciągarki itp.
PROWADNICE KABINOWE I PRZECIWWAGI
Stan i sposób ich wykonania – muszą spełniają obecne wymagania,
co pozwala na wykorzystanie ich w nowym dźwigu.
ZDALNE MONITOROWANIE
Ważne jest zapewnienie zdalnego monitorowania instalacji dźwigu
podczas jego pracy przez aparaturę sterową.
POZIOM HAŁASU
Zastosowanie rozwiązań powodujących, że poziom hałasu genero-
wany w maszynowni nie rozchodzi się po szybie budynku.
TERMINY PRZEGLĄDÓW
Wydłużenie powyżej 30 dni przeglądów konserwacyjnych dzięki mo-
nitorowaniu na bieżąco pracy dźwigu.
WZGLĘDY EKONOMICZNE
Uwzględnienie kosztów zużycia energii elektrycznej przez dźwig wy-
nikających z częstotliwości jazdy i czasu pracy dźwigu.

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

40 OKIEM EKSPERTA
Na podstawie parametrów i elementów składowych przykładowej
instalacji dźwigu sprawdzimy, czy spełniają one warunki, które
opisane były w poprzednich artykułach, oraz czy opisana instala-
cja dźwigowa spełnia te wymagania.
OPIS TECHNICZNY DŹWIGU
1. RODZAJ DŹWIGU OSOBOWY ELEKTRYCZNY
2. TYP DŹWIGU ELEKTRYCZNY Z NAPĘDEM CIERNYM
3. UDŹWIG NOMINALNY 1000 KG, 13 OSÓB
4. PRĘDKOŚĆ NOMINALNA 1,0 M/S
5. WYSOKOŚĆ PODNOSZENIA 20 M
6. ILOŚĆ PRZYSTANKÓW 6/6
ILOŚĆ DOJŚĆ
7. PRZEŁOŻENIE UKŁADU 2
CIĘGNOWEGO
8. ZESPÓŁ NAPĘDOWY
wciągarka cierna bezreduktorowa mocy silnika 6,1 kW i  średnicy
koła ciernego 240 mm
Taki rodzaj napędu pobiera mniej energii, posiada niższy poziom hała-
su, mniejsze drgania oraz możliwość odzysku energii podczas hamo-
wania. Brak reduktora, czyli brak konieczności wymiany oleju, powodu-
je, że jest on bardziej ekologiczny.
9. STEROWANIE
rodzaj – zbiorcze w dół, dźwig – pojedynczy, typ – mikroprocesorowe.
Nowoczesne sterowania umożliwiają dużą dokładność zatrzymania
na przystankach, lepszy komfort jazdy wynikający z  płynnego startu
i  zatrzymania kabiny dźwigu, bardzo dokładne odwzorowanie kabiny
w  szybie, zdalne wysłanie do konserwatora aktualnego stanu dźwigu
w przypadku nieprawidłowego działania niektórych podzespołów oraz
informuje konserwatora o zaistniałej sytuacji. W przypadku przekrocze-
nia dopuszczalnych parametrów wyłączają dźwig z  eksploatacji i  po-
wiadamiają zdalnie o tym konserwatora, a razie braku zasilania dźwigu
sterują dojazdem kabiny do najbliższego przystanki i wypuszczeniem
pasażerów z kabiny dźwigu.
10. KABINA
rodzaj kabiny – metalowa o  wymiarach wewnętrznych kabiny
Dx – 2100 mm, Dy – 1100 mm, wysokość – 2100 mm, powierzchnia
kabiny – 2,31 m2, masa kabiny – 750 kg
Zastosowane elementy sterownicze i wyświetlacze dostosowano dla osób
niepełnosprawnych, w  tym też poruszających się na wózkach inwalidz-
kich. Zastosowano przyciski w kabinie wydłużające czas otwarcia drzwi,
a wszystkie przyciski opisano dodatkowo alfabetem Braille’a. Zamontowa-
no automatyczną łączność dwustronną ze służbami ratowniczymi, zwięk-
szono poziom oświetlenia w kabinie dźwigu oraz zamontowano w kabinie
oświetlenie awaryjne. Wszystkie te elementy zwiększają komfort użytko-
wania kabiny przez osoby niepełnosprawne. Powierzchnię ścian wykona-
no ze stali nierdzewnej o większej wytrzymałości na odkształcenie trwałe,
a mniejsza masa kabiny spowodowała mniejsze zużycie energii.
11. PRZECIWWAGA
rodzaj – ramowa, masa 1250 kg, zrównoważenie 50 procent.
Mniejsza masa przeciwwagi spowoduje mniejszy pobór energii.
12. DRZWI KABINY
rodzaj, typ automatyczne, teleskopowe lewe, 900x2000 mm
Drzwi te posiadają płynny napęd otwierania i  zamykania ze zmienną
prędkością, co umożliwia krótszy czas postoju na przystankach. Za-
montowana kurtyna świetlna umożliwia wykrycie osoby lub przedmiotu
o średnicy 50 mm podczas zamykania drzwi, co zapobiega uderzeniu
skrzydła drzwi w osoby wchodzące lub wychodzące z kabiny. Kurtyna
świetlna pokrywa wejście w obszarze co najmniej od 25 do 1600c mm
ponad progiem drzwi kabinowych. W przypadku awarii lub dezaktywacji
kurtyny świetlnej energia zamykających się drzwi będzie ograniczona
do 4 J, a zamykaniu będzie towarzyszyć sygnał dźwiękowy ostrzegaw-
czy podczas całej drogi zamykania. Zastosowane urządzenie ochronne
samoczynnie spowoduje ponowne otwieranie się drzwi w  przypadku,
gdy zamykające się drzwi uderzą lub mogłyby uderzyć osobę przecho-
dzącą przez otwór drzwiowy. Działanie urządzenia może być przerwa-
ne na odcinku ostatnich 20 mm drogi zamykania.
13. DRZWI PRZYSTANKOWE
rodzaj, typ automatyczne, teleskopowe lewe, 900x2000 mm
Jeżeli z jakiegokolwiek powodu kabina zatrzyma się w strefie odryglo-
wania, będzie możliwe ręczne otwarcie drzwi kabinowych i przystanko-
wych z przystanku przy użyciu siły nie większej niż 300 N po awaryjnym
odryglowaniu drzwi przystankowych kluczem do odryglowania awa-
ryjnego lub, jeżeli będą odryglowane przez drzwi kabinowe, z wnętrza
kabiny.
14. LINY NOŚNE
ilość 8 szt, średnica 6,5 mm, konstrukcja 8-splotkowa: 8x18W +IWRC,
min. siła zrywająca 31,5 kN, współczynnik bezpieczeństwa 28,1
Zastosowana lina jest elastyczna z  dobrą wytrzymałością na przegi-
nanie, posiada wysoką wytrzymałość na zrywanie w  odniesieniu do
średnicy, umożliwia zastosowanie bardzo zredukowanego stosunku
D/d koła ciernego do średnicy liny.
15. KOMPENSACJA
liny lub łańcuchy wyrównawcze - nie dotyczy
16. CHWYTACZE KABINY
rodzaj ślizgowe jednokierunkowe
Zastosowany chwytacz podczas wyzwolenia awaryjnego spowoduje,
że ruch jednostajnie opóźniony będzie łagodniejszy dla pasażera w ka-
binie dźwigu.
17. OGRANICZNIK PRĘDKOŚCI KABINY
rodzaj dwukierunkowy
Zastosowany ogranicznik jest jednym z elementów UCM. Po przekro-
czeniu dopuszczalnej prędkości przez kabinę nastąpi zadziałanie ogra-
nicznika na drodze nie większej niż 250 mm.
18. LINA OGRANICZNIKA PRĘDKOŚCI KABINY
średnica 6,5 mm, minimalna siła zrywająca 31,5 kN, współczynnik
bezpieczeństwa 13,5
Zastosowana lina jest elastyczna z  dobrą wytrzymałością na przegi-
nanie, posiada wysoką wytrzymałość na zrywanie w  odniesieniu do
średnicy, umożliwia zastosowanie bardzo zredukowanego stosunku
D/d kółka ogranicznika prędkości do średnicy liny.
3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

19. CHWYTACZE PRZECIWWAGI
nie dotyczy
20. ZDERZAKI KABINY
elastomerowe, ilość – 1 sztuka
21. ZDERZAKI PRZECIWWAGI
Ilość – 1 sztuka
22. PROWADNICE KABINY
typ i  wymiary 16x75x90, rodzaj obróbki powierzchni – strugana,
ilość – 2 sztuki
Wykorzystano dawne prowadnice kabinowe, co przy bardzo dobrych
parametrach prowadnic zmniejszyło koszt inwestycji.
23. PROWADNICE PRZECIWWAGI
typ i  wymiary 9x50x50, rodzaj obróbki powierzchni – strugana,
ilość – 2 sztuki
Wykorzystano dawne prowadnice przeciwwagi, co przy bardzo dobrych
parametrach prowadnic zmniejszyło koszt inwestycji.
24. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE PRZED NADMIERNĄ PRĘDKO-
ŚCIĄ KABINY JADĄCEJ DO GÓRY
Elementy zabezpieczeń – poniżej.
a. urządzenie wykrywające nadmierną prędkość kabiny – ogranicznik
prędkości posiadający świadectwo badania typu jednostki notyfiko-
wanej do dyrektywy dźwigowej
b. urządzenie zatrzymujące kabinę przed nadmierną prędkością kabiny
jadącej do góry – hamulec wciągarki bezreduktorowej posiadający świa-
dectwo badania typu jednostki notyfikowanej do dyrektywy dźwigowej
25. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE PRZED NIEZAMIERZONYM RU-
CHEM KABINY
Zabezpieczenie przed ruchem z  przystanku przy otwartych
drzwiach kabinowych i  przystankowych składają się z  niżej
wymienionych elementów.
a. urządzenie wykrywające ruch kabiny z  przystanku przy otwartych
drzwiach kabinowych i przystankowych – sterownik dźwigu posiadający
świadectwo badania jednostki notyfikowanej do dyrektywy dźwigowej
b. urządzenie zatrzymujące kabinę przed niekontrolowanym ruchem
kabiny z przystanku przy otwartych drzwiach kabinowych i przystan-
kowych – hamulec wciągarki bezreduktorowej posiadający świadec-
two badania typu jednostki notyfikowanej do dyrektywy dźwigowej
c. urządzenie nadzorujące działanie hamulca wciągarki – sterownik
dźwigu posiadający świadectwo badania jednostki notyfikowanej do
dyrektywy dźwigowej
26. MASZYNOWNIA
położenie maszynowni – górna nad szybem, dojście bezpieczne,
z klatki schodowej
27. SZYB
obudowa szybu betonowa z dostępem do podszybia drabiną ruchomą
z łącznikiem bezpieczeństwa
28. POWIERZCHNIE ROBOCZE W SZYBIE
dla dźwigu bez pomieszczenia maszynowni – nie dotyczy
Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022
OKIEM EKSPERTA 41
29. PRZESTRZENIE DOSTĘPNE POD SZYBEM
W tym sposób ich zabezpieczenia – nie dotyczy
30. SYSTEM DWUSTRONNEJ ŁĄCZNOŚCI ZE SŁUŻBAMI RATOW-
NICZYMI
Umożliwi pasażerom dźwigu wezwanie służb ratowniczych w  przy-
padku zatrzymania awaryjnego.
31. DODATKOWE OPCJE I URZĄDZENIA
Po zaniku napięcia zasilającego dźwig UPS zapewni dojazd do naj-
bliższego przystanku i  otwarcie drzwi kabinowych i  przystankowych.
Zamontowana rozkładana barierka na dachu kabiny zapewni większy po-
ziom bezpieczeństwa konserwatorom pracującym na dachu kabiny dźwigu.
 W omawianej instalacji dźwigowej zastosowa-
no prowadniki ślizgowe, które przy prędkości
1 m/s gwarantują prawidłową pracę dźwigu.
 Zastosowanie prowadników rolkowych o jak
największych średnicach rolek, które można
by zastosować na danej instalacji (np. 125
Na co warto zwrócić uwagę.
mm), spowodowałoby, że hałas podczas
jazdy kabiny i przeciwwagi byłby minimalny
(im większa średnica rolki, tym poziom halsu
niższy), a czas eksploatacji dłuższy.
Uwaga!
 Brak smarowania prowadnic nie tylko zmniej-
szyłby koszty eksploatacji, ale spowodowałby
zmniejszenie odpadów zanieczyszczających
środowisko naturalne. Zachowanie czystości
w szybie i na kabinie byłoby dużo łatwiejsze.
 Podczas doboru każdego komponentu lub
mechanizmu należy sprawdzić, na jaki czas
jest on zaprojektowany i czy są dołączone
do dokumentacji dźwigu instrukcje regulacji
z podanymi kryteriami zużycia granicznego
danego podzespołu.
Na podstawie analizy rodzaju zastosowanych rozwiązań, parametrów
technicznych oraz przeznaczenia nowego dźwigu można stwierdzić, że
nowa instalacja dźwigowa spełnia wymagania aktualnych specyfikacji
technicznych oraz wymagania eksploatującego. Zastosowano środki
zabezpieczające przed niezamierzonym ruchem kabiny przy otwar-
tych drzwiach przystankowych, kabinę dźwigu dostosowano dla osób
niepełnosprawnych, zainstalowano nowoczesny system sterowania
zapewniający dużą dokładność zatrzymania na przystankach, lepszy
komfort jazdy i dojazd kabiny do najbliższego przystanku oraz otwo-
rzenie drzwi w celu wypuszczenia pasażerów w przypadku braku zasi-
lania. Nowy dźwig będzie pobierał mniej energii podczas jazdy i w cza-
sie postoju. Zdalne monitorowanie zainstalowanej instalacji dźwigowej
pozwala instalatorowi na wydłużenie czasu między kolejnymi przeglą-
dami konserwacyjnymi, co zmniejsza koszty eksploatacji dźwigu.
Zakres szóstej części ekspertyzy powinien polegać na analizie roz-
wiązań konstrukcyjnych, które powinny być zastosowane w przyszłym
dźwigu z napędem hydraulicznym, ale o tym w następnych wydaniach.
42 INNOWACJE W ENERGETYCE

SPECYFIKACJE ŚWIATOWE
DLA URZĄDZEŃ CIŚNIENIOWYCH
WYMAGANIA W ZAKRESIE MATERIAŁÓW, TECHNOLOGII WYTWARZANIA
ORAZ BADAŃ – RUROCIĄGÓW Z TWORZYW SZTUCZNYCH W OPARCIU
O AMERYKAŃSKĄ SPECYFIKACJĘ API 15HR

W artykule przedstawiono amerykańską specyfikację techniczną dotyczącą rurociągów z tworzyw sztucznych

API Specification 15HR: High-pressure Fiberglass Line Pipe. Specyfikacja została opracowana przez American
Petroleum Institute.

ZAKRES STOSOWANIA SPECYFIKACJI

Specyfikacja techniczna API 15HR ma zastosowanie w następujących gałęziach przemysłu.

API 15HR Przemysł naftowy i gazowniczy

Specyfikacja stosowana jest dla następujących czynników roboczych.
LESZEK
LEWANDOWSKI
Ropa
Ekspert w dziedzinie Gaz
API 15HR
kluczowej Tworzywa Woda niezdatna do picia
Sztuczne Mieszaniny ropy, gazu i wody
Dział Urządzeń
W przypadku zastosowania specyfikacji API 15HR w innych gałęziach przemysłu zaleca się uzgodnić to pomiędzy
Ciśnieniowych
stronami kontraktu.
Urząd Dozoru
Technicznego
STANDARDOWE PARAMETRY EKSPLOATACJI RUROCIĄGU
Oddział
w Bydgoszczy Specyfikacja określa w punkcie 4.1 standardowe parametry eksploatacji rurociągu:
przewidywany czas eksploatacji (żywotność): 20 lat
Członek Polskiego Komi-
tetu Normalizacyjnego: temperatura eksploatacji: 65°C (150°F)
KT 140 do spraw Rur,
W  przypadku projektowanej wyższej temperatury eksploatacji rurociągu należy przeprowadzić badania metodą
Kształtek
regresji, celem wyznaczenia odpowiednich współczynników korekcyjnych.
i Armatury z Tworzyw
Sztucznych; KT 168 do
Specyfikacja określa także zalecenia w zakresie ilości cykli ciśnienia.
spraw Wyrobów
z Tworzyw Sztucznych; Dopuszcza się wystąpienie w trakcie eksploatacji rurociągu 3000 cykli.
KT 240 do spraw Maszyn
i urządzeń do przetwór-
Ciśnienie powinno zawierać się w granicach od 0% do 120% wartości ciśnienia kwalifikacji rur.
stwa tworzyw sztucznych
ZAKRES CIŚNIEŃ KWALIFIKACJI Pr
i mieszanek gumowych
Specyfikacja dotyczy rurociągów wysokociśnieniowych.

Ciśnienie kwalifikacji powinno wynosić od 3,45 MPa do 34,5 MPa.

Dopuszcza się przyrost ciśnienia rurociągu w wysokości:
1,72 MPa dla średnic nominalnych nie przekraczających 12”,
0,69 MPa dla średnic nominalnych większych od 12”.
Wytwórca powinien określić ciśnienia kwalifikacji rur. Ciśnienie to jest podstawą do określenia programu badań
celem wyznaczenia poszczególnych własności rur.
Zgodnie z wymaganiami określonymi w punkcie 5.2 informacja o wartości ciśnienia kwalifikacji rur powinna być
przekazywana wszelkim stronom kontraktu.
Informacja o wartości ciśnienia kwalifikacji rur jest bardzo ważna w procesie projektowania rurociągu, a także
instalowania oraz eksploatacji przez założony okres żywotności.
3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego
 ŚWIATOWE SPECYFIKACJE DLA URZĄDZEŃ CIŚNIENIOWYCH 43

ZAKRES ŚREDNIC NOMINALNYCH WYMAGANIA DLA MATERIAŁÓW

Zgodnie z wymaganiami określonymi w punkcie 6.2.2, Tabela 3, nomi- Specyfikacja dopuszcza w punkcie 1.1 niżej wymienione materia-
nalne średnice powinny wynosić od 1” (25,4 mm) do 16” (406,4 mm). ły stosowane do budowy rurociągów:

Minimalne średnice wewnętrze powinny wynosić od 0,9” (22,9 1) Żywice 2) Wzmocnienia

mm) do 14,3” (363,2 mm). – epoksodowe – włókna szklane
– poliestrowe
– winyloestrowe
Specyfikacja dopuszcza stosowanie większych średnic dla rurociągów – fenolowe
niskociśnieniowych, dla których stosowana jest specyfikacja API 15LR
„Specification for Low Pressure Fiberglass Line Pipe”. Zgodnie z informacjami zawartymi w punkcie 7.2 dopuszcza się stoso-
wanie innych żywic i wzmocnień, pod warunkiem udowodnienia spełnie-
W  przypadku zastosowania innych średnic wewnętrznych zaleca się nia wymagań API 15HR.
uzgodnić to pomiędzy stronami kontraktu.
BADANIA MATERIAŁÓW RUR
Specyfikacja określa także tolerancje grubości rur, które wynoszą od 0% 1) Moduł sprężystości przy rozciąganiu w  kierunku obwodowym
do +22,5%. oraz współczynnik Poissona

LICENCJA I MONOGRAM API
Zgodnie z  wymaganiami określonymi w  punkcie 1.2, wytwórca rur po-
winien uzyskać licencję American Petroleum Institute i  znakować rury
monogramem API.
Szczegółowe wymagania określa Aneks A.
Wytwórca rur powinien wdrożyć system zarządzania jakością
w oparciu o specyfikację API Q1 Specification for Quality Mana-
gement System Requirements for Manufacturing Organizations
for the petroleum and Natural Gas Industry. System ten powinien
być zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę API.
Wyznaczanie modułu sprężystości przy rozciąganiu w  kierunku obwo-
dowym oraz wyznaczanie współczynnika Poissona przeprowadza się
w oparciu o wymagania zawarte w załączniku C.
Schemat metody badania przedstawia rysunek C.1.
2) Moduł sprężystości przy rozciąganiu w  kierunku wzdłużnym
oraz współczynnik Poissona
Wyznaczanie modułu sprężystości przy rozciąganiu w kierunku wzdłuż-
nym oraz wyznaczanie współczynnika Poissona przeprowadza się
w oparciu o wymagania zawarte w załączniku D.
Badanie należy przeprowadzić zgodnie z normą ASTM D2105-85.

BADANIA RUR
1) Długotrwała wytrzymałość hydrostatyczna LTHS

Zgodnie z  wymaganiami określonymi w  punkcie 6.1.2 wytwórca powi-

nien przeprowadzić badania w oparciu o wymagania specyfikacji ASTM
D2992, Procedura B, celem wyznaczenia długotrwałej wytrzymałości hy-
drostatycznej.
Specyfikacja określa ilość uszkodzeń w zależności od czasy próby.

Czas trwania testu [h] Ilość uszkodzeń

10–1000 4
1000–6000 3
> 6000 6
> 10 000 0
Całkowita ilość uszkodzeń 18
TECHNOLOGIE WYTWARZANIA RUR
Na podstawie wyników badań opracowywana jest krzywa regresji LTHS.
Zgodnie z wymaganiami określo-  nawijanie maszynowe,
nymi w punkcie 7.1, rury powinny 2) Próba wodna ciśnieniowa
być wytwarzane następującymi  odlewanie odśrodkowe.
technologiami: Próby wodne ciśnieniowe wykonuję się zgodnie z wymaganiami okre-
ślonymi w punkcie 8.4.1.
Badanie przeprowadza się po odpowiednim utwardzeniu rur, a  czas
Tolerancja kąta nawijania rowingów szklanych jest określona w załącz- trwania próby nie powinien być krótszy niż dwie minuty. Próby wodne
niku E i wynosi +/-5°. ciśnieniowe przeprowadza się w temperaturze otoczenia.
W przypadku przekroczenia dopuszczalnej tolerancji kątów nawijania
rowingów należy przeprowadzić ponowny proces kwalifikacji rur. Ciśnienie próby 1,5 x Ciśnienie kwalifikacji rur

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

44 ŚWIATOWE SPECYFIKACJE DLA URZĄDZEŃ CIŚNIENIOWYCH

3) Stopień utwardzenia i temperatura zeszklenia Tg Niezgodność maksymalna wielkość

20% powierzchni – przypalenia
Badania stopnia utwardzenia żywic oraz wyznaczenie temperatury ze-
lekkie
szklenia Tg przeprowadza się zgodnie z  wymaganiami określonymi Przypalenia
w punkcie 8.4.2. 5% powierzchni – przypalenia
umiarkowane
Stopień utwardzenia żywic wyznacza się metodą różnicowej kalorymetrii dopuszczalne pod warunkiem
skaningowej DSC. Łuszczenie braku pęknięć z całkowitą
penetracją
Pęknięcia niedopuszczalne
 szybkość grzania: 40°C/min max 3 uszkodzenia
Zgodnie z wymaganiami o powierzchni 25,4 mm2 na jedną
określonymi w załączniku rurę
 temperatura maksymalna: Odcięte/oderwane włókna
F stosuje się następujące
250°C (482°F) rowingu grubość ścianki rury nie
parametry badania.
mniejsza niż grubość
dopuszczalna
Częstotliwość badania rur: 1 badanie w ciągu zmiany dla każdej z ży- Suche miejsca niedopuszczalne
wic i dla każdej z lokalizacji produkcji. Pękniecie laminatu z całkowitą
niedopuszczalne
penetracją
Częstotliwość badania kształtek rurociągu: 1 badanie na 100 kształ- 1/16” (1,5875 mm), ilość nie jest
Kratery
tek w odniesieniu do poszczególnych wielkości, typów oraz dla po- ograniczona
szczególnych ciśnień kwalifikacji. 1/8” (3,175 mm) wysokości, ilość
Wycieki żywicy
nie jest ograniczona
Temperatura zeszklenia Tg nie powinna być większa niż 5oC poniżej Brak adhezji warstwy
minimalnych wartości wyznaczonych w oparciu o wymagania punktów chemoodpornej na niedopuszczalne
6.1.2 i 6.1.5. wewnętrznej powierzchni rur
dopuszczalne pod warunkiem, że
Rysy
włókna szklane nie są odsłonięte
4) Krótkotrwała próba niszcząca
Wtrącenia niedopuszczalne
Przeprowadzanie krótkotrwałej próby niszczącej (Short-time Failu-
re Pressure) przeprowadza się zgodnie z  wymaganiami określonymi 6) Próba ciśnieniowa rurociągu w miejscu instalacji
w punkcie 8.4.3. Próbę ciśnieniową rurociągu przeprowadza się zgodnie z wymaganiami
określonymi w punkcie 12.
Próby wykonuje się w oparciu o wymagana normy ASTM D1599 (wolne
końce). Rekomendowana wartość ciśnienia próbnego rurociągu nie powinna
przekraczać wartości:

Ciśnienie próby wodnej powinno być większe od ciśnienia 1,25 x maksymalne ciśnienie
Ciśnienie próby
krótkotrwałej próby niszczącej określonej w oparciu o wymagania projektowe rurociągu
punkt 8.1h (temperatura 23°C i maksymalna temperatura
W przypadku wyższej wartości ciśnienia próbnego należy przeprowadzić
kwalifikacji). Ciśnienie to powinno być także większe od wartości
konsultacje i uzgodnić to pomiędzy stronami kontraktu.
85% minimalnego ciśnienia niszczącego poszczególnych
elementów rurociągu, zgodnie z wymaganiami 6.1.3.
Należy uwzględnić wymagania określone w  specyfikacji ASME B31.4-
437.4.2 Leak testing for hydrocarbon lines.

Częstotliwość badań powinna wynosić jedno badanie na partię rur, przy Zaleca się, aby czas próby ciśnieniowej był wyznaczony zgodnie z wyma-
czym partia powinna obejmować 1525 m rur, w odniesieniu do jednego ganiami specyfikacji API Recommended Practice 15TL4 Recommended
wymiaru i jednej grubości ścianki. Practice for Care and Use of Fiberglass Tubulars.

Dla kształtek badanie powinno być przeprowadzane na każde 100 sztuk,
w  odniesieniu do poszczególnych wielkości, typów oraz ciśnień kwa-
lifikacji.
5) Badania wizualne
Badania wizualne przeprowadza się zgodnie z wymaganiami określo-
nymi w punkcie 8.4.4. Specyfikacja API 15HR określa w tabeli 4 maksy-
malne wielkości niezgodności rur.
UPRAWNIANIE ZAKŁADÓW ZAGRANICZNYCH W OPARCIU O API 15 HR
Urząd Dozoru Technicznego przeprowadził procedury uprawniania
w oparciu o wymagania specyfikacji API 15HR następujących zakładów
zagranicznych:
NOV Fiber Glass System – Houston (USA),
NOV Fiber Glass System – San Antonio (USA),
Fiber Glass Systems (Qingdao) Composite Piping Co. Ltd. – Qingdao (Chiny).

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

 INNOWACJE W ENERGETYCE 45

STEROWANIA
RADIOWE URZĄDZEŃ
TRANSPORTU BLISKIEGO
Sterowaniem radiowym nazywamy system sterowania składający się z  na-
dajnika i odbiornika komunikujących się ze sobą za pomocą fal elektroma-
Rys. 1. Nadajnik radiowy przy-
gnetycznych o ustalonej częstotliwości. W dzisiejszych czasach za pomocą
ciskowy wykorzystywany do
fal radiowych możemy sterować praktycznie większością procesów naszego
sterowania prostymi urządze-
życia, począwszy od prostych aplikacji zapalania światła w pomieszczeniu,
niami jak wciągniki, wciągarki,
aż do sterowania satelitami będącymi w Kosmosie. Systemy sterowania ra-
małe suwnice
diowego możemy także spotkać w  urządzeniach podlegających dozorowi
technicznemu.

HISTORIA STEROWAŃ RADIOWYCH

PAWEŁ KOZIELSKI
Początek ery sterowań bezprzewodowych datuje się na rok 1898, kiedy to w Madison Square Garden znany
Starszy Inspektor naukowiec Nikola Tesla zaprezentował małą łódkę sterowaną za pomocą fal radiowych. Od tego momentu
Urządzeń Transportu szukano nowych zastosowań dla jego wynalazku.
Bliskiego Urząd Dozoru
Technicznego Oddział
Dynamiczny rozwój systemów radiowych datuje się na lata 60. i 70. ubiegłego wieku, kiedy to dość mocno
w Katowicach Biuro
w Gliwicach rozwijała się technologia półprzewodnikowa. W Polsce technika sterowań radiowych dla urządzeń technicz-
nych zaczęła pojawiać się w drugiej połowie lat 80. Główne rozwiązania pochodziły zza naszej zachodniej
granicy, głównie z Niemiec, jak również ze Stanów Zjednoczonych i Japonii.

Biuletyn Urzędu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

46 NOWOCZESNE TECHNIKI

Według informacji znalezionych w  bazie UDT

pierwszym urządzeniem wyposażonym w  stero-
wanie radiowe była suwnica pomostowa natorowa
o  udźwigu nominalnym Q = 100t zainstalowana
w  „Elektrowni Rybnik S.A”. Sterowanie zostało za-
instalowane w  1991 roku przez nieistniejącą już
firmę „Energoinvest”. Był to system joystickowy
z  funkcją wyboru sterowania dla poszczególnych
mechanizmów podnoszenia suwnicy (zawierał 3
mechanizmy podnoszenia). Dokumentacja moder-
nizacji była uzgodniona w terenowym oddziale UDT
w  Gliwicach. Jako dokument odniesienia przyjęto
ówczesne warunki dozoru technicznego dla suwnic.

SYSTEMY RADIOWE SPOTYKANE W UTB

W różnych rodzajach urządzeń transportu bliskiego
możemy spotkać sterowania radiowe różniące się
konstrukcją lub dodatkowymi funkcjami w zależno-
ści od potrzeb dla danego urządzenia.
W przypadku wciągnika przejezdnego ogólnego
przeznaczenia będzie to głównie sterowanie przy-
ciskowe jedno- lub dwustopniowe, realizujące ru-
chy podnoszenia i jazdy
Dla suwnic takie sterowanie uzupełnione jest naj-
częściej o funkcję jazdy suwnicą.
Suwnice posiadające układy napędowe o większej
liczbie stopni regulacji wymagają sterowania joy-
stickowego wielostopniowego.
W urządzeniach wykorzystujących układy hydraulicz-
ne, jak np. żurawie przenośne, podesty samojezdne
itp. spotykamy systemy radiowe proporcjonalne, na-
zywane inaczej analogowymi, zapewniające płynną
regulację prędkości. Zamiast przycisku mamy dźwi-
gnię sterującą, której mocniejsze wychylenie powo-
duje szybszą pracę danego mechanizmu.
Rys. 2. Nadajniki radiowe wyposażone w manipulatory o większej liczbie stopni wykorzysty-
wane do sterowania urządzeniami posiadającymi większą liczbę stopni regulacji prędkości
lub wymagające większej precyzji sterowania
Dla urządzeń takich jak żuraw wieżowy stosuje się głównie sterowanie joystickowe
z funkcją informacji zwrotnej, np. o masie ładunku zawieszonego na haku, o działa-
jących łącznikach bezpieczeństwa lub kodach błędów przesyłanych z układu stero-
wania żurawia, które na bieżąco może śledzić operator urządzenia znajdujący się na
poziomie roboczym.
ROZWIĄZANIA WYKORZYSTYWANE W STEROWANIACH RADIOWYCH
Obecnie można spotkać sterowania radiowe wykorzystujące różne technologie komu-
nikacji nadajnika z odbiornikiem. Występuje ścisła zależność częstotliwości radiowej
z zasięgiem pracy takiego systemu.
Na terenie Unii Europejskiej obowiązuje obecnie dyrektywa 2014/53/UE w sprawie urzą-
dzeń radiowych (RED). Dyrektywa RED – to dyrektywa regulująca udostępnianie na rynku
urządzeń radiowych. Za urządzenie radiowe, zgodnie z dyrektywą 2014/53/UE, uważa
się produkt elektryczny lub elektroniczny, który celowo emituje lub odbiera fale radiowe
na potrzeby radiokomunikacji lub radiolokacji, lub produkt elektryczny lub elektroniczny,

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego


który musi zostać uzupełniony o  dodatkowy
element, taki jak np. antena, aby mógł celowo
emitować lub odbierać fale radiowe na potrze-
by radiokomunikacji lub radiolokacji. Dyrektywa
precyzuje także, że fala radiowa to fala elektro-
magnetyczna o częstotliwościach niższych niż
3000 GHz, które rozchodzą się w  przestrzeni
bez sztucznego przewodnika.
Parametry konkretnych pasm częstotliwości
fal radiowych precyzują odpowiednie normy.
Dla danego pasma częstotliwości mamy na-
stępującą charakterystykę:
EU5  434,075-434,775 MHz (29 kanałów)
– norma EN300  220-2 – pasmo nazwane
w przywołanej normie: Short Range Device;
EU3  869,725-869,975 MHz (11 kanałów) –
norma EN300 113 – pasmo nazwane w przy-
wołanej normie: Private Mobile Radio System;
DECK 1800-1900 MHz – norma EN301 406 –
pasmo nazwane w przywołanej normie DECT;
2,4 GHz: 2,402-2,480 GHz– norma EN300 328
– pasmo nazwane w przywołanej normie: 2,4
GHz.
Wraz ze wzrostem częstotliwości maleje zasięg
sterowania. Przy standardowych mocach syste-
mów jest to około 200 metrów dla systemu EU5
do około 100 metrów dla systemu 2,4 GHz.
BEZPIECZEŃSTWO MASZYN
Ważną kwestią, patrząc już nie z  punktu wi-
dzenia walorów użytkowych, lecz od strony
bezpieczeństwa jest to, jak szybko i  z  jaką
pewnością system radiowy zareaguje na ko-
mendę „STOP”, czyli jego reakcja na wciśnię-
cie przycisku bezpieczeństwa.
Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022
NOWOCZESNE TECHNIKI 47
Rys. 3. Nadajnik radiowy o działaniu proporcjonalnym wykorzystywany do
sterowania maszynami wymagającymi dużej precyzji np. urządzenia o na-
pędzie hydraulicznym np. żurawie przenośne lub urządzenia wyposażone
w przemienniki częstotliwości np. suwnice
Oprzewodowanie Oprzewodowanie
Urządzenie Urządzenie
Logika
wejściowe wyjściowe
Monitorowanie
Monitorowanie
międzykanałowe
Oprzewodowanie Oprzewodowanie
Urządzenie Logika Urządzenie
wejściowe wyjściowe
Monitorowanie
Rys. 3. Architektura dwukanałowa kategorii 3
Regulują to normy EN ISO 13849–1 Bezpieczeństwo maszyn – Elementy systemów sterowania zwią-
zane z bezpieczeństwem oraz EN ISO 13850 Bezpieczeństwo maszyn – Funkcja zatrzymania awaryj-
nego – Zasady projektowania. W systemach sterowania radiowego funkcja zatrzymania awaryjnego
powinna być zrealizowana tak, aby uzyskać minimalny poziom zapewnienia bezpieczeństwa PLc. Re-
alizowane jest to przez zastosowanie architektury układu sterowania w kategorii 3, spełniającej wymóg
określający, że w przypadku wystąpienia pojedynczego defektu, system powinien działać poprawnie.
Oznacza to, że system musi tolerować jeden defekt w funkcji bezpieczeństwa. W tym celu wykorzy-
stuje się redundancję, czyli zdublowanie obwodów mających kluczowe znaczenie podczas przerwania
pracy systemu radiowego, oraz monitorowanie poprawnej pracy każdego ze zdublowanych obwodów
bezpieczeństwa, co umożliwia sprawną diagnozę poprawności działania danego obwodu. Najbardziej
typowym sposobem spełnienia tego wymogu jest zastosowanie architektury dwukanałowej.
Wykorzystanie sterowań radiowych do obsługi urządzeń podlegających dozorowi technicznemu
niewątpliwie podwyższa poziom bezpieczeństwa pracy dla urządzeń technicznych.
W  jednych przypadkach może ułatwić widoczność operatorowi, który może znajdować się
w pobliżu transportowanego elementu np. podczas prac wymagającej dużej precyzji. W innym
przypadku przeciwnie pozwala na oddalenie się operatora na bezpieczną odległość np. podczas
transportu materiałów niebezpiecznych. Ciągły rozwój szeroko rozumianej komunikacji radiowej
pozwala na coraz to nowsze rozwiązania wykorzystywane w systemach sterowania radiowego.
Niesie także za sobą konieczność ciągłego poszerzania wiedzy przez operatorów, konserwato-
rów i  serwisantów sterowań radiowych oraz przez inspektorów sprawdzających poprawność
działania urządzeń sterowanych radiowo.
48 INNOWACJE W ENERGETYCE

ZMIANY
W DYREKTYWIE
JAROSŁAW KUBACKI

Ekspert Jednostki
Notyfikowanej UDT nr 1433

HAŁASOWEJ
Centralne Laboratorium
Dozoru Technicznego
Dział Badań Laboratoryj-
nych w Poznaniu

NOISE 2000/14/WE
Akredytowane Laboratorium
Badawcze nr AB 001

C
zy proponowane zmiany w zakresie procedur badania hała-
su i metod wyznaczania mocy akustycznej przygotowywane
przez Komisję Europejską w istotny sposób wpłyną na proces
oceny zgodności maszyn?
Głównym celem Dyrektywy 2000/14/WE [1], obowiązującej od
3 stycznia 2002 r., jest zmniejszenie emisji hałasu urządzeń w celu
ochrony zdrowia i dobrostanu obywateli, a także środowiska natu-
ralnego.
Dyrektywa dotyczy 57 rodzajów urządzeń używanych na zewnątrz
pomieszczeń w  tym: żurawi, wózków jezdniowych podnośnikowych,
podestów ruchomych, agregatów prądotwórczych, mieszalników do
betonu i kontenerów do odzysku szkła.
W procesie oceny zgodności wykonywane są badania w celu wyzna-
czenia gwarantowanego poziomu mocy akustycznej, którego wartość
umieszczana jest na etykiecie hałasu urządzenia oraz w  deklaracji
zgodności WE.
Badania wykonywane są przez kompetentne laboratoria badawcze,
zgodnie z wymaganiami załącznika III Dyrektywy.
Laboratoria te mogą być laboratoriami producentów, laboratoriami jed-
nostek notyfikowanych lub laboratoriami działającymi na ich zlecenie.
Przegląd wdrożenia i  stosowania Dyrektywy 2000/14/WE prowa-
dzony przez Komisję Europejską w latach od 2017 do 2020 wyka-
zał szereg aspektów krytycznych, które miały negatywny wpływ na
funkcjonowanie Dyrektywy [1].
Jednym z nich było niedostosowanie do rozwoju technologicznego,
dla większości urządzeń objętych Dyrektywą, procedur badania ha-
łasu i  metod pomiarowych wskazanych w  załączniku III Dyrektywy.
Na tej podstawie oraz bazując na zapisach art. 18a Dyrektywy, (zmienio-
nej Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1243)
Komisja Europejska prowadzi prace nad przygotowaniem aktu delego-
wanego zmieniającego załącznik III Dyrektywy. Ma to na celu dostoso-
wanie do rozwoju technologicznego procedur badania hałasu i  metod
pomiarowych.
W dniach 17.02.2022, 11.05.2022 i 30.06.2022 odbyły się w trybie
online spotkania Grupy Eksperckiej do Dyrektywy 2000/14/WE po-
wołanej przy Komisji Europejskiej.
W spotkaniach prowadzonych przez przedstawicieli Komisji Europej-
skiej udział wzięli przedstawiciele państw członkowskich UE, jed-
nostek normalizacyjnych CEN-CENELEC, jednostek notyfikowanych
oraz przedstawiciele organizacji producentów maszyn. Spotkania te
poświęcone były głównie na prezentację, dyskusję i ocenę propono-
wanego aktu delegowanego, a zwłaszcza zmian w załączniku III Dy-
rektywy, który będzie jego główną częścią.
Zmiany procedur badania hałasu i  metod pomiarowych w  załączniku
III Dyrektywy zmierzają w  kierunku zastąpienia szczegółowych wyma-
gań technicznych powołaniem norm europejskich lub aktualizacji wydań
norm już wyszczególnionych w tekście załącznika.
Pierwszą zmianą, jaką można zauważyć już na wstępie, to zmiana
normy EN ISO 3744:1995* na normę EN ISO 3744:2010 oraz usu-
nięcie z wymagań normy EN ISO 3746:1995**.
* Wydanie polskie: PN-EN ISO 3744:1999 Akustyka – Wyznaczanie pozio-
mów mocy akustycznej źródeł hałasu na podstawie pomiarów ciśnienia
akustycznego – Metoda techniczna stosowana w warunkach zbliżonych
do pola swobodnego nad płaszczyzną odbijającą dźwięk

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego


** Wydanie polskie: PN-EN ISO 3746:1999 Akustyka – Wyznaczanie
poziomów mocy akustycznej źródeł hałasu na podstawie pomiarów
ciśnienia akustycznego – Metoda orientacyjna z zastosowaniem ota-
czającej powierzchni pomiarowej nad płaszczyzną odbijającą dźwięk
Wymagania normy EN ISO 3744:2010 znacznie dokładniej, w sto-
sunku do poprzedniego wydania normy, określają warunki i sposób
prowadzenia badań, a zatem pozwalają na zmniejszenie niepewno-
ści wyznaczenia mocy akustycznej.
Może to jednak skutkować wydłużeniem czasu badań i wzrostem
kosztów oceny zgodności.
Istotną zmianą umieszczoną w  tekście załącznika III jest za-
pis o  preferowaniu równoczesnego wykonywania pomiarów we
wszystkich pozycjach mikrofonów.
Dotyczy to zwłaszcza pomiarów dynamicznych. W  przeciwnym ra-
zie zaleca się zwrócić szczególną uwagę na zapewnienie stabilnych
warunków w  środowisku testowym i  zminimalizowanie ryzyka włą-
czenia niepożądanych zmian w hałasie emitowanym przez maszynę,
w hałasie tła, w warunkach meteorologicznych itp.
Z załącznika III usunięto znaczną część wymagań opisujących sposób
prowadzenia badań i  obliczeń, a  na to miejsce powołano wymagania
norm europejskich. Przykłady, ograniczające się jedynie do URZĄDZEŃ
TRANSPORTU BLISKIEGO podlegających dozorowi technicznemu,
przedstawiono poniżej.
WÓZKI JEZDNIOWE PODNOŚNIKOWE
opis prowadzenia badań został całkowicie zastąpiony powołaniem normy
EN 12053:2001+A1:2008 (wydanie polskie: PN-EN 12053+A1:2010 Wózki
jezdniowe, bezpieczeństwo – Metody pomiaru emisji hałasu)
ŻURAWIE SAMOJEZDNE
opis badań został całkowicie zastąpiony powołaniem załączników
G1 i  G2 normy EN 13000:2010+A1:2014 (wydanie polskie: PN-EN
13000+A1:2014-06 Dźwignice – Żurawie samojezdne)
ŻURAWIE WIEŻOWE
opis badań został całkowicie zastąpiony powołaniem załącznika E nor-
my EN 14439:2006+A2:2009 (wydanie polskie: PN-EN 14439+A2:2009
Dźwignice – Bezpieczeństwo – Żurawie wieżowe),
PODESTY RUCHOME
opis badań został całkowicie zastąpiony powołaniem normy EN 280-
1:2022 (wydanie polskie: PN-EN 280-1:2022-07 Podesty ruchome prze-
jezdne – Część 1: Obliczenia projektowe – Kryteria stateczności – Budo-
wa – Bezpieczeństwo – Badania i próby).
Powyżej wymienione cztery normy są tzw. normami typu C. Każda z nich
zawiera wymagania dopasowane do jednego typu urządzenia, co zapew-
nia właściwy sposób postępowania podczas procesu oceny zgodności
i tzw. domniemanie zgodności z wymaganiami Dyrektywy.
Tego rodzaju zmian w załączniku III Dyrektywy jest wiele i powo-
dują one uaktualnienie oraz doprecyzowanie wymagań w zakresie
wyznaczania mocy akustycznej urządzeń.
Należy jednak zauważyć, że pozostawienie w  tekście numerów norm
z datą ich wydania może w przyszłości, w przypadku wydania nowych
edycji norm, powodować konieczność dalszych zmian załącznika III.
Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022
WYTYCZNE I DYREKTYWY NOWEGO PODEJŚCIA 49
Komisja Europejska zapewnia jednak, że proces wydawania aktów dele-
gowanych będzie dużo prostszy i mniej czasochłonny niż wprowadzanie
zmian w Dyrektywie.
Nie dla wszystkich urządzeń wymienionych w  Dyrektywie istnieją
normy typu C, podające procedury badania hałasu i metody wyzna-
czania mocy akustycznej.
Dotyczy to, na przykład, przenośników taśmowych, kontenerów do szkła,
zmechanizowanych hydraulicznych przetwornic ciśnienia. W takich przy-
padkach po dokonaniu przeglądu i aktualizacji pozostawiono w treści za-
łącznika III wymagania w zakresie procedury badania hałasu i metody
wyznaczania mocy akustycznej.
Zmiany w  załączniku III Dyrektywy nie będą związane ze zmianami
wartości dopuszczalnych poziomów mocy akustycznej ustanowionych
w art. 12 Dyrektywy. W związku z powyższym podczas spotkań zgłasza-
no wątpliwości, czy zmiany w zakresie procedur badania hałasu i metod
wyznaczania mocy akustycznej nie spowodują wyników badań różnią-
cych się znacząco od uzyskiwanych dotychczas. Jest to istotne zwłasz-
cza dla grup urządzeń, dla których ustanowiono wartości dopuszczalne.
Będzie to przedmiotem dalszych analiz.
Uzgodniony na ostatnim spotkaniu tekst aktu delegowanego i za-
łącznika III Dyrektywy będzie podlegał procesowi uzgodnień pu-
blicznych tak, aby mógł on wejść w życie w II kwartale 2023 r.
Uwzględnione mają zostać również zmiany, jakie przyniesie ze sobą
trwająca obecnie rewizja Dyrektywy maszynowej 2006/42/WE.
Wymagania zawarte w akcie delegowanym obowiązywałyby w ta-
kim przypadku od października 2023 r. Komisja Europejska zapew-
nia równocześnie, że zagwarantowany zostanie odpowiednio długi
okres przejściowy.
W  tym czasie będą honorowane oceny zgodności wykonane wg
poprzednich wymagań, aby producenci urządzeń mogli wdrożyć nowe
sposoby postępowania i zapewnić dla swoich wyrobów właściwą reali-
zację procesu oceny zgodności.
Proponowane zmiany w  znacznym stopniu wpłyną na proces oceny
zgodności z wymaganiami Dyrektywy 2000/14/WE, niwelują one jed-
nak znacząco oddziaływanie na funkcjonowanie Dyrektywy aspektów
krytycznych, o  których mowa w  Sprawozdaniu Komisji Europejskiej
z przeglądu Dyrektywy2, dotyczących niedostosowania procedur ba-
dania hałasu i metod pomiarowych wskazanych w załączniku III Dy-
rektywy do rozwoju technologicznego urządzeń.
Literatura:
1. Dyrektywa 2000/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2000 r.
w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do
emisji hałasu do środowiska przez urządzenia używane na zewnątrz pomieszczeń.
2. Sprawozdanie z dnia 16.11.2020 r. Komisji dla Parlamentu Europejskiego
I Rady w sprawie wdrożenia i stosowania dyrektywy 2000/14/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2000 r. w sprawie zbliżenia ustawodaw-
stw państw członkowskich odnoszących się do emisji hałasu do środowiska
przez urządzenia używane na zewnątrz pomieszczeń.
 INNOWACJE W ENERGETYCE 50

PRACE GRUPY JEDNOSTEK CLDT

NOTYFIKOWANYCH
DO DYREKTYWY
EMC 2014/30/UE

Badania kompatybilności elektromagnetycznej wykonuje się

m.in. w specjalistycznym środowisku jakim jest komora bezodbiciowa.
Na zdjęciu - ww. komora w UDT w Poznaniu (CLDT).

K
ompatybilność elektromagnetyczna to zdolność urządzenia do zadowalającego działania w środowisku
elektromagnetycznym bez powodowania nadmiernych zaburzeń elektromagnetycznych w  stosunku do
innych urządzeń działających w tym środowisku.

Dyrektywa kompatybilności elektromagnetycznej skierowana jest do producentów, importerów oraz dystrybu-

torów aparatury elektrycznej i elektronicznej.
W świetle dyrektywy aparatura oznacza każde gotowe urządzenie lub ich kombinacje udostępnione na rynku, jako
pojedyncze jednostki funkcjonalne przeznaczone do użytkownika końcowego, i które mogą wytwarzać zaburzenia
elektromagnetyczne, lub na których działanie takie zaburzenia mogą mieć wpływ [1].

AGNIESZKA PLEC
Specjalista ds. badań
urządzeń technicznych
Centralne Laboratorium
Dozoru Technicznego
Dział Badań Laboratoryj-
nych w Poznaniu Jednost-
ka Notyfikowana nr 1433
Akredytowane
laboratorium badawcze
nr AB 001
Dyrektywa kompatybilności elektromagnetycznej (EMC) z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie harmonizacji ustawo-
dawstw państw członkowskich, odnoszących się do kompatybilności elektromagnetycznej, weszła w życie od 20
kwietnia 2016 r.
CELE DYREKTYWY EMC:
Zapewnienie, by urządzenia elektryczne i elektroniczne miały odpowiedni poziom kompatybilności elektromagne-
tycznej w Unii Europejskiej (UE).
Określenie jednolitych przepisów zapewniających, by urządzenia nie powodowały nadmiernych zaburzeń elektro-
magnetycznych i były w stanie działać zgodnie z przeznaczeniem bez pogorszenia jakości w przypadku wystąpie-
nia zaburzenia elektromagnetycznego.
Zagwarantowanie odpowiedniego poziomu kompatybilności elektromagnetycznej, żeby umożliwić swobodny
przepływ urządzeń elektrycznych i elektronicznych na rynku wewnętrznym UE.

ZASADNICZE WYMAGANIA DYREKTYWY

Urządzenia mają być projektowane i produkowane w taki sposób, by przy uwzględnieniu stanu techniki, zapewniać, aby:
– wytwarzane zaburzenia elektromagnetyczne nie przekraczały poziomu, powyżej którego urządzenia radiowe i telekomunikacyjne lub inne urzą-
dzenia nie mogą działać zgodnie z przeznaczeniem,
– poziom odporności tych urządzeń na zaburzenia elektromagnetyczne, jakich należy spodziewać się podczas użytkowania zgodnie z przeznacze-
niem, pozwalał na działanie urządzenia bez niedopuszczalnego pogorszenia jakości jego użytkowania zgodnego z przeznaczeniem [1].

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego


NORMY ZHARMONIZOWANE
W  celu wsparcia prawodawstwa harmonizacyjnego Unii, europej-
skie organizacje normalizacyjne opracowują Normy Europejskie –
normy zharmonizowane. Są one częścią prawa Unii Europejskiej
(UE), jednak stosowanie ich jest dobrowolne.
Nadrzędne jest spełnienie zasadniczych wymagań dyrektywy EMC dla
określonego wyrobu. Zgodność z normą zharmonizowaną stanowi pod-
stawę do domniemania zgodności z  odpowiednimi zasadniczymi wy-
maganiami określonymi w dyrektywie 2014/30/UE. Komisja Europejska
publikuje listę norm zharmonizowanych w  Dzienniku Urzędowym UE.
OBOWIĄZKI PRODUCENTA
GŁÓWNE OBOWIĄZKI PRODUCENTA
Zaprojektowanie i wytworzenie
aparatury zgodnie z zasadni-
czymi wymaganiami dyrektywy
W przypadku wykazania zgodno-
ści aparatury z obowiązującymi
wymaganiami - sporządzenie
deklaracji zgodności UE i ozna-
kowanie wyrobu znakiem CE
Przygotowanie i przechowywa-
nie dokumentacji technicznej
aparatury.
Warto zaznaczyć, że do obowiązków importerów oraz dystrybutorów nie
należy przeprowadzenie procedury oceny zgodności.
Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wprowadzają oni aparaturę do obrotu pod
własną nazwą lub znakiem towarowym albo modyfikują aparaturę już
znajdującą się w obrocie w taki sposób, że może mieć to wpływ na zgod-
ność z niniejszą dyrektywą [1].
URZĄD DOZORU TECHNICZNEGO, JAKO JEDNOSTKA NOTYFIKOWA-
NA NR 1433 DLA DYREKTYWY 2014/30/UE, UPOWAŻNIONY JEST DO
PRZEPROWADZANIA OCENY ZGODNOŚCI W ODNIESIENIU DO WYMA-
GAŃ DYREKTYWY EMC.
UDZIAŁ UDT W  PRACACH GRUPY JEDNOSTEK NOTYFIKOWANYCH
DO EMC
W  dniu 19 maja br. w  trybie online odbyło się spotkanie Grupy
Jednostek Notyfikowanych, dotyczące dyrektywy kompatybilności
elektromagnetycznej 2014/30/UE.
Pełniąc rolę jednostki notyfikowanej, UDT uczestniczy w  okresowych
spotkaniach koordynacyjnych z  udziałem instytucji międzynarodowych
i jednostek notyfikowanych. Rolą grupy jest wymiana praktyk w zakresie
oceny zgodności, kwestii technicznych oraz omawianie problemów wy-
nikających z praktycznego stosowania dyrektywy EMC. Grupa jednostek
notyfikowanych w zakresie dyrektywy EMC (EUANB) ściśle współpracuje
z  głównymi organizacjami normalizacyjnymi UE takimi jak CEN, CENE-
LEC, ETSI. Dzięki temu UDT uczestniczy w określaniu ogólnych wytycz-
nych i  praktyk ułatwiających zrozumienie i  stosowanie procedur oceny
zgodności zawartych w dyrektywie EMC.
Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022
WYTYCZNE I DYREKTYWY NOWEGO PODEJŚCIA 51
Udział w EAUNB jest ważną okazją do podsumowania, wraz z innymi
wpływowymi zainteresowanymi stronami, najnowszych zmian regu-
lacyjnych w zakresie kompatybilności elektromagnetycznej.
Efektem tych spotkań są również Wytyczne Techniczne (TGN), dokumen-
ty, które zawierają wskazówki techniczne, wspierające pracę jednostek
notyfikowanych w  zakresie oceny zgodności i  stanowią aktualny stan
wiedzy na temat konkretnych zagadnień technicznych/regulacyjnych.
Podczas tej edycji spotkania między innymi Europejski Komitet Norma-
lizacyjny Elektrotechniki (CENELEC), przedstawił opublikowane aktuali-
zacje norm europejskich, dotyczące poziomów dopuszczalnych oraz
metod badań kompatybilności elektromagnetycznej.
EN 55016-1-6:2015/A2:2022
Wymagania dotyczące aparatury pomiarowej i metod pomiaru zaburzeń
radioelektrycznych oraz odporności na zaburzenia – Część 1–6: Apa-
ratura do pomiaru zaburzeń radioelektrycznych i do badań odporności
– Wzorcowanie anten EMC,
EN IEC 55025:2022
Pojazdy samochodowe, łodzie i urządzenia napędzane silnikami spala-
nia wewnętrznego – Charakterystyki zaburzeń radioelektrycznych - Po-
ziomy dopuszczalne i metody pomiaru w odniesieniu do ochrony urzą-
dzeń pokładowych,
EN 61000-3-3:2013/A2:2021/AC:2022-01
Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC) – Część 3–3: Po-
ziomy dopuszczalne – Ograniczanie zmian napięcia, wahań na-
pięcia i  migotania światła w  publicznych sieciach zasilających
niskiego napięcia, powodowanych przez odbiorniki o  fazowym
prądzie znamionowym < lub = 16 A  przyłączone bezwarunkowo
EN IEC 610000-4-20:2022
Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC) - Część 4–20: Metody ba-
dań i pomiarów - Badanie emisji i odporności w falowodach z poprzecz-
ną falą elektromagnetyczną (TEM)
W trakcie spotkania omawiano również statusy opracowywanych norm
CISPR (działania w toku) oraz aspekty organizacyjne dotyczące członko-
stwa w grupie jednostek notyfikowanych do niniejszej dyrektywy.
Dnia 7 kwietnia 2022 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej
została opublikowana Decyzja Wykonawcza Komisji (UE) 2022/622
[2], zmieniająca decyzję wykonawczą UE 2019/1326 w odniesieniu
do norm zharmonizowanych dotyczących kompatybilności elek-
tromagnetycznej urządzeń do pomiarów energii elektrycznej oraz
wyłączników do użytku domowego i podobnego.
Doprowadziło to do przyjęcia następujących norm zharmonizowanych:
EN IEC 62053-21:2021/A11:2021, EN IEC 62053-22:2021/A11:2021,
EN IEC 62053-23:2021/A11:2021, EN IEC 62053-24:2021/A11:2021,
EN 61009-1:2012/A13:2021.
Literatura:
1. DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2014/30/UE z dnia 26 lute-
go 2014 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odno-
szących się do kompatybilności elektromagnetycznej
2. DECYZJA WYKONAWCZA KOMISJI (UE) 2022/622 z dnia 7 kwietnia 2022 r. zmie-
niająca decyzję wykonawczą (UE) 2019/1326 w odniesieniu do norm zharmoni-
zowanych dotyczących kompatybilności elektromagnetycznej urządzeń do po-
miarów energii elektrycznej oraz wyłączników do użytku domowego i podobnego.
52 WYDARZENIA

VII KONFERENCJA NIEZAWODNOŚĆ I CYBERBEZ-

PIECZEŃSTWO INFRASTRUKTURY KRYTYCZNEJ
I PRZEMYSŁOWEJ - IT/OT
7-8 września 2022 r.

Konferencja byłą sposobnoś-

cią do prezentacji prak-
tycznych rozwiązań oraz
trendów w zapewnianiu cyberbezpieczeństwa i  w  prze-
ciwdziałaniu atakom cybernetycznym w sektorach: energe-
tycznym, petrochemicznym, gazowniczym, spożywczym
XXIV SYMPOZJUM NAUKOWO-TECHNICZNE ENERGETYKA BEŁCHATÓW lub farmaceutycznym, a także innych przedsiębiorstwach
2022 posiadających infrastrukturę OT. Zakres tematyczny konfe-
5-7 września 2022 r. rencji obejmował m.in. aktualny stan prawny zagadnień
Sympozjum w  Bełchatowie było w  zakresie cyberbezpieczeństwa, rozwiązania chmurowe
po raz kolejny miejscem dyskusji i teleinformatyczne, zagrożenia dla procesów zarządczych
ekspertów o  przyszłości polskiej i  technologiczno-produkcyjnych w  przedsiębiorstwach
energetyki szczególnie w aspekcie oraz ochronę przed cyberatakami. Szczególny nacisk poło-
polityki klimatycznej i  obecnej sy- żony był na wymianę doświadczeń pomiędzy branżowymi
tuacji geopolitycznej. Podczas pa- profesjonalistami. Zaprezentowano praktyczne rozwiąza-
neli tematycznych oraz debat oma- nia chroniące przedsiębiorstwa przed cyberprzestępczo-
wiano, w  jakim kierunku pójdzie ścią oraz doświadczenia firm przeciwdziałających cybera-
polska i  europejska energetyka takom. Podczas panelu dyskusyjnego „Quo vadis?
oraz jak przebiegać będzie zielona Przyszłość regulacji w zakresie cyberbezpieczeństwa” głos
transformacja w  kontekście wciąż zabrała Dorota Bałachowska, Ekspert ds. Cyberbezpie-
wykorzystywanych konwencjonal- Zdj. BMP czeństwa w  UDT. Partnerem merytorycznym wydarzenia
nych źródeł energii. W debacie „Nowoczesna energetyka konwencjonalna” brał udział był UDT. Więcej: www.konferencje.nowa-energia.com.pl/
dr inż. Andrzej Ziółkowski, Prezes UDT. W  trakcie dyskusji panelowej rozmawiano cyber/2022
m.in. o bezpieczeństwie dostaw energii elektrycznej, blokach 200+ oraz o transfor-
macji energetyki konwencjonalnej. W trakcie panelu „Cyfryzacja w energetyce” Bar-
tłomiej Siedmiogrodzki, Specjalista Urządzeń Ciśnieniowych, Oddział UDT w  Łodzi
z Oddziału w Łodzi wystąpił z prezentacją „Internet of things - szanse i ryzyka”. UDT
był Partnerem Merytorycznym Wydarzenia. Więcej: www.kierunekenergetyka.pl.

Zdj. Nowa Energia

IV OGÓLNOPOLSKIE FORUM SŁUŻBY BHP „SŁUŻ-

BA BHP 4.0”
8-9 września 2022 r.

Człowiek jako pracownik, praco-

dawca i służba bhp jako doradca,
strażnik nad bezpieczeństwem
pracujących – to tematy, nad którymi dyskutowano na
Forum. Rozmawiano o  problemach i  ich rozwiązaniach.
Dzielono się wiedzą, doświadczeniem i dobrymi praktyka-
mi. Poruszano zmieniający się świat pracy, nowe techno-
logie, nowe maszyny, komputeryzację i  rolę człowieka.
W sesji inauguracyjnej Forum „Strategiczne ramy Unii Eu-
ropejskiej dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy - ja-
kie wyzwania czekają służbę bhp?” wystąpił dr inż. An-
Zdj. BMP drzej Ziółkowski, Prezes UDT omawiając rolę UDT
w kształtowaniu bezpieczeństwa publicznego. Prelegenci

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

 WYDARZENIA 53

w swoich wystąpieniach podkreślali ważną rolę służby bhp w zmieniają-
cym się świecie pracy. Paweł Rajewski, Kierownik Wydziału Urządzeń
Transportu Bliskiego w Departamencie Techniki UDT, uczestniczył w pa-
nelu „Gotowość szybkiego reagowania na pojawiające się zagrożenie”.
Paneliści rozmawiali m.in. o sposobach zwiększania aktywności w prze-
ciwdziałaniu pojawiającym się nieznanym wcześniej zagrożeniom w śro-
dowisku pracy. Wydarzenie odbyło się pod patronatem honorowym
Urzędu Dozoru Technicznego. Więcej: www.forum.ospsbhp.pl.
i ultraszybkiej infrastruktury ładowania?”. Paweł Smoliński, Dyrektor De-
partamentu Innowacji i Rozwoju UDT, dyskutował z panelistami w sesji
infrastrukturalnej dotyczącej lokalizacji czyli mapowania infrastruktury
ładowania i kierunków jej rozwoju w nadchodzącej dekadzie. W wydarze-
niu uczestniczył też, podczas sesji merytorycznej „PV&EV. Wspólna spra-
wa”, Dariusz Cendlewski, Kierownik Wydziału Elektromobilności i  No-
wych Technologii Departamentu Techniki UDT. Wydarzenie zgromadziło
grono kilkuset ekspertów i praktyków z sektora e-mobility, w tym przed-
stawicieli administracji publicznej, organizacji branżowych, świata nauki
oraz wiodących przedsiębiorstw. UDT był partnerem merytorycznym
Kongresu. Więcej: www.kongresnowejmobilnosci.pl.

Zdj. OSPSBHP
Zdj. PSPA

VII KONFERENCJA NAUKOWA „BEZPIECZEŃSTWO ENERGE-

TYCZNE – FILARY I PERSPEKTYWA ROZWOJU”
12-13 września 2022 r.

Wydarzenie, które odbyło się na Poli-

technice Rzeszowskiej im. Ignacego
Łukasiewicza, zdominowane było
przez tematy bezpieczeństwa energetycznego, transformacji energe-
tycznej, gospodarki wodorowej oraz energetyki wiatrowej i  jądrowej.
Celem wydarzenia było utworzenie płaszczyzny dla przeprowadzenia
Zdj. OSPSBHP dyskusji z  udziałem naukowców, ekspertów, przedstawicieli admini-
stracji publicznej, spółek energetycznych, organizacji pozarządowych
KONGRES NOWEJ MOBILNOŚCI oraz dziennikarzy gospodarczych i studentów. W wydarzeniu podczas
12-14 września 2022 r. panelu tematycznego „Bezpieczeństwo energetyczne – wybrane
aspekty” udział w dyskusji brał Stanisław Olek, Dyrektor Oddziału UDT
Kongres, w  całości poświęcony elektro- w Lublinie. Prelegent zaprezentował rolę UDT w bezpiecznej eksploata-
cji urządzeń energetycznych. W  Konferencji uczestniczyło stacjonar-
nie ponad 300 osób. Wśród uczestników byli przedstawiciele uczelni,
instytutów badawczych i think tanków oraz menedżerowie firm z sek-
mobilności, ponownie stał się tora energetycznego. UDT był partnerem merytorycznym konferencji.
miejscem dyskusji praktyków Więcej: www.instytutpe.pl/konferencja2022/.
oraz ekspertów rynku. Najważ-
niejsze wydarzenie branży
zrównoważonego transportu
w Polsce i regionie CEE odbyło
się w  Łodzi. Dyskutowano
o  przyszłości motoryzacji
i  problemach, z  którymi obec-
nie ona się mierzy. W  uroczy-
stym otwarciu konferencji
uczestniczył dr inż. Andrzej
Ziółkowski, Prezes UDT. Wziął
udział także w debacie pt. „Jak
Zdj. IPE
przyspieszyć rozwój szybkiej

Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022

54 WYDARZENIA

KONFERENCJA AUTOMATYZACJA W ZAKŁADACH PRODUK- V MAZOWIECKIE SYMPOZJUM SPAWALNICZE

CYJNYCH – KIERUNEK PRZEMYSŁ 4.0 22 września 2022 r.
15 września 2022 r.
Główną część sympozjum, które
Celem konferencji odbyło się na Wydziale Mecha-
było ułatwienie nicznym Technologicznym
przedstawicielom Politechniki Warszawskiej, stanowiły panele konferencyjne dotyczące
przedsiębiorstw pro- osiągnięć naukowych i technicznych z zakresu spajania materiałów,
dukcyjnych dostępu do informacji maszyn i urządzeń spawalniczych oraz modyfikacji powierzchni
o  najnowszych urządzeniach, roz- materiałów i części maszyn. Panelom konferencyjnym towarzyszyła
wiązaniach i  technologiach. wystawa sprzętu i urządzeń spawalniczych. Sympozjum zorganizo-
Uczestnicy mieli możliwość skon- wano zgodnie z procesem podtrzymania certyfikatów kompetencji
sultowania i znalezienia rozwiązań IWE. Radosław Hołownia, Główny Specjalista ds. Badań Materiało-
na problemy jakie często mają wych, UDT w Warszawie, zaprezentował temat wykrywania
miejsce w  ich zakładach przemy- wysokotemperaturowego ataku wodorowego technikami ultradźwię-
słowych. Wszyscy obecni na kon- kowymi. Urząd Dozoru Technicznego był partnerem merytorycznym
ferencji eksperci przedstawiali ak- wydarzenia. Więcej: www.wip.pw.edu.pl.
tualne trendy i  innowacje, uwzględniając przy tym zasadność
ekonomiczną, prostotę implementacji i skalowalność. Zaprezentowano
m.in. czujniki, moduły funkcyjne, systemy wizyjne czy pomiary
ultradźwięków, które pomagają na co dzień w diagnostyce. Uczestnicy
poznali nowe rozwiązania do automatyzacji magazynów gęstego skła-
dowania bez ingerencji w konstrukcję budynku. Tomasz Klinkosz, Eks-
pert Urządzeń Ciśnieniowych z  UDT w  Gdańsku miał referat na temat
szans i ryzyk związanych z wykorzystaniem technologii 4.0 do zarządza-
nia bezpieczeństwem eksploatacji instalacji przemysłowych. Spotkanie
było również medialne wspierane przez biuletyn UDT „Inspektor”. UDT
objął wydarzenie patronatem honorowym. Więcej: www.axonmedia.pl.

KONFERENCJA PROJEKTU CHEMIA 4.0 - CYFROWA PRZY-

SZŁOŚĆ – TU I TERAZ
22 września 2022 r. XXI KONFERENCJA NAUKOWO -TECHNICZNA BEZPIECZEŃ-
Konferencja Chemia 4.0 – autorskiego projektu STWO INSTALACJI PRZEMYSŁOWYCH
Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego była odpo- 29-30 września 2022 r.
wiedzią na wyzwania i nowe kierunki rozwoju wyni-
kające z  wdrażania rozwiązań „czwartej rewolucji Uczestnicy wydarzenia realizowanego
przemysłowej”. Skierowana była ona do wszystkich, którzy są zaintereso- w  Krakowie próbowali znaleźć odpowiedź
wani przyszłością przemysłu chemicznego, jako jednej z najbardziej inno- na pytanie, czy nowe wyzwania równają się
wacyjnych branż w Polsce. Podczas całodzienne spotkania networkingo- nowemu bezpieczeństwu. Podejmowano
wego, podzielonego pokazami rozwiązań i  prezentacjami najnowszych tematykę bezpieczeństwa w wymiarze 4.0, nowych wyzwań z tym związa-
trendów, prezentację miał Piotr Smoła, Główny specjalista urządzeń ci- nych oraz analizy ryzyka w nowoczesnym wydaniu – safe and seciurity (in-
śnieniowych UDT w Puławach. Prelegent omówił temat „Ocena projektu tegracja bezpieczeństwa i ochrony). Pojawił się też temat dyrektywy ATEX
automatyki zabezpieczeniowej nowoczesnych obiektów przemysło- czyli bezpieczeństwo
wych”. W wydarzeniu udział wzięli przedstawiciele z różnych obszarów omawiano na różnych
przemysłu chemicznego, kadra zarządzająco-techniczna, eksperci i spe- poziomach – od plano-
cjaliści z obszarów IT, automatyki i nowych technologii oraz firmy oferują- wania instalacji po eks-
ce rozwiązania 4.0, konsultingowe i przedstawiciele świata nauki. UDT był ploatację. Podjęto też
patronem merytorycznym konferencji. Więcej: www.pipc.org.pl. wątek wodoru w  kon-
tekście bezpieczeń-
stwa procesowego.
Podczas panelu
„W wymiarze 4.0” refe-
rat wygłosił Tomasz
Klinkosz, Ekspert urządzeń ciśnieniowych z UDT w Gdańsku. Omówił obszar
dynamicznego zarządzania ryzykiem instalacji przemysłowych oraz opty-
malizacji procesu zarządzania ryzykiem z wykorzystaniem narzędzi przemy-
słu 4.0. Ekspert UDT uczestniczył również w debacie „Paliwa alternatywne
– produkcja, dystrybucja, użytkowanie i zagrożenia z tym związane”.

UDTjest partnerem merytorycznym wydarzenia. Więcej: www.kierunekchemia.pl

3/2022 INSPEKTOR Biuletyn Urzdu Dozoru Technicznego

 ZAPRASZAMY NA SZKOLENIA ONLINE AKADEMII UDT INNOWACJE W ENERGETYCE 55

WEBINARIA AKADEMII UDT

www.udt.gov.pl/webinaria-udt

TEMAT SZKOLENIA TERMIN ORGANIZATOR

Podstawowe zasady projektowania nieogrzewanych płomieniem
27.10.2022 Oddział Łódź
zbiorników ciśnieniowych wg normy PN-EN 13445:2021
Niezgodności i doskonalenie w zakresie spełnienia wymagań normy PN-EN ISO 3834 22.11.2022 Oddział Gdańsk
Automatyka zabezpieczająca urządzenia ciśnieniowe w trakcie eksploatacji 01.12.2022 Oddział Bydgoszcz
Analiza eksploatacji wózków jezdniowych z mechanicznym napędem podnoszenia na
12.01.2023 Oddział Szczecin
podstawie wypadków i niebezpiecznych uszkodzeń w latach 2020-2021
Wymagania norm PN-EN ISO 3834 oraz PN-EN 1090-1 dla producentów elementów kon- 09.02.2023 Oddział Lublin
strukcji i konstrukcji stalowych

Zapraszamy Państwa również do udziału w kursach stacjonarnych z zakresu badań nieniszczących (NDT).

NAZWA KURSU SYMBOL METODY TERMIN MIEJSCE

Badania ultradźwiękowe (kurs przed recertyfikacją) UT-2R 5-7 grudnia Gliwice
Badania radiograficzne (kurs przed recertyfikacją) RT-2R 25-27 października Gliwice
MT-1i2 14-18 listopada Gliwice
Badania magnetyczno-proszkowe
MT-1i2 23-27 stycznia Gliwice
MT-2R 5-6 grudnia Gliwice
Badania magnetyczno-proszkowe (kurs przed recertyfikacją)
MT-2R 26-27 stycznia Gliwice
PT-1i2 12-16 grudnia Gliwice
Badania penetracyjne
PT-1i2 16-20 stycznia Gliwice
PT-2R 14-15 listopada Gliwice
Badania penetracyjne (kurs przed recertyfikacją)
PT-2R 19-20 stycznia Gliwice
VT-1i2 24-28 października Warszawa
VT-1i2 28 listopada – 2 grudnia Warszawa
Badania wizualne
VT-1i2 12-16 grudnia Gliwice
VT-1i2 16-20 stycznia Warszawa
VT-2R 27-28 października Warszawa
VT-2R 7-8 listopada Gliwice
Badania wizualne (kurs przed recertyfikacją)
VT-2R 1-2 grudnia Warszawa
VT-2R 19-20 stycznia Warszawa
RT-3 14-22 listopada Gliwice
MTPT-3 28 listopada - 6 grudnia Gliwice
Metody główne UT-3 28 listopada - 2 grudnia Gliwice
MT-2p 26-27 stycznia Gliwice
PT-2p 19-20 stycznia Gliwice

Pełną informację o planowanych szkoleniach (online i stacjonarnych) znajdą Państwo na naszej stronie internetowej:
www.udt.gov.pl/oferta-szkolen-udt

22 57 22 221 www.udt.gov.pl Urząd Dozoru Technicznego urzad-dozoru-technicznego

Biuletyn Urzędu Dozoru Technicznego INSPEKTOR  3/2022