Premier oraz Minister Obrony i Bezpieczeństwa Demokratycznej Republiki Timoru

Wschodniego
Imię i nazwisko:
Kay Rala Xanana Gusmão
Data urodzenia:
20 czerwca 1946 r.
Miejsce urodzenia:
Manatuto, Timor Wschodni

Kay Rala Xanana Gusmão urodził się w Laleia, w dystrykcie Manatuto, 20 czerwca 1946 r., w
czasach administracji portugalskiej. Tu spędził dzieciństwo z bratem i pięcioma siostrami.
Języka portugalskiego uczył się u swojego ojca, Manuela Gusmão, nauczyciela szkolnego.
Uczęszczał do szkoły podstawowej w Ossu, w Viqueque, gdzie chodził do Szkoły Podstawowej
Santa Teresa, a po jej ukończeniu do Seminarium Nossa Senhora de Fátima w Dare, a później do
Szkoły Średniej im. dr Francisco Vieiry w Dili.

Kiedy wstąpił do szkoły średniej w Dili, rozpoczął również pracę jako topograf, ucząc w
chińskiej szkole w Dili. W 1966 roku wstąpił do administracji publicznej, a w 1968 roku został
zwerbowany do armii portugalskiej, gdzie służył przez 3 lata i osiągnął stopień kaprala. W
kwietniu 1974 roku dołączył do gazety A Voz de Timor.

Po rewolucji goździków w Portugalii 25 kwietnia 1974 roku, widząc szansę na samostanowienie

i niepodległość Timoru Wschodniego, jaką dawał proces dekolonizacji i zmiany polityczne w
Portugalii, Xanana Gusmão dołączył do nowo powstałego Stowarzyszenia
Socjaldemokratycznego (ASDT). W tym samym roku powstania nowa organizacja przekształciła
się w Rewolucyjny Front Niezależnego Timoru Wschodniego (FRETILIN). Pracując wcześniej
jako dziennikarz i fotograf, Xanana Gusmão został zastępcą dyrektora Departamentu Informacji.

7 grudnia 1975 roku Indonezja dokonała inwazji na Timor Wschodni. Po śmierci ówczesnego
przewodniczącego FRETILIN, Nicolau Lobato, w grudniu 1978 r., który stracił życie wraz z
większością Komitetu Centralnego FRETILIN, Xanana Gusmão otrzymał obowiązek
reorganizacji walki o niepodległość.

W marcu 1981 r. zorganizował pierwszą konferencję narodową FRETILIN i został wybrany na

przywódcę ruchu oporu i naczelnego dowódcę Narodowo-Wyzwoleńczych Sił Zbrojnych
Timoru Wschodniego (FALINTIL). W marcu 1983 r. Kay Rala Xanana Gusmão, zwolennik
rozwiązania konfliktu na drodze pokojowej, zajął pragmatyczne stanowisko, inicjując formalne
negocjacje z indonezyjskimi siłami zbrojnymi (ABRI/TNI), które doprowadziły do zawieszenia
broni trwającego do sierpnia tego samego roku.
Xanana Gusmão był odpowiedzialny za stworzenie i wdrożenie Polityki Jedności Narodowej, co
przełożyło się na aktywną współpracę z tradycyjnymi władzami w Timorze Wschodnim oraz z
członkami Kościoła katolickiego. Wykorzystując okres zawieszenia broni, rozwinął pierwszą
siatkę konspiracyjną zorganizowaną na szczeblu krajowym, ochrzczoną Frontem
Konspiracyjnym. W 1988 r. sukces polityki jedności narodowej doprowadził do powstania
Narodowej Rady Ruchu Oporu Maubere (CNRM), przekształconej później w Narodową Radę
Ruchu Oporu Timorczyków (CNRT).

20 listopada 1992 roku, po 17 latach walki partyzanckiej i po wydarzeniach z 12 listopada 1991

roku, znanych jako Masakra Santa-Cruz, Xanana Gusmão został schwytany przez Indonezyjskie
Siły Zbrojne w Dili. Pod naciskiem społeczności międzynarodowej Xanana Gusmão został
aresztowany w Dili, gdzie przebywał do czasu zakończenia procesu w marcu 1993 roku, kiedy to
został przeniesiony do więzienia Semarang w Indonezji, więzienia dla pospolitych przestępców.
Po ciągłych naciskach międzynarodowych, Indonezja decyduje się później na przeniesienie
Xanana Gusmão do więzienia Cipinang, zarezerwowanego dla więźniów politycznych.

Czas spędzony w więzieniu poświęcił na opracowanie strategii ruchu oporu, jednocześnie

studiując język indonezyjski, angielski i prawo. Część czasu poświęcał również malarstwu i
poezji, pielęgnując talent, który został doceniony już w 1975 roku, kiedy to otrzymał Timor
Poetry Prize za wiersz "Mauberíadas".

Niektóre z jego obrazów zostały sprzedane, a dochód z nich, na prośbę Xanana Gusmão,
przeznaczono na potrzeby ruchu oporu. W 1994 roku niektóre z jego esejów politycznych
zostały opublikowane w książce, Timor-Leste - uma Povo, uma Pátria, Ed. Colibri, Lisbon.

W kwietniu 1998 r. na zjeździe narodowym Timoru Wschodniego w diasporze, który powołał do

życia Narodową Radę Oporu Timoru (CNRT), Xanana Gusmão został potwierdzony przez
aklamację jako przywódca oporu Timoru Wschodniego i przewodniczący CNRT.

W następstwie rosnącej presji międzynarodowej na uwolnienie Xanany Gusmão i deklaracji

prezydenta Indonezji Habibie obiecującej przyznanie Timorowi Wschodniemu niepodległości,
jeśli powszechne konsultacje wschodniotimorskie odrzucą proponowany przez jego rząd plan
autonomii, Kay Rala Xanana Gusmão został przeniesiony 10 lutego 1999 r. z więzienia Cipinang
do aresztu domowego w Salemba, w centrum Dżakarty.
Szybki rozwój procesu politycznego w Timorze Wschodnim i powszechne międzynarodowe
uznanie dla Xanany Gusmão były powodem kilku wizyt przedstawicieli zagranicznych rządów
w jego domu więziennym, w tym sekretarz stanu USA Madeleine Albright, byłego prezydenta
USA Jimmy'ego Cartera, ministra spraw zagranicznych Australii Alexandra Downera i ministra
spraw zagranicznych Japonii Masahiko Komury.
Sponsorowane przez ONZ referendum z 30 sierpnia 1999 r., w którym odrzucono w
przeważającej większości propozycję autonomii przedstawioną przez Indonezję, oznaczało
koniec indonezyjskiej okupacji Timoru Wschodniego i początek prowadzonego przez ONZ
procesu przemian w Timorze Wschodnim. Był to niewątpliwie pierwszy demokratyczny akt w
historii Timoru Wschodniego.

Kay Rala Xanana Gusmão został zwolniony z aresztu domowego 7 września 1999 r. W sierpniu
2000 roku Pierwszy Narodowy Kongres CNRT, który odbył się w Díli, wybrał Kay Rala Xanana
Gusmão na przewodniczącego CNRT / Kongresu Narodowego. Od listopada 2000 r. do kwietnia
2001 r. Kay Rala Xanana Gusmão był przewodniczącym Rady Narodowej, ogólno-timorskiego
organu ustawodawczego Tymczasowej Administracji Timoru Wschodniego, składającego się z
przedstawicieli partii politycznych, społeczeństwa obywatelskiego, grup postautonomicznych i
różnych wyznań religijnych.

CNRT/CN została rozwiązana 9 czerwca 2001 r. Po rozwiązaniu CNRT/CN, Kay Rala Xanana
Gusmão skoncentrował swoje wysiłki na AVR - Stowarzyszeniu Weteranów Ruchu Oporu -
organizacji, która obejmuje byłych członków Frontu Potajemnego i ma na celu stworzenie
warunków do ich kwalifikowanego udziału w procesie rozwoju kraju.

14 kwietnia 2002 roku Kay Rala Xanana Gusmão został wybrany na prezydenta Timoru
Wschodniego, a 20 maja 2002 roku został zaprzysiężony jako prezydent Demokratycznej
Republiki Timoru Wschodniego. Funkcję Prezydenta Republiki pełnił do końca kadencji w maju
2007 r.

Po odejściu z prezydentury Kay Rala Xanana Gusmão został wybrany na przewodniczącego

utworzonej w kwietniu 2007 roku partii politycznej CNRT - "Narodowy Kongres na rzecz
Odbudowy Timoru Wschodniego". 30 czerwca odbyły się wybory parlamentarne, w których
CNRT otrzymała drugą co do wielkości liczbę głosów i natychmiast zawiązała sojusz z trzema
innymi partiami politycznymi, PD (Partią Demokratyczną) i koalicją ASDT-PSD, która została
przemianowana na AMP (Sojusz Większości Parlamentarnej) i zapewniła sobie 37 z 65 miejsc w
Parlamencie Narodowym.

W dniu 3 sierpnia 2007 r. prezydent Republiki, dr José Ramos-Horta, oficjalnie zaprosił AMP do
utworzenia kolejnego rządu.

8 sierpnia 2007 r. w Pałacu Prezydenckim w Lahane zaprzysiężono IV rząd konstytucyjny z Kay

Rala Xanana Gusmão jako premierem Demokratycznej Republiki Timoru Wschodniego. Mandat
IV Rządu Konstytucyjnego kończy się w 2012 roku.

7 lipca 2012 r. w wyborach parlamentarnych CNRT otrzymała największą liczbę głosów,

zapewniając sobie 30 miejsc na 65 miejsc w parlamencie krajowym. CNRT zawiązała koalicję z
DP i Frontem Zmian, zapewniając tym samym blokowi koalicyjnemu tych trzech partii łącznie
40 mandatów.

Koalicja została zaproszona do utworzenia rządu przez również nowo wybranego Prezydenta
Republiki, Jego Ekscelencję Taura Matana Ruaka, a 8 sierpnia 2012 r. rozpoczął działalność V
Rząd Konstytucyjny, dokładnie pięć lat po IV Rządzie. Kay Rala Xanana Gusmão został
zaprzysiężony jako premier oraz minister obrony i bezpieczeństwa na drugą pięcioletnią
kadencję.
NAGRODY:
1975: Nagroda Poezji Timorskiej
1999: Nagroda Parlamentu Europejskiego im.
2000: Nagroda Pokojowa w Kwangju (Korea Południowa)
2000: Nagroda Pokojowa w Sydney
2002: Nagroda Północ-Południe, Obserwatorium Północ-Południe (Unia Europejska)
2002: Pokojowa Nagroda UNESCO im. Félixa Houphouët-Boigny'ego
2002: Nagroda Dziecięca "Honorowy Przyjaciel Dorosłych", Szwecja
2003: 2003 Path to Peace Prize, Fundacja Path to Peace
2003: Nagroda International Herald Tribune "Leadership with Integrity".
2003: Nagroda Business Week "Stars of Asia".
ODZNACZENIA I NAGRODY
1995: Honorowy Obywatel Brasilii, Brazylia
1998: Order Wolności, Portugalia
1998: Honorowy Obywatel São Paulo, Brazylia
1999: Doktorat honorowy, Uniwersytet Lusíada, Lizbona, Portugalia
2000: Order Zasługi, Nowa Zelandia
2000: Honorowy Obywatel Lizbony, Portugalia (otrzymał Chave de Ouro da Cidade de Lisboa)
2000: Medal Wiceprezydenta Federalnej Republiki Brazylii
2000: Order Zasługi José Bonifácio, Grau de Grão Oficial, Uniwersytet Stanu Rio Janeiro
2000: Doktorat Honoris Causa, Uniwersytet w Porto, Portugalia
2002: Wielki kołnierz Orderu Cruzeiro do Sul, Brazylia
2003: Doktorat honorowy, Uniwersytet Wiktorii
2003: Honorowe Rycerstwo Wielkiego Krzyża Orderu Świętego Michała i Świętego Jerzego
2004: Doktorat honorowy, Narodowy Uniwersytet Suncheon, Korea
2006: Wielki Naszyjnik Orderu Don Infante, Portugalia
2006: Doktorat honorowy, Uniwersytet Takushoku, Japonia
2011: Wielki Krzyż Orderu Ipiranga, Brazylia
2011: Medal pierwszej klasy Orderu Vanuatu, Vanuatu
2011: Doktorat honorowy, Uniwersytet w Coimbrze, Portugalia
2012: Doktorat honorowy, Uniwersytet Karola Darwina, Australia
2014: doktorat honorowy, ISCSP, Portugalia
2014: Doktorat honorowy, Uniwersytet Sabah, Malezja

Żona Emília Batista, 1969 (div) 2 dzieci

Żonaty z Kirsty Sword Gusmão, 2000, 3 dzieci