l|Pli

X ™,,
:^icfefes?

ss.

Wfg
«
w^
ł
sW
 s&x^asiadtscssBsaiasae!^ssa>aas^ita>iiii^a msaa^aaaaaai ^*-rniTTiriT~rTirnin»iin'-^nmiiH'i^im~iVihw»m

FR. KUŚMIERSKI

KONSTRUKCJE
WYROBÓW DREWNIANYCH
PODRĘCZNIK DO UŻYTKU W SZKOLE i PRAKTYCE

Cz«j,ŚĆ I

O nazwach złączy.
Tablice poglądowe złączy stolarsKich.
O zastosowaniu
i warunKach wykonawczych złączy.

324 RYSUNKI W TEKŚCIE

Z zapisu Władysława Pepłowskiego

w zawiadywaniu Kasy Mianowskiego.

WYDAWNICTWO KASY IMIENIA MIANOWSKIEGO

WARSZAWA 10 2 3 PAŁAC STASZICA
 FR. KUŚNIERSKI

KONSTRUKCJE
WYROBÓW DREWNIANYCH
PODRĘCZNIK DO UŻYTKU W SZKOLE i PRAKTYCE

Część I

O nazwach złączy.
Tablice poglądowe złączy stolarsKich.
O zastosowaniu
i warunKach wyKonawczych złączy.

324 RYSUNKI W TEKŚCIE

WYDAWNICTWO KASY IMIENfA MIANOWSKIEGO

WARSZAWA 1928 PAŁAC STASZICA
 . P-- w

Biblioteka Narodowa
Warszawa
30001006234438

Druk Zakl. Druk. W. Piekarniaka, Ordynacka 3. tel. 44-59.

 SPIS RZECZY
O NAZWACH ZŁĄCZY.
Nazwy pochodzące od kształtu wyrobów str. 1
„ „ ,, cech drewna »♦ 2
„ ,, ,, wymiarów ł1 2
,, szczegółów złączowych ff 3
Styki czołowe i wzmocnione 3
Wręgi i wrężyny 11 3
Wypusty i wpusty 11 4
Czop, czopina, czopowanie 11 5
Otwory czopowe, gniazdka, stępki 5
Nakładki ,, 6
Wciosy i wręby 11 6
Płetwy, płetwiny, płetwice 11 6
Wpustki 11 6
Czopy obce 11 7
Kołki 11 7
Wczepy, wczepiny 11 8
Sczepiki, sczepienie, kołki, zamki 11 8

TABLICE POGLĄDOWE ZŁĄCZY STOLARSKICH,

Tablica I Złącza na styki czołowe str. 9
II ,, ,, ,, wzmocnione str, 10—11
III „ ,, wręgi, wpusty i wypusty „ 12—13
,, IV ,, sczopowane „ 14-15
,, V ,, dłutowane „ 16—17
,, VI ,,' nakładkowe str. 18
„ VII ,, krzyżowe 19
,, VIII ,, wczepowe „ 20
IX ,, więźbowe u 21
,, X ,, klejowe „ 22

ZASTOSOWANIU I WARUNKACH WYKONAWCZYCH

ZŁĄCZY,
Złącza płytowe w szerokości drewna str, 23
Złącza zabezpieczające płyty od kręcenia się i pękania ,, 26
Złącza w grubości drewna
Złącza w długości drewna „ 32
Złącza ramowe węgłowe „ 34
1) Węgły stykowe, „ 34
2) „ nakładkowe, „ 36
3) „ sczopowane, „ 36
4) „ dłutowane. „ 40
Złącza półkrzyżowe „ 43
Złącza skrzynkowe „ 46
Złącza przegrodowe „ 49
Złącza węgłowe dłużowe „ 51
Złącza krzyżowe „ 53
„Złącza drewien łukowych „ 54
 PRACE TEGOŻ AUTORA

Kurs nauki stolarstwa. Wydanie I, rok 1908 podręcznik dla.

uczni szkół rzemieślniczych, technicznych i ama­
torów: str. 133, rys, 78,
— Wydanie II, rok 1916, powiększone rozdziałami o budo­
wie drzwi i okien, obliczaniu drewna i słownicz­
kiem: str, 189, rys, 99,
— Wydanie III, rok 1924, powiększone i przerobione wy­
łącznie do użytku uczni i nauczycieli szkół technicz­
nych: str, 231, rys, 291,
Słownik Stolarski, Rok 1917 (wyczerpane).
Jak obliczać deski, bale i belki. Podręcznik do użytku w szko­
łach i praktyce, zawiera przykłady obliczania materjału
przy zakupie i przy wyznaczaniu go na daną robotę, wy­
dany w roku 1916: str, 48, rys, 12.
Modelarstwo, Wydanie I, rok 1919: str, 227, rys. 313,
— Wydanie II, rok 1921, powiększone programem nauczania,
modelarstwa i formierstwa w szkołach technicznych.
Drewna wyrobowe i wpływ ich własności na konstrukcje,
rok 1925: str. 32, rys, 46.
O teoretycznem badaniu suchości drewna. Artykuł w „Prze­
glądzie Stolarskim1’ rok 1908,

ZAUWAŻONE BŁĘDY DRUKARSKIE.

Str, 2 wiersz 5 od dołu zamiast (pongi) winno być (szpongi);
,, 12 — 13 zamiast tytułów Rozdział winno być Rodzaj.

Wszystkie prawa autorskie zastrzeżone.

 ROZDZIAŁ I

O NAZWACH ZŁĄCZY

Nazwy pochodzące od kształtu wyrobów.

Przyglądając się wyrobom stolarskim, czy to w wykona­

niu sprzętów, jak np.: szaf, stołów, łóżek, kanap, krzeseł, kon­
fesjonałów i t. p,, czy w wykonaniu robót budowlanych, jak np.:
drzwi, okien, ścianek, ościeni, sufitów, wystaw sklepowych,
czy też przy wyrobie maszyn rolniczych, młyńskich, urządzeń
młynowych, modeli odlewniczych; albo przy budowie wagonów
towarowych, osobowych, tramwajowych, kabin dźwigowych;—
w urządzeniach parostatków i okrętów, wszędzie zauważamy,
że te wyroby składają się z części, które w swych kształtach
zasadniczych podobne są do płyt, słupów, ram, skrzynek, kół,
krzyży, ścianek: w ramach bywają przedziały, w skrzynkach
przegrody, koła zaś używane są całkowite lub tylko ich części.
Aby owe płyty, ramy, skrzynki, koła, krzyże otrzymać, trzeba
poszczególne drewna połączyć z sobą. Z powyższego wynika,
iż powiedzieć możemy, że mamy złącza płytowe, słupowe, ra­
mowe, skrzynkowe, krzyżowe, ścienne, przegrodowe, prze­
działowe.
 2

Nazwy pochodzące od cech drewna,

Patrząc na powierzchnię deski lub bała, odróżniamy w nich

dłuż, store i przecz drewna
(rys. 1).
ttecz Odmienny jest układ włó­
kien drzewnych na dłużu od ukła­
du włókien na storcu drewna.
Szerokości deski lub ba­
ła dajemy nazwę „przecz", gdyż
włókna drzewne leżą poprze­
cznie do kierunku szerokości
drewna.
Rys. 1.

Nazwy pochodzące od wymiarów.

Kąt prosty nazywamy węgłem, kąt 45® nazywamy ucio-

sem, wszelki zaś kąt inny nazywamy ukosem.
Miejsce zetknięcia dwóch drewien nazywamy spoiną.
Złącza i ich spoiny bywają węgłowe, uciosowe lub
ukosowe.

Nazwy szczegółów złączowych,

W szczegółach złączy odróżniamy nazwy następujące:

Styki, Gniazda — stępki, Płetwy,

Wręgi, Nakładki, Półpłetwy,
Wrężyny, Wręby, Płetwiny,
Wpusty, Wciosy, Półpłetwiny,
Wypusty, Wpustki, Płetwice (szpongi)
Czopy, Czopy obce, Wczepy,
Czopiny, Kołki, Wczepiny,
Otwory czopowe, Sczepiki lub scze- Kliny,
pienie, Zamki,
 — 3

STYKI.
Styki bywają dwojakie: zwykłe t. z. czołowe i wzmoc­
nione.
Styki czołowe.
Zetknięcie dwóch^drewien płasz­
czyznami, nieposiadającemi żadnych
wcięć, wiążących jedno drewno zdru-
giem (rys. 2.), nazywamy stykiem
zwykłym lub czołowym.
Styki zwykłe czyli t. z, czoło­
we bywają robione w różnych kie­
Rys. 2.
runkach drewna, o czem poucza nas
Tablica I.

Styki wzmocnione.
Jeżeli wyżej wspomniane złącza uważamy za niedosta­
tecznie mocne, to je wzmacniamy wpustkami, kołkami, czopa­
mi lub sczepieniami, jak to wykazuje Tabl. II.

Wręgi.
Wcięcie prostokątne (rys. 3),
na dłużu lub przeczu drewna nazywa­
my wręgiem.
Wręgi mają wymiary od 6X 6m zm
do 15X50 m m. Odmiany wręgów
przestawiają rys. 75 — 77 Tabl. III.
Rys. 3.

Wrężyny.
Wcięcie prostokątne (rys. 4)
nazywamy wrężyną. Wymiary
wrężyn są rozmaite: głębokość
(ćz) wynosi od 3 do 10 m m;
długość (6) wynosi od 20 do
70 m/m.
Rys. 4.
 — 4 —

Wypusty i wpusty.

Rys. 5 — 11 włącznie przedstawiają 7 odmian wypustów.

Rys. 5. Rys, 6. Rys. 7. Rys. 8.

Wypust pełny wypust boczny wypust środkowy wypust ostry

Rys. 9. Rys. 10. Rys. 11.

wypust graniowy wypust płetwowy wypust półpłetwowy
zwany płetwą zwany półpłetwą

Rys. 12—16 włącznie przedstawiają rozmaite odmiany wpustów.

Rys. 12. Rys. 13. Rys. 14.

Wpust zwykły wpust ostry wpust graniowy

Rys. 15. Rys. 16.

wpust płetwowy wpust półpłetwowy.
zwany płetwiną zwany półpłetwiną
 — 5 —

Do wpustu zwykłego (rys. 12) wpuszczamy wypusty pełne

(rys. 5), boczne (rys. 6), lub środkowe (rys. 7). Wpusty wska­
zane na rys. 13-16 są odpowiednikami dla wypustów wskaza­
nych na rys. 8-11,

Czop, czopiną, czopowanie.

Występ na końcu drewna (rys. 17) nazywamy czopem.

'Cwf)ind

Rys. 17. Rys. 18. Rys. 19.

Wycięcie, w które czop wchodzi, nazywamy czopiną (rys.
18). Przez złączenie czopa z czopiną otrzymujemy sczopowa-
nie (rys. 19.)
*)

Otwory czopowe, gniazda, stępki.

Otwór czopowy jest to wycięcie
na czop, idące na wylot drewna (rys.
20). Zastosowanie otworów czopo­
wych widzimy na tablicy V.
Takież wycięcie, lecz nie na
wylot, tylko do połowy lub około
:!/-i szerokości drewna sięgające, nazy­
wamy gniazdem lub stępką. Rys. 20.

*) W niektórych podręcznikach złącze to nazywane jest zwidłowaniem.

Nazwa ta nie ma logicznej podstawy, gdyż złącze to nie jest do wideł podob­
ne, ani widłami wyrabiane; jeżeli nawet przyjmiemy, że część wskazana na
rys. 18 ma jakieś podobieństwo do wideł, to jednak część wskazana na rys. 17
jest zdecydowanie czopem.
A czyż z połączenia czopa z widłami (lub widlicą) może wyjść nazwa
zwidłowanie?
W „Spisie wyrazów z budownictwa" przeznaczonych dla II tomu „Tech­
nika" spotykam takie zdanie „Czop ma wspólny źródłosłów z czasownikiem
czepiać".
Czop, czopować, naczopić, sczopić, sczopienie:
 — 6 —

Nakładki.

Oderznąwszy z boku poło­

wę grubości drewna, jak to wi­
dzimy na rys, 21, otrzymujemy
Rys. 22. nakładkę.
Nakładki bywają proste
(rys. 21), płetwowe (rys. 22), pół-
płetwowe (rys, 23), uciosowe
(Tab, VI rys, 130),
Rys. 21.

Rys. 23.

Wciosy i wręby.

Rys. 24. Rys. 25. Rys. 26. Rys. 27.

wrąb prosty*) wcios prosty wrąb płetwowy wcios płetwowy **)

Płetwy, płetwiny, płetwice.

Rys 28 przedstawia płetwę. Odróżnia się
ona od nakładki płetwowej tern, że wycięcia
boczne ma wyrobione na całej grubości drewna
Rys. 28. c (rys, 22), Płetwy, płetwiny patrz rys 10,11,15,16-
Płetwicą nazywamy podłużne drew­
no (rys. 29), zwane . potocznie szponga,
którą wsuwamy do wpustu, wskazanego
na rys, 15, ,
Płetwice czyli t, z, szpongi wsuwa*
ne są do dużych płyt, jak np.: rysownic,
drzwi zwykłych, bram i t, p.
Rys. 29.
Wpustki.
Wpustką nazywamy pasek drewna, (rys, 53 Tabl. II),
wprawiany w dwa łączone z sobą drewna,
**) Nazwy wzięte ze „Spisu wyrazów z budownictwa" dodatek do
III zeszytu „Architekta" rok 1907.
 7

Wpustki bywają trojakie:

1) dłużowe, przedstawione na rys. 53 i 60 Tabl. Ii;,
2) storcowe, wskazane literą X na rys, 54 Tabl. II;
3) węgłowe (rys. 58).
Jedne z tych wpustek bywają przelotne, jak to widzimy
na rys. 54, 53, Tabl. II, drugie zaś kryte, jak na rys. 55, 56,

Czopy obce.
Czopem obcym nazywamy wpustkę storcową dłuższą, Li­
tera X na rys. 62 Tabl. II przedstawia nam czop obcy prze­
lotny, rysunek zaś 61 na Tabl, II, czop obcy kryty.
Różnice w wymiarach między wpustką a czopem są na­
stępujące:

Rys. 30. Rys. 31.

Długość czopów obcych x (rys. 30 i 31) wynosi około 2

do 4 grubości drewien c; długość zaś wpustki wynosi około
1 grubości drewien c.
Grubość czopów wynosi od 1/3 do 1/2 grubości drewien
c; grubość zaś wpustek wynosi około 1/5 grubości drewien c.

Kołki.
Kołki bywają dwojakie:
a) starannie na okrągło obro­
bione, używane w złączach
stykowych (rys, 63 — 67,
Tabl, II),
b) mniej starannie obrobione,
ostro zakończone, służące do
Rys 32
zbijania złączy (rys. 32),
 8

Wczepy i wczepiny.

W złączach wczepowych odróż­

niamy szczegóły o nazwach i kształ­
tach wskazanych na rys, 33,
Wczepy bywają rozmaite jak to
widzimy na Tabl. VIII,
Rys. 33.

Sczepiki lub sczepienie.

Celem wzmocnienia styku uciosowego drewien a i b (Tabl,
II rys, 69), wprawiamy sczepień c.
Odróżniamy trzy rodzaje sczepieni; płetwowy (c rys, 69),
ósemkowy rys, 71, kołkowy (rys, 70),

Kliny,
Odróżniamy dwa rodzaje klinów: jedne obrobione staran­
nie używane do złączy rozbieranych rys, 145, 146, 147 Tabl, IX,
drugie tylko rznięte, używane przy klinowaniu złączy dłuto­
wanych, oczem dowiemy się później.
Zamki,
Następujące rysunki przedstawiają rozmaite odmiany zam­
ków, które wyrabiane są na końcach drewna.

Rys, 34, Rys, 35, Rys. 36,

Rys. 37, Rys, 38. Rys, 39,

Podział złączy.
Złącza w stolarstwie dzielimy na 10 grup przedstawionych
na następujących tablicach.
 9

Tablica L ZŁĄCZA NA STYKI CZOŁOWE.

Rodzaj I. Styki na dłużu drewna.

Rys. 40. Rys. 41. Rys. 42.

Styk płytowy Styk dłużowo- Styk dłużo-
węgłowy wo-uciosowy
Rodzaj IŁ Styki na storcu drewna.

P,ro D,,o /M
i\ys. 'ło.
Styk storcowy prosty Styk storcowy skośny Styk storcowy
dzwonowy
Rodzaj III. Styki kątowe na storcach drewna.

Rys. 46.
Rys. 47. Rys. 48.
Styk uciosowy
skrzynkowy Styk uciosowy ramowy Styk ukosowy
Rodzaj IV. Styki węgłowe storców i dłużu z przeczem drewna.

Rys. 49. Rys 50 Rys. 51. Rys. 52.

Styk węgłowy Styk węgłowy ramowy Styk przegrodowy Styk przyłogowy
*)
skrzynkowy
*) Na „listwę" mówią również „przyłoga"
 — 10 — — 11 —
Tablica IL ZŁĄCZA NA STYKI WZMOCNIONE.

Rodzaj I, Styki wzmocnione wpustkami. Rodzaj III. Styki wzmocnione kołkami.

Rys. 53 Rys. 54 Rys. 55 Rys. 56.

Styk płytowy wpust- Styk uciosowy Styki uciosowe z wpustkami krytemi Rys. 63. ” Rys. 64, Rys. 65. Rys, 66.
wpustkowy Rys. 67,
kowy
Styk płytowy kołko­ Styk węgłowy Styk dłużowo- Styk uciosowy Styk dzwono­
wany kołkowany węgłowy kołko- kołkowany wy kołko­
wany wany

Rodzaj IV. Styki wzmocnione sczepieniami.

Rys, 57. Rys, 58. Rys. 59. Rys. 60,

Styk uciosowy Styk uciosowy Styk uciosowy Styk dłużowo-
skrzynkowy zwpustką wrożony skrzynkowy ukosowy z wpustką
wrożony
Rys. 68, Rys. 69, Rys, 70. Rys, 71,
Styk uciosowy z na­ Styk uciosowy za- Styk węgłowy Styk uciosowy
rożnikiem płetwiony sczepiony kółkiem sczepiony ósemką
Rodzaj II. Styki wzmocnione czopami obcemi.
Rodzaj V. Styki listwowane.

Rys, 61,
Styk płytowy czopo- Rys. 62. Rys. 73, Rys. 74, Rys. 72,
wany Styk dzwonowy czopo- "Styk węgłowy pod- Styk węgłowy nąlist- Styk ukosowy nalist-
wany listwiony wiony wiony
 — 12 —

Tablica III. ZŁĄCZA NA WRĘGI

Rozdział I. Wręgi.

Rys. 75. Rys. 76. Rys. 77.

Złącze wręgowe Złącze wrę­ Złącze wręgowe
dłużowe. gowe skrzyn­ zdobinowe
kowe

Rozdział II. Wypusty boczne.

Rys. 78. Rys. 79. Rys. 80. Rys, 81. Rys, 82.
Złącze wręgowo- Złącze dłu- Złącze przeczo- Złącze Złącze
wpustowe. żowe węgłowo- we boczno- skrzynkowe skrzynko-
wpustowe wpustowe. wpustowe we ucio-
sowo-wpus­
towe.

Rozdział III. Wypusty środkowe

Rys. 83. Rys. 84.

Złącze wpustowe Złącze wpustowe
dłużowe. przeczowe.
 WYPUSTY I WPUSTY
Tablica III. ZŁĄCZA NA WRĘGI
Rozdział IV, Wpusty pełne.
Rozdział I, Wręgi.

Rys. 75. Rys. 76. Rys. 77. Rys. 85. Rys. 86. Rys. 87.
Złącze wręgowe Złącze wrę­ Złącze wręgowe Złącze pełno- Złącze pełno-wpustowe
zdobinowe Złącze pełno-wpustowe
dłużowe. gowe skrzyn­ wpustowe przegrodowe czopowane
kowe wsłupione

Rozdział II. Wypusty boczne, Rozdział V. Wpusty ostre.

Rys. 78, Rys. 79, Rys, 80. Rys, 81, Rys, 82. Rys. 88. Rys.* 89. Rys. 90,
Złącze wręgowo- Złącze dłu- Złącze przeczo- Złącze Złącze Złącze ostro-wpustowe Złącze storcowe Złącze granio-
wpustowe. żowe węgłowo- we boczno- skrzynkowe skrzynko- ostro-wpustowe wo-wpustowe
wpustowe wpustowe, wpustowe we ucio-
sowo-wpus
towe. Rozdział VI, Wpusty i wypusty płetwowe.

Rozdział III. Wypusty środkowe,

Rys. 91. Rys. 92,

Rys. 83. Rys. 84. Złącze płetwowe Złącze półpłetwowe
Złącze wpustowe Złącze wpustowe
dłużowe. przeczowe.
 — 14 —

Tablica IV, ZŁĄCZA

Rodzaj I, Sczopowania storcowe.

Rys, 93. Rys, 94. Rys. 95.

Sczopowanie storcowe Sczopowanie storcowe ścięte Sczopowanie storcowe
wcięte

Rodzaj II, Sczopowania węgłowe z odsądzeniem prostem.

Rys. 96. Rys, 97. Rys. 98.

Sczopowanie węgłowe Sczopowanie wpustowe Sczopowanie wręgowe

Rodzaj III, Sczopowania z odsądzeniem graniowem.

Rys. 99, Rys, 100. Rys. 101.

Sczopowanie wręgowo- Sczopowanie wpustowo- Sczopowanie wpustowo-
graniowe graniowe dwu graniowe

Nad rys. 99 powinno być grań nie gran.

 — 14 — — 15 —

Tablica IV, ZŁĄCZA SCZOPOWANE

Rodzaj IV. Sczopowania z odsądzeniem zdobino w em.

Rodzaj I. Sczopowania storcowe.

Rys. 93. Rys. 94. Rys. 95.

Sczopowanie storcowe Sczopowanie storcowe ścięte Sczopowanie storcowe
wcięte
Rys. 102. Rys. 103, Rys, 104.
Sczopowanie wręgowe zdobi- Sczopowanie wręgowe Sczopowanie wpustowe
nowo-wcięte zdobinowo-odsadzone zdobinowo - uciosowe
Rodzaj IŁ Sczopowania węgłowe z odsądzeniem prostem.

Rodzaj V. Sczopowania uciosowe.

Rys. 96. Rys. 97. Rys. 98.

Sczopowanie węgłowe Sczopowanie wpustowe Sczopowanie wręgowe

Rys. 105. Rys. 106.

Rodzaj IIL Sczopowania z odsądzeniem graniowem. Sczopowanie jednostronnie uciosowe Sczopowanie dwustronnie uciosowe

Rodzaj VI. Sczopowania bliźniacze.

Rodzaj VII. Sczopowania klinowe.

Rys, 107,
Mogą być rozmaite
Rys. 99. Rys. 100, Rys. 101. odmiany
Sczopowanie wręgowo- Sczopowanie wpustowo- Sczopowanie wpustowo-
graniowe graniowe dwugraniowe Rys. 108.
Sczopowanie Rys. 109.
Nad rys. 99 powinno być grań nie gran. klinowe Sczopowanie klinowe bliźniacze
 — 16 —

Tablica V, ZŁĄCZA

Rodzaj I, Wdłutowania węgłowe z odsądzeniem prostem.

Rys. no. Rys, 111. Rys, 112

Wdłutowanie wpustowe
Wdłutowanie węgłowe Wdłutowanie wpustowe płytkowo-odsadzone

Rodzaj' II. Wdłutowania węgłowe z odsądzeniem graniowem.

Rys. 113, Rys. 114, Rys, 115.

Wdłutowanie wpustowc-
Wdłutowanie wręgowo- Wdłutowanie wpustowo- dwugraniowe
graniowe graniowe

Rodzaj* III. Wdłutowania z odsądzeniem zdobinowem

Rys. 116, Rys. 117. Rys. 118.

Wdłutowanie jwpustowe Wdłutowanie wpustowe Wdłutowanie wpustowe
zdobinowo-wcięte zdobinowo-odsadzone zdobinowo-u ciosowe
 16 —
— 17 —
Tablica V, ZŁĄCZA
DŁUTOWANE
Rodzaj I. Wdłutowania węgłowe z odsądzeniem prostem.
Rodzaj IV. Wdłutowania uciosowe.

Rys. 110, Rys. 111. Rys, 112

Wdłutowanie wpustowe
Wdłutowanie węgłowe Wdłutowanie wpustowe płytkowo-odsadzone
Rys, 119, Rys. 120.
Rodzaj IŁ Wdłutowania węgłowe z odsądzeniem graniowem. Wdłutowanie Wdłutowanie bliźniacze węgłowo-
uciosowe uciosowe

Rodzaj V. Wdłutowania półkrzyżowe.

Rys. 113. Rys. 114. Rys. 115.

Wdłutowanie wpustowc-
Wdłutowanie wręgowo- Wdłutowanie wpustowo- dwugraniowe
graniowe graniowe

Rys. 121. Rys. 122. Rys. 123,

Rodzaj III. Wdłutowania z odsądzeniem zdobinowem Wdłutowanie Wdłutowanie półkrzyżowe Wdłutowanie półkrzyżowe
półkrzyżowe uciosowo-wcięte zdobinowo-odsadzone

Rodzaj VL Wdłutowania półkrzyżowe bliźniacze.

Rys. 116, Rys, 117. Rys. 118.

Wdłutowanie ^wpustowe Wdłutowanie wpustowe Wdłutowanie wpustowe Rys, 124. Rys. 125,
zdobinowo-wcięte zdobinowo-odsadzone zdobinowo-u ciosowe Wdłutowanie półkrzyżowe Wdłutowanie bliźniacze
, bliźniacze czopowo-wpustowe
 — 18 —

Tablica VI. ZŁĄCZA NAKŁADKOWE.

Rodzaj Ł Nakładki podłużne.

Rys. 126, Rys, 127, Rys, 128,

Nakładka storcowa Nakładka storcowa pod­ Nakładka storcowa
cięta zapłetwiona

Rodzaj II. Nakładki kątowe.

Rys, 129, Rys, 130,

Nakładka węgłowa Nakładka uciosowa

Rodzaj III. Nakładki półkrzyżowe.

Rys, 131, Rys, 132, Rys, 133, Rys, 134,

Nakładka półkrzyżowa Nakładka półkrzy­ Nakładka płetwowa Nakładka płetwowa
żowa nieprzelotna albo nieprzelotna
albo albo Nakładka albo
Nakładka wrębowa Nakładka wciosowa wrębowo - płetwowa Nakładka
wciosowo - płetwowa
 — 18 — — 19 —

Tablica VI. ZŁĄCZA NAKŁADKOWE. Tablica VII. ZŁĄCZA KRZYŻOWE.

Rodzaj I. Nakładki podłużne.

Rys, 126, Rys, 127, Rys, 128,

Nakładka storcowa Nakładka storcowa pod­ Nakładka storcowa
cięta zapłetwiona

Rodzaj II. Nakładki kątowe. Rys, 135, Rys, 136,

Złącze krzyżowe nakładkowe Złącze nakładkowe sześcioramienne
albo wrąb krzyżowy albo wrąb sześcioramienny

Rys, 129, Rys, 130,

Nakładka węgłowa Nakładka uciosowa

Rodzaj III. Nakładki półkrzyżowe.

Rys, 137, Rys, 138.
Złącze szczeblinowe Złącze szczeblinowe
krzyżowo-graniowe krzyżowo-dwugraniowe

Rys, 131, Rys, 132, Rys, 133, Rys, 134,

Nakładka półkrzyżowa Nakładka półkrzy­ Nakładka płetwowa Nakładka płetwowa
żowa nieprzelotna albo nieprzelotna
albo albo Nakładka albo
Nakładka wrębowa Nakładka wciosowa wrębowo - płetwowa Nakładka
wciosowo - płetwowa Rys, 139.
Złącze szczeblinowe
krzyżowo-uciosowe
 — 20 —

Tablica VIIL ZŁĄCZA WCZEPOWE,

Rys. 140. Rys. 141.

Wczep prosty Wczep środkowy

Rys. 142. Rys. 143. Rys, 144.

Wczep skośny Wczep półkryty Wczep kryty
 — 21 —

Tablica IX. ZŁĄCZA WIĘŻBOWE.

Rys. 145, Rys. 146,

Złącze czopowo- Zamek francuski
zatykowe

Rys, 147, Rys, 148,

Złącze czopowo- Zamek francuski w łączeniu dzwon
klinowe

Rys. 149. Rys. 150,

Złącze czopowo-śrubowe Zamek francuski z klinami płetwowemi
 — 22 —

Tablica X. ZŁĄCZA KLEJOWE.

Rodzaj I. Sklejania płytowe.

Rys. 151 Rys. 152

Sklejanie w szerz, jedno lub Sklejanie płytowe dłużowo-
więcej spoinowe przeczowe

Rodzaj II. Sklejania na grubość.

Rys. 153 Rys. 154 Rys. 155 Rys, 156

jedno . dwu . trzy . . . cztero-spoinowe

Rodzaj III. Sklejania klepkowe i dzwonowe.

Rys, 157 Rys. 158 Rys, 159

Sklejanie pustaka prostego Sklejanie pustaka krzywego Sklejanie pierścienia

Rodzaj IV, Sklejania złączy.

Sklejanie złączy czopowanych, dłutowanych, wczepowych.
 — 23 —

ROZDZIAŁ II
O zastosowaniu i warunkach
wykonawczych złączy.
Złącza płytowe w szerokości drewna.
Dwie lub więcej desek, jak A, B, Ć, D, (rys, 160) może­
my złączyć w szerokości, jeżeli krawędzie ich x, y, z, s, r, n,
dopasujemy do siebie i skleimy. Przy
łączeniu desek na szerokość, trzeba
zwracać uwagę na rzeczy następują­
ce; Do wyrobów, niewymagających
zbyt dokładnego wykonania, możemy
sklejać deski o szerokości całkowitej, Rys- 160
to znaczy, że jak deski są szerokie tak je sklejać można, Jed
nak pamiętać tu musimy, że takie deski krzywią się, a wtedy
płyta staje się falista, jak na rys, 161,
Aby temu zapobiec, przy starannem wy­
konaniu płyt, przerzynamy deski przez środek
ich szerokości i sklejamy je tak, że jedna po­
łówka deski stroną prawą
*) zwrócona jest ku
górze, a druga stroną prawą na dół; wówczas Rys. 161
układ desek w płycie przedstawia się, jak na rys, 162.
Widzimy tu (rys. 162), że
dzięki takiemu układowi połó­
wek deskowych, krzywizna ich
zbliżona jest do linji prostej. Rys. 162.
Przy dopasowywaniu i skle-
janiu pożądane jest, aby krawędzie rdzenne łączyć z rdzen-
nemi, a bielaste z bielastemi, bo drewno rdzenne zsycha się
mniej od bielastego. Gdy połączymy krawędź 5
rdzenną z bielastą, to bielasta z biegiem czasu
zeschnie się i na powierzchni otrzymamy nie- Rys 163
równości, przedstawione w powiększeniu na rys, 163,

*) Wyp,ukłą powierzchnię deski, idącą od środka kłody, nazywają sto­

larze stroną prawą.
 — 24 —

Na płyty bardzo proste dobrze jest używać desek, wy'

rzniętych ze środka kłody: z desek tych
należy wyrżnąć rdzeń, gdyż ten przeważ­
nie pęka i deskę krzywi, jak to wskazuje
rys. 164.
Rys. 164. Jeżeli mamy skleić dwie lub trzy
deski na płyciny drzwiowe, dębowe, jesionowe lub inne, które mają
być politurowane, to musimy krawędzie desek dobrać tak, aby
na powierzchni tej płyciny otrzy-
mać ładny, symetryczny układ
włókien drzewnych, jak na rys'
165, Nie przestrzegając tego,
otrzymamy brzydki układ włó­
kien, jak na rys. 166.
Tak samo uważać należy,
aby deski sklejone miały jedną
Rys. 165. Rys. 166. barwę, szczególnie zaś przy wy­
robach o naturalnym wyglądzie drewna; zaniedbawszy tego, mo­
żemy mieć na powierzchni smugi jasne i ciemne, co oszpeca
przedmiot wykonany.
Złącza wyżej wspomniane stosowane są przy wyrobie
sprzętów i rozmaitych przedmiotów, nienarażonych na działa­
nie wilgoci.
Przy wykonaniu zaś przedmiotów, narażonych na wilgoć,
jak np. płyty do stołów kuchennych, ściany do lodowni poko­
jowych, płyciny do drzwi zewnętrznych
domowych, ściany do maszyn młyńskich,
w płytach posadzkowych, stosujemy złącze
na styk wpustkowy (rys. 167),
Wpustki bywają podłużne, poprzecz­
Rys. 167. ne lub żelazne. '
Włókna drzewne wpustek podłużnych biegną równolegle
do włókien sklejonych desek (rys. 167). Włókna wpustek
poprzecznych biegną prostopadle do włókien deski (rys. 168).
Wpustki poprzeczne stosowane są w tych wypadkach,
gdy na spoinę wywierane jest ciśnienie z góry.
Przykłady zastosowania widzimy przy wykonaniu płyt po­
sadzkowych, które składają się z części, w rozmaity sposób
z sobą zestawionych.
 — 25 —

Grubość wpustek podłużnych (rys. 167). wynosi około 3/10

grubości sklejanego drewna.
Szerokość wpustki nie przewyższa
grubości sklejanego drewna.
Wpustki poprzeczne, zwane storco-
wemi (rys. 154). są zazwyczaj cieńsze od
podłużnych i wynoszą około
*) Vó grubości
drewna, w które są wpuszczone.
Wpustki żelazne są to paski blachy, Rys. 168.
15 mm. szerokie, grubości zwykłej blachy dachowej, które
wpuszcza się w krawędzie sklejanych desek, uprzednio zrobiw­
szy w nich rowki cienką piłą cyrkularną.
Zastosowanie takich wpustek spotykamy tylko przy wy­
robie ścian do maszyn, gdy zależy na tern, aby na wypadek
pęknięcia spoiny, nic się przez szczelinę nie przesypało.
Rys 169 przedstawia złącze na wpust
i wypust. u/y/wjż
Złącze to używane jest przeważnie
przy wyrobach ciesielskich i czasem przy
stolarsko-budowlanych, ale przy wykona­
niu przedmiotów, nie wymagających zbyt Rys. 169.
starannego wykończenia. Przyczyna nieużywania tego złącza
powstaje stąd, że przy wyrobieniu wypustu (rys. 170). trudno
jest starannie obrobić krawędzie b tak, aby
h c
dobrze dolegały do krawędzi c.
Jednakże dobre dopasowanie tych krawę­
dzi jest możliwe przy odpowiedniem obrobieniu
na strugarce mechanicznej. Rys. 170.
Rys, 171 przedstawia złącze na styk kołkowany; na rys,
zaś 172 mamy styk czopowany.

Rys. 171. Rys. 172.

*) Za przyl ład biorę płyty posadzkowe.

 26 —

Złącza te stosujemy w dwóch wypadkach: 1) gdy na

spoinę wywarte jest ciśnienie, które może złącze osłabić;
2) gdy dwie deski lub płyty łączone są ruchomo do rozbierania.
Grubość kołków i czopów wynosi około 3/10 grubości deski,
w które kołki wpuszczamy.
Złącze wręgowe (rys, 173) stosujemy
w tych wypadkach, gdy chcemy zabezpie­
czyć, aby po uschnięciu dwóch zetknię­
tych z sobą desek nie powstała szczelina.
Rys. 173. Przy łączeniu desek szerokich wręgi
są rzadko stosowane, gdyż złącze to jest
jednostronne i deski na spoinach nachylają się w jedną lub
drugą stronę. Natomiast często stosowane bywa przy wyko­
naniu bram, sufitów, ościeni, gdy na jedną
płytę przybijamy wąskie paski desek z wrę­
gami i wypustami zdobinowemi, jak to
widzimy na rys, 174,
Rys. 174. Rys. 175 przedstawia złącze na wpust
i wypust boczny, stosowane w wypadkach następujących:
1) gdy względy konstrukcyjne nakazują w. danem miejscu zgru­
bienie drewna; 2) gdy względy estetyczne nakazują, aby dana
powierzchnia posiadała występy.
Praktyczne zastosowanie tych złączy
widzimy przy wykonaniu ścianek drew­
WE nianych, sufitów, bram i. t, p.
Podobne złącza stosowane bywają
Rys. 175. również w wykonaniu den do suwnic
czyli t. z. „szuflad".

Złącza zabezpieczające płyty od kręcenia się i pękania*).

Drewna wyrobowe krzywią się, usychają i pęcznieją.

Aby krzywieniu desek zapobiec, stosujemy umyślne złą­
cza. Ponieważ oprócz krzywienia, deski zsychają się i pęcznie­
ją, przeto złącza muszą być takie, aby nie dozwalając się krzy-

*) Patrz broszura „Drewna wyrobowe i wpływ ich własności na kon­

strukcje," tegoż autora.
 — 2l —

wić, nie tamowały jednak swobodnego zsychania lub pęcznie­

nia, Chcąc zapobiec, aby płyta sklejona z paru desek, jak np
a, b (rys, 176) nie skrzywiła się, wpusz­
czamy płetwicę.
Jeżeli płetwica przechodzi przez całą
szerokość płyty, to z biegiem czasu płyta
zepchnie się i płetwica będzie sterczała po
za krawędzie płyty, jak to uwidocznione
Rys. 176.
jest na rys, 177,
Aby do tego nie dopuścić, robimy płetwicę krótszą z jednej
strony, jak to widzimy na rys, 178,
W taki sposób zasuwane są płet-
wice do podoknic („parapetów") i płyt
rozmaitych.
Chcąc, aby szpara s nie była
widoczna, odcinamy z płetwicy kawa­
łek płetwy na długość z, przez co
możemy płetwięę przysunąć i szpa­
rę s zakryć. Rys. 177.
W taki sposób zasuwane są płetwice do rysownic, drzwi
zwanych szpongowemi i w ogóle w takich wyrobach, gdzie nie
przeszkadza, że z jednej strony widoczne jest zasunięcie płetwicy.
W przedmiotach zaś takich, gdzie
nie można, aby wcięcia, tak zwane
płetwiny, widoczne były, wsuwamy
płetwicę krótszą, niedostającą do oby­
dwu krawędzi płyty, jak m na rys, 179
Z tej przyczyny nie robimy wcięć,
tak zwanych płetwin, na całej szero- Rys 178
kości płyty, lecz pozostawiamy część
niewyciętą s (rys. 180). Po wsunięciu płetwicy n (rys. 180)
zaprawiamy płetwinę kawałkiem drewna, widocznym na rys, 180

Rys. 179. Ryr. 180.

 - 28 -

z prawej strony. Tu musimy zauważyć, że długość płetwy d,

(rys. 180) jest mniejsza od długości płetwiny f, w wyniku cze­
go otrzymujemy puste miejsca x, z, które zrobione są w tym
celu, aby płyta przy zsychaniu mogła się swobodnie kurczyć.
Jeżeli płyta ma być prosta, a nie
może mieć płetwie, to na jej storcach
robimy wypusty i naklejamy storcówkę x
(rys. 181). jednakże złącze takie nie jest
mocne i łamie sie w sposób, wskazany na
rys, 182. Chcąc mieć złącze mocniejsze,
robimy, oprócz wypustów, czopy (rys. 183).
Czopy przechodzą na wskroś storcówki
lub są krótsze i sięgają do 3/< szerokości storcówki.
Czopy, przechodzące na wskroś, są od zewnątrz klinowane.

Rys. 182. Rys. 183’

Wspomniane złącza mogą być dobre jedynie wtedy, gdy

płyta wykonana jest z drewna suchego i stale przebywa w jed-
nakowem cieple.
Gdy drewno nie jest suche i dopiero
w wykończonym przedmiocie zaczyna do-
sychać, to otrzymujemy wyniki takie:
1) przez skurczenie się płyty storcówka
wystaje po za jej krawędzie, jak to widać
na rys. 184, 2) deski A. B, (rys. 184),
Rys. 184.
zsychając się w swej szerokości (s,z ),
tworzą w płycie szczelinę
Uwzględniając powyższe własności drewna, niektóre firmy
wyrabiają rysownice (,,rajzbrety“) w sposób, wskazany na rys. 185,
 — 29 —

Tu storcówkę nakleja się tylko w środku szerokości płyty,

końce zaś jej przykręca się wkrętkami.
Otwory na śruby w storcówce są podłu-
gowate, aby płyta poszerzać lub kurczyć się
mogła. Odmianą złącza powyższego jest stor-
cówka żelazna rys, 186, stosowana przy wyro­
bach maszynowych.
Otwory, przez które przechodzą wkrętki,
są podługowate, celem ułatwienia kurczenia
się płyty. Rys, 185,

Wąskie płyty zabezpieczamy od skręcania się przez wkle­

jenie storcówki płaskiej-(rys, 187),
Gdy do storca deski trze­
ba przytwierdzić okucie, jak np,
u boków łóżek, to biorąc pod
uwagę, że w storcu śruba mocno
nie trzyma, wprawiamy storców­
kę skośną (rys. 188.)
Storcówka taka śrubę trzy­ Rys. 186,

ma i zabezpiecza deskę od skręcenia się.

Płyty, aby się nie kurczyły, nie pęczniały i nie pękały

Rys. 187. Rys. 188.

sklejane są z kilku warstw (rys, 189), tak, aby włókna warstwy

jednej krzyżowały się z włóknami warstwy drugiej.
Niektóre zakłady stolarskie wy­
rabiają same dla swych potrzeb od­
powiednie płyty, W handlu takie płyty
olszowe, brzozowe i sosnowe nazy­
wane są „dyktami".

Rys. 189.
 — 30 —

Złącza w grubości drewna,

Złącza w grubości mają cel dwojaki; a) zwiększanie gru­
bości drewna, b) usztywnienie i zabezpieczenie drewna od
skręcania się.
Drewna wyrobowe stolarskie mają grubości 15 mm,, 20 mm.,
25 mm., 30 mm., 35 mm., 40 mm,, 50 mm., 60 mm., 75 mm. i 100 mm.
Czasem, ale to bardzo rzadko, spotykamy drewna o gru­
bości 125. mm.
Jeżeli do wykonania danego przedmiotu nie mamy odpo­
wiedniej grubości drewna, musimy dwa lub więcej kawałków
skleić, aby otrzymać bryłę żądanej grubości.
Przy sklejaniach na grubość trzeba się trzymać pewnych
warunków,
Przykład, Potrzebujemy mieć bryłę grubości 13X13 cm.,
ponieważ drewna tej grubości niema, przeto
możemy dokleić deszczułkę b (rys. 190).
Jeżeli z tej bryły mamy wytoczyć walec,
to takie sklejenie nie jest dobre, gdyż po oto­
czeniu walca spoina a bardzo się uwidoczni
i oszpeci powierzchnię.
Rys' 190, Przy wykonaniu przedmiotów, malowanych
farbą olejną, sklejenie według rys. 190 może być dopuszczalne,
natomiast przy wykonaniu przedmiotów o naturalnej barwie
drewna dopuszczalne być nie może. Lepiej
przeto skleić można według rys. 191.
Do sklejenia nie należy używać ka­
wałków z rdzeniem, jak to widać na
rys. 192, gdyż w miejscu rdzenia drewno
Rys. 191.
pęka. Lepiej przeto rdzeń wyrżnąć i bryłę
skleić w sposób wskazany na rys. 193.

Rys, 192, Rys. 193. Rys, 194. Rys. 195.

 — 31 —

Jeżeli grubość posiadanego drewna nie wystarcza, aby

z dwóch drewien otrzymać bryłę żądanej grubości, wówczas
sklejamy ją z trzech drewien (rys, 195),
Drewna do wyrobu przedmiotów,
które winne być sztywne i nie krzywiące
się, sklejamy z kilku części.
Rys, 194 przedstawia sposób sklejania Rys 196
wałka maszynowego, Rys, 196 przedstawia przekrój sklejonego
drewna do wyrobu śmigła samolotu,
O złączach takich mówimy, że są to sklejenia jedno dwu,
trzy lub więcej spoinowe.

Aby wykonać słup okrągły, według kształ­

tu wskazanego na rys, 198, przygotowujemy
trzon oklejony klepkami, jak to przekrój a-b
i linje kropkowane na rys, 198 wskazują.
Gdyby ten słup był grubszy, np, o średni­
cy 40 cm,, to chcąc zaoszczędzić drewna, mogli­
byśmy go zrobić wewnątrz pusty, sklejony
z klepek, jak to widzimy na rys, 199,
O złączu takiem mówimy, że jest to skle­
jenie klepkowe, sklejoną zaś bryłę nazywamy
pustakiem.
Rys, 200 przedstawia pustak krzywy skle­
jony z dzwon, używany do wyrobu modelu ru­
ry krzywej.
Rys, 201 przedstawia sklejenie pierścienia Rys. 198.
z dzwon, stosowane przy wyrobie stołów okrąg­
łych, kół pasowych i rozmaitych modeli.

Rys. 199. Rys. 200. Rys. 201.

 ~ 32 —

Złącza w długości drewna.

Gdy na jakiejś powierzchni, ńp, płycie, ścianie, suficie,
przytwierdzamy cienkie listewki, które na długość nie wystar­
czają lub dotykają części łukowych, jak a do b (rys, 202), to
łączymy je na styk storcowy prosty (rys, 203), lub styk stor-
cowy skośny rys. 204,

Rys, 203,

Rys, 202, Rys, 204,

Złącza takie mogą być stosowane tylko do drewien cien­

kich, gdyż tak złączonej drewna grubsze z czasem przekrzy­
wiają się na boki i wtedy jedna część wystaje ponad drugą.
Aby temu zapobiec, stosujemy styk skośny długi (rys, 205),
Długość ukosa f w tym złączu wynosi od 2 do 272 grubości
drewna g.
W ten sposób
można łączyć grub­
sze lub cieńsze pas­
ki drewna, przytwier­
dzane na jakąś po­
wierzchnię.
Ponieważ po­
Rys, 205,
wierzchnie przedmio-
tów politurowanych lub lakierowanych mają widoczne włókna
drzewne, odpowiedni zaś układ tych włókien upiększa po-
wierzchnię, przeto przy łączeniu części drewna na długość,
trzeba oba kawałki dobrać tak, aby, o ile tylko można, układ
włókien drzewnych i barwa do siebie pasowała.
Rys, 206 przedstawia nakładkę storcową zwykłą: rys. 207
nakładkę podciętą.
 — 33

Oba złącza stosowane są w wypadkach, gdy odpowiedniej

grubości drewna nie posiadamy.
Nakładka podcięta jest wytrzymalsza na złamanie od zwykłej.
Długość nakładki wynosi dwie do trzech grubości drewna.
Złącze to musi być sklejone.

Rys. 206. Rys. 207.

Jeżeli drewno jest grubsze, począwszy od 15 m/m wzwyż,
to zamiast wspomnianych nakładek można zastosować sczopowa-
nia storcowe rys. 208 — 210.

Rys. 208. Rys. 209. Rys. 210.

Sczopowanie storcowe z rys. 208 jest mniej wytrzymałe
na złamanie od sczopowania podciętego z rys. 209: sczopowa­
nie wcięte (rys. 210) jest na wszystkie strony oporne na zła­
manie.
Nakładka storcowa zapłetwiona (rys.
211) stosowana bywa w tych wypadkach,
gdy na złącze działają siły, mogące je ro­
zerwać.
Wymiary tego złącza są następujące:
Rys. 211.
Długość nakładki wynosi 1 do 2 grubości
drewna a długość płetwy 4/& szerokości drewna: miara płetwy
zawiera w końcu 3/o do 4/s, a w zwężeniu 2/s do 3 5, szerokości
łączonych drewien.
Rys. 212 i 146 przedstawiają złącze, zwane zamkiem
francuskim, stosowane w stolarstwie budowlanem przy łączeniu
części prostych i
łukowych.
Wymiary czę­
ści złącza są nastę­
pujące: Długość
wcięcia b równa się
trzem do czterech
Rys. 212 grubości drewna a
Konstr. wyr, drew. 3
 — 34 —

Długość wypustu c równa się grubości klina czyli r/i gru­

bości drewna a. Przez wbicie klina ściągamy dwie części drew­
na do siebie . Złącza takie w stolarstwie są sklejane.
Odmianę powyższego złącza przedstawia rys. 150. Tabl. IX.

Złącza ramowe węgłowe.

Złącza ramowe dzielimy na cztery zasadnicze grupy,
w których odróżniamy:

1) Węgły stykowe,
2) Węgły nakładkowe,
3) Węgły sczopowane,
4) Węgły dłutowane.

Każda z tych grup posiada odmiany, a każda odmiana

odrębne cechy wykonawcze, które kolejno rozpatrywać będziemy

Węgły stykowe.

Zwykłym złączem w tej grupie jest styk

uciosowy (rys. 214), w którym dwa ka­
wałki drewna jak a i b sklejone są pod
kątem 45°.
Taki sposób łączenia można stoso­
Rys. 214. wać wtedy, gdy drewna a i b będą przy­
mocowane do jakiejś powierzchni.
Praktyczne zastosowanie tych złączy widzimy przy różnych
gzymsach, cokułach i t. p. w sprzętach i wyrobach budo­
wlanych.
Jeżeli tak złączone drewna nie będą leżały
na jakiejś powierzchni, to celem wzmocnienia
złącza naklejamy z jednej strony narożnik
(rys. 215). Wzmocnienia takie stosowane bywa­
ją przy wykonaniu ram do obrazów i przed­
miotów takich, gdzie wystający narożnik nie
przeszkadza.
Rys. 215. Jeżeli nad powierzchnię ramy narożnik
 — 35 —

wystawać nie może, wówczas w węgły wpuszczamy sczepienie,

których dwie odmiany przedstawiają rys, 216 217, O złączu
z rysunku 216 mówimy,
że jest to styk uciosowy
zapłetwiony,
Sczepień płetwowy
c (rys, 216) wpuszczo­
ny jest na głębokość
połowy grubości drew­
na a, b. Rys, 216. Rys. '217.
Rys, 218 przedstawia wzmocnienie styku
kołkiem, stosowane przy wykonaniu modeli.
Wspomniane wzmocnienia styków są wido­
czne z jednej strony, gdy zaś chcemy, aby wido­
czne nie były, to wpuszczamy w styk drewna
wpustkę storcową x (rys, 219),
Rys. 218.

Rys. 219. Rys. 220.

Szerokość wpustki wynosi około 40 mm,, grubość zaś

około '/5 grubości drewna c. Złącze takie nazywamy stykiem
uciosowo-wpustkowym.
Rys, 220 przedstawia wpuszczenie wpustki w róg, stoso­
wane przy wykonaniu ram obrazowych, Mówimy, że jest to
styk uciosowy wrożony.

Rys. 221. Rys. 222. Rys. 223.

 — 36 —

W obu wskazanych przykładach wpustki widoczne są na

kantach, przeto gdy chcemy, aby one widoczne nie były,
wpuszczamy wpustki kryte, jak to widzimy na rys. 221, 222.
O złączach takich mówimy, że są to styki uciosowe
z wpustkami krytemi, stosowane przy wyrobie trójkątów rysun­
kowych. Zamiast wpustek używane są kołki, jak to uwidocznia
rys. 223, Złącza takie nazywamy stykiem uciosowym kołkowa­
nym i stosujemy przy wyrobie foteli.
Węgły nakładkowe.

Rys. 224. Rys. 225. Rys. 226.

Rys. 224 przedstawia nakładkę węgłową; złącze to stoso­
wane jest do drewien cienkich, najwyżej 15 m m. grubości.
Odmianą tego złącza jest nakładka uciosowa (rys, 225),
stosowana wtedy, gdy na powierzchni wyrabiane są zdobiny,
wskazane na rys. 226.
Zastosowanie tego złącza widzimy przy kosztowniejszym
wykonaniu okładzin drzwiowych.
Węgły sczopowane zwane zwidłoi^aniami lub złączami
zwidłowanemi.
Rys. 227 przedstawia sczopowanie węgłowe zwykłe, uży­
wane we wszystkich działach stolarstwa.
Odróżniamy w niem: czop, czo-
pinę i odsądzenie. Kierunek odsądze­
nia a, b (rys, 227) jest równy kierun­
kowi boku s, z. Grubość czopa za­
zwyczaj wynosi x/3 grubości drewna c.
Rys. 227. Rys. 228 przedstawia złącze takie
samo, jak na rys. 227, lecz opatrzone
wpustami; przez wyrobienie wpustu
czop jest węższy o głębokość wpustu.
Złącze to nazywamy sczopowa-
niem wpustowem i stosujemy je przy
wyrobie drzwiczek wypełnianych pły-
Rys. 228. cinami.
 — 37 —

Na rys 229 mamy sczopowanie

wręgowe.
Różnica między tern a poprze-
dniemi złączami jest następująca:
Gdy w złączu wskazanem na rys. 227,
linja odsądzenia a, b jest na jednej
płaszczyźnie i tak samo w złączu
Rys. 229.
na rys. 228, łinja odsądzenia b jest
na jednej płaszczyźnie, to w złączu, jakie widzimy ną rys. 229,
jest przeciwnie: tu z jednej strony odsądzenie jest wysunięte
o wymiar x, który się równa głębokości wręgu s. Wręg ten
widzimy na przekroju a-b (rys, 229),
Z powyższego widzimy, że odsądzenie czopa zależne jest
od kształtu krawędzi drewna, w które czop wchodzi.
Z tego wynika, że gdy na kra­
wędziach drewna A (rys, 230) wyro­ Qian
bimy wręg i grań, to na drewnie
B z jednej strony musi być odsądze­
nie graniowe x, z drugiej zaś stro­
ny musi być linja odsądzenia, wysu­
nięta o głębokość wręgu.
a-o
Porównawszy przekrój a-b z wy­
kresem czopa na drewnie B, twier­ Rys. 230.
dzenie to zrozumiemy,
W podobny sposób wykonamy
również sczopowanie wpustowo-gra-
niowe (rys 231) z tą tylko różnicą,
że odsądzenie będzie w innem miej­
scu; porównaj rys, 231 z rys, 230, Rys, 231.
Przy sczopowaniach wpusto -
wych krawędzie wewnętrzne bywają
obustronnie graniowe (rys, 232); za­
leżnie od tego i odsądzenia muszą
być obustronnie graniowe.,
O złączu takiem mówimy, że jest
to sczopowanie wpustowo-dwugra-
Rys. 232.
niowe. Zamiast grani wyrabiane są
Nad rys. 230 powinno być grań nie gran.
 38

na krawędziach zdobiny, jak c

(rys. 233).
Do złożenia ramy z krawędzia­
mi zdobinowemi zestrugujemy zdobi­
nę c skośnie, aby mogła dolegać do
zarysu odsądzenia y.
Na krawędzi, oznaczonej literą s,
wyrabiamy zdobinę, jak na krawędzi c.
Sposób powyższy stosowany
Rys. 233. jest przy odręcznem wykonaniu skrzy­
deł okiennych i przedmiotów zwykłych z drewna sosnowego.
W ramach okiennych, wyrabianych maszynowo, stosujemy
sczopowanie wręgowe z odsądzeniem zdobinowem (rys, 234\

Rys. 234, Rys. 235,

Rys. 235 przedstawia sczopowanie wręgowe zdobinowo-

wcięte. Widzimy z rysunku, że w odsądzeniu przy czopie wy­
cięty jest kształt zdobiny, jaką ma drewno, posiadające czopinę,
Złącza, przedstawione na rysunku 234 i 235, stoso­
wane być mogą wtedy, gdy zarysy zdobiny są bez wgłębień x
(rys. 236) lub y (rys. 237),

Rys. 236, Rys, 237,

 — 39 —

Gdy zdobina wgłębienia podobne posiada, wówczas

stosujemy sczopowanie z odsądzeniem uciosowem, wskazane
na rys, 238 i 238b,

Rys, 238. Rys, 238/b,

Gdy cała szerokość ramy ma być zdobiona, jak to

widzieliśmy na rys, 226, lub gdy chcemy, aby układ włókien
drzewnych na powierzchni ramy stykał się uciosowo, jak to
widać na rys, 239, to stosujemy sczopowanie uciosowe (rys 240),

Rys, 239. Rys, 240.

Gdy też same warunki dotyczą óbu stron tamy, to stosujemy

sczopowanie obustronnie uciosowe, wskazane na rys, 241.

Rys, 241. Rys. 242.

 — 40 —

Gdy złącze ma być wyjątkowo mocne, stosujemy sczopo-

wania bliźniacze (rys. 242).
Zastosowanie tego złącza widzimy w przyrządach stolar­
skich, w bramach,podstawach maszynowych i t. p.
Sczopowania klinowe (rys. 243 i 244) stosowane są przy
wykonaniu ram oklejanych (,,fornerowanych“) w sprzętach
z tej przyczyny, że przy sczopowaniu zwykłem (rys. 245) dre­
wno może się uschnąć i powstanie w złączu szczelina, jak to
właśnie rys, 245 uwidocznia, w takiem zaś miejscu okleina („for-
ner") pęknie lub się zagłębi.

Rys. 243. Rys. 244. Rys, 245.

Przy sczopowaniach, klinowych choćby drewno (rys, 243)

zeschło się, to jednak szczelina w miejscu x nie powstanie.
Sczopowanie klinowe podwójne (rys. 244) stosowane jest
przy wyrobach solidniejszych.

Węgły dłutowane.

Rys, 246 przedstawia wdłutowanie węgłowe zwykłe, w któ-

rem odróżniamy: czop, nad czopem wypust, gniazdo na które
czop wchodzi i wpust.
Szerokość czopa wynosi 3 5
a wypustu 2/5 szerokości drewna,
w którem czop jest wyrobiony.
Wypusty bywają trojakie, jak
to przedstawiają rys. 247-249.
Wypusty proste s (rys. 247)
stosowane są przy łączeniu, wę­
Rys, 246. głów w drzwiach.
 — 41 —

Wypusty podcięte z (rys. 249)

stosowane są przy łączeniu nóg z os-
krzyniami („cargami") w stołach, krze­
słach i t, p.
Wypusty ścięte (rys, 248) sto-
Rys, 247,Rys, 248. Rys. 249.
wane są w dwóch wypadkach, l)gdy
drewno mające gniazdo wystaje 1-2 cm,
ponad krawędź drewna czopowego.
2) gdy nie chcemy, aby na drewnie
gniazdowem wypusty były widoczne.
Rys. 250 przedstawia wdłuto-
wanie wpustowe, stosowane przy wy­
konaniu ram, wypełnianych płycinami. Rys. 250.
Złącze to spotykamy w wyrobach
budowlanych, jaknp. w drzwiach,
przepierzeniach, okiennicach i
t, p.
Rys, 251 przedstawia wdłu-
towanie wręgowo-graniowe, sto­
sowane przy wykonaniu ram,
w których do wręgu wpuszcza
się płyciny, szyby, siatki dru­
ciane lub płótno. Rys. 251.
Rys. 252 przedstawia

Rys. 252. Rys. 253.

wdłutowanie wpustowe z jedną krawędzią graniową i z odsądze­

niem graniowem, rysunek zaś 253 przedstawia podobne złącze,
lecz dwustronnie graniowane i z odsądzeniem dwugraniowem.
Oba złącza służą do ram wypełnianych płycinami.
 — 42 —

Aby wewnętrzne krawędzie ramy ozdobić, wyrabiamy nsi

nich płytki z (rys. 254).
Po odsądzeniu czopa według linji v odsądzamy również
płytki w miejscu s.
Odsądzenie s równe jest
szerokości płytki z.
O złączu takiem mówimy,
że jest.to wdłutowanie wpustowe
płytkowo odsądzone.
Rys. 255 przedstawia po­
łączenie węgła w drzwiach zwy­
kłych; widzimy tu, że w drew­
Rys, 254.
nie a wyrobione jest wcięcie o
kształcie zdobiny s. Krawędzie
z są później wyrobione zarysu zdobiny s.

Rys, 255, Rys. 256.

0 złąćzu takiem mówimy, że jest to wdłutowanie wpusto­

we zdobinowo-wcięte.
Zamiast wspomnianego wcięcia można kształt zdobiny
wyrobić w odsądzeniu na całej szerokości drewna, jak to wi­
dzimy na rys. 256, lecz to się dokonywa na specjalnych
maszynach,
Zastosowanie takiego złącza wi­
dzimy przy wyrobie drzwi mieszka­
niowych i mówimy, że jest to wdłu­
towanie wpustowe zdobinowo-odsa-
dzone,
Jeżeli zdobina, wyrobiona na
krawędziach, posiada wgłębienia,
Rys. 257, wskazane na rys, 236 i 237, wtedy
 — 43 —

stosujemy wdłutowanie wpustowe zdobinowo-uciosowe (rys. 257.)

Wdłutowanie uciosowe (rys. 258) stosowane bywa w tych
wypadkach, gdy zależy, aby układ włókien drzewnych stykał
się na ucios, jak to pokazane na rys, 239.

Rys. 258. Rys. 259.

Wdłutowanie bliźniacze, węgłowo-uciosowe (rys. 259)

stosowane jest z przyczyn podobnych, lecz w wypadkach, gdy
złącze węgła musi być mocniejsze.

Złącza półkrzyżowe.
Złącza, należące do tego działu, stosowane są w tych wy­
padkach, gdy wewnątrz ramy (rys. 260) lub w pobliżu końców
drewien (rys, 261) wprawiamy poprzecznice,

Rys. 260. Rys. 261.

Aby wewnątrz ramy (rys. 260) osadzić poprzecznice naj­

łatwiejszym sposobem, stosujemy nakładkę półkrzyżową, rys, 262.
Gdy ślad złącza nie może być widoczny na zewnątrz ramy,
stosujemy nakładkę półkrzyżową nieprzelotną (rys. 263).

Rys. 262. Rys, 263.

 — 44 —

Gdy na ramę działa siła odśrodkowa, usiłująca ją rozer­

wać, to w poprzecznicy stosujemy nakładkę półkrzyżową płet-
wową (rys, 264),

Rys, 264. Rys, 265,

Gdy nazewnątrz nakładka widoczna być nie może, sto­
sujemy nakładkę płetwową nieprzelotną (rys, 265),
Rys, 266 przedstawia wdłutowanie
półkrzyżowe; jest to złącze używane we
wszystkich działach stolarstwa, Wdłutowa-
nia półkrzyżowe mają rozmaite odmiany,
z których kilka przykładów poznamy
w dalszym ciągu tego rozdziału.
Rys, 266. Rys, 267 przedstawia wdłutowanie
półkrzyżowe uciosowo-wcięte, stosowane w tych wypadkach,
gdy na krawędziach z x mają być wyrobione zdobiny o profi­
lach, posiadających zagłębienie, jak x (rys, 236) lub y (rys, 237),

Rys. 267. Rys, 268.

Wdłutowanie bliźniacze (rys, 268) stosowane jest w wypad-
kach takich, gdzie zależy na wyjąt­
kowej mocy złącza.
Rys, 269 przedstawia wdłuto­
wanie bliźniacze czopowo-wpustowe,
stosowane przy wykonaniu drzwi
siennych, sklepowych, bram, w tych
wypadkach, gdy drewno środkowe a
jest prawie dwa razy szersze od dre­
Rys. 269, wna bocznego b.
 — 45 —

Potrzeba zastosowania dwóch czopów wynika z przyczyn

następujących:
1) Wszystkie czopy przelotne są klinowane, jak to wyka­
zują rys. 270 i 271.

Rys, 270. Rys. 271.

Jeżeli czop jest szeroki, jak na rys. 271, to kliny s z

przez swój nacisk skrzywiają go, przez co tworzy się szpara x
Stosując, zamiast jednego szerokiego, dwa czopy wązkie, uni­
kamy tego objawu.
2) Niemożna w drewnie b (rys. 269) wycinać otworów
o szerokości drewna a, gdyż tak szeroki otwór osłabi drewno b.
Jeżeli wykonywane przedmioty mają
być rozbierane, wtedy stosujemy złącze,
wskazane na rys. 272.
Aby takie złącze trzymało mocno,
należy w czopie a (rys. 273) wyciąć otwór
na klin nieco szerszy, sięgający do linji b\
wtedy klin opiera się o miejsca oznaczone
cyframi 7, 2 i przy pobijaniu go ciśnie
w miejsce <3, pociągając przez to beleczkę
E do beleczki E. Rys. 272.

Jeżeli nie chcemy, aby zewnątrz przedmiotu

wystawały długie czopy a, wówczas stosujemy &*
złącze, wskazane na rys. 274.
Złącze to jest nieco słabsze od poprzedniego
Chcąc mieć złącze bardzo mocne, stosujemy
śruby, przechodzące przez środek czopa (rys, 275), Rys. 273.
 — 46 —

Aby wpuścić w drewno nakrętkę, wycinamy w poprze­

cznej beleczce otwór.
Nakrętka musi być prostokątna, aby nie obracała się
w otworze i dobrze opierała się o store drewna,

Rys. 274, Rys. 275,

Zastosowanie złącza z rys, 272 widzimy w podstawach

do strugnic, w łączeniu krzyżaków do stołów w stylu zako­
piańskim, przy łączeniu ścian okrycia pomnikowego i t, p.
Zastosowanie złącza z rys, 274 widzimy przy drewnia­
nych warsztatach tkackich.
Zastosowanie złącza z rys, 275 widzimy w płytach
strugnicowych w maszynach młyńskich i rolniczych.

Złącza skrzynkowe.
Cztery deski zwarte na rogach gwoździami lub innym
sposobem nazywamy skrzynką.

Rys, 276 przedstawia styk skrzynkowy.

Złącza takie przeważnie są zbijane gwoździami
na klej, lub bez kleju, czasem zaś skręcane są
wkrętkami; spotykamy je we wszystkich dzia­
Rys, 276. łach stolarstwa.

Rys, 277 przedstawia wręg skrzynkowy.

Złącze to jest sklejane i stosowane przy wyrobie
małych pudełeczek, w których nie wymaga się
zbyt mocnego w rogach wiązania,
Rys, 277,
 — 47 —

Odmianą tego złącza jest wpust skrzynkowy rys. 278,

spotykany bardzo często przy wyrobach modelarskich i rza-
dziej w innych działach stolarstwa. Grubość wypustu x wy­
nosi około grubości drewna b.
Przy takich złączach widoczny jest na zewnątrz store
drewna a, co oszpeca boki przedmiotu.

Rys, 278. Rys. 279. Rys. 280.

Aby tego uniknąć, stosujemy złącze skrzynkowe ucio-

sowo-wpustowe (rys, 279).
Zastosowanie tego złącza widzimy przy lekkich pudeł­
kach, Złącze to musi być bardzo starannie dopasowane i skle­
jone, gdyż w przeciwnym razie będzie niemocne i nieszczelne.
Odmianą tego złącza jest styk skrzynko-
wy, uciosowo-wrożony (rys. 280),
Ponieważ na storcach klej nie trzyma AfTiT
mocno, przeto w rogi wpuszczamy cienkie wpu- fljllll
stki, w których układ włókien drzewnych po-
.A . . i
wnien ubyc, taki, jak na rys -o.
281. Rys. 281.

Grubość wpustek wynosi 3 -— 5 m/m i je­

żeli wpuszczone są one starannie i z ciemniej-
szego drewna, aniżeli cały przedmiot został G,'\
wykonany, to w niektórych razach służyć mo^
gą za ozdobę.
Jeżeli chcemy, aby wpustki nie były wi- V -
doczne na zewnątrz, wówczas robimy styk \r
z wpustką krytą (rys. 282). —
Złącze to stosowane bywa przy wykona- Rys< 282.
niu małych pudełek.
Wszystkie jednak wspomniane złącza nie są tak mocne,
aby przedstawiały znaczny opór na rozerwanie. Najczęściej
 — 48 —

przeto stosowane są wczepy, których cztery odmiany widzi­

my na rys, 283-286,
Wczep prosty rys, 283 stosowany bywa przy wyrobie
skrzynek, ale tylko w zakładach, posiadających odpowiednie
maszyny.

IBM

Rys, 283, Rys. 284. Rys. 285.

Wczep skośny (rys, 284) jest najwięcej używanem złą­

czem we wszystkich działach stolarstwa.
Gdy potrzeba, aby złącze nie było z jednej strony wi­
doczne, robimy wczepy półkryte (rys, 285).
Zastosowanie tego złącza widzimy przy wykonaniu suw­
nic (,,szuflad' ) w rozmaitych stołach i szafach.

Rys. 286 przedstawia wczepy

kryte całkowicie. Cenniejsze pu­
dełka, górne części szaf, są w ten
sposób łączone.
Przy wykonaniu wczepów należy
uważać, aby ich kształt, wielkość
oraz wzajemna odległość od siebie
były odpowiednie. Zdolny stolarz
wyrzyna wczepy, nie wymierzając
Rys. 286. ich wielkości lub odległości i dzię­
ki wprawie zachowa wymiary proporcjonalne.
Jednakże w praktyce często spotyka się wczepy o tak
niewłaściwych kształtach i braku proporcji,* iż sądzić można,
że wielu pracowników nie zna zasady podziału wczepów; po-
dajemy więc tu parę przykładów podziału wczepów, poleca­
nych w rozmaitych podręcznikach stolarskich, ,
 — 49 —

Przykład I.
Na rys.j288 widzimy, że gru­
bość drewna podzielona jest na
osiem części.
Grubość wczepów bocznych
(a) zawiera trzy lub cztery czę­
ści grubości drewna, grubość
wczepów środkowych (c, b} za­
wiera cztery części. Szerokość
wczepin (7, 2, <3,) zawiera u dołu
Rys, 287. Rys. 288. Rys. 289.
cztery, a u góry sześć części
grubości drewna.
Od tego przykładu odróżniamy dwie odmiany; w pierwszej
(rys. 287) wczep jest cieńszy, w drugiej (rys, 289) wczepina
jest szersza.
Przykład II, Grubość deski,
w której mają być wyrzynane wczepy
dzielimy na 10 części.
Wczep środkowy (rys, 290) w miejscu \
cienkiem zawiera 2/10, a w miejscu grubszem
6 ie grubości drewna. \jkIx
Wczepina w miejscu węższem za-
wiera 6/io grubości drewna. Rys. 290,
Przykład III, Grubość wczepu w miejscu cieńszem
wynosi 1 5 a w miejscu grubszem V2 grubości drewna.
Wczepina w miejscu węższem zawiera nieco więcej
od połowy grubości drewna.
Złącza przegrodowe.
Rys, 291, przedstawia złącze styko­
we storca z przeczem drewna, stosowane
przy robieniu przegród w półkach naj­
zwyklejszej konstrukcji.
Złącze to jest zbijane gwoździami Rys, 291.
lub skręcane wkrętkami; nazywamy je sty*
kiem przegrodowym.
Na rys, 292 widzimy złącze, stoso­
wane przy przytwierdzaniu rozmaitych
listew do desek, lub płyt, w celu wzmóc- Rys. 292,
Konstr. wyr. drew, 4
 — 50 —

nienia lub podzielenia ich powierzchni; nazywamy je stykiem

przyłogowym, gdyż listwy nazywane są również przyłogami.
Gdy przegrodę mamy łatwo wkładać lub wyjmować, albo
gdy ją wstawiamy między mocno z sobą złączone ściany, jak a,

Rys, 293, Rys. 294,

b, c, <7, na rys, 297, wtedy stosujemy złącze przegrodowe na

wpust pełny (rys, 293).
Złącze na wpust ostry (rys, 294) stosowane jest wyłącz­
nie przy umieszczaniu przegródek w suwnicach („szufladkach")
i różnych pudełkach.

Rys, 295, Rys, 296, Rys. 296a

Złącze boczne - wpustowe (rys, 295), stosowane bywa
w stolarstwie budowlanem i modelowem.
Wpust przegrodowy środkowy (rys, 296) stosowany jest
w wypadkach specjalnych, gdy w przegrodzie, mającej,’wpust,

Rys, 297, Rys, 298. Rys. 299,

 — 51 —

wyrabiane są wypukłości lub wklęsłości, jak to widzimy na

(rys. 296a).
Gdy między dwa boki a,b (rys, 297) wprawiamy dwie
przegrody c, d to możemy je połączyć na wpust półpłetwowy
(rys, 298) lub płetwowy (rys, 299),
Jeżeli ze względów estetycznych zależy, aby wpust nie
był widoczny z jednej strony, wówczas stosujemy wpust płe­
twowy nieprzelotny (rys, 300),
Wpust pełny czopowany (rys, 301) stosowany jest przy

Rys, 300. Rys, 301. Rys. 302.

przegrodach lub półkach, wówczas, gdy mają być one bardzo

obciążone.
Po wbiciu czopów na klej klinujemy je od strony ze­
wnętrznej.
Złącze takie stosować można do przegród o szerokości
12—15 cm„ do przegród zaś szerszych daje się złącze na wczepy
środkowe (rys, 302),

Złącza węgłowe dłużowe.

Rys, 303 przedstawia styk dłuźowo-węgłowy, stosowany
przy łączeniu dwóch ścianek drewnianych. Złącze to jest
skręcane śrubami lub zbijane gwoździami.
Podobne złącza w stolarszczyźnie sprzętar-
nej, jak np, przy bokach u szaf, są sklejane.
Przy wykonaniu urządzeń sklepowych
rozmaitych ścianek z drewna cenniejszego, jak
Rys. 303.
np: jesionu, dębu, stosujemy na węgłach styk
 — 52 —

uciosowy (rys. 304) w tym celu, aby utrzymać na powierzchni-

jednakowy układ włókien drzewnych.
Przy węgłach zaokrąglonych stosujemy styki
węgłowe podlistwione (rys, 305).
Przykłady takie dają się widzieć w stolarszczyź-
nie budowlanej, sprzętarnej i modelowej.

Rys, 304,
Rys, 306 przedstawia złącze dłużowe węgłowo-
wpustowe, stosowane przy robotach budowlanych,
jak np, sufity drewniane, ościenia i t, p,
W młynach przewody rurowe do mąki również
w ten sposób są składane.
Złącze to, oprócz wpustu, zbijane jest gwoźdźmi
Rys, 305, lub skręcane śrubami.
Mając na względzie możliwość powstania
szczelin na styku węgłowym, zabezpieczamy
się od tego listwami a i b (rys, 307), które
nazywamy laśniami, („lezyny”),
Laśnie („lezyny”) są również upiększeniem
Rys, 306.
płaszczyzny.

Rys, 307, Rys, 308, Rys, 309, Rys, 310,

Rys. 308 przedstawia połączenie węgłowe dwóch ścian

na wpust pełny wsłupiony, stosowane przy budowie kiosków,
altanek i t. p.
Rys, 309 przedstawia połączenie dwóch desek na styk
ukosowy, wzmocniony wpustką, Złącze to spotykamy w ścian­
kach drewnianych.
Na rys, 310 mamy złącze desek na styk ukosowy nalist-
wiony, stosowane również przy budowie ścianek drewnianych.
 — 53 —

Złącza krzyżowe.
Najzwyklejszym okazem złącz tego ty­
pu jest nakładka krzyżowa (rys, 311).
Złącze to stosowane jest w tych wy­
padkach, gdy dwa drewna, na jednej płasz­
czyźnie, krzyżowo złączyć trzeba.
Więcej złożonym złączem jest nakładka
sześcioramienna (rys. 312). Rys. 311,
Jak widać z rysunku, wcię­
cia w drewnach zawierają
’/s i 2/s grubości drewna.
Rys, 313, 314, 315,
przedstawiają trzy odmiany
złączy krzyżowych szcze-
blin (,,szprosów“) okien­
nych.
Przy wykreślaniu prze­
kroju takich złączy uwa­
żać należy, aby grubość
wypustu s (rys. 314) rów­
nała się grubości grzbietu x Rys, 312,

Rys. 313, Rys. 314. Rys, 315.

Złącze krzyżowe Złącze krzyżowe Złącze krzyżowe
graniowe dwugraniowe uciosowe
(rys, 314);. tak samo grubość m (rys. 315) ma się rów­
nać grubości s; w przeciwnym razie połączenie będzie
trudne.
Zdarza się, że technik projektuje szczeblinę u góry
zaokrągloną (rys. 316); ponieważ skrzyżowanie takich
szczeblin jest trudne, przeto projektować tak nie należy. Rys. 316,
 — 54 —

Złącza drewien łukowych.

Zanim przystąpimy do omówienia sposobów łączenia dre­
wien łukowych, zastanowimy się nieco nad układem włókien
drzewnych. Drzewa rosnące bywają proste lub krzywe; stąd
wynika, że włókna w desce biegną prosto lub łukowato.
Przy wyrabianiu przedmiotów krzywych pożądane jest,
aby włókna drzewne biegły w kierunku krzywizny wyrabia­
nego przedmiotu.
Rys, 317 przedstawia właśnie przykład,
jak można wyrżnąć nogę do krzesła.
Widzimy tu, że włókna drzewne
biegną za krzywizną nogi,
Ale nie zawsze można dobrać dre­
Rys, 317.
wno o odpowiednio krzywych włóknach:
przeto, gdy do wyrobienia części łukowej mamy użyć drewna
o włóknach prostych, to musimy się zastanowić, czy możemy
ją wykonać z jednego lub też dwóch, odpowiednio połączo­
nych drewien.
Przykład, Mamy wyrobić dzwono, wskaza­
4
ne na rys, 318,
Rys, 318, Ponieważ włókna biegną w kierunku linji
x, przeto drewno może się złamać, jak to
widzimy na rys, 319,
Nie złamie się ono wtedy, gdy będzie
Rys, 319, krótsze (rys, 320), dlatego, że włókna x biegną
przez całą długość dzwona, Abyśmy to lepiej
zrozumieli, porównajmy rys, 320 z rys, 318,
Rys, 320, Z powyższego objaśnienia wynika, że do
określenia długości dzwona należy przepro­
wadzić linję c, d, (rys, 321) w pobliżu, lecz nie
Rys, 321, na zewnątrz linji łukowej a,
Jeżeli z jednego kawałka drew­
na w ten sposób żądanego łuku
otrzymać nie można, wówczas skła­
damy go z dwóch lub więcej dzwon,
połączonych na czop obcy (rys, 322),
Jeżeli nie chcemy, aby widoczne
Rys, 322. były ślady wpuszczonego czopa x, to
 — 55 —

w storce dzwon wprawiamy kołki (rys, 323), Złącza takie spo­

tykamy w stolarstwie sprzętarnem.

Rys, 323. Rys, 324.

Jeżeli złącze ma być bardzo mocne, to stosujemy zamek

francuski (rys, 324). Złącze to używane jest w stolarstwie bu-
dowlanem, przy wyrobie okien łukowych.
 • <':ż:

«S«s

■
 Biblioteka Narodowa

u Warszawa
30001006234438