Društveno-političko uređenje

 Društveno-političko uređenje predstavlja način organizacije vlasti u državi. Dva

osnovna društveno-politička uređenja prema vlasti jesu monarhija i republlka.
 Monarhija je državno uređenje na čijem je čelu monarh, odnosno vlast se
nasleđuje. Vladari monarhija su carevi, kraljevi, šahovi, prinčevi, sultani itd.
Monarh vlada sve do svoje smrti. Monarhije mogu biti parlamentarne i
apsolutne. Parlamentarne monarhije su monarhije u kojima zakonodavnu i
izvršnu vlast ima parlament, dok je monarh samo reprezentativan – predstavnik.
To su UK, Španija, Belgija i Japan. Apsolutne monarhije su oblik državnog
uređenja u kom apsolutnu, odnosno zakonodavnu i izvršnu vlast ima monarh. To
su Brunej, Saudijska Arabija i Svazilend.
 Republika je oblik državnog uređenja u kom je na čelu države predsednik.
Predsednik se bira i određuje na neko vreme, a bira ga narod. Republika može
biti parlamentarna, predsednička i polupredsednička. Parlamentarna republika
je oblik uređenja države u kojoj izvršnu i zakonodavnu vlast ima parlament. To su
Nemačka, Grčka i Italija. Republike u kojima predsednik ima svu vlast, nalazi se
na čelu države i čelu vlade su predsedničke države. To su SAD, Meksiko, Brazil i
Niggerija. Ukoliko predsednik i predsednik vlade ravnomerno učestvuju u
upravljanju državom, to su polupredsedničke države. Polupredsedničke države
su Srbija, Francuska i Rusija.
 Sem državnog uređenja prema vlasti, društveno-političko uređenje zavisi od
delovanja političkih stranaka. U demokratskim državama deluje više stranaka, a u
nedemokratskim samo jedna. Države u kojima deluje samo jedna partija su
jednopartijske države. Pored njih, postoje i države sa vojnom upravom.
 Vojna diktatura je oblik diktature na čelu sa vojnim vrhom koji je na vlast došao
vojnim udarom. Grupa koja je na čelu vojne diktature i zamenjuje vladu naziva se
vojna hunta.
 Ostaci iz vremena kolonijalne vlasti su države koje nisu stekle nezavisnost. One
danas postoje u obliku protektorata, prekomorskih poseda i kolonija. Danas ih je
u svetu jako malo, ali i dalje postoje. Uglavnom su to posedi nekadašnjih velikih
kolonijalnih sila.
Francuska Maskarenska ostrva, Reinion, Sen Pjer, ostrva u Srednjoj Americi,
Francuska Gvajana
Britanija Gibraltar, Bermudska ostrva, Kajmanska ostrva, Sveta Jelena,
Fokland, Južna Džordžija
Španija Seuta i Melilja
Tabela 1 – pregled protektorata i kolonija nekih većih kolonijalnih sila
 Državno uređenje predstavlja organizaciju države, centralne vlasti i
teritorijalnih jedinica.
 Prema državnom uređeju razlikuju se
o Unitarne države – ne postoji podela na teritorijalne jedinice,
predstavljaju nedeljenu celinu, neki delovi mogu dobiti autonomiju. To
su uglavnom države u Evropi, koje zbog male površine nemaju potrebu
za podelom.
o Federacije – savezne države koje čine više teritorijalnih jedinica, od kojih
svaka ima neki oblik samouprave. To su SAD, Ruska federacija, Meksiko,
Australija.
o Konfedracije – savez država koji je jače utvrđen uspostavljanjem jednog
zajedničkog organa. Nemaju nijedan oblik državne vlasti, pa se smatraju
oblikom jačeg saveza.

Glavni grad
 Glavni grad je grad u kojem su smeštene zakonodavna i izvršna vlast, sedište
parlamenta i druge najviše nacionalne institucije. U nekim državama, organi
vlasti nisu smešteni u jednom gradu. Primer za to jesu Nemačka i Holandija.
 Status glavnog grada stiče se na osnovu istorijskih ili tradicionalnih uslova, ili se
određuje zakonom. Određivanje zakonom varira od ustava do ustava, gde se,
kao u Švajcarskoj, ni ne navodi glavni grad zbog ravnopravnosti svih oblasti, dok
se u Turskoj po ustavu ne dozvoljava promena položaja i imena glavnog grada.
 Neke države, poput Brazila, planski su promenile glavni grad. Odlučeno je da se
prestonica premesti na mesto koje je jednako udaljeno od svih delova zemlje.
Tako je izgrađena Brazilija, koja je 1960. postala prestonica umesto Ria.
 Postoje i države sa više glavnih gradova. To je Južnoafrička republika.
 Granice
 Granice su linije koje teritorijalno ograničavaju jednu državu i u kojima se
prostire vlast te države.
 Granična linija je obeležena ili zamišljena linija na Zemljinoj površini kojom se
obeležavaju granice država.
 Granice se utvrđuju međunarodnim dogovorima ili pomoću suda. Često se javlja
situacija u kojima je državna granica stekla međunarodno priznanje, a pre toga je
promenjena nasilnim putem. Zbog toga često dolazi do sporova i novih sukoba.
 Granice mogu biti
o Prirodne – odvajaju veće ili manje prirodne celine. To su planinski lanci,
reke, jezera ili mora.
o Veštačke ili političke – utvrđene dogovorom, poput u saharskoj Africi.
o Etnička – granica koja odvaja teritorije na kojima žive različiti narodi
o Verska – granica koja odvaja ljude različite veroispovesti
 Prema prometu ljudi ili robe, granice se mogu podeliti na otvorene i zatvorene.

Prirodna granica između Srbije i Hrvatske– Dunav

Politička granica – primetiti kako su skkoro pod pravim uglom

 Međunarodni odnosi
 Međunarodni odnosi predstavljaju odnose između država. Nijedna država ne
može da opstane sama, pa su zato jako značajni.
 Međunarodne odnose čine
o Politički odnosi
o Ekonomski odnosi
o Komunikacijski odnosi
o Vojni odnosi
o Kulturni odnosi
 U poslednje vreme, uspostavljaju se sve bolji trgovinski i saobraćajni odnosi, kao
i drugi odnosi i veze među državama, a pogotovo među susednim državama.
Kretanjem robe i usluge povećava se kapital i uspostavlja međunarodni trgovački
odnos. Ovo omogućava bolji životni standard.
 Sem trgovine, visoka stopa proizvodnje i izvoza omogućena je i tehnološkim i
tehničkim razvojem. Međutim, tako nerazvijene zemlje i zemlje u razvoju
značajno zaostaju. Oko 70% svetske izvezene robe izvoze razvijene zemlje, a
preko 75% njihovog izvoza se ostvaruje na tržištu razvijenih zemalja.
 Kako bi ostvarile zajedničke ciljeve, države međusobno uspostavljaju različite
veze, formiraju različite organizaciije i saveze. Svetska organizacija u koju su
učlanjene skoro sve zemlje je UN, a u Evropi velik značaj ima EU.
 Šengenski sporazum je dokument po kome državljani zemalja koje su ga
potpisale mogu da se slobodno kreću po teritoriji te države i preko granica bez
pokazivanja bilo kakvog dokumenta. Postoji od 1985., a stupio je na snagu u
martu 1995. godine.