You are on page 1of 71
CHUONG II CHU NGHIA DUY VAT BIEN CHUNG 1. VAT CHAT VAY THUC 1, Vat chit va phwong thite tin tai cia vat cht Vét chit 14 mét pham tr nén ting cia chit nghia duy vat tiét hoe ‘Trong lich sir tu tuéng nhén logi, xung quanh vin dé nay tudn dién ra eude déu tranh Khong khoan nhuong gitta chit nghia duy vét va chii nghta duy tam, Ban than quan niém cia chi nghia duy vat yé pham ta vat chat cing trai qua lich sit phat wién lau dai, gin tién voi nhitng tién bé ca khoa hoc va thye tién, 4.1, Quan niém cita chi nghta duy tim va chit nghia duy vét trade C.Mie ve phgm tri vot chit Cée nha triét hoc duy tam, ed chil nghia cue tam khéch quan va chit nghia duy tam chit quan, ts thoi c6 dai dén hign dai tuy bude phai thira nhdn sw ton tai cia cae sur vat, hign tuong cita thé gidi nhung Iai phi nhan dic trung “ty {han tn tai” etia ching, Chi nghié duy tam khéch quan thita nhén su tén tai hign thyre cua gid tw nhién, nhung Iai cho ring ngudn gée cia né la do “su tha hod” ciia “tinh thin thé gidi”. Chi nghia duy tam eh quan cho ring dic trung co ban nhét eta moi sur v4, hign tuong la sw ton tai 18 thude vao chit quan, ttre 14 mOt hinh thite tn t9i khic eta ¥ thie, Do dé vé mit nbiin thie Luan, chi nghia duy tam cho ring con ngudi hoge 1a khéng thé, hoe 1 chi nhin thire duge cai bong, céi b2 ngodi ca sw vat, hign tuong. Tham chi qué trinh niin thiic eda con ngudi, theo ho, ching qua chi 8 qué tinh y thite di “tim ai” chinh bain than minh du6i hin thite khée ma thoi. Nhu vay, vé thuc ehdt, cae nha teiét hoe duy tam da phit nhan de tinh tdn tai khch quan eita vat chAt. Thé gidi quan duy tam rat gin véi thé gidi quan t6n gido va tat yéu dain ho dén voi thin hoe. Quan diém nhit quan tir sua dén nay ela ede nha triét hoe duy vat la thita nhdn sy tn tai khch quan ca thé gidi vat chét, lay bin thin gidi ty nhien dé siti thich ty nhién. Lép trudmg dé 12 ding din, song chua dui dé cée nha duy v§t trude C. Mée di dén m6t quan nigm hoan chinh vé pham ti nén ting nay, Tuy vay, cling v6i nhiing tién bQ eta lich str, quan nigm eta cae nha triét hoe duy vat vé vat chét cling ting buse phat trién theo hudng ngay cing sdu sic va triru tugng hod khoa hoc hon. Chit nghia duy vat thei Cé dai. Thi CO dai, de bigt lao Hy Lap - La Ma, Trung Quée, An Dé da xuit hign chit nghia duy vat véi quan niém chat 60 phac vé gidi ty nhién, vé vat chat. Nhin chung, ede nha duy vat thoi Cé dai quy vat chit v8 mot hay mot vai dang cy thé cia né va xem ching 1a khoi nguyén cha thé gidi, tte quy vat chét vé nhimg vat thé haw hin, cém tinh dang tn tai 6 thé gi6i bén ngoai, chang han, nude (Thales), Itra (Heraclitus), khong khi (Anaximenes); dit, nude, lita, gid (Tir dai - An D6), Kim, moo, thity, hoa, (Ned hanh - Trung Quéc). M6t s6 trudng hop die bigt, ho quy vat chat (khong chi vat chét ma thé gidi) vé nhting ci trl tong nhu Khéng (Phat gido), Dao (Lao Trang). Mot burée tién méi trén con dudng xy dung quan nigm duy vat vé vit chit duge thé hign trong quan niém eta nha triét hoe Hy Lap cd dui ‘Anaximander, Ong cho ring, co sé dau tién cla myi vat trong vii try 14 mot dang vat chét don nhit, v6 dinh, vé han va tan tai vin vién, d6 1a ApeirOn, Theo 6ng,Apeiron Iudn 6 trong trang théi van dng va tir 46 nay sinh ra nhiing mat d6i lap chat chia trong nd, nhu néng va lanh, khd va wét, sinh ra va chét di v.v.. Day la mot od ging mudn thodt ly céch nhin trye quan ve vat chat, muén tim mét ban chat su sfc hon dang dn dau phia sau cac hign trong cm tinh vé ngoai céc sy vit. Tuy nhién, khi Anaximander cho ring, Apeirén 1a mgt céi gi 46 @ gitta nude va khOng Ki thi 6ng vin chia vugt Khoi hen ché cua cde quan nigin trude dé vé vat chat. Buée tién quan trong nhit cita sy phat tién phgm tra vat chat 1a dinh nghfa vat chét eda hai nha triét hoc Hi Lap 06 dei la Loxip (khoding 500 - 440 trudc CN) va Démécrit (khoang 427 - 374 tude CN). Ca hai Ong, du cho ring, vat chat la nguyén th, Nguyen ti theo ho 18 nhting hat nhd nbat, khong thé phin chia, khong khac nhau vé chat, ton tai vinh vién va su phong phi cla ching vé hinh dang, tw thé, trat wr sp xép quy dinh tinh muén vé ea van vat. Theo Thuyét Nguyén tt thi vat chit theo nghia bao quét nhét, chung nat khong ddng nghia véi nhing vét thé ma con ngudi 6 thé edim niin dusge mot cdch tryc tiép, ma 1a mét l6p ede phan ti htiu hinh rng r&i nim su trong moi sur vat, hién tung. Quan nigm nay khong nhitng thé hién mot bude tién khé xa cia cde nha triét hoe duy vet trong qué trinh tim kiém mot dink nghia ding din vé vat chit ma con 06 ¥ nghfa nhu mOt dy bao khoa hge tai tinh cia con ngudi vé cdu tric cita thé gidi vat chit noi chung. Chit nghia duy vat thé ky XV - XVII. Bat dau tir thoi ky Phye hung (thé ky XV), phuong Tay di c6 sy bist pha so véi phuong Déng & chd khoa hge thuc nghigm ra 0, die bigt 18 su phat tin manh ea co hye; cing nghiép. én thé ky XVII -XVIIL, cht nghia duy vat mang hinh thite chit nghia duy vat 61 siéu hinh, may méc. Thuyét nguyén wr van duge eae nha triét hoe va khoa hoc ty nhién thoi ky Phye Hung va Cin dai (thé ky) XV - XVIII) nu Galilé, Bécon, Hépxo, Xpindda, Honbach, Didord, Niuton.. tiép tue nghién ci, khing dinh trén lap trang duy vat. Dje bigt, nhOng thinh cong ky digu ea Niuton trong vat ly hoc ¢6 dién (nghién ctu céu tao va thuge tinh ela céc vat thé vat chét vi mé - bat dau tinh tir nguyén ti tre Len) va vige khoa hoc vat ly thye nghiém ching minh duge sw tn tai thye sy cha nguyén tir cing lam cho quan nigm trén day duge cing ¢6 them. Song, do chia thodt khéi phuong phép tw duy siéu hinh nén nhin chung cde nha oriét hoe duy vat thoi key egin dai di khéng dua ra duge nbding khai guat triét hoe dimg din. Hy thong ding nit vat chat voi khéi hugng, coi nhiing dinh lugt ec hoe nhu nhtng chan ly khéng thé thém bot va gidi thich mot hign tugng cia thé gidi theo ning chudn muc thudn twy co hoe; xem vat chat, vén Ong, khong gian, thoi gian nhu nhig thyre thé khée nhau, khOng eo méi lién ‘hg nOi tai voi nhau... Cting c6 mot s6 nha tiét hoe thoi ky nay o8 ging vach ra nhcing sai lim ctia thuyét nguyén tir (ching han nhur Décacter, Canto...) nhung Khong nhiéu va khdng thé lam thay ddi can ban cai nhin cc hoc ve thé gidi, Khéng di dua dén mot dinh nghia hoan toan méi v8 phgm tri vat chét. 1.2. Cuge cach mang trong khoa hoc ue nhién eudi thé kj XIX, du thé bys AX va sw pha sin cita ede quan diém duy vai siéu hink vé vat chat Nam 1895, Ronghen phét hign ra tia X. Nam 1896, Béccoren phat hién ra hign twong phéng xq cia nguyén t6 Urani, Nam 1897, Témxon phét hign ra dign ti. Nam 1901, Kaufman da ching minh duge khéi lwong cia dign tit Kh6ng phai la bat bién ma thay déi theo van tée van déng cita nguyén tit, Nim 1898 - 1902, nha nit vét ly hoc Ba Lan Mari Se6léd6psca cing véi ching la Pic Curie, nha hoa hoc nguiti Php, da khém phé ra chét phéng x manh Ia pOléni va radium, Nhting phat hign vi dai dé chimg t6 ring, nguyén tir khéng, phai 1 phan tir nhé nhét ma n6 c6 thé bj phin chia, chuyén hod. Nam 1905, Thuyét ‘Tuong doi hgp va nim 1916, Thuyét Tuong d6i Tang quét eta A Anhxtanh ra i da chimg minh: khéng gian, thdi gian, kh6i Long ludn bién déi cing véi su van d6ng ciia vat chit. Thé gicti vét cht khong co va khOng thé c6 nhing vot thé khéng o6 két cu, tée 1 khéng thé ¢6 don vi cudi cing, tuyét déi don gitin va bat bién dé dae trung chung cho vat chit. Thé gidi Ay con nhidu didu “ky la” ma con ngudi da va dang tiép tue kham pha, ching han nhu: sy chuyén hoa gitta hgt va truong, sng va hat, hat va phin hat, “hut kh6i long”, quan hé bt dinh, v.v.. Diéu nay da khing dinh dy dodn thién tai cia Ph. Angghen: 62 S “Khong thé coi nguyén ti la phin tir nhé nhét cia vat chdt da bit” va eta VL. Lénin; “Dign tir ofing v6 cing tn nhw nguyén ti, ty nhién 1a v6 tan”! 1a hoan toan ding din. Diing true nhiing phat hign trén déy cia khoa hoe ty nhién, khéng it nha Khoa hoe va triét hoe dig tren Ip trong duy vat tyr phat, siéu hinh da hoang mang, dao d9ng, hoai nghi tinh ding dan cia chi nghia duy vat. He cho ring, nguyén tir khéng phai 1a phin tt nbd nhét, ma cd thé bi phn chia, tan ra, bj mat di”, Do d6, vat chat cfing cé thé bién mat; 06 hign tong khong co khéi lugng co hoc, hgt chuyén thanh tung, cling ¢6 nghia I vat chat chi con 1a ning Inong, 1a sOng phi vat ch4t; quy luat co hoc khéng con tae dung gi trong thé gicti vét cht “ky la”, thé gigi ton tai khong cé quy lua, moi khoa hoe tr thanh thira va néu cé ching cing chi la sy séng tao tuy tign cia tu duy con ngudi; khéch thé tiéu tan, chit thé tro thanh edi ed tude, edi con Iai duy nat la. ching ta va cim gide cing tr duy cita chiing ta dé t6 chiro nhimg cm gide dé. ‘Theo dé, F-Makho phi nhan tinh hign thue khach quan eile dign th. Otvan phit nhGn su tdn tai thye té ela nguyen tir va phan tir, Con Piécson thi dinh nghta: “Vat chit 1a cai phi vot chdt dang van déng"(!). Day chinh Ii cudc khing hoang vat ly hoc hign dai ma nhu V.L Lénin khiing dinh, Have chdt cia no “1 6 su 40 10n eda nhting quy luit cfi va nhiing nguyén IY co ban, & sy thay thé chit nghta duy vat bang chi nghia duy tim va chit nghta bat kha tei, Tinh hinh trén da lam cho nhiéu nha khoa hoe ty mhién truot ti cht nghia duy vat may mée, siéu hinh sang chi nghia tyong déi, ri roi vao chit nghi duy tam. VL. Lénin goi dé 1a “chit nghia duy tm vét ly hge” va coi dé 1a “mot bude ngoat nhét thai”, 1A “thoi ky dm dau ngén ngui”, 14 “ching benh et trudng thdnh®, la “mot vai sin pham chét, mt vai thir cn ba néo dé phai vit vao sot ric”, Dé khée phue cude khing hodng nay, V.L. Lénin cho ring: “Tinh than duy vat co bin ela vét ly hoe, cling nhu cia tat ea cde khoa hge ty nhién hién dai, sé chién thing tat cd moi thir khiing hoang, nhung véi digu kign tat yéu Ia ché nghia duy vt bién chimg phai thay thé chi nghia duy vat siu inh. 1.3. Quan niém eita triét hoc Mie - Lénin vé vat chdt ‘Trong khi d4u tranh chéng cha ngha duy tém, thuyét bat kha ti va phe phén chi nghia duy vat siéu hinh, may méc, Cac Mae va Ph. Angghen da dua su 5. 1, Lenin (1980), Tod idp, 1.18, Nab. Tién b9, Matxcova. tt 323 © y. 1, Lenin (1980), Pod ip, 18, Sd t.323, % V.1. Lenin (1980), Ton py, & 18, Std tt 379. 63 ra nhiing tu tung rat quan trong vé vat chat, ‘Theo Ph.Angghen, dé cé mOt quan niém ding din vé vat chat, edn phai 66 sw phén biét r0 rang gitta var chdt véi tinh cach Ida mot pham iri cita ir ‘foe vi bin thin céc sy vat, hign tugng cy thé cia thé gidi vat chét, “Vat chat, V6i tinh ech 1a vat ehat, 1a mot sing tao thudn ty ca tu duy va 1a mot sve trina tung. Ching ta bé qua ohting sy khde nhau vé chit cia nhing sy vat, khi ching ta g6p chiing, véti tu céch li nhing vat tn tai httu hink, vao khai nigm vat chdt. Do d6, khée véi ning vat chét nhdt dinh va dang tn tai, vat chat, voi tinh céch la vét chat, khong ¢6 su tén tai cdm tinh”, Niu vay, vat chét véi Unk each 18 vat chét, mot sang tao thudn ty cia tw duy, vA 1d mOt ertru twong thudin tuy, khong c6 sy t8n tai cdm tinh, Ph, Angghen oting chi ra ring, ban than pham tri vat chét eting khong phai la sy sing tao tuy tign ela tu duy con ngudsi, ma trai Iai, la két qua ita com during irita tong hod cia te duy con nguiti ve cae sy vat, hién wong 6 thé cim biét duge bing cac gide quan. Cae su vat, hién tuong cia thé gidi, di rét phong phé, mudn vé nhung chiing vin cé mot dc tinh chung, théng nhat dé la tink vat cht - tinh tin tai de lp khong 18 thude vio y thite, Dé bao quit dirge hét thay ede sy vat, hign tuong ou thé, thi tir duy can phai nim liy die tinh chung nay va dura n6 vao trong pham tri vat chat. “Pte c6 tinh vat chat khong? Néu éte noi chung tn fai thi né phai 66 tink vat ehdt, né phai nigm vat chat", Dic bigt, PhAngghen khing dinh ring, x¢t vé thye cht, ndi him cia pham ti vt cht ching qua chi 1 syr tom tit trong ching ta tép hop theo nhimng thude tink chung cia tinh phong phit, mudn vé nhung cé thé cdm biét duge bing cée gide quan cia céc sy val, hign tuong cia thé gidi vat chat. “Thye thé, vat chdt khong phai cai gi khée hon la téng sé nhiing vat thé tir dé nguidi ta rit ra khdi nigm dy bing con dutmg trim tvong hod; vin dng véi tinh ech 1a van dong khéng phai la céi gi khéc hon la téng s6 nhtmg hinh thite-vén dong e6 thé cém bidt duge bing eée gidc quan; nhiing tir nhur “vt ch4t vas van dong” chi 1a nhting sir tém ide trong 46 ching ta tép hop theo eéc thd tinh chung cia ching, rit nhidu sy vat khae nhau cé thé cam biét duge bing cae gide quan. Vi thé chi c6 thé nhan thire duroe vat chét va van ddng bing cach nghién o(ru nhtng vét thé riéng bigt va nhitng hinh thire riéng 1é eda van dong, m trong khai * C.Mée va PhAngghen (1994). Todn tp, 1.20, Sad t. 751. * CMe va PhAngghen (1994), Todn tp, £20, Sd. 737 64 ‘va khi ching ta nhgn thite duge nhiing edi Ay thi ching ta cing nhan thite duge ca vat chét va van dng voi tinh cdch vat chdt va van dong’. Cac Mac khdng dua ra mét dinh nghia vé vét chat, nhumg d& vin dyng ding din quan diém duy vat bign chimg vé vat chét trong phan tich nhtng van 4 chinh trj - xd hOi, dye bigt A wong phfin uch qué tinh san xudt vat chit cia xa hdi va mé rng quan diém duy vat bign chimg vé vat chat dé phan tich tin. ‘tai x hoi va mdi quan hé bién ching gitta tin tai x hi va y thite xa hgi. Cée Méc va Ph.Angghen da khiing din quan diém duy vat bién chimg cita minh trong nghién ctu lich str nhw sau: Nhiing tién dé xudt phat ctia tdi, “D6 la nhtmg ca nhan hign thye, hoal dng cla hy, uhOuy digu ign usd hy Udy 66 sfu cling nhwr nhiing digu kign do chinh hoat dong eta ho tao ra..."*?, Nhu vay, vat chdt trong xii hOi chink 1a tn tai eda chinh bin thin con ngudi cing v6i nhiing digu kign sinh hoot vat chat cia con ngudi, hoat ding vat chat va nhting quan hé vat chat gitta ngudi voi ngudi. V.L. Lénin da tién hanh téng két toan dign nbitng thinh tyra moi nhat eda ddu tanh chéng moi biéu hign cba chi nghia hoai nghi, duy tim dang Jim Jan hoje xuyén tac nhimg thanh twu méi trong nhén thie ey thé cua con ngudi vé vat ch4t, muu toan bée bé chi nghia duy vét, qua dé bao vé vA phat trién quan niém duy vat bign ching vé pham tri vat chat, ‘é dua ra duge mot quan nigm thye sy khoa hoe vé vat chat, V.1. Lenin ye bigt quan tam dén vige tim kiém phuong php dink nghta cho pham tri nay. Ké thira nhiing tw tusdng ciia Céc Mac va Ph. Angghen, V1. Lénin dt din nghia vat chat voi tu cach [4 mét pham trit triét hoc va bing cdch dem déi lap vdi phan tri f dite txén phuong diém ohn thife lugn ex ban. V.L. Lénin viét: “Khong thé dem lai cho hai Khai nigm nhgn thie Juin nay mot dinh nghia nado khae ngodi cfch chi r6 ring trong hai khdi niém d6, cdi nao duge coi 1a 6 true, ‘Voi phuong phap néu trén, trong tée phim “Chi nghta duy vat va chit nghita kinh nghiém phé phén”, V1. Lénin da dura ra dinh nghia vé vat chat nhw sau: “Vat chat la mét pham tris triét hoc ding dé chi the tai khdch quan dwoe dem lai cho con ngudi trong ctm gide, derge cam gid cita chiing ta chép lai, chup Iai, phtin dnh, va tén tai khong 18 thuge vao cém gide”®, Day 1a mot dinh * C.Mao vi Ph.Angghen (1994), Toa Kip, £.20, Sd, tt, 726-721. 57 CMa va Ph Angghhen (1995), Todin tip, 3, Sd. t. 29. (1980), Toa rdp,t. 18, Str. 171 (1980), Toxin tip, t 18, Ste. 151. 65 \s nghia hoan chinh vé vét chit ma cho dén nay duge cdc nha khoa hoc hign dai coi la mét dinh nghia kinh dién. ‘Dinh nghia vit chat ciia V.1. Lénin bao ham cac ndi dung ca bin sau day; Tht nhdt, vet chit 1a thye tgi khaich quan - cdi ton tai hin thye bén ngoai ¥ thie va khéng Ié thude vao ¥ thite. Khi ndi vat chit 1a mt pham tra triét hoc 1a mudn noi pham tri nay 1a sin pham cia sy triru tuyng hod, khOng cé sy tn tgi cm tinh, Nhung khée ve nguyén tie véi moi sy trim tung hod mang tinh chdt duy tim chd nghia ve phgm tr nay, Vi. Lénin nhén manh ring, pham tra triét hoc nay dung aé chi cdi “dae tinh dy mide cia vet chat ma clit nghia duy val Wig hye gin Lidn voi vige thi nhgn de tinh nay - 18 edi de tinh ién tai voi te edeh la hién thue khdch quan, tin tai é ngoai ¥ thite ching ta”, Néi each khée, tinh tru tng cita pham tri vat chat bit ngudn tir eo sé hign thyc, do dé, khong tach roi tinh hign thuc cy thé cia nd, Noi dén vat chat li ndi dén tét 4 nhitng gi da va dang higa hu thye sy bén ngoai ¥ thie cia con ngudi. Vat ehdt la hign thye chit khéng phai 1a hw v6 va hign thye nay mang tinh khéch quan chis khéng phai ‘ign thy chd quan. Bay cing chinh la cai “pham vi hét sire han ché” ma & 46, theo V.L Lénin, sy d6i lip gitta vat chat va y thite Ia tuyét déi. Tuyét d4i hos ‘inh triu tong cita phem tra nay s@ khdng thay vét chét dau ca, s® roi vao quan diém duy tim. Nguge lai, néu tuyét déi hod tinh hign thye cy thé cia pham trit nay sé dong nhat vét chét voi vat thé, va dé 1a thyc chat quan diém eiia chit nghia duy vat truée Mac vé yan dé nay. Nhu vay, moi sy vat, hign tuong tir vi mé dén chua biét, tir nhtng su vat “gin don nbét” dén nhng hign trong vO cling “ky 1a”, dit tn tai trong ty nhign hay tong x@ hOi cling déu La nhong déi tung ton tai khéch quan, doc lap voi ¥ thite con ngudi, nghia la déu thude pham tri vat chat, déu 1a cdc dang cu thé cba vét chét, Xa hdi loai ngudi cing 1a mot dang tin tai dic bist cia vat chat. Theo V.1. Lenin, trong déi sing x4 hdi thi “khéch quan khOng phai theo ¥ nghia 12 mOt x héi nhing sinh vét c6 y thite, nhimg con ngudi, c6 thé tin tai va phat trién khOng phu thude vao sy tn tai ciia nhomg sinh vét 66 ¥ thite (.. ‘ma khich quan theo ¥ nghia la tn tai xa hdi khéng phu thuge vao y thite xa hot nd, tir nhiing cai da biét dén nhiing efi ella con nguai™', Khang dinh tén day cé ¥ nghfa rét quan trong trong viée phé phén thé VL Lénin (1980), Tos rp, 1. 18, Sd. te 321. V4. Léain (1980), Toa tip, 1 18, Sl w. 403, 66 gidhi quan duy tim vat ly hoc, gidi phéng khoa hoe ty nhién khdi cuge khiing hoang thé gigi quan, khuyén khich ede nha khoa hge di séu tim hiéu thé gidi vt chdt, khdm pha ra nhtng thude tinh méi, két edu moi eda vat chat, khong ngimg kim phong phi tri thite ca con ngutti vé thé gidi. Thit hai, vt chat la cdi ma khi tac dng vio cée gide quan con ngudi thi dem lai cho con ngudi cam gide. ‘Trai v6i quan niém “khéch quan” mang tinh ch4t duy tam ve sy tn tai cia vat chét, VJ. Lénin khang dinh ring, vat chat Iuén biéu hign die tinh hién thye Khach quan eita minh thong gua sy tin tai khong 1g thuge vao ¥ thie eva cée sur vat, hién trong cy thé, tée Ii Iudn bid hign sy tin ta hign thye cha minh duéi dang ede tue thé. Cée thye thé nay do nhing die tinh ban thé lug von c6 cia nd, nén khi trye tigp hod gin tiép the dGng vio cée gide quan sé dem Iai cho con ngutti nhtimg cim gic. Mae di, khéng phai moi sy v4t, hign tuong, qué trinh trong thé gidi khi tac dng len gide quan cita con ngwdi déu duge céc giée quan con ngudi nhén biét; 06 edi phai qua dung ey khoa hoc, tham chf c6 cai bing dung cy khoa hye nhung ciing chia biét; c6 cdi dén nay vin chua 66 dung cy Khoa hoe dé biét duge; song, néu né tin tai khéch quan, hign thye 6 ben ngoai, dQe Ifp, khong phy thuge vao ¥ thie cia con ngudi thi n6 van 1a vat chat, Chi nghia duy vat bign ching khdng ban dén vat chat mét céch chung chung, ma ban dén né trong méi quan hé voi ¥ thite cia con ngudi. Trong d6, xét trén phuong dign nbn thie ludn thi vat chat 1a edi c6 trude, 18 tinh thir nhat, 1a ci ngudn cia cm gide (¥ thie); cdn cdm gide (¥ thite) la cai c6 sau, 1a tinh thér bai, ld edi phy thuge vao vat chdt, D6 cing la edu tri 10i theo Lap trudng nhét nguyén duy vat cla V.L Lénin d6i voi mat ther nhat vin d8 co bin tia triét hoe. Thit ba, vat cht 1a cai ma y thite ching qua chi 1 sy phan dnh cba nd. Chi cé mot thé gidi duy nhdt 1a thé gidi vat chit. Trong thé gidi dy, theo quy ludt vén 6 eta nd ma dén mét thoi diém nit dinh sé cing mot Ite tn tai hai hign tugng - hign tuyng vat chat va hign tuong tinh than. Cée hign tuong vat chat ludn ton tai khdch quan, khOng Ig thude vio ce hign tugng tinh than, Con céc hign tong tinh thin (cm gide, tur duy, ¥ thite...), lai luon ludn 6 ngudn g6e tir ce hign tong vat chdt va nhiing gi e6 duge trong cfc hign twgng tinh thin Ay (ndi dung cia ching) ching qua eting chi la chép lai, chup lai, 1a ban sao cia céc sy vit, hign tuong dang ton tai v6i tinh efch 1a hign thye khach quan. Nhw véy, cm gide 1A co sé duy nhat cita moi sy hiéu biét, song ban thin 67 NG Iai khong ngting chép Igi, chyp Iai, phan anh bign thuc khéch quan, nén ve nguyén te, con ngutdi c6 thé nhfin thie durge thé gidi vat chat, Trong thé gidi vit chit khong 6 edi gi ld khong thé biét, chi co nhitng céi da biét va nhting cai chwa biét, do han ché cia con ngudi trong tig giai doan lich si nhat inh, Cing voi sit phat trién cita khoa hoc, céc giée quan cia con ngudi ngay cing hran nhgn thite cia cde thai dai bj vrgt qua, bj mat di chi kh6ng phai vat chat mét di nhur nhiing ngudi duy tém quan niém, duge “ndi dai”, gi Khiing dinh trén déy c6 ¥ nghia hét site quan trong, trong vide bac bo thuyét “bat kha tri”, ddng thdi e6 te dung khuyén khich cée nha khoa hge di sau Um hiéu thé etoi vat chét, gop phin lam gidu kho tang tri thie nhan logi, Netty nay, khoa hgc ty nhign, khoa hoe x4 hoi va nhdin van ngay cang phat trién voi ahting khém pha méi mé cdng khdng dinh tinh ding din efia quan niém duy vat bign chimg vé vat chit, chimg t6 dinh nghia vat chit cia VI. Lénin van git nguyén gid ti, va do d6 ma, chi nghia duy vat bign chimg ngay cang khiing dinh vai trd 1a hat nhén thé giéi quan, phuong phdp lugn ding din cia cac khoa he hign dai. ¥ nghia phiong phép ludn cia quan nigm vat chat cua triét hoe Mac - Lénin, Dinh nghta vat chét ota V.L. Lenin 8 gidi quyét hai meu vdn a6 co ban ciia iriét hoc trén Lp tudng cia chil nghia duy vat bién chimg. Né con cung cdp nguyén tic thé gidi quan va phuong phap luan khoa hoc d8 dau tranh chéng chi nghia duy tam, thuyét kh6ng thé biét, chit nghia du: ry vat siéu hinh ya moi bidu hign ciia ching trong triét hoc tu san hign dai vé pham tra nay. Trong nan thie va thye tién, doi hoi con nguéi phai quan trigt nguyen te kidch quan — xuét phat tir hign thue khéch quan, tOn trong khdch quan, nhfn thire va vén dung dung din quy luit khach quan... Dinh nghia vat ehét eda VJ. Lénin la ex s6 Khoa hoe cho vige née dinh vat cha trong link vue xi hGi — dé la cée didu kign sinh hogt vat chat, hogt dng vat chat va cde quan hé vat chat xa héi gifta ngudi véi ngudi. Né con tao sy lién két gitta cht nghia duy vét bién chimg va ‘chit nghia duy vat lich sir think mt hé théng IY lugn théng nhét, g6p phan tuo a nén ting Iy Iufn khoa hoe cho vige phin tich mt cach duy vat bién ching cae van dé cha chi nghia duy vét lich sit, truée hét Li cée vén d& Ong va phat trién ila phuong thé san xuét vat chit, vé méi quan hé tai x4 hoi vay thite xa hdi, vé méi quan hé gita gitta quy ludt khdch quan cia lich sit va hogt dng e6 ¥ thie eva con ngudi... 14, Phong thitc ton tai cia vét chdt Phuong thite tn tai ctia vat chat tite 1a eich thre tn tai va inh tte 160 68 gi cia vgt chat, Chit nghia duy vét bign chiimg khéing dinh: Vén déng la cach thie tn ti, dOng thai 1a hinh thie t6n tgi cia vat chat; khéng gian, thot gian la hinh thite t6n tai cita vat chit. 141. Vin dong Su tn tai cua thé gidi vat chft hét site phong phi va phite tap. Voi tr cach la mOt khai nigm tiét hoc, van dong theo nghia chung nhdt ler moi sw bién adi néi chung. Ph.Angghen viét: “Vén ddng, hiéu theo nghia chung nat, - tre due higu 1a mOt phuong thic tn tgi cita vat chat, 1a mot thude tinh 6 hiu cia vat chit, - thi bao gm tat e& moi sy thay déi va moi qué trinh ign ra trong vil ké tir sy thay di vj trl don gin cho dén tu duy". Van déng la phurong thite tén tai ctta vat chdt. Trude hét, van dong la thuge tinh cé hu cia vét chét, Khong 6 dau va & noi nio Iai cé thé c6 vat chat khong van dong. Sur tn tai cba vat chat Ia tdn tai bang cach van dong, vite 1a vat chit dudi cae dang thite cia n6 Iudn Luén trong qué tinh bién adi khong ngimg. Cac dang tin tai ey thé cia vat chét khong thé khéng 06 thude tinh van dong. Thé gidi vat chat, tir nhting thién thé khdng 13 dén nhiing hat co ban v6 cling nhé, th gidi v6 ev dén gidi hiiu co, tir hign tung. ty nhién dén hign tuong x4 h6i, tét cd déu & trang thai khong ngig van dong, bién déi. Sé di nhw vay 1a vi, bat cir sur vat, hign tong nao cing 1A mot thé théng nbét o6 két cfu nhdt dink gitta cdc nban t6, cée khuynh hung, of bd phén Ikhae nhau, d6i Ip nhau, Trong hé théng dy, chung luén tac dng, anh hudng Hn nhau va chinh sw anh hurong, tée dong qua I9i Kin nhaw dy gay ra sw bign di n6i chung, tte vén dong, Nhu thé, v4n déng ciia vat chat 1a te than van déng va mang tinh phd bién. Vat chat chi cé thé tn tai bang céch van dng va théng qua vin dong ma biéu hign su t4n tai cla nd véi cde hinh dang phong phit, mudn vé, v6 tan, Do 46, con ngudi chi nhan thire duge sau se su vat, hign tuyng bing cach xem xét ching trong qué trinh van dng, Nhan thie sy vén dong, cia mot su vat, mot hign tugng chinh 14 nh§n thire ban thin sy ‘vat, hign tuong dé. Nhiém vy eta moi khoa hye, suy dén cling va xét ve thye chat la nghién ctu sy van dng cite vat chat trong cée pham vi, inh vye, trinh dd, két edu khéc nhau. Ph. Angghen khiing dinh: “Cc hinh thére vi efe dang khde nhau eda vet chit chi e6 thé nhdn thire durge théng qua van dOng; thude tinh eiia vgt thé chi bGc 19 ra qua van ® Ce Mav vi Ph Angghen (1994), Todn tp, 20, Sd. t.751. 69 Ye dong; vé mot vét thé Khéng van ddng thi khéng ¢6 gi ma néi ci Chi nghia duy tam va tn gido cho ring, e6 van dong ma khong ¢6 vat chit, tire 14 cé lye hugng phi vat chit van dong bén ngoai thé gidi vat chét. Mot sO nba duy tam c6n vign din c& nhiing thanh tu eva khoa hoe hign dei dé minh ching cho quan diém cia chi nghia duy ning von ra dbi tir thé ky XIX. Ho iii thich méi quan bg phy thude Hin new gitta khéi lugng va ning ugng thank sy bién di cia kh6i lugng thanh ning lugng phi vét chat, V.L, Lénin cho ring, quan nigm trén day eta cde nha trig hoc duy tam ching qua chi 1a “thir ding thugt ngit “mdi” dé ngyy trang cho nhiing sai Lim edi vé mat nhan thire 6 dude’ ‘Van d6ng la thuge tinh ¢ hou va la phuong thie tin tai ctia vat chat; do 6, né t6n tai vinh vign, khong thé tgo ra va khdng bj tieu diét, Quan niém ve tinh khong thé 190 ra va Ichéng bi tieu digt eda van djng da duge cac nha khoa hoc ty nhién chémg minh bang quy Iu@t bio ton va chuyén hoa min: lung. Theo quy Iugt nay, thi van dng cita vat chét dure bio tofn ed vé s6 lrgng va chat lngng. Bao toan vé Iugng ea van déng cé nghia 1a (ng s6 van déng ota vi tru la khOng thay 46i, Iuong van dOng cia sw vat niy mét di thi cing ngang bing long van dng eta eée su vat khéc nhfn duge. Bio toan vé ehdt eta van <49ng li bio todn eée hinh thite van déng va bao toan kha nang chuyén hod eda cdc hinh thie van dong. Mét hinh thtre van déng cu thé thi co thé mét di dé cchuyén hod thank hinh thite vin dng khac, con van dng néi chung thi ton tai Vinh vién gin lién véi ban thin vgt ehét, Nhitng hink thie van dong co bein cite vét cht Hinh thie van dng ciia vat chat rit da dang, duge bidu hign ra voi cdc guy m6, trinh 46 va tinh chat hét sire khde nhau, Viée Kham pha va phan chia cde hinh thire van dOng ota vat chét dign ra cling véi sy phét triém nhan thir cia con nguii, Dua vao nhiing thinh tu khoa hoe cia thai dai minh, Ph. Angghen da chia van d6ng cita vat chét thinh néim hinh thito co ban: co hoc, vat ly, hod hoc, sinh hoe va xd héi. “Van Ong trong khang gian vii try, van ding co hoe ctia cae vét thé tuong d6i nhé tren mot thign thé riéng bigt, chin dong phin tir duéi hinh thite nhigt, ding dign, dong tir phd, phan gidi va hop chat hod hoe, sit séng htu co cho dén efi sin phim cao nhét ciia né la tr © Cée Mée-va Ph.Angghen (1994), Poin tp, 1 20, St. 743 “Y.1. Lénin (1980), ‘Tod tép, t. 18, Sdd. tr. 334, 70 auy"®, ‘ThOng qua cdc hinh thae ev ban cla van dng cho thay, vat chAt thn tai hign hitu duéi dang 1d mat déi tung eo hye, hay vit ly, hod hge, sinh hoc hoge xa hoi, Chinh vi vy, van dong ndi chung la m6t hinh tite t6n tai cia vat chit. Co sé cita sy phan chia dé dya trén ede nguyen tie: cée hinh thie van dong phai twong ting véi trinh d9 nhat djnh cla té chite vat chat; cée hinh thite vn dng ¢6 méi lién hé phat sinh, nghfa 1a hinh thite van dng cao nay sinh trén co sé cia nhiing hinh thire vén dng thap va bao him hinh thie van dng thép; hhinh thete van ding cao khée vé chit so véi hinh thire van dong thip va khong ig thdp. Vige phau chia ede ink the vguu dug, wx thi quy v2 Wink thie vl ban cé ¥ nghia quan trong déi voi viée phan chia déi trong va xde dinh méi quan hé gitra céc nganh khoa hoc, ding théi cfing cho phép vach ra céc nguyén ly dic trung cho sy tuong quan gitta cde hinh thite van dong cia vat chat. Trong twong Iai, khoa hoc hign dgi c6 thé sé phat hign ra nbting trinh d9 06 chéte vat chat méi, va do d6, ciing cé thé tim ra nhting hinh thire van dng moi, cho nén c6 thé va can phai phat trién, bd sung cho sy phén loai néi trén cba Ph.Angghen, mae di. hang nguyén tae can ban cia sy phan logi d6 vin git nguyén gid tj. Cée hinh thite van dng tdn tai trong méi lién hé khéng thé tach rdi nhau. Gitta hai hinh thite van déng cao va thép c6 thé 6 hinh thie van dong trung gian, d6 la nhiing mat hu chuyén tiép trong qué trinh chuyén hod Tin nhau cia céc hinh thite vén dong. Tuy nhién, nhttng két cau vat chit dic thi bao git cfing duge die tng bdi mOt hinh thére van dong eo bam nhdt dinh vA khi do céc hinh thite vgn dong khée chi tn tai nh nhiing nhan 6, nhing vé tinh cia inh thite yan dong co ban. Vi vay, vira phai thdy mdi lin hé gitta cdc hinh thie van dong, vir phai phan biét sy khée nhau vé chat cia ching. Cae nha triét hoe duy vat the ky XVII va XVIII, do quan nigm siéu hinh, da guy mgi hinh thie van déng thanh m6t hinh thie duy nhét 14 van dong eo hoc. Ho coi hoat dng cita gidi ty nhign va ca ca con ngurdi khOng gi khéc hon 1a hoat dong cla mét ¢6 may. Vige quy hinh thite van d6ng phite tap thanh hinh thite van déng giin don duge goi 1a chit nghta ev giét, Quan nigm sai Lim etia chit nghia co gidi la nguyén nhéin din dén bé tic trong viée ly giai nhiing bién déi cia thé gidi sinh vat ya xa hoi. Dén gita thé ky XIX, nhiing ngudi theo chi nghia Décuyn x4 h9i, mot “ Cae Mao va Ph.Anaghen (1994), Taam tap, 1. 20, Stéd. te. $33. 1 ign tng cia chi nghia co gi6i, lai quy van dng xa hoi thanh von dong sinh hoe, coi con nguvti nhw 14 mot sinh vat thudn tu. Ho cho ring, su tbn tai phat trién ciia xa hOi li qué trinh chon Ige ty nhién, trong 46 con ngwéi cfin xé, tiéu igt Min nhau dé sinh tn, ké nao manh, thich img duge thi tén tai, ngugc lai sé bj tién digt. RG rang, thuyét tién hod ciia Dac - uyn 1A mét khoa hoe chan chink; ccon chit nghia Décuyn xf hoi La sai lam, bia dat vi né hg con nguiti xuéng hing con vat. Syra di cia chit nghia Décuyn xa hOi cé ngudn géc nhan thir, nhung chit yéu la do nguyén nan giai clip. Né li co sé ly lufin cho sy ip dit teat tyr tx bin, bign hg cho chinh séch x4m luge otia eh nghta dé quée. V1. Lénin cho ring, da vao nhiing khai nigm nhw “dau tranh sinh tn”, “dang boa”, “ . thi sé khong hiéu gi vé khoa hoc xa hgi, va do dé khéng thé din nhan hiéu “sinh vét hoo” én nhiing hign tome xi hGi nhur khiing hoang kinh (8, eéch mang x4 hi va déu tanh giai cdp. Béi vay, nghién cttu sw théng nhit va khic nhau ctia céc hinh thite vin déng cia vét chat via li van dé cé ¥ nghia phuong: php ludn quan trong, déng théi la vin dé cd ¥ nghia thue tién sau sic, giup chting ta dé phong va khiie phyc nhiing sai lim trong nghién cttw khoa hoc va thue tién xa hoi, Vin dong va ding. im. Sv van dong khong nging cua vat chat khéng nhitng khdng logi tri: ma (ri Iai cdn bao ham trong d6 sy ding im tong di, ‘Theo quan diém eta chi nghia duy vat bign chimg, ding im 1a trang thei Gn dinh vé chat cita sw vat, hién twong rong nhiing mdi quan hé vie diéu kién cu thé, 1a hinh thire bigu hign su tan tai thye sy eda ede sy vat, hign trong va 1d diéu kign cho sy van dong chuyén hoa cia vat chit. Nhu vay, dimg im chi 06 Lin tan thi, eh xy ra trong mt méi quan he nit din chr khOng pha trong moi méi quan hé cing mot thoi diém, chi xay ra véi mOt hinh thire van dng nao 46, 6 mOt ie ndo d6, chit khdng phai cing mot tiie d6i v6i moi hin thre vin dng. Hon nifa, dig im chi 1a su biéu hign ee mOt trang thai van dong - van dong trong thing bing, trong sy dn dinh tuong déi. Noi céch khac, dimg im 1a mt dang cua vin dng, trong dé su vét chua thay déi ean ban vé chat, né én 1a né chit chura chuyén hod thanh cdi khae. ‘Van dng cf bigt e6 xu hudng hinh thank, duy tri sy t6n tai én dinh eta mot sy val, hign tugng ndo dé, Nhung, vgn dOng néi chung, tie 1a sy téc dng qua Igi cia v6 s6 cac sw vat, hign trong, Iai lam cho tit ca cac sw vit, hién tugng khong ngtmg bién déi, cho nén dimg im chi wrong d6i, tam thei, Ph.Angghen viét: “Vn dong riéng bigt cé xu huéng chuyén thinh can bing, 72 van déng toain bé phé hogi sy can bing rigng biet™. Mie dit mang tinh chét tucng déi tam thei, nhung ding im lai “chimg thyc” cho hinh thite iGn tai thwe st cla vat chdt, td dibu kign cho sy van dng chuyén hoa cia vat chdt, Khong cé ding im thi khéng c6 sy én dinh eta sw vat, va con ngudi eding khéng bao gid nhdn thite duge ching, Khéng ¢6 dang im thi qr Vai, hign tuong cting khdng thé thye hign duge sy van dng chuyén hod tiép theo. Van ddng va dimg im tgo nén sw théng nhit bién chimg ciia cae mat 46i lap trong sy phat sinh, tn tai va phat trién etia moi su vat, hign tugng, nhung van dong 1a tuyét déi, con dig im la tong di. Sy val, hign trong khac nhau, hoge cing mot su vat, hien tng nhuny trong ede méi quan hé khe nhau, 6 cae didu kign khée nhau, thi ting im cing khde nhau. Vi dy: dig im ciia mOt nguyén tir sé Khée dmg im etia mot hinh thai kinh t8 - wa hi; ding im eda mOt x& hoi vé mgt chink tr] sé khée dting im inh t&... Vi vay, vin dé khdng chi la 6 ché khing dioh tinh tuyét 461 cia van déng va tinh tong déi cia ding im ma phai nghién citu sy vin dong va dimg im ciia sy vét, hign tugng voi quan diém lich sit, cu thé, Quan nigm elia phép bign chimg duy vat vé van dong cia vat chat doi hoi phai quin trigt guan didm vén déng vao nhgn thite va thye tién, Quan diém vgn vé mi Gng doi hoi phai xem xét, dénh gid su vat, hign tung trong qué trinh vgn dng, ding thoi khi tién hanh ei tao sw vat, hign twgng phai théng qua nhing hinh thire van dng vén c6, dae trung cla ching. Nhfn thite cae hinh thite van dGng cita vat chat thye chit la nhan thite ban than thé gidi vat chit. 1.4.2. Khéng gian va thei gian Dya trén nhitng thanh tyu eda khoa hoe va thye ti@n, chit nghia duy vét jén ohiing da Khiing dinh tinh khich quan cia khOng gian va thoi gian, xem Khéng gian va thdi gian ld hinh thite tn tai eta vat chat van dong. Trong d6, khong gian [a hinh thite tén tai cia vat chdt xé1 vé met quang tink, sy cing ton tai, tat ty, két cu va su téc dOng lan nhau. Thdi gian la hinh thite ton tai cia udt chat van ding xét vé mat do dai dién bién, su ké tiép ca cfc qué tinh, Khdng gian va thoi gian 1d nhting hinh thie tn tai eta vat ehét van dng, duge con ngudi Khai quat khi nhin thie thé gidi. Khéng ¢6 khong gian va thiti vian thudn tuy téch rai vat chit van dong, V.L Lenin vit: “Trong thé gidi khOng ¢6 gi ngoai vat chdt dang van dOng va vat chat dang vén dng khong thé % ¢, mae va Ph Angghen, Tod tdp, Nxb CTQG, H. 1994, 20, 740 B van dong 6 dau ngoai khéng gian va thai gian™”, Khong gian va thdi gian Li hai thudc tinh, hai hinh thére tn tai cia vat chit van déng, nhung ching khong tich roi nhau. Khong ¢6 swt vat, hign tung nao tn tai trong khéng gian ma Iai khdng c6 mOt qué trinh dién bin cia nd. Cling kh6ng thé ¢6 sy vat, hign tong nao e6 thai gian tan tai ma gi khéng 66 quang tinh, két cfu nhat dink, Tinh chét ca khong gian va sy bién ic nhau 446i cia né bao gid’ cling gin lién v6i tinh chat va sy bién déi cia thoi gian va nguge lai. Do dé, khéng gian va théi gian, vé thye chét 1a mét thé théng nhat Khong - thdi gian. V@t chat 6 ba chigu khéng gian va mOt chidu thei gian, Su phat wién cau triét hye va Khoa hoc da bac bo quan migm sar lam cia LNiuton vé mot khéng gian, thei gian thudn tuy, dng nit, Bac biel, nhtng hé qua rit ra tir thuyét twong déi cia A. Anhxtanh da ching minh ring khong gian, thoi gian cé tinh kha bién, phy thuge vao tée dé, khdi lugng, tung hip din ctia cfc d6i tugng v4t chdt vA ede qué trinh vat chit khée nhau. Do vay, vét cht van déng quy dinh khong gian, thai gian chir khdng phai khOng gian LA cdi “thing ring”, cai “khung cing” bit bién chita day vat chét bén trong nhur quan nigm cia nhting ngudi may méc, siéu hin Khéng gian va théi gian cia vat chat néi chung 1a v6 tan, xét v8 ca pham tinh ehdt. Khoa hoc hign dai da ching minh ring trong thé gidi khong 6 dau c6 tn cing vé khong gian, cling nhur khéng & dau 6 ngung dong, khong. bién déi ho¥c khéng co sy tiép ndi cia cde qué tinh. Khéng gian va thoi gian cia mOt su Vat, hign turong cu thé 1a c6 tn cing va hitu han, Quan niém déng din ya Khoa hoe trén day ciia chit nghia duy vat bién chimg vé khéng gian va thi gian d& ble b6 quan nigm cia chii nghia duy tim chit guan coi khéng gian va théi gian 1a hinh thie trye quan tién nghiém, fd sy sip xép céc cm gife ma con ngudi thu duge theo mot trét ty: nhit dinh (quan nigm cia E.Canto), hoge chi la hé théng lién két chat ché cia nhting chudi cam ide, do con ngudi sinh ra (quan nigm ctia E.Makho). Khi phén tich thye chat cia nhiing quan nigm nay, V-L Lénin eho ring: “Dé 1a mét diéu vo ly duy tim 16 rét nay sinh ra m6t cach tét nhién tir hoc thuyét néi ring vat thé la nhong 8 phire hgp cli gide’ Quan nigm cia chit nghia duy vat bign ching vé khéng gian va thoi gian 1a co s6 ly luan khoa hoe dé dau tranh chéng lai quan nigm duy tam, siéu hinh © Val, Lenin (1980), Zod tp, t. 18, Sit t. 209, “V.L Lenin (1980), Zodm tap, & 18, Stat. 212, 14 tach rit khdng gian vi thoi gian voi vat chat van dong, Quan nigm d6 di hoi phai quan trigt ngwren te phuong phdp ludn vé tinh lich sit - cw thé trong nhin thie va hoat déng thye tin. 1.5, Tinh thong nhat vat chat ciia thé gigi 1.5.1, Tén tai ctia thé gidt Ia tién dé cho sy thing nhdt cita thé gigi ‘Trong quan nigm vé sy théng nhat cba thé giéi phai léy vige thira nhgin su tin tgi cia né lam tidn 48, Khéng thira nin sy tn tai cita thé gidi thi khong thé noi toi vi8e nhan thite thé gidi. Trong vige nh§n thire thé gidi, vin dé diu tign nay sinh d6i voi wr duy tridt hoe 1a: Thé giéi quanh ta c6 thye hay chi Ia san pham thudn tuy cua tu duy. Hom nita, moi sw vat, hign trong ma te da biét duge khong phai la con nguei vinh vidn, vay 06 thé ndi 16i sy tbn fyi cha ching va suy rng ra c6 thé noi ve sy tn tai cita thé giéi hay khong ? Néu khiing dink la 06, thi tdn sai 18 gh ? ‘Theo nghfa chung nhat, idn igi la pham ir ding dé chi tinh co the eta thé gidi xung quanh con ngwéi, Khing dinh su ton tai 1a gat bé nhting nghi ngo vé tinh khong thuc, su hu v6, tie 18 gat bé sur “Kchdng ton tai”. Sy tan tai ctta thé gidi 1a hét site phong phi vé dang, loai. Co tdn tai vat chat va tan tai tinh than. C6 thn tgi khdich quan va tn tai chi quan. Co ton tai ciia xf hoi... Nhung quy ludt phat trién ctia lich sét tu tuding triét hoc vita cho phép lai vira doi héi con ngudi khOng thé ding lai & vige khing dinh hay phi dinh tn tai néi chung, ma phai di dén quan nigm ve ban chét cita tn tai. Theo d6, hinh thanh hai tung phéi déi Lap nhau trong vige gidi quyét vin 48 nay, Chi nghta duy v4t hiéu sy ta tai cha thé gidi nhur mOt chinh thé ma bin chat ciia né 1A vat chdt. ‘Tréi Iai, ede nha triét hoe duy tam khing dinh chi co thé giGi tinh thin mdi tin tai nén ban chat cita tn tai efing 1a tinh than, Ding la thé gidi quanh ta tn tai, nhumg hinh thite tén tai cba thé gidi 1a hét site da dang. Vi thé, tn tai cita thé gi én dé cho sy théng nhat ca thé gidi. Song, tinh théng nht cia thé gidi khéng, phai 6 sy tn tai ota nd. Su khéc nhau vé nguyén tic gitta quan nigm duy vat va quan nigm duy tém khéng phai 6 vie c6 thira nhén hay khong thira nhiin tin théng nhét eta thé gidi, ma 1a 6 ché cho nghia duy vat cho ring, co sé cla sy théng ahit cua thé gidi 1a 6 tinh cia ty nhién va tén t vit chat eta n6. 1.5.2 Thé gidi théng nhdt 6 tinh véu end Can cit vio doi séng thye tin va su phat trién Idu dai cia tiét hoe va khoa hge, chit nghia duy vat bign ching khang dinh ban chdi etia thé gic la 15 vat chdt, thé iti thing nhdt 6 tinh vat chdt, Didu 46 duoc thé hign & nhimg diém co ban sau day: ~ Chi mOt thé gi6i duy nhdt va théng nhét 1a thé gioi vat chdt. ThE isi vt chit t8n tai khéch quan, 66 trude va dde lap véi ¥ thite con ngudi, doe ¥ thie con ngudi phan anh. ~ Moi bd phan cia thé gisi co méi quan hé vat chat thdng nhét vei nhau, bidu hign 6 ch chung déu li nhing dang cy thé cia vat chit, 1a sin phém cia vat chit, cing chju sw chi phéi ciia nhiing quy lugt khach quan, phé bién eda thé gidi vat chat. ~ Thé gioi vat chét khong do ai sinh ra va cfing khOng tw mat di, n6 tn tai vinh vién, v6 han va v6 tn, Trong thé gigi, ede sy vét, hign tuong ludn hudn van dng, bién déi khong ngimg va chuyén hod Idn nhau, 18 ngudn gée, nguyén nhan va két qué cia nhau, vé thye chat, déu LA nhtmg qué trinh vat chat Quan nigm trén day ciia chi nghia duy vat bién chimg da duge cude séng hign the ciia con nguéi vA todn bd sy phat trién cia khoa hoe xae dinh. Con ngudi khOng thé biing ¥ thie cita minh sin sinh ra duge céc d6i tuong vat chit, ma chi cé thé cai bién thé gidi v4t chat trén co sé nim vung nhimg thude tinh kkhdch quan yén ¢6 ella cfc dang vat chét va nhitng quy luat van dng eda thd gidi vat chat, Voi sw phat trién cita thién van hoe, quang phd hoo, va tru hoc, nguoi ta khiing dinh ring, khéng hé e6 mot thé gid siéu nhién no ngoai wai dét, Hod hoc hign dai da ching minh ring, gidi hu eo khong e6 ban chat thin bi, tich digt V6i gidi vO co ma duge céu tao tir nbting thanh phdn v6 co, phét trién tir gidi vO co; sy khac nhau gitta ching chi & két céu va trinh 46 18 chite, gita ching c6 thé va tit yéu chuyén hod sang nhau trong nbiing diéu kign nhdt dinh theo quy lugt khdch quan ctia thé gidi vat chat. Sy phat trién eda sinh vat hoe, tir nhtmg phét hign vé té bao, tin hoa Iudn ciia $.Décuyn cho dén ly thuyét vé gen, vé ede phn tit AND va ARN, da cho ching ta biét chic chan ring thue vat, dong vét, co thé con ngini du 66 than phan vé co, ¢6 edu tric va phan hod 18 bao nh nhau, ¢6 cing co edu di truyén sy sng, 1a ede bac thang trong qué trinh tién hod cia thé gidi vat chét. Didu dé chitng 6 sy phong phd cia thé gidi khong déng nghia vei téng sé cae bién cd ngdu nhién, kthéng phai la sy bay ra lon xOn cla ede su vét, hign trong, khong phai 1a sy sng tgo ra mt céch tuy tign ctia mot lye Itrong siéu nhién nao ma kd mot chinh thé théng nhét trong dé céc sur vat, hign tuomg ludn e6 méi lign hé té yéu v6i nhau, 1a didu kign tin tai cho nhau, Iudin duye sinh ra, phat trién va mat 76 di theo mét légie nhat dinh, theo nhitng quy Iuat khach quan vén cé cba thé sidi vat chit, Sy phét trién ra dinh lugt bao todn va chuyén hod ning Iugng cfing nhu cae quy Iuat vé vat chat van dong gdn day déu chtmg minh ring, vét chit khong tur nhién sinh ra va khéng mt di khéng thé dé Iai déu vét, ma luén chuyén hod tir dang nay sang dgng khac. Nhimng thanh tyu méi nhat vé thién vin hoe, eo hoc Ivong tir, thuyét tuong déi cing yi su phat hign ra hat va trudng, het va phan hgt, fing nhur khoa hge thye nghiém da tgo ra duge ede phan nguyén ti, gidi ma duge bin dé gen ngudi... cing cho ching ta thdy r khong c6 thé gidi phi vat hd, khong 6 yidi hyn cudi can etia vat chdt ni chung ca vé quy m6, tinh chat, két edu va thude tinh. Cdng véi sy phat trién cita Khoa hoe va thye tién, con ngubi ngay cang phat hign ra ohiéu mat khdu trung gian trong soi day chuyén vin dng vé tén cla vat chit, va chinh digu Ay cho phép ching ta khing dinh tinh lién tye, théng nhft cia cae qué tinh, cde trinh dO phat trién tir thép dén cao cita vat chat, Khong ¢6 bit cit su vat, hign tugng nao 1a hu v6 hay sinh ra tir hw v6 ma chi cé cae sy vat, hién tung vat chdt e6 ngudn géc vat ehdt, Xé héi loai ngudi suy cho cing ciing I cap d6 dic biét cla td chite vét chat va 1a cp d6 cao nhét cia cdu trée vat chét. Trong xa hdi 46, tuy nan 18 hoat dGng la nhiing con ngudi c6 ¥ thite, song khdng lim mat di tinh vat cbéit, khach quan cla doi sing x8 Oi, cla cée quan hé vat cht xa hoi. XB hOi cing la mGt b6 phan cia thé gidi vat chat, c6 nén ting vat chdt, c6 két cfu va quy Iugt van dong khach quan khong 1§ thude vao y thite ciia chinh con ngu Nhitng quan hé vat ehdt x2 hOi tn tai khdch quan, nhung Iai 1a két qué cla hoat dGng thy tién ctia con ngudi. Con nguvvi cé vai trd ning dong, sing tao to 1én trong thé gidi vét chét, cht hodin toan khéng hé bat lye truée nd. Nhu vay, thé giéi bao gdm cd ty nhién va xa hoi vé ban chat la vat chat, thong nat ¢ tinh vat chat. Ph, Angghen két lun: “Tinh théng nat thyc sy eita thé gidi 1a tinh vat chat cua n6, va tinh vat chét nay duge chimg minh Ikhéng phai bing vai ba 16i 1 khéo Iéo ctla ké lam trd do thugt, ma bing sw phat trién Iau dai va kh6 khan ciia triét hoc va khoa hoe ty nhién”®, 2. Ngudn gée, bin chit va két edu cia ¥ thire ¥ thite ld mét trong hai pham tri co bin dirge cde trvéng phai tiét hoe quen tam nghién ettu, nhung tuy theo efeh ly gidi kde nhau ma e6 nhting quan nigm rt khée nhau, 1a eo sé dé hinh thanh eée trudng phai tiét hoe khite nhau, © ©. Mae va Ph. Ameghen (1994), Toa tap, t 20, St t. 67. 7 hai dung 16i co bin déi lap nhau la chit nghia duy vat va cha nghia duy tém. Diing vitog trén Ifp trudng cia chi nghia duy vt bién chitng, khai quat nhtng, thanh twu méi nhat cia hoa hoc tyr nhién va bam sat thye tién xa hGi, triét hoc Mac - Lénin da g6p phan lam séng t6 van dé ¥ thie, méi quan hé vat chat vay tht. 2.1. Ngudn gée ciia § thite Quan diém etia chi nghia duy tam Khi ly gidi ngudn géc ra didi ciia ¥ thie, cdc nha triét hoe duy tam cho ring, ¥ thie la nguyén thé dau tién, t6n tai vinh vién, 14 nguyén nhdn si thanh, chi phi sy t8n tai, bién déi ciia todn bé thé gidi vat chat. Chi nyhtia duy tam khéch quan véi ohimg dai bigu tiéu biéu nhu Platon, G. Héghen da tuyet déi hod vai tré ciia ly tinh, khing dinh thé gidi “y nim”, hay “Y niém wyét déi” 1a ban thé, sinh ra toan bé thé giéi hign thu. ¥ thtte cia con ngudi chi 1a, sy “hdi turing” v8 ¥ nig”, hay “tur ¥ thie” gi “Y nigm tuyét adi”, Can chit nghia duy tam cht quan voi nhtng dai biéu nhw G.Béccati, E.Makho lai tuyét déi hoa vai trd cia cam gide, coi cam gidc 1a tan tai duy nat, “tién thién”, sin sinh ra thé gidi vat chat. ¥ thire cua con ngudi la do cam gide sinh ra, nhung cam gide theo quan nigm cia hp khong phai la sy phan Anh thé gigi Khéch quan ma chi a cdi vén ¢6 cia méi cd nhén t6n tai tich roi, biét lap voi thé gidi bén ngoai. B6 1a nhting quan nim bét ste phién dign, sai Lim, eta ebit nghia duy tm, co sé ly ludn ciia t6n gido. Quan diém ciia chi nghia duy vat siéu hink Di lap véi cde quan ia chi nghia duy tim, ede nha duy vat siéu hinh phi nhan tinh chat sigu ty nhién eta ¥ thirc, tinh thin, Ho xudt phat tt thé aidi hign thyc dé ly gidi nguén géc cia ¥ thie, Tuy nhién, do trinh do phat trién Khoa hoc cita thdi dai ma ho séng con nhiéu han ché va bj phuong phap siéu hinh chi phoi nén nhitng quan niém ve ¥ thite con mac nhieu sai lam, Cac nha duy vat si€u hinh da ddng nhat y thite véi vat chAt. Ho coi ¥ thite ciing chi ld mét dang vat chat dac bigt, do vét chat sin sinh ra. Ching han, tir thivi ¢6 dai, Démdcorit quan nigm ¥ thire 14 do nhting nguyén ti dae bigt (hinh chu, nhg, linh dong) lién két vi nhau tao thanh. Cac nha duy vat tim thudng thé ky XVIII (Phogto, Mélétsét, Buykhone...) lai cho rang: “Oc tiét ray thite nhu pan tiét ra mat", MOt s6 nha duy vat khée thude phéi “Vat hogt lufn™ (RAbiné, Héchken, Didord) lai quan nigm ¥ thirc 1a thude tinh phé bién cia moi dang vat chat - tir gidi v6 sinh dén gidi hou sinh, ma cao nhét 1a con ngwdi. Theo ho, eé ching sy khac nhau gitta cdc gidng, loi chi la & cdp d6 biéu hign 78 ra bé ngoai bing ngén ngtt hay khong ma thoi, Nha triét hoe Phap Didord viét: Cam gide la dae tinh chung ciia vat chét hay [a sin phim eda tinh t8 chite ctia vat end”, Nhimg sai lim, han ché cia chi nghfa duy tam va chu nghia duy vat siéu hinh trong quan niém ve ¥ thire di duge céc giai cAp boo I6t, thing tri trigt 48 Igi dung, ly 6 Lim co sé ly ludn, cong cu dé n6 dich tinh than quin ching lao dong. Quan diém ctia chit nghia duy vat bign ching ‘Trong khi ph phan chi nghia duy tam khéch quan cho ring “ tru6e, sng tgo ra thé gidi, C, Mac dang thai khiing djnh quan diém duy var ign chimg vé ¥ thire: “Y nigm ching qua chi 1A vat ehdt duge dem chuyén vio trong diu 6c con ngudi va duge cai bién di 6 trong 6", Dya trén nhiing thanh yu méi cia khoa hoc ty nhién, nbd la sinh ly he - than kinh hién dai, cae nha kinh dién cia chit nghia Mac - Lénin khang dinh ring, xét v8 ngudn ede te nhién, ¥ thite chi 1A thude tinh clia vat chdt; nhung khong phai cia moi dang vat chat, ma 1a thuge tinh cita mot dang vat ehét song cé t8 chite cao nhat 1a bé de ngudi, Oc ngudi la khi quan vat chit cita ¥ thite. ¥ thie 1a chie ning cla bO dc ngudi. MGi quan hé gitka bd dc ngudi hoat dong binh thutng va ¥ thirc khéng thé tach roi b6 Ge, Tat cd nhtmg quan niém tich ii hode ding nhét y théte véi 6c ngudi déu din dén quan dim duy tm, thin bi hode duy vat tam thirdng. ¥ thite la chite nding cha b6 Ge ngudi hoat déng binh thing. Sinh ly va ¥ tinde 1a hai mat eta mot qué trinh - qué trinh sinh IY than gm” co kinh trong bd 6c ngudi mang nOi dung ¥ thic, efing gidng nh tin higu vat chit mang ni dung théng tin, “‘Tréi dit hinh thanh trai qua qué trinh tién hoa Lau dai din dén sy xudt hign con ngwoi. DS cting la lich six phat trién nang lye phin énh cia thé gi6i vét chdt tir thip dn cao vi cao nhdt [a trinh d@ phin énh - ¥ thie. Pham dnh 1a thude tinh pho bién ciia moi dang vat chat, duoc biéu hign trong sy lién hé, tac ding qua lai gitta cée déi trong vit chdt vi nhau. Dé 1a sy tai tao nhting dic diém ciia mét hg théng vat chat nay & mt hé théng vat chét khéc trong qué tinh tac dong qua lei ca ching. Sy phan dnh phy thude vao vét tée déng va vat nhan tac dng; ddng thi ludn mang noi dung thong tin cia vat tae dong, Cac két chu v@t chat cing phat trién, hoan thién thi nang lye phan anh ciia nb cng cao. Trich theo: VI, Lénin (1980), Todm tp, 18, Sade 32. ©, Mée va Ph. Angghen (1993), Todm tap, 1. 23, Nxb. Chin tr] Quée gia, HA Noi. tr. 35. 19 Nhing dic trung co bin vita néu trén day c6 gid tri khoa hgc, cung cép cor sit d& lam séing t6 ngudn géc ty nhién cita y thie. Lich sir tign hod eda thé gidi vat chat ding thoi sit phat trién thude tinh phan anh cia vat chat. Giéi ty nhién v6 sinh ed két cdu vat chat don gin, do vay trinh d6 phan anh dic trung ciia ching IA phan dnh var Jy, hod hoe. BO 18 trinh d9 phan anh mang tinh thu dong, chua c6 sw dinh huding, la chon. GiGi ty nhién hifu sinh ra dai véi két céu vat chét phite tap hon, do 46 thude nh phan anh ofing phat trién 1én mot trinh dG méi khac vé ehdt so véi gidi tw nhién vé sinh. Dé 18 trinh d@ phdn dnh sinh hoe trong cac co thé séng 6 tinh dinh hudng, lua chon, gitp cho cac co thé sing thich nghi véi mdi tvdng dé t6n tai. Trinh d§ phan énh sinh hoc ea cée co thé séng cing bao gém nhiéu hninh thie cy thé cao thap khée nhau tuy thuge vio mie dO hodn thign, dge diém chu tric cita cae co quan chuyén tréch lam chite nang phin anh: & gidi thye vét, 1a sy kfoh thich; 6 dong vat 06 hé thin kinh, la sy phiin xa; 6 dOng vat cp cao ¢6 b6 be, 1a tam If, ‘Tam IY dong vat la trinh a6 phan nh cao nhét cita cde loai ddng v4t bao gim o4 phan xq khéng 06 ditu kign va ¢6 didu kin. Tuy nhién, tam ly dong vat cchura phai 1a ¥ thite, ma d6 vin 1a trinh 4 phan anh mang tink Bén nding cba cdc loai dng vat bfe cao, xudt phat tir nhu cdu sinh ly tyr nbién, true tiép cia cer the dong vit chi phdi. Mac di & mdt sé loai dng vat bae cao, bude dau da 6 tf khOn, tri nhs, biét “suy nghi” theo cach rigng cia ching, nhung theo Ph. Angghen, dé chi la “céi tién si duy nbat ggi ¥ eho ching ta tim hiéu “bé de 66 tu duy eta con ngudi” da ra doi nhuw thé nao, BO de ngudi c6 céu tic dje bigt phat trién, rit tinh vi va phitc tap, bao gém 14 - 15 ty té bao thin kinh, Sy phan khu ciia nao bO va hé thong day thin kcinh lign hé v6i cdc giée quan dé thu nhdn va xit ly théng tin tir thé gidi khéch quan vao nfo bd, hinh thank nhtng phan xa c6 diéu kign va khéng cé diéu kkign, diéu khién cdc hogt dng ctia ca thé trong quan hé véi thé gidi bén ngodi, Y thie [a hinh thite phan énh dac trung chi e6 6 con ngutti va Ia hinh thite phin nh cao nhét cia thé gidi vat chit, ¥ thire LA sy phan dnh thé gidi hign thyc boi 9 6c con nguéi. Nhu vay, sue xudt hién con ngudi va hinh thanh bé de evla con ngudi cd nding le phen dnh hién thye khach quan la nguén gée tu nhién ctia thive, Tuy vay, sy ra ddi cia ¥ thite khéng phai chi c6 ngudn gée ty nhién ma con do ngudn géc x hi. Sw phat trién cia gidi wr nhién méi tgo ra tidn dd vat chit ¢6 nang luc phan anh, chi la ngudn gdc séu xa cita ¥ thite. Hoat dong thye 80 Yes tin eta loai ngudi moi la ngudn gde true tiép quyét dinh sy ra doi ciia y thite. C. Mac va Ph, Angghen khing dinh: “Con ngudi cing 06 ca “Y thite” nifa. Song, dé khOng phai la m@t ¥ thite bam sinh sinh ra da Ia ¥ thite “thudin wy”. Do dé, ngay tir diu, ¥ thite da 14 mét san phdm xa hdi, va vin 1a nbw vay ching, nio con ngudi con tén tai”. Sy hinh thanh, phat trién cia ¥ thite la mot qué trinh théng nhét khéng tach réi gitta nguén géc ty nhién va ngudn géc xi hoi. ‘Trong ede eng trinh nghién ecru khoa hoc eda minh, C. Mée vi Ph. Angghen 4a nhigu lan chi 10 rin ngudn gdc x hGi va la mot hién trong mang ban chdt xa ht. Dé ton tai, con ngudi phai tao ra nhiing vét phim dé thoa man nhu edu cia minh. Hoat dong lao dong sing tao eda loai ngudi c6 nhibu ¥ nghia that ge bigt. Ph. Angghen da chi r6 nhimg dng lyre xa hi tryc tiép thie déy su ra deri cita ¥ thite: “Trude hét 1a lao dong; sau lao dong va déng théi véi lao dong 1a ngén ngtis dé 18 hai siéc kich thich chit yéu da anh hung dén bo de eta con virgn, kim cho 6 6¢ dé din din bién ehuyén thanh bd Ge con ngudi™”. Thong qua hoat déng lao dng edi tao thé gidi khach quan ma con ngudi da timg bude nhdn thie durge thé gidi, 06 y thire ngiy cang sau sic vé thé giéi Y thie hinh thanh khdng phai 1A qué trinh con ngudi tig nhgn thy dong cde tac dOng tir thé gidi khach quan vio bO 6c cha minh, ma chit yéu tir hogt dong, thyte tién, Con ngudi sir dung cng cu lao ding thc dng vio d6i tuong hign thye bit ching phai boc 16 thinh nhiing hign tong, nhiing thude tinh, két cu... nbét dinh va théng qua giae quan, hé than kinh tée déng vao bé be dé con thie khong nhing c6 ngudn géc ty nhién ma cn cd ngudi phan logi, duéi dang thong tin, qua d6 nhgn biét né ngay cang siu sic. Ph. Angghen di khang dinh: “Nhumg cing voi sw phét trién eda ban tay thi ng burse mot diu 6c eding phat trién, ¥ thie xudt hién, wuée hét vé nhiing, diéu kign eta ede két qua cé ich thye tin va vé sau,...Ja vé nhimg quy Iudt ty om nhign, chi ph6i cac higu qua 06 ich a ‘Trai qua qua trinh hoat dng thye tién {au dai, trong nhting digu kign hoin canh khde nhau, véi nbiéu Joai déi trang khéc nhau; cing véi su phat trign cba tri thie khoa hge, c4¢ phuong phap tu duy khoa hoc cing din duge hinh thaoh, phat trién gidp nhén thie ly tinh ca loai ngudi ngay cang su slic. Nhan thite IY tinh phat trién Lim cho ¥ thire ngay cdng tre’ nén nang dong, séng tao hon. ¥ tiite khéng chi la sy phin dnih tai tgo ma con chai yéu 18 swe phan anh sdng tao 7 ©, Méo vi Ph, Angghen (1994), Todn idp, (3, Sid. tr. 43. ® C. Mac vi Ph, Angghen (1994), Tocin tpt 20, Sa tt. 646 €, Mac va Ph. Angghen (1994), Tod tp, f 20, Sd tt. 476, 81 hign thye khach quan. Thong qua thyc tién nhting séng tao trong tu duy duge con ngudi hign thyc hod, cho ra deri nhiéu vat phim chua 6 trong ty nhién, Dé la “gidi tw nhién that hai” in dam dau n cia ban tay va khéi 6c con ngudsi. La phuong thir tin tai co ban cita con ngudi, lao déng mang tinh x hdi da 1am nay sinh nhu cau giao tiép, trao di kinh nghiém gitta cée thinh vién trong x4 hoi. Tir nhu clu dé, b may phat 4m, trung tim ngén nett trong bd be con ngudi duge hinh thank va hoan thign din. Ph. Angehen viét: “Dem so sinh con ngudi véi cde loai vat, ngudi ta sé théy r6 ring ng6n ngtt bét ngudn tir lao ng va cing phat trién véi lao dOng, dé 1a céch gidi thich duy nhat dung ve ngudn géc cha ngon ngu””, Ng6n ngft la hé théng tin hiéu vat chdt mang nOi dung y thite. N6 xudt hign tro thanh “vo vat chét” ctia tr duy; 1a hign thyc trye tigp cite ¥ thie; 1a phuong thite dé ¥ thre 1dn tai voi «wr each 1a san phdm xa hoi - Lich si V6i lao dong, ngon ngit ¢6 vai trd to lén di veri su tan tai thite. Ngén ngtt (tiéng néi va cho viér) vira 1A phuong tién giao tiép, ding thei vita [A cng cu ciia tu duy, Nhd ngén ngtt con nguiti 6 thé khai quét, trirw tuong hod, suy nghT de lap, téch khdi sw vat cam tinh, Cling nho 06 ngén ngtt ma con nguéi cé thé giao tiép trao déi tu tug, um gitt, ké thita nhting tri thire, kinh nghigm phong phi oda xa hi da tich uy durge qua eae thé hé, thbi lich sit, ¥ thite 1a mt hign tugng 6 tinh x4 h9i, do dé khong e6 phuong tidn tao déi xa hoi vé mat ngon ngé thi ¥ thite khéng thé hinh thanh va phat in duge. Lao dong va ngon ngit 1a hai site kich thich chi yéu Lam chuyén bién din 9 6c ea Lodi ven ngudi thinh b6 de con ngudi va tim ly déng vat thanh thife con ngudi. ¥ thite 1a sy phin anh hign thye khch quan béi b6 6e eta con ngudi, Nhung khéng phai cit ¢6 thé giéi khdch quan va bé dc ngudi la 66 ¥ thite, mA phai dt ching trong méi quan hg véi thue tién xa hoi.Y thite La sin phim wa h6i, mot hign tugng xa héi dic trung eda Loai ngudi. Xem xét ngudn g6e ty nhién va nguén gée xa hoi cia ¥ thite cho thay, ¥ thie xudt hign 1a két qua cia qué trinh tién hod lau dai eta gidi tw nhién, cia ich str trai dat, déng thoi 1a két qua truc tigp ciia thyc tin xa hd) con ngudi. Trong dé, nguén ade ty nhién 1a diéu kign ean, con nguén gde xa hoi 1a didu kign da dé ¥ thite hinh thinh, tn tai va phat trién. Néu chi nhdn manh mgt ty ohién ma quén di mat xd hdi, hoe nguge lai chi nhdn manh mat sit eda ©. Mao vi Ph, Angghn (1994), Ton tp, 1 20, Sit 645 82 xa hOi ma quén di mat tw nhién eta ngudn gée y thie déu din dén nhiing quan nigm sai ld, phién dign cita chi nghia duy tam hoje duy vat siéu hinh, khong thé hiéu duge thye chit cia hign tugng y thie, tinh thin cia loai ngubi ndi chung, cfing nhu cla mOi ngudi néi riéng. Hogt dng thye tié phong phi cia loai ngudi 1a mai trdng 4é ¥ thite hinh thanh, phat trién va khang dinh site imgnh sang tao cia nd, Nehién cttu ngudn géc cia ¥ thiée cfing 1a mot eich tiép cdn dé hidu ro ban chat ca y thie, khéing dinh ban chat xa hGi cia ¥ thite. 2.2. Ban chat etia § thie Chi nghia duy tim, do khOng hiéu duge ngudn géc ra d&i ciia ¥ thite nén da cé nhiing quan nigm sai lm vé ban chit cua y thee, Chu nghia duy tam da curing digu vai trd cia ¥ thie mOt edch that qué, trivw tong ti mite thodt ly doi séng hign thy, bién né thanh mét thyc thé tin tai ddc lap, thuc tai duy nhat va nguén géc sinh ra thé gidi vat chit. Neuye Iai, chi nghia duy vat siu hinh da thm thudng hod vai tro ota thite, Ho coi ¥ thite cfing chi 18 mOt dang vat chAt; hoe coi ¥ thie chi li syr phan anh gidn don, thy dng thé gidi vat chét, tach roi thye tién xa Oi rit phong phi, sinh dng, Nhtmg quan nigm sai am dé da khdng cho phép con ngudi higu duge ban chAt cia ¥ thie, eiing nhw bign chimng ola qué trinh phan ‘nh ¥ thie, Chi ngbia duy vat bign ching, trén co sé: nbfn thite ding din nguén gée ¥ thie va nim ving thuyét phn nk da luan giai mot céich Khoa hoe ban chat cia yf thite, Vat chdt va ¥ thite 14 hai hign wong chung nhét cia thé giGi hign thuc, mg dd khde nhau vé ban chat, nhung gitta ching luén c6 lién hé bign ching. Do vay, mudn hiéu ding bin chat ca ¥ thie cin xem xét no trong méi quan hé qua lai v6i vat chét, ma cha yéu Ii dii séng hign thy co tinh thyc tién etia con ngudi. Bén chat ¥ thite la hink anh ehti quan cita thé gidi khéch quan, la qué ra doi et irinh phén anh tich eve, séing tao hign nrc kcieh quan ctia de ngueai™. Nhur vay, khi xem xét y thtre vé mat ban thé Iudn, thi y thie chi 14 “hinh inh” vé hign the khdch quan trong 6c nguti, Day 1d dic tinh dau tign dé nhgn bidt ¥ thie. Déi véi con ngudi, ca ¥ thire va vat chat déu 1a hign thye, nghia La du tin tai the, Nhung cdn phin biét gita ching 6 sw khée nhau, déi Kip nhau yé ban chat: vat chat la hign thye khich quan; odn y thite 1a hign thye cha igi khéich quan, ¥ thite khong phai 1a sy vat, quan. Y thie 1a cdi phan anh tl % Xem; Val. Lénin (1980), Todm tp, 1.18, Sd. tt, 138, 83 ma chi la “hin énh” cia sit vat 6 trong, 6c nguéi. ¥ thite tn tai phi cdm tinh, d6i lap voi ede déi twong vat chét ma n6 phn énh luén tn tai cam tinh, ThE gidi Khach quan la nguyén ban, 1A tinh thi nhét. Con ¥ thie chi la ban sao, li “hinh anh” vé thé gi6i 46, 1a tinh thr hai. Day 1a cin eit quan trong nhét dé Khang dinh thé gidi quan duy vat bién chimg, phé phan chi nghia duy tim va duy vat siéu hinh trong quan niém vé bin chat cia ¥ thite. Y thie 1a hinh anh chi quan cia thé gi6i khéch quan.Vé ndi dung ma ‘thie phan énh 1a khéch quan, edn hinh thie phan énh fa cha quan, ¥ thite la cai vat chat & bén ngoai “di chuyén” vao trong dau 6c eta con ngudsi va duoc ¢ bién di 6 wong dd. Két qua phan dnh chia y thite tuy thude vao nhidu yéu td: d6i ‘tugng phin anh, diu kign lich sit - xA h6i, phdm chat, ning Iwe, kinh nghiém séng cita chit thé phan 4nh, Cling mot déi tuong phan énh nhung v6i eéc chi thé phan énh khée nhau, o6 dje diém tam ly, tri thie, kinh nghiém, thé chat khac ohau, trong nhting hoan cénh lich sir khdc nhau... thi két qua phin énh Adi twong trong ¥ thie efing rit khéc nhau. Ph.Angghen d& timg chi r0 tinh chit bign ching phite tap ciia qua trinh phan dnh: “Trén thye té, bat ky phan anh nao cia hg théng thé gidi vao trong tir tung cling déu bj han ché ve mat khéch quan béi nhiing diéu kign lich stt, va vé mat chi quan bi dac diém ve thé chAt ‘va tinh thin cia tac gid”, Trong ¥ thie cla chi thé, sw phi hop gitta tri thie va khach thé chi la tuong d6i, biéu tugng vé thé gidi khach quan c6 thé ding din hoge sai lim, va cho da phin nh chinh xée dén dau thi d6 cing chi ki sw phan anh gan ding, ¢6 xu hudng tién din dén khéch thé, ¥ thie 66 die tinh tich eve, sding tao gin bé chit ché veri thuc tin xa héi, Day 1a mot dc tinh cain ban dé phan bide trink dQ phan anh ¥ thite ngudi v trinh 49 phan anh tam ly dong vét. Y thie khéng phai la két qua ciia sy phan anh ngdu nhién, don 1é, thy dong thé gi6i khach quan. Trai lai, a6 14 két qua ca qué trinh phan anh o6 dinh hudng, c6 mye dich 18 rét, La hign tuong xa /hgi, ¥ thite hinh thanh, phat trién gin lién veri hoat dong thyc tin xa hoi, The gigi khéng thod min con ngudi vA con ngudi da quyét dinh bién déi thé gidi bing hoat déng thye tign da dang, phong phi cita minh. Théng qua thuc én, con ngudi lim bién déi thé gidi va qua d6 chi dong khém pha khéng ngimmg ca bé rng va chiéu sau cita cac d4i tugng phin nh, Y thie phan anh ngay cing sau sdc, ting bude xim nhap cae ting bin chat, quy Iugt, digu kign dem lai higu gua hogt dong thye tién. Trén co sé d6, 7” C. Mic va Ph, Angghen (1994), Tod tap, . 20, St. $7 84 bang nhiing thao tée cia tur duy triru tuong dem lai nhting tri thie méi 8 chi dgo hoat dng thuc tién cha dong cai tgo thé gid trong hign thue, sing tao ra “thién nhién th hai” in djm d4u én cita con nguisi. Nhu vay, sing tao le dic irung ban chét nhdt cita 9 take, ¥ thite phan énh hign thye khach quan vao b} 6c nguii, song day 1a sy phan anh die Dit, gin lidn véi thye tién sinh dong edi tao thé gidi khdich quan theo nhu cau cita con ngudi, ‘Sy phan fh ¥ thiée 1d qué trinh théng nht ciia ba mit: Mét 1a, trao d6i thong tin gitta chi thé va d6i tryng phin anh, Day la qua trinh mang tink hai chigu, c6 dink huGng va chon Ipe cée thong tin clin thiét, Hai 12, m6 hinh hod déi twang trong tur duy duéi dang hinh anh tinh thin. ‘Ihe cht day 18 qu trinh “sing tgo lai” higo thye ola ¥ thite theo ghia: ma hod eée d6i twang vat ehit thanh cée § tung tinh thin phi vat chAt, Ba £0, chuyén hod mo hinh tir tw duy ra hign thye khéch quan, tire qué trinh hién thye hod tu twig, théng qua hoat dong thye tin bin cfi quan nigm thinh edi thye tai, bién ede ¥ trong phi vat hit trong tir duy thinh cfe dang vat chit ngoai hign thye. Dé thic day qua trinh chuyn hod nay, con ngudti can sing tgo ding 66 nGi dung, phuong phip, phuong tién, cong ey phit hyp a8 tae dong vao hign thy khdch quan nim thye hign mye dich cia minh, Phan énh va séng tao la hai m§t thude bin cht eta 7 thite. ‘Tir két qua nghién ciru ngudn gée va ban chit cia ¥ thie cho thiiy: # thie i vé hién thee khéch quan Ta hiinh thite phan énh cao nhdi riéng ed cua bc ngu tron co sé there tin xd hdi - lich ste Y thire khéng phai 1a edi khong thé nhan thite duoc nhur cht nghia duy tam quan nigm, nhung n6 céing khéng phai oéi thm thong nhu ngudi duy vat thn throng gan cho né. Thye chat, ¥ thite chi 14 thude tinh phan dnh cia mot dang vat chat dic bigt la b6 6¢ ngudi; néi cach khée, chi c6 con ngudi méi ¢6 ¥ thite. Loai ngudi xudt hign la két qua cia lich sit van dong, phat trién Iau dai thé gidi vat chét. Cau trée hodn thign eda bG de ngudi 14 nén tang vat chat 48 ¥ thite hogt dong; cling véi hogt ding thye tién va dbi séng x4 hoi phong phi tgo dng lye manh mé thie day ¥ thie hinh thank vA khOng ngiing phit trién. Khéng co b6 de cita con ngudi, khong cé hoat dong thyc tién xa hoi thi khong thé c6 ¥ thie, Sang tyo 18 thude tinh de trung ban ehét nbit eta ¥ thre. Stic sdng tgo ciia ¥ thife trong tinh than va site sing tao ela con ngudi trong thye tin khac nhau vé ban cht nhung chi Ja nhiing bigu hign khde nhau cla nang le sang tgo, khiing djnh site manh etia con ngwéi trong nhdn thife va cai tao thé gidi 85 2.3. Két edu cita § thive BE nan thite duge séu sic vé y thite, cdn xem xét nim ving t6 chite két cfu cata n6; tip ofin tt eée oe dd khde nhaw sé dem lai nhiting tr thite nhigu mat vé cdu tric, hode ep d6 cita ¥ thie, Cle lip edu mie ctta ¥ thie Khi xem xét y thite véi cdc yéu t6 hop thanh cdc qué trinh tam ly tich eye dem lai sy hiéu biét cia con ngudi vé thé gidi khéch quan, ta c6: tri thite, tinh cm, niém tin, ¥ chi; trong 6 arf thio Ia nhin 48 eo bain, edt Ioi nhét, Muén cli tao duge sy vat, trade hét con ngudi phai c6 sw hiéu biét sau she ve su vat 46, Do 4, ni dug va phuong thite tin tar ec ban ela y thie phai 14 tri the Y thie ma Khéng bao him tri thie, khong dua vio tri thie thi ¥ tite a fa mde su tritu tuyng tréng rng, khéng gitp ich gi cho con ngwrdi trong hogt ding thuye ti8n. Theo C.Mde, “phuong thtte ma theo d6 ¥ thie tin tai va theo d6 mot cai wi ton tai doi voi ¥ thire 1a tri thire..., cho nén mOt edi gi dé nay sinh ra déi véi ¥ thite, chimg nao ¥ thie biét cai d6*”. Tri thite o6 nhidu Tinh vue khée nhaw nhur: tri thite vé tw nhién, xa hdi, con ngudi; va c6 nhiéu edp d6 khde nhau ah iri thite edim tinh va tri thie IY tinh; tri thite kinh nghiém va tri thite ly tan; ti thife tién khoa hoc va tri thie khoa hoe v.v.. Tieh owe tim hiéu, tich Tuy ti thire vé thé gidi xung quanh 1a yéu clu thugng xuyén cla con ngwdi trén butte during cai tao thé gidi, Tuy nhién, khong thé ddng nhét ¥ thite véi sy hidu biét, tri thite vé sy vat. Cing vi qué tinh nhan thite sit vat, trong ¥ thite cn nay sinh thai dé cia con ngudi déi véi déi trong phan énh, Tinh eam la mot hinh thai de bigt ela sy phan dnh t6n tai, n6 phan anh quan he gitta ngudi v6i newdi va quan hé gita ngudi véi thé gidi khdch quan, Tinh céim tham gia va tré thank mot trong hing dong Ive quan trong ciia hogt dng con ngudi. Sw hoa quyén pitta tri thie v6i tinh cém va trai nghiém thy tin da tao men tinh bén yeing ctia nidm ‘in thoi thite con ngudi hoat dong vuen Ken trong moi hoan ednh Nhin thite khong phai ld mét qué tinh dé dang, phiing lang ma 1A mot qua trinh phan énh véi nhitng kh6 khan, gian khd thudng gap phai wen mai bude during di t6i chan ly. Mudn vugt qua kho khan 8 dat toi mye dich, efi thé nbn thite phai 06 3 chi, quyét tm cao. ¥ chi chinh 1d nhimg ¢é gang, né Iwo, kha ning huy dng mgi tiém ning trong méi con ngudi vao hoat dong dé 7, Mfc va Ph. Angghen (1994), Toda tp, 20, Std. t.236. 86 t c6 thé vugt qua moi tro ngai dat mye dich dé ra, Nh§n 16 vj tri, vai trd ella cae nhdn 16 edu thanh y thie va méi quan hé gitra cdc yéu t6 do, ddi hoi mdi cht thé phai ludn tich cuc hoe tp, ren luyén, bi dung nding cao tri thite, tinh cém, niém tin, ¥ chi trong nhan thie va cai to thé gidi. Che eddp ad ctia § thutc. Khi xem xét ¥ thite theo chidu sdu cita thé gidi ndi tam con ngudi, cin han thite duge cfc yéu tb: ty dtc, tiém thite, vé thitc... Tat cd nhimg yéu té d6 cing v6i nhting yéu t6 khée hgp thanh ¥ thire, quy dinh tinh phong pha, nhiéu ve etia doi song tinh than cia con ngudi Tuy thite a ¥ thie huéng vé nhén thire ban than minh trong m6i quan he -véi y thite ve thé gigi bén ngoai, Day 1A mOt thanh t6 rat quan trong eta ¥ thite, duh déu tinh d phat trién ctia ¥ thie, Trong qué trinh phan énh thé gidi Khéch quan, con ngudi cing ty phan bigt, tach minh, d6i Ip minh v6i thé gidi 46 48 dinh gid minh thdng qua ede méi quan hé. Nho vey, eon nguoi ty y thite vé ban than minh nhu mét thye thé hogt dOng cé cam gic, dang tu duy; ty dénh gid nang Iye va trinh d§ hién biét ota ban thin vé thé gidi, cting nhu cde quan diém, tur tuéng, tinh cm, nguyén vong, hanh vi, dgo die va Ii ich etia minh, Qua d6, xéc dinh ding vj tri, manh yéu ota mink, ¥ thie vé mink nh mot c& nhén - chit thé c6 y thite diy di ve hanh déng cia minh; ludn Jam cho bin thin, chi dong diéu chinh hanb vi eda minh trong tée dng qua lai vei thé gi khiich quan. ‘Twr¥ thite khong chi la ty ¥ thute cha ¢4 nhan, ma con Ia ty ¥ thife cia cde nhom xa hdi khée nhau (nhu: mét tp th, mét giai cp, mét dn tOe, tham chi ca xi hi) vé dia vj lia ho trong hé théng quan hé sin xuit, vé loi fch va ly fuding ciia minh, Chi nghia duy tm, phan dong coi ty ¥ thie Ka mGt thyre thé doc lap, tw nd, sin cé trong c& nhén, [a sy yr hu6ng ve ban than minh, khéing dinh cai t6i, tach roi Khoi nhtng quan hé x4 hOi, tro thdnh cdi (61 thudn tus, triu tuong tréng rng, Thue chét cla nhting quan diém 46 la nhim phi dinhban chat x4 hGi cita y thite, bign ho cho chit nghia cd nhan vi ky, ewe doan cia eée thé Ive phan dng hién nay. Tiém thite la nhting hoat dOng tém ly dign ra bén ngoai sy kiém sost ciia ¥ Unie. Vé thye chit, tidm thite La nhting tri thie ma ehd thé da ¢6 duge tir tude nhung dé gan nhw thanh ban ning, thanh ky ning nim trong ting su ¥ thie cia chii thé, 1a ¥ thitc duéi dang tiém tang. Do do, tiém thite c6 thé ur dong gy ra cfc hoat dong tam 1y va nbn thire ma chi thé khéng cin kiém soét ching mot cdeh true tiép. Tiém thie cé vai trd quan trong trong doi sing va tw duy 87

You might also like