UNIVERZITET „DŽEMAL BIJEDIĆ“ U MOSTARU

FAKULTET HUMANISTIČKIH NAUKA

ODSJEK ZA KOMUNIKOLOGIJU

TEHNOLOŠKA RENESANSA U KOMUNICIRANJU

SEMINARSKI RAD

Historija komuniciranja

Mentor: doc. dr. Semina Ajvaz Student: Sarah Sarić

Mostar, novembar 2020. godine

 SADRŽAJ

UVOD.........................................................................................................................................3
1. TELEGRAF.......................................................................................................................4
2. RADIO-TELEGRAFIJA..................................................................................................5
3. FOTOGRAFIJA I FOTOAPARAT.................................................................................6
3.1. Fotografija....................................................................................................................6
3.2. Fotoaparat.....................................................................................................................7
4. FILM...................................................................................................................................8
5. TELEFON........................................................................................................................11
6. RAZVOJ ŠTAMPARSKE TEHNIKE..........................................................................13
7. PISAĆA MAŠINA...........................................................................................................14
8. ZAKLJUČAK..................................................................................................................15
8.1. Medijsko-propagandni karakter savremene komunikacije........................................15
9. LITERATURA.................................................................................................................16
 UVOD

Renesansa u nauci i promjena društvenih odnosa pod utjecajem stupanja na scenu nove
građanske klase, do čega je došlo u prvoj polovini Novog vijeka dali su snažan podsticaj
novim procesima u svijetu, posebno na evropskom kontinentu. Prema tome je period nakon
Francuske revolucije 1789. godine, vrijeme intenzivnih promjena u svim sferama života, pa i
u domenu komuniciranja.
Izumi i inovacije u tehnologiji će iz temelja promijeniti prirodu i domete komuniciranja.
Utrka sa vremenom i nužnost efikasnijeg i bržeg prenošenja poruka i informacija iziskivali su
potrebu za sredstvima koja će pomoći da se informacije u što kraćem vremenu, na što veću
udaljenost dostave što većem broju ljudi.
Rezultat te težnje su promjene u komuniciranju, u kojem renesansa nastaje sa naučnim
pronalascima u sferi tehnike.

Naučna otkrića započeta u 17. a intenzivirana u 18. vijeku rezultirala su pronalascima

telegrafa, telefona, radija, televizije, te fotoaparata, fotografije, pisaće mašine, kompjutera,
satelita itd. 1

U nastavku rada će, ponaosob, biti obuhvaćena prethodno navedena naučna otkrića, te će ista
također biti potkrijepljena i slikovnim sadržajima.

1
Tucaković, Šemso, Historija komuniciranja, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,
Sarajevo, 1999. godina, str. 69
 1. TELEGRAF

Značajnu novinu u komunikacijskim sadržajima unio je pred kraj 18. vijeka Klod Šap
uvođenjem telegrafije u komuniciranje. On konstruiše tzv. serooptički telegraf koji radi na
principu sata u kojem igle pokazuju slova vidljiva na daljinu. Njegov telegraf je funkcionisao
poput semafora. Suština mu je u prenošenju informacija svjetlosnim signalima. Taj telegraf se
našao u primjeni tokom prve polovine 19. vijeka.
Povećanjem efikasnosti telegrafije u 19. stoljeću bavili su se brojni naučnici. Zahvaljujući
njihovim naporima dolazi do bitnih poboljšanja u načinu prenošenja poruka.
Početkom 17. vijeka istraživači usmjeravaju napore u pravcu otkrivanja mogućnosti
prenošenja informacija pomoću elektromagnetnih talasa.
Škotski istraživač Čarls Maršal uočava 1753. godine da se elektricitet neobično brzo širi duž
metalnih izoliranih žica. On predlaže upotrebu električnog telegrafa. Telegrafska linija
sastojala bi se od toliko žica koliko ima slova u alfabetu. Svaka žica predstavljala bi neko
slovo. Na početku linije nalazilo bi se električno klatno preko kojeg bi se žice napajale
strujom. Stavljanjem jedne žice pod neku vrstu napona i emitovanje elektriciteta primaocu,
značilo bi zapravo da je to znak za neko slovo. Signalizacija kroz više žica značila bi riječ, pa
zatim poruku.
Nekoliko godina kasnije Švicarac Lasaž konstruiše jedan aparat na principu koji je predložio
Čarls Maršal.
1837. godine Stenhel konstruiše prvi „telegraf koji piše“. Postiže to pomoću igle na
galvanometru koja na kraju telegrafske linije, shodno oscilacijama elektromagnetnih talasa,
zapisuje odgovarajuće znakove. Rus Jakobi konstruiše spravu koja automatski zapisuje
poruku na mjestu prijema. Jedno njemačko preduzeće ovaj telegrafski sistem uspostavlja u
evropskom dijelu Rusije. Počinje potom korištenje elektromagnetnih talasa za prenošenje
telegrafskih poruka.
Amerikanac Morze 1844. godine uvodi u promjenu spravu koja je u stanju da registruje u
papiru poruku na osnovu kratkih i dugih znakova. Znakovi se, zavisno od njihove dužine,
registruju u obliku perforacije tačaka ili crtica u papiru, a tu funkciju obavlja elektromagnet.
Ta vrsta znakova poznata je pod nazivom Morzeov alfabet koji je u telegrafiji u upotrebi i
danas. Prvu telegrafsku liniju uspostavio je Morze od Vašingtona do Baltimora. Poštanske
službe i željeznice prve uočavaju prednosti telegrafa i otuda je telegrafija u ove dvije
institucije najviše u upotrebi. Odmah potom počinje komercijalno korištenje telegrafa budući
da se on javlja kao mogućnost brze zarade.
Telegrafske kompanije se osnivaju u više zemalja. Godine 1865. telegrafska preduzeća
osnivaju Telegrafsku uniju koja pokriva čitavu Evropu, veći dio Amerike, Azije i Afrike.
Telegraf u kratkom vremenu postaje najznačajnije sredstvo komuniciranja.
Francuz Emil Budo 1874. godine konstruiše štampaći telegraf. Smisao mu je bio u tome da se
poruka koja je stizala telegrafskom linijom mogla istovremeno štampati na više aparata. Dvije
godine prije Budoa, Čeh Petrina konstruisao je tzv. dupleks koji je omogućio da se
istovremeno, različitim telegrafskim linijama, poruka šalje u razna mjesta. 2

2
Tucaković, Šemso, Historija komuniciranja, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,
Sarajevo, 1999. godina, str. 69, 70 i 71
4
 2. RADIO-TELEGRAFIJA

Problem prvog telegrafskog saobraćaja bio je u prilično složenoj i skupoj telegrafskoj mreži.
Telegrafsko komuniciranje podrazumijevalo je izgradnju telegrafskih (žičanih) linija,
postojanje skupih aparata za slanje i prijem poruka, poznavanje morzeove azbuke i sl.
Ove tehničke prepreke u savladavanju prostora naučnici nastoje prevazići u drugoj polovini
19. vijeka, uvođenjem radio-telegrafije, odnosno telegrafije koja, umjesto žice, koristi radio
talase za prenošenje poruka.
Postojanje elektromagnetnih talasa i mogućnost emitiranja, širenja i prelamanja tih talasa, prvi
je otkrio 1887. godine, njemački fizičar Herc. Mogućnost njihove praktične primjene u
komuniciranju prvi je, međutim, uočio Rus Popov. On je zapravo izumio uređaj, neku vrstu
antene, za hvatanje elektromagnetnih talasa.
U historiji telegrafije je zabilježeno da je 24. marta 1896. godine, Popov izveo prvi
radiotelegrafski prenos pred članovima Ruskog društva za fiziku i hemiju, dokazujući da se
telegrafske poruke mogu slati na velike udaljenosti bez žice.
Italijan Markoni 1897. godine uspijeva uspostaviti prvu radio vezu na nekoliko kilometara
daljine. On konstruiše i prijemnik za hvatanje radio talasa. Radio telegrafija se počinje uvoditi
u praktičnu primjenu početkom 1900. godine. Praktična primjena vezana je za 6. februar
1900. godine, u vezi sa spašavanjem ruskog broda „Admiral Apraksin“.
Brod se bio nasukao kod Finske. Iz tog područja upućena je radio depeša u Petrograd da se
spasi grupa ribara koja se našla u nevolji. Zahvaljujući činjenici da je radio depeša stigla na
vrijeme, ribari su spašeni.3

3
Tucaković, Šemso, Historija komuniciranja, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,
Sarajevo, 1999. godina, str. 71 i 72
5
 3. FOTOGRAFIJA I FOTOAPARAT

3.1. Fotografija

U prvoj polovini 19. vijeka dolazi do izuma fotografije. Naziv joj potiče od dvije grčke riječi
photo i grafija što znači pisanje pomoću svjetlosti. Prve pokušaje na planu izuma
fotografije čini Nijemac Šuls 1729. godine koji nastoji iskoristiti mogućnost nitrata za
dobijanje slike na papiru. Pred kraj 18. vijeka Nijemac Šel otkriva da svjetlo djeluje u
srebrenom nitratu i da su u tom nitratu ružičasti i plavi zraci mnogo aktivniji od crvenih.
Godine 1780. Francuz Šarl uspijeva registrovati jednostavne slike zahvaljujući srebrnom
prahu. Koristeći srebrni nitrat Tomas Vidgvud 1801. godine uspijeva dobiti otiske lista, ali ne
uspijeva reprodukovati sliku. Nastanak savremene fotografije bio je moguć zahvaljujući
Francuzu Dageru. Dager je istraživanjem uspio 1816. godine, fiksirati sliku na jednu ploču.
Njegov zemljak Nijepce, zahvaljujući mješavini bitumena i ulja od lavande, 1924. godine,
dobija sliku u negativu. Dvije godine kasnije on sliku dobiva zahvaljujući „mračnoj sobi“.
Fotografija se, međutim, odmah gubila. Tek 1835. godine, Dager uspijeva, koristeći ploču u
srebrnom jodu, dobiti sliku u trajnosti od nekoliko minuta.
Engleski fizičar Talbot je 1840. godine izumio fotografski papir, odnosno papir osjetljiv na
svijetlo koji se naziva kalotip. Francuz Žul Debok 1850. godine uspijeva dobiti prve
fotografije na kojima reprodukuje različite pokrete. Pomoću raznih kemikalija koje se
nazivaju razvijač i fiksir, na papiru se registruju optički predmeti što je decenijama bio osnov
za izradu fotografije. 4

SLIKA 1: Historija fotografije 5

4
Tucaković, Šemso, Historija komuniciranja, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,
Sarajevo, 1999. godina, str. 72 i 73
5
https://petapixel.com/assets/uploads/2015/05/Photographer-studio-1893.jpg datum
preuzimanja: 16.11.2020. godine u 17:40h
6
 3.2. Fotoaparat

Mnogo je duži i složeniji bio put nastanka fotografskog aparata. Prvi pokušaji na tom pravcu
pripisuju se arapskim istraživačima Ibn al Hatamu i Al Farisiju koji su 1311. godine, dokazali
eksperimentima, da se slike mogu dobijati gledanjem kroz tzv. „crnu sobu“, nezavisno od
njihove veličine.
Oni su, naime, na jednoj mračnoj kutiji pravili sitne rupe i kroz njih posmatrali let ptica i
oblake. Uočili su da su slika i pravac obrnuti, čime su postavili princip rada fotoaparata.
Nekoliko decenija kasnije do istih saznanja dolazi i Leonardo da Vinči. On nastoji
konstruisati spravu za gledanje koju naziva „mračnom sobom“. Naziv „soba“ (ital. camera)
ostaje u upotrebi do danas (foto-kamera, kino kamera). Italijan Danijelo Barbaro 1568. godine
u knjizi „Perspektiva prakse“ opisuje mračnu komoru sa konveksnim sočivima. Te godine
nastaje duža pauza u istraživanjima koja bi dovela do pronalaska fotoaparata.
Tek 1812. godine Englez Volaston konstruiše fotografski objektiv sastavljen od konveksnih i
konkavnih stakala. Sedam decenija kasnije Francuz Mari konstruiše aparat za trenutačno
snimanje koji naziva „ fotografska puška“. On 1888. godine, predstavlja u Francuskoj
akademiji nauka svoj izum „kronograf“ koji ima sve karakteristike današnjeg fotoaparata.
Uređaj ima i polugu za snimanje.
Godinu dana kasnije (1889.), Tomas Edison i Vilijam Dikson konstruišu fotografski film od
35 snimaka. Pred kraj 19. vijeka, Englez Tejlor usavršava objektiv fotoaparata. U isto vrijeme
Francuz Nauron konstruiše fotoaparat za snimanje u boji, a Italijan Balieni patentira 1900.
godine, fotoaparat sa teleobjektivom. Iste godine Nijemac Hoeg konstruiše širokokutni
objektiv. Uporedo se usavršavaju fotografski filmovi, pa američka firma „Kodak“ 1935.
godine pušta na tržište filmove, sastavljene od osjetljivih materijala, koji registruju raznovrsne
boje. U upotrebi su od tada kolor filmovi i filmovi u crno-bijeloj tehnici.
Fotoaparati i fotografije odmah najširu primjenu dobivaju u novinarstvu. Svi značajniji listovi,
u trci za novim zanimljivim sadržajima, počinju objavljivati prvo fotografije rađene u crno-
bijeloj tehnici, a potom i fotografije u boji. Važna postaje uloga i fotoreportera, odnosno ljudi
za obezbjeđivanje aktuelnih fotografija za novine.6

6
Tucaković, Šemso, Historija komuniciranja, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,
Sarajevo, 1999. godina, str. 73 i 74
7
 4. FILM

Brojna tehnička otkrića dovela su krajem 19. vijeka do jednog od najvećih izuma u domenu
komuniciranja – filma. Pioniri u pronalaženju filma su Amerikanac Solers, Francuz Rejno i
Englez Majbridž. Sollers 1856. godine konstruiše kinematoskom koji funkcioniše na principu
mijenjanja slika. Rejno, dvadeset godina kasnije, patentira aparat za projektiranje slika sa
cilindrom u kojem su se trake, sa slikama, okretale. Taj princip usavršio je Majbridž. Godine
1892. Francuz Demeni konstruiše aparat pomoću kojeg pokušava sinhronizovati glas
ugraviran u jednom dobošu sa serijom slika u pokretu. On taj uređaj naziva fonoskop.

Dvije godine kasnije, Italijan Alberini patentira aparat za projekciju filma kojeg naziva
kinematograf. Iste godine Englez Pol konstruiše aparat za kinematografsko snimanje filmom
od 33, 5 milimetara, a Edison 1895. godine konstruiše aparat za reprodukciju filma brzinom
od 48 snimaka u sekundi.
Braća Luj i August Lumijer iz Pariza konstruišu aparat pomoću kojeg uspijevaju, prvi u
historiji, prikazati 1895. godine, jedan film na ekranu. Njihov film je trajao svega nekoliko
minuta na temu rada u jednoj fabrici koji su snimili pomoću fotografske sprave, nazvane
kinematograf. To je jedna vrsta fotografskog aparata koji pravi u sekundi oko dvadeset
snimaka. Njih dvojica su zapravo iskoristili brojna tehnička otkrića na polju registrovanja
zvuka i fotografije.

Jedan od preteča braće Lumijer je Amerikanac Edison koji je 1878. godine patentirao spravu
za registraciju zvuka. Sprava je nazvana fonograf. Za registraciju i skladištenje zvuka
poslužio mu je listić od kositra. Fonograf je bio preteča gramofona. Uz pomoć pomenuta dva
uređaja (kinematografa i fonografa), Francuz Gamon je 1900. godine na Svjetskoj izložbi u
Parizu prikazao „portrete koji pričaju“, što je nosilo obilježje svjetske senzacije. Samo četiri
godine kasnije Francuz Didije utemeljuje princip rada kinematografa u boji, a njegov zemljak
Lakost konstruiše dvije godine kasnije, kinematografski aparat koji, pored slike, reprodukuje i
zvuk.
Braća Lumijer pronalaze u to vrijeme (1907.) način brze izrade slika i razvijanja filmova koji
će omogućiti da film, kao medij, dobije široku primjenu. Prvo se snimaju dokumentarni
filmovi koji široku primjenu dobijaju tokom Prvog svjetskog rata i masovno se koriste u
propagandne svrhe. Istraživanja u oblasti filmske tehnike ostvaruju se i između dva svjetska
rata. Francuz Gans 1926. godine, unapređuje tehniku filmske projekcije, a godinu dana
kasnije u bioskopima se prvi put prikazuju zvučni filmovi. U međuvremenu nastaje moćna
filmska industrija. Počinje snimanje igranih, obrazovnih i tzv. propagandnih filmova.
Princip rada filma je utemeljen na mogućnosti sprave da pokreće fotografije koje su fiksirane
na celuloidnoj traci. Sam film je zapravo neprekinuti niz fotografija o nekom ili nečem.7

7
Tucaković, Šemso, Historija komuniciranja, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,
Sarajevo, 1999. godina, str.74, 75 i 76
8
 SLIKA 2: Kinematograf 18

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/CinematographeProjection.png
/220px-CinematographeProjection.png datum preuzimanja: 17.11. 2020. u 12:32h
9
 SLIKA 3: Edisonov fonograf iz 1899. godine9

9
https://sh.wikipedia.org/wiki/Fonograf datum preuzimanja: 17.11.2020. u 12:28h
10
 5. TELEFON

Devetnaesti vijek je vrijeme izuma telefona, koji neki naučnici nazivaju „najčudesnijim
proizvodom ljudskog duha“10.
Izraz telefon je prvi put upotrijebio Nijemac Phillip Reis, koji je konstruisao prvi aparat
pomoću kojeg se govor mogao prenositi električnim putem. Naziv telefon potječe od grčkih
riječi tele i fon, što bi u prijevodu značilo glasanje na daljinu. Glas se od najstarijih vremena
pokušavao prenositi na daljinu, više ili manje uspješno, na različite načine, od sasvim
primitivnih do savremenih načina pomoću električnih signala. 11

SLIKA 4: Prvi telefon 12

Tucaković, Šemso, Historija komuniciranja, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,

10

Sarajevo, 1999. godina, str. 76

11
https://repozitorij.unin.hr/islandora/object/unin%3A2350/datastream/PDF/view datum
preuzimanja: 16.11.2020. u 22:49h
12

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Telefon%2C_Nordisk_familjebok.png
datum preuzimanja: 16.11.2020. u 22:52h

11
Historija razvoja telefona duga je oko tri stoljeća. Još 1680. godine kaluđer Manhin je
predlagao Francuskoj akademiji nauka korištenje jednog zvučnog pojačivača u
komuniciranju. Pojačivač je bio konstruisan na principu cijevi za prenošenje glasa.
Pionirska istraživanja koja su dovela do izuma telefona nastavili su Nijemci Gaus i Veber.
Oni 1833. godine instaliraju telefonsku liniju dugu tri kilometra u Getingenu koja služi za
signalizaciju na daljinu pomoću električne energije.
Polovinom 19. vijeka (1850.) telefonska žica se počinje koristiti u međunarodnom
komuniciranju polaganjem linije ispod La Manša. U drugoj polovini 19. vijeka istraživači
koncentrišu napore koji će dovesti do konstruisanja telefonskog mikrofona i prijemnika.
Italijan Meuči, koristeći dotadašnja znanja u prenošenju zvuka na daljinu pomoću žice,
konstruiše prototip današnjeg telefona. Tom izumu prethodilo je istraživanje Francuza
Bursela. On je 1849. godine konstruisao spravu u kojoj se nalazila tanka ploča. Sprava je bila
uključena u električno kolo niske struje. Do prekida strujnog kola dolazilo je djelovanjem
ljudskog glasa u blizini pločice.
Na osnovu Burselovih zapažanja, Nijemac Res je konstruisao uređaj sastavljen od odašiljača i
prijemnika. On je svoj izum nazvao muzikalnim telefonom.
Telefon je u praktičnu komunikaciju uveo Amerikanac Bel 1876. godine. Belov telefon je
radio na principu elektromagnetne indukcije. Vazdušni talasi koji nastaju govorenjem udaraju
u uređaj, sastavljen od elektromagneta i čelične opruge. Krajevi opruge bili su povezani za
različite polove elektromagneta.
Elektromagnetna indukcija je fibracije glasa pretvarala u električne oscilacije. Taj tip telefona
je imao niz nedostataka. Mogao je prenijeti riječi na kratku udaljenost. Englez Higs i
Amerikanac Edison konstruišu, pred kraj 19. vijeka, mikrofon. Krajem tog stoljeća dolazi do
prve upotrebe telefona u komercijalne svrhe. Prvi telefonski razgovor obavljen je 1878.
godine u Nju Havenu (SAD). Telefon se, kao sredstvo komuniciranja, uvodi u praktičnu
upotrebu u Parizu godinu dana kasnije, potom u Berlinu, Londonu, Beču i dr.
U Rusiji 1881. godine se osniva posebno društvo za razvoj telefonskih sistema. Telefon
postaje tih godina jedno od najkorištenijih sredstava komuniciranja uopšte.13

Tucaković, Šemso, Historija komuniciranja, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,

13

Sarajevo, 1999. godina, str.76, 77 i 78

12
 6. RAZVOJ ŠTAMPARSKE TEHNIKE

U prvoj polovini 19. vijeka dolazi do novih pronalazaka koji usavršavaju tehniku štampanja
knjiga i novina čime se znatno unapređuje komunikacija koja se oslanja na čulo vida. U ovom
poslu ručni rad se sve više mehanizuje povećavajući mogućnosti štamparskih strojeva. Pojava
dnevnih listova i sve veća čitanost knjiga motivišu naučnike da pronalaze uređaje koji će brže
otiskivati tekst na papir. Škot Ged konstruiše ugravirane matrice pomoću kojih se
pojednostavljuje proces štampanja. Potom Englez Baskervil konstruiše štamparska slova
(karakteres) koja nose njegovo ime.
Pred kraj 18. vijeka (1788.) Italijan Bodoni izdaje prvi štamparski priručnik. Nijemci Kening i
Bauer patentiraju 1814. godine štampariju koja radi uz pomoć dva cilindra, ali sa jednom
presom. Te godine se prvi put u historiji novinarstva jedna novina, londonski Tajms (The
Times) štampa na mašini koju pokreće para. Godinu dana kasnije Englez Forster konstruiše
prototip rotacione mašine za štampanje novina. Taj izum 1848. godine usavršava njegov
zemljak Aplikejt.
Rotaciona presa koju je on konstruisao omogućuje neograničene tiraže dnevnih i nedjeljnih
novina. Pojava rotacione štamparske prese i dnevnih listova označili su početak historije mas-
medija. Amerikanac Bilk 1836. godine konstruiše prvi rotacioni štamparski stroj koji je
uvećavao brzinu štampanja za nekoliko hiljada puta. Rus Kljaginski 1866. godine konstruiše
automatski slagač koji se sastojao od dva dijela.
Na prvom dijelu se reproducirao tekst koji je trebalo odštampati, a drugi dio je bio sami
štamparski uređaj. Električnom vezom uspostavljan je kontakt između ova dva uređaja i tako
pokretan štamparski proces.
Svi ovi izumi bili su važne stepenice do današnjeg savremenog štamparstva koje karakteriše
automatizacija i kompjuterizacija.14

Tucaković, Šemso, Historija komuniciranja, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,

14

Sarajevo, 1999. godina, str.78 i 79

13
 7. PISAĆA MAŠINA

Napori naučnika u 19. vijeku nisu bili usmjereni samo ka osavremenjivanju štampanja onog
što je već napisano, nego i ka olakšavanju pisanja samih tekstova. To je dovelo do izuma
pisaćih mašina i zamjene guščijeg pera ili bambusove trske kao sredstva za pisanje,
odgovarajućim uređajima.
U tom smislu, od velikog značaja je izum pisaćeg stroja na kojem su najvažniji dijelovi bili
reljefna metalna slova instalirana na pokretne poluge. Poluge su bile povezane sa posebnim
tipkama. Pomoću tipki pokretale su se poluge sa slovima prema papiru naslonjenom na
poseban valjak. Udaranjem poluge o papir slova su se otiskivala i tako je nastajao tekst.
To je omogućilo da se pri samom pisanju troši manje snage i da se istovremeno proizvodi više
teksta. Mnogo ranije su, međutim, zabilježeni pokušaji kojima je bio cilj lakše i brže pisanje
pomoću stroja. Princip rada pomoću pokretnih slova bio je poznat još u Srednjem vijeku.

Prva mobilna slova konstruisao je Kinez Pi Čeng polovinom 11. vijeka. Italijan Rampazeto
1500. godine konstruiše jednu vrstu stroja za pisanje u kojem su drvena slova bila postavljena
na željezne šipke. Prvi model pisaće mašine konstruisao je 1800. godine Švicarac Viljem Has,
Njegov stroj je bio komplikovan i nije ušao u upotrebu.
Nešto kasnije (1838.) Francuz Đujardin konstruiše mašinu za pisanje koja ima 28 tipki.
Sličan stroj konstruiše 1861. godine Gordon. Amerikanci Glinden i Šol patentiraju tip pisaće
mašine koji počinje proizvoditi fabrika Remington.
Amerikanac Džon Vilijams 1887. godine, ovoj mašini dodaje odgovarajući valjak i traku
natopljenu bojom. Udaranjem tipke sa ugraviranim slovima o traku obezbjeđivao se otisak
slova na papir koji je naslonjen na valjak. Mašina je imala mehanizam za pomicanje slova što
je omogućavalo pisanje teksta. Tako je završena historija samog nastanka ovog stroja koji je u
novinarstvu bio nezamjenjiv više od jednog stoljeća.

Na konstruisanju pisaće mašine radili su, u drugoj polovini 19. vijeka, Englez Vatson, Italijan
Reviza i Austrijanac Miterhofer.
Uvođenje pisaće mašine u praksu nije išlo bez teškoća. Njoj su se, kao „nepraktičnoj i
besmislenoj novatoriji“ opirali brojni proizvođači mastila, pera za pisanje i profesionalni
prepisivači. Uvođenjem pisaćeg stroja u upotrebu označen je kraj monopola crkve u pisanju i
prepisivanju knjiga. Od početka praktične upotrebe ovog tehničkog izuma počinje gašenje
crkvenih skriptorija na Zapadu, a na Istoku se gubi interes za ručno pisanje i za posao
kaligrafa.
Od tada do nazad nekoliko godina, pisaća mašina je bila nezaobilazan pratilac novinarskog
zanata. Tek posljednjih godina taj stroj potiskuju modernija sredstva, prvenstveno
kompjuteri.15

Tucaković, Šemso, Historija komuniciranja, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,

15

Sarajevo, 1999. godina, str.

14
 8. ZAKLJUČAK

8.1. Medijsko-propagandni karakter savremene komunikacije

Govoreći o medijskim sredstvima, ne možemo a da se ne osvrnemo na karakter medijsko-

propagandnog sadržaja života modernog čovjeka. Cijena naglog i gotovo neshvatljivog
napretka tehnoloških sredstava u službi ekonomsko-propagandnog medija, nemjerljiva je u
procjeni odnosa između tržišne ponude i konzumenta. Koliko god možemo govoriti o
horizontu očekivanja tržišnog medija i gotovo suptilnom napretku sadržajnog miljea i
komunikativne atrakcije upućene konzumentu, isto toliko možemo govoriti i o jednoj vrsti
izrazite agresije toga postupka.
Mnogi medijski aspekti propagandnog karaktera komunikacije podrazumijevaju i neke gotovo
neshvatljive poruke upućene čovjeku kao medijskoj žrtvi. Beskrajni načini u izboru mjesta i
karaktera poruke gotovo da zanemaruju ljudski racij i „zdravu pamet“. Tako se savremena
žrtva medijske agresije često dovodi u situaciju da se upita je li dorastao enigmi koja mu se
nudi, kao i pitanju je li dovoljno suvisao da odgonetne „misaonu“ i „emotivnu“ poruku – koja
to najčešće i nije. Naprotiv, konzument uglavnom ne shvata ili se batrga u labirintu
nesnalaženja i trenutne nemogućnosti da se snađe i snalazi u beskrajnoj ponudi sistema
savremene komunikacije.
Često se možemo susresti s gotovo enigmatskim zamkama koje nas zatiču apsurdnim
pitanjem ili usklikom u čiji se sadržaj ne može tako lahko „uključiti“. Kao banalni primjer
možemo navesti slučaj ogromnog upitnika na višemetarskom bilbordu, znaka koji izaziva
neupitnu upitnost njegovog značenja. A tu i počiva nakana ponuđača konzumentu da se
ljubopitljivo ali i intuitivno angažira ne bi li odgonetnuo zagonetku. Mogli bi se navesti mnogi
primjeri agresivnih poruka koje ne samo da izazivaju znatiželju nego atakuju i na racij.
Ponuda se uglavnom i zasniva na intrigi i tajnovitosti, ali i na logičkom „neredu“ – da bi se,
psihološki tumačeno, ponudilo da onaj kome je upućena sam riješi i „odriješi“.

15
 9. LITERATURA

KNJIGE:
Tucaković Š., Historija komunicirajna, Studentska štamparija Univerziteta Sarajevo,
Sarajevo, 1999. godina, str. od 69 do 79.

INTERNETSKI IZVORI:
https://petapixel.com/assets/uploads/2015/05/Photographer-studio-1893.jpg datum
preuzimanja: 16.11.2020. godine u 17:40h.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/
CinematographeProjection.png/220px-CinematographeProjection.png datum preuzimanja:
17.11. 2020. u 12:32h.

https://sh.wikipedia.org/wiki/Fonograf datum preuzimanja: 17.11.2020. u 12:28h.

https://repozitorij.unin.hr/islandora/object/unin%3A2350/datastream/PDF/view datum
preuzimanja: 16.11.2020. u 22:49h.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Telefon%2C_Nordisk_familjebok.png
datum preuzimanja: 16.11.2020. u 22:52h.

16