50 DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 31-12-2002

2002-2003

Fme ve³es Je<e& ceW meJe& Ke]peeves meHeÀue keÀj

meHeÀueleecetle& yeveves keÀer efJeMes<elee efoKeeDees
Deepe veJe ³egie j®elee, veJe peerJeve oelee yeeheoeoe veJe Je<e& ceveeves Dee³es
nQ~ Deehe meYeer Yeer veJe Je<e& ceveeves Dee³es nes Jee veJe ³egie ceveeves kesÀ efueS Dee³es
nes? veJe Je<e& lees meYeer ceveeles nQ uesefkeÀve Deehe meYeer veJe peerJeve, veJe ³egie Deewj
veJe Je<e& leerveeW ner cevee jns nes~ yeeheoeoe Yeer ef$ecete|le cegyeejkeÀ os jns nQ~ veJe Je<e&
keÀer SkeÀ oes keÀes cegyeejkeÀ osles nQ Deewj meeLe ceW keÀesF& ve keÀesF& efieHeÌì Yeer osles nQ~
efieHeÌì osles nes vee! uesefkeÀve yeeheoeoe ves Deehe meyekeÀes keÀewve meer efieHeÌì oer nw?
ieesu[ve ogefve³ee keÀer efieHeÌì oer nw~ meYeer keÀes ieesu[ve ogefve³ee keÀer efieHeÌì efceue ieF&
nw vee! efpeme ieesu[ve ogefve³ee ceW, veJe ³egie ceW meJe& Òeeefhle³eeb nQ~ ³eeo nw Dehevee
jep³e? keÀesF& DeÒeeefhle keÀe veece-efveMeeve veneR nw~ Ssmeer efieHeÌì efmeJeeS yeeheoeoe
kesÀ Deewj keÀesF& os veneR mekeÀlee~ meejs efJeée ceW Deiej keÀesF& yeæ[s les yeæ[er meewieele oWies
Yeer lees ke̳ee oWies? yeæ[s les yeæ[e leepe Jee leKle os oWies~ peye mLeehevee ngF& Leer,
(Deeies-Deeies yew"s nQ mLeehevee Jeeues) leye Deeefo ceW ner ye´ïee yeehe ye®®eeW mes hetíles
Les efkeÀ Deiej DeehekeÀes DeepekeÀue keÀer keÀesF& Yeer jeveer leepe Deewj leKle osJes lees
Deehe pee³eWies? ³eeo nw vee! lees ye®®es keÀnles Les Fme leepe Deewj leKle keÀes ke̳ee
keÀjWies, peye yeehe efceue ie³ee lees ³en ke̳ee! lees Fme ieesu[ve Jeu[& keÀer efieHeÌì kesÀ
Deeies keÀesF& Yeer efieHeÌì yeæ[er veneR nes mekeÀleer~ keÀF& ye®®es hetíles nQ JeneB ke̳ee-ke̳ee
Òeeefhle nesieer? lees yeeheoeoe keÀnles nQ Òeeefhle³eeW keÀer efuemì lees uecyeer nw uesefkeÀve
meej ªhe ceW ke̳ee keÀnWies! DeÒeehle keÀesF& veneR Jemleg, pees peerJeve ceW ®eeefnS Jen
meye Òeehle neWies~ lees Ssmeer ieesu[ve efieHeÌì keÀer DeefOekeÀejer Deelcee³eW nes~ DeefOekeÀejer
nQ vee! [yeue efJeosMeer DeefOekeÀejer nQ? (neLe efnueeles nQ) meYeer jepee yeveWies? jepee
yeveWies, De®íe~ Fleves leKle lew³eej keÀjves heæ[Wies~ yeeheoeoe keÀnles nQ Jen leKle lees
leKle nw, meJe& Òeeefhle nQ uesefkeÀve Fme mebiece³egie keÀe mJejep³e Gmemes keÀce veneR nw~
DeYeer Yeer jepee nes vee! Òepee nes ³ee je³e@ue HewÀefceueer nes? ke̳ee nes? SkeÀ ner yeehe
nw pees HeÀuekeÀ mes keÀnles nQ efkeÀ cesje SkeÀ-SkeÀ ye®®ee jepee ye®®ee nw~ jepee nes
DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003 31.12.2002 51

vee! jepe³eesieer nes efkeÀ Òepee ³eesieer nes? Fme mece³e meye efoueleKleveMeerve, mJejep³e
DeefOekeÀejer jepee ye®®ee nes~ Flevee ªneveer veMee jnlee nw vee? ke̳eeWefkeÀ Fme
mece³e kesÀ mJejep³e mes ner YeefJe<³e jep³e Òeehle neslee nw~ ³en mebiece³egie yengle-
yengle-yengle Decetu³e Þesÿ nw~ mebiece³egie keÀes yeeheoeoe Deewj meYeer ye®®es peeveles
nQ, KegMeer-KegMeer ceW mebiece³egie keÀes veece ke̳ee osles nQ? ceew]peeW keÀe ³egie~ ke̳eeW?
³eneB mebiece pewmeer ceew]pe meejs keÀuhe ceW veneR nw~ keÀejCe? hejceelce efceueve keÀer
ceew]pe meejs keÀuhe ceW Deye efceueleer nw~ mebiece³egie keÀe SkeÀ SkeÀ efove ke̳ee nw?
ceew]pe ner ceew]pe nw~ ceew]pe nw vee? ceew]pe nw, cetbPeles lees veneR nes vee! nj efove GlmeJe
nw ke̳eeWefkeÀ Glmeen nw~ Gcebie nw, Glmeen nw efkeÀ Deheves meJe& YeeF& yenveeW keÀes
hejceelcee efhelee keÀe yevee³eW~ mesJee keÀe Gcebie-Glmeen jnlee nw vee! ³en keÀjW, ³en
keÀjW, ³en keÀjW... huewve yeveeles nes vee! ke̳eeWefkeÀ pees Þesÿ Òeeefhle nesleer nw lees otmejs
keÀes megveeves kesÀ efyevee jn veneR mekeÀles nQ~ Fmeer mebiece³egie keÀer Òeeefhle ieesu[ve Jeu[&
ceW Yeer nesieer~ DeYeer kesÀ heg©<eeLe& keÀer ÒeeueyOe YeefJe<³e ieesu[ve Jeu[& nw~ lees
mebiece³egie De®íe ueielee nw ³ee mele³egie De®íe ueielee nw? ke̳ee De®íe ueielee
nw? mebiece De®íe nw vee? efmeHe&À yeer®e-yeer®e ceW cee³ee Deeleer nw~ Leesæ[e-Leesæ[e
keÀYeer-keÀYeer cetbPe peeles nQ~ keÀF& ye®®es menpe ³eesie keÀes cegefMkeÀue ³eesie yevee osles nQ,
nw veneR uesefkeÀve yevee osles nQ~ JeemleJe ceW nw yengle menpe, cegefMkeÀue ueielee nw?
efpemekeÀes cegefMkeÀue ueielee nw Jen neLe G"eDees~ meoe veneR, keÀYeer keÀYeer cegefMkeÀue
nw? ³ee menpe nw? pees cegefMkeÀue ³eesieer nQ Jen neLe G"eDees~ cegefMkeÀue Jeeues neLe
G"eDees~ ceelee³eW cegefMkeÀue ³eesieer nes ³ee menpe nesieer? keÀesF& cegefMkeÀue ³eesieer nw?
neLe veneR G"e³eWies, meejer meYee ceW kewÀmes G"e³eWies!
meYeer ye®®es HeÀuekeÀ mes keÀnles nQ cesje yeeyee~ keÀnles nQ, cesje yeeyee? cesje
yeeyee nw efkeÀ oeefo³eeW keÀe yeeyee nw? cesje yeeyee nw vee! nj SkeÀ keÀnsiee henues cesje~
Ssmes nw? ³en efmevOeer ueesie meYeer yew"s nQ vee! cesje yeeyee nw ³ee oeoer peevekeÀer keÀe
nw? oeoer ÒekeÀeMeceefCe keÀe nw? efkeÀmekeÀe nw? cesje nw? cesje nw? meeje efove ke̳ee
³eeo jnlee nw? cesje vee! yeehe keÀnles nQ yengle menpe ³egefkeÌle nw efpeleves yeej cesje-
52 DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003

cesje keÀnles nQ, meejs efove ceW efkeÀleves yeej cesje Meyo keÀnles nes? Deiej efieveleer keÀjes
lees yengle yeej cesje Meyo yeesueles nes~ peye cesje Meyo yeesueles nes lees yeme cesje
keÀewve? cesje yeeyee~ cegefMkeÀue nw? keÀYeer-keÀYeer Yetue lees peeles nes? yeeheoeoe
keÀesF& ve³ee Meyo veneR oslee nw, pees meowJe keÀe³e& ceW ueeles nes ceQ Deewj cesje, lees ceQ
keÀewve Deewj cesje keÀewve! keÀF& ye®®es cegefMkeÀue heg©<eeLe& ke̳eeW keÀjles? efmeHe&À mees®eles
nQ efyevot meeceves Dee peeS, efyevog-efyevog-efyevog.... Deewj efyevog efKemekeÀ peeleer nw~
efyevog lees nw uesefkeÀve keÀewve-meer efyevog? ceQ keÀewve ntB, ³en Deheves mJeceeve mce=efle ceW
ueeDees lees jceCeerkeÀ heg©<eeLe& nes pee³esiee efmeHe&À p³eesefle efyevog keÀnles nes vee lees
cegefMkeÀue nes peelee nw~ menpe heg©<eeLe&, ceewpe keÀe heg©<eeLe& keÀjes~
Fme ve³es Je<e& ceW heg©<eeLe& Yeer Þesÿ nes uesefkeÀve Þesÿ kesÀ meeLe henues menpe nes~
menpe Yeer nes Deewj Þesÿ Yeer nes ³en nes mekeÀlee nw? oesveeW meeLe nes mekeÀlee nw?
[yeue HeÀejsveme& yeesuees, nes mekeÀlee nw? lees yeeheoeoe osKeWies~ yeeheoeoe lees ®eskeÀ
keÀjles jnles nQ vee! lees cegefMkeÀue ³eesieer keÀewve-keÀewve yevelee nw! menpe ³eesieer keÀe
³en celeueye veneR nw efkeÀ Deueyesuesheve keÀe heg©<eeLe& nes~ Þesÿ Yeer nes Deewj menpe Yeer
nes~ lees heeC[Je menpe ³eesieer nQ? menpe³eesieer pees nQ Jen neLe G"eDees~ osKevee
ìer.Jeer. ceW Dee jne nw~ cegyeejkeÀ nes~ lees ³en Je<e& keÀesF& kesÀ Deeies keÀesF& cegefMkeÀueele
veneR Dee³esieer ke̳eeWefkeÀ menpe ³eesieer nes~ Deueyesues veneR yevevee~
mece³e ÒeceeCe Fme ve³es Je<e& ceW meYeer keÀes efJeMes<e ³en ue#³e jKevee nw efkeÀ pees
Yeer Ke]peeves Òeehle nQ - mece³e nw, mebkeÀuhe nQ, iegCe nQ, %eeve nw, MeefkeÌle³eeb nQ...
meyemes yeæ[e Ke]peevee mebkeÀuhe nw - Þesÿ mebkeÀuhe, Meg× mebkeÀuhe~ Fve meYeer
Ke]peeveeW keÀes nj jes]pe meHeÀue keÀjvee nw~ Ketye yeebìes~ oelee kesÀ ye®®es ceemìj oelee
yevees~ Ketye yeebìeW~ ke̳eeW? meHeÀue keÀjvee DeLee&led meHeÀuelee keÀes Òeehle keÀjvee~ lees
³ener Fme Je<e& keÀer efJeMes<elee meoe keÀe³ece jKevee~ meHeÀue keÀjvee nw Deewj meHeÀuelee
nw ner nw~ meYeer keÀnles Yeer nes vee efkeÀ meHeÀuelee nceeje pevce efme× DeefOekeÀej nw~ nw
DeefOekeÀej? lees meHeÀue keÀjes Deewj meHeÀuelee Òeehle keÀjes~ keÀesF& Yeer keÀe³e& keÀjes,
keÀesF& ve keÀesF& Ke]peevee meHeÀue keÀjles peeDees Deewj meHeÀuelee keÀe DevegYeJe keÀjles
DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003 31.12.2002 53

®euees~ mees®ees - meHeÀuelee keÀe DeefOekeÀej Deehe ye´eïeCe DeelceeDeeW kesÀ efmeJeeS
Deewj efkeÀmekeÀe DeefOekeÀej nes mekeÀlee nw! ke̳eeW? ke̳eeWefkeÀ yeehe ves DeehekeÀes meHeÀuelee
YeJe keÀe Jejoeve efo³ee nw~ yeeheoeoe meoe keÀnles nQ efkeÀ SkeÀ-SkeÀ ye´eïeCe Deelcee
meHeÀuelee keÀe efmeleeje nw~ meHeÀuelee mJeªhe nw~ meHeÀuelee efkeÀ efmeleejs nes vee ³ee
cesnvele kesÀ efmeleejs nes? yeeheoeoe meYeer ye®®eeW keÀes meHeÀuelee keÀe efmeleeje Fmeer
mJeªhe ceW osKeles nQ~ ³eeo nw ye´ïee yeehe ves Deeefo ceW efkeÀleves mece³e ceW meye meHeÀue
efkeÀ³ee? Devle lekeÀ Dehevee mece³e meHeÀue efkeÀ³ee, ®eens keÀcee&leerle Yeer yeve ie³es
efHeÀj Yeer efkeÀleves he$e efueKes! mece³e meHeÀue efkeÀ³ee vee! ueemì efove Yeer cegKe mes
ceneJeeke̳e G®®eejCe efkeÀ³es~ ueemì efove lekeÀ meye meHeÀue efkeÀ³ee FmeerefueS
meHeÀuelee keÀes Òeehle nes ie³es~ lees ]HeÀeuees ]HeÀeoj~ JeemleJe ceW mebiece³egie keÀe SkeÀ-
SkeÀ mebkeÀuhe, SkeÀ-SkeÀ meskeÀC[ meHeÀue keÀjvee ner meHeÀuelee cetle& yevevee nw~
meYeer efve½e³e mes keÀnles nQ vee efkeÀ ye´ïee yeehe mes lees nceeje yengle h³eej nw~ lees h³eej
keÀer efveMeeveer nw pees yeehe keÀes efÒe³e Lee Jen ye®®eeW keÀes efÒe³e nes~ mece³e, mebkeÀuhe
Deewj meJe& Ke]peeves meHeÀue nes~ J³eLe& veneR nes~ h³eej keÀer efveMeeveer ]HeÀeuees ]HeÀeoj~
ye´ïee yeehe ves efJeMes<elee ke̳ee efoKeeF&? pees mees®ee Jen meskeÀC[ ceW efkeÀ³ee~ efmeHe&À
mees®ee veneR, efmeHe&À huewve veneR yevee³ee, ÒewefkeÌìkeÀue ceW keÀjkesÀ efoKee³ee~ lees Ssmes
nw? ]HeÀeuees keÀjves Jeeues nQ vee? De®íe nw~
Deepe yengle ner Dee ie³es nQ v³eg F&³ej ceveeves kesÀ efueS~ De®íe nw~ Deiej neue
íesìe heæ[ ie³ee lees efoue lees yeæ[er nw~ osKees efoue yeæ[er nw lees mecee ie³es nw vee?
(Deepe meYee ceW 18-19 n]peej YeeF& yenveW yew"s nQ) meYeer yeenj yew"s ngS Yeer megve jns
nQ vee? yeenj yew"ves Jeeues megve jns nQ, Jen lees efoKeeF& veneR oWies~ yeeheoeoe ves megvee
efkeÀ HeÀejsve ceW meyemes p³eeoe Deemì^sefue³ee Jeeues 12 yepes yew"les nQ~ jele kesÀ
12 yepes yew"les nQ Deewj 4 yepes Dece=leJesuee keÀjkesÀ G"les nQ~ lees yeeheoeoe ves Yeer
Deepe Deemì^sefue³ee keÀes ³eeo efkeÀ³ee~ megve jns nQ~ ³eneB Deemì^sefue³ee Jeeues nQ neLe
G"eDees~ ef$ecete|le cegyeejkeÀ henues Deemì^sefue³ee keÀes efHeÀj meYeer keÀes~
Fme Je<e& keÀe ue#³e lees yelee³ee - meHeÀue keÀjes, meHeÀuelee nw ner~ ³en meYeer
54 DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003

ves hekeÌkeÀe efkeÀ³ee? meHeÀue keÀjvee nw~ J³eLe& veneR~ mebiece³egie meceLe& ³egie nw,
meHeÀuelee keÀe ³egie nw, J³eLe& keÀe veneR nw~ J³eLe& kesÀ 63 pevce meceehle ngS~ Deye
³en íesìe mee ³egie meHeÀue keÀjves keÀe ³egie nw~ Deiej mece³e meHeÀue keÀjWies lees
YeefJe<³e ceW Yeer DeeOeekeÀuhe keÀe hetje mece³e jep³e DeefOekeÀejer yeveWies~ Deiej
keÀYeer-keÀYeer meHeÀue keÀjWies lees jep³e DeefOekeÀejer Yeer keÀYeer-keÀYeer yeveWies~ mece³e
meHeÀue keÀer ÒeeueyOe ³en nw~ éeebme meHeÀue keÀj jns nes lees 21 pevce ner mJemLe
jnWies~ ®eueles-®eueles neì&HesÀue veneR nesieer~ efkeÀmekeÀer neì& ªkeÀ peeleer, efkeÀmekeÀer
veefue³eeb yevo nes peeleer, Jen veneR nesieer~
%eeve kesÀ Ke]peeves keÀes Yeer meHeÀue keÀjes lees %eeve keÀe DeLe& nw mecePe, JeneB
Fleves mecePeoej yeve pee³eWies pees keÀesF& ceefv$e³eeW keÀer ]peªjle veneR nw~ DeepekeÀue
lees osKees MeheLe uesles ner henues cev$eerceC[ue yeveeles nQ~ JeneB meeLeer neWies uesefkeÀve
cev$eer veneR nesies~ je³e@ue HewÀefceueer nj SkeÀ ojyeej ceW yew"ves Jeeues leepeOeejer neWies~
je@³eue HewÀefceueer keÀce veneR nesieer, ®eens leKle hej veneR Yeer yew"s uesefkeÀve cele&yee SkeÀ
ner pewmee nesiee~ FmeefueS ³en veneR mees®ees efkeÀ leKleveMeerve yengle Leesæ[s yeveWies
uesefkeÀve Deehe ueesie Yeer jepe ojyeej ceW jep³e DeefOekeÀejer kesÀ ªhe ceW neWies~
DeehekesÀ efmej hej Yeer leepe nesiee Deewj DeehekeÀe hetje DeefOekeÀej nesiee~ lees ke̳ee
yeveWies? vecyejJeve ³ee vecyejJeej? ke̳ee yeveWies? vecyejJeej yeveWies ³ee vecyejJeve
yeveWies? ke̳ee yeveWies? vecyejJeve ³ee vecyejJeej? lees ke̳ee keÀjvee heæ[siee, helee
nw? efnccele efoKeeF&, ³en yengle De®íe nw~ uesefkeÀve Jeve vecyej yeveves kesÀ efueS
henues efJeve keÀjvee heæ[siee~ keÀj jns nQ vee! keÀjWies veneR keÀnvee, keÀj jns nQ~ otmejs
Yeer megve jns nQ~ Deepe megvee efkeÀ hegjeves efmevOe kesÀ ye´ïee kesÀ meeLeer yengle Dee³es nQ~
neLe G"eDees~ efnvoer veneR efmevOeer~ ye®®es G"es, heefjJeej kesÀ heefjJeej Dee³es nQ~
De®íe~ keÀesF& keÀceeue efoKee³eWies vee! ke̳ee efoKee³eWies? (cewmespe oWies) Jen lees keÀj
ner jns nes~ De®íe 38 Dee³es nQ, lees ke̳ee keÀceeue keÀjWies? ®euees p³eeoe veneR
keÀnles nQ, íesìer-meer yeele keÀnles nQ, keÀjves kesÀ efueS lew³eej nes? ye®®es Yeer keÀceeue
keÀjWies vee? (38 ueeKe yevee³eWies) HeodceiegCee cegyeejkeÀ nes~ Deeheves lees yeæ[er yeele
DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003 31.12.2002 55

yelee oer uesefkeÀve yeeheoeoe íesìer yeele keÀnles nQ Jen SkeÀ SkeÀ, SkeÀ keÀes ueeDees~
ueevee nw? SkeÀ, SkeÀ keÀes ueeDees~ ye®®es nQ lees ye®®eeW keÀes ueeDees~ ceelee³eW nQ lees
YeeF& keÀes uee³eW ³ee yenve keÀes uee³eW, uesefkeÀve SkeÀ-SkeÀ keÀes SkeÀ ueevee nw~ ³en
ûeghe osKe uees, Deehe FmekeÀes ieeF[ keÀjvee, Deieues meeue ueskeÀj ner Deevee, [yeue
ûeghe ueskeÀj Deevee~ yeeheoeoe ³ener ®eenles nQ efkeÀ peneB mes Deeefo ngF&, JeneB ner
Òel³e#elee nesveer nw~ jnce Deelee nw vee! ye´ïee yeehe kesÀ osMe kesÀ Jeemeer nes lees osMe
Jeeefme³eeW mes h³eej neslee nw~
DeehekesÀ heeme Ke]peeves yengle nQ, iegCeeW keÀe Ke]peevee efkeÀlevee yeæ[e nw, MeefkeÌle³eeW
keÀe Ke]peevee efkeÀlevee yeæ[e nw~ lees iegCe oeve, MeefkeÌle³eeW keÀe oeve keÀjves Jeeues
ceemìj oelee yevees~ pees Yeer Dee³es ®eens mecyevOe ceW Dee³es, ®eens mecheke&À ceW Dee³es
uesefkeÀve GvekeÀes keÀesF& ve keÀesF& iegCe ³ee MeefkeÌle keÀer efieHeÌì os osvee~ keÀesF& Keeueer neLe
veneR pee³es~ Deewj kegÀí veneR lees yeehe kesÀ mevosMe kesÀ ceer"s yeesue, Jen ceer"s yeesue Yeer
efieHeÌì osvee~ ogefve³ee Jeeues lees keÀesF& Yeer GlmeJe neslee nw vee lees SkeÀ oes keÀes cegKe
ceer"e keÀjeles nQ~ uesefkeÀve yeeheoeoe keÀnles nQ cegKe ceer"e lees keÀjevee ner nw uesefkeÀve
Dehevee ceer"e cegKeæ[e Yeer efoKeevee nw~ efmeHe&À cegKe ceer"e veneR, cegKeæ[e Yeer ceer"e~
Fleveer ceOegjlee pecee nw vee! pees yeebìes lees Yeer Yejhetj jnes Deewj Fme Ke]peeves keÀes lees
efpelevee yeebìWies Glevee yeæ{siee, keÀce veneR nesiee~ lees Fme Je<e& veesì keÀjvee, pees Yeer
Deelcee DeeF& GmekeÀes kegÀí efo³ee? Deiej megveves Jeeuee veneR nw lees ceer"er MeefkeÌleMeeueer
¢efä osvee~ uesefkeÀve osvee ]peªj~ Keeueer veneR pee³es~ ³en lees menpe nw vee! efkeÀ
cegefMkeÀue nw? ³etLe ûeghe menpe nw? neLe lees yengle De®íe efnuee jns nQ~ ³etLe ûeghe Yeer
De®íe Dee³ee nw~
[yeue efJeosMeer ³etLe efjì^erì ûeghe ö meyemes Þesÿ MeefkeÌle ³etLe kesÀ efueS nw -
heefjJele&ve MeefkeÌle~ mees®ee Deewj efkeÀ³ee~ ³etLe ves Jee³eos yengle efkeÀ³es nQ vee! yeeheoeoe
ves mecee®eej megvee nw~ meYeer ³etLe keÀewve yeve ie³es? (meYeer ³etLe neLe efnuee jns nQ)
meye efleuekeÀOeejer yevekeÀj Dee³es nQ, efpevneWves efJeMes<e efjÖesÀMeceWì keÀer nw Jen
efleuekeÀOeejer Keæ[s jnes~ (efleuekeÀ ueieekeÀj yew"s nQ) De®íer efveMeeveer ueieeF& nw~
56 DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003

Deelcee ®ecekeÀ ieF& nw vee? pees mecePeles nQ efkeÀ nceejer Fme ì^seEveie mes ieesu[ve neì&
yeve ieF&, Jen neLe G"eDees~ ieesu[ve neì& yeve ieF&~ ³en lees meyemes Deeies ®eues ie³es~
ieesu[ve mìej veneR, ieesu[ve neì&~ efHeÀj lees meHeÀuelee cetle& nes ie³es~ DeYeer ieesu[ve
neì& huesve ceW Leesæ[e veer®es lees veneR Dee pee³esieer, De®íe Deheves osMe ceW peekesÀ Leesæ[e
ieesu[ve efmeuJej yeveWieer? veneR yevesieer? De®íe nw~ Ssmes lew³eej nes peeDees pees
Yeejle keÀer DeelceeDeeW keÀes peieeDees~ nw efnccele? Yeejle keÀes peiee³eWies? yengle
ìsæ{s-yeebkesÀ keÌJes½eve keÀjWies Yeejle Jeeues~ GÊej oWies? Deehe meyekeÀe HeÀesìes ìer.Jeer.
ceW Dee jne nw~ lees Deehe meyekeÀes efvecev$eCe Dee³esiee Yeejle keÀes peieeves kesÀ efueS~
lees SJejjs[er jnvee~ Deiej efìkesÀì veneR nesieer lees efceue pee³esieer~ yeeheoeoe keÀes
helee nw efkeÀ [yeue HeÀejsveme& keÀer efJeMes<elee nw, SkeÀ meeue neskeÀj peeles nQ, otmejs
meeue keÀer lew³eejer meejs Je<e& ceW keÀjles peeles nQ~ De®íe nw~ efkeÀleves osMeeW kesÀ ³etLe
nQ? (21 osMeeW kesÀ) yeeheoeoe peeveles nQ efkeÀ ³en ieesu[ve neì& keÀceeue keÀjWies~
DeìsvMeve De®íe jKee nw~ mJe-heg©<eeLe& keÀe DeìsvMeve p³eeoe Fme yeejer Dev[jueeFve
efkeÀ³ee nw~ yeeheoeoe KegMe nw~ De®íe nw ûeghe-ûeghe yeveves mes DeìsvMeve peelee nw~
meejs mebie"ve kesÀ yepeeS ûeghe De®íe neslee nw uesefkeÀve hee@efpeefìJe nes~ De®íe-
(yeeheoeoe ûeghe-ûeghe G"e jns nQ) (Devleceg&Keer ûeghe) De®íe hegª<eeLe& efkeÀ³ee nw~
yeeheoeoe osKeles nw efkeÀ nj ûeghe ³ener ®eenlee nw efkeÀ nce Deeies mes Deeies pee³eW~ jerme
veneR keÀjles, jsme keÀjles nQ~ De®íe nw, Devleceg&Keer meoe megKeer~ (MeefkeÌle ûeghe) -
yeeheoeoe MeefkeÌle ûeghe mes hetíles nQ efkeÀ Òel³e#elee keÀe PeC[e keÀye uenje³eWies?
yeesuees, MeefkeÌle³eeb lees PeC[e uenjeves Jeeueer nQ vee! lees Òel³e#elee keÀe PeC[e
MeefkeÌle³eeb uenje³eWieer vee! De®íe nw~ DeYeer Deeheme ceW ªnªneve keÀj [sì keÀes
efHeÀkeÌme keÀjvee~ pewmes Deewj [sì efHeÀkeÌme keÀjles nes Jewmes ³en Yeer [sì efHeÀkeÌme keÀjvee
efkeÀ Òel³e#elee keÀe PeC[e keÀye uenjsiee? uenje³eWies vee! (ceneJeerj ûeghe) ceneJeerj
ûeghe ke̳ee keÀjsiee? meeue kesÀ meeLe-meeLe meoe kesÀ efueS cee³ee keÀes Yeer efJeoeF&
osvee~ nes mekeÀlee nw? cee³ee keÀes efJeoeF& oWies? efkeÀ DeeJes keÀesF& npee& veneR?
ceneJeerj keÀe DeLe& ner nw pewmes ye´ïee yeehe ves pees keÀne Jen efkeÀ³ee nw, pees mees®ee Jen
DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003 31.12.2002 57

legjle oeve cenehegC³e meceeve efkeÀ³ee~ Ssmes ner ceneJeerj ûeghe keÀe ³en ue#³e nw vee!
keÀjWies? De®íe nw~ efnccele lees Deeleer nw~ (efJeosMe kesÀ íesìs ye®®eeW keÀe ûeghe) meYeer
ves Deheveer efveMeeveer ueieeF& nw~ (³etLe ves efleuekeÀ ueiee³ee nw, FvneWves yewvej yevee³ee
nw, PeC[er neLe ceW nw~) Sbefpeue mes osJelee yeve ie³es, efkeÀlevee De®íe nw~ lees osJelee
ceevee efoJ³e iegCe Jeeues~ lees efoJ³e iegCe keÀes keÀYeer veneR íesæ[vee~ De®íe nw~ ye®®eeW
keÀe Gcebie-Glmeen yeæ{lee nw~ FefC[³ee kesÀ ye®®es Yeer G"es - (Yeejle mes 1000
ye®®es Dee³es nQ) De®íe nw Yeejle Deewj efJeosMe kesÀ meye osMeeW kesÀ efceuekeÀjkesÀ
efouueer keÀes IesjeJe keÀjes~ efouueer keÀes Deheveer jepeOeeveer yeveevee nw vee? lees henues
jepeOeeveer lew³eej keÀjWies, leye lees jep³e keÀjWies vee! Ssmee efouueer kesÀ ®eejeW Deesj
IesjeJe keÀjes pees meejs Yeejle kesÀ Jeer.DeeF&.heer. peie peeJeW~ Yeejle kesÀ ye®®es Yeer
keÀjWies vee! De®ís nQ, Yeejle Yeer keÀce veneR nw~ ye®®es De®ís-De®ís Dee³es nQ~
De®íe~
DeYeer Fme Je<e& veJeerlee ke̳ee keÀjWies? DeYeer yeeheoeoe ves pees keÀece efo³ee nw,
Jen efkeÀ³ee veneR nw~ ceeFkeÀ Deewj Jeeefjme keÀe ûeghe keÀneB uee³ee nw~ yeeheoeoe ³ener
keÀnles nQ Jesì SC[ meer~ Òel³e#elee keÀe PeC[e ³en ceeFkeÀ uenjeves ceW nesefMe³eej
nesles nQ~ nQ Deueie-Deueie osMeeW ceW keÀesF&-keÀesF& ceeFkeÀ nQ uesefkeÀve mebieef"le ªhe ceW
meeceves veneR Dee³es nQ, DeYeer GvneW keÀes FkeÌùe keÀjes~ FkeÌùe keÀjves mes ke̳ee neslee nw?
SkeÀ oes keÀes osKekeÀjkesÀ GvneW keÀes Gcebie Deelee nw, Glmeen Deelee nw~ Yeejle ceW Yeer
ceeFkeÀ ®eeefnS, lees efJeosMe ceW Yeer ®eeefnS~ lew³eej nes jns nQ vee? uesefkeÀve DeYeer
efíhes ngS nQ, heox kesÀ Devoj nQ, DeYeer yeenj ueeDees~ yeenj ueevee nw vee! yengle
De®íe~
ceeleeDeeW keÀe PegC[ lees yengle yeæ[e nw~ Deiej G"e³eWies lees meeje neue efíhe
pee³esiee~ ceeleeDeeW keÀes osKekeÀj yeeheoeoe KegMe nesles nQ~ ke̳eeW KegMe nesles nQ?
ke̳eeWefkeÀ mebiece ceW ceeleeDeeW keÀes ner yeeheoeoe kesÀ Üeje ®eebme efceuelee nw~ Üehej,
keÀefue³egie ceW veneR efceuee, DeYeer efceue jne nw~ ®eens cenelceeDeeW ceW Yeer DeYeer efove
Òeefleefove p³eeoe ®eebme efceue jne nw~ ieJecexvì ceW Yeer DeYeer ceeleeDeeW keÀes mesJee
58 DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003

keÀjves keÀe ®eebme efceue jne nw~ yeeheoeoe meoe keÀnles nQ efkeÀ ³en ceelee³eW efpeme Yeer
mesvìj hej neWieer vee Jen mesvìj meoe HeÀueerYetle nesiee~ ®eens keÀcee³eW veneR uesefkeÀve
efoue yeæ[er nesleer nw, YeeJevee yeæ[er nesleer nw~ lees yeehe Yeer YeeJevee Deewj me®®eer efoue
keÀes hemevo keÀjles nQ~ nj ûeghe ceW osKee nw ceelee³eW p³eeoe ner nesleer nQ~ lees ceelee³eW
DeYeer nceefpevme keÀes Deewj peieeDees~ Deehe ueeDees neue Deehesner yeæ[e nes pee³esiee~
³en veneR mees®ees neue DeYeer Yej ie³ee, keÀneB yew"Wies, ueeDees lees meye kegÀí nes
pee³esiee~ nes pee³esiee vee? oeoer ³en lees veneR mees®eleer efkeÀ ke̳ee keÀjWies? keÀce mes
keÀce 9 ueeKe yew" mekeWÀ, Fleveer Òepee lees lew³eej keÀjWies ³ee veneR? keÀye keÀjWies?
keÀye keÀjWies, Jen [sì efHeÀkeÌme keÀjWies~ 9 ueeKe uee³eWies henues, heeC[Je uee³eWies~
yeeheoeoe neue lew³eej keÀj ueWies uesefkeÀve 9 ueeKe ueeDees~ (SkeÀ SkeÀ ueeKe nj
Je<e& uee³eWies) Ssmee veneR~ Jen lees DeeJeW, GmekeÀer lees cevee nw ner veneR~ uesefkeÀve
DeeefKej mìspe hej 9 ueeKe lees uee³eWies ³ee veneR? veneR lees jep³e efkeÀme hej
keÀjWies? DeehekesÀ henues pevce ceW 9 ueeKe Yeer Òepee ³ee je@³eue HewÀefceueer veneR nesieer
lees efkeÀme hej jep³e keÀjWies?
ceOegyeve Jeeues ke̳ee mees®eles nQ? 9 ueeKe ®eeefnS ³ee veneR? 9 ueeKe
®eeefnS, cegK³e heeC[Je ke̳ee keÀnles nQ? ®eeefnS, veneR ®eeefnS? nes pee³esiee~ peye
9 ueeKe Dee³eWies lees meeOeve mJele: pegì pee³esiee~ IeyejeDees veneR, neue yeveevee
heæ[siee~ osKees, YeefJe<³e yengle-yengle GppeJeue nw~ meye meeOeve efceue pee³eWies~ yeves
yevee³es neue DeehekeÀes efceueWies~ yeveeves veneR heæ[Wies~ efmeHe&À pees Fme Je<e& keÀe mueesieve
efo³ee nw vee - meHeÀue keÀjes, meHeÀuelee nw ner~ De®íe~ heeC[Je neLe efnueeDees~
ìer®eme& ö ìer®eme& DeYeer mJe³eb Yeer meHeÀue keÀjes Deewj meHeÀue keÀjeDees~
mesJee ceW Je=ef× nesvee DeLee&led Ke]peeveeW keÀes meHeÀue efkeÀ³ee Deewj keÀje³ee~ lees Fme
Je<e& Fme mueesieve keÀes ÒewefkeÌìkeÀue ceW ueevee lees mJele: ner Je=ef× nesleer pee³esieer~
efnccele efoueeDees~ yeeheoeoe ves osKee nw, keÀesF&-keÀesF& mLeeve ceW efnccele keÀce
efoueeves keÀer MeefkeÌle nw~ efnccele efoueeDees, nj keÀe³e& ceW cevmee ceW Yeer, Jee®ee ceW Yeer,
mecyevOe-mecheke&À ceW Yeer, keÀce& ceW Yeer efnccele efoueeDees~ ìer®eme& keÀer meerì ner nw -
DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003 31.12.2002 59

efnccele ceW jnvee Deewj efnccele efoueevee~ ke̳eeW? ke̳eeWefkeÀ ìer®eme& keÀes pees yeehe keÀer
cegjueer megveeves keÀe ®eebme efceuee nw Deewj leKle efceuee nw, ³en SkeÀmì^e ceoo nw~ lees
efnccele Deewj Guneme efoueeDees~ meeje keÌueeme ªneveer efKeuee ngDee iegueeye efoKeeF&
os~ megvee ìer®eme& ves~ Guneme ceW ueeDees keÌueeme keÀes~
mesJee keÀe ìve& Fvoewj ]peesve keÀe nw ö De®íe Fvoewj keÀe ûeghe G"es~ De®íe nw
- mesJee kesÀ efueS [e³eceC[ ®eebme efceuee nw~ SkeÀ keÀce&Cee Deewj otmeje mJe-Gvveefle
keÀe Yeer [e³eceC[ ®eebme~ De®íe - meYeer ves efnccele De®íer jKeer nw~ mesJee keÀe
Gcebie Yeer De®íe jne nw~ meyemes yeæ[s ûeghe keÀes mecYeeuee nw~ lees efnccele kesÀ efjìve&
ceW yeeheoeoe keÀe heoce-HeodceiegCee cegyeejkeÀ nw~ meoe ner [e³eceC[ yeve mesJee ceW
[e³eceC[ ®eebme uesles jnvee~ De®íe nw~ yengle De®íe~
p³egefjmì eEJeie kesÀ YeeF& yenveeW keÀer ceereEìie nes jner nw ö FvìjvesMeveue nw
vee~ Deiej Fleves JekeÀerue ³ee pepe nes ie³es, efHeÀj lees ieerlee keÀe YeieJeeve efme× nes
pee³esiee~ De®íe nw~ yengle De®íe~ Ssmee huewve yeveeDees pees keÀesF& ves veneR efkeÀ³ee
nes, Jeie& lees yengle yeves ngS nw vee! lees DeehekeÀe Jeie& meyemes vecyejJeve ues uesJes~
De®íe nw~ ûeghe De®íe nw~ uesefkeÀve Ssmes huewve yeveeDees pees meebhe cejs Deewj uee"er
Yeer veneR ìtìs~ Òel³e#elee nes, Oeceeue veneR nes, keÀceeue nes~ De®íe nw Deewj Yeer
mebie"ve FkeÌùe keÀjes~ (hueeve yevee³ee nw) cegyeejkeÀ nes~ De®íe~
keÀu®ejue ûeghe ö vee®evee ieevee lees meYeer keÀes Deelee nw, yeehe kesÀ iegCeeW keÀe
ieerle ieevee Yeer Deelee nw Deewj KegMeer ceW vee®evee Yeer Deelee nw~ De®íe nw~ keÀu®ej
Üeje Yeejle keÀe kewÀjskeÌìj Òeefme× keÀjes~ nes keÀu®ej uesefkeÀve kewÀjskeÌìj efme× nes
peeS efkeÀ Þesÿ kewÀjskeÌìj ke̳ee nw! De®íe nw Jeie& peyemes yeves nQ, Deueie-Deueie
mesJee lees keÀj jns nQ~ keÀceeue keÀjkesÀ efoKeevee~ meye keÀceeue keÀjves Jeeues nQ vee?
keÀceeue keÀjvee nw vee! nj Jeie& keÀes DeYeer ve³ee-ve³ee huewve yeveevee ®eeefnS~ ³en
Jeie& yevekesÀ efkeÀlevee meeue nes ie³es nQ? (20 meeue) yeeheoeoe ves meYeer Jeie& JeeueeW
keÀes keÀne Lee, ³eeo nw efkeÀ Deheves-Deheves Jeie& keÀe efJeMes<e mesJee ceW ceeFkeÀ yeves, ³ee
Jeeefjme yeveW, Ssmee mebie"ve lew³eej keÀjes~ lees DeehekesÀ keÀu®ejue ceW keÀewve lew³eej
60 DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003

ngDee nw? uee³ee nw? lees yeehe keÀe mevosMe osves kesÀ efueS DeehekeÀer lejHeÀ (yeecyes kesÀ
Òeefme× SkeÌìj heefjef#ele meneveer heefjJeej yeeheoeoe kesÀ meeceves Keæ[e nw) meye
Debiegueer keÀj jns nQ~ De®íe nw~ huewve yevee³esiee~ efnccele DeehekeÀer, ceoo yeehe keÀer
nw ner nw~
De®íe - SkeÀ meskeÀC[ ceW ceve keÀer ef[^ue ³eeo nw? nj SkeÀ meejs efove ceW
efkeÀleves yeej ³en ef[^ue keÀjles nes? ³en veesì keÀjes~ ³en ceve keÀer ef[^ue efpelevee yeej
keÀjWies Glevee ner menpe ³eesieer, mejue ³eesieer yeveWies~ SkeÀ lejHeÀ cevmee mesJee otmejs
lejHeÀ cevmee SkeÌmejmeeF]pe~ DeYeer-DeYeer efvejekeÀejer, DeYeer-DeYeer ]HeÀefjMlee~
ye´ïee yeehe Deehe ]HeÀefjMleeW keÀe Dee»eve keÀj jns nQ~ ]HeÀefjMlee yevekesÀ ye´ïee yeehe kesÀ
meeLe Deheves Iej efvejekeÀej ªhe ceW ®euevee~ efHeÀj osJelee yeve peevee~ De®íe -
®eejeW lejHeÀ mes yengle-yengle ³eeoh³eej ®eens keÀe[& kesÀ ªhe ceW, ®eens he$eeW kesÀ
ªhe ceW yeeheoeoe kesÀ heeme hengb®e ie³es nQ~ yeeheoeoe peeveles nQ efkeÀ nj ye®®ee ³ener
mecePeles nQ cesjer ³eeo yeeyee keÀes osvee, uesefkeÀve efceue ieF& nw~ ³eeoh³eej osves Jeeues
yengle uee[ues ye®®es yeeheoeoe kesÀ meeceves nQ~ FmeefueS yeeheoeoe keÀnles nQ efkeÀ nj
SkeÀ ye®®ee Deheves-Deheves veece mes cegyeejkeÀ Deewj efoue keÀer ogDee³eW
mJeerkeÀej keÀjs~
Deehe meYeer keÀes Yeer veJe peerJeve, veJe ³egie Deewj ve³es Je<e& keÀer yengle-yengle
heoce-heoce-heoce-HeodceiegCee cegyeejkeÀ Deewj efoue keÀer ogDee³eW nQ, ³eeoh³eej Deewj
vecemles~
oeoer peer, oeoer peevekeÀer peer mes ö Deehe oesveeW SkeÀ cele neskeÀjkesÀ meejs
heefjJeej keÀes ®eueeves kesÀ efveefceÊe yeveer nes~ ³en meYeer DeehekesÀ meeLeer nQ~ megvee³ee vee
- Deiej meHeÀue keÀjles pee³eWies lees cee³eepeerle yeve ner pee³eWies~ oeefo³eeb keÀnleer nQ
efkeÀ Fme meeue ceW meYeer SkeÀcele nes peeSb~ efpemekeÀes Yeer osKees SkeÀ nQ~ pewmes
oeefo³eeW kesÀ efueS keÀnles nes SkeÀ nQ, Ssmes Deehe oerefo³eeb, oeos meye SkeÀcele~
FmekeÀe mueesieve nw DeYeer-DeYeer yeeuekeÀ yevees, DeYeer-DeYeer ceeefuekeÀ yevees~ yeeuekeÀ
kesÀ mece³e ceeefuekeÀ veneR yevees, ceeefuekeÀ kesÀ mece³e yeeuekeÀ veneR yevees~ lees oeefo³eeW
DeJ³ekeÌle JeeCeer ö 2002-2003 31.12.2002 61

keÀes ³en mebkeÀuhe G"e nw, Jees hetje keÀewve keÀjsiee? Deehe meYeer keÀjWies vee? Deiej
efJe®eejeW ceW HeÀke&À nes pee³es lees ke̳ee keÀjWies? De®íe~ meYeer keÀes osKe yeeheoeoe
KegMe nes jns nQ~ SkeÀ efove Dee³esiee, yengle peuoer Dee³esiee pees meye keÀnWies efkeÀ nce
meYeer mJe-heefjJele&ve keÀjves Jeeues MeefkeÌle heeC[Je mesvee nQ~ mJe-heefjJele&ve~ hegjeves
meeue keÀes efJeoeF& osves kesÀ meeLe-meeLe cee³ee keÀes Yeer efJeoeF& os oes~ Jen Yeer LekeÀ ieF&
nw~ efJeoeF& Deewj yeOeeF& oesveeW meeLe-meeLe~
ve³ee Je<e& 2003 keÀe MegYeejcYe ö 31 efomecyej 2002, jeef$e 12 yepes kesÀ
yeeo yeeheoeoe ves meYeer ye®®eeW keÀes ve³es Je<e& keÀer yeOeeF& oer~
®eejeW Deesj kesÀ yengle ceer"s, yengle h³eejs ye®®eeW keÀes heoce-heoce iegCee v³eg
F&³ej keÀer cegyeejkeÀ nes~ ³en pees Ieæ[er yeerle ieF&, ³en nw efJeoeF& Deewj yeOeeF& keÀer
Ieæ[er~ SkeÀ lejHeÀ efJeoeF& osveer nw, pees Deheves ceW mechevve yeveves ceW keÀceer DevegYeJe
keÀjles nes, GmekeÀes efJeoeF&, meoe kesÀ efueS efJeoeF& osvee Deewj Deeies Gæ[ves kesÀ efueS
yeOeeF&~ yeOeeF& nes, yeOeeF& nes, yeOeeF& nes~ De®íe - Deesced Meeefvle~