Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Maria Wojtak, Gatunki Prasowe

    Uploaded by

    Skład kawy
    38 views25 pages

    Original Title

    Maria Wojtak, Gatunki prasowe

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    38 views25 pages

    Maria Wojtak, Gatunki Prasowe

    Uploaded by

    Skład kawy

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 25
    innych mediow). ‘Wspotezesna prasa — zaréwno ta utrwa- Jana drukiem, jak i upowszechniana w try- bie online ~ stara sig bogactwem treéci oraz r6inorodnosciq form wypowiedzi zain- trygowat, preywabi take zaszokowa¢ czytelnika. Podstawowe zadania komunikatéw prasowych, a wige powiadamianie o aktualnych wydarzeniach spolecznych, politycznych czy kulturalnych oraz interpretowanie owych zdarzef badé fakt6w, moga schodzi¢ na dalszy plan, ustepujac migjsca rozrywee, prowokacji i bladze. W zwigzku z tym wypowiedzi pozbawione funkcjonalne| dominanty po- Jawiaja sig obecnie we wszystkich typach prasy ~ w prasie ogéIne} i wyspecjalizowa- nj, w dziennikach i w tygodnikach. Dlatego tradycyiny podzial na informacje i publi- cystyke traci wyrazistosé. Nie oznacza to niejednokrotnie zas Jeinak, ze dziennikarze zawsze moga swo- bodinie dobieraé forme swych wypowiedzi. Whrew pozorom istnieja i sa przestrzega- ne okreslone konwengje, czyli mnie) lub bandziej elastyczne reguly, ktére decydu- Ja o ksztalcie praekaz6w prasowych. Owe schematy (modele wypowiedzi) nazywa sig gatunkami. Gatunki prasowe zatem to utrwalone w Swiadomosci tworcow (dzien- nikarzy) oraz czytelnikow wyobrazenia 0 ksztatcie wypowiedzi charakterystycz- nych dla prasy (czasem takée innych me- Gatunki praso Gatunki prasowe Gatunki prasowe to utrwalone w siiadomosei tworeswy (dziennikarzy) oraz czytelnikow wyobrazenia o ksztatcie wypowiedzi charakterystycznyeh dla prasy (czasem takZe Charakterystyka wstepna didw). Precyzja wystowienia wymaga, by postugivvaé sig raczej okresleniem ,prasowe gatunki dziennikarskie”, gdyz na tamach prasy publikowane sq wypowiedzi, ktore nie naleda do gatunkéw dziennikarskich — na przyktad listy do redakeji, oswiadcze- nia i listy otwarte, ogtoszenia, nekrologi czy reklamy. Reguly wzorca Reguly dookreslajace ksztalt poszcze- gélnych gatunk6w maja zmienng moc. ‘Tworey wypowiedzi dziennikarskich prze- maczonych dla prasy moga ich przestrze- gaé mnie) lub bardzie| dokladnie, Czesé gatunk6w prasowych powstaje w opar- ciu 0 zasady redakcyjne dosé precyzyj- nie dookresione. Méwimy, Ze gatunki te maja wzorce kanoniczne, a wigc najbar- dziej trwate, realizowane w miarg skrupu- latnie, ulatwiajace czyteinikom identyfikacje wypowiedzi. Mogna je preeksztalcaé, nie burzac pray tym czytelniczych preyzwy- czajet i oczekiwan, a zachowujae wraze- nie SwiezoSci i oryginalnosci konkretnych wypowiedzi. Reguly wzorea decyduyja na ogét o budo- wie wypowiedzi, a wige 0 typowym poczatku. i zakoficzeniu, liczbie segmentéw (akapit6w) | rae ich ule, Wiypowield prasowa bez ‘wagleh na gatunek rozpoczyna sig od tytu- 4 (pjedynczege lub zlozonego), kosczy 2a6 podpisem autora, kryptonimem bade naziva ‘agenci prasowve) czy innego 2rodta informa- ji (w niektoryeh gatunkach dane te posla~ wane sq na pocegtku), W wypowiedsiach, tGre majq povwiadamia 0 okrestonych za rreniach, informasje najvrainigisea umiesz- za sig w picrwszym akapicie, preeanaceajae | Koleine czgéci na areterowanle szczegolbw. Wspomniane wypowiedi sluza preckazy~ waniu informagii © aktualnych wydarze- niach, gdyz. powiadamiaiy o tym, co, gee, kiedy sig wydlarzyto lub kto, co, gaze, Kie- Uy, dlaczego i jak zrobit, Bardzig) uroeme- cong kompozycit moga miec wypowiedz), kine nie tylko preedstawiaia jakies ziawviska, | ce zavviera objanienia ¥ ocery, czyli wy powiedsi publicystyezne Na wezorace gatunkowy wypowiedei skla- © aig sig porsadke zasady: dookresaigce spo- soby praedstawiania Swiata, ghowne cele | Komunikats oraz jego szate stylistyeens. Mody fikacie tak uksztattovranego wzor- ‘2 polegajq na zmianie liceby skladrikow | wypowiedzi lub pezeksztaleaniu jakoscio~ {ayim, a Wife nadarvanias okreslonerma seg | mentowi ksztaltu odbiegajacego od kanonu. [Nazywamy je mody fikagami alternacyjnymi, Moiliwe sq tekée naivigzania do komen} | innych gatunkow. Méwimy w takim pray padi 0 adaptagjach gatunkowych, Informacja i publicysty ka We wopdlezesnie) prasie proestrzega sig zatem pewonych regul, ktére nadaia wypo- iwiedziom dziennikarskim skonwencjona- Iizowany ksztalt, Reguly te nie sq jednak dyrektywami ograniezaigeymi swobode roinig sig od siebie, tworzge okreslene tunki, Nie ma jednak ostrych i nieprackr cvalaych granic migdzy ovrymi getunkan Pracciwnic, wicle form sig preenika, mies ji mgei, wywolujac wrazenie amozticznose awige braku uporzadkowania, Czy inny sq bowiem schematy (ywzoree gatunkowe) a ceym innym ich realizacje w konkretny‘ ‘wypawiedsiach. Crytaigc gazete, obcul {2 wypowiedziami, nie z gntunkami w ss sie schematow. Mimo plynnosei granic migdzy gat ni da sig wyodrpbnie woglednie trate sel maty wypowied2i charakterystyeznyeh prasy’ i pogrupowac je w dwva pedstaw abiory? gatunkn ntormsacns Eau Ju Galy orn. Niezwrykle readko spotykar wwe praklyce jakikolwiek gatunck w post ezyste), Diatego niemel wszystkie get aig w sobie cos z informacit i cos 2 pl blicystyki, Uwzglgdniajac te okolicznot staram sig definiowae poszczegsine gl Jako odmiany informag. 9 ini), mou ~atem, jak sodve, interpretowaé jako mini mang informacje, “oithy jrasony) da potraktowad jako informagg rozsze windomosci preypisujac charakter infor Gi peng. /oporsush) moéna dookreshe informacie 0 informaci i reklam infor 2 sy este jako informa o osobie i rd ieniagjg osoby. ers zyskeyje zai na informacii zinterpretowane, a |i informagi zakamuflowang. 0 stl sie We takim ujeiu informacja ozpisang osy, 191» 2a informacig zobrazowang Dodaé trucha jednak, 2 obecnie inform: nie oznacra powiadamiania o spravedzonye faktach, Utrwala sig praktyka ukrywania inbdet informa, selekejonowenia canyehy, aa takze ich ogiaszania w okreslonym czasie, by werosta temperatura prezkazu, Praedstawione formuly nie stanowsig pre= cyzyinego okreslenia istoty poszczegdinych gatunk6w takze dlatego, Ze we wspolczesne} prasie obserwowaé mozna gry konwencja~ mi Burzenie tradycyjnego poreadku spra~ wia, ze dominanty gatunkowe ujawniajg sie dopiero na poziomie odmian gatunko- wych. W konkretayeh wypowiedziach zaé odnajdujemy cechy tekstow informacy)- nnych, publicystyeznych, a takze elementy literackosci |wymienié mozna dla prey du niektore felietony ezy reportaze, a na- wet wywiady), Osobliwoscia gatunkow prasowych jest to, Ze okresione formy moga sig stawac skladnikami innych, Wemianka dla praykli- du funkcjonuje jako komponent zapowiedi Jest wtedy je} segmentem poxlstawowym Mode tez pelnié funkcig skladnika wiadomo- Sci. Preypada je) wowezas rola pierwszego wyrdénionego grafieznie akapitu zwanego leadem (idem) Iu stinks Nie tylko skladniki mogg sig w wypo- Wiedziach powtarzaé. Wspdlny moze bye da wielu gatunkiw schemat konstrukeyj- hy. Model wiadomosci, ktory tworza: zlo- zony tytut, lid i wieloakapitowy korpus, ‘odngjdujemy w nicktoryeh zapowviedziach, sylwetkach, reportazach, wybranyely fei tonach oraz w wywiadach prasowych, Ze wegledu na wspomniane okolicz- nosci warto prezentacig poszezegdinyeh schemat6w gatunkowyeh oraz ich konkret- nych realizacji popreedzié kilkoma uwagami ‘o diw¢ch istotnych skladnikaeh licznyeh wy- powiedzi prasowyeh ~ tytutach i lidach, Metamorfozy tytulow we wspolczesnej prasie Gdy granice migdzy gatunkami informa cyjnymi i publicystyeznymi rysowaly sig Dandi) ostro, przestrzegano na ogét zasa~ dy stosowania w gatunkach informacyinych tytut6w powiadamiaigeych zvigale o prac stawianym w wypowiedzi facie hib za renin, publicystom pozostawiaige swobode w wyborze bardzie) atrakeyine} formy ty tua, We wspdlezesne) prasie regula ta jest stosowana sporadycznie. Tytul 2yskuje bo= twiem preede wszystkim funkcie wizytow- ki wypowiedzi, Ma czytelnika zaskoczyé, preyeingnaé jego uwage i zauroczyé. Moze bby€ dopasowany do tematu, lecz nie mus Moie stanowié harmoniing calose z segmen tem glownym, lecz nie musi. Mode by€ zwy- mye nacigganie » Bre@tanki » wiemeorobisz.com ry forma foniceng (onomatopeie, rymy, anafory i inne wspélbrzmienia): Byun © Ale nuamuuwunmuaudat » Mieszko, Mieszko, méj koleiko » WIG spada w mig » Obertasy wokdt kasy » Ksiqaka Ksiadka » Zestawy stawek ery formy gr » NATOSMY CZEKALI » Twardzismy » Takie sobie porefelikt » Ratuszek jak nowy gry leksvkal a) metafory: » Zloty traci blask © Wiosna w rowki (0 modzie na spodnie ze sztruksu) » Wietka biata kropa (0 sowie Sniezne)) & Asfaltowi kombatanct (0 blokuigeyeh, drogd » Zywoem zadtuieni (0 interwencyjnym, skupie Sih » Krétkowarocana dicta (0 szkodliwych dla weroku skutkach stosowania nie- ktdrych diet odchudzajacych) by neologizmy: » Padziemna balangownia » Kultowisko © Tesiktsinia ss Ubegpieezony hit-kredyt » Balometr » Pighnotogia; Wice-Matysz » Podpisel (0 podpisie elektronicanym) » Zakupoland » Gaudeamus kredytur » Chlopak 2 Holtytédé > ReeczpaspolitaPaserska >» Lex Lepperi; Bezrozmowie > Urlop taciereyisk » Senegooo!! ©) precksztaleenia zwigzk6w frazcolo- gicenych oraz prayskiw: > Nosit wilk razy kilka Bez plamu nie ma kotaczy >» Calowvick psu wilkiem Stra ma wielkie rogt » Figa z bankiem » Igla nicegody’ v» Traymaé eke na wodomierzu Zrabieni ww Expo 4) stosowanie wyraz6w potocznych’ >» Pemotka wy samorzqdach? > Biurowe pogaduchy o> Prackegy cay’ neg? » Prackret na. autach » Padpucha, e2yti gra » Zadyma 2 datami 50 tysiny 24 samowotke » Matma na tuzie gre skladniowe (na preyklad uzy- Ge pytaf) BMW zsiada 2 Rovera? >» Zabéjcey brak upravnier? » Cay eysterny wyholejg PRP? » Powolajg specresort? Sami sobie winni? gry stylizacyjne: a) gdy nasladuje sig cudze wypowiedzi lub okreslone typy wypowiedzi » Wy nam, tomy wam » Studia kupie »» Saybka reforma? Nie wiere » Trybunal? Nie » Dehata? Non! » Prywatyzacia ~ nie, Zarabianie ~ tak ‘Angielski ~ OK, historia ~ nie »» Raz, dwa, tray ~ policz ty ae ke » Bardzo dobrze: destateceny! » Ino wyiera © Upreeimie informujg, de preestuchania nie bydzie » Paawolenie ma budowg? Zatativimy poe- nie gdy wprowadza sig aluzie Chciato im sig ehciee Niestraszny divdr Woiasé do pociagu, ale jakieg? » Catoby Polsza byt Polszei » Migdey finatem a breegiem puchara » Wespaid av zeguil, by mar Komi zoe Tego rodzaiu przcksztalcenia pojawiala sig we wszystkich wypowiedziach praso- wych bez wagledu na gatunek, Istnici bez jednak reguly doboru tytul6w przewidlzia— ne we waorcach gatunkowyeh i re ne w konkretnych komunikatach, Lid — uatrakcyjnianie wypowiedzi prasowych Pocaatek wypowiedzi przyeiaga uwage odbiorcy, wige tworey komunikatow pra sowyeh staraj sig w pierwszyeh akapi- tach nie tylko zapoznaé ezytelnika wstgpnic 2 treseig prackazu, ale (czy moze obecnie preede wszystkim) zachyci¢ do dalsze} lek- tury. Wspomniang funkcjg spetniaé moga w konkretnych wypowiedziach wszystkie typy lidéw (nawet pojedyneze czy stress: zym dys- akie sq rodzaie lidéw, wyodrgbniane ze waglgdu na funk cceaiqee), Preypomnijmy zaten ponuj dziennikarze, a wige Gig lub jgzvkowy ksztalt 1, lid streszezajgey Lokatni dziatacze SLD nacish jg na NFZ i podwazaiq wyniki Konkursow ra dyrektonivy wojeweitzkich oddziatow Funduszu, w ktérych preegrali ich fas. ryei. Domagaja si, by prezes Punduszu Jeray Miller zmionit swoje decy2qe: 2, lid hastowy (pejedynezy, a wige ma- jacy forme zdania} » W Wielkanoc papied apeluje 0 pok6 w Irak i zaprzestanie prac nad bronig atornowa, Ww Tranies Z.teorii ochrony Sradowiska Polacy za stuguja na cewarks, ale na egzaminie 2 praktyké mietiby spore Klopoty; 3. lidl-evtat: » uNaréd nie zastuguje na traktowanie hiego jestesmy Siviadkami » O wradzinach Adama Mickiewicza pa migta cala Polska, dzien jego imienin hhonorujg zanssze kratkowskie kaviaciarki 6 Juliuszu Stowackim pamigtamy my ~ mieszkaricy esiallajego tenia ~ mais 2 cum Bolestaw Banicki, polonista, znawea i wielbicel poezji wieszeza; » Preelom w procesie 0 Smiertelne pobicie szavvskiego maturzysty? » = Nie zmienia sig ordynacié tuz przed wyborami, nawet jezeli reguly gry sa dla kogos niezbyt wygodne ~ ape wezoraj marszatek Sejmu Wlodzimierz wat Cimaszewicz. Ale czy SLD i PSL go po- stuchaig? » Gabinet Betki dotrwva do jsieni. Prezydent nie prayial dymisi, a premier oswiadeayt, 2¢ read ntaski nie rob i jest jest do wy onania praca, to ja wykona” » Komu Sw. Mikotaj prayniesie kase fi- skalna? Na pevno fryzjerom {introliga- torom, O szczeScit moga méwi kravscy {i kominiarze — w astatnie) chwvili wypa- ali z listy. Jednoczesnie resort zapowia- da bezpardonowa walks 2 .niewbifaniem ra hase’; 6. lid opisonvy: » Folski rynek ustug public relations staje sie coraz hardzie atrakeyjny dla migdey- raradonyel agencji. W ciggu ostatnie. 0 roku filie nad Wista onworzyty co nnajmnie) divie duze firmy. Ale na tym nie Kone » Euforia, oklaski, nicktérzy reucaig sig sobie w ramiona. To pierwsze reak- cje SLD na wstgpne svyniki wybors: Dostalismy seanse. Wybory potvvier daily, 4e mozemy byt oparcier dla lew!- comegoelektoratu — korentuje na goraco Andlrae) Jeschke, wiceszef parti; 7. lid prognazujacy reakeie. nastep sta: » Deis 2aceyma sig Tori najwikszy f- Sstiwal muzyi chreesejaskigyw Europe Srodkowo-Wschodnie). Organizatorey majg nadzieje, de stanie sig migjscem spwotkan generat Jana Pavsta Its 8. lid komentujacy Po klpsce Wisly 0:3 wv Guimaraes w [run dzie Pucharu UEFA, Wydawato sig, de nde) juz ne moda upast nid rok tem po blamazu 2 Dinamem Tbilisi, Wista siggneta jednak drugiego dna; 9, lid udramatyzowany » Finowie upijaja sie na umér Pija zis at eatery razy wie) riz w tatach 60, { weale nie dlatego, ze jest zimno é mu- sea sig rozgraewat. Pia wigce} dlatego, 2 8. W Unit Europeishigh » Lech Watysa: Niech generat preyena, 4c fatszowali teceki, tamati i szanta~ Zowali preyzwoitych tudzi. Wojciech Jarucelski: ~ Biory na siebie odpowie- dziatnase, chot nie 0 wszysthim wie- dziatem, czas powolaé w Polsee Komisig Prawdy ¢ Pojednania. Granice migdzy poszczegélnymi ty- pami lid6w sq plynne, a konkretne re- alizacje modna interpretowaé rozmaicie. AtrakeyjnoS lidu zalezy ponadto od spo- sobu jego potgezenia 2 tytutem, Modliwe ‘s} zestawienia kontrastowe, dzigki ktorym mato atrakcyiny lid zyskuje dodatkowy po- wab na tle egzotyeznego tytulu: Nadtytul; Chata Zeromskiego ma sto lat IV glowny: Witgjcie ke nom ‘id: Biurko,fotel, fotografie i obrazy, a na~ vet rawice bokserskie oraz narty iad 54 na miiscach, giaie je prec stu laty pozostait Stefan Zeromski Lid move byé powigzany formalnie i tre= Sciowo 7 poprzedzajgeym go tytulem: Nady tul: Borowski czwarty Iytut glowny: Lewica jest 1 2yje Vid: Tak méwit Marck Borowski tw po cogloszeniu wynikow. Odpowiednie zestawienie tytulu i lid sludyé moze potegowaniur dramatyczno- Sci komunikatu: Nadlly ul: Przekrgt w ubikaciach 1 glowny Smiendagea sprawa Lid: 0 zadefaudowanie pit mitiona zlotych eskardony jest putkownik, Ktory organizo~ wal éwiczenia wojsk NATO w Drawsku Pomorskim, Chodzi @ kontrakt ma czysz- czenie poligonowyeh... toalet Nault til Egzamin nie ty2ko wv maja i styeenia Tytul glowny: Hurral Jest dodatko- wa matural Lid; Superwviadomos®! Bedzie dodatkony termin nowyel: matur Charakterystyka wybranych gatunkéw prasowych Wamianka W oobrgbie wzmianki miesei sig ele- mentarna informacja, c2yli powiadomie- nie © pojedynezym fakeie lub zdarzeniu. Wamianki funkejonujg w dwn odmianach, awigzanyeh ze sposobem publikaejt 4) jako wzmianki autonomicane, gay poe dlyneza wypowieds utraymana w kon weneji wamianki jest publikowana w sqsiedztivie innych gatunkive, by jako wamianki seryjne, gely pod wspot- nym tytulem (HW skrivie, Kraj av skro- «ie, Swiat w skrie, Krotho) publikue sie 1w kolumnie kilka wypowvielzi o analo- giczne| budowie | funkeji Kolgine odmiany wypowviedzi reprezen- tujgcyeh ten gatunek mozna wyodrybnic, uwagledniaige spos6b uigcia tree, Bey t0 zatem wemianki 2 dominanta informa eying, gdy preewaza funkeja lakonicene go i w miarg obiektywnego povviaiomienia © fakcie, lub wenvianki z dominant publi- cystyezna, gdy poiawia sig jakickolwvick preciawy subicktyiwne) prezentaci © toisamosci gatunkowe) wamianck decyduje ich struktura, Sa to wypowiedsi lwusegmentowe, slozone 2 pojedyneze- go tytuha j krotkiego (Gednoakapitowe- go) segments glownego, czyli Korpust. Tonwvnaimy nastepuigey pr2yklad Hendricks jedzie do Warszawy | Na jedyny koncert w warszawskiej Sali Kongresowe) prayleci 25 maja slynna spiewaczka Barbara Hendriks, Je) kon- tert w rama ey Era Jazze” ype ng hompozyeie Buke'aElingtona, Clea Fortra Ganga Gash, Wokaistet- rnareysayé na hvartet Magnusa Linders. Wie infrmagi na vow jaze pl (G06, 5 maa 2005 #9 Praytoczona wypowied# realizuje wier- nie reguly wamianki z dominant infor macyjng. Minimalna informacia zostata zawarta ju w tytule. Korpus ja preeyzyj- -zeglawwia (Oprocz. wamianek zredagowanych zgox!- nie 2 kanonem pojawiaja sig w prasie wamianki spokrewnione 2 publicystyka Obserwuje sig w nich specjalne praeksztal- cenia tytulow (najezeseie) wprowadzenie wyrazu potocznego Tub nadanie tytutowi formy pytania ezy wykrzyknienia) i okre- Slone modyfikagje korpusu. Najbardzie) typowa 2 owych modytikagjt polega na rwprowadzenitt eytatu, czyli praytoczenin fragment jakiegos pisma (uregdowego} lub wypowviedsi uczestnika preedstawianego rdarzenia, Znika hub lege przez to ostabi niu obiektywiem preckazu. Swiat jest po- kazywany 2 réinych punktow widzenia Kormunikat ma nie tylko praedstawiaé okre- sony fragment rzeceywistossi, leer takze oddzialywae na eaytelnika. Pajawiaia sig Ww nim nowe jakos stylistyezne, a wige potocznos, oficjalnosé, patos hub akcenty humorystyczne, Daialanie zasady uatrakeyjniania komuni atu { urozmaicania jego szaty stylistyezne Wwidae dobrze w nastepuigeyeh fragmentach wamianki Poset Samoobrony naublizat policji | Efektownie zaczal kadercig nowo wybrany | poset Samoobrony 2 Kiel... Gly radon ska policia zatrzymata go po poscigu ulican Radoméa, naublizal funksjonariuszorn.|..J Fowvinienem wam postracaé czapki 2 gt, teraz wam pokats, barany, bplziocie sig thi- rmaczyt 2 tego, najpierw’ wy, a psinicj wase practotony ~ miat powiedziet policjantom. {} Wezoraj radomska prokuratura wsecze- ta postepowanie w spravsie zniewazenia poli- sjantéw. Sutka chroni juz jadnak immunitet. [Na przestuchaniepotrzchna jest zgoda Seine, chyba Ze sam zgodz sig na udziat w ezyn- rnsciach procesoryeh (GW, 21 patadriernika 2005 &) © krystalizacii wyznacznikéw gatunko- wych wzmianki dobitnic Swiadezy mozliwose __wykorzystania tego typu wypowiedz! jako rnarzedzia satyry. Zachowywana jest wledy ‘zwykle konstrukeja komunikatu, ecch absur- dalnosci dopatrywaé sig za mona w Sivie- Ge preestawionym. Oto praykbat: Koniee ezarnego rynku czaréw Reqd Zimbabwe zalegalizowat zal sea ‘mana. Zabronit jednak sekodzenia cearae ani innym. Kazd, kto na skutek reueonego troka potkie sig, zlamie ek alo wy Je, Badeke mgt zglsié poi preestgpst. Stowarzyszenie Seamanéw Zimbabwe lix xy 500 tys, eztonkove Tiviendag, Be miley innymi precpowiadaja preysets i roxmas Wiaig ze zmartymi (G0, 4 tipea 2006 2) Notatka Notatka moze byé traktowana jako poszerzona wzmianka, gy r6zni sig od wamianki bardziej rozbudowanym korpu= sem (minimum diva akapity) i zlozonym tytulem. Notatki sy publikowane w seriach (lecz bez. wspélnego tytutu) lub jako samo- daielne wypowiedzi, Ze wegledu na sposob Ligeia tresei lub’ z powodu modyfikacji ilo- Seiowych (redukcja tytulu [ub lakonieznos korpusu) da sig je podzielié na: a) notatki 2 dominanty informacyjna ~ gdy zardwno tytul, jak i korpus podporzsd- kowane sq funkeji powiadamiani }y notatki z dominanta publicystyezng ~ gay Ww tytule Inb segmencie gléwnym pojavvia- Ja. sig pracksctalenia interpretuijace fakty lub modiyfikacie ezysto formalne, Notatka poszerzona 0 wyoxlrybniony gra- ficanie wstepny akapit staje sig minimalng wiadomescia, W praktyce komunikacyjne) przewa- Zajq_ notatki z dominant publicystycana, Pracks2talceniom jakosciowym podllega 2 re- guly (ytul ghiwny oraz korpus, w ktorym moga sig pojawiat elementy komentarza lub preytoczenia wypowied2i uczestnikow 2da- czy eytaty 2 urzedowyel dokumentéi. sposoby preeksztaicania notatki nie odbiegata zatem od metamorfoz, jakim we wspoleze sng) prasie moze byé pockdawana wemianka. Notatka 2 dominanta publicystyczna staje sig wypowiedziq wielostylowg, gdyz moze 2a wieraé stownictwo neutralne, ofigialne, ta- howe oraz potocane czy slangowe. Oto prrykiad notatki z dominanta pu- blieystyezna ODRA WoDZISLAW - GROKLIN GRODZISK WLKP. 0:0 Ale nuuuueuuunuuunenuununndal Najuvigcej braw wv catym meczu zebrat zespot madoretek, klory wystapit w preerwie Wystep dziewezyn 2 zespolu Impro 2 Pszowa, ktdre maszerowaty i tanezyly, byt dynamicany i perfekeyjny, W oxlrsnie- nit. od gry obut druzyn. Gra toczona byta w Slamazarnym tempie, a pilkarze co rusz popetniali koszmarne hiksy. ~ Byt to staby ‘mece. Wigce) byto walki nié dobre) pithi Na pewno to spotkanie nie byto na pozio- mie ekstraklasy ~ preyznat ponsocriik Marek Nowacki, byly grace Odry. fo. ‘A obrofica Odry Dariusz Dudek potrafit jednak znaleaé pozytywy: — Zrealizowalismy ww stu procentach plan taktyceny w defen- sywie, W tym sezonie nie stracilismy jeszcze tu siebie bramki ~ stivierdzit zadowolony. (GW 14 sierpnia 2006 ©) Wiadomos¢ Jest to gatunck zasadniczo informacy} ny, choé rzadko wystepuia W prasie jego Klasyezne realizacje. Mozna traktowaé tego typu wypowied2 jako informacje petna, gdya wstgpne powiadomienie o jakims zda- reeniu moze sig znale#é w zlozonym tytule, uszezegblowienie (lub jedynie powtérzenie} ‘owych tresei zawiera lid, a informacig wla- éciwa, zaprezentowana wieloaspektowo — kilkuakapitowy korpus, Obeenie dziennikarze stosuja czgsto 12 norodne chiwyty tatrakeyjniaigce wiadomo- Gi i to niezaleznie od tego, czy znajduia sig e w dziale krajowym, czy zagranicznym, nntuja tresei z dziedziny kultury czy pre problematyke gospodancza. Jesli nawet 2 in- formacia, a wige 2 wyeksponowaniem tresei najwainiejszei na pocaatku i stopniowy je} uszezegGlawianiem, spotykamy sig w kor pusie, Lo w jakis sposib uwyraéniony jest tytul lub Tid, Podobnie jak we wzmiankach cay notatkach korpus moze byé preetyka ny cytatami, zawieraé formy oceniajgce lub wstawki nawigzuigce do formy wywia- du, Move tez byé uzupelniony infografika (ww postaci map, tabel, wykreséw) lub in- nymi materialami ilustracyinymi Zaskakiwaniu czytelnika shia prac ksatal matyka lub majgce charakter konceptow, ia oryginalne, motywowane te- a wige chwytow stosowanych dla nadania wypowiedi niepowtarzalnego ksztattu Stosunkowo czgsto (nawet w prasie co- zienng)) stosowane sq mechanizmy wi aualizacji. Pontaszy artykul, dotyczacy antymaterii, zostal poprzedzony nastept jigeym tytutem i lidem: \\tul: Tam gdzie przesztosé dopiero sig zdarzy, czyli KAPSW AN TAWS Lid: W kosmosie moga istni’ obszary, glzie wszystko dzigie sig na opak, a wige mp. rozbi ta filizanka sklejalaby sig 2e skorupek, ga- ety ezytaloby sig preed ich drukier. (GW 26 listopada 1999 6 Wiadomosé 0 antywodorze (GW 20 wr: $nia 2002 r.) poprzedzono nadtytutem W osrodku CERN pad Genewiy otreymano nad- spdziewanie duze ilasei antywodoru ~ astra nego odbicia” zivyezajnego wodoru. W tytule | lidzie pojawia sig wizualizacja tego ja wiska. Lid, uzupetniony wskaz6wka Tit przystaw lusterko, mozna odezytaé dopi ro w lustrze: Fizyey nauezyli sip produkowaé dude ilasei najprostszycl atomwy antymaterit Daieki term bye moze odpowiedzg na fra rmentalne pytanie:dlaczego w kosmosie istieig planety, gwviazdy i galaktyki? Dlaczego istncje fas zamiast czegos? Za niezwykle radykalnego w poszu~ Kiwaniu konceptow uznaé nalezy autora wiadomosei dotyczace) konkurst: skokiw narviarskich w Zakopanem, poniewaz wy- stylizowal on wypowied? na gware g6 ska (GW 19 styeznia 2004 1}. Mody ikacji poalega cala wiadomosé, zakoniczona nasty pujaea wskaziwwka: Cepry, co majom Ktopot 2 nasom potskom-goralskom mowom, piknie sprasamy na sportowve Karty. Pomijaige kwestig wiernosci i popraw- nosei stylizacji, odnotowae trzeba oryginal- nos€ pomyshu zwiazang z tym, Ze goralska patyng zyskuje wypowiedé dziennikarska, stylizacyjnym, abiegom nie zostaly za8 pox dane wypowiedzi innych osdb, Oto tragmenty tego nietypowego ko- munikatu (opublikowanego, co wazne, na plerwsze) stronie) \ytul: Pipknie hipkot Lid: Adam Malysz byt jakoby nowiuskit Divo drugie mieisca nesego skijackowvego gaz dy wv Zokopanem doly, co znd gro 0 Wielki Ceber ~ Puchar Swiata. ~ Zobacayte tyeh tudzi i mnie poniosto ~ godot Matyse Fragmenty korpusu: Co zadzialalo, co ezesnigj nie cheiato dziatac? ~ gryzipiér Ki 2 .Gazety” mencyty Malysza. ~ Gdybym wiedzial, tobym wam powindziat ~ goviol 1 jescechwolt Jaska Seturea, pirwsego, co 0 gnolw ostotnich dia a shen, co by pike hip. L. W Zokopanem czos byt ku tery najy- sicsy by on Skandyaw i inksych 20- ronienyeh copriwe prechipkat o hole jako Jego cepry prechiphoty jsce die niadzie de nazad, |...) tudes syiego byl goto’ Jestesmy 2 Tay na dobre izle” ~ pisoli na sera tach, Byl tee tay, eo gudoi,ze dobre be- Ale, ,Nasvetw tenissinkach ples nt Krupakach W scote Palak ool phe pyre hip- neni, die nejilaase w gama, a lp sy 0 wos byt Niemice Uhrmann.~ Sor Adam, ale wygraé w Zakopanem i to z toby to najlepse, 9 mnie moglo spotkac ~ go- dol Niemie. f.1 Zapowiedé Bogactwo form zaponviedzi jest ogromne. Skomersializowany rynck maki wymusza poszukiwanie nowyeh sposobow ziednywa- nia czytelnika przez atrakeyjne anonsowanie zawartogci numeru pisma, Pierwsza strona, ‘ey okladka stale sig wige migjscem szczeg6l- nie zacigte) rywalizac W kolorowych magazynach rolk prayne- ty odgrywaia wypowiedzi krdtkie, staran nie graficas do wybranych publikacii z wngtrza nu- wyeksponowane, oxdsylajace Analogiczng funkeje petni spis tre- Sci, rdznorodne wypowiedzi anonsujace, Ktore mu towarzysza, i zwykle publiko~ wany w sasiedztwie editorial, ezyli ko mentarz redakeyjny. Konkretny material prasowy moie bye dzigki temsu zaporvia- dany kilkakrotnie w rdznoroday sposdb. CzeSé zapowiedsi nawigzuje do konwen- Se csc ji tytulow, inne sq oparte na wyliczenit, a kolejne przybieraja forme a pelatywna lub oceniajgca. W prasie codzienne} pojawiaja sig dwa typy zapowiedzi. Pierwszy nazwaé mod na zapowiedzig autonomiczng, gdyz ta odmiana gatunkowa przybiera osobliwa forme, drugi za nieautonomiczna, ponie- wai tworzg te odmiang wypowiedzi spo- krewnione z innymi gatunkami prasowymi, Zapowiedzi nieautonomiczne sa z reguly publikowane na pierwsze} stronie, autono- miczne zas a ogél w glebi numeru Zapowiedzi autonomiezne wyréznia- jg sig zmiennoscig ksztaltow oraz seryjno- cig, Posaczegdne skladniki serii wypowied: zapowiadaigeych zwykle jakis dodatek do gazety moga byé reprodukowane (publi- kowane kilkakrotnie bez. zmian) lub two- owanych skladnikach. Konwencja gatunkowa takich zapowiedzi uje sig w ,Gazecie Wyborezej”. Chege zachgcié do lektury 16: ruye serie 0 206: najbardzie} wyraziscie ry norodnych dodatkéw, redakeja postugu- je sig wypowiedziami © zblizone} formie. Zawierajg one: reprodukejg okladki dodatku, formule lokalizujaca, otwierajgca komunikat {pondaj W po- niedzialek w Gazecie”, ,W sobote w Gazecie' jacq czas i miejsce publikacji) wlutro w Gazecie”, jakis segment glowny (ma on nie tylko poinformowaé wstgpnie 0 anonsowanym tekécie, ale tez zaintry- gowaé odbioree) i zamykajgea wypowied? formule cxlsytajacg. Porownaimy nastepu- acy preyklad: W PONIEDZIALEK W GAZECIE Czabanowej renta sie nie nalezy, bo jest to ak- torka, co po miescie chodzi 2 kula, a w ree- czywistasci moze wykonaé nawet szpagat! Tsigce obywateli donosi do ZUS-u na ssi dow i znajomnych Lustracja dobrosqsiedzka w poniedziatek w ,Duéym Formacie". (GW, 18 Tutego 2005 5) w nicowane schemat pojedynezego komu- cerii zawierajgee) wypowiedzi zr6z- nikatu awykle sig nie zmienia, Wymiana obeimuje segment gléwny. Werasta dzig ki gdyz we wszystkich sktadnikach 5% emu sita oddzialywania calego zbioru, dba sig o intryguiaey ksztatt wspomnianego. segmentu, Dla ilustragi odwolajmy sig do: nastepujacych praykladéw: Ww soBore Stewardesy Pasazer K, zwolnil stewardesp M. z pracy, powotujac sig na osobista znajomose z pre- zydentem Putinem, bo nie cheiata mu po daé alkohol Opow' i stewardes LOT-u jutro wv ,Wysokich Obeasach” A ponadto: * Tajemnica Stanislawy Walasiewiezdwny * Rok 2 Zycia fryzjerki * Marek Kondrat 0 kobietach (GW 13 sierpnia 2004 r) W kolejnym komunikacie zmienia sig Jjedynie segment glowny: Zdarza sig, 4e pary uprawiaja w samoto~ tie seks, Jedeti robig to dyskretnie, nie ine terweniujemy. Zapowiedzi nieautonomiczne réznia sig od gatunkéw, do ktorych nawiazuia, obecnoseig formuly odsytajace). Dlatego modna méwié o zapowiedziach spokrew- nionych ze wzmianka, notatka cay wia- domoscig. Rzadzie} do roli zapowiedzi sq przystosowywane inne formy wypowie- dei prasowych, Wiadomesé bywa jedynie ucupetniana o formute edsylajgeg hubs pod lega jeszcze procesom skracania. Opuszeza sig zwykle fragms drukowana w gigbi numer) lub caly kor pus. Zapowiadanic za pomocy wamianek oznacza nigjednokrotnie modyfikacje ieh oli, W rapowiadang} wypowiedi moga ‘one pelnié funkeje lid. to preyklad notatki prasowe) preysto- sowane) do roli zapowiedzi Korpuist. (ealose jest Nadtytisl: Gregja weszta do strefy euro, bo sfalszowata statystphy Iytul glowny: Atony zakpily 2 Bruckseli Fragment korpusu: W estupienie wpra- wily wszystkich rewelacje unijnege uree- o Eurostat, Jego szef (J asiviadceyl wezora, de Grea przez lata sta ta do Brukselé weigte 2 sufitu dane © swo- iim defieyeie i dlugu pubicnym. Po co? Aby ieisé do strefy euro. f..) Formula odsytajqea: Korespondencia Roberta Soltyka 2 Brukseli ~ s, 26 (GW 24 wereesnia 2008 1) Unozmaicanit form zapowied2i nieauto: du statystyezn romiceng) suzy nawigzywanie do r6énych cxlmian gatunkenvyeh gatunkow macierzy- stych oraz wprowadzanie réénorodnych typow fornnul adsylaigeych, Do geupy Masycenyeh tnajprostszych) formal nal fags » Strona X; » Coy) =. Xi» Whe wi My » Seco — 5. X. Dla cacikavvie= nia czytelnika stosuje sig jednak réznorod~ ne precksetalcenia, wprowadzajae formuly 7 nazwa gatunkowg, formuly informujace ‘6 temacie zapowiadane) wypowiedi, for- muly komentujgce, zawieraigce eytat oraz Formuly rozbudowane (wielosktadnikow ady okreslona tematyka poruszana jest Ww rGanych tekstach. Poréwnajmy naste- puigee prayklady: » Co teraz, Seimie? ~ s. 5, O debacie ~ s. 26, Wipes) i Komentarz ~ 5. 4, Rosie rozumie ale nie ustepowad ~ 5. 25 Cay byalzie treecia tura wybordw? ~ 5. 10, Zachéd i Rosja walezq na Ukrainie ~s. 10- 11; Cay nasze firmy z ekonomicanet podstax nuswhi pregida, na univwersytet? — 5. 28. W wale 0 czytelnika poszeregélne ree dakcje zmieniajg ksztalt pierwsze) strony i publikowanyeh w tym miejscu zapow Adzi lub preeciwwnie ~ stosuja zasade utrwa- Jania czytelniczyeh nawykow. Komentarz Sama nazwa odnosi sig do procedury in- terpretowania okreslonyeh ziawvisk prezen- towanych na tamach prasy (cey w innych mediach) lub do specjalnego typu wypowie= dai, Komentarz jako gatunck wypowiedzi pprosowe) zatem to komunikat, KtGry Ww spo= sdb subicktywny i wyrazisty praedstawia okreslone fakly. Jest wypowiedzig autor ska, wyrazajgea wprost opinig o okreslonym. zdarzeniul, Mode mie charakter polemicany Ww stosunktt do opinil inaych. publicystéw. We wspdlezesne} prasie zaréwno co- dzienne), jak i w tygodnikach opinii ko~ mentarz odgrywa niezwykle istotng role Poniewaa moze byé blisko spokrewniony 2 felietonem lub recenzja, niektore redak= je stosulg specialne zabiegi, wyr6dniajgee tego typu wypowiedzi. W roli sygnalow gatunkowyeh funkejonuja: state miejse publikacii (w gazetach jest to zivykle dru- {ga strona) i nazwa gatunkowa, Pod weglgdem strukturalnym komen- tare nie jest wypowiedzig skomplikowana, gdyi sklada sig z pojedynezego tytutu oraz kilkuakapitowego korpusu (formy bantzie} rozbudowane nalezy traktowae jake arty kuly publieystyezne) Rodnorodnos form komentarza praso: wego sprawia, Ze do wyodrebniania jego cximian stosowaé trzeba kilka kryteriow, konkretnym wypowiezion za da sig prey pisaé cechy roznych typéw wypowiedzi komentujacyeh, Ze wegledu na relacje 2 tek stami informaeyinymi oraz sposéb publike wania wypowiedzi mozna wyodrgbniaé Aziciny, niestowarzyszony 2 informacia, > kunci wulonan iy, ceyli wple. ciony w informacig lub 2 nig stowarey szony (publikowany obok i odnos sig wprost do ewe} informacji. Biorge port uwage sposob formutowania opinii oraz. technikg je) prackazywa hia, mozna wprowadzaé rozréznienie na komentar, » bovjestiln a wige wypowieds, ktOra ja sno preeyzuje rodza) opinil i je) tone, » oraz youl, gdy w voli komentarza wystgpuie inny gatunck wypowiedzi W grupie komentarzy posvednich miesz tq sig takie unvagi ekspertow oraz wy powiedzi preytaczane 2 innyeh gazet czy medigw (por. w ,Gazecie Wyborcze)” ko- munikaty publkowane 2 reguly na dru gi) stronie i opatrywane tytulami: Htzoraj uslyszane, Wezoraj praecaylane, Kiedys pree eaytane, Bedlura dnia, Nonsens dia). Gy okreslone fakty czy ziawiska sq w opinii publicystow godne szezegdlowe) interpretacii i oswietlenia z réanych punk- tow widzenia, wprowadza sig zbidr wypo- Wwiedzi komentuigcyeh. I tak o festiwalu w pola Wyborcza’ (1-2 caer a 2002 1.) pisa: Ja za posrednictwem wypowiedzi Roberta Leszczynskiego (wypowiedzi o ksztatcie notatki x informacyjnym nadtytutem: Po Gatunki prasowe Clee) SC i ttt festiwalu w Opolw i komentujgeym tytu Jem: Telewizja brukowa) i dwéch komenta ray ekspertow Wypousied podstawowa byla preesyco: na fragmentami oveniajgeymi (jest to zatem przyklad komentarza nieautonomiczne Pordwvnaimy fedymka pokaza ten telewizyjny rezmach sludyl promowania 4 kr jest nag, bo cal muuzyki, Ktora wedlug obiektywnych hryte ridwy estetyeznych jest szcaytem obeiachu. J.J Mie mam nic przecinko zespotowi teh Troje.Jesli ktos chee ich stucha, to szczess Bose! Ale powiedzmy sobie raz. na zawsze muzyka tego zespolu nie ma wartesci ar ‘ystycanych, Glos wokalisty jest inytufgcy 4 gesty i zachowania seenicene — niedo: puszczatne i w ztym guseie. Zajmuja sig nimi tytko brukowee, a telewizha publicz— ra stavviajge im pomnik zniza sig do tego potions Wypowieaai ekspertéw 89 znsénicowane, Oto dla praykladu utraymany w konwengi ravierzeth ghos jexinego % nich (nalezy zwrseié tuwage na typowvy dla gazety poczatek takie~ .g0 komunikatu: tytul eykhi, nazwvisko iin cksperta, zrviezla informacia 0 im) Dla .Gazety” Marek Niedéwiecki dzienni- hare radiowe) Tei’ Opole nie jest juz moje. To trochy smutne, ale takie jest dyvie. Bywatem na festinalu w latach 80. ina poczgthu 90. Weedy mi sip poddobalo. Teraz to ju festiwal telewi- ayjny. TVP sig promuje i ja to rozumiem, Alle nie ma to nic wxspétnego 2 polska pio- senka, Konkursem, festivvater Wracajge do typologii komentarzy pra- sowych, trzeba jeszcze wspomnieé 0 cha- rakterze wyrazanyeh opinii, postawie publicysty i dominujgce) barwie stylistyez— ne} komunikatu, Jesli uznamy wymienione czynniki za kryterium podziatu, to bedzie~ my mogli wyodrebnic: a) komentarz stonowany, a wige raeczowy, acy i interpretujgcy, prayblizajgey czytelni- oparty na argumentacii, objasi kowi opisywane zdarzenia, b) komentar satyryczny ~ pokazujgey raecaywistose w krzywym zwiercia- dle, osmieszajacy i krytykujacy (cza sem Ziadie), ©) komentarz ironiceny, 2 wige pozwalag- cy sig domyslaé ezegos innego niz to © czym publieysta pisze wprost (zwykle krytykujacy pray pozorach ehwalenia) 4) Komentarz zartobliwy, czyli taki, w kto: rym krytyke sig tonuje, sprowadzaige jy do poziomu i formy zabawwy, gdy szuka sie praede wszystkim humorystyeznyeh, aspektow jakiegos wydarzenia Granice migdzy tymi typami kom tarzy sq plynne. W konkretnych wy} wiedziach okreslona dominanta rysuje mnie) Tub bandzie} wyraziseie Wopélezesne komentarze prasowe d rakteryzauig sig zatem wielka 16inoredn ksztaltons, c0 je zhliza do felietondw, Nic zivenego, Ze niektire redakeje stosuia m: gatunkowe jako podstawowe sygnaly gat kowe) przynaleznosei wypowiedz itonomiczne (zivykle wieraigce krytyezne opinie) mag utrwak strukturg, gdyd skladaia sig 2 poiedyne: tytulu (nie zarysze atrakeyjnego) i ko ayeh rozmiarach. Nie wie _gl6wnego segment: (korpusu) jest j waza, lecz sposob ujgcia zagaxtnienia, Za Komentarze a © zdinicow, ‘omduwig podstawowe uklady kompoz ne, jakie pojawiaig sig w tego typu. kom tarzach zaréwno w prasie codzienngi, je i w tygodnikach opin, cheg preytoceyé powiede zi lei dowvcipnie oceniaiges bie ‘ce wydarzenia, Oto komentarz Marka Za zatytulowany Narodzita sig nowa tradyy (opublikowany w ,Iygodniku Powszechnym” 2 22 paddziernika 2006 1: Kampania preed wyborami samorzqdowy= ri nabiera rumienici. Kandydact preesiga- ja sie w prezentowaniar walordvw: Niedan dostatem ulotke opatrzong biogramem, ale seczegslnie intrygujqco zabremiato pierw= see zdanie: .Pochodei z rodziny 2 trady- jam retigiinymi” Jak to rozumiioe? Nie wier. Na myst nasava sig tylko stary kavva: Ui mas wy reddaine 2a- wid Ksigdaa preechdzi 2 ojca na syna’. Przytoczony komentarz mozna zali- czyé do grupy wypowiedzi interpretuiae eych ze strukturg opisowo-oceniajaca, gdyi w pierwsze} cagsci przedstawvia problem, Ww drugie) za opinig publicysty. Oproce wspomnianego ukladu w komentarzach autonomicanych spotykamy jeszcze na ktorg skladajg sig: opinia wstgpna (lub op 4) strukturg argumentaeyjng alarzenia), diagnoza (lub prognoza), ar~ gumentacja i wniosek, struktury rozwazania (dyskursywng), gdy komentator stawia problem i pro- ponuje jego roawigzanie, strukture dygresyjna, gdy: publicysta odchodzi od glownego watku ku 162: norodnym skojarzet napigcia i zaskoezcnia czytelnika_nie- cezekiwang puenta, 4) uklady mieszane. jom dla budewania © ksztaleie wypowiedzi komentuigegi de- eyduje tez osobowos publicysty oraz to, ae w konkretne) wypowiedzi moze on graé rine role. Cechg gatunkowg komentarza Jest bowiem unwyraznienie ,ja” autorskiego, Najezgéciej dziennikarze, komentujae jakies wydarzeni nego propagatora okreslonych idei, postaw przypisuig sobie: roly skrom= xy pogladéw, rok; moralisty, demaskatora Jub polemisty. WSréd najwazniejszyeh in- teneji wyporviedzi komentujgcyeh mozna wymienié subiektywwng ocen praedstawvi nnych (aktwalnych!) zdarzef lub polemike 2 okreslonym stanowiskiem, dotyezjeym ‘owych zdarzeh i probe preckonania czytel rik6w, utrwalenia lub modyfikagi ich opi ni baz postaw, Aby te cele osiggnaé, komentatorzy sta raja sig nada swrym wypenviedziom ksztalt iebanalny (eho€ 2wykle nie naruszag strukturalng) dewudrielnosi),pisaé obrazo- wo i sugestyiwnie oraz w miarg precyzy- hie. Siegaja do leksyki 2 rézych odmian Jezyka, nie stronige od wyrazéw podnio- Pee Greens 2 lek- sykq potoczna. W toli komentarzy moga) slyeh czy ofigjalnych zestawianych ted funkejonowaé prawdzive stylistyezne pereiki, a wige wypowiedi 0 nietypowym ksztallie lub komunikaty zawierajgce lier ne Slady autorskig) imvencii Felieton © felietonie prasowym trudno pisaé zwigéle i pregireyScie, bo to caly gatun- kowy kosmos, Dhuga i burzliwa historia tego gatunku oraz istna erupeja talentow i osobowosei felietonistow ~ to ezynniki ktore sprawiajg, 2¢ felieton wymyka sig de- finicjom i uogélnieniom. Niemal kazdg ce- hg felietom mogna zanegowaé, znajdulae preyklady Nie ma zjawiska, ktore nie mogloby sig staé przedmiotem tendeneyjne) prezentacii w felietonic, ale wielu felictonistow wybiera okreslong dzedzing, a wiee tematyke polityez— realizacji cechy praecivwne) 1g, obyezajowa, kulturalng czy gospodareza, Tworey felictondw (nie zawsee nimi muse bbyé dziennikarze} sw swwych wyborach wok ni, ale nie bee znaczenia dla problematyki po- Jedynceego felictomu ub catej seri moze bye ted profil pisma, w ktGrym owe wypowie- dai sy publikowane, Felieton pouwinien odnosié sig do spraw biczacyeh, ale historycane wy- cice2ki nie $9 zakazane, Felietonista nie musi tex unikaé progno7. Pelieton funkcjonuje jako ww peini uksztaltowana i samodzielna wypo- wiedZ, ale moze tex nawigzywat do wielu Innych gatunkéw, na preyklad lista, poda- nia, skargi, whiosku patentowego, dzienni- ka, bajki itd, Moze byé napisany w tonagi wi, ale te 2olidaé sig do rozpravy, a wige wypowiedzi, 1 ktGrej autor formutuje lub preytacza)jakas tezg (sad krytycany), by pote rozwingé i udokumentowa lekkigi, rozrywkowe) czy satyryez lub przecivwnie, by 2 tq teza polemizowat. Felieton moze sig skrayé wieloma zroznicowanymi Srodkami styli- stycanymi lub gromadzi€ Srexdki jednorodne. Istotne jest takze to, Ze nie ma praktycanie formy jgzykows), nie ma slowa, ktore nie mogloby sig znaledé w felietonie, Jest w nim icjsce i dla st6w rzadkich, i pospolitych, dla pexlniostych i Zartobliwych, oficialnyeh anych i wulgarnych, sch i nowych, ezyli utwo- i cantziennyeh, wysa powszechni¢ zn rvonych przez autora Felictonista wystepuje przede wszystkim, w roll publicysty przedstawiajgcego subick tywnie, wurgez stronniezo, okreslone zjawisko ub problem, w roli autora czesto prowoku- Jacego, dradnigcego, a wige ted intryguiqce- 0. Felietonista powinien jednak byé przede wszystkim (i bywa lub jest) artysta, twor- a, ktory potrafi wykreowat Swiat fikeyiny, choé nie pozhaywiony znamion pravwdopodo- Dicfstwva Zyciowego. Nadaje przy tym swermu eich ksztait preekazu slownego zaskakuig- ego i niepowtarzalnego, opartego 1a nie klym pomysle, zivanym koneeptem, Dzi takim zabiegom w felietonie miesci sie da jednostkowa, nabierajgea jednak charak tert: przestania uniwersalnege, Felieton to zatem wypowied2 publikowd ra zwykle jako skladnik eyklu opatrzo okreslonym tytulem, wyradajacym posta we Eelictonisty, preedstawiaigea w zaskakus igee} formie konkretny problem, wazny czytelnikow. Jest to gatunek synkretycany ‘gdy2 zawiera elementy informagji prasowg) awiqzuje do konweneji publicystycenyel otwiera sig jednak take na literatury. Felieton jest gatunkiem opartym na radoksach, Pozwolilo to wybitne} wspét Czesne felietonistee, Joannie Szezepkowski na sformulowanie nastypuiace) (preewrot eit) defini sdicaae sig 2 faktami modna by zaryzykows ze feieton to KAZDY TEKST WYDRUKOWAN) W. MIEJSCU PRZEZNACZONYM PELIETON’. Inni autorzy stosuia dla pewnosi nazi sgatunkowg, co umodltvia arbitral oxic lenie felictonu od komentarza. Najwaznigisze odmiany feletonu wyexk rybnia sig na podstawvie kryteridw formak niyeh, a zivlaszcza dominujges) komporyai wypowieda, Felitony peeedstawinjace joka historig okresla sig wige mianem fabulars nyeh. Gy wypowied felietonowa rozwi ja okreslony problem, zawiera rozwazania ra konkretny temat, zaliczyé jg mozna do dyskursyiwnych. Felistonista moze ted jeu nak opieraé swoja wypowied# na Iuényeh skojarzeniach, zmieniaé szczegélowe tema ty i tonagje wystowienia, tworzae felieton dygresyjny. Dla wyostezenia problematyki autor mode ponadto siggngé po strukturg dialogowa, w ramach klGre) da sig aderzaé spreeczne racje. Tak skonstruowana wypo- \wiedé reprezentuje udramatyzowang odmia- ng felietonu, Felicton naledy zatem do gatunkow dyna- micznych. Konkretna wypowied# robi zivy Kle wrazenie swieze i niepowtarzaine). Nie znaczy to jednak, Ze w dzigjach tego gatun- ku nie utrwality sig pewne zabiegi, Ze nie ma w wypowiedziach Skadéw funkgonowa- nia konwengji, Felietonisei dbajg szezegolnie co ksetalt tyeh fragmentiny wypowiedzi, kto- re stanowig jej formalne zwieficzenic, a wige fragmentow rozpocrynajacych i konezacyeh, Cags& skladnikiwy tak yimowang| ramy to e menty powtarzalne, standandowe. Ich uklad na lini teksti oraz postaé graficzna zalezy od zwyczajéw redakeji. Nierzadko felieton zyskuie w zwigzku z tym zewnetreng szate nneporwtarzalng lub praecivnie —bliska innym gatunkom prasowym, avtaszeza artykulowi, W granicanych partiach wypowiedsi zdlerza sie zatem szablon 2. autorska inwenciq, Owa inwencja moze (paradoksalnie) nabierae zna- ion szablonu, ezego praykladem jest sposi rozpoczynania jednego z eyKli felietonowyeh przez. Jacka Poxsiad, KtOry na poczatku wy powiedzi powtarza formule funkcjomujgca Jako tytul feictonowe) seri » A mj sym jest troche chory, ale praetyka ko- Iejne gorzkie pigutki i do sekoly chovdzi (TP 19 lstepada 2006 » A méj sym ma teraz na gg sopis rozciagnigty cd bigguna do bieguna, od symboliku swiecz Ki czy anieza po znak radesei (TP 3 geudnia 2006 +r) »» A maj syn mial atak nerwicy szkolne), depres wskutek represit czy czegas podobnego (TP 10 grudnia 2006 #) » A mj syn regulamie podsyta mi cickawest- ki, Ktdre wynajduje w internecie (TP 7 styeznia 2007 1) W strefie siwobody autorskie) sytuuje sig kilka skladnikow umieszezonych na po- czatku wypowied2i, awlasacza tytul cyklu. Odwolaimy sig do kilku aktualnyeh pray- Kado: » Votura separatum (Geeta Hennelowa, TP), » A mj syn; Otwarte listy; Fokaz jezyhk (Jacek Poxsiadto, TP), » Zwyezaine preyjemnasct (Marcin Krél, TP), » Z drugie| strony (Michal Pawet Markoweski 1), » Okruchy Slowa (abp Jozef Zycihski, TP), » Zea bramy Klasztoru (lomasz Dostatni OP GW Lublin) » Zgryzoty C 12), »» (Povrachunki Zieliiskiego (Michat Zieliiski, 12) Sposrid historyeznych warto wspomni © zagadkowym tytule, jakim swe felietony 2 ,Wprost” opatrywal Stanislavy ‘Tym » PIES czyté KOT tytule rozszytrowanym przez autora na potegnanie w nastepuiacy sposdh: » Szanowni Panstivo, ezyli Moi Drodzy Caytelniey! Jako Samozwaiiczy Reecenik Prasowy Statystyeznego Rolaka-Szaraka pi- sep od osmit lat moje flietony pod eginym tytutem: Pare Interesujacyeh Ewentualnie Spraw (PIES), czyli Komentarz Obywatela ‘yma (KOP). arnoty (Krzysztof Czarnota, Swoboda wyboru tematyki felictonowe) wypowielz, a take doboru jg ksztalu oo cuje licanymi stylizaeyinymi propozyciam, Kore zaskakuia czytelnika, Oryginalnos at torskich pomyskin,czyli konceptGvr sprawi, ze trae sig dla iustraci owolaé do kik preykladéw konkretnych reawigeat, guy? ich typizowanie jest mocno utruditione. NiekiGre pomysly jena powielane, Datego za lite- raturoznawcami mozemy wyodrebniia’ wy fe- litonistyce koncxpty strukturalne (intryguigce Luformowanie cale) wyypowiedzi, edge rede jem gatunkowe) adaptaci) i koncepty wol- ne, kre da sig sprowaddzi¢ do zaskakujgeego wystylizowania fragmentow felistonu, Ze wegledu na nastawienie wypowiedzi na odbioreg, ktorego felitonista aktywizu je, chege zyska€ jego praychylnosé, niekts re nawigeania stylizacyjne powtarzaja sig Ww tworezosei licznych autoréw. Nalezy do nich stylizacia na wypowied’ Histowg (wy koraystuje sig cechy roznych typiny listow = od prywatnych po tzw. listy otwarte), na podlanie, adezwe ezy praeméuwienie. Z profesig felietonisty moga sig wig zaé readzic) stosowane stylizacje. Nalezy do nich stylizacja homiletyezna, zaryso~ wana mnic) Tub bardzie) wyraénie w fe lietonach pisanych przez osoby duchowne Zaznaczyé warto jednak, Ze jest ona 2wy- kle kamuflowana i zderzana x innymi sty= lizacjami, Nawigzuige do innych gatunkéuw, wypowieds felictonowva nie traci gatunkowe} tozsamosci, | tak na preyklad w felietonie zatytutowanym Szept Qjea (TP 10 grudnia 2006 r) arcybiskup J6zef Zyciiski edwoluje sig do stylizacii homiletyezne}, wprowadza- Jac jako motto swe) wypowiedzi odpo- twiedniq. perykope biblijna i smulac refleksie zainspirowane owym fragmentem, Felieton nie staje sig jednak homilig, gdy2 uderzajge w ton podniosly, autor peina garscig ezer- pie 2 poetyki eseiu, preedstawia rzecamve teologiczne rozwazania, odnoszace sig do mgki Chrystusa, delikatnie, kaznodziejsko poucza: Istota wiernosei Bogu nie wyraza sig Ww tym, aby’ byfo nam nastrojawo 1 poetycko, by na koniee obdarowaé czytelnikow puen- ta: Do syndw szczegdtnie umitowanych Ojciee preemawi coczekujgce nadzwyrzainyeh znaksn sveptem, Ktorago nie ustyszay Mumy Zasada rderrania r6znych typow st lizacji obowigzuje zarowno w felieton Ktore globalnie nawigzuja do okreslor gatunku wypowviedzi, jak i w tych, kt zyskuia jedlynie osobliwa szate w wybr nych fragmentach. W felictonie Wypisy dla Klas wszysth (1P 10 grudnia 2006 +.) Jacek Podsiad! stylizuje koreowy, obszerny fragment powiedzi na poradnik, Sciggawke czy uczniowskie stereotypowe wypracowar zwane przez metodykow rozprawka, konweneji poradnika odwoluje sig aut wprowadzajac porzgdkujgce wypowik formuly, ktOre sluza teZ nawigzanin: ko taktu 2 odbiorc A byto to tak. Pamigtajie, Ojczyzny dul litera, Samo to 2apevnia oceng co naj rmierna.; natenceas Woiski.... A nie, sorry To chyba znacie {Jj Dlatego tt juz Wet idostownie poxdyktujg zakoriczene |.) Cala wypowieds jest narracyjng hybr gdy mieszaig sig w nie) watki 2 nim Sienkiewieza, a felietonista nadi je historyczne) reeczywistosel wspolezes ,paroditige w ten spos6b uczniows interpretacje. Satyrycane osteze skierowé ne jest ted na niektore skladniki zbioroy Swiadomosei, na stereotypy, uprzedzeni i inne ideologicane aberracje. Hybrydal ‘3 ponadto zderzane w tekScie Swiaty, st sowane style wyslowienia i prezentow postawy, Znamion groteski nabiera wi ten fragment felietonu przede wszystkim: 2a sprawa uimowania historycznych re powiesei aligw w kategoriach Zycia wspétezesneg 2 zastosowaniem odpow’ twa (2 jgzyka potocznego lub mlodziczo~ wego slangu). Odwolaj wybranych urywkow tekstu: niego slownic- ¥y sig zatem do y sig Ojezyana nasza miata pilng potreebe Ze wsaysthich stron otaczaly ja wrosie ger manopexhodne i pogarisheplemiona Pay Gif i Eholegi: {J A nase navi byt c chy i sokejny. Chlop oral pola, szlachta sie selachtowata, nate rapowali J. Ale byto tu tee sporo spoke hols, Zyszko 2 Boga, an Woledyjonsti, Zawisea Czarny, bardzo swesaly itp Zagtoba, i pan Skrzetuski {} naprawde byta tu kupa niezlych zalogan- fc: Fon stan w obranie nasze) Ojczveny [J] No ici naedetécy zaczgti naszym plat dlokaszy i preypac in hoki bo to wseystho byl ladzie 2 margines. {J No fo zioma- le skrayknli sip do kupy, toby zadaé wre | To chyba -znacie, jak potem Jarand wraca, i spotyka 450 Zbyszko 2 Bogdatica, i pyta sig: Durand, to ito zrobit” A Jurand nie nie moze po widziet, bo nie ma jezyka, wie jena dregcg Along kre napietrny znak hraya wo poniedei ad Zhyscko nie moe wyjs ze ze mien CK?!” No i potem jst bitwa pod 1. pte jeszcze Cesta sig bro jd wg camnycha tak, Ze do dei siaj po polach i wykopeliskach znajduje sie anidasy, co raw 2 pigt pespadaly. {_] gost bobu i dé mu popalié [ Grumvaldens | Szaria felietonisty moze, jak widaé, pro~ wadzi€ do absurdu. 54 to, jak sig wydaie, te strefy publicystyki, w ktore nie zapuszcza sig ani komentator, ani recenzent. Wywiad ‘Sam termin oznacza sposob zbierania in formacji lub osobny gatunek wypowied: dziennikarskie), Wywiad prasowy jest opu- blikowang w konkretnym pismie rozmo- wa dziennikarza z przedstawicielem Swiata kultury, polityki, biznesu ezy nauki (rzad~ kko publikuje sig wywiady 2 osobami mato znanymi, Méwige o wywiadzie jako gatun- ku, pomijamy zatem kivestie warsztatowe «a wige spossb i okolicznosei praeprowadze- nia rozmowy, ktora jest surogatem wy- wiadu wiasciwego, proces je) redagowania ji autoryzowania, Charakterystyka obeimuje jedynie opublikowang wypowiedé. Preedstawiaige wyrdeniki gatunku, trze: ba 2wndeié uwage na sposoby jego pre tacji. Wywiad moze byé w okreslonym pismie uzupelniany © wypowiedsi lub ich skladniki, ktére nie naleéa do struktury wyrwiad Ww sensie Seistym. Sq to z regu ly: eyklicene tyhuily, Srodki graficzne (zd cia, ilustracje, kolorowe to ity.) i biogram bohatera wywiadu (lub wypowiedd sta~ nowigea bardzie) atrakeyjna forme poka- zania jego wizerunku). 5: mm wywiad ma bbudowe -mniej lub bardziej skomplikowa- a) tytul (pokxlynezego lub zlozonego), towa- rayszqecj tytulowi formuly, informujace) fo rozméuveach (Z Xen rozmawia ¥) lub innych form powiadamiania © gatunk b) korpusu zawierajacego wymiang replik migdzy dzicnnikarzem i jego rozméwea, © formuly zamykajexis Daigle 2a razon. Tak ustrukturowany wywiad moze byé , gay2 sklada sig na og6t 2: ponadto uzupelniony o akapit wstepay, ezy- Ii id. W wywiadzie Klasyeznym zaréwno tytul, jak i lid sq eytatami 2 wypowiedsi osoby udzielajgce) wywiadu. W niektérych wywiadach pojawvia sie ponadto wypowiel# w okienku, Pelni ona funkejg komm yinego wabika i jest forma specjalne| gry 2 cayteinikiem, Do podstawowych cxl6w wywindu zal «za sig wieloaspektowe i zwykle subiektywne powiadamianie o wydarzeniach czy faktach, tore moga zainteresowae potencialnego od Diorey prasy, W zwigrku z tym mozna wy ‘odrgbniaé faktograficzng odmiang gatunku, Nie oznacza to jednak suche) prezentacji, ady2 konwencja rozmowy umodliwia ze rani réinych punktow widzenia, Drugi 2a- sadniczy cel wywiadu, jakim jest prezentagia i rekomendowanie okreslonego wizerunku bo hatera, pozwala wyodrghniaé publieystyez- tg odmiang gatunku. Mozna wrgcz mowic, ‘2e wywiad jest adaptacying forma sylvetki prasowve) jako gatunku wypowiedzi W procesie redagowania wywiadu i nada wania mu ksztaltu wypowied2i preeznaczone) do druku dba sig o Komunikacyjne urozma- icenie zaréwno czesci ramowych wypowiedzi, Jak 1 samego dialogizowanego korpusu, Jesli tytul jest praytoczeniem wypowie- ddzi bohatera, wybiera sig szczeg6lnie atzak- cyiny lub bulwersujacy czy ted sensaeyiny fragment. Gay tw6re tytutu jest dzierni- kare, stara sig nadaé mu forme intrygu- ince) paratrazy stow rozméw sig aluzia, wprowadza metafory, odwoha- je sie do leksyki rzadkiej Iub tworzy neolo- glam. Moje tez mylié tropy, postuguiae sig eytatem, majacym pozér tworez0sci wla- sng), Dziennikarze starai sig zatem, by c7g- Sel ramowe wywiadéw stanowily zachete do Iektury. Specjalnym zabiegom redakeyj- nym poulegaia wie tez lidy. Wazne staje sig ponadto oxpowiednio zaskakuiqce polgczenie Tid 2 tytutem. Odwelajmy sig dla iustra do nastepujacyeh praykladu: postuguje I lul: Kasze na glowvie nie preeiday Lid: Zobacacie: nie wstydze sig, #e tu na szafie leéq testy na narkotyki (DF 13 listopnda 2006 &) Tytul Polska sino Lid: Ciggle méwimy 0 edpowiedziatnosei dziciowe), narodowe) i patriotyczney aktoréw Gideie jeszeze na Sivevie budzie tego Zadaia? = méwi w Klubie .Goscie Gazety” znany. for ¢ zmaivea win, Marek Kondrat (GW 3-4 czerwea 2006 Ital: Otytia Aniotkiem Chartiego Lid: ,Rywatizuj 2 najlepszyml albo um 2 reszta". To teraz nasze motto ~ Otytia Jedragiczak (GW 20-21 maja 2006 ty tuk: Samoobrona Lids by byte wielkie zusyeigstivo, ga bby w oxdpowiedzi na jakis atak nase yk potrafil osmieszyé prezydenta Fr cay Niemiec (WO 7 pédeiernika 2006 Swiat precdlstawiony w wywindzie je Swiatem ograniczonym do okresion aspektow, dziedzin ludzkiej aktywnosci nawel konkretnych zdarzen. Jest on za ro zaprezentowany z okresion doklax Scig i rzctelnoseia, jak i zinterpretowa przez bohatera wywiadu oraz. «zienni za, ktéry moze rozmowie opublikowai rnadaé ksztalt 21 kie| konwersacii, a wigc wymiany pogl on utarezki ezy (rzadziej) Kl6tai, seansu ps choanalitycznego, spowiedzi, plotkowat itd., a sobie preypisywat role zwyktey posrednika, notuiacego jedynie wypowi rozmowey; pomocnika, jesli zadaige dodat (lub jej fragmentow d6w na konkretny temat, spreeczki owe pytania czy zmieniaige watki ws maga siego rozméweg: ucenia, gdy gr ‘esoby slabo zorientowang w zaygadnieni poruszanyeh przez rozméweg; eksperta, je Si oSmiela sig narzucaé merytoryezny te pu blicene), gay odwoluje sig do obiegowyeh ‘sql6w na temat bohatera lub poruszan Ww rozmowie zagadniet rozmowy, a take reprezentanta opit Stylistykt wywiad nie da sie zamkrsy 1w jedne) saty'sfakcionujgee) formule, gdye ddobsir Srodkow wystowienia i stylu komu- nikacyinych zachowari zalezy' ex gazety, te- matyki wywiads ego bohatera, a avtaszeza projektowanego odbiorcy. Dlatego w svy= windzie moga by wyzyskiwane Steak sty i stycane 0 zntnicowane genezie. Sownictivo specialistyczie, a wige zaviquane z okreslons, dziedzing (nauki, Zyeia gospodarezego czy kulturalnego! bywa w prasie adresowane) do szerokich rzesz caytelnikéw ogranicza- ne i zastgpowane nazwami powszechnie znanymi hub objasniane. Rzadkimi gose- mi w wywiadach $3 y dawne czy puxinioste albo gwarowe, Nie stroni wora w nich na omiast ol postugiveania sig lek syka potoczng (ezysto ekspresywnie moene hacechowan) i wyrazami 2 jgzvkOw Sro- dowiskowyeh (awlaszeza ze slangu mio daiedowego}, Pordiynaimy dla preykladu nastepujace (sugestywne) wypowiedzi dy- rektorki gimnazjum, apowiadaiges) 0 spo- sobach walki 7 przcjawami niestosownyeh zachowah, uczniow Tak samo smiechom porsazilismy: sobie 2 ,faloreymi” zachowaniami typu mierzonie horytarza zapathami czy Kierowanie autem Kicrownicg-moneta. Ostatnio mietisney taki absurd, de prayszadl nowy reznik ucenié i byl wielce zdziviony, Ze mkt nie chee sig rad siti pastivic. A oni tak bardzo cheili, ze dicch w tym samymi wvieku probowaato shocie® trzeciego 2 tej same) klasy i bra- my: Powiezialarn im zeby mi tu nie obi w szkole msi", i zrozumieli (1 [Naweayviel poczul,2e jeden 2 ueznisw pro- wokuie go, kopige poxt stolem, a drugi na. grywa telefon. Nie cexkat ad ru puszczg nerny albo Ktos zalozy mau hase na slog Biz slowa zszeil do mnie é powviezial, co sip aie. | reamarviali 2 ucznier, pouczyti 0 odpowvie- J Za efnwite buulynck hruczat = prsceil wv szkole jasny sygmal, Ze a mas | Prayjochata policia, pancivie po deialnosei | hhosze na glowie" nie przcida ide ,staray jak sie dowvie, dostaie wscieklizny™ ff Moivie: .Dzierko,ezy by seca dla kolegi nie masz. Jak Krzys ma mysteé 0 matematy x, kicaly ma praodt sob Kavval takiego cia ta", Uiszyscy sig smi, KOS mabvir .Kaska, se sip uber’ Jane, 2 10 nie daiata w stu proeentach, 2e sy plastikone guiazdy odpor- ne na slow. fof Z drugie} strony, jesti mam jakas pare, tira sobie chuxteh za rke po korvtarz, bo akurat practywa plernsza miles a mie mis dati sig w szkole zbytnio, to mich sabe cho dea, To nie jest zak’ |.) Bede bratatna: eodziennie wiles, 2 te- raz wigkszos® doméw rodzinnych nie pree- rst na dziviaki wartosi, méwige potocenie = olewa dec. LDF 15 Tistopads 2006 6) Oprécz wywiadow konwencionalayel czy wrger szablonowych odmian wywvia~ du, takich jak sonda czy kwestionariusz, Funkejonujg obecnie w prasie wywiady ur kreatywnosei, Ktéra jest efektem stylizacyjnyeh zabiegduy moder 0 duzym stop tordw (os6b prowadzaeych wywiady) lub oryginalny ely zachowah komunikaeyinych bohateriw. ‘Tworcze potraktowar ie kon- weneji gatunkowych wigze sig dais praede wszystkim 2 prackraczaniem w wywiadach prasowych granie publicystyki i nadawa- rniem im ksztaltu komunikatow, ktdre nie tylko o ezyms subiektywnie informuja, ale zalrzymuja uwage odbiorey na swe) for ie. W ten sposob kolkiny {po felietonie) ‘gatuunek publieystyczny zmierza w stro- tig literatury Reportaz Reportaz prayowy jest gatuunkiem o har- dizo dlugie) wykladnikach, Obraz gatunku zyskuje wielobarwnose i wieloksztaltnosé dzig- \veii i wykrystalizowanyeh ki fiemnym wybitnym twarcom, wply- Wwalgeym w sposi znaczgey: zardwne na Swiadomos gatunkowa odbioredi, jak i na warsetatowe ambicje reportadystow. ‘Wojxilezesniejeunak wznaje sie go (na szeze~ Scie nie jest 10 sad powszechnie akeeptowa: hy) za gatunek, ktOry edehodzi do muzeum eiennikarstwa, dy funkejonuje jako ga tune lla: maniakow: Reportaz dotyeay zwykle zdarzets, ktGre Urieig sig tu i teraz, choe nie jest ma og6t ich prosta rejestragjg.. Niezalei od spo- sobus ujgcia preewidzianego konweneia wy- powiedd reportazowa prredstawia nie tylko okrestong rzeczywistess, lez pozwala ja zroaumie’ i preezywag, angazuige czytelni- ka preez weiggnigeie w opowiadang auten- tyezng historig (w reportazu fabularnymy) ib za poseednictivem udokumentowane- 0 uleeia problemowego (ww reportazy pu- blicystyeznym) hud sn wybér problematyki czy ni jak | przewodnika oraz konstruktora takie} Z reportazysty zardwno tropiciela, mapy zdarzett, Kt6ra pomaga w dotarcitt do zjawisk istotnych, a takze do istoty relacio owanyeh wypadkow. Wielki re portazysta staje sig w opinii czytelnikéw artysta, co nie znaczy, 2¢ jeg wypo Wwiedd nabiera znamion fikeji, Preeciwnie = autor reportazu ma niejake obowviga wpisa€ siebie w relacig (lub prezentacig ‘oway Ww roll Sviadka, uezestnika ada ich rekonstruktora, Ma tee prawo uwodzie czyteinika, nadajqe sive) iwypowviedzi globalng form bliska wiado- proble sdarze mosei, co pozwala na zredagowanie intrys gujacego tytulu i stopniowanie napi w lidzie oraz perfekcyjnie skonstruow: nym korpusie (Owa perfekeyinos€ wigze sig ze stosow niem kompozyeyjnego uktad: mozaiko go (ze wagledu na bogactwo whudowany w korpus wstawek tekstowyel, repre zentujgeyeh rOzne gatunki) i probleme: Wego (2 powodut sposobu ujecia tresci Kunsztownose mozaiki kompozyeyin wigze sig ze stosowaniem zasady anal ju tytutow wewnetr nnych (srodty tuto), Elekty takich zabieg gil w redagowa moga bye odbik jane pozytywnie, dy alo fi, wyzyskujqe zarowr reportazy sci nieniaja podstawy gicznyeh od relacje formalne, jak i semantyezne Nadregdng zasada kompozyeyina Ww re portazach problemowyeh, deeydujaea take 2e 0 organizacii Swviata preedstawionego, jest zasada aderzania punktow widzen W reportazach preedstawia sig zwykl okreslony twycinek raeczywistosel, zmie niaige perspektywy ogkidu, Dramatyas sytuacji ma sig wylania€ 2 jej ezastkow iwych obrazow, klore sq dvictem réznych podmiotow. Zmiana perspektywy oglad okreslonego ziawiska czy palgcego prow niknaé tae 1 ow problem jako zlozony i trudny do jedno= blemu spate nego pozwala niego moralizowania i zaprczentowa znaczne) oeeny, Reporterskarelacig wraz 2 wplecionymi Ww nig wyponviedziami uczestnikow relacjo= nowanyeh adarzef cechuje zwykle i obra zones, i pogkydowose, Wspomniane eechy stylistyezne wyraza sie za pomora srode kow jgzykowych pochodzgeyeh 2 réznych codmian polszezyzny: jgzyka potocznego, slangow i Zargonév, © isem wary lu- owe) ezy igzyka okreslone) geupy: za dows). Moma zatem mow, Ze repoMaT sa wypowiedziami wielostylowymi, Za iely wyroanik uzna€ prey tym treeba sygnali- aowanie autentycznosel udytyeh form jg zykowyeh przez wyraéne wskazywanie ‘nédel lub preypisanie owyeh farm kon kretnym osobom, Urozmaicanie barwy stylistyczne) form w bliskim kontekscie ont stowe zeslawianie Srodkow wigze sie 2 zasadly relewaneli stylistyezne), czyli dopasowania srodkw wyrazu do przede Uwagi koncowe W prasoznawstwie utraymuje sig po dziat gatunkow wypowiedzi dziennikar- skicl Nie odklaje on elozonosei Swiata dzienni- a informacyjne i publieystyezne karskich tekstow, ale umodliwia wprowa- Uzenie podstawowego uporzadkowania, Jest uwzglednimy funkejonowanie tra dycyjnych form wypowiedzi prasowei, podzial ten pozwoli nam odrsani ha funkeig powia~ damiania o faktach i zdarzeniach oraz wy powiedzi nastawion wypowiedzi interpretujace owe fakty W klasie gatunkéw informaeyinych po- miescimy: wamianki, notatki, wiadomo- Si, zapowiedzi, reportaze oraz (2 pewnymi aastrzedeniami) wywiady. Zbi6r gatun- kaw publicystycznych utworza: komenta- ue, felictony, artykuly, sylwetki, recenzie i escie, W kadde) 2 tych grup znale#é sie rmoga kolejne formy, ktérym na podstawie lanek hadacze kom dokreslonyeh pre i kacji medialng} nadadzg status gatunkowy (por. dla preykladh rece, spramvozdania keoniki, przealady prasy) Fen prosty podrgeanikowy poxzia jest sukeesywnie burzony i rozsadzany z0- rowno preez praktyke redakeyina, jak i Stawsiamyeh aspetiny Senta emiamam perspektywy ih oglad Wyzwolenie spod dyktatu literackosei sprawvia, 2¢ we wspeiczesnie dominujgey) exh mianie reportazn znjduig. slzwierciedlenie cosobnve chueyty konstrikeyine i stylistyez nie, Publicystyezny koneeptyzm, ktory ma slsbokie weasadinienie poznawveze, gd suzy dade canias okreslongi wizit Swat, zaczy nt Uecydowae o news), chars terystyezne dla naszyeh ezasiwy, formie reportazan nowsze teorie genologiezne. Owe teorie pozwalaja dostregat skomplikowang siec powigzari migdzy gatunkami. Poza po dzialem taksonomiczaym, obejmujgeym rexlzaj pigmiennictwa (ezy konmunikacji gatunek i odmiang gatunkowa, wyodreb= nia sig relacje c2gS¢ ~ calosé, odniesieniat polarne (iwprowadzaige pojgcie pola ga tunkowego, w obrybie ktorego pre wie sig powigzania wyntkajgee 2 dynamniki rozivoju okreslonyeh gatunkow), a tak- 2¢-relacie pokrewienstwa. Stosunki mig day gatunkami jawig sig w takich ujgetach jake skomplikowane uklady pryzmatyez- he, a charakterystyka gatunku zalezy od roxlzaju uwgledlnionyeh odniesien W praktyce redakeyjne} natomiast, na Ww praedstawi ne tu charakterystyee, nastepuje mieszanie sig Konweng)i roznych gatunkow w ra wach regut gatunkow adaptacyinyeh ~ na preyktad syhvetki czy niektoryeh typdn felietonow. Najbardzic) nawet trwale wzor- ce takieh gatunkéw jak wamianka, no~ tatka czy wiadomosé ulegaia erogji pod wplywem potrzeb komunikacyjnyel i za~ ezynaia taczyé powiadamianie z inter~ pretowaniem i ocenianiem oraz funkeja ludyezng. Powstaig w ten spossb odmia~ ny gatunkowe 2 dominanta informacyjng lub publicystyezng, a takze krystalizujg- ca sig obecnie wersja informac)i, nazywa- ha infotainment (Igezaca powiadamianie x rozrywka). Wsp6lnota komunikacyjne- go preeanaczenia komentarca i felietonu powoduje, Ze decyzje co do zakwalifiko- wania konkretnego tekstu do gatunkowe) grupy praybieraja charakter rozstraygnigé arbitralnych. © przynaleznosci wypowie- dizi do gatunku Siviadezyé ma uzyta prez dziennikarza (lub redakejg) nazwa gatun- kowa, Chee zdobycia ezytelnika, zatrzy- ‘mania jego uwagi i zaspokejenia potrze to czynniki, ktore sprawiaja, 2e danemu zagadnienin po- swigeona bywa cata kolekcja wypowiedzi komunikacyjnych eroinicowanych gatunkowo. Zamazywaniu poxizialows gatunkowyeh, sprzyja ponadto wychodzenia napreecive ezytelniczym potrzebom i oezekiwaniom, Wypowiedzi prasowe, realizujace konwen- Ge poszezegolnych gatunkow, funkcjonu ja jako twory komunikacyjne oparte na paradoksach, gdyé 2 jednej strony trzeba traymaé sig schemalow i utrwalaé czy: ‘gu poszezegolnyeh telnieze nawyki, ezemu sprayja 2 ly jednosé strukturaln form wypowiedzi, 2 drugic} 2as ezytel- nikow! ulatwiaé zZycie, podajge informa- Gig w okreslony sposdb zinterpretowang, a takZe umilaé kontakt z gazeta czy ma- gazynem, formulujge wypowiedzi za- skakujgce 1 skupiajgce uwage na swoim ksztalcie lub po prostu zabawne. Wszystko to sprawia, Ze réznice mig- nacia a. publicystyka rysuia sig ostezej na poziomie odmian gatunkowych day infor hid gatunkéw. Migdzy strefy informa cyjnosei (powiadamiania) a publicystyki sytunje sig strefa przejsciowa obejmulg: ca odmiany gatunkowe, kt6re w refle sii genologiczne| sq interpretowane jal Uupublieystyezniona informacja tub oparta na faktach (,ufaktowiona") publicystyka Poza tymi obiema strefami komunikacyje hymi sytuuja sig natomiast takie realiaa: ie felietondwy, reportazy czy wywiadéwy, Ktorym zdeeydowanie blize} do literatus ry niz publicystyki. Ostrose podzialow: _genologicznych w przypadkws gatunkés prasowyeh jest obeenie zacierana takie nodzielniaja sig komuni= Kacyinie wybrane skladniki wypowiedzi, awiaszeza byt | li latego, 2 us Gatunki i ich skladniki moga sig pres nikaé, upodabnia€ do siebie zarowno pod wagledem ksztaltu, jak i komunikacynego przestania, Wynajdowanie rode i stawion nie ostrych granic tam, gazie zjawiska sig micszaig i praenikajg, wydaje sig wige za ixciem jalowym. Z drugie} strony jednak pewne roznice funkejomuig jake zbiory ela styeznych regul i konwengji gatunkowyeh Ww Swindomosei dziennikarzy oraz. jako Konglomerat oczekiwan i preyawyceaiet czytelnikow, Dlatego gatunki informacy)- he nastawione sq na efektywne i efektow ne powiadamianie o faktach, publieystyka zas ma owe fakty uezynié 2zozumialy- mi, atrakeyjn nit stosowng sil, by wplywaé na emoge, mi i nadaé ich praedstawwiae a czasem nawet decyzie odbiondny, a wige sterowaé ich zachowaniami, Nawigzuige do konwencji, wypowiedei prasowe staja sig szablonowe, narusza~ ige konwengje (he gat dominujgeg tak redagowanyeh komunika- naruszania tozsamosei nkowe)) owe szablony krusza. Cecha Gw staje sig nieszablonowa szablonowosé Propozycie nowe utrwalaig sig w praktyce kon unikacyine) (nigjednokrotnie praybie- Gatunki prasowe | alge weer Keztalt mody = por, mode na Szuukajaey prudstawy obiektyrvnego i ty potocenesé ezy nidnorodne precjawy gier — pizujacego apist badacz bdzie eksponowal Ww tytulach), objawiaige nowy paradoks ~ — szablony tam, gdzie wradlivy ezytelnik szablonowsa nieszablonowesé. dostrzeze niepowtarzalne pigkno, Maria Wojtak Prof. dr hab, Maria Woltak " wd hi owverse tt Stosowane skréty: DF — ,Duzy Format” dodatek do ,Gazety Wyborezej’) GW = Gazeta Wyboreza” GO — ,Gazeta Ogérkowa" (wakacyjny dodatek do GW) TP ~

    You might also like