SANCTI MAXIMI

CONFESSORIS

OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA .

ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ

ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ

ΠΡΟΣ ΜΑΡΙΝΟΝ

ΤΟΝ ΟΣΩΤΑΤΟΝ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΝ .

S. P. N. MAXIMI CONFESSORIS

AD SANCTISSIMUM PRESBYTERUM MARINUM.

Σκοπόν θέμενος σαυτῷ τὴν πανύμνητον πρὸς τὸν A1 Cum tibi, in Deo venerande Pater, animo con
θεὸν στείλασθαι φιλίαν , θεοτίμητε Πάτερ , εὐτάκτως stitutum sit, ut laudatissimam cum Deo amicitiam
πρὸς αὐτήν ' διανύεις τὸν δρόμον . Λόγῳ μὲν πρὸς ineas, composite ad eam [al. eum] cursum conficis ;
ἀρετῆς γένεσιν τὴν τῶν ὄντων φύσιν περιγράφων (a) · qui nempe rerum naturam , ad progignendaum virtu
νῷ δὲ , πρὸς ἀπλανοῦς ἑνώσεως [ γνώσεως } σύστασιν , tem ratione circumscribas ; mente vero, ad certam
παντὸς αἰῶνος καὶ χρόνου περιορίζων τὴν κίνησιν · nihilque errantem unionem [scientiam ] constituen
αἷς θερμότερος ὁ τοῦ Θεοῦ συνεισέρχεται πόθος · dam , ævi omnis temporisque motum seponas ;
τῇ τε ἀπειρίᾳ συμπαρεκτείνων σου τοῦ ποθοῦντος quibus comes ardentior Dei amor desideriumque
τὴν κίνησιν · καὶ τῷ ἀκαταλήπτῳ τοῦ ποθουμένου , ingreditur ; qui nempe pro intiniti rationc , tui
τὴν ἔφεσίν σοι ποιῶν ἀκατάληπτον · ἧς τέλος αὐτός amantis ac desiderantis motum incitationemque .
ἐστιν ὁ θεός · πόθου τοῖς ἀξίοις γινόμενος πλήρωσις , extendat, incomprehensaque amati ac desiderati im
ὡς ἀπόλαυσις ἀγαθῶν αὐθυπόστατος · ἧς μόνην τήν mensitate , incomprehensam tibi cupiditatem effi
πεῖραν οἶδε κατάληψιν ὁ λόγος , οἷα σαφῶς ὑπὲρ ciat : cujus finis , Deus ipse est , ipse nimirum ,
νόησιν τυγχάνουσαν, ἔνωσιν , ὡς μηδενὶ τύπῳ νοερῷ his qui digni sunt, amoris desideriique expletio,
καθοτιοῦν ὑποπιπτούσης . Διὰ τοῦτο , τοῦ μὲν λόγου tanquam ipsa per sc veraque bonorum fruitio
σοι γέγονε πρόσωπον (2 ) ὁ βίος · τοῦ δὲ βίου φύ · beataque possessio : cujus unum experimentum

1 Tur . ἀυτόν , ut et Dufr . 1 .

NOTÆ

Quod mihi cum Francisco Turriano, viro alioqui
erudito probeque in Græcis versato, sequentia qui
apuscula Ingolstadii anno 1615 Laline solum edi
dit, in bis Maximi opusculis non ubique convénit,
Forumque novam ipse adornavi versionem, cum
Græco ipso textu ex probatissimis codd. arcessito,
producendam (id est ,ex rev . Gerasini Blacchi co
dice , ex meliori viri et Raph . Dufresnii emendato ,)
operæ pretium putavi paucula adnotare, quibus et
lucis aliquid forte auctori afferam, et mei consilii
rationem , ejus judiciam omne permittendo lectori,
aperiam, uti fere primo sextoque tom . Operum
Chrysostomi factitatum Ducæo.
PATROL. GR. XCI.
(α) Τὴν τῶν ὄντων φύσιν περιγράφων . Vislu
jus vocis hic est, oblitteraxs, e numero auferens , ac
circumscribens ; quo sensu etiam Cicero eam usur
pavit vocem ; nec aliud est quod sequitur περιορίζων .
Uti enim ad virtutem superanda natura, ita etiam
ad scientiam omnino certam motus omnis tempo
ris ac ævi : quo spectet illud Hesych . Περιοριστόν ,
περίγραπτον · nec apte Turr. terminans ac definiens.
Τὸ ἑνώσεως · plane mendum est, pro γνώσεως · cui
uni etiam congruit epithetum ἁπλανοῦς , etquæ con
tra ἀρετὴν ubique Maximo aliisque distinguitur ;
scientia scilicet, non unitio vel conjunctio. Optime
Schol . Maximi mentem aperit .
1
 11 S. MAXIMI CONFESSORIS 12

novit Scriptura, comprehensionen , ut quæ palam A σις ( 5) , ὁ λόγος · τὸν καινὸν ἀληθῶς κατὰ Χριστὸν
conjunctio sit vim omnem mentis excedens ; tan ὑπογράφοντες ἄνθρωπον · εὐμιμήτως φέροντα τοῦ
quam scilicet sub nulla forma , qua illi repræsen κτίσαντος Θεοῦ τὴν εἰκόνα καὶ τὴν ὁμοίωσιν · ἄστι
tetur , cadens. Idcirco , sermonis quidem ac ratio νας ὑποληπτέον νῦν τὴν ἀλήθειαν καὶ τὴν ἀγαθότητα ·
nis , vita tibi persona exstitit ac substantia ; vitæ ' τὴν μὲν θεωρίας · τὴν δὲ, πράξεως τέλος ὑπάρχου
vero natura 2 ac esscntia , sermo ratioque : quæ σαν · καὶ τὴν μὲν, ψεύδους · τὴν δὲ , πονηρίας ἀντί
ambo vere e Christiana pietate novum delineant παλον.
hominem; ejusmodi scilicet, qui rite expressam ductamque Dei creantis imaginem ferat, et similitudinem ,
quas nunc existimandum veritatem esse et bonitatem ; quarum , illa quidem , contemplationis ; hæc autem ,
actionis finis exsistit , ac illa quidem mendacii adversaria est; hæc autem, vitii ac pravitatis æmula.
Hinc tibi cum adimpletione virtutum una comes Ἐντεῦθέν σοι τῇ κατορθώσει τῶν ἀρετῶν , ἡ τῶν
divinorum accessit comprehensio decretorum ; quæ θείων συνήφθη δογμάτων κατάληψις · τῷ τε πλήθει
plane multiplici scientia ac demonstrationis vi τῆς γνώσεως , καὶ τῇ δυνάμει συνεχομένη τῆς ἀπο
continetur : qua instructus, cum judicii libra, quod δείξεως · καθ᾿ ἣν, τὸ πρός τινων οὐκ ἠκριβωμένως
a quibusdam non limate de voluntatibus proposi περὶ θελημάτων προταθὲν διαγνοὺς , καὶ παρωτά
tum est , expendisses , nec illis acquievisses, qui Β μενος, ταυτὸν ἀλλήλοις εἶναι φαμένων θέλημα καὶ
idem inter se esse dicant , θέλημα ( id est , volun βούλησιν , καὶ βουλὴν, καὶ προαίρεσιν καὶ γνώμην ·
tatem ), et θέλησιν (quasi hujus talis rei voluntatem), ἐξουσίαν τε καὶ δόξαν καὶ φρόνησιν , μόνοις ἀλλήλων ,
et βουλὴν (consilium ), et προαίρεσιν (electionem ), et διαφέροντα τοῖ; ὀνόμασι · τοῦ τε Θεοῦ καὶ τῶν
γνώμην (sententiam animi ) , et έξουσίαν (liberan ἁγίων ἓν θέλημα γενήσεσθαι · καὶ διὰ τοῦτο β:6α:ου
facultatem arbitriumque ) , et δόξαν (opinionem ), et μένων τὸν Χριστὸν ἓν θέλημα προαιρετικὸν ἔχειν
φρόνησιν (prudentiam sensumque animi) , et ut solis καὶ διατεινομένων · οὐκ ἠρκέσθης σαυτῷ πρὸς τὴν
vocibus differant ; futuramque unam Dei et san τοῦ καλῶς κριθέντος βεβαίωσιν , διὰ τὴν σύντροφον
ctorum voluntatem ; atque ideo una Christum præ πτωχείαν τοῦ πνεύματος · ἀλλὰ κἀμὲ τὸν ἰδιωτεία
ditum libera ac eligente voluntate, affirmant; non συντεθραμμένον σύμψηφον λαβεῖν τῶν ἐγνωσμένων
tibi ipse satis esse putasti, qua polles coalumna σοι καλῶς κατηξίωσας . ῞Οπερ ποιήσων ἤχω · κἂν
paupertate spiritus a , ut quod recto sanoque judicio προπετές · τῷ τῆς εὐπειθείας μισθῷ νενικημένος .
statueras, id ipse astrueres ac confirmares ; sed me Ἑκάστου δὲ τούτων καθ ' εἱρμὸν τὴν γραφὴν ποιή
quoque imperitia educatum assumere placuit, qui σομαι σύντομον , καὶ οἶον ὁριστικήν · οὐκ ἐμοὺς ἐγ
rite tibi visa decretaque, una collato suffragio com χαράττων λόγους · πῶς γὰρ, ὁ τούτων πενόμενος ,
prosarem : hoc utique (quanquam audax facinus C ἀλλὰ τοὺς περὶ τούτων ἄλλοις πονηθέντας · ἐρανισά
est) facturus accedo ; nempe obedientiæ præmio μενος , ἵνα γνῶμεν ὡς ἀμφοῖν διαφέρουσιν ἀλλήλων
vim mihi ipse ficri passus. Scribam autem de ταῦτα · λέγω δὲ κλήσει καὶ πράγματι .
singulis his nominibus ordine, idque breviter , ac quasi definientis specie : non ita , ut meos ipse
sermonés ac sententias perscribam (qui enim, qui horum penuria laborem ? ) , sed ut aliis elucubrata
colligam ; quo noverimus horum inter se , tum voce tum re ipsa (utròque scilicet) latum esse
discrimen .
De naturali voluntate, seu appetitione. Περὶ φυσικοῦ θελήματος , ήγουν θελήσεως .
Voluntatem naturalem esse aiunt, vim appeten Θέλημά φασιν εἶναι φυσικὸν, ήγουν θέλησιν, δύο
tem ejus, quod est secundum naturam : omnesque ναμιν τοῦ κατὰ φύσιν ὄντος ὀρεκτικήν · καὶ τῶν οὐ -
proprictates essentialiter naturæ competentes con σιωδῶς τῇ φύσει προσόντων συνεκτικὴν πάντων ἰδιω
tinentem ac velut astringentem. Substantia enim , μάτων. Τούτῳ γὰρ συνεχομένη φυσικῶς ἡ ουσία,
que naturali hac voluntate natura contineatur et τοῦ τε εἶναι καὶ ζῇν καὶ κινεῖσθαι κατ' αἴσθησίν τε
quasi astringatur, sensu menteque et esse et vi καὶ νοῦν ὀρέγεται, τῆς οἰκείας ἐφιεμένη φυσικής
" vere et moveri appetit , qua ratione 3 id quod est D καὶ πλήρους ὀντότητος. θελητικὴ γὰρ ἑαυτῆς , καὶ
(entitatem vocant) naturale plenumque expetit . Na τῶν ὅσα σύστασιν αὐτῆς ποιεῖσθαι πέφυκε, καθέστη
tura enim sui appetens est, omniumque ex natura κεν ἡ φύσις · τῷ τοῦ εἶναι αὐτῆς λόγῳ , καθ᾿ ὃν ἔστε
ipsam constituentium , ad ejusque absolutionem τς καὶ γέγονεν ὀρεκτικῶς ἐπηρτημένη . Διόπερ

a Matth . v, 3.

• Dufr. spóvqpz.
NUTÆ .
(! ) Τοῦ δὲ βίου ζύσις . Turrianus : Ratio vero Schol. Dufrenii cod . recte aperit ; ipseque conatus
persona vita ; sive ita habuit ejus cod . sive scri sum reddere . Rationis vita persona exstitit , qua
Denti obrepsit, loco φύσις , πρόσωπον , manifesto scilicet repræsentetur et conspicua fiat, ut alini
circulo, quem et repræsentat dum in margine ita ipse Maximus ; vel etiam ei basis exsistat : vitæ au
observat : Ratio sustentatur vita , et vita ratione ; tem natura seu essentia, ratio, quæ vim omnemvitæ
sic est ratio hypostasis sive persona vita, et vita ra tribuat, id est, virtuti ; sitque illi fere, id quod anima
dionis . Frigida haec , nec ex maximi mente , quam corpori .
 13 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 14
ἕτεροι τοῦτο τὸ φυσικὸν ὁριζόμενοι · θέλημά φασιν A facientium . Unde alii naturalem hanc voluntatem
είναι, ὄρεξιν λογικήν τε καὶ ζωτικήν · τὴν δὲ προαί dum definiunt, appetitum rationalem atque vitalem
ρεσιν , ἔρεξιν βουλευτικὴν τῶν ἐφ᾿ ἡμῖν. Οὐκ ἔστιν esse dicunt. Προαίρεσιν vero (nos electionem di
οὖν προαίρεσις ή θέλησις · εἴπερ ἡ μὲν θέλησις camus ac propositum) appetitum consultivum seu
ἁπλῆ τις δρεξίς ἐστι , λογική τε καὶ ζωτική · ἡ δὲ deliberativum , eorum quæ nostræ facultatis sunt.
προαίρεσις , ὀρέξεως καὶ βουλῆς καὶ κρίσεως σύνοδος . Non igitur voluntas (θέλησις) electio seu proposi
Ορεγόμενοι γάρ πρότερον βουλευόμεθα · καὶ βου tum est (προαίρεσις ) ; nam voluntas simplex , sim
λευσάμενοι , κρίνομεν · καὶ κρίναντες, προαιρού plex quædam appetitio est cum ratione alque vi
μεθα τοῦ χείρονος τὸ δειχθὲν ἐκ τῆς κρίσεως κρεῖτ talis , seu animalis . Electio autein ac propositum,
τον · καὶ ἡ μὲν , μόνον ἥρτηται τῶν φυσικῶν · ἡ δὲ , appetitionis et consilii judiciique concursus. Ap
μόνων τῶν ἐφ' ἡμῖν, καὶ δι' ἡμῶν γίνεσθαι δυναμέ petendo enim, primum consultamus seu delibera
νων. Οὐκ ἔστιν οὖν θέλησις ἡ προαίρεσις. mus ; exindeque judicamus , ac cum judicaverimus ,
quod ex judicii libra præstantius visum est, id ei quod deterius est, præoptamus. Ac voluntas qui
dem, ex solis naturalibus pendet : electio vero et propositum, solum ex iis quæ sunt liberæ faculta
lis et per nos fieri possunt. Non ergo voluntas electio est ac propositum.
Περὶ βουλήσεως , B De voluntate non simpliciter, sed alicujus rci bona
vel mala.

'Αλλ᾽ οὔτε βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσις . Βούλησις Atneque προαίρεσις (electio ac propositum) βού
μὲν γάρ ἐστιν ὄρεξις φανταστικὴ τῶν ἐφ' ἡμῖν καὶ λησις est (hæc talis rei voluntas ac appetitio) . Est
οὐκ ἐφ᾿ ἡμῖν (c) · τουτέστι μόνῃ τῇ διανοίᾳ μορφου enim βούλησις, appetitio phantastica eorum quæc
μένη . Η δὲ ὄρεξις φανταστικὴ , μόνης ἐστὶ τῆς in nobis sunt, et quæ non sunt in nobis (sola
διανοητικῆς δυνάμεως ἄνευ τοῦ βουλευτικοῦ λόγου . nimirum cogitatione informata ). Appetitio vero
τῶν ἐφ᾽ ἡμῖν · ἢ ποιὰ φυσικὴ θέλησις. Ἡ δὲ προαί phantastica, solius est cogitantis auimi facultatis
ρεσι;, ὄρεξις βουλευτικὴ τῶν ἐφ' ἡμῖν πρακτῶν . absque deliberatione rationis eorum quæ sunt in
Ἤρχει μὲν οὖν καὶ μόνο ; ὁ τῆς ὑπογραφῆς λόγος , nobis. Aut talis quædam naturalis voluntas . Electio
δείξας τὴν τούτων διαφορὰν, παῦσαι φιλονεικίας autem ac propositum , appetitio cum consilio, agi
τοὺς περιττῶς φιλολογοῦντας · καὶ τοῖς καλῶς ἐγνω bilium , quæe in nostra facultate exsistunt. Sumi
σμένοις , οὐκ οἶδ ' ὅπως εὐφήμως εἰπεῖν, σαφῶς ἀντι ciebat vel una descriptionis ratio, qua horum
λέγοντας . Ἐπειδὴ δὲ ποθοῦσί πως οἱ φιλοπευστοῦν ostensa distinctio est, ad corum amoliendam con
τες διὰ πλειόνων ἐπιστῆναι τοῖς ζητουμένοις, ἐμοῦ C tentionem , qui superflue verbis digladiantur , ri
3.
μεν καὶ ἄλλως · Φασὶν οἱ περὶ τούτωνδιειληφότες teque judicatis (nescio quomodo honeste dicam)
Οὐ πᾶσιν (d) οἷς ἁρμόζει τὸ προαιρεῖσθαι, πάντως palam contradicunt. Quod tamen qui paulo cu
ἁρμόζειν καὶ τὸ βούλεσθαι. Βούλεσθαι μὲν γὰρ riosiores videntur, libentesque et audiunt et scisci
ὑγιαίνειν καὶ πλουτεῖν καὶ ἀθανατισθῆναί φαμεν · tantur, in quæstionem amplius incumbere optant,
προαιρεῖσθαι δὲ πλουτεῖν καὶ ὑγιαίνειν καὶ ἀθανατι etiam aliter dicemus . Aiunt qui de his commentati
σθῆνα :, οὐ λέγομεν · ἐπειδὴ ἡ μὲν βούλησις , καὶ ἐπὶ sunt : Non omnibus quibus convenit eligi , omnino
τῶν δυνατῶν καὶ ἐπὶ τῶν ἀδυνάτων ἐστίν · ἡ δὲ etiam convenire voluntate appeti . Dicimus enim
προαίρεσι- , ἐπὶ μόνων δυνατῶν, καὶ δι' ἡμῶν γενέ voluntate appeti , sanum esse , divitem esse , im
σθαι δυναμένων . Καὶ πάλιν , ἡ μὲν βούλησις , τοῦ mortalem esse ; non tamen dicimus hæc a nobis
τέλους ἐστίν · ἡ δὲ προαίρεσις , τῶν πρὸς τὸ τέλος . eligi , exque sententia , posthabitis aliis , amplectenda
Τέλος οὖν εἶναί φασι τὸ βουλητόν · οἶον , τὴν ὑγίειαν · proponi ; quod nimirum βούλησις ( hæc ialis vo
πρὸς τὸ τέλος δὲ , τὸ βουλευτόν · οἶον , τὴν τῆς luntas ) 4 eorum sit , quæ fieri possunt , et quæ
ὑγιείας τόπον . Τὴν αὐτὴν οὖν ἀναλογίαν ἦν ἔχει τὸ non possunt fieri ; electio vero et propositum , in
βουλητὸν πρὸς τὸ βουλευτὸν , ἔχειν τὴν βούλησίν φασι illis solum versetur , quæ fieri, et per nos fieri,

' Nemes. cap. 33. • Contra potus , quibus voluntate appeti, omnino etiam , eligi ; sed ita etiam in Ne
mesio .
NOTE .

(c) Ορεξις φανταστικὴ τῶν ἐφ᾽ ἡμῖν · καὶ οὐκ D in nostra facultate : non autcm simplici appetitu
φ ' ἡμῖν. Sensus integer est , nec aliud habent Du ex phantasia ac cogitando ea velle, motu potius
renii cod . et Venet . in quo etiam , vel certe ejus brutis affine, quam ex ratione. Lacunæ occasio fuit
ipographo , deest ~3 , καὶ οὐκ ἐφ' ἡμῖν ; non levi repetitio τοῦ , τῶν ἐφ' ἡμῖν , quo nihil proclivius, ut
nendo : quo tameu ipso ad explendam lacunam ex alíquid omittatur.
Curriani codice proclive utor. Explicavit illo Ma (α ) Οὐ πᾶσιν. Hæc ex Nem . cap . 33 , totidem vo
imus, quid sit τὸ φανταστικόν · esse nimirum τὸ cibus ; in quibus aliquid forte luxatum , ut quadrent
ιανοητικόν , vim scilicet cogitandi , ad quam sequi cum inductione quæ sequitur, eorum, quæ a nobis
ur et cui comes appetitio eorum quæ in nostra appeti voluntate possint, sed non eligi , quod non
unt facultate, et quæ in ea minime posita sunt ; sint nostræ facultatis, nec babeant rationem medit,
bsque scilicet deliberatione rationis, quæ est so sed finis . Esset ergo dicendum : Non omnibusqui
din τῶν ἐφ᾿ ἡμῖν , eorum_quæ nostræ sunt fuculta bus convenit voluntate appeti , omnino etiam con
i : nec bene additur iu Turriauo, et quæ non sunt . venit eligi : nisi exciditvox , καὶ τὸ ἔμπαλιν , υείδη
wltum enim est deliberare de his quæ non sunt simque ; ad quam spectet illa inductio.
 13 S. MAXIMI CONFESSORIS 16

possunt . Εt rursus , βούλησις (hæc talis voluntas ) A πρὸς τὴν προαίρεσιν · εἴπερ ταῦταμόνα προαιρε5
finis est ; electio vero et propositum, eorum quæ μεθα , ἃ δι᾿ ἡμῶν οἰόμεθα δύνασθαι γενέσθαι. Βου
sunt ad finem. Finem igitur esse aiunt, quod vo λόμεθα δὲ καὶ τὰ μὴ δι' ἡμῶν οἷά τε γενέσθαι. Δέ
luntati subjectum est, sive id quod volumus, ut δεικται τοίνυν , ὡς οὐδὲ βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσις ·
est sanitas : ad finem vero , id de quo consilium δειχθήσεται δὲ πάλιν , ὡς οὔτε βούλευσίς ἐστιν ἡγουν
capimus ; cujusmodi est parandæ sanitatis modus . βουλή .
Quam ergo proportionem ac comparationem habet, id quod voluntati subest, cum eo de quo inimus
consilium ac deliberamus, eamdem aiunt habere hanc talem voluntatem (βούλησιν) cum proposito
et electione . Illa enim solum eligimus exque sententia animique judicio proponimus, quæ per nos
fieri posse existimamus : volumus vero etiam ea, quæ per nos fieri non possunt. Igitur probatum
est, hanc talem voluntatem (βούλησιν ) electionem ac propositum (προαίρεσιν ) non esse : rursusque
probabitur , nec consilium (id est , consultationem ) esse .
De consilio , seu consultatione . B Περὶ βουλῆς ἤγουν βουλεύσεως .
Consilium esse dicunt, seu consultationem , ap Τὴν βουλὴν ἤγουν βούλευσιν εἶναί φασιν ὄρεξιν
1 petitum eum inquisitione agendorum, quæ nostræ ζητητικὴν περί τι τῶν ἐφ' ἡμῖν πρακτῶν γινομένην.
sunt facultatis . Προαιρετόν vero (velut dicas de Προαιρετὸν δὲ , τὸ ἐκ τῆς βουλῆς κριθέν . Δῆλον οὖν
lectum exque proposito) , quod ex consilio judi . ἐντεῦθεν, ὡς ἡ μὲν βούλευσις , ἐπὶ τοῖς ἔτι ζητου
catum est. Liquet itaque, consultationem eorum μένοις ἐστίν · ἡ δὲ προαίρεσις , ἐπὶ τοῖς ἤδη προ
esse , de quibus adhuc inquisitio est : electionem κεκριμένοις . Καὶ δῆλον, οὐκ ἐκ μόνου τοῦ ὁρισμοῦ ,
vero ct propositum in iis versari , quæ jam ante ἀλλὰ κἀκ τῆς ἑτυμολογίας '. Προαιρετὸν γάρ ἐστι ,
judicata sunt ; ac liquet, nedum ex definitione , τὸ ἕτερον πρὸ ἑτέρου αἱρετόν . Οὐδεὶς δὲ προκρίνει
sed et ex ipso etymo seu nominis interpretatione . . τι , μὴ βουλευσάμενος · οὐδὲ αἱρεῖται μὴ κρίνας . Οὐκ
Προαιρετόν enim dicitur, quod præ alio , eoque ἔστιν οὖν βουλή , τουτέστι βούλευσις , ή προαίρεσις .
postposito eligitur ac præoptatur, seu nobis proponitur. Nemo autem ex judicio unum alteri præ
fert, quin consultaverit ac deliberaverit ; neque eligit, quin judicaverit. Non igitur consilium , seu
consultatio ac deliberatio , electio ac propositum exsistit .
De electione et proposito. Περὶ προαιρέσεως .
6
Electionem ac propositum esse dicunt, appeti · Προαίρεσιν εἶναί φασιν ὄρεξιν βουλευτικὴν τῶν
tum cum consultatione agendorum quæ in nostra C ἐφ' ἡμῖν πρακτῶν. Μικτὸν γάρ τι, καὶ πολλοῖς σύγ
sunt facultate. Est enim electio ac propositum, κρατον ἡ προαίρεσις · ἐξ ἐρέξεως καὶ βουλῆς συγκ
mistum quid , et ex multis contemperatum ; nempe κειμένη καὶ κρίσεως. Οὐδέτερον γὰρ τούτωνὑπάρ
quid ex appetitu et consilio et judicio conflatum . χει καθ᾽ αὑτὸ θεωρούμενον ἡ προαίρεσις · οὔτε
Nihil enim horum per se spectatum est electio ac γὰρ μόνον ὄρεξις καθ ’ αὐτήν , οὔτε βουλὴ , οὔτε
propositum :nam neque solum per se appetitus κρίσις · ἀλλὰ ἐκ τούτων σύγκρατος , καθὼς ὁ καθ '
est, nec consilium , nec judicium ; sed ex his con ἡμᾶς ἄνθρωπος ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος σύνθετος .
cretum, uti fere 5 nostræ naturæ homo ex anima Ἐπειδὴ τότε προαίρεσις , καὶ προαιρετὸν γίνεται , τὸ
et corpore compositus est. Tunc namque fit electio προκριθὲν ἐκ τῆς βουλῆς , περὶ οὗ ἡ προαίρεσις , ὅταν
āc propositum , exque aninii sententia posthabitis προσλάβῃ τὴν ὄρεξιν. ᾿Αναγκαίως οὖν ἡ προαίρεσις
aliis deligimus et amplectimur nobisque proponi περὶ ταῦτά ἐστι μετὰ τὴν κρίσιν , περὶ ἃ ἡ βουλὴ
mus, cum id quod ex consilii norma jam judi πρὸ τῆς κρίσεως. Ἐκεῖνα γὰρ προαιρούμεθα , περὶ
catum est, appetitionem asciverit . Necessario igitur ὧν βουλευόμεθα .
clectio et propositum circa ea versatur, præeunte judicio, circa quæ consilium ante judicium. Iila
enim deligimus, aliisque posthabitis animi sententia nobis proponimus ac amplectimur, de quibus
consultamus ac deliberamus.
De quibus consultamus ac deliberamus. Περὶ τίνων βουλευόμεθα .
Consultamus - autem de iis quæ in nostra sunt Βουλευόμεθα δὲ περὶ τῶν ἐφ ' ἡμῖν καὶ δι ' ἡμῶν
potestate et per nos fieri possunt ; et quæ præter γίνεσθαι δυναμένων · καὶ ἄδηλον ἐχόντων τὸ τέλος .
ea incertum habent finem atque exitum. Dictum Τὸ μὲν οὖν ἐφ' ἡμῖν εἴρηται, ἐπειδὴ περὶ τῶν πρα
autem est, de iis quæ in nostra sunt potestate , quia χτῶν μόνον βουλευόμεθα . Ταῦτα γὰρ ἐφ ' ἡμῖν · ο
solum de rebus agendis consultamus : hæc enim γὰρ περὶ τῆς αὐθυποστάτου σοφίας . Οὔτε γὰρ περ
in nostra sunt potestate . Non enim de ipsa per Θεοῦ , οὔτε περὶ τῶν ἐξ ἀνάγκης καὶ ἀεὶ ὡσαύτως
ae sapientia consultamus ; nam ncque de Deo , γινομένων · οἷον * τῆς κυκλικῆς τῶν χρόνων κινή
neque de iis quæ necessario codemque semper σεως · οὔτε περὶ τῶν οὐκ ἀεὶ μὲν ὄντων, ἀεὶ δὲ
modo fiunt, cujusmodi est temporum in orbem όμοίως γινομένων, οἷον ἀνατολῆς ἡλίου καὶ δύσεως ·
ductus motus : neque de iis , quæ ipsa non semper οὔτε περὶ τῶν φύσει μὲν , οὐκ ἀεὶ δὲ ὁμοίως για

*w Filiic . c. 2. 6 Neiues , C, 33. 7 Nemes . c. 34 . • κύκλου τοῦ ἐνιαυτοῦ .

17 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 18
·
μένων , ἀλλ ' ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον · οἶυν, περὶ τοῦ Δ quidem sunt, sed pari tamen semper modo contin
πολιοῦσθαι τὸν ἑξηκοντούτην , ἣ γενειάσκειν τὸν εἰς gunt, ut de ortu solis ac occasu : nec de iis, quæ
κοσαετή · οὔτε περὶ τῶν φύσει μὲν , ἄλλοτε δὲ ἄλλως natura quidem contingunt, sed non semper eodem.
ἀορίστως γινομένων · οἷον περὶ ὑμόρων καὶ αὐχμῶν modo , sed ut plurimum , ut de ejus canitie , qui
καὶ χαλάζης . Δια ταῦτα μὲν , τὸ ἐφ ' ἡμῖν , εἴρηται· annos sexaginta natus sit, aut ejus pube, qui vi
Τὸ δὲ , Δι' ἡμῶν γίνεσθαι δυναμένων · ἐπειδήπερ ginti : neque de iis quæ natura quidem , sed alias
οὐ περὶ πάντων ἀνθρώπων [ τῶν ἀνθρωπίνων ], οὔτε aliter incerto tempore eveniunt, ut de imbribus,
περὶ παντὸς πράγματος ·βουλευόμεθα · ἀλλ᾿ οὐδὲ siccitatibus, grandine. Atque hæc causa est cur
περὶ πάντων τῶν ἐφ᾽ ἡμῖν , καὶ δι' ἡμῶν γινομένων · dictum sit, quæ in nostra sunt potestate. Illud au
ἀλλὰ δεῖ προσκεῖσθαι , καὶ ἄδηλον ἐχόντων τὸ τέ tem, quæ per nos fieri possunt ; quia non de on
1ος. Ἐὰν γὰρ ᾖ φανερὸν καὶ ὁμολογούμενον , οὐκ nibus quæ hominis sunt, neque de omni re con
ἔτι περὶ αὐτοῦ βουλευόμεθα · κἂν ἐφ᾿ ἡμῖν , καὶ δι' sultamus ; qui neque de omnibus, quæ in nostra
ἡμῶν γένηται. Ἐδείχθη δὲ , ὡς οὐδὲ περὶ του τέλους , sunt potestate , et per nos fiunt ; sed addamus ne
ἀλλὰ περὶ τῶν πρὸς τὸ τέλος , ἡ βουλή . Βουλευόμεθα cesse est, et incertum habent finem exitumque. Nam
γὰρ οὐ πλουτῆσαι · ἀλλ' ὅπως καὶ δι᾽ ὧν πλουτήσο si ille manifestus sit ac certus, minime de eo con
μεν . Καὶ συντόμως εἰπεῖν , περὶ τούτων μόνον βου B sullamus ; quamvis in nostra potestate sit , ac per
λευόμεθα , ὧν ἡ πρᾶξις ἐπίσης ἐνδέχεται · ἔστι δὲ nos fiat. Ac vero probatum est , consilium non
ἐπίσης ἐνδεχόμενον , δ αὐτό τε δυνάμεθα , καὶ τὰ esse de fine , sed de iis quæ sunt ad finem . De
ἀντικείμενον αὐτῷ . Εἰ γὰρ μή ἀμφότερα ἡδυνάμεθα , liberamus enim , non ut ditemur, sed quomodo ac
οὐκ ἂν περὶ ἀμφοτέρων ἐδουλευόμεθα . Περὶ γὰρ τῶν quibusadminiculis divitias parabimus . Ει (ut sum
ὁμολογουμένων καὶ φανερῶν , ἢ τῶν ἀδυνάτων , καὶ ma dicam) de his solum consultamus ac delibera
οὐκ ἐνδεχομένων , οὐδεὶς βουλεύεται . Εἰ δὲ τὸ ἕτερον mus, quæ ut agantur, et non agantur æque con
μόνον τῶν ἀντικειμένων † δυνάμεθα , τοῦτο μὲν ἦν tingit . Sic vero contingit , quod possumus æque
ὁμολογούμενον , ὡς ἀναμφίβολον · τὸ δὲ ἀντικείμε facere ac contrarium . Nisi enim utraque præstare
νον, ἀδύνατον . Οἷον , ἄρτου καὶ λίθου προκειμένων , possemus , non de utrisque deliberaremus. De.
οὐδεὶς βουλεύεται ποῖον ποιήσεται βρῶμα · τοῦ μὲν certis enim et 6 manifestis, vel de iis quæ fieri
ὁμολογουμένος · τοῦ δὲ σαφῶς ὄντος ἀδυνάτου . non possunt, nec contingens est ut fiant, necne,
Ταῦτα γοῦν προαιρούμεθα , τὰ ἐπίσης ἐνδεχόμενα , nemo consultat. Quod si alterum solum opposi
περὶ ὧν καὶ βουλευόμεθα . torum poteramus , illud certum erat , ut de quo
nulla esset dubitatio ; oppositum vero, nec possibile erat. Ut si panis ac lapis apponantur, nemo
consultat ac deliberat quo illi vescendum sit, cum alterum certum sit ; alterum vero , palam impos-
sibile exsistat. Hæc igitur eligimus , aliisque postpositis animi sententia amplectimur ac nobis pro
ponimus, quæ æque contingentia sunt, de quibus et deliberamus.
Περὶ γνώμης . C
De sententia , seu decreto .
Αλλ οὔτε γνώμη τίς ἐστιν ἡ προαίρεσις , κἂν Al neque sententia quædam seu decretum (γνώμη )
οἱ πολλοὶ τοῦτο προχείρως νομίζωσιν · ἀλλὰ γνώ electio est, ut multi temere existimant, sed ad sen
μης · εἶπερ τὴν γνώμην εἶναί φασιν ὄρεξιν ἐνδιά tentiam ac decretum spectans . Aiunt enim senten
θετον τῶν ἐφ' ἡμῖν , ἐξ ἧς ἡ προαίρεσις · ἢ διάθεσιν tiam esse, internum animoque hærentem appetitum ,
ἐπὶ τοῖς ἐφ ' ἡμῖν ὀρεκτικῶς βουλευθεῖσι . Διατεθεῖτα eorum , quæ in nostra sunt potestate, ex qua
γὰρ ἡ ὄρεξις τοῖς κριθεῖσιν ἐκ τῆς βουλῆς,γνώμη γέ- , electio est ac propositum ; aut, affectun nutum
YOVE · μεθ᾽ ἦν, ἢ κυριώτερον εἰπεῖν, ἐξ ἧς ἡ προαί que animi de his quæ in nostra sunt potestate,
ρεσις . Ἕξεως οὖν πρὸς ἐνέργειαν ἐπέχει λόγον , ἡ ac appetentium more deliberata sunt. Appetitus
γνώμη πρὸς τὴν προαίρεσιν . enim his dispositus quæ ex consilio judicata sunt
in sententiam evasit ; post quam , vel (ut magis proprie loquar) ex qua electio ac propositum exsi
stit. Qua igitur ratione habitus se ad actum ac operationem habet, ca se sententia ad electionem .

Περὶ ἐξουσίας . De potestate libera, seu de libertate voluntatis.

᾿Αλλ᾽ οὔτε ἐξουσία ἐστὶν ἡ προαίρεσις . Ἡ μὲν γὰρ
At neque potestas libera, electio ac propositum
προαίρεσις , ὡς πολλάκις ἔφην, δρεξίς ἐστι βουλευ est. Electio enim ac propositum , ut sæpius di
τικὴ τῶν ἐφ' ἡμῖν πρακτῶν · ἡ δὲ ἐξουσία, κυριότης ctum est, appetitus est cum consilio ac delibera
ἔννομος τῶν ἐφ ' ἡμῖν πρακτῶν · ἢ κυριότης ἀκώ D tione, agibilium , quæ in nostra sunt potestate :
λυτος τῆς τῶν ἐφ' ἡμῖν χρήσεως · ἢ ὄρεξις τῶν ἐφ' potestas autem libera , legitima auctoritas est agen
ἡμῖν ἀδούλωτος . Οὐκ ἔστιν οὖν ταυτὸν ἐξουσία καὶ darum earum rerum , quæ in nostra sunt facultate ;
προαίρεσις · εἴπερ κάτ' ἐξουσίαν μὲν προαιρούμεθα · sive expedita auctoritas eorum usus, quæ in nobis
οὐκ ἐξουσιάζομεν δὲ κατὰ προαίρεσιν · καὶ ἡ μὲν posita sunt ; vel, appetitus liber suique juris ae
ἐπιλέγεται μόνον · ἡ δὲ χρᾶται τοῖς ἐφ ' ἡμῖν, καὶ immancipabilis eorum quæ sunt in nobis. Non
τοῖς ἐπὶ τοῖς ἐφ ' ἡμῖν , ἤγουν , προαιρέσει καὶ est igitur idem potestas libera, et electio ac pro
κρίσει καὶ βουλῇ . Κατ' ἐξουσίαν γάρ βουλευόμεθα,
positum ; quandoquidem potestate libera eligimus ;
 19 S. MAXIMI CONFESSORIS
non vero electione ac proposito , potestate libera A καὶ κρίνομεν , καὶ προαιρούμεθα , καὶ ὁρμῶμεν , καὶ
fulgemus. Et illa quidem deligit solum (id est, χρώμεθα τοῖς ἐφ' ἡμῖν .
electio), hæc autem ( potestas scilicet libera) illis utitur quæ nostræ sunt facultatis , iisque adeo quæ
circa illa versantur, quæ nostræ sun . facultatis ; nempe , electione et judicio et consilio. Pro libera
enim potestate inimus consilium seu deliberamus, et judicamus et eligimus et aggredimur ; atque illis
que nostræ sunt facultatis utimur.
7 De opinione.
Περὶ δόξης .
At nec opinio quædam est electio. Nam opinio ᾿Αλλ᾽ οὔτε δόξα τίς ἐστιν ἡ προαίρεσίς . Ἡ μὲν
quidem, duplex est ; cum ratione, et sine ratione : " γὰρ δόξα διττή λογικ τε, καὶ ἄλογο · δὲ προ
· ή ς ἡἡ
electio autem est mutabilis . Opinionem ergo sine
αίρεσις τρεπτή . Τὴν μὲν οὖν ἄλογον δόξαν εἶναί φα ·
ratione esse dicunt, cognitionem simplicem et in
σιν, ἁπλῆν γνῶσιν καὶ πρόχειρον · ὡς ὅταν τις προ
promptu , ut cum quis alienam profert opinionem , φέρῃ δόξαν ἀλλοτρίαν, ἀγνοῶν τὴν αὐτῆς αἰτίαν .
ejus rationem ignorans ; ut, qui dicit animam esse Οἷον , ἀθάνατον λέγων τὴν ψυχὴν , καὶ μὴ διδοὺς
immortalem, nec ejus immortalitatis causam red ἀποδε
ικτικὴν αἰτίαν τῆς ἀθανασίας αὐτῆς Τὴν δὲ
dit, ut certo eam argumento probet . Opinionem au λογικ δόξαν, γνῶσιν εἶναι λέγουσι, κατὰ ἀποπε
ὴν
tem cum ratione esse dicunt, cognitionem cogitan B ράτωσιν τῆς διανοίας συνισταμένην · ὡς ὅταν τις
tis animi determinatione constitutam ; ut cum
λογισάμενός τι , καὶ τὴν αἰτίαν αὐτοῦ ἐπιστημονt
quis animo cogitans, deque re aliqua ratiocinando, κῶς ἀποδίδωσι. Διάνοια γάρ έστιν , ἡ διήκουσα καὶ
ejus etiam causam solerterreddit. Est enim animi διαστηματικῶς ἐνεργοῦσα , ἀπὸ προτάσεως ἀρχομένη
cogitatio, quæ velut commeat et per spatia opera
μέχρι συμπεράσματος . Οἷον , προτίθεται τις δεῖξαι
tur, ducto exordio a propositione usque ad con τὴν ψυχὴν ἀθάνατον , καὶ λέγει · Ἐπειδὴ αὐτοκίνη
clusionem . Ut, verbi gratia, si cui propositum sit τός ἐστιν ἡ ψυχή · τὸ δὲ αὐτοκίνητο , ἀεικίνητον ·
ν
probare esse animam immortalem, et dicat : Anima τὸ δὲ ἀεικίνητον, ἀθάνατον · ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος.
ipsa a se movetur ; quod autem a se movetur ,
Ἢ πάλιν · Ἐπειδὴ ἀσύνθετός ἐστιν ἡ ψυχή · τὸ δὲ
semper movetur ; quod vero semper movetur, im ἀσύνθετον, ἀδιάλυτον · τὸ δὲ ἀδιάλυτον , ἀθάνατον ·
mortale est; anima igitur immortalis est. Aut rur
ἡ ψυχὴ ἄρα ἀθάνατος . Διανοίας γὰρ ἴδιον, τὸ δια
sus : Anima expers compositionis est ; quod autem νύειν τινὰ ὁδὲν ἐπὶ τὴν τοῦ πράγματος γνῶσιν φέ
est expers compositionis, dissolvi ac interire non
ρουσαν · ὁδεύει δὲ ἀπὸ τῶν προτάσεων διὰ τῶν συλ
potest : quod vero dissolvi et interire non potest ,
λογισμῶν ἐπὶ τὰ συμπεράσματα , καὶ ποιεῖ τὴν λο
est immortale ; anima igitur immortalis est. Animi
C γικὴν δόξαν . Καὶ πάλιν, ἡ μὲν δόξα οὐ μόνον τῶν
enim cogitantis proprium est, ut viam aliquam du “ ἐφ' ἡμῖν, ἀλλὰ καὶ τῶν οὐκ ἐφ' ἡμῖν · ἡ δὲ προαίρε
centem ad rei cognitionem ac scientiam instruat ;
σις, μόνον τῶν ἐφ' ἡμῖν · καὶ δόξαν μὲν ἀληθῆ λέ
proceditque per rationes a propositionibus ad con
γομεν καὶ ψευδῆ · προαίρεσιν δὲ , οὐ λέγομεν ἀληθῆ
clusionem ; quo processu ac via id genus opinio
καὶ ψευδῆ · ἀλλὰ καλὴν καὶ κακήν · καὶ ἡ μὲν δόξα ,
nis facit , quod est eum ratione. Ac rursus, opinio, τῶν καθόλου · ἡ δὲ προαίρεσις , τῶν καθέκαστα ·
nedum eorum est quæ sunt in postra potestate , sed
περὶ γὰρ τῶν πραχτῶν ἡ προαίρεσις · ταῦτα γὰρ
et eorum quæ in ea minime sunt : electio vero ac τὰ καθέκαστα Διὰ πλειόνων, ὡς οἶμαι , φανερ γέ
. ὸν
propositum, eorum duntaxat quæ in ea sunt . Item
γονε, μὴ εἶναι δόξαν , τὴν προαίρεσιν . Εἰ γὰρ ἡ μὲν
opinionem veram et falsam dicimus ; electionem
δόξα κατ' ἀποπεράτωσιν τῆς διανοίας συνισταμένη ,
vero, non veram et falsam , sed bonam et malam . γνῶσίς ἐστιν · ἡ δὲ προαίρεσις , δρ : ξις βουλευτική
Ac quidem opinio , universalium est ; electio vero,
singularium . Electio enim in agendis versatur τῶν ἐφ' ἡμῖν πρακτῶν, οὐκ ἔστι τῇ δόξῃ ταυτὸν ἡ
προαίρεσις .
quæ singularia sunt. Multis, puto , declaratum est, non esse opinionem id quod est electio. Cum enim
opinio cognitio sit cogitantis animi ac discurrentis terminatione conflata ; electio vero appetitus cum
consilio ae deliberatus agendarum earum rerum quæ in nostra sunt potestate ; haudquaquam electio
ilem est quod opinio .
8 De prudentia, seu intelligentia et sapientia. D
Περὶ φρονήματος (e) , ήγουν φρονήσεως .
At neque prudent ia, seu intelligentia sapientia 'Αλλ' οὔτε φρόνημα ήγουν φρόνησίς ἐστιν ἡ προ
que est electio . Siquidem prudentiam (Græce φρήσ αίρεσις . Εἴπερ τὴν μὲν φρόνησιν, ὄρεξιν θεωρητι
νησιν ). esse dicunt, appetitum contemplantem ra κὴν λογικῶν καὶ γνωστικῶν μαθημάτων φασίν · ἢ
NOTE.
(e) Περὶ φρονήματος . Etiam Cicero laborat red non bene reddit Turr. sive ejus cod. habuit ἀγνοίας ,
denda hac voce . Aliis cogitatum , sensus , pruden
sive fefellit oculus , autmeis præcurrit, Ignoran
tia , intelligentia , sapientia ; sic enim etiam φρο tiæ adversariam , imo , mentis inopia , dementiæ , im
νεῖν, sapere : quandoque etiam animus et appeti prudentia per defectum ; uti ὑπερνοίας, per etces
tus. Quam hic Maximus harum vocum proprieta
tem observat , auctores . liberiore earum usu fere sum, quam sufficientiam , dicere possimus ; vitium
scilicei ὑψινοίᾳ affine , id est superbiæ ; qua quis
negligunt , Quod definit Maximus , φρόνησιν , id est eximie et supra reliquos putat se sapere.
prudentiant, Ἔξει ἀνοίας καὶ ὑπερνοίας ἀντίπαλον
외 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 23
ἕξικ ἀνοίας τε καὶ ὑπερνοίας ἀντίπαλον · τὴν δὲ A tionales discipliias et ad scientiam spectantes ; vel ,
προαίρεσιν , ὡς διαφόρως ἀποδέδωκεν ὁ λόγος , ἔμε habitum stultitise rimiæque prudentiæ ac sagaci
ξιν βουλευτικὴν τῶν ἐφ ' ἡμῖν . Γίνεσθαι δὲ τὴν φρ tati oppositum . Electionem autem ac propositumi,
νησίν φασι κατὰ τὸν τρόπον τοῦτον · οἶον, τὴν μὲν appetitum deliberantem de his , quæ in nostra fa
πρώτην τοῦ νοῦ κίνησιν , νόησιν καλοῦσι · τὴν δὲ cultate sunt, ut pluribus a nobis fuit comproba
περί τινος νόησιν, ἔννοιαν λέγουσι · ἥτις ἐπιμείνασα tum , prudentiam enim et sapientiam (φρόνησιν ) in
καὶ τυπώσασα τὴν ψυχὴν πρὸς τὸ νοούμενον, ἐνθύ hunc modum conflari aiunt. Exempli causa, pri
μησις προσαγορεύεται · ἡ δὲ ἐνθύμησις ἐν ταυτῷ mum animi intelligentis motum νόησιν vocant ;
μείνασα, καὶ ἑαυτὴν βασανίσασα, φρόνησις ὀνομά quasi nudum intellectum ac cogitatum . Quæ autcut
ζεται · ἡ δὲ φρόνησις πλατυνθεῖσα , ποιεῖ τὸν διαλο circa aliquid cogitatio ac intellectus versatur ,
γισμόν · ἐνδιάθετον λόγον παρὰ τοῖς ταῦτα δεινοῖς ἔννοιαν appellant ; veiut dicas animadversionem et
ὀνομαζόμενον · ὃν ὑπογράφοντές φασι , κίνημα τῆς notitiam. Hæc vero immorans animo eúmque ad id
ψυχῆς εἶναι πληρέστατον ἐν τῷ διαλογιστικῷ γινό quod noscitur informans , ενθύμησις nuncupatar ;
μενον , ἄνευ τινὸς ἐκφωνήσεως · ἐξ οὗ τὸν προσupi alta scilicet animo cogitatio . Hæc porro ipsa ea
χὺν λόγον φασὶ προϊέναι . dem inque codem perseverans , ac seipsam explo
rans , φρόνησις dicitur ; prudentia scilicet et intelligentia et sapientia ; quæ dilatata διαλογισμέν
(sermocinationem ) facit , διαλογισμός , τὴν ἐνδιάθετον λόγον ; scrmonem cordis ac animi, sic carum TC
rum peritis nuncupatum ; quem describentes, motum animi plenissimum esse dicunt , in ca parte quæ
ratiocinatur, nulla prolatione ac vocis sono expressum ; ex quo sermonem, qui ore profertur, prodive
aiunt.
Φρόνημα δὲ πάλιν εἶναι λέγουσι, τὴν ἐκ τῆς φfo- Β Rursus vero φρόνημα esse dicunt, cum scientiam
νήσεως ἐπιγινομένην τῷ φρονητικῷ γνῶσιν τοῦ ac notitiam , quæ ex prudenti sensu ac intelligentia,
φρονηθέντος · φρόνησιν γὰρ , καὶ φρονητὸν καὶφρο rei prudenter ac solerter intellectæ , sic intelligenti
νητικὴν καὶ φρόνημά φασι . Καὶ φρόνησις μέν ἐστιν, acccdit . Nam et prudentiam dicunt seu intelligen
† σχέσις · φρονητὸν δὲ , τὸ φρονούμενον· καὶφμονη tian (φρόνησιν) et rcm huic subjictam , ei quod
τικὸν, τὸ φρονοῦν· καὶφρόνημα, ἡ γενομένη ἐκ τῆς prudentie vi ac intelligentie praditum est ; et qui
φρονήσεως τῷ φρονητικῷ γνῶσις τοῦ φρονηθέντος inde comparatur, prudentem sensum ac notitiam ;
πράγματος. Εἰ τοίνυν τοῦτο μὲν οὕτως · ἡ δὲ προ id est , φρόνημα . Εt quidem prudentia et intelligen
αίρεσις οὐχ οὕτως · ἄρα προαίρεσις οὐκ ἔστι τὸ φρό tia ac sapientia , habitudo est : res vero subjecta ,
νημα . id quod prudentia et intelligentia ac sapientia ne
scitur prudentiæ vi ac intelligentiæ præditum, ipsum quod prudenter noscit ac sapit : prudentiae
sensus ( τὸ φρόνημα ) quæ ex horum actu , sic intelligenti ac sapienti , rei prudenter ac sapienter
intellecte , scientia ac notitia comparatur. Cum sic igitur se prudens sensus ( φρόνημα scilicet ) ac notis
tia habeat , non sic vero electio ; non crgo φρόνημα est electio .
Δέδεικται τοίνυν , ὡς οἶμαι, σαφῶς, οὐκ εἶναι C Perspicue igitur probatum est, utexistimo, hare
ταυτὸν ἀλλήλοις τὰ προταθέντα , κατὰ τοὺς τοῦτο quæ proposita sunt , non eadem inter se esse, mi
νομίζοντας. Εἰ δὲ φαῖεν ἀλλήλοις πάντως εἶναι ταυ opinantur qui in cam adducti sententiam sunt. Sin
τὴν διὰ τὸ πάντων ἐπίσης , ὡς γένος κατηγορεῖσθαι autem dicant, idem omnino inter se esse , eo quod
τὴν ὄρεξιν, ἤγουν τὴν ὀρεκτικὴν τῆς φύσεως δύνα appetitus tanquam genus peræque de omnibus
μιν· εἰπάτωσαν ἀλλήλοις εἶναι ταυτὸν καὶ πάντα prædicetur ; id est , vis appetendi quæ 9 natura
τὰ εἴδη , τά τε χερσαῖα , καὶ πτηνὰ καὶ ἔνυδρα , διὰ inest ; dicant etiam idem inter se omnes species
τὸ πάντων ἐπίσης ὡς γενικώτερον , κατηγορεῖσθαι animalium , terrestrium , volucrum , aquatilium ,
γένος τὸ ζῶον , καὶ φροῦδος αὐτοῖς ἡ τοῦ παντὸς γε quod animal de omnibus æqualiter ut generalius
νήσεται διακόσμησις · πραγμάτων οὐκ οὖσα διαφό ac superius prædicetur : sicque fiet ut evanescat.
ζων ὑπόστασις, ἀλλὰ μόνον ψιλῶν ὀνομάτων ἔκφαν universi ornatus , non ipse vere rerum exsistentia
ας . ac distinctione constans, sed qui nudorum dun
taxat verborum inanis apparatus ac pompa sit.
"Οτι κατὰ πάντα τρόπον οὐκ ἔσται μετὰ τὴν Non fore modis omnibus post resurrectionem , ma (138
ἀνάστασιν ἓν τὸ θέλημα τῶν ἁγίων πρὸς ἀ sanctorum inter se , cl cum Deo voluntatem ,
λήλους καὶ τὸν Θεὸν, κἂν ἐν πᾶσι τὸ θεληθὲν, Ο ut quidam dicunt, quamvis quod ii volent, unum
ὡς τινες λέγουσιν . omnibus futurum sit.
Οὐκοῦν ἡ προαίρεσις προσλαβοῦσα τὴν ἐπὶ τοῖς Igitur electio assumpta aggressione et usu i in
ἐφ ' ἡμῖν ὁρμήν τε καὶ χρῆσιν, πέρας τῆς κατ' ὄρε rebusque innostra sunt facultate, rationalis in notis
ξιν ἡμῖν λογικῆς ὑπάρχει κινήσεως . Τὸ γὰρ φύσει motus terminus ac finis exsistit. Quod enim natura
λογικόν, δύναμιν ἔχον φυσικὴν τὴν λογικὴν ὄρεξιν, rationale est , cum naturali rationis appetitu praceli
ἣν καὶ θέλησιν τῆς νοερᾶς καλοῦσι ψυχῆς · ὀρέγεται tum sit (quem et intelligentis animi voluntatera
καὶ λογίζεται · καὶ λογισάμενον βούλεται. Βούλησιν dicunt) , appetit ac ratiocinaturseu cogitat : ralloo
τὰς εἶναί φασιν , οὐ τὴν ἁπλῶς φυσικής, ἀλλὰ τὸ cinnuloque ae cogitando , ruit . Veitatem crista
Γιάν · τουτέστι, τήν περί τινος θέλησιν · καὶ μου (βουλή ) uon simpliciter naturalem dicunt, ac
 23 S. MAXIMI CONFESSORIS 24

lanc talem ; quæ scilicet circa rem aliquam versa- Α λόμενον ζητεῖ· καὶ ζητοῦν σκέπτεται · καὶ σκεπτό
tur : volendoque quærit ; quærendo, considerat ; μενον βουλεύεται · καὶ βουλευόμενον κρίνει · καὶ
considerando , consultat ac deliberat ; deliberando, κρίνον προαιρεῖται · καὶ προαιρούμενον ὁρμᾷ · καὶ
judicat; judicando, eligit seu præoptat ;præoptando ὁρμῶν, κέχρηται · καὶ χρώμενον παύεται τῆς ὀρε
ac eligendo, aggreditur motuque incitatur ; aggre κτικῆς ἐπ ' ἐκεῖνο κινήσεως. Οὐδεὶς γὰρ κέχρηται ,
diendo motusque incitatione , utitur ; utendo , a μὴ πρότερον ὁρμήσας · καὶ οὐδεὶς ὁρμᾷ , μὴ προ
motu cessat quo in rem illam appetitu incitabatur. αιρούμενος · καὶ οὐδεὶς ? προαιρεῖται, μὴ κρίνας ·
Nemno enin utitur, quin prius aggressus sit ; ne καὶ οὐδεὶς κρίνει , μὴ βουλευσάμενος · καὶ οὐδεὶς
moque aggreditur , quin prius eligat; nemoque βουλεύεται, μὴ σκεψάμενος · καὶ οὐδεὶς σκέπτεται,
eligit , quin prius judicaverit ; nec quisquam judi μή ζητήσας · καὶ οὐδεὶς ζητεῖ , μὴ βουληθείς · καὶ
cat, quin consultaverit ; nec ullus consultat ac de οὐδεὶς βούλεται, μή λογισάμενος · καὶ οὐδεὶς λογίω
liberat , quin consideraverit ; nec vero quis consi ζεται, μὴ ὀρεγόμενος · καὶ οὐδεὶς λογικῶς ὀρέγε
· derat , quin quasierit ; nec aliquis quærit , quin vo ται, μὴ ὑπάρχων φύσει λογικός. Λογικὸν οὖν φύσει
luerit ; vultque nemo, quin cogitaverit ; nec ullus ζῶον ὑπάρχων ὁ ἄνθρωπος , ὀρεκτικός ἐστι, καὶ λα
cogitat, quin appetat ; nemoque ratione appetit , γιατικὸς , καὶ βουλητικὸς , καὶ ζητητικὸς , καὶ σκεπτι
quin natura praditus ratione sit. Cum igitur homo B κὸς , καὶ προαιρετικός , καὶ ὁρμητικός , καὶ χρηστικός .
sit 'animal natura ratione præditum, etiam appetendi vi præditus est, et ratiocinandi et volendi et
quærendi et considerandi et eligendi et aggrediendi seu conandi et atendi.
Sin autem homo cum reliquis , etiam animal est Εἰ δὲ μετὰ τῶν λοιπῶν καὶ προαιρετικόν φύσει
vi eligendi natura præditum, electio autem eorum ζῶον ὁ ἄνθρωπος · ἡ δὲ προαίρεσις τῶν ἐφ ' ἡμῖν ,
est, quæ in nostra sunt potestate, et per nos fieri καὶ δι᾿ ἡμῶν γίνεσθαι δυναμένων, καὶ ἄδηλον ἐχόν
possunt, habentque incertum finem atque exitum ; · των τὰ τέλος ( f) ἐστίν · ἐφ' ἡμῖν δὲ, καὶ ὁ τῶν ἀμε
estque in nostra potestate virtutum ratio 10 (na τῶν λόγος , τῶν κατὰ φύσιν δυνάμεων ὑπάρχων
turalium scilicet facultatum exercita lex) earum ἐνεργούμενος νόμος · καὶ ὁ κατὰ παράχρησιν τῶν
demque facultatum modus, qui ab usu est, innatu αὐτῶν δυνάμεων τρόπος , τὰ παρὰ φύσιν πάθη παρ
ralium affectuum ex aberratione causa est; plane υφιστῶν · ἄρα πᾶς φύσει προαιρετικός , τῶν ἀντι
quisquis natura eligendi vi præditus est , etiam κειμένων επιδεκτικός τε καὶ κριτικός . Εἰ δὲ τῶν ἀν
contrariorum capax , ac judicandi facultate præditus τικειμένων κριτικὸς , καὶ προαιρετικὸς πάντως · εἰ
est. Quod si judicandi opposita facultate pollet, om δὲ προαιρετικὸς , ὡς ὑπ᾽ αὐτῷ κειμένης τῆς ἐπ᾽ ἄμφω
nino ctiam eligendi : eligendi vero facultate cum κινήσεως, οὐκ ἄτρεπτος φύσει καθέστηκεν (3) . Οὐ
polleat, ut in cujus arbitrio sit motus ad utrumlibet, κοῦν ἐπειδὴ τῶν ἀμφιβόλων ἐστὶν , ὡς ἐφ ' ἡμῖν , ἢ
haudquaquam natura immutabilis est. Igitur quan τε βουλὴ καὶ ἡ κρίσις καὶ ἡ προαίρεσις , ὅταν οὐκ
do quidem consilium ut et judicium et electio eo C ἔστι τὰ ἀμφίβολα, τῆς αὐθυποστάτου πᾶσιν ἐμφα
rum sunt, quæ ambigua sunt (quippe eorum quæ in νοῦς ἀληθείας δειχθείσης , προαίρεσις οὐκ ἔστι διὰ
nostra sunt potestate) , quando nulla jam ambigua τῶν μέσων καὶ ἐφ ' ἡμῖν ὅντων κινουμένη πραγμά
erunt ac incerta, ipsa per se veritate manifeste των · ὅτι μηδὲ κρίσις, ἀφορισμὸν ποιουμένη τῶν
cunctis patefacta, nulla futura electio est, quæ ἀντικειμένων , ὧν τὸ κρεῖττον ποιούμεθα πρὸ τοῦ
per resmedias moveatur et in nostra positas facul χείρονος αἱρετόν · εἰ δὲ τότε κατὰ τὸν νῦν κρατοῦν
fate ; nam neque judicium futurum opposita secer τα νόμον τῆς φύσεως, προαίρεσις οὐκ ἔστι , πάσης
nens , ex quibus quod præstantius est, præ eo eliga ἀπογενομένης τῶν ὄντων ἀμφιβολίας, ὄρεξις ἐνεργὴς
mus, quod deterius est. Sin autem , pro legis na ἔσται μόνη νοερὰ , τοῖς οὕτω κατὰ φύσιν ὀρεκτικοῖς ·
turæ ratione, quæ nunc viget, nulla tunc futura μόνης ἀφράστως ἐπειλημμένη τῆς τοῦ κατὰ φύσιν
electio est, omni a rebus dubietate amota ; unus ὀρεκτοῦ (g) μυστικῆς ἀπολαύσεως , πρὸς ἦν ἔσχε διά
duntaxat intelligentis animi efficax vigensque erit τῶν ἀπηριθμημένων τὴν κίνησιν · ἧς κόρος ἐστιν ,
appetitus, iis, qui sic natura appetendi vi sunt præ ἡ ἐπ᾽ ἄπειρον ἐπίτασις αὐτῆς τῆς τῶν ἀπολαυόντων
diti ; solam ejus , quod natura appetibile est, inef ὀρέξεως · ἑκάστου τοσοῦτον ὑπερφυῶς μεθέξοντος,
fabili ratione mysticam nactus fruitionem ac pos ὅσον ἐπόθησε · καὶ πρὸς αὐτὸ τὸ φύσει πηθούμενον
sessionem , ad quam per ca , quæ rccensita sunt , I ἄμεσος συνανάκρασις” . Εἰ δὲ ὅσον τις ἐπόθητε , το
• Tur . cod . σύγκρασις.
NOTÆ.
(ᾑ ) Καὶ ἄδηλον ἐχόντων· τὸ τέλος · Sic Dufrenii sit, et sic habeat Nem . textus , quem Maximus sub
cod . pro quo errore Venet . Εύδηλον · quod etiam legit..
labuit Turriani, dum reddit , etcertum finem habent;. (g) Τῆς τοῦ κατὰ φύσιν ὀρεκτοῦ . Venet . ἐρεπτι
imo certe incertum : sic enim ipse Maxinus , Περὶ κοῦ, habuitque Turr. cod. plane mendose , nec ipse
ὧν βουλευόμεθα · De quibus deliberanus (quæ ipsa ullum commodum sensum elicere potuit. Nempe,
sunt circa quæ electio versatur) non satis esse ait, qui per naturam ὀρεκτικοὶ sunt (appetendi facut
ut in nostra sint facultate, et per nos fiant ; sed tale præditi) ejus nanciscentur mysticam fruitioncm
necessario addendum , καὶ ἄδηλον ἐχόντων τὸ τέλος ό seu possessionem , qui per naturani τὸ ἐρεκτών est
et incertum habent finem cujus debuit vir doctus (ipsum natura appetibile) Dci scilicet.
non sic facile oblivisci ; eam præcipue res siç plana
25 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 26
οῦτον μεθέξει τοῦ ποθουμένου · τῷ μὲν τῆς φύσεως A motu ferebatur ; cujus satietas , eorum qui fruum
λόγῳ , μία δειχθήσεται πάντων ἡ θέλησις · τῷ δὲ τῆς tur in infinitum aucta cupiditas est ; tanta scilicet
κινήσεως τρόπῳ , διάφορο.. eximie futura cujusque participatione , quanta vis
cupiditatis atque amoris fuit ; ac cum eo quod natura desiderium amoremque habet, immediata con
temperatio exsistit. Sin autem quantum quis desiderii amorisque habuit , tantum desiderati atque
amati particeps erit ; naturæ quidem ratione una omnium elucescet. Voluntas sic absolute ( id est,
θέλησις)" quæ tamen ipsa motus ratione et modo distincta sit .
Εἰ δὲ τρόπῳ τῷ κατὰ τὴν κίνησιν οὐ μία πάντων Quod si penes modum mótus, non una omnium
ἀνθρώπων ἡθέλησις · οὐδέποτε μία τοῦ τε Θεοῦ καὶ hominum futura voluntas est ; nunquam fiet, ut
τῶν σωζομένων, ὥς τισιν ἔδοξε , κατὰ πάντα τρόπον quidam opinati, ut tum Dei, tum eorum qui donandi
γενήσεται θέλησις · κἂν ἐν τὸ θεληθέν ἐστι τῷ τε Θεῷ salute sint, una modis omnibus voluntas sit ; quan
καὶ τοῖς ἁγίοις , ἡ σωτηρία τῶν σωζομένων : σκοπὸς quam unum est quod et Dens et sancti volunt, co
ὑπάρχουσα θεῖος , ὡς τέλος πάντων προεπινοηθὲν rum scilicet salus, qui eam nanciscuntur ; quæ sit
τῶν αἰώνων · περὶ δ , τῶν τε σωζομένων πρὸς ἀλλή divini propositi destinatio, tanquam finis ante om
λους καὶ θεοῦ τοῦ σώζοντος, κατὰ τὴν θέλησιν γε- B nia sæcula provisus : in quo, et eorum qui salvi
νήσεται σύμβασις · ὅλου ἐν πᾶσι γενικῶς, καὶ τὸ erunt inter se, Deique salutem præstantis, futura
καθ᾽ ἕκαστον ἰδικῶς χωρήσαντος τοῦ Θεοῦ , τοῦ τὰ voluntatis consensio est ; ipso toto Deo cunctis ge
πάντα πληροῦντος τῷ μέτρῳ τῆς χάριτος · καὶ ἐν neratim ac singulis speciatim iumeante , qui per
πᾶσι πληρουμένου , μελῶν δίκην, κατὰ τὴν ἀναλο gratiæ mensuram cuncta implet b, et in 11 omni
γίαν τῆς ἐν ἑκάστῳ πίστεως αὐτῷ συμφυεῖσιν . Εἰ bus membrorum instar impletur, pro certa fidei
γὰρ τοῦ μὲν Θεοῦ τὸ θέλημα φύσει σωστικόν , τὸ δὲ cujusque ratione illi necessitudine conjunctis. Si
τῶν ἀνθρώπων φύσει σωζόμενον ταυτὸν οὐκ ἂν εἴη enim Dei quidem voluntas natura vim præstandæ
ποτὲ τὰ φύσει σῶζον , καὶ τὸ φύσει σωζόμενον · κἂν salutis habet ; hominis autem voluntas a natura
εἷς ἀμφοτέρων σκοπός , ἡ σωτηρία τῶν ὅλων καθ habet ut salute impartiatur ; nunquam fiat idem
έστηκεν · ὑπὸ μὲν τοῦ Θεοῦ προβεβλημένη · ὑπὸ δὲ esse, quod natura salutem præstat, et cui natura
τῶν ἁγίων προῃρημένη . præstatur salus ; tametsi utrorumque idem scopus
est, destinatio ac finis ; universorum nimirum salus c , quam Deus, ejus auctor, promoverit ; sancti
autem voluntate elegerint.
Εἰ δὲ ταυτὸν ἔστα : καὶ ἓν ἀριθμῷ τό τε θεῖον καὶ C Sin autem una eademque numero futura est cum
τὸ ἀνθρώπινον θέλημα , κατὰ τοὺς λέγοντας , ἐπειδὴ divina voluntas tum humana, uti loquuntur qui ita
θελήματι πάντας ὁ Θεὸς ὑπέστησε τοὺς αἰῶνας , sentiunt ; cum Deus omnia sæcula voluntate condi
ἔσται τῷ αὐτῷ θελήματι δημιουργὸς καὶ ὁ τῶν ἁγίων derit , etiam sanctorum chorus eadem voluntate ' re
χορός, εἴτε φυσικῷ , εἴτε γνωμικῷ · καὶ ἁπλῶς , ᾧ rum conditor erit, sive illa naturalis , sive ex sen
πεφύκασι πρὸς τὸ θεῖον ταυτίζεσθαι · ὅπερ ἄτοπον , tentia atque arbitraria sit ; ac omnino, qua illis
καὶ μόνης; ὡς οἶμαι , ῥεμβαζομένης ἔργον διανοίας voluntate comparatum est, ut idem cum Deo sint :
ἐστίν . Ἕως γὰρ ἂν μὴ πάντες δημιουργοί , ἢ μόνον quod quidem absurdum est , vagique animi ac erran
ἀπόστολοι , ἡ μόνον προφῆται · καὶ οὗτοι πάλιν , ἢ tis, ut existimo, opus . Interim enim dum non omn
Πέτρος μόνον , ἣ Μωσῆς μόνον · καὶ οὐ μία , πολλαί nes conditores sunt, vel solum apostoli, vel solum
Σὲ παρὰ τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ μοναὶ τοῖς ἁγίοις εἰσί · prophetæ d ; atque hi rursus , vel Petrus tantum,
· τε κατὰ φύσιν ἀγαθῷ θελήματι , τὸ κατὰ μίμη-. vel Moses tantum ; nec una, sed multæ apud Deuni
αν πρὸς αὐτὸ κινηθὲν ἀνθρώπινον , ποιότητί τε φυ et Patrem sanctis mansiones sunt e , nec cum vo
σικῇ καὶ ποσότητι εἴη ταυτόν , ὅπερ ἀμήχανον ( πως luntate per naturam bona, quæ per imitationem ad
γὰρ ἂν τῷ φύσει μεθεκτικῷ , τὸ φύσει μεθεκτὸν εἴη eam mota sit , humana voluntas , qualitate et quant
ταυτόν ; ) μίαν γνώμηνκατὰ πάντα τρόπον εἶναι τοῦ D titate naturali idem exstiterit ; quod sane fieri ne
τε θεοῦ καὶ τοῦ τῶν ἁγίων χοροῦ , ἀδύνατον · κἂν , quit (quomodo enim quod natura participabile est,
idem erit cum eo quod natura vi præditum est
ὡς εἶπον, ἓν ἐστιν ἀμφοτέροις τὸ θεληθὲν , ἡ σωτη
ρία τῶν ὅλων· περὶ ἣν τῶν θελημάτων ἡ ἕνωσις . participandi ?) , ut una modis omnibus tum Dei , tum
᾿Αλλ' , ὡς ἔοικεν, ἀγνοοῦντες οἷος αὐτοῖς ἐξ ὧν λέ chori sanctorum voluntas sententia ac arbitraria
γουσιν ἀτοπίας ἀναφύεται λόγος , ἀσκόπως ἐφ᾽ ἃ μὴ sit , impossibile est ; tametsi, ut dicebam , unum est
δεῖ φέρεσθαι τὴν σφῶν αὑτῶν συγχωροῦσι διάνοιαν. quod utrique volunt, nimirum ut omnes salutem
Εἰ γὰρ οὐκ ἔστι θέλημα , ὁπωσοῦν νοούμενον ἢ λεγό- - consequantur, in quo salutis omnium voto contin
μενον ἄσχετον , καὶ τὸ πρός τι γένος οὐκ ἔχον κατ git ut voluntates jungantur . Hi enimvero, ut vide
ηγορούμενον · ποιότης ἐστὶν, ἀλλ' οὐ τῶν καθ᾽ αὑτὰ , tur, quos lateat quanta illis vis absurditatis ex his
ὡς ἐν ἑτέρῳ δηλαδὴ θεωρούμενον . Εἰ δὲ τῶν ἐν quæ loquuntur proveniat , mentem temere ferri
sinunt quo non decet. Cum enim nulla sit volun
ἑτέρῳ θεωρουμένων · ἐστὶ τὸ θέλημα , συμβεβηκός
πάντως ἐστίν · εἰ δὲ συμβεβηκός , ἢ οὐσίας ( 4) , ἢ tas, quovis tandem modo intelligatur atque dicatur,
ὑπεστάσεως ἔσται χαρακτηριστικ όν ( τούτων γάρ quut sit absoluta , ac de qua, quod genus ad aliquit

▸ Ephes. 1, 25. * I Tim . 1. 1. 1 Cor. xu , 29 . Trail , MF , 2.

27 S. MAXIMI CONFESSORIS 28
dicitur, non prædicetur : plane qualitas esi , non ex A οὐδὲν μέσον ἐστὶ καθ᾽ αὑτὸ θεωρούμενον, ἤτοι μη
illis rebus quæ per se ac vere exsistunt ; ut quæ δετέρων μετέχον , ἢ ἐξ ἀμφοῖν σύνθετον )· καὶ εἰμὲν
nimirum in alio intelligatur. Quod si voluntas eo οὐσίας , μίαν τοῦ τε Θεοῦ καὶ τῶν ἁγίων φύσιν κατα
rum est quæ in alio considerantur, omnino acci ηγορήσουσι · πάντων διὰ τοῦ ἑνὸς θελήματος, τὴν
dens est. Sin autem est accidens, vel ejusmodi ut εἰς μίαν οὐσίαν παθόντων συναίρεσιν. Τὸ γὰρ γενι
substantiam , seu essentiam , vel ut personam , insi κῶς τινων ἐπίσης κατηγορούμενον , οὐσίας , ὑφ᾽ ἣν
gniat (horum enim nihil medium quod per se con τελοῦσιν, ὑπάρχει δηλωτικόν . Εἰ δὲ ὑποστάσεως,
sideretur ; quod scilicet neutrum participet , aut ex μία πάντων ἔσται , τοῦ τε Θεοῦ καὶ τῶν ἁγίων ὑπό
utrisque compositum sit) . Ac siquidem substantiam στασις , πάντων ἀλλήλοις εἰς ταυτὸν συγχωνευθέν
insignit , seu essentiam, unam de Deo ac sanctis των. Τὸ γὰρ ἰδικῶς τινι καθ᾽ ὑπόστασιν ἐμπεφυκός ,
naturam prædicabunt , 12 cunctis per unam vo ἄλλοις ἀπαραλλάκτως ἐνθεωρούμενον , πάντας ἀλλή
luntatem, in unam substantiam ac essentiam con λοις συγχεῖ · καὶ τὸν ἑκάστου τοῦ , πῶς 10 εἶναι λό
tractis. Quod enim generatim de aliquibus peræque γον, ποιεῖ παντελῶς ἀδιάγνωστον .
prædicatur, substantiam significat, seu essentiam , sub qua illa exsistunt . Sin autem personam , una
et Dei et sanctorum futura persora est, cunctis in idem inter se conflatis . Quod enim sic alicui pro
prie, ea ratione qua persona est, innatum est, ut nulia dissimilitudine in aliis intelligatur , omnes
alios aliis miscet ac inter se confundit, facitque ut cujusque ratio singularis, qua se ratione habeat,
dignosci non possit.
Non posse dici in Christo unam voluntatem , sive ilia Β "Οτιπερ ἓν θέλημα οὐ δυνατὸν ἐπὶ Χριστοῦ λέ
voluntas naturalis dicatur , sive electionis , ut non γεσθαι · εἴτε φυσικὸν , εἴτε προαιρετικὸν λεχθῇ ,
nullis placuit. καθώς τισιν ἔδοξεν.
Igitur, si in his illorum vacillavit disputatio at Οὐκοῦν, εἴπερ ἐν τούτοις αὐτῶν ὁ λόγος † σθένη
que ratio ; nec si in Dominum ac Deum universo σεν · οὐδὲ ἐπὶ τὸν Κύριον ἡμῶν καὶ Θεὸν, καὶ Σωτῆ
rumque Salvatorem Christum transferatur, unam ρα τῶν ὅλων Χριστὸν μεταβαίνων, καὶ ἓν ὁπωσοῦν
que in eo voluntatem probare connitantur (quomo λεγόμενον ἐπ᾿ αὐτοῦ θέλημα κατασκευάζων εὐσθε
docunque tandem voluntas dicatur) ullarum un νήσοι 11 ποτ᾽ ἄν. Εἰ μὲν γὰρ φυσικὸν εἴποιεν τοῦ
quam virium erit . Si enim hanc Christi voluntatem Χριστοῦ τοῦτο τὸ θέλημα , τὴν Μανιχαϊκὴν αὐτόθεν
naturalem dicant , inde palam Manichæorum fictio νοσήσαντες δειχθήσονται φαντασίαν, ὡς τὴν οὐκ
nis errore illos laborare liquebit, qui unam Christi, οὖσαν, ούτε γενησομένην μίαν Χριστοῦ φύσιν, και
quæ neque sit , nec vero futura sit , naturam pro ταλλήλῳ θελήματι δηλουμένην πρεσβεύοντες · τήν
fiteantur , quam illi conveniens aptaque voluntas τε μανίαν ᾿Αρείου κατὰ ταυτὸν, καὶ τὴν ᾿Απολινα
velut indice prodat simulque Arii furorem, nec ρίου ζηλώσαντεςφωραθήσονται συνουσίωσιν· ὡς τοῦ
non Apollinarii æmulati confusionem , substantia Θεοῦ καὶ Πατρὸς, καὶ τῆς ἀχράντου Μητρὸς , τὸν
rum velut conflato , deprehendentur ; ut qui mini- C Χριστὸν κατὰ τὴν οὐσίαν ἀλλοτριώσαντες. Τὸ γὰρ
rum a Deo et Patre , purissimaque Matre , substantiæ φυτικὸν θέλημα , φύσιν χαρακτηρίζει · καὶ οὐδεὶς
ratione Christum extraneum fecerint. Voluntas enim ἀντερεῖ λόγος. Εἰ δὲ φύσιν χαρακτηρίζει , δῆλον ὡς
naturalis, naturam insignit ut ejus propria nota ; φύσιν , οἱ τοῦτο λέγοντες, τὸν Χριστὸν καταγγέλλου
nec que eat inficias, ulla ratio aut sermo erit. Sin σι. Εἰ δὲ φύσις ὁ Χριστὸς, οὔτε Θεὸς φύσει , οὔτε
autem haec naturam insignit ejusque nota propria μὴν ἄνθρωπος φύσει ἐστὶν ἀληθῶς · εἴπερ μὴ φύσει
est, liquet , cos qui hæc dicant , Christum naturam Χριστὸς ἀληθῶς ὁ Πατήρ, ἢ φύσει Χριστὸς ἀληθῶς
profiteri. Quod si Christus natura est, neque Deus ἡ μήτης . Εἰ δὲ φύσει Θεὸς ὁ Χριστὸς , καθὸ φύσει
natura , neque vere natura homo est. Quod si Chri Χριστὸς , πολύθεος ὁ τοῦτο λέγων · ἄλλην Πατρὸς ὡς
stus natura Deus est, quatenus est natura Christus ; Θεοῦ φύσιν , οὐκ ὄντος φύσει Χριστοῦ · καὶ ἄλλην
qui hoc dicit , multorum deorum assertor est ; pro Χριστοῦ φύσιν , ὡς Θεοῦ πρεσβεύων , ὄντος φύσει
fessus scilicet aliam naturam Patris, ut Deus est, Χριστοῦ · καὶ πέρας αὐτοῖς τῆς ποιαύτης τερατο
cum non sit natura Christus ; aliamque naturam λογίας , ἡ πρὸς πολυθεῖαν ἔσται κατάκρισις .
Christi, ut Deus est, cum sit natura Christus ; ex quo demum istorum monstro improbaque loquaci
tate , invecta multorum deorum damnata opinio emerget.
Sin autem eam voluntatem electionis ponunt , D Εἰ δὲ προαιρετικὸν, ὅπερ καλοῦσι γνωμικόν , ἢ
quam ex sententia (γνωμικήν) vocant , aut omnino κατὰ φύσιν ἔσται πάντως , τὸν τρόπον τῆς τῶν ἐπὶ
sccundum naturam 13 erit, modum usus rerum Χριστῷ πρακτῶν χρήσεως ἔχον διὰ πάντων συν
agendarum in Christo per omnia rationi naturæ νεύοντα τῷ λόγῳ τῆς φύσεως · καὶ οὐκ ἀπαθής , ἀλλ'
convenientem habens ; sicque Christus non ab ἐγκρατής οὕτω γε παθῶν κατ᾿ αὐτοὺς ὁ Χριστὸς
omni immunis affectu extraque eorum aleam , sed ὑπάρχων δειχθήσεται · καὶ κατὰ προκοπὴν ἀγαθὸς ,
continens affectuum seu passionum , istorum palam˙ ὅ τί ποτε τὴν φύσιν ἐστί . Τοιοῦτον γὰρ ἡ κατὰ φύ
opinioneerit, ac bonus secundum progressum , quid σιν προαίρεσις τῶν ἐπὶ τῷ αίρουμένῳ πρακτῶν, τὸ
quid tandem natura exsistat. Tale enim quid est, κρεῖττον ποιουμένη πρὸ τοῦ χείρονος αἱρετήν ·
10 Fr. 13 , πῶς . " Fr. εὐσθενήσει .
 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 30
παρὰ φύσιν, καὶ τὸν τρόπον τῆς τῶν ἐπ' αὐτῷ χρή - A quæ ex naturæ rationibus illique consentanca ele
σεως δείξει φθαρτικὸν τοῦ λόγου γεγενημένον τῆς· ctio est, agendorum in eligente ; id præstans , ut
φύσεως · τοιοῦτον γὰρ ἡ παρὰ φύσιν προαίρεσις , quod melius est eligatur præ eo quod deterius est :
τῶν ἐπὶ τῷ αἱρουμένῳ πρακτῶν , τὸ χεῖρον ποιουμένη sin autem præter naturam 1 illique dissentanea ,
πρὸ τοῦ κρείττονος προαιρετόν . Κατορθωθείσης γὰρ etiam modum usus eorum quæ sunt in ipso ejus
ἡ παρασφαλείσης τῆς τοῦ αἱρουμένου τῶν ἐπ' αὐτῷ modi exliibebit , qui naturæ rationem corrumpat.
πρακτῶν κατὰ τὴν βούλευσιν κρίσεως , ἧς εἱονεὶ Talis enim est, quæ præter naturam illique dissen
ψῆφός ἐστιν ἡ προαίρεσις, ἢ ὁ κατὰ φύσιν αὐτῷ διὰ tanea electio est, agendorum , quæ sunt in agentis
τῆς εὐχρηστίας ὑφίσταται λόγος( h ), ἢ ὁ παρὰ φύσιν polestate , id præstans , ut præ meliori eligatur ,
διὰ τῆς ἀχρηστίας παρυφίσταται τρόπος· ὁ μὲν, quod deterius est . Peracto enim recto aut pravo
τῆς κατὰ φύσιν · ὁ δὲ, τῆς παρὰ φύσιν προαιρέσεως falsoque de agendis , quæ sunt in potestate , per
γινόμενος ἄγγελος . deliberationem seu consultationem eligentis judicio
cujus velut calculus ac sententia electio est, aut per bonum usum, quæ secundum naturam illique con
sentanea est, consistit ratio ; aut per abusum , qui præter naturam ab eaque abhorrens est , modus
vitio emergit ac quasi aberratione : quorum scilicet, illa naturalis, hic vero innaturalis nuntius ac præco
electionis exsistit .
Καὶ εἰ μὲν κατὰ φύσιν ἡ τοῦ Χριστοῦ προαίρεσις Β Ac quidem, si secundum naturam sit Christi vo
ᾖ, οὐ μόνον ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς πάλιν αὐτοὺς αἰτιασόμε luntas, non solum eos rursus iisdem nominibus
θα , φύσιν ἄλλην Χριστοῦ θεότητος μέσην καὶ κεί accusabimus, qui aliam Christi naturam, divinitatis
σεως τολμηρώς σχεδιάζοντας · ἀλλὰ καὶ ληροῦντας ac creaturæ intermediam, velut e re nata temere
γελάσομεν . φύσει τῶν ἀντικειμένων κατὰ προαίμε inducant ; verum etiam delirantes cos ridetimus ,
σιν ὡς ψιλὸν ἄνθρωπον κατὰ Νεστόριον τὸν Χριστὸν qui Nestoriano erroreChristum velut purum homi
δεκτικὸν ποιουμένους . Εἰ δὲ παρὰ φύσιν, σιωπῶ πα nem , contrarioruin per animi electionem capacem
ρατρέχων τὸ βλάσφημον , μήπως λαθὼν τοῖς κατ' faciant . Sin autem præter naturam, blasphemiam
αὐτῶν ἐλέγχοι; τὴν γλῶτταν χρανθήσομαι. Προαιρε silentio transeo, ne imprudens quibus illos arguo
τικὸν γὰρ ἐπὶ Χριστοῦ θέλημα φάσκοντες, ὑπόστασιν ac reprehendo , linguam ipse commaculem ac infi
Χριστοῦ πάντως ὑπέδειξαν κατὰ φύσιν κινεῖσθαι καὶ ciam . Dicendo enim in Christo voluntatem, quæ sit
παρὰ φύσιν δυναμένην . Τοιοῦτον γὰρ , ὡς ἔφθην εἰ eligendi facultas, omnino Christi personam secun
πὼν, ἡ προαίρεσις · εἰ δὲ τῆς τοῦ Χριστοῦ 19 χαρα dum naturam ac præter naturam moveri posse sta
κτηριστικών ἐστιν ὑποστάσεως, ἀφώρισαν αὐτὸν , καὶ tuerunt. Ejusmodi enim est electie, ut in superio
τὰ δὴ τοῦτο τὸ θέλημα , τοῦ τε Πατρὸς καὶ τοῦ ribus dicebam. Quod si Christi personæ insigne ac
Πνεύματος ἑτερόδουλόν τε καὶ ἑτερόγνωμον . Τὸ γὰρ C nota est voluntas eligens , penes eam utique volun
τῷ Υἱῷ καθ᾿ ὑπόστασιν ἰδικῶς ἐνθεωρούμενον , Πα tatem , et a Patre et a Spiritu , tanquam diversie
τρὶ καὶ Πνεύματι καθ' ὑπόστασιν παντελῶς ἀκοινώ voluntatis ac sententiæ, eum sejunxere . Quod enim
νητον . Οσοι τοίνυν τῶν ἁγίων Πατέρων (5 ) ἐπὶ τῆς proprie ac privatim , idcirco quod persona est , in
κατὰ Χριστὸν ἀνθρωπότητος προαιρέσεως ἑπεμνή Filio intelligitur, nullo modo Pátri et Spiritui com
σθησαν , τὴν ὀρεκτικὴν τῆς φύσεως δύναμιν ούσι mune esse potest ratione personæ. Omnes igitur
ῶς · ταυτὸν δὲ φάναι , τὴν φυσικὴν θέλησιν , ἢ τὴν sancti Patres, qui in Christi humanitate electionis
ἡμῶν αὐτῶν προαίρεσιν τῷ σαρκωθέντι 18 13 Θεῷ κατ'
meminerunt , vim appetendi 14 substantialiter
οἰκείωσιν ἐνυπάρχουσαν , παρεδήλωσαν. naturæ inditam (perindeque est ac dicas natura
lem animi voluntatem) aut nostram ipsorum electionem, quæ in Deo incarnato exsistat secundum
arrogationem , significaverunt .
Ο δὴ μάλιστα σκοπήσας ὁ σὸς δοῦλος καὶμαθη Quod quidem maxime cum servus tuus ac disci
τῆς , ἐν τοῖς πρὸς τὸν ἁγιώτατόν μου κύριον καὶ δια pulus considerassem , in Quæstionibus de locis
δάσκαλον περὶ τῶν ἀπόρων τῆς ἁγίας Γραφῆς ἐκ D Scripturæ sacræ difficilioribus ad sanctissimumdo
τεθεῖσι θαλάσσιον ' , εἶπον προαίρεσιν · εἰδὼς,ὡς minum meum ac magistrum Thalassium expositis ,
εἴπερ ἡμῖν γέγονεν ἄνθρωπος ὁ ποιητὴς τῶν ἀνθρώ electionem dixi ; gnarus scilicet, ac cum me minimc
πων, ἡμῖν δηλονότι καὶ τὴν ἀτρεψίαν κατώρθωσε lateret ; siquidem hominum conditor nobis factus
τῆς προαιρέσεως, ὡς ἀτρεψίας δημιουργός · τὰ μὲν est homo, utique etiam eligentis animi immutabi
τῆς ἡμῶν ἐπιτιμίας (i) δι' αὐτῆς τῆς πείρας , οὐσιων litatem (ut qui ipse immutabilitatis sit auctor) ,
1 Electio Maximo , que est ad utrumlibet : sicque in nobis ; at non in Christo . 13 Tur . Λόγῳ . is Qu .
42, ubi paulo latius sumit hoc nomen προαίρεσις , εἰ τὸ προαιρετικὸν pro sola libera voluntate , absque
defectibilitatis labe, quæ nostræ jam libertati comes est .
NOTE.
(h ) ῾Ο κατὰ φύσιν ὑφίσταται λόγος . Huic op ab æterno ac illi coæternum ponebant. Sic et pas -
ponit quod viiii est, παρυφίσταται quasi umbra sim Dionys. Proprie itaque ac delectu verborum
quadam ac simulacro exsistit. Id enim mali est, quod locutus est Maximus , etsi Turrianus una voce , nec
non tam ens sit, quam ab eo defectus . Sic Basil . in satis expressa, utraque involvit. Evadit ratio, aut
Hexaem . Οἱονεὶ ἀποσκίασμα τῆς δυνάμεως αὐτοῦ modus .
ὄντα , αὐτομάτως παρυφίσταται· de illis quinundum (i) Τὰ τῆς ἡγιῶν ἐπιτιμίας . Panas scilicct fcce
31 S. MAXIMI CONFESSORIS 32
uobis adimplesse ; qui nempe inditas nobis peccati A δῶς κατ' ἐξουσίαν πάθη δεχόμενος , τὰ δὲ τῆς ἀτι
reatu passiones rei ipso periculo essentialiter vere μίας , κατ᾽ οἰκείωσιν φιλανθρώπως ἀναδεχόμενος ·
que arbitrii potestate susceperit; quæ autem igno ὧν τὴν μὲν οἰκείωσιν, τῆς προαιρετικῆς ἀπαθείας
miniam probrumque habent, per summam huma αἰτίαν τῷ γένει πεποίηται · τὴν δὲ πεῖραν, τῆς ἑπο
nitatem sibi ipse arrogaverit ; quarum ipsam arro μένης φυσικῆς ἀφθαρσίας πιστὸν ἀῤῥαβῶνα δεδώρη
gationem, ac quod sua hæc deputavit , eligentis ται . Τὸ γὰρ ἀνθρώπινον τοῦ Θεοῦ , κατὰ προαίρεσιν
animi imperturbationis (voluntatis scilicet ἀπαθείας ) ὡς ἡμεῖς οὐ κεκίνηται, διὰ βουλῆς πεποιημένον καὶ
humano generi causam fecerit ; ipsum vero pericu κρίσεως τὴν τῶν ἀντικειμένων διάγνωσιν · ἵνα μὴ
lum , ejus, quæ illi comes est, naturalis incorruptio φύσει κατὰ προαίρεσιν νομισθείη τρεπτόν · ἀλλ᾽
nis certum arrhabonem donaverit. Humana enim ἅμα τῇ πρὸς τὸν Θεὸν Λόγον ἑνώσει τὰ εἶναι λαβὸν ,
Dei voluntas non nostro more eligendo mota est, ἀδίστακτον, μᾶλλον δὲ στάσιμον τήν κατ' ὄρεξιν φυσι
ita scilicet ut consultatione judicioque contrariorum κὴν ἤτοι θέλησιν , κίνησιν ἔσχεν · ἡ κυριώτερον εἰ
dispectionem iniret , deque illis decerneret, ne ele πεῖν , τὴν στάσιν ἀκίνητον ἐν αὐτῷ κατὰ τὴν ἀκραι
ctionis ratione natura mutabilis esse existimaretur : φνεστάτην οὐσίωσιν τῷ Θεῷ καὶ Λόγῳ παντελῶς
quin potius mox atque unione cum Deo Verbo ut θεωθεῖσαν · ἣν φυσικῶς τυπῶν τε καὶ κινῶν (6), ὡς
B
esset accepit, nihil ancipitem ; magis vero firmum οἰκείαν , καὶ τῆς αὐτοῦ ψυχῆς φυσικήν , ἀφαντασιά
ac stabilem, naturalem appetitionis motum (id est στως πεπλήρωκε τὸ μέγα τῆς ὑπὲρ ἡμῶν οἰκονομίας
voluntatis) habuit : vel (ut magis proprie loquar ) μυστήριον · μηδὲν τοῦ προσλήμματος φυσικὸν παν
immobilem in ipso Deo ac Verbo, per verissimam τελῶς ἀπομειώσας , πλὴν τῆς ἁμαρτίας · ἧς οὐδεὶς .
exsistentiam ac substantiam omnino deitate imbu οὐδενὶ τῶν ὄντων καθάπαξ ἐνέσπαρται λόγος .
tam, quietem ac sedem ; quam naturaliter, ut propriam animæque suæ naturalem, informans ac mo
vens, nulla fictione aut spectro, magnum assumptæ pro nobis dispensationis mysterium implevit ; nullo
prorsus naturalium assumptæ naturæ subtracto , uno duntaxat excepto peccato, cujus nulla penitus
ulli rei inserta ratio est . .
Patefacta igitur nobis nominum distinctione, ex Τῆς οὖν διαφορᾶς τῶν ὀνομάτων φανερᾶς ἡμῖν
descriptione cuique discrete ac seorsim accommo γεγενημένης , διὰ τῆς εὐκρινῶς ἑκάστῳ προσαρμο
data, ne turbemur eos audiendo, qui ad ea confun σθείσης ὑπογραφῆς , μὴ ταρασσώμεθα τῶν ἐπὶ συγ
denda quæ significata intelliguntur indiscrete no χύσει τῶν νοουμένων πραγμάτων, ἀδιακρίτως τοῖς
mina usurparunt (non enim veritas in nominibus ὀνόμασι κεχρημένων ἀκούοντες · εἴπερ ἐν πράγμα
nobis posita est, sed in rebus) : neque idem esse ,
C σιν ἡμῖν , ἀλλ' οὐκ ὀνόμασιν ἡ ἀλήθεια · καὶ νομίσω
quod non est idem, existimemus : quin potius μὲν ταυτὸν εἶναι τὸ μὴ ταυτόν · ἀλλ' εὐσεβῶς πι
pie religiosequæ credentes , Christum 15 vere στεύοντες, ὁμολογήσωμεν τὸν Χριστὸν Θεὸν τέλειον
perfectum Deum ac vere perfectum hominem , ἀληθῶς , καὶ ἄνθρωπον τέλειον ἀληθῶς, τὸν αὐτὸν
eumdem reipsa proprie ac veritate , non sola πράγματι κυρίως κατ᾽ ἀλήθειαν ὄντα , καὶ οὐ μόνῃ
nudaque hoc eum appellatione , confiteamur ; ψιλῇ κλήσει τοῦτο λεγόμενον , · καὶ διὰ τοῦτο φύσεις
duasque adeo naturas , quarum ipse per δύο , ὧν αὐτός ἐστιν ὑπόστασις , εἴπερ οὐκ ἄσαρκος ,
sona est (quippe non carnis expertem ) ipsum αὐτὸν καταγγείλωμεν · καὶ δύο θελήματα φυσικά ,
profiteamur duas item voluntates naturales, uti κατὰ τοὺς Πατέρας · εἴπερ οὐκ ἄψιλος καὶ ἄνους ,
Patres sentiunt (quippe cum non anima ac mente ἔχειν αὐτὸν παῤῥησιασώμεθα · καὶ μὴ θαῤῥήσωμεν
careret) ipsum habere , clare ac libere astruamus ; καινίσαι φωνήν, ἐφ᾽ ᾗ καταφυγὴν οὐκ ἔχομεν τὴν
nec vocem nova mutare, ad quam ut confugiamus, πατρικὴν αὐθεντίαν . Εν γὰρ θέλημα Χριστοῦ φυ
nulla cogit Patrum auctoritas, præfidamus . Unam σικὸν, ἣ προαιρετικὸν , οὐ μόνον διὰ τὴν δειχθεῖσαν
nim in Christo naturalem , seu etiam eligentis ἀτοπίαν δέος εἰπεῖν τοὺς εὐσεβεῖν ἐσπουδακότας ,

NOTE.

cati reatu , exque Adæ prævaricatione universo D sustulit ; quomodo nobis τῆς ἑπομένης φυσικῆς
humano generi invectas ; quas Maximus illa quæst. ἀφθαρσίας ἀῤῥαβῶνα δεδώρηται, donavit irrhabo
24 , alterum peccatum , quod Christus factus est , nem incorruptionis quæ sequitur ac comes est illis in
Paulina phrasi , exponit : nempe τὸ παθητὸν na Christo ponis : quæ ipsa naturæ innovatio est, sic
turæ , citra omnem culpæ reatum , quo et nobis in Maximo , Nysseno, Damasceno, aliisque Patribus
corruptionem ac immortalitatem paravit ἀδιάβλητα Græcis celebrata ; naturæ scilicet rectitudo , qualis
πάθη vocat Damasc ., et alii, quibus sponte fac in Adamo condita est, ipsa in Christo præcedens,
obnoxium Christum fides docet . Non bene Turr. ut in capite, ac futura in nobis, ut ejus membris ;
vir alioqui doctus, passiones nostræ honestatis ; nec cujus et nobis in eo arrhabo est. Nec bene Tarr.
Ipse ubique libratissimas viri θεολογικωτάτου VO fecit munere suo esse pignus - naturalis immortalita
ces, qualis est Maximus, assecutus. Τὰ ἐπιτίμια , tis; quam Christus non assumpsit, sed contrarium,
vox vel tironibus, in re præsertim ecclesiastica, τὸ παθητὸν carnis , ejus vin patiendi ac moriendi ;
notissima. Sic passim Græci pœnas omnes eccle ex Adamo scilicet reo unum hoc mutuatus, ad ejus
siasticas vocitant , ac quas nos dicimus censuras, alterum in nobis reparandum ; priorem scilicet
scita paranomasia in vocibus , τὰ τῆς ἐπιτιμίας , ipsius rectitudinem , quæ est illa cjus incorruptio
καὶ τὰ τῆς ἀτιμίας · quæ sunt Latinis , pana et naturalis ; summa nempe immunitas ab omni co
calpa . Primum certe Christus assumpsit , coque al quod ex peccato nobis inolevit.
terum (quod et sibi arrogavit) sanavit, eque natura
 33 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 31

ἀλλ ' ὅτι καὶ μηδεὶ ; τῶν ἁγίων διδασκάλων πώποτε A animi voluntatem , ut dicat, verendum ei , qui ex
τοῦτο φήσας πέφανται · ἀληθῶς εἰδότες , ὡς ἡ προ pietate rite sentire velit, nedum ob eam que os
αίρεσις τῶν ἐπ᾽ ἄμφω · τὰ καλά τε λέγω καὶ τὰ tensa est absurditatem, sed quod etiam nullus
κακὰ , κινεῖσθα :δυναμένων ἐστίν · ὅπερ ἐπὶ Χριστοῦ unquam sanctorum Patrum dixisse repertus sit ;
τῆς ὄντως οὐσίας τῶν ἀγαθῶν καὶ πηγῆς , κἂν qui nempe vere sciant, electionem eorum esse , qui
νοεῖν , μὴ ὅτι γε λέγειν, πάση ; ἀσεβείας πληρέστα ad utrumque (tum scilicet bona tum mala) moveri
τον. Καὶ περὶ μὲν τούτων ταῦτα. possunt ; quod in Christo , ipso vere bonorum es
sentia oι origine, seu fonte , vel cogitare , omni impietate abundat, nedum et dicere . Ac de his quidem
hactenus .
Περὶ δὲ τῆς ἐν τῷ ἑβδόμῳ κεφαλαίῳ τῶν ἀπόρων UnaDei et sanctorum operatio , id est, deificatio, quod
τοῦ μεγάλου Γρηγορίου 15 κειμένης μιᾶς ἐνεργείας , supra naturam , Deoque auctore in nobis est . -De
σαφής δ λόγο ;. Τὴν ἐσομένην γὰρ κατὰ τὸ μέλλον una autem operatione posita in septimo capite
τῶν ἁγίων ὑπογράφων κατάστασιν, ἔφην μίαν ἐνέρ Questionum magni Gregorii , aperta ratio est. De
γειαν τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν ἁγίων , τὴν πάντων ἔχθεωτ: B scribeus enim sanctorum statum in futuro, unam
κὴν τῶν ἁγίων, τῆς ἐλπιζομένης μακαριότητος ' dixi operationem Dei et sanctorum ; eam scilicet
τοῦ μὲν Θεοῦ κατ' οὐσίαν ὑπάρχουσαν , τῶν ἁγίων quæ sanctos omnes in beatitudine , quam speramus,
δὲ κατὰ χάριν γεγενημένην . Μᾶλλον δὲ , μόνον Θεοῦ, deificat ipsa quidem Dei operatio secundum´
· προσεπήγαγον (j)· ἐπειδή .μόνης ἀποτέλεσμα τῆς essentiam , facta vero sanctorum per gratiam . Inc
θείας ἐνεργείας ἐστὶν (7 ) , ἡ κατὰ χάριν τῶν ἁγίων potius solius Dei esse , adjunxi, quod nimirum , quæe
ἐχθέωτις, ἧς ἡμεῖς οὐκ ἔχομεν ἐγκατεσπαρμένην τῇ per gratiam est , sanctorum deificatio , divinæ su
φύσει τὴν δύναμιν . Ων δὲ τὴν δύναμιν οὐκ ἔχομεν , lum operationis atque afflatus effectus sit, nec ejus
τούτων οὐδὲ τὴν πρᾶξιν , φυσικῆς δυνάμεως οὖσαν nos ullam naturæ insertam facultatem habcamus.
συμπλήρωσιν . Ἔχεται οὖν ἡ μὲν πρᾶξις, δυνάμεως· Quorum autem facultas non suppetit, eorum nec
ἡ δὲ δύναμις , οὐσίας. "Η τε γὰρ πρᾶξις, ἀπὸ δυνά actio inest, quæ naturalis facultatis complementum
μεως · καὶ ἡ δύναμις, ἀπὸ τῆς οὐσίας καὶ ἐν τῇ οὐ exsistit . Pendet igitur actio ex facultate seu poten
σίᾳ . Τρία οὖν ταῦτά ἐστιν , ὥς φασιν , ἀλλήλων ἐχό tia ; potentia vero et facultas, ab essentia . Tum
μένα · δυνάμενον , δύναμις, δυνατόν. Καὶ δυνάμενον enim actio ex facultate ac potentia est, cum facultas
μὲν λέγουσι, τὴν οὐσίαν · δύναμιν δὲ, καθ᾽ ἣν έχει et potentia ab essentia , inque essentia est. Ilirc
μὲν τὴν τοῦ δύνασθαι κίνησιν · καὶ δυνατὸν, τὸ παρ' C igitur tria aiunt esse inter se connexa ; utentem
ἡμῖν κατὰ δύναμιν γίνεσθαι πεφυκός. Εἰ δὲ τὸ παρ' facultate ac potentia , facultatem ac potentiam ,
ἡμῖν γίνεσθαι πεφυκός , κατὰ δύναμιν ἔχομεν φυσι quodque facultati subest ac possibile est. Ac qui
κίν. Οὐκ ἔστι δὲ τῶν παρ' ἡμῶν κατὰ δύναμιν γί dem utentem facultate ac potentia, essentiam di
νεσθαι πεφυκότων ή θέωσις, οὐκ οὖσα τῶν ἐφ᾽ cunt seu substantiam : facultatem vero ac poten
ἡμῖν · οὐδεὶς γὰρ ἐν τῇ φύσει, τῶν ὑπὲρ φύσιν λό tiam , qua motum habemus ut sit agendi facultas :
γο ;. Αρα τῆς ἡμῶν οὐκ ἔστι δυνάμεως πρᾶξις ἡ δυνατὸν (id est, possibile ) quod ut a nobis secut=
θέωτ:ς, ἧς οὐκ ἔχομεν κατὰ φύσιν τὴν δύναμιν · dum facultatem fiat, comparatum est . Sin autem
ἀλλὰ μήνης τῆς θείας δυνάμεως , οὐκ ἔργων ὑπάρ quod est comparatum ut a nobis per facultatem
χοντα δικαίων τοῖς ἁγίοις ἀντίδοσις (8) · ἀλλὰ τῆς naturalem fiat , ejus nos per facultatem 16natura
τοῦ πεποιηκότος· ἀφθονία ; ἀπόδειξις · τοῦτο θέσει lem sumus compotes ; non autem est deificatio ejus
ποιήσαντος τοὺς ἐραστὰς τῶν καλῶν, ὅπερ αὐτὸς generis rerum , que ut fiant a nobis per facultatem
ὑπάρχων φύσει δειχθήσεται, καθ ' οὓς αὐτὸς ἐπίστα comparatum est, quæ non sit in nostra potestate
και λόγους · ἵνα καὶ τελείως γνωσθῇ , καὶ μείνῃ παγ (nulla enim naturæ inest ratio eorum quæ sunt
τελῶς ἀκατάληπτος . Οὐκ ἀνεῖλον οὖν τὴν φυσικὴν supra naturam ). Non igitur deificatio nostre facul
τῶν τοῦτο πεισομένων ἐνέργειαν , ὧν ἀποτελεῖν πέ D Latis actio est, cujus per naturam nulla nobis facul
φυκε πεπαυμένην, καὶ μόνην ἐμφήνας τῶν ἀγαθῶν tas suppetat ; sed divinæ duntaxat potentia , que
τὴν ἀπόλαυσιν πάσχουσαν (κ )· ἀλλὰ μόνην ὑπέδειξα nimirum, non justorum operum sanctis retributio

15 Or. de amore pauperum.

NOTE.
( ) Προσεπήγαjor . Non bene Turr . in tertia quod omnino excedat operum merita, quæ ipsa_in
persona, solius Dei esse adjunxerunt. Ipse enim Ma nobis Dei sint munera, ut loquitur Augustinus. Sed
ximus est, qui pro se ibi excusat ; uti etiam aliis de his theologi .
locis, quibus ulio modo favere novæ doctrinæ visus (k) Τῶν ἀγαθῶν τὴν ἀπόλαυσιν πάσχουσαν .
sit. Hic clare aperit, quomodo unam solius Dei in Quasi scilicet passive, divino quodam Dei experi
beatis operationem, deificationem dixerit ; quod mento, et quo unus ipse agens videatur ; veluti se
nempe actio illa quæ est beatitudo (Dei scilicet vi res habet in principali agente motum imprimente,
sio acfruitio), ex Deo sit in nobis operante supra et in instrumento recipiente ; cujus ipse motus in
totain naturæ ordinem ; etsi vere ipsi operemur et strumenti efficitur. Sic alte Maximus altum adeo
vitaliter, at non quasi ipsi nobis actionis princi pertractat θεώρημα , nec quidquam Christi mysterio
pium ac auctores ; sed quasi Deo trahente ad id officerc ostendit : quod non ea motione ac afſlatn
quod divinum est : quo ipso modo dixerit Maximus, illapsuque explicandum , sed quod Verbum vere
non esse illam δικαίων ἔργων τοῖς ἁγίοις ἀντίδοσιν · homo factum est, ac quidquid hominis erat , und
35 S. MAXIMI CONFESSORIS 30

sit ; sed ejus qui fecit , nificentiæ specinen ac A θεώσεως ἀπεργαστικὴν τὴν ὑπερούσιον δύναμιν , καὶ
largitatis ; hoc ipsum gratuito munere ac adoptione τὰ χάριν τῶν θεωθέντων γεγενημένην .
facientis , eos qui bonorum amatores exsistunt (quibus nempe novit rationibus) quod ipse per na
turam esse monstratur ; ut et perfecte noscatur, ac maneat prorsus incomprehensus. Non igitur
eorum , quibus sic affici continget , naturalem operationem sustuli ; qua scilicet etiam nactam ac va
cantem ostendi, ab iis, quæ ut faciat comparatum habet ; solamque beatam bonorum pati possessio
nem sed unum hoc monstravi ; solam nimirum essentia omni majorem virtutem , deificationis esse
cffectricem, eorum effectam per gratiam , qui deificationis munus consecuti sunt.
Ac nemo suspicetur, prædicari his unam Christi Καὶ μηδεὶς ὑπονοήσει τούτοις μίαν καταγγέλλε
operationem. Non enim Christum prædicamus σθαι Χριστοῦ τὴν ἐνέργειαν. Οὐ γὰρ ἄνθρωπον ἀπο
hominem deificatum , sed Deum perfecte ho θεωθέντα τὴν Χριστὸν καταγγέλλομεν, ἀλλὰ Θεὸν τε
minem factum , quique adeo ineffabilem deitatis suæ λείως ἐνανθρωπήσαντα , καὶ τῆς οἰκείας ἀφράστου
infinitam infinities infinite supra quam infinitam θεότητος τὴν ἄπειρον, ἀπειράκις ἀπείρως ὑπεράπει
potentiam , per carnem natura efficacem intelligen ρον δι' ἐνεργοῦς φύσει σαρκὸς νοερῶς ἐψυχωμένης
tiuit more animatam , manifestam fecerit ; Deum Β ἐμφανῆ ποιησάμενον δύναμιν · ὅλον Θεὸν τὸν αὐτὸν ,
totum eumdem atque hominem vere ; utrumque καὶ ἄνθρωπον ἀληθῶς · ἄμφω τε φύσει τέλειον τὸν
natura eumdem perfectum ac plenissimum, nullo αὐτὸν καὶ πληρέστατον · καὶ πᾶν εἴ τι κατ' ἄμφω
` que desiderato habentem quidquid utroque com πεφυκὸς ἀνελλιπῶς ἔχοντα πλὴν ἁμαρτίας , ἧς λόγος
paratum ut habeat, uno duntaxat excepto peccato, οὐδείς. ῏Ων γὰρ αὐτὸς φύσεων ὑπόστασις ἦν ,
cujus nulla ratio est. Quarum enim ipse naturarum τούτων καὶ τοὺς ουσιώδεις φυσικῶς ἐπεδέχετο λόγους .
persona erat , harum quoque essentiales natura Εἰ δὲ τοὺς οὐσιώδεις ὧν αὐτὸς ὑπόστασις ἦν, ἐπεδέ
rationes recipiebat. Sin autem eorum , quorum per χετο λόγους , καὶ φυσικὴν ἔμψυχον σαρκὸς εἰκότως
sona erat , essentiales natura rationes recipiebat, εἶχεν ἐνέργειαν, ἧς ουσιώδεις τῇ φύσει κατέσπαρται
etiam naturalem carnis animate merito operatio λόγος. Εἰ δὲ φυσικὴν ὡς ἄνθρωπος ἐνέργειαν εἶχεν ,
nem , cujus nature essentialis inserta ratio erat, ἧς ὁ λόγος τῆς φύσεως ὑπῆρχε συστατικὸς , καὶ ὡς
babebat . Si autem naturalem , ut homo , operatio Θεός δηλονότι φυσικὴν εἶχεν ἐνέργειαν , ἧς ὁ λόγος
nem hatebat , cujus ratio naturam insigniebat ; τῆς ὑπερουσίου θεότητος ὑπῆρχεν ἐκφαντικός . Θεὸς
plane etiam ut Deus naturalem habebat operatio γὰρ ὑπάρχων τέλειος , καὶ ἄνθρωπος τέλειος ὁ αὐτ
nem , cujus ratio superessentialis deitatis index τὸς , καθ' ἑκάτερον ὧν ὑπῆρχεν ὑπόστασις , φυσικῶς
C ἐνήργει μὴ διαιρούμενος. Εἰ δὲ καθ᾿ ἑκάτερον ὧν
erat . Nam cum Deus perfectus , idemque homo per
fectus esset, secundum utrumque, quorum erat ὑπῆρχεν ὑπόστασις φυσικῶς ἐνήργει μὴ διαιρούμε
persona, natura indivisus operabatur. Sin autem νος , δῆλον ὅτι μετὰ τῶν φύσεων , ὧν ὑπόστασις ἦν ,
secundum utrunque , quorum erat persona , indi καὶ τὰς οὐσιώδεις αὐτῶν καὶ συστατικὰς ἐνεργεία ,
visus natura 17 operabatur ; utique una cum ua εἶχεν , ὧν αὐτὸς ἕνωσις ἦν · ἑαυτῷ προσφυὼς ἐνερ
turis, quarum erat persona, essentiales quoque ac γῶν , καὶ οἷς ἐνήργει πιστούμενος , τὴν τῶν ἐξ ὧν ,
constituentes, seu insignientes earum operationes ἐν οἷς τε καὶ ἅπερ ὑπῆρχεν, ἀλήθειαν.
habebat , quarum ipse unio erat ; sic operans ut cum natura decebat , ac quibus operabatur, veri
tatem astruens corum ex quibus, et in quibus, ac quæ exsistebat.
Unus igitur ex duabus naturis est Christus (dei Εἷς οὖν ἐκ δύο φύσεων ὁ Χριστός · θεότητός τε καὶ
tale scilicet et humanitate) unigenitus Sermo et ἀνθρωπότητος · μονογενής Λόγος καὶ Υἱὸς καὶ Κύ
·
Filius , et Dominus gloriæ , in quibus noscitur, ac ριος τῆς δόξης · ἐν αἷς γνωρίζεται , καὶ αἷς ἀληθῶς
quas eum vere esse credimus ; duosque naturales ὑπάρχων πιστεύεται · δύο τε φυσικὰς καὶ γενικὰς,
ac generales, eorumque quorum erant indices, καὶ τῶν ἐξ ὧν ἦν συστατικὰς κινήσεις , ήγουν ἐνερ ·
motus (id est , operationes) quorum effectus erant γείας ἔχων, ὧν ἀποτελέσματα τὰ κατὰ μέρος ἦν
D
quæ singulatim operabatur ; quæ utique et ex ipso U ένεργήματα · ἐξ αὐτοῦ τε προβαλλόμενα , καὶ ὑπ' αὖ
procederent, et ab ipso peragerentur, citra omnem τοῦ τελειούμενα , χωρὶς τομῆς τῶν ἐξ ὧν ὑπῆρχε ,
eorum , ex quibus erat, divisionem , ullamve pror καὶ τῆς οἱασοῦν δίχα συγχύσεως . Οὐ γὰρ ὑπομένει
sus confusionem. Nullam enim subit divisionem aut τομὴν ἢ σύγχυσιν, ὁ μηδέποτε τροπαῖς ὑποκείμενος ,
confusionem, qui nullis unquam obnoxius est mu καὶ πᾶσι τοῖς οὖσι τήν τε τοῦ εἶναι , καὶ πῶς εἶναι
tationibus, cunctisque rebus ut sint, ac tali modo διαμονήν τε καὶ σύστασιν παρεχόμενος .
sint, perennitatem atque exsistentiam præbet.
NOTA .
dempto peccato assumpserit. Turriano desunt una thæus Caryophilus archiepiscopus Iconiensis, vir
fere aut altera linea ; nec quæ habet, ipsa illi satis egregie orthodoxus, incertum est . Si tamen is
expedita sunt. Quem ultimo scholio perstringit Ni ipse est, et hoc observatu dignum, quod sic Ro
lut , Dufrenii codicis Antiquarius, idem sæpius su manæ infensus Ecclesiæ ac schismaticus , ncc in
gillat quasi non ecclesiastice de Christo ejusque exploratis dogmatis sanæ fidei est : videantque no
mysterio sentientem . Quis vero hic Nilus sit, ac stri novatores quen tanti hominem faciant, suæque
num cujus exstat libellus adversus primatum papæ, velint aciei præstantem ducem.
Nilus Thessalonicensis , cui erudite respondit Mat
37 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 38

Ταῦτα τῆς σῆς χάριν ἐπιτόμως, ἡγιασμένε Πάτερ , Α
εἰρήσθω κελεύσεω ;· ἵνα ἔχοι ; εἶπερ τι χρήσιμον
φέροιεν , πῶς διακρούσασθαι τὴν τῶν φιλολάλων aliquid attulerint, unde eorum , qui ad libidinene
ἀδολεσχίαν, ἄδειαν λαβοῦσαν τὴν τῶν καιρῶν δυσκο
λίαν. Καὶ μὴ παρίδῃς τὸν σὸν δοῦλον πενόμενον α
ἀλλὰ θείῳ πλούτισον Πνεύματι, τῆς εὐπειθείας ἀν
ειδοὺς τὰς εὐσθενείς σου δεήσεις · καὶ παρατιθέ
μενος Χριστῷ τῷ μεγάλῳ Θεῷ καὶ Ποιητῇ τῶν ὅλων
μὴ διαλείποις , τῷ παρὰ πάσης προσκυνουμένῳ τῆς
χτίσεως , σὺν Πατρὶ καὶ ἁγίῳ Πνεύματι εἰς τοὺς
αἰῶνας . ᾿Αμήν .
Hæc hactenus brevi compendio , quod ita jusseris,
Pater sancie, dicta sunto ; ut habeas, si commodum
loquuntur, nugas excutias ; ex temporum scilicet
difficultate licentiam nactas. Et ne pauperculum
servum tuum despicias , sed divino Spiritu dita ;
ejus quod propense obsecutus sum , mercedem ,
quarum vis quædam eximia , orationes ac preces
reponens ; nec me Christo magno Deo , universo
rumque Conditori commendare unquam desinas ;
quem adorat omnis creatura , cum Patre et Spiritu
sancto in sæcula . Amen .

ΣΧΟΛΙΑ 1 . B SCHOLIA .
α΄ . Λόγῳ μὲν ἡ φύσις περιγράφεται τῶν ὄντων 1. Ratione quidem ad progignendam virtutem ,
πρὸς ἀρετῆς γένεσιν , κατὰ πρόοδον · ἥτις ἐστὶ παν secundum processum , rerum natura circumscribi
τελὴς κατ᾽ ἀρετὴν τῆς φύσεως ἄρνησις . Νῷ δὲ πε tur , in eo scilicet positum , quod natura secundum
ρημίζεται ή παντὸς αἰῶνος καὶ χρόνου κίνησις, virtutem ejusque præstatione, penitus abnegetur.
πρὸς σύστασιν ἁπλανοῦς ἑνώσεως , κατὰ ἀνάβασιν · Mente vero, ad certam, omnique errore vacantem
ἥτις ἐστὶ τῶν ἐν οἷς ἐστιν ἡ φύσις ὑπέρβασις · λέγω constituendam scientiam, secundum ascensum, sæ
δ: τόπον καὶ χρόνον , ἐν οἷς ἡ τῶν ὄντων ὑπόστασις . . culi omnis atque temporis motus secernitur : qui
Ἡ δὲ πρὸς τὸν ἐξ οὗ τὰ πάντα καὶ δι' οὗ καὶ εἰς ὃν utique , eorum , in quibus natura versatur ( loci sci
ὡς πέρας τῶν ὅλων , κατὰ χάριν ἀποκατάστασις, licet ac temporis , in quibus rerum substantia ) su
κατ᾽ ἀνάληψιν γίνεται ' ἥτις ἐστὶ τοῦ μὲν ἀναλαμ pergressio exsistit. Quæe autem ad eum ex quo
Εανομένου πάθος · ἐνέργεια δὲ τοῦ ἀναλαμβάνοντος . omnia et per quem et in quo, tanquam universo
rum finem , per gratiam in integrum restitutio est , assumptione præstatur ; quæ videlicet, ejus qui as
sumitur, passio est ; assumentis vero , operatio atque actio .
β'. Πρόσωπον , ἤτοι ὑπόστασις · φύσις, ἤτοι οὐσία . 2. Persona , id est , substantia ; natura, id est , es.
Ουσία γὰρ, τὸ κατ᾿ εἰκόνα, ὁ λόγος · τὸ καθ' ὁμοίωσιν sentia . Essentia enim , quod ad imaginem est , sci
δὲ , ὁ βίος, ὑπόστασίς ἐστιν , ἐξ ὧν ἀμφοτέρων ἡ ἀ licet ratio : quod vero ad similitudinem, vita sci
ρετή συμπεπλήρωτα !. Ὑπόστασιν γὰρ σοφίας , τὴν cel, substantia est ; ex quibus ambobus virtus
ἀμετήν · οὐσίαν δέ φασιν ἀρετῆς εἶναι τὴν σοφίαν. completa est. Sapientiæ enim substantiam , aiunt
Διὸ τῆς μὲν σοφίας ἀπλανὴς ἔκρανσίς ἐστιν, ὁ τρό esse virtutem ; virtutis vero essentiam , sapientiam .
της τῆς τῶν θεωρητικῶν ἀγωγῆς · τῆς ἀρετῆς δὲ Quamobrem, sapientiæ quidem certa veritate ex
βάτις , ὁ λόγος τῆς τῶν πρακτικῶν θεωρίας καθ planatio est, eorum qui contemplationi student,
έστηκεν . ᾿Αμφοτέρων δὲ χαρακτὴρ ἀψευδέστατος, compositis moribus vitæe institutio : virtutis vera
ἡ πρὸς τὸ κυρίως ὃν ἀκλινὴς ἐνατένισις . basis, ratio contemplationis eorum , qui actionem
colunt. Utrorumque vero certissimus character ac nota, indeflexo tenore in id quod est vere prona
intentio .
γ΄ . ῞Οτι οὐκ ἄτρεπτο ; φύσει ὁ ἄνθρωπος · καὶ πῶς. 18 3. Non esse hominem natura immutabilem,
ac qua id ratione .
δ. ῾Οτι τὸ θέλημα , ἢ οὐσίας , ἢ ὑποστάσεως ἐστι 4. Esse voluntatem , aut essentiæ notam pro
χαρακτηριστικόν · καὶ μέσον τούτων οὐκ ἔστιν, οὔτε priam, aut personæ nec horum quidquam medium
κοινὸν καὶ σύνθετον ἐξ ἀμφοῖν · οὔτε οὐδετέρου
D esse; vel commune ac compositum ex utrisque, vel
μετέχον. quod utriusque sit expers .
ε'. Οτι ἡ προαίρεσις ἐπὶ Χριστοῦ , τὴν φυσικὴν 5. Electionem in Christo , naturalem voluntatem
σημαίνει θέλησιν · ἤτοι τὴν ὀρεκτικὴν τῆς φύσεως significare , id est naturæ vim appetendi .
δύναμιν .
Ϛ΄ . Βλέπε τὸ τῆς οἰκονομίας μυστήριον . 6. Vide dispensationis(Christi scilicet incarnatio
nis) mysterium .
ζ. Εἰς τὸ, Δι' αὐτοῦ γὰρ ζῶμεν , καὶ κινούμεθα , 7. In illud, In ipso enim vivimus et movemur el su
καὶ ἐσμέν · · ἤτοι περὶ οὐσίας, καὶ δυνάμεως, καὶ mus f ; is est , de cssentia , et facultate seu paten
ἐνεργείας . tia et operatione .
τ' . Περὶ θεώσεως . ᾿Ακούσαις δὲ τούτων καὶ σύ , 8. De deificatione . Audias hæc et tu , Nile ; ac
Νεῖλε · καὶ φρονήσαις ἃ φρονοῦσιν οἱ τῆς ἀληθείας quæ sentiunt veritatis doctores, ipse sentias.
δάσκαλοι .
Act. xvn , 28.
“ Ex V. el. Raph. Dufrenii cod . nunc Regio.
39 S. MAXIME CONFESSORIS 40

EJUSDEM A ΤΟΥ ΑΥ̓ΤΟΥ

AD EUMDEM MARINUM, ΠΡΟΣ 1ΟΝ ΑΥ̓ΤΟΝ ΜΑΡΙΝΟΝ .

Ex tractatu de operationibus et voluntatibus , Ἐκ τῆς περὶ ἐνεργειῶν καὶ θελημάτων πρα

cap . 50. γματείας, κεφάλ . ν ( 0) .
Quod Severus malitiose idem esse hypostasim sive · ῞Οτι Σευῆρος κακούργως ταυτὸν εἶναι λέγει τῇ
personam cum natura dicat, ut unius naturæ no- ξύσει τὴν ὑπόστασιν , ἵνα τὴν σύγχυσιν διὰ
mine confusionem statuat ; ac dicendo, se naturæ τῆς μιᾶς κυρώσῃ φύσεως, καὶ φύγῃ τὸν ἔλε
nomine hypostasim ac personam intellexisse, re- γχον, ὑπόστασιν λέγὼν γενοηκέναι τὴν φύσιν ·
prehensionem vitet ; rursusque divisionem inducat, καὶ πάλιν τὴν διαίρεσιν εἰσηγήσηται , τὴν ἐξ
asserendo unionem ex hypostasibus ac personis, ὑποστάσεως πρεσβεύων ἔνωσιν · καὶ δόξῃ λαν
videaturque latere, dicendo, se hypostases ac per- θάνειν ἀντὶ φύσεων ἐκδέχεσθαι φάσκων τὰς
sonas pro nalura accipere. Ac rursus si accusetur, ὑποστάσεις . Καὶ αὖθις τὴν ἀνυπαρξίαν τῶν
eo nomine, quod naturas tollat, per simplicem φύσεων , διὰ τῆς ψιλῆς διαφορᾶς ἐγκαλού
distinctionem et quæ ipsa vere non exsistat, qua μενος , εἴσῃ καταφυγὴν ἀπολογίας , τὴν ψιλήν
se tueatur ac excuset, simplicem in qualitate na- B ἐν ποιότητι φυσικῇ διαφοράν . Καὶ ὅτι καθά
turali distinctionem inveniat. Quod item , sicut περ Νεστόριος ψιλὴν λέγων τὴν ἕνωσιν , προ
Nestorius, dicendo simplicem, ac quasi nomine γματικὴν εἰσῆγε διαίρεσιν · οὕτω καὶ Σευῆρος
tenus , unionen , divisionem quæ revera sit , intro- . ψιλὴν λέγων φύσεων διαφορὰν , πραγματικὴς
duxit ; sic Severus, simplicem dicendo ac nomine ποιεῖται τὴν σύγχυσιν .
tenus naturarum distinctionem , confusionem quæ
est revera , faciat .
Verum his Severus argumentis in angustum addu ᾿Αλλὰ τούτοις Σευῆρος στενοχωρούμενος τοῖς λύ
ctus, nec veritatis vim ac probationem ferens, ex γοις, καὶ μὴ φέρων τῆς ἀληθείας τὴν βάσανον , πάλιν
more rursus mendacium sibi socium asciscit , di ἑαυτῷ συνήθως τὸ ψεῦδος προβάλλεται σύμμαχον ·
cendo , in mysterio Incarnationis (in dispensatione ) ταυτὸν εἶναι φάσκων ἐπὶ τῆς οἰκονομίας τῇ φύσει
idem esse cum natura hypostasim ac personam ; τὴν ὑπόστασιν · καὶ τὴν ἐν ποιότητι φυσικῇ διαφο
ac, quæ in qualitate naturali distinctio est, cum ea , ρὰν, τῇ πραγματικῇ καὶ κατὰ φύσιν · διὰ τὸ καὶ
quæ reipsa est ac naturalis ; quod etiam omnis qua φυσικὴν εἶναι πᾶσαν ποιότητα , καὶ πρᾶγμα προσ
litasnaturalis sit , et res appelletur : quo nimirum , αγορεύεσθαι · ἵνα , εἰ μὲν ἁλοὺς τοῖς ἐλέγχοις φωραθῇ ,
si per unam naturam compositam , quam ponit, de C σαφῶς διὰ τῆς μιᾶς συνθέτου φύσεως, τήν τε Μά
prehendatur argumentis plane convictus, tum Ma κεντος φαντασίαν, καὶ τὴν ᾿Απολιναρίου σύγχυσιν ,
netis inane spectrum ac fictionem, tum Apollinarii καὶ τὴν Εὐτυχοῦς μετὰ τὴν ἕνωσιν εἰς μίαν οὐσίαν
confusionem , ac demum Eutychis, post unionem , τῶν ἑνωθέντων πρεσβεύων συναίρεσιν , χαμαιλέοντος
corum quæ unita sunt, in unam essentiam contra δίκην τὰς χρόας ὑπαλλάσσοντος , τὴν οἰκείαν μετα
clionem docere , 19 chamæleontis instar colores Θάλοι φωνήν, φάσκων, ὑπόστασιν νενοηκέναι τὴν
inutantis , vocem propriam mutet , dicendo naturæ φύσιν. Εἰ δὲ πάλιν ἐξ ὑποστάσεων ήγουν προσώπων
nomine hypostasim se ac• personam intellexisse. Sin λέγων γεγενῆσθαι τὴν ἕνωσιν , τὴν Ἐδιῶνος, Παύ
autem rursus dicendo faetam esse unionem ex hy λου τε τοῦ Σαμωσατέως και Νεστορίου διαίρεσιν
postasibus, seu personis , cum Ebione Pauloque ἀποδειχθῇ φρονῶν, καὶ τὴν ὡς ἐν προφήτῃ τοῦ
Samosatensi et Nestorio, quod attinet ad divisio Λόγου κατὰ χάριν ἐνέργειαν θεσπίζων , ἕτοιμον αὖ

NOTE.

( 1) Kepál. r' . Sic Dufrenii codex breviate, quæ D dem excusat pro diplomate Roma a papa misso
nola est capitis quinquagesimi, ejus operis, quod Constantinopolim, ut nùsquam integra exstet, sed
Maximus ad Marinum presbyterum scripsit ; sicque sula quasi excerpta , iis passim relata , qui de Spi
exRomanis codd .Caputquinquagesimum , riteascri ritus processione , tuenda aut impugnanda Latino
psit Lucas Holstenius. At Turriani codex, ipse for rum hoc argumento fide , scripserunt, ut valde fri
sitan quod et apographum a reverendissimo Gera volum inde argumentum ducant etiam viri catho
simo Blaccho acceptum , Κεφάλαια πεντήκοντα , lici, quasi περὶ νοθείας laborare intelligatur , cum
dum reddit , Capita quinquaginta , parum certe ac alias Maximi'characteres habeat , τὸν σχολαστικόν,
curatumagit interpretem, cuinec sic apertum men nec veterum , pro Maximi ætate , testimonio careat .
dum suboluerit. Quis enim Quinquaginta hic Capita Magis miror, quod card. Baronius opus hoc quin
vel somniet, non unum ipsum Quinquagesimum : quaginta capitibus distinctum, ipsam existimat ad
a quo statim sequitur Quinquagesimum primum ; Marinum epistolam, quæ est hic prima inter editas
quæ duo ex tanta illa Maximi lucubratione nobis Gretsero ex Turriani versione, cum illa vix exce
exstant ? Ad icumdem Marinum , Πρὸς τὸν αὐτὸν dat duodecim capita : post quam sequitur caput illud
Μαρίνον , unius Blacchi codicis est . Quodque tan 51. ex dicto opere deoperationibus et voluntatibus .
tuni Maximi 'opus ad Marinum excidit, cujus nulla Nimirum granditas operis prohibuit ill. scriptorem
dubitatio esse potest, una hac ac altera spica tanti librum adire, alioqui plurimum de re ecclesiastica
manipuli in his quasi Collectaneis nobis superstite, meritus esset, si nactus integrum ejusmodi opus.
quid mirum excidisse et epistolam, qua apud eum saltem indicasset.
41 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 42

θις σχοίη τὴ ψεῦδος συνήγορον , ἀντὶ φύσεων είρηκέ- A nem , sentire convincatur , ac velut a propheta ,
ναι τὰς ὑποστάσεις ἀποφαινόμενος . Εἰ δὲ πάλιν verbi per gratiam operationem afflatumque docere,
ἐγκληθῇ δικαίως, ἐπὶ τῇ ψιλῇ διαφορᾷ , τὴν τῶν ἑνυ- paratum rursus ad cause sue defensionem habeat
θέντων πραγμάτων δογματίζων ἀνυπαρξίαν , εἴρη mendacium , asserendo dixisse se hypostases ac
πρὸς ἀπολογίαν καταφυγὴν τὴν ὡς ἐν ποιότητι φυ personas pro naturis. Sin vero rursus jusic accuze
σιχῇ διαφοράν · ποιοτήτων λέγων φυσικῶν, ἀλλ᾿ οὐ tur, quod simplici distinctiore, res quæ fuerunt
φύτων, ήγουν οὐσιῶν ἐπὶ Χριστοῦ διαφορὰν μετὰ unitæ , sublatas statuat , defensionis effugium invc- .
τὴν ἕνωσιν · διὰ τῆς λυούσης τὴν σύγχυσιν φωνῆς · niat, distinctionem velut in qualitate naturaii ; qui
τουτέστι, τῆς διαφορᾶς , πλέον ὁ πανοῦργος σοφι- nimirum dicant esse in Christo distinctionem nat!:
στῆ ;, διασφίγγων τὴν σύγχυσιν · τῶν ἐναντίων κατὰ ralium qualitatum, sed non naturarum , id est,
τὸν νόμον τῆς φύσεως, οὐ λύσιν τὰ ἐναντία ποιού- substantiarum cum alioqui malitiosus sophista ,
μενος , ἀλλὰ σύστασιν , παρὰ τὸν ὅρον καὶ νόμον τῆς voce solvente confusionem (distinctionis scilicet
φύσεως · καὶ τοιοῦτος γενόμενο ; περὶ τὴν διαφορὰν vocabulo) magis confusionem astringat ; qui nempe
εἰς πλάνην τῶν ἀκουόντων, οἷος ὑπάρχων περὶ τὴν non contrariis contraria solvat , pro eo ac naturæ .
ἔνωσιν ἀπεφάνθη Νεστόριος . Ἐκεῖνός τε γὰρ κατὰ poscit ratio, sed illa invita, hæc illis statuat ac
μόνην ψιλὴν τὴν προσηγορίαν, ὀνομάζων τὴν ἔνωσιν , Β constituat; talis nimirum effectus ad distinctionem
κατ' ἐνέργειαν τὴν τῶν πραγμάτων εἰσῆγε διαίρε- quod attinet , ut fucum auditoribus faciat , qualis
τν · καὶ οὗτος ψιλὴν τὴν διαφορὰν πρεσβεύων μετὰ Nestorius proditus est, quod spectat ad unionem.
τὴν ἔνωσιν , κατὰ μὲν τὴν ἐπίνοιαν εἶναι φρονεῖ τῶν Ille enim, dum solum simplici voce unionem nomi
διαφερόντων τὴν ὕπαρξιν · κατὰ δὲ τὴν ἐνέργειαν, " hat, ipsam revera rerum divisionem invexit ;hicque
τὴν αὐτῶν ἐπιδιατίθεται σύγχυσιν . Εἰ γὰρ μὴ ψιλὴν adeo (nempe Severus) dum post unionem , simpli
Ερμόνε : Νεστόριος γεγενῆσθαι τὴν ἔνωτιν , εἶπεν ἂν cem distinctionem statuit ; subtili quidem cogitatu,
τὴν ἐκ τῆς ἑνώσεως τῶν φύσεων ἀποτελεσθεῖσαν τοῦ corum quæ distincta sunt exsistentiam sentit ; re
Χριστοῦ μίαν ὑπόστασιν σύνθετον · καὶ οὗτος, εἰμὴ vera autem confusionem astruit. Nisi enim Nesto
φιλὴν ἐκήρυττε τὴν διαφορὰν , οὗ παρῃτεῖτο λέγειν rius simplicem nudamque unionem exstitisse senti
ἐν Χριστῷ μετὰ τὴν ἕνωσιν τὴν ἄτμητον καὶ ἀδιαία ret , plane quæ cx natura unione facta est, unam
μετον τῶν διαφερόντων ποιότητα (m) ; γινώσκων ὅτι Christi hypostasim ac personam compositam dixis
πάσῃ διαφορᾷ, πάντως συνεισάγεται ποσότης · καὶ set hicque adeo nisi simplicem nudamque distin
πάσῃ ποσότητι , συνέζευκται ὁ δηλωτικὸς αὐτῆς ἀρι- ctionem prædicaret , haud prorsus in Christo post
θμός. ᾿Αμήχανον γὰρ, ἢ διαφορὰν ποσότητος εἶναι unionem , corum quæ distincta sunt, indissectam in
C
χωρὶς , ἣ ποσότητα δίχα τοῦ δηλοῦντος αὐτὴν ἀρι- “ divisamque qualitatem [quantitatem ] dicere abnue
θμοῦ διαγνωσθῆναι. ret ; quem nempe non lateret, cum omni distinctione
eique comitem omnino inferri quantitatem; ac cum omni quantitate, qui ejus significandæ vim habeat ,
numerum conjunctum esse . Nec enim fieri potest, ut vel distinctio sine quantitate intelligatur, vel
quantitas sine numero qui eam significet.
Καὶ ὁ μὲν , τὴν φύσεων μόνην ἐπὶ Χριστοῦ γινώ Ac Nestorius quidem, qui solam in Christo natu
σκων ποσότητα , τὸ δὲ κατὰ σύνθεσιν ἐκ τῶν φύσεων. rarum quantitatem cognoscal , unam autem ex na
τῆς ὑποστάσεως μοναδικὸν οὐκ εἰδὼς , ἐπικάλυμμα turis secundum compositionem personam non agno
ποιεῖται διαμπὰξ [ τῆς] τῶν φύτεων διαιρέσεως, τὴν scat, simplici nudaque unionis appellatione, 20 na
ψιλήν τῆς ἐνώσεως προσηγορίαν · ὁ δὲ , τὸ κατὰ μόνην turarum divisionem prorsus contegit : Severus vero,
τὴν φύσιν ἀντὶ τοῦ καθ᾽ ὑπόστασιν πρεσβεύων μονα dum unam solummodo naturam pro una singulari
ἐκὸν, τὸ δὲ κατὰ φύσιν ποσὸν οὐκ εἰδὼς, ἐπικάλυμμα persona profitetur, nec naturarum novit quantita
ποιεῖται τῆς τῶν φύσεων συγχύσεως τὴν ψιλὴν ἐν tem, simplici nudaque penes qualitatem naturalem
ποιότητι φυσικῇ διαφοράν . Καὶ ὁ μὲν , τὴν ἐν μόνῃ distinctione, naturarum ' confusionem obvela!. Ac
ενότητ : γνωμικῇ τῶν φύσεων ἕνωσιν πρεσβεύων, quidem Nestorius, cum in sola qualitate voluntatis,
ἀρνεῖται τὴν μίαν ὑπόστασιν , ἀληθῆ τῶν πραγμά quæ sententia animi est , naturarum unionem tradit,
των κατ᾽ οὐσίαν γεγενῆσθαι τὴν σύνοδον λέγειν οὐκ Dunam negat personam , qui veran rerum secundum
ἀνεχόμενος . Αὐθεντία γὰρ καὶ ἀξία , καὶ τοιάδε substantiam factam conjunctionem , dicere non
θέλησις , ὧν ἔφασκε Νεστόριος εἶναι τὴν ἕνωσιν, sustineat . Auctoritas enim et dignitas, et hæc talis
γνώμης ὑπάρχει κινήματα σαφῶς , ἀλλ ' οὐ φύσεως . voluntas, quorum Nestorius unionem aiebat, vo
NOTA .
(m ) Ποιότητα . Sic quoque Turr . Qualitatem non Maximus contraria vocet naturas in Christo , aut
divisam : sed palammendum est , ac reponendum , qualitates ; non ipsam distinctionem et confusio-
quantitatem , quam aliis passim locis, distinctionis nem , quibus contrariis Nestorius Severusque con
omnino comitem ait , ejusque nolam numerum traria statucbant, non evertebant , uti ipse Maximus
esse, qui ipse minime dividat ; sed pro eorum quæ satis clare exponit. Stulta religiositas sic scriba
numerata sunt, rationc , vel continuus , vel distre festinantis manu in præceps agi , ut vel cum luce
tus exsistat. Paulo etiam superius, nihil apte idem clarior aberratio est, ipseque perspicuus auctoris
Tarrianus, ita jungit , διασφίγγων τὴν σύγχυσιν τῶν sensus, emendare nolis, ac vel indicare quod emen
ivavziwy, confusionem contrariorum astringet; quasi dandum videris.
PATROL. GR. XCI . 2
43 S. MAXIMI CONFESSORIS 44
luntatis , quam animi sententiam dicimus , palam A 'Ο δὲ, τὴν ψιλὴν ἐν μένῃ ποιότητι φυσικῇ λέγων
motus sunt , non nature . Severus autem , dum sim διαφορὰν μετὰ τὴν ἕνωσιν, τῶν ἑνωθέντων ποιεῖτα :
plicem nudamique in sola naturali qualitate distin προδήλως ἀναίρεσιν , τὴν κατ' οὐσίαν αὐτῶν τῶν
ctionem post unionem dicit, ea quæ unita sunt, ἑνωθέντων ἐν ἑτερότητι φυσικῇ διαφορὰν ἀπαρνού
liquido interimit ; qui nempe substantialem ipsorum μενος. Καί συντόμως περὶ τούτων εἰπεῖν · ὁ μὲν , τὴν
unitorum in naturali diversitate distinctionem infi τῶν γνωμικῶν ποιοτήτων ἕνωσιν εἰς τὴν τῶν φύσει
cietur. Atque , ut de his summa dicam , Nestorius , πραγμάτων ἐφεῦρε διαίρεσιν · ὁ δὲ , τοὐναντίον , τὴν
qualitatum e voluntatem quæ animi sententia est, τῶν φυσικῶν ποιοτήτων διαφορὰν , εἰς τὴν τῶν πραγ
spectantium unionem ad hoc adinvenit , ut res ipsas μάτων ἐπενόησε σύγχυσιν . Ὄντως κακὴ ξυνωρίς
atque naturas dividat : at contra Severus, qualita ἀνδρῶν παρανόμων , διασπᾷν μαινομένων κακῶς διὰ
tum naturalium distinctionem ejus rei causa exco τῶν ἐναντίων τὴν τῶν ὀρθῶν δογμάτων ἀλήθειαν.
gitavit, ut confundat naturas. Sane quidem pravum Ο μὲν γὰρ , ποιοτήτων γνωμικῶν εἰσηγούμενος
par scelestissimorum hominum , insano male furore ἕνωσιν , τὴν τῶν μηδόλως κατ' αὐτὸν ἑνωθειτών
connitentium , ut rectorum veritatem dogmatum ex φύσεων ποιεῖται διαίρεσιν · ὁ δὲ , ποιοτήτων φυσι
contrariis divellant . Ille siquidem ( nempe Nesto κῶν λέγων μόνον εἶναι διαφορὰν μετὰ τὴν ἕνωσιν,
rius } qualitatum ad voluntatem , quæ animi sen B ὡσαύτως τὴν τῶν μηδόλως κατ' αὐτὸν ἑνωθεισῶν
tentia est , spectantium ,unionem docens, naturarum , φύσεων εἰσηγεῖται συγκεχυμένην ἀλλοίωσιν · οὐκ
re quidem prorsus ( quantum ille opinatur ) unita εἰδότες ὅ τι καὶ λέγουσιν . Ἐχρὴν γὰρ εἴπερ ἑαυτοῖς
rum , divortium facit : hic vero (nimirum Severus ) στοιχεῖν διεγνώκεισαν , τὸν μὲν Νεστόριον , γ ωμικών
qui naturalium solum qualitatum distinctionem ποιοτήτων λέγοντα γεγενῆσθαι τὴν ἕνωσιν, μὴ διαι
post unionem dicat , simili et ipse ratione , natura . ρεῖν τὰς φύσεις , ὧν μηδὲ τὴν ἀρχὴν παντελῶς ἐπμέ
rum , ne quidem omnino ( quod ad eum spectat ) σ6ευσεν ἕνωσιν · ἀλλὰ τὴν ὧν εἶναι φάσκει τὴν
unitarum , confusam alterationem inducit ; cum ἕνωσιν , γινώσκειν διαφορὰν μετὰ τὴν ἕνωσιν · τὸν δὲ
neque quid dicant, intelligant. Οportebat enim , si Σευῆσον, ποιοτήτων φυσικῶν διαφορὰν εἰσηγούμενεν ,
quidem sibi ipsis consentance loqui eis constitutum μετὰ τὴν ἕνωσιν μὴ συγχεῖν τὰς φύσεις , ὧν οὐ συγ
erat, Nestorium quidem , qui qualita !um ad volui χωροῦμεν αὐτῷ λέγειν τὴν ἕνωσιν , ἕως ἂν αὐτῶν
tatem ex sententia spectantium unionem statuat, ἀγνοεῖ τὴν διαφορὰν μετὰ τὴν ἔνωσιν. Τῶν γὰρ ἐνα
naturas non dividere, quarum nec initio prorsus θέντων ἡ διαφορὰ θεωρεῖται μετὰ τὴν ἕνωσιν, καν
unionem professus sit : sed quas naturas unitas esse Νεστόριος μέμηνε · καὶ τῶν μετὰ τὴν ἕνωσιν διαφε
dicit, earum post unionem , distinctionem agno C ρόντων ἡ ἕνωσις, κἂν Σευῆρος παρατάττεται , καὶ
scere : Severum autem, qui qualitatum naturalium πολλὴν ὑπὲρ τοῦ ψεύδους ποιεῖται τὴν συνηγορίαν .
distinctionem profiteatur, nec ipsum post unionem naturas confundere ; quas nec ut unitas dicat ei
permittimus, quandiu earum post unionem distinctionem ignorat. Unitorum enim, 21 posteaquam
unita sunt, spectatur distinctio, quidquid actus furore Nestorius evomat ; distinctorumque unio ,
posteaquam unione convenerunt , vel si adversa Severus stet acie, amploque mendacium patrocinio
defendat .
Si igitur, ut Nestorius sentit , voluntatum solum Εἰ μὲν οὖν κατὰ τὸν Νεστόριον, μόνων τῶν γνω
modo ex sententia , facta est unio , earum quoque μικῶν θελημάτων ἕνωσις γέγονε , τούτων εἰ πάτω καὶ
post unionem distinctionem dicat, relicta rerum τὴν διαφορὰν μετὰ τὴν ἕνωσιν , ἀφεὶς τὴν τῶν μηδα
divisione (nempe naturarum ) quæ nequaquam fue μῶς ἑνωθέντων πραγμάτων διαίρεσιν · καὶσυνήγαγε
runt unitæ : unaque cum voluntatum ex sententia τῇ τῶν γνωμικῶν θελημάτων διαφορᾷ ( n ) , καὶ τὴν
distinctione, animi quoque ac sententiæ variationemτῆς γνώμης παραλλαγήν · καθ᾿ ἣν οὐχ ἡ κατὰ φύ
intulit ; qua, non naturalis distinctio demonstrari σιν διαφορὰ δείκνυσθαι πέφυκεν , ἀλλ᾽ ἡ καθ᾽ ὑπέ
habet , sed personalis ; quæ videlicet , in distinctione
στασιν , ποιουμένη τῆς ἀγαθότητος ἐν τῇ διαφορᾷ
voluntatum ex sententia, majorem ac minorem bo τῶν γνωμικῶν θελημάτων , ἄνεσιν καὶ ἐπίτασιν · καὶ
nitatem præstat : fecitque peccatorem , quem ex D πεποίηκεν ἁμαρτωλὸν , τὸν κατὰ προκοπὴν παρ ' αὐ
profectu deitatem adeptum hominem existimat ; τοῦ θεοποιούμενον ἄνθρωπον · ὡς μὴ κατὰ πάντα
qui nimirum non omni modo ac ratione, eadem τρόπον τε καὶ λόγον τὴν αὐτὴν τῷ Θεῷ γνωμικὴν
ac Deus voluntate, quæ ex sententia est, præditus ἔχοντα θέλησιν . Ἡ γὰρ διαφορὰ τῶν γνωμικῶν θε
sit . Voluntatum enim , uti dicebam , ex sententia λημάτων, τὴν τῆς γνώμης, ὡς ἔφην , ποιεῖται παραλο
NOTE .
( η ) Συνάντησε τῇ τῶν γηωμικῶν θελημάτων παραλλαγή · quæ voces longe differunt, ac quarum
διαφορᾷ . Clara Maximi sententia ; eo quod distin Maximus pro maximo absurdo alteram infert ex
eta voluntates ex sententia, sequi majoris ac mino altera in ejusmodi voluntatibus , id est , guonicis ;
ris bonitatis esse , quod scilicet vicissim hoc illoque nempe ex distinctione contrarietatem , contra ac
modo procedant , varientque boni prosecutione ; a dicitGreg. Τὸ ἐκείνου θέλειν, οὐδὲν ὑπεναντίον Θεῷ,
quo proinde nihil vetat deficere : quod est Christo ac vertibilitatem in malum seu minus bonum ,
deniere τὸ ἀναμάρτητον , quod ab omni immunis humanæ Christi voluntatis ex sententia , ut quæ
peccato est. Turr, Et conjunxit cum differentia non Verbi nutu regatur, ut personæ moventis atque
boluntatum cx sententia , differentiam sententiæ ; utentis , sed ipsa suo .
sales voce reddens , quod est Grace διαφορὰ οἱ
 45 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 46
λαγήν · ἡ δὲ τῆς γνώμης παραλλαγὴ , τῆς ἀγαθότη- A distinctio , animi sententiacque diversitatem facit .
τὰς εἰσηγεῖται τὴν μείωσιν · ὑφ᾽ ἧς ὁ καθοτιοῦν ἔτι Animi autem sententiæque diversitas, bonitatis di
κρατούμενος , τελείως οὕτω κατὰ τὴν γνώμην γέρα minutionem inducit ; qua, qui ullo modo adhuc
νεν ἀναμάρτητο ;. laboral, nondum perfecte animi sententia ac vo
luntate a peccato immunis exsistit.
Οὐκοῦν τὸ καθ᾽ ὑπόστασιν ἐκ τῆς συνόδου τῶν φύ Igitur Nestorius, qui non admittat factum esse
σεων ἓν μὴ δεχόμενος ὁ Νεστόριος , καὶ τὴν τῶν unum personaliter, eo quod naturæ convenerint,
γνωμικῶν θελημάτων διέλυσεν ἕνωσιν , οὐχ εὑρίσκων unionem etiam voluntatum ex sententia labefacta
εἰπεῖν τί ποτέ ἐστι τὸ ἐκ τῆςἑνώσεως τῶν γνωμι vit ; qui scilicet non inveniat, nec possit dicere ,
κῶν θελημάτων ἀποδεικνύμενον ἕν. Οὐ γὰρ ἔχει quid tandem sit illud unum , quod factum est ex
ταυτότητα λέγειν τῆς ἀγαθότητος , τῆς τῶν γνωμι unione voluntatum ex sententia. Non enim potest
χῶν θελημάτων σαφῶς διαφορᾶς μετὰ τὴν ἔνωσιν , dicere camdem bonitatem, cuin manifeste volunta
τὴν κατ᾽ ἐπίτασιν καὶ ἄνεσιν ταύτοις ἑτερότητα tum ex sententia distinctio post unionem, ejas,
προφαινούσης . 'Ων γὰρ ἡ σύνοδος , τούτων ἀνάγκη penes majorem ac minorem intentionem, diversi
πάντως λέγειν καὶ τὴν διαφοράν. Καὶ μάτην αὐτῷ tatem ostendat. Quorum enim est congressus, ho
B
τῆς ταυτοβουλίας ὁ λόγος ἐπενοήθη , κἂν πρὸς δήλω rum quoque omnino necesse est ut distinctio dica
σιν τῆς τῶν προσώπων διαιρέσεώς ἐστιν ἁρμόδιος . Ἡ tur. Frustraque Nestorio excogitatum ταυτοΐου
γὰρ ταυτοβουλία , βουλῶν ἐστιν ἕνωσις φυλάττουσα Alav nomen (velut dicas, ejusdem consilii animique
τὴν τῶν κατ' αὐτὴν ἡνωμένων διαφορὰν, εἴπερ ἀσύγ sententia ) , etsi vox commoda est, ad significandam
χυτος αἷς ἡ τῶν βουλομένων προσώπων συνεπι personarum discretioncm . Ταυτοβουλία enim con
θεωρεῖται διαίρεσις. siliorum unio est, eorum , quæ uniuntur , distinctio
nem servans : quippe cum una cum eis intelligatur,
personarum consultantium inconfusa discretio .
ΤΟΥ͂ ΑΥ̓ΤΟΥ . EJUSDEM .

Ἐκ τῆς αὐτῆς πραγματείας κεφάλι να . 22 Ex eodem tractatu , cap . 51 , quod Patres ,

*Οτι δύο θελήματα λέγοντες οἱ Πατέρες ἐπὶ qui duas in Christo - voluntates dixerunt, natu
Χριστοῦ , τοὺς φυσικοὺς νόμους , οὐ τὰς rales leges significarunt, non voluntates ex sex
γνώμας ἐσήμαναν . tentia.

Ἀλλὰ μηδεὶς εὐθυνέτω τὸν λόγον, τὴν τῶν γνω C Nemo tamen sermonem reprehendat, qui duas
μιχῶν θελημάτων ἀπαγορεύοντα δυάδα · πάντας in Christo voluntates ex sententia dicere prohibcat,
εὑρίσκουν σχεδὸν τοὺς ἐνδόξους διδασκάλους , δύο θεω cum omnes fere præstantes magistros duas dicere
λήματα λέγοντας · μηδ' αὖ πάλιν κατὰ Σευῆρον, voluntates inveniat ; neque rursus idcirco ad unam
πρὸς ἐν θέλημα διὰ τοῦτο τὸν εὐσεβῆ μεθορμήσοιτο voluntatem ex Severi sententia , piam mentem!
νοῦν , ἵνα μὴ κακοῦ κακὸν ποιῆται διάδοχον · τῆς transferat , ne malum malo succedere (divisioni
διαιρέσεως λέγω τὴν σύγχυσιν. Οὐ γὰρ εἶπον οἱ Us scilicet confusionen ) faciat. Non enim divini Pa
σπέσιοι Πατέρες ἐπὶ Χριστοῦ ποσότητα γνωμικών tres voluntatum ex sententia quantitatem in Chri
θεϊημάτων (ο ), ἀλλὰ φυσικῶν · τοὺς ουσιώδεις τε καὶ sto dixerunt , sed naturalium ; nempe essentiales ac
φυσικοὺς τῶν ἑνωθέντων νόμους τε καὶ λόγους , θε naturales , eorum , quæ unita sunt, leges rationes
λήματα καλῶς προσαγορεύσαντες . Καὶ γὰρ φυσι que , voluntates rite nuncupantes . Carmis enim in
κὴν τῆς νοερῶς ἐψυχωμένης σαρκὸς , ἀλλ' οὐ τὴν telligentium more animatæ appetitum consideran
γνωμικὴν τοῦ τινος ἀνθρώπου , νοῦ κινήμασι δια tes͵ non vero cujuspiam hominis , mentis ex sen
νοήσαντες ὄρεξιν , ἔχουσαν τῆς τοῦ ὄντος φυσικὴν tentia motum , naturalem ejus quod est esse cupi
ἐφέσεως δύναμιν, φυσικῶς κινουμένην τε καὶ τυ ditatis vim naturaliter motam, atque a Verbo ad
πουμένην ὑπὸ τοῦ Λόγου πρὸς τὴν τῆς οἰκονομίας t explendam dispensationem informatam , haben
ἐκπλήρωσιν, θέλημα σοφῶς προσηγόρευσαν · οὗ χω tem , sapienter voluntatem appellarunt ; sine qua
μὰς εἶναι τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, ἀδύνατον . Θέλημα ut exsistat natura humana fieri non potest. Est
γάρ ἐστι φυσικὸν, δύναμις τοῦ κατὰ φύσιν ὄντος enim voluntas naturalis, vis ac facultas id appe
ὀρεκτικὴ , καὶ τῶν οὐσιωδῶς τῇ φύσει προσόντων, tens , quod secundum naturam est, omnesque es

NOTE .

(ο) Ποσότητα γνωμικών θελημάτων . Voluntatum
er sententia quantitatem . Id est plures numero ejus
madi voluniales ac γνώμας, quasi caro suo, non
Verbi nutu regeretur ; quod Nestoriani erroris est.
Torr . Quantitatem vocat numerum ; bene id qui
dem : sic enim passim Maximus , at non quod ad
dit : Numerus enim est quantitatis discreta. Hic enim
Severianorum ac Monothelitarum scrupulus , ac
vero scopulus, inde negantium duas vel naturas vel
voluntates, quod numerum existimarent quantitatis
discretæ ac dividere ; quod Maximus etiam atque
etiam refellit , ostenditque solum notam quantitatis
esse , pro ejusdem quantitatis, cui adhibetur, ratio
ne : in discretis , discretum seu divisum ; in conti
nuis sive conjunctis , conjunctum ac continuum :
cum sola distinctione , sive, ut alii amant loqui, dif
ferentia (Græce διαφορᾶς ) eorum quæ numerantur :
quorum scilicet unum non sit aliud, nec eorum una
essentia , quantumvis sint unita .
 47 S. MAXIMI CONFESSORIS 43
sentialiter naturæ competentes proprietates conti- Α συνεκτική πάντων ίδιωμάτων · καθ' ἣν ἀεὶ τῷ
nens ; secundum quam semper voluntatis facultate φύσει θελητικῷ , τὸ πεφυκέναι θέλειν , ἐμπέφυκεν ·
prædito, natura comparatum est velle. Haud vero οὐ ταυτὸν δὲ τὸ πεφυκέναι θέλειν , καὶ θέλειν ·ὡς
idem est , cui comparatum sit velle, ac velle ; uti neque οὐδὲ τὸ πεφυκέναι λαλεῖν, καὶ λαλεῖν . Πέφυκε μὲν
cui comparatum sit loqui, et loqui . Ei enim qui lo- γὰρ ἀεὶ τὸ λαλητικὸν , λαλεῖ δὲ οὐκ ἐεί · ἐπειδὴ τὸ
quendi facultate præditus est, semper quidem μὲν οὐσία; ἐστὶ λόγῳ φύσεω ; συνεχόμενον · τὸ δὲ
comparatum est loqui ; loquitur tamen non semper. βουλῆς , τῇ τοῦ λαλοῦντος γνώμῃ τυπούμενον. ὥστε
Alterum enim essentiæ cst, ac continetur ratione φύσεως μὲν τὸ ἀεὶ πεφυκέναι λαλεῖν · ὑποστάσεως
naturæ ; alterum consilii, loquentis sententia infor- δὲ , τὸ πῶς λαλεῖν · ὥσπερ καὶ τὸ πεφυκέναι θέλειν καὶ
matum . Quamobrem naturæ quidem est ut ci sem- θέλειν (p). Εἰ δὲ τὸ πεφυκέναι θέλειν, καὶ θέλειν οὐκ
per loqui comparatum sit ; persona vero, sic ac ἔστι ταυτὸν ( τὸ μὲν γὰρ , ὡς ἔφην, οὐσίας · τὸ δὲ ,
tali modo loqui ; quemadmodum etiam quod com- τῆς τοῦ θέλοντος ὑπάρχει βουλῆς) · εἶχεν ἄρα τὸ πε
paratum sit velle , et velle . Quod si esset compara- φυκέναι θέλειν ὁ σαρκωθεὶς Λόγος ὡς ἄνθρωπος , τῷ
tum velle, et velle non est idem ; alterum enim ; αὐτοῦ θεϊκῷ θελήματι κινούμενόν τε καὶ τυπούμενον .
uti dicebam , essentiæ est, alterum vero , volentis Τὸ γὰρ ἐκείνου θέλειν , φησὶν ὁ μέγας Γρηγόριος 1 ,
B
consilii seu electionis habuit ergo incarnatum οὐδὲν ὑπεναντίον Θεῷ , θεωθὲν ὅλον . Εἰ δὲ τε
Verbum quatenus homo, quod ei essetcomparatum θέωτο, τῇ τοῦ θεοῦντος δηλονότι σύμφυτᾳ τεθέωτο ·
velle, divina ipsius motum atque formatum volun- τὸ δὲ θεοῦν καὶ θεούμενον , δύο πάντως · ἀλλ' οὐχ
tatc . Illius narnque velle , inquit magnus Grego- ἓν καὶ φύσει ταυτόν. Εἴπερ τῶν πρός τι, τότε
rius , nihil Deo contrarium , totum Deitate im- θεοῦν, καὶ τὸ θεούμενον · τὰ δὲ πρός τι , πάντως
butum . Quod si deitate imbutum , imbuen- ἀλλήλοις συνεισάγεσθαι πέφυκε, καὶ θατέρῳ συν
tis 23 scilicet conjunctione ac quasi naturali co επινοείσθαι θάτερον . Οὐκοῦν ὡς φύσει πεφυχὼς, καὶ
hæsione imbutum. Quod autem deitate imbuit, et τὴν πρὸς τὸν θάνατον συστολὴν θέλων ἐπισημαίνεται
quod imbuitur, duo plane, non unum ac idem na- σαρκικῶς μετὰ τῶν λοιπῶν παθῶν ὡς ἄνθρωπος
tura sunt ; quippe cum illa ex eis sint quæ sunt ὁ Σωτὴρ , πάσης καθαρὰν τὴν οἰκονομίαν δει
ad aliquid . His autem quæ sunt ad qliquid hoc com- χνὺς φαντασίας , καὶ τὴν φύσιν τῶν κατακριθέν
paratum, ut se vicissim ac reciproce inferant, al- τῶν αὐτῆς διὰ τὴν ἁμαρτίαν παθημάτων, λυ
terumque alteri comes esse intelligatur . Igitur ve- τρούμενος . Καὶ πάλιν τὴν ὁρμὴν ἐπιδείκνυται , σαρ
lut cui natura comparatum esset, mortis quoquc κὶ θανατώσας τὴν θάνατον · ἵνα καὶ τὸ φύσει περι
metum ac fugam , una cum reliquis humanis affe- C χὼς ὡς ἄνθρωπος ἐν ἑαυτῷ δείξῃ σωζόμενον , καὶ
ctibus ac passionibus, Salvator quatenus homo car- τὴν ἀπόῤῥητον καὶ μεγάλην τοῦ Πατρὸς ὡς Θεὸς
naliter velle significatur ; nempe ut dispensationem παραδείξῃ βουλὴν , σωματικῶς πληρουμένην . Οὐ
(assumptæ scilicet carnis mysterium ) ab omni im- γαρ ῖνα πάθῃ , σώσῃ δὲ , προηγουμένως γέγονεν ἄν
munem fictionc ostenderet , naturamque ab illis θρωπος. Διό φησι · Πάτερ , εἰ δυνατὸν , παρελθέτω
passionibus , quibus ex peccato facta erat obnoxia, τοῦτο τὸ ποτήριον ἀπ' ἐμοῦ · πλὴν μὴ τὸ ἐμὲν ,
liberaret . Rursusque , incitationem ac prosecutio ἀλλὰ τὸ σὸν γενέσθω θέλημα · δεικνὺς ἅμα τῇ
nem ostendit , carne peccatum interimens , quo ni- συστολῇ , τὴν ὁρμὴν τοῦ ἀνθρωπίνου θελήματος , ἐν
mirum, et quod natura comparatum est, tanquam τῇ συμφυΐᾳ τοῦ θεϊκοῦ , κατὰ τὴν τοῦ φυσικοῦ λόγου
homo, in se ipse incolume ostenderet, et arcanum πρὸς τὸν τῆς οἰκονομίας τρόπον συμπλοκήν , τυπου
magnumque Patris consilium ,ut Deus, corporali- μένην τε καὶ γινομένην · εἴπερ ἡ σάρκωσις, ἐναργής
ter impletum exhiberet. Non enim ut obnoxius esset ἐστι φύσεως καὶ οἰκονομίας ἀπόδειξις · τοῦ τε φυ
ac moreretur, sed ut salutem præstaret, primario σικοῦ λέγω τῶν ἡνωμένων λόγου , καὶ τοῦ καθ '
homo factus est. idcirco ait : Pater, si peri potest, ὑπόστασιν τῆς ἑνώσεως τρόπου τοῦ μὲν πιστου
transeat, a me calix iste : verumtamen non mea , μένου , τοῦ δὲ καινοτομοῦντος τὰς φύσεις , δίχα
sed tua voluntas fαι κ ; una cum metu et fuga , D τροπῆς καὶ συγχύσεως. ᾿Αλλ' οὐ τὸ αὐτὸ, κατὰ τὸ
incitationem ac prosecutionem humanæ voluntatis αὐτὸ, καταργηθῆναί τε καὶ ἐνεργηθῆναι δεόμενος ,
in conjunctione cum divina , pro naturalis rationis ὅπερ ἄτοπον · εἴπερ τοῦ Υἱοῦ φύσει θέλημα , τὸ τοῦ
cum dispensationis modo complexione , formatam Πατρός. Εἶχεν οὖν θέλημα φυσικὸν ὡς ἄνθρωπος ὁ
alque exercitam ostendens : quippe cum incarna Σωτὴρ , τῷ αὐτοῦ θεϊκῷ θελήματι τυπούμενον , οὐκ
tio manifesta naturæ sit dispensationisque exhi ἐναντιούμενον ·οὐδὲν γὰρ ἐναντίωται παντάπασι
bitio : tum scilicet naturalis , eorum , quæ sunt uni Θεῷ φυσικὸν, ὁπόταν οὔτε γνωμικόν · ἔνθα καὶ
B Matth . xxvi, 30 ; Luc. xxi, 42 .
4 Orat. 36 , quæ est 2 de Filio , p . 385 .
NOTÆ
(p) Ὥσπερ καὶ τὸ πεφυκέναι θέλειν· καὶ θέλειν . hæc et idem. Male furr. Sicut naturæ insitum esse
Alterum exemplum est Maximi, ejus quod naturæ, velle et velle : quibus verbis idem significatur , et
et ejus quod personæ : τὸ πεφυκέναι , esse compa utrumque natura , contrà ipsa Maximi verba et
ratum , ut loqui , sic et velle , id naturæ : ipsum mentem. Nihilque apta nota marg. : Aliquo modo
loqui et velle, quasi utentis personæ nec unum hoc scil. velillo ; quasi insitum nature , nempe refie .
49 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 50
προσωπική θεωρεῖται διαίρεσις , ἄνπερ ᾗ κατὰ A la , rationis ; tumque modi unionis in persona :
φύσιν · ἐπεὶ · τὸν ποιητὴν αἰτιατέον τῆς μέμ quorum alterum astruat,'alterum vero , citra omnem
ψεως (q) , ἑαυτῶ πεποιηκότα τὸ φύσει μαχόμε mutationem ac confusionem, innovet naturas. At
VOY . non eo spectabat orationis scopus, utidem secundum
idem fieri , et non fieri fagitaret ; quod est absurdum : quippe cum natura Filii voluntas , ipsa Patris
voluntas sit. Habuit igitur in quantum homo Salvator, Lumanam voluntatem , quam ejus divina firmaret
voluntas , non quæ ei adversaretur. Nihil enim prorsus quod est ex natura, Deo adversatur ; quando
nec quæ ex sententia voluntas est, in qua et personalis discretio intelligitur, ac divisio , si modo
1 secundum naturam est, eique consentanea. Alioqui erit arcessendus ipse qui condidit , eique labes
ascribenda, qui nimirum ejus , quod natura cum ipso pugnat, auctor exstiterit
Πῶς δὲ γέγονε κατ' ἀλήθειαν ἄνθρωπο ; σαρ Qua vero ratione vere homo Veroum incarna
κωθεὶς ὁ Λόγος , τοῦ μάλιστα τὴν φύσιν ὡς tum exstitit, si eo caruit , quod potissimum 24na
λογική » χαρακτηρίζοντο ; ἔρημος ; Τὸ γὰρ τῆς turam utentem ratione insignit ? Nam quod appe
κατ ' ἔξεσιν ὀρεκτικῆς ἐστερημένον κινήσεως, καὶ titionis motu privatum est, omnis quoque vitalis
πάση ; ζωτικῆς δυνάμεως ἀμοιρήσειεν ἄν . Τὸ δὲ facultatis expers est. Quod autem vitalem ac ani
B
ζωτικὴν οὐκ ἔχον ἐκ φύσεως δύναμιν, οὐδὲ τὴν οἱαν malem ex natura facultatem non habet, nec ulla
οὖν δηλονότι ψυχήν , ἧς χωρὶς οὐδὲ σὰρξ ὑποσταίη prorsus anima præditum est , sine'qua nec caro
ποτ᾽ ἄν. Οὐκοῦν ψιλῇ μορφώσει σαρκὸς τὴν οἶκονο unquam queat consistere. Igitur simplici nudaque
μίαν ἐφάντασεν · ἀλλ᾽ οὐ φύσει σαρκός, νοερῶς τε carnis formatione, ficte dispensationem gessit ; non
καὶ λογικῶς ἐψυχωμένης καθ᾽ ὑπόστασιν σαρκωθεὶς carnis natura, anima intelligente ac utente ratione
ὁ Λόγος πεπλήρωκε , θέλημα φυσικὸν κατὰ Σευῆρον præditæ personali unione incarnatum Verbum im
οὐκ ἔχων ὡς ἄνθρωπος . Εἰ γὰρ φυσικῷ θελήματι plevit, quod ipsum , Severi sententia , quatenus est
κατ' ἀλήθειαν ὡς ἄνθρωπος ἦν ἐλλιπής, τέλειος κατ' homo voluntas naturalis deficeret. Si enim verc
ἀλήθειαν οὐ γέγονεν ἄνθρωπος · εἰ δὲ τέλειος κατ ' naturali voluntate quatenus homo deficiebatur, nec
ἀλήθειαν οὗ γέγονεν ἄνθρωπος , οὐδ᾽ ὅλως ἄνθρωπος vere exstitit perfectus homo. Quod si vere perfectus
γέγονεν . Τίς γὰρ ἀτελοῦς φύσεως ὕπαρξις , ἧς οὐδὲ homo non exstitit, neque prorsus homo fuit : quæ
λόγος ἐστί ; enim exsistentia atque veritas ac substantia natura:
imperfectx , cujus neque ratio sit ?
Σκοπὸς οὖν Σευήρῳ , καὶ τοῖς ἀμφ' αὐτὸν , διά τινος Maximi cum Severianis episcopis in Creta insula
-
πάντως ἐλλείψεως φυσικῆς , τὴν προσληφθεῖσαν καθ' C disputatio . — Eo igitur Severus ejusque discipuii
ἕνωσιν ἄῤῥητον ἐξώσασθαι φύσιν · τῆς τε Μάνεντος ac sectatores collineant , ut quasi omnino aliquid
φαντασίας , καὶ τῆς ᾿Απολιναρίου συγχύσεως (r) , καὶ naturale deficiat, naturam arcana ratione assum
τῆς Εὐτυχοῦς συνουσιώσεως ἐπιχυρῶσαι τὸ μῦσος. piam ejiciant , ac tum Manetis impuram atque sce
Μέμνημαι γὰρ κατὰ τὴν Κρητῶν νῆσον διάγων , τινῶν lestam fictionem tum Apollinarii confusionem, tum
ψευδεπισκόπων πρὸς ἐμὲ διενεχθέντων τῆς Σευήρου denique Eutychis συνουσίωσιν (velut dicas, esset
μερίδος · ἀκούσας, ὡς διὰ τοῦτο δύο κατὰ τὸν Λέον tiarum conflatum) statuant. Memini enim cum moras
τος τόμον ἐνεργείας οὐχ ὁμολογοῦμεν ἐπὶ Χριστοῦ , Cretæ traherem, ac quidam Severi sectæ falsi no
διὰ τὰ ἑπόμενα ταύταις θελήματα , οἷς ἐξ ἀνάγκης minis episcopi mecum disputarent, audisse ex illis ,
προσώπων συνεισάγεται δυάς · ἀλλ᾽ οὐδὲ μίαν πάλιν , idcirco non confiteri in Christo duas operationes ,
ἁπλῆν θεωρεῖσθαι μὴ δυναμένην · ἓν δὲ θέλημα,καὶ _ juxta quod in Leonis tomo sancitum est , quod illis
πᾶταν θείαν τε καὶ ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν ἐξ ἑνὸς comes sit duplex voluntas, ac inde pariter neces
καὶ τοῦ αὐτοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρκωμένου , κατὰ sario duplex persona inducatur : at neque rursus
NOTAE .
(q ) Ἐπεὶ τὸν ποιητὴν αἰτιατέον τῆς μέμψεως . D tur. In eo erat , quod Christum ut hominem ἄνουν
Clara sententia ; nempe istud vitii ac labis , tribuen existimabat ; sine mente , cujus vices ac officium
dum Auctori , qui sic condidisset , quod cum eo præstaret Verbum. Erat igitur illi in Christo velut
natura pugnaret. Nihil bene Turr. Quia auctor esset confusio quædam munerum , uti etiam fere Ario ac
causa culpæ et querelæ, qui fecisset sibi, quod cum Eutychi , substantiarum ; humana scilicet natura
natura pugnaret. Ipse lector, ne sugillandi avidior transeunte in divinam , et quasi ab ea absorpta , ut
videar, recognosce ac cense : majorem certe ex utraque jam una esset essentia , ambarumque
ἀκρίβειαν voluissem in tractatibus sic theologicis . conflatum unum ; quod signanter Maximus συνάν
Dispensationis (Græce οικονομίας ) rationem scite σίωσιν appellavit ; cum tamen etiam ipse paulo
exponit Maximus, ut modum unitionis personalis , post confusionis voce Severi dogma , Eutychiano'
qua certa divini consilii ratione, ut nostræ saluti proximum ejusque prolem , traducat, συγκεχυμένη
conducebat, innovatæ sunt naturæ , propriesignifi τῶν ψευδῶν διδασκαλία δογμάτων·ubi Turr. Doctrina
cel; de qua innovatione ad Greg. orat, in diem infusa falsorum dogmatum : pro confusa ; quod ma
Christi Natalem. Id sane acute. Dispensatio enim lim typorum , quam quod manus mentem præcur
et οἰκονομία , quamdam velut indulgentiam et ac rerit et quod paulo ante est in loco Zachar. Et qui
commodationem sonat , prout æquitas videtur exi habitatis filia Babylonis, pro filiam . Poterant hære
gere, posthabito quod ex debiti jurisque rigore est. non tantis sordere per Gretzeri vulgantis diligen
(r) Καὶ τῆς ᾿Απολιναρίου συγχύσεως. Non ita tiam, cum forte Turriano non satis licuerit abs se
pronumo, ut Apollinarii hæresis confusio nuncupe scripta relegere.
51 S. MAXIMI CONFESSORIS 52
unam , quæ simplex intelligi non possit ; sed unamn A Σενῆρον προϊέναι φαμέν . Πρὸς οὓς ἄν τις σχετλια
voluntatem, omnemque divinam atque humanam στικῶς ἐκεῖνο τῆς προφητείας ἐπείσει τὸ μέρος · *0 ,
operationem ex uno eodemque Verbo incarnato ex ὣ, φεύγετε ἀπὸ Βοῤῥῖ · εἰς Σιὼν ἀνασώζεσθε, οἱ
Severi se doctrina profiteri prodire. In quos quis κατοικοῦντες θυγατέρα Βαβυλῶνος . Βοῤῥᾶς· γὰρ
prophetiæ partem illam querulis vocibus jactare ὡς ἀληθῶς Σευήρου διάνοια , τόπος γενομένη ζοφε
merito possit : O, ο fugite ab aquilone b ; in Sion μὸς (ε ), καὶ τῆς τοῦ θείου φωτὸς ἑστερημένη διατρ :
salvamini , qui habitatis filiam Babylonis i . Vere Εῆς · Θυγάτηρ δὲ Βαβυλῶνος , ἡ κακῶς ἐκ τῆς προσγε
etenim Aquilo Severi mens ; nempe locus caligi νομένης αὐτῷ χειρίστης ἕξεως γεννηθεῖσασυγκεχυμέ
nosus effecta, divinæque lucis demoratione pri νη τῶν ψευδῶν διδασκαλία δογμάτων , ἣν κατοικοῦσι
vata. Filia autem Babylonis, quæ ex ascito pessimo κ ! τὸ φῶς ἀπεστραμμένοι τῆς γνώσεως · καὶ πρὸς
habitu , confusa falsorum dogmatum doctrina male τὴν Σιών, λέγω τὴν Ἐκκλησίαν , ἀνασωθῆναι δι'
coaluit ; quam ii colunt , qui scientialumen repudia ἐπιστροφῆς οὐκ ἐθέλοντες. Ὁμοῦ γὰρ τῆς τε θεολο
runt; nec ut in Sionem ( Ecclesiam scilicet)per con γίας καὶ τῆς οἰκονομίας , ὁ Σευήρου βασανιζόμενος
versionem incolumes evadant, in animum inducunt. καταγωνίζεται λόγος . Εἰ γὰρ κατ ' αὐτὸν , ταῖς ἐνερ
Simul enim contra divinitatem, Christique myste γείαις ἕπεσθαι τὰ θελήματα πέφυκε τοῖς δὲ θελήμασιν
rium Severi disputatioad libram revocata concertat. Β εἰσάγεσθαι πρόσωπα, καθάπερ αἰτίοις αἰτιατά · ἵνα
Si enim , ejus sententia , comparatum est, ut ope μὴ λέγω τίς ἡ ἀπόδειξις · καὶ παντὶ προσώπῳ δη
rationibus voluntates 25 sint comites , unaque λονήτι , κατ᾽ αὐτὸν , θέλημα · καὶ τούτῳ πάντως ἐνέρ
cum voluntatibus personæ inducantur , velut nimi γεια συνεισαχθήσεται πρόσφορος . Ο γὰρ τὸν πρός
rum effecta una cum causis (ne dicam inepte hæc τι , λόγος, ἄλυτον ἔχων τὴν σχέσιν , ἴσην ποιεῖται τὴν
probari), utique etiam cum omni persona, ex ipso τῶν σχετῶν ἀκολούθως ἀντιστροφήν . "
ejusque sententia, voluntas inferetur, ac cum voluntate , omnino etiam operatio illi congrua. Eorum
enim quæ sunt ad aliquid, ratio , quæ indissolubilem habitudinem habeat , eorum quæ relata
sunt, consequenti ratione parem reciprocationem facit.
Voluntas æquivoce ut naturæ est, et ut ex sententia. Οὐκοῦν ἐπειδὴ πολύσημόν ἐστι τὸ ἁπλῶς λεγόμε
Ratio a Trinitatis mysterio . - · Quandoquidem igitur νον, εἰ μὲν φυσικὰ τὰ κατὰ ἀντιστροφὴν συνεισαγό
voluntas simpliciter dicta ex iis est , quæ multa μενα τοῖς προσώποις εἶεν θελήματα , ἡ μακαρία Mo
significant; siquidem voluntates quæ una cum per νάς , κατὰ Σευῆσον , καὶ φύσεων ἔσται Τριάς . Εἰ δὲ
sonis reciproce inferuntur, fuerint naturales, beata C γνωμικὰ , στασιάσει πάντως πρὸς ἑαυτὴν μὴ συμ
Unitas , auctore Severo , erit et naturarum Trinitas . φαίνουσα τοῖς θελήμασιν , ὡς προσώπων Τριάς · ἡ
Sin vero sint voluntates gnomics , id est, ex sen πάντως ( ι) , εἴπερ ἓν θέλημα τῆς ὑπερουσίου Τριά
tentia, omnino a seipsa dissentiet, minime 'secum δος ἐστι , μονοπρόσωπος ἔσται Θεότης τριώνυ
ipsa voluntatibus concors , ut quæ sit personarum μος .
Trinitas ; aut omnino , siquidem una superessentialis Trinitatis voluntas est, unius personæ trino
minis erit Divinitas.
Ac rursus, si , ut auctor est Severus juxtaque Καὶ πάλιν , εἰ τῇ ἐνεργείᾳ πάντως κατὰ τὴν Σευή
ejus propositionem, operationi omnino comes vo ρου πρότασιν ἕπεται θέλημα · τούτῳ δὲ συνεισάγε
luntas est, unaque cum voluntate infertur persona ; ται πρόσωπον , ἐξ ἀνάγκης ἀναιρεθείσῃ τῇ ἐνεργείᾳ ,
necessario sublata operatione , etiam illi comes καὶ τὸ ἑπόμενον αὐτῇ συνανῄρητα : θέλημα , καὶ τὸ
voluntas sublata est , ac quæ simul cum illa infer- ͵ τούτῳ συνεισαγόμενον πρόσωπον . Εἰ δὲ τῇ μὲν ἐνερ
tur persona. Sin autem una cum operatione tollitur γείᾳ , τὸ θέλημα · τῷ δὲ θελήματι , συναναιρεῖται τὸ
voluntas , unaque cunt voluntate persona , erit Chri πρόσωπῶν , ἀνυπόστατος ἔσται κατὰ Σευῆρον ὁ Χρι
stus ex Severi sententia , non in persona vereque D στός · τῇ ἐνεργείᾳ , διὰ τὸ συναναιρούμενον αὐτῇ
exsistens ; quippe cum una cum operatione , ob θέλημα, τοῦ συνεισαγομένου τῷ θελήματι προσώπου
voluntatem , quæ una cum illa perimnitur, quæ ipsa συναναιρεθέντος .
cum voluntate infertur persona , illique comes est,
sublata sit .
Ac rursus, si , ut Severus existimat , operationi Καὶ πάλιν , εἰ ταῖς ἐνεργείαις κατ' αὐτὸν ἕπεται
bus pminino comites sunt voluntates , unaque πάντως θελήματα, τοῖς δὲ θελήματι συνεισάγεται
cum voluntatibus inferuntur persona ; ac ex uno πρόσωπα · ἐξ ἑνὸς δὲ καὶ τοῦ αὐτοῦ Θεοῦ Λόγου σε

h Zach. 1 , 7. i Fsal . cxxxv1,8 .

NOTE.

(s) Τόπος ζοφερός . Locus caliginosus ; sic rite
dicta Severi mens . Aquilonis typo . Venet . τύπος
ζοφερός , quod et Turr . reddit , facta forma
caliginosa : quod certe durun , longeque a ineta
phora; ut et quod illi sequitur, privata divini lumi
uis usu et exercitatione ; cum et istud plane aquilo
nis locum, lucisque in eo absentiam , metaphorice
respiciat .
( t ) Η πάντως . Legit Turr . ac reddit relative , f ,
que necessario , quod non satis cohærct : melius
disjunctive , f , habent nostri ccd .
 53 OPUSCULA ΤHEOLOGICA ET POLEMICA . 54
σαρκωμένου προϊέναι φησὶ πᾶσαν θείαν καὶ ἀνθρω- A eodemque Deo Verbo incarnato , omnem divinam
πίνην ἐνέργειαν · καὶ πᾶν θέλημα κατ' αὐτὸν (δηλο atque humanam operationem ait proficisci ; omnis
ότι θεῖόν τε καὶ ἀνθρώπινον), ὡς ταῖς ἐνεργείαις etiam voluntas , illius sententia (tum scilicet divina
ἑπόμενον μετὰ τῶν ἰσαρίθμως συνεισαγομένον αὖ tum humana) velut quæ sit comes operationibus ,
τοῖς προσώπων , ἐξ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ Λόγου σε una cum personis , quæ pari numero cum illis in
σαρκωμένου πάντως συμπροαχθήσεται · καὶ οὐδεὶς feruntur, ex uno eodemque Verbo incarnato om
ἀντερεῖ λόγος . nino pariter producentur : nec quæ contradicat,
ulla ratio est .
Εσται τοιγαροῦν τῇ μὲν ἀναιρέσει τῶν φυσικῶν Sublatis igitur operationibus naturalibus , erit
ἐνεργειῶν ὁ Χριστὸς κατὰ Σευῆρον, ἀνούσιος · τῇ δὲ Christus, Severi sententia , essentiæ expers ac
παραγραφῇ τῆς μιᾶς (u) , πάλιν ἄβουλος καὶ ἀν naturæ ; unaque proscripta ac amandata , erit rur
υπόστατος · καὶ τῇ πάσῃ προαγωγῇ θείας τε καὶ ἀν sus voluntatis exsors, nec ipse vere et in persona
θρωπίνης ἐνεργείας , πολύβουλός τε καὶ πολυπρόσω exsistens . Quod vero divinam omnem humanam
πος · ἢ τό γε κυριώτερον εἰπεῖν , ἀπειρόβουλός τε καὶ que produeat operationem, multiplicis voluntatis.
ἀπειροπρόσωπος. Ο γὰρ πᾶσαν φήσας ἐνέργειαν , ac personæ erit ; vel , ut magis proprie dicam ;
B utrisque infinite multiplex. Qui enim omnem dixit
ποσότητος πεποίηκε δήλωσιν ἀναρίθμητον .
operationem , 26 quantitatem significavit , quæ
numerum omnem excedat.
Οὐκοῦν κατὰ μὲν τὴν ἀντιστροφὴν τῆς Σευήρου Inversa itaque ac reciproce accepta Severi pro
προτάσεως , ὁ τῆς θεολογίας αὐτῷ 11 διαπέπτωχε positione , omnis illi de deitate eversa doctrina
λόγος , ᾿Αρειανὴν πολυθεῖαν , καὶ Σαβελλιανὴν ἀθεΐαν , est ; quippe cum Arii multitudinem deorum , Sa
καὶ μαχομένην Ἑλληνικῶς ἑαυτῇ φύσιν θεότητος belliique remotis personis impietatem , ac Græco
εἰσηγουμένῳ · κατὰ δὲ τὴν πρότασιν , σαφῶς ὁ τῆς rum errore secum ipsam pugnantem deitatis natu
οἰκονομίας αὐτῷ νενόθευται λόγος, τὸν ἕνα Χριστὸν ram introducat . Juxta vero ejusdem propositionem,
ἀνούτιον , ἄβουλον, ἀνυπόστατον · καὶ πάλιν τὸν dispensationis ratio ac fides palam ei adulterata
αὐτὸν ἀπειρόδουλόν τε πρεσβεύοντι καὶ ἀπειροπρόσ‐ est , qui unum Christum , et essentiæ seu natura ,
Οπου • οὗ τ! δυσσεβέστερον ; et voluntatis et personæ expertem, eumdemque
rursus infinite voluntatibus personisque multiplicem profiteatur ; quo quid magis impium esse
queat ?
Ορᾶτε ποῦ φέρων ὁ Σευήρου κανὼν ἀπάγει τοὺς Videtis quo Severi regula illi fidem habentes
πειθομένους ; Τοιοῦτος γὰρἅπας καθέστηκε λόγος, τὴν C præcipites agat ? Talis est enim omnis doctrina ,
ἀήττητον βάσιν οὐκ ἔχων ἀλήθειαν . Ἐν δὲ Χριστοῦ quæ invicta veritate basi caret . Quæso autem , qui
θέλημα λέγων , ὦ βέλτιστε , πῶς καὶ ποῖον τοῦτο unam Christi voluntatem dicas, quomodo aut qua
φής ; Εἰ μὲν ὡς Χριστοῦ φυσικόν, Πατρὸς φύσει lem hanc dicis ? Si enim tanquam Christi natura
καὶ Μητρὸς αὐτὸν ἠλλοτρίωσας , οὐδετέρῳ κατ' οὐ lem, natura a Patre ac Matre alienum eum statuisti,
σίαν ἐνούμενον . Οὐδέτερον γὰρ αὐτοῖν φύσει Χρι qui per essentiam neutri copuletur . Christus enim
στός · καὶ πῶς ἐκφεύξῃ τοῦτο λέγων , τῆς πολυθεΐας neutrum illorum natura est. Qua vero ratione ,
τὸν κίνδυνον ; Εἰ δὲ γνωμικὸν, μόνης ἔσται τῆς αὐ dum ita dicis, quin plures deos dicas, effugeris ?
τοῦ χαρακτηριστικὸν ὑποστάσεως . Προσώπου γὰρ Sin voluntatem ex sententia dicas , ejus solummodo
personæ insigne ac nota erit. Voluntas enim ex
ἀφοριστικὴν ὑπάρχει τὸ γνωμικόν · καὶ δειχθήσεται
εκφῶς ἑτερόδουλος Πατρί τε καὶ Πνεύματι κατὰ σὲ; sententia , personam discernit : ac plene , ut tu
καὶ μαχόμενος. Εἰ δὲ τῆς αὐτοῦ μόνης θεότητος , ipse auctor es, diverse a Patre et Spiritu volunta
ἐμπαθής ἔσται θεότης, παρὰ φύσιν βρώσεως καὶ tis esse eum liquebit . Sin autem ejus tantum dei
,πόσεως ἀφιεμένη . Εἰ δὲ τῆς αὐτοῦ μόνης ἀνθρωπό tatis ; erit deitas affectibus perturbationibusque
τητος , οὐκ ἔσται φύσει δραστήρι . Πῶς γὰρ, εἶπερ η D obnoxia , quam iunaturaliter tangant appetitus cibi
ἀνθρώπινον ; Καὶ τερατώδης δειχθήσεται σαφῶς ἡ et potus. Sin autem solius humanitatis ejus , non
τῶν θαυμάτων ἐπίδειξις. erit natura efficax. Quomodo enim, siquidem est
humana ? Atque ita palam monstrosa apparebit
miraculorum ostensio.
Εἰ δὲ ἀμφοτέρων φύσει κοινὸν , πῶς ἔσται θέλημα Si vero amborum natura voluntas communis

11 Fr. αὐτοῦ.
NOTA.
(*) Τῇ δὲ παραγραφῇ τῆς μιᾶς. Sic et Turr . Εt
sublata una operatione naturali ; de suo addens, ut
par est, duas posteriores voces, quasi explicationis
causa ; nec certe abs re , aut extra Maximi subtilita
ler . Quod enim ex Severianorum sententia volun
las ad operationem sequatur, vicissimque se illæ et
interimant et ponant , sublata una operationum ,
Christus ἄβουλος erit, sine voluntate , et ἀνυπόστατος ,
non vere exsistens e ! in persona, quod illorum sen
tentia , voluntas inferat personam , vicissimque ope
rationes naturales sublatæ ἀνούσιον faciant; quid
quod omni caret operatione et actu ac virtute , ut
passim Maximus ex Patrum doctrina, id neque est
aut vere substantiam habet.
 1
55 S. MAXIMI CONFESSORIS 56

erit , quinam fiat ut corum voluntas natura con A φύσει κοινὸν , ὧν ἡ φύσις διάφορος ; Εἰ δὲ ὡς ὅλου
munis sit , quorum est distincta natura ? Sin est σύνθετον , πρὸς τῷ καινῷ μύθῳ καὶ πλάσματι. Τί;
voluntas ut totius composita ( preterquam quod γὰρ θελήματος σύνθεσις ; πάλιν αὐτὸν τοῦ Πατρὸς
rova fabula est ac commentum ; quæ enim est vo † λλοτρίωτας , συνθέτῳ θελήματι μόνην χαρακτηρί
luntatis compositio ?) , rursum eum a Patre alienum σας ὑπόστασιν σύνθετον . Οὕτω μὲν οὖν πᾶσαν φυ
fecisti , cum , voluntate composita , compositam dun τείαν ἐκριζοῖ προσελθὼν ὁ λόγος, ἣν ὁ Πατὴρ οὐκ
taxat personam designaveris. Sic igitur omnem ἐφύτευσεν · ἐπεὶ μὴ πέφυκε' (ν ) τὸ ξένον περιποιεῖ
plantationem, quam non plantavit Pater, accedens σθαι γεώργιον .
sermo exstirpat et evellit ; quod non soleat suas facere atque curare ac servare extraneas segetes.
Verum , ut apparet , naturalem humanitatis Chri ᾿Αλλ' , ὡς ἔοικε, τὸ φυσικὸν θέλημα τῆς κατὰ Χρι
sti voluntatem sustulit Severus, nesciens propriis στὸν ἀνθρωπότητος Σειῆρος ἀνεῖλεν , οὐκ εἰδὼς ὅτι
simam primamque proprietatem ac dotem omnis κυριώτερόν τε καὶ πρῶτον ἰδίωμα πάσης μάλιστα
maxime 27 nature utentis ratione, ejus appetendi φύσεως λογικῆς , ἡ κατ' ἔφεσιν αὐτῆς καθέστηκε xi
motum ac incitationem esse ; quam Patres atten B νησις · ἣν οἱ Πατέρες σκοπήσαντες , φυσικῶν, ἀλλ᾽
dentes, voluntatum in Christo naturalium, non ex οὐ γνωμικῶν ἐπὶ Χριστοῦ θελημάτων διαφορὰν λαμ
sententia distinctionem clare professi sunt. Nun τιμῶς ὡμολόγησαν . Οὐ γὰρ ἂν ἔλεγόν ποτε γνωμικών
quam enim distinctionem voluntatum ex sententia ἐπὶ Χριστοῦ θελημάτων διαφορὰν , ἵνα μὴ δίγνωμον
in Christo dixerunt, ne duplicis eum sententiæ, καὶ δίβουλον , καὶ οἷον εἰπεῖν μαχόμενον ἑαυτῷ τῇ
duplicisque consilii ac electionis , et , ut ita στάσει τῶν λογισμῶν · καὶ διὰ τοῦτο διπρόσωπον αὐτ
dicam , cogitationum dissidio secum ipsum pugnan τὸν κηρύττωσιν · ο! γε κατὰ μόνην ταύτην γινώ
tem , ac proinde duplicem personam ,prædicarent : σκοντες τὴν τῶν γνωμικῶν θελημάτων διαφορὰν ἐν
qui nempe per hanc solam voluntatum ex senten τῷ βίῳ γεγενῆσθαι · τήν τε τῆς ἁμαρτίας εἴσοδον,
tia distinctionem, tum peccatum , tum quod a Deo καὶ τὴν πρὸς τὸν Θεὸν ἡμετέραν διάστασιν . Ἐν ού
dissentimus, in vitam subintrasse scirent . In nullo δενὶ γὰρ ἄλλῳ καθέστηκε τὸ κακὸν , εἰ μὴ μόνον ἐν
enim alio malum positum est , nisi duntaxat in vo τῇ πρὸς τὸ θεῖον θέλημα διαφορᾷ τοῦ κατὰ γνώμην
luntatis nostræ ex sententia a divina discrepantia ἡμετέρου θελήματος · ᾖτινι πάντως ἀντικειμένη
ac distinctione , cum qua prorsus una quoque cor συνεισάγεται ποσότης, καὶ ὁ ταύτης δηλωτικὸς ἀρί
traria quantitas infertur , et qui eam significat, θμὸς, δεικνὺς ἡμῶν τὴν πρὸς τὸν Θεὸν τοῦ γνωμι
numerus , voluntatis nostræ ex sententia affectum C κοῦ θελήματος ἀντιπάθειαν.
à Deo dissidentem ostentans.
Unum igitur Nestorio atque Severo propositum Εἷς οὖν Νεστορίῳ τε τῶν Σευήρῳ περὶ τοῦ δυσ
est, ut impie ac hæretice sentiant, tametsi medus σεβεῖνὑπάρχει σκοπὸς, κἂν ὁ τρόπος διάφορος . Ο
diversus est. lile enim dum propter confusionem, μὲν γὰρ διὰ τὴν σύγχυσιν , φεύγων τὴν καθ᾽ ὑπό
unionem in persona fugit , essentialem distinctio στασιν ἕνωσιν, τὴν οὐσιώδη διαφορὰν προσωπικὴν
nem , personalem divisionem facit : hic vero , pro ποιεῖται διαίρεσιν · ὁ δὲ διὰ τὴν διαίρεσιν τὴν οὐκ
pler personarum divisionem, personalem unionem σιώδη μὴ λέγων διαφορὰν, τὴν καθ᾽ ὑπόστατιν ἕνω
in naturarum confusionem vertit ; cum par esset, σιν φυσικὴν ἐργάζεται σύγχυσιν · δέον μήτε σύγχυ
nec confusionem in Christo confiteri, nec divisio σιν ἐπὶ Χριστοῦ , μήτε διαίρεσιν · ἀλλ᾿ ἕνωσιν τῶν
nem ; sed earum rerum quæ essentialiter distinctæ κατ' ουσίαν διαφερόντων, καὶ διαφορὰν τῶν καθ '
sunt, profiteri unionem ; earumque distinctionem , ὑπόστασιν ἡνωμένων ὁμολογεῖν, ἵνα καὶ τῶν αὐτ
quæ personaliter unitæ sunt ; ut et essentiarum σιῶν ὁ λόγος , καὶ τῆς ἑνώσεως ὁ τρόπος , εὐσεβῶς
ratio , et unionismodus pie prædicaretur : a quibus καταγγέλληται · ὧν ἄμφω διαῤῥαγέντες · ὁ μὲν , τὴν
ambo avulsi ; Nestorius quidem , qualitatum dun τῶν γνωμικῶν μόνον ποιοτήτων ἕνωσιν · ὁ δὲ , τὴν
taxat ex sententia unionem astruens; Severus vero, D τῶν φυσικῶν μόνον μετὰ τὴν ἕνωσιν ἐπικυρώσας
naturalium itidem solummodo qualitatum distin διαφορὰν, ἄμφω τῆς τῶν πραγμάτων ἀληθείας ἀπ
ctionem post unionem ponens , a veritate ambo έπεσον · ὁ μὲν, διαίρεσιν· ὁ δὲ , σύγχυσιν τοῦ μυστη
exciderunt ; dum Nestorius quidem , divisionem , ρίου τολμηρῶς κατακρίναντες .
Severus vero confusionem tenere mysterio ascribunt.

EJUSDEM ΤΟΥ ΑΥ̓ΤΟΥ ,

Ad GEORGIUM sanctissimum ,presbyterum ac hegu Πρὸς ΓΕΩΡΓΙΟΝ τὸν ὁσιώτατον πρεσβύτερον
menum , qui per epistolam de Christi mysterio καὶ ἡγούμενον , ἐρωτήσαντα δι' ἐπιστολῆς πε
sciscitatus erat . ρὶ τοῦ κατὰ Χριστὸν μυστηρίου .
Qui mentem tuam divino desiderio quasi adjéctis Νοῦν μὲν τὸν οἰκεῖον ἐφέσει θείᾳ πτερώσας, καὶ
J Matth . xv , 15 .
NOT.Ε.
( ι ) Μὴ πέρυκε. Ipse nimirum Pater , non γεώρ plantationis est ; quod unum inductæ auctoritati
jesu , uti Turr. reddit . Nempe id alienum a Deo , ut apte respondet.
epret, et conservet suumque ducat, quidquid aliene
57 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 58
ν όρον δάρις σπουδῇ καὶ ἑξάρας ὕλης καὶ τῶν A alis sublimem extuleris , rationemque studio erexe
περί ταύτην , θεοτίμητε Πάτερ , ἀκόρεστον ἔχεις τῶν ris , atque a terrenis rebus (in Deo honorande Pater)
ἱεριγράφων Λογίων τὴν ἕντευξιν , καὶ τῆς περὶ αὐτὰ abstraxeris , sanctarum Scripturarum lectione 28
φροντίδος δι ' ἐμμελοῦς προσοχῆς , εἰ καί τις ἄλλος insatiabilis exsistis ; ac qua illis cura , diligenti at
τὴν ἀκάματον δύναμιν . Οὐ γὰρ οἶδε κόρον τὸ ὑπὲρ tentione impenderis, indefesso animi robore, si
αἴσθησιν ·οὔτε μὴν τὴν οἱανοῦν περιστολήν (π ), τὸ quis alius , potiris. Nescit enim tæedium afferre ,
ὑπὲρ ἔννοιαν. Τὸ μὲν γὰρ, ῥοῆς ἁπάσης καὶ ἀποῤ- quod supra sensum exsistit ; nec vel minimam novit
τῆς κατὰ φύσιν ὑπερανέστηκε · τὸ δὲ παντὸς εἴδους obductionem , quod intelligentiam excedit : illud
ἐπερανέχει καὶ σχήματος · τοῦ τε κρυφίου τὴν ἔκ- enim , omni quod fluit atque defluit, natura supe
18
φανσιν , ὡς θέμις, ἐκεῖνο ποιεῖται· καὶ τοῦ ἀορίστου rius est ; hoc vero, formæ omni ac figuræ eminet .
τὴν ἐνδεχομένην τοῦτο παρέχει κατάληψιν · καὶ ὅση Illud, id quod est occultum , quoad licet , explanat
πρὸς ἁρπαγὴν διανοίας αὐτάρκης, καὶ Πνεύματος ac elucere facit ; istud , ejus quod nullis compre
ἁγίου περίδραξιν . Ἕως γὰρ τούτου, καὶ διὰ τοῦτο bensum finibus est, quanta possibilis est, compre
καθέστηκεν , ή φιλάνθρωπος τοῦ ὑπὲρ ἀνθρώπους δι' hensionem tribuit quanta demum ad mentis
ἐκφάνσεως συγκατάβασις · χάριτι θεουργοῦσα , τοὺς raptum sufficit, et ad Spiritum sanctum apprehen
γνώμῃ συναναβαίνοντας · καὶ τῇ κενώσει τοῦ Λό · Β dendum . Hucusque enim , camque in rem humani
γου (y ), τὸ κατ' αὐτὸν πλήρωμα δεχομένους , ἐν τῷ tatis plena , ejus qui superior quam.pro homindin
ἀπαρτισμῷ τῆς τῶν ἐντολῶν ἐργασίας · καθ᾿ ἣν ratione est , qui se nobis apparens" demisit, incli
πρὸς ἐντέλειαν φρονήσεως καὶ ἀνδρείας αὐτὸς ἀν- natio enituit ; deificans gratiæ munere cos qui
αχθείς , τό τε φαινόμενον σωφρίνως πιέζεις , καὶ τὸ voluntate mentisque proposito una cum illo ascen
κρυπτόμενον , δικαίως πιαίνεις · ἵν᾽ ἐκείνῳ μὲν τὴν dunt ; Verbique exinanitione, ejus plenitudinem in
νέκρωσιν τοῦ Ἰησοῦ παραδείξῃς , πᾶσαν ὁλικῶς consummatione operationis mandatorum recipiunt :
ἁμαρτίαν ἐξαφανίζουσαν · ἐν τούτῳ δὲ τὴν ζωὴν qua utique, ad prudentiæ ac fortitudinis perfectio
ἐπιδείξῃς, ἀρετὴν πᾶσαν ὑπερκοσμίως προβαλλομέ . nem ipse provectus, tum quod oculis subjectum
νην · ἐξ ὧν πρᾶξιν ἱερὰν κατορθώσας καὶ θεωρίαν , est (corpus scilicet ) sobrie comprimis , tum quod
τέλο; ἱερὸν ἐκομίσω τὴν σωτηρίαν · ἣν ὥστε μετα- est occultum (nempe animum) juste opimas : ut in
δοῦναι καὶ ἄλλοις, καὶ ταύτην γνωρίσαι , τὸ θεομία altero quidem mortificationem Jesu , oiue prorsus
μήτεν , εἴλου πρὸς ἐμὲ τὸν ἀνάξιον, ταπεινόν τε καὶ peccatum abolentem, ostendas ; in altero vero , vi
ἀγνώτην ὑπάρχοντα , τιμίαι ; προσχρήσασθαι συλλα tam, quidquid est virtutis, altiori supra sæculi
Θαῖς · καὶπρῶτα μὲν, σοφίσαι λόγῳ καὶ συνετίσαι · usium ratione proferentem , exhibeas : quorum cul
C
πρὸς δὲ καὶ ἁγιάσαι διὰ τῆς ἐνούσης σας χάριτος , tu , actione sacra et contemplatione perfunctus .
πᾶσι πανταχοῦ διαδιδομένης · ἀπερίγραφον γάρ , ώ ; finem sacrum salutem adeptus es : qua, ut et alios
αἰτίαν τὸν ἀναίτιον ἔχουσα Λόγον. impartires, notamque cam faceres ( que res nobile
quoddam Dei simulacrum est) animo destinasti, ut ad me indignum , bumilemque ac ignotum hominem,
venerabilibus tuis utereris syllabis ac primum quidem per sermonem atque doctrinam sapientia
prudentiaque componeres, tunique etiam, per eam , qua polles, gratiam , in omnes ubique se distri
buentem (est enim res nullis circumscripta finibus , quippe Verbum auctore carens, ipsa auctorem ha
bens ) sanctitate imbuercs .
Εἶτα 19 καὶ πρὸς ἐπιστήμην ἱκανῶς ἀγαγεῖν τοῦ Ad hacc ctiam , qui ad novi mysterii , divinæe se
καινοῦ μυστηρίου τῆς κατ᾽ ἄνθρωπον θεοπλαστίας cundum hominem Dei Verbi propter nos incarnati
τοῦ δι' ἡμᾶς σαρκωθέντος Θεοῦ Λόγου καὶ τελείως . ac perfecte facti hominis , formationis notitiam quasi
Ενανθρωπήσαντος · τῷ δι' ἐρωτήσεωςἐθέλειν, οὐ τὸ sciscitando ac interrogando abunde velles adducere ,
ἡγούμενον μαθεῖν · ἐν περιλήψει γὰρ τῶν καλῶν non cujus ignorantia laborares addiscere ; cum ea
ὑπάρχεις ἁπάντων · ἀλλ᾽ εἰς μύησιν προβιβάσαι τε quæ pulchra sunt atque honesta omnia complexus
λεωτέραν, τὸν οὔπω δεδεγμένον τὴν ἥττονα. Καί σου sis , sed ut ad perfectiorem institutionem eum pro
τὴν εὐσεβῆ τρόπον ἀποθαυμάσας, τὸν λόγον προ D veheres , qui nondum minorem adeptus sit.
ἴσχομαι κατὰ δύναμιν · φάσκων, ὡς οὐκ ἄλλο τι κατὰ Tuos igitur religiosos mores admiratus , 29 quanta
18
1 Fr. ἀρίστου . 19 Dionys. de div. nom . c. 2, § 8..

NOTE.
{r} Τὴν οἷανοῦν περιστολήν . Περιστέλλειν Suid .
περικαλύψαι, obtegere , obvelare : nec alio scrsa hic
verbale Maximo sumitur aut exponitur, quidquid
Turr . contractionem reddat , ac si esset συστολήν .
Loquitur Maximus de viro excellenter spiritali, cui
tribuit, ut nullo spiritalium tædio afficiatur, nihil
que tecta ac occulta habeat, que vim mentis supe
rant, id est, divina, quæ pro ejus captu, ipsa pene
ruda , nullisque figuris ac formis adumbrata, illi
fa !efiant et infcrantur .
(y ) Τῇ κειώσει τοῦ Λόγου . Verti esiranitione ,
qua ejus nes plenitudinem nancisci rite ait :
κατ' αὐτὸν πλήρωμα . Mendose Turr . ἑνώστ! legit,
uaione Verbi. Infra quoque , τέλος ἱερὸν ἐκομίσω της
σωτηρίαν, non satis apic , salutem , quæ citremue
est , reportasti. Est certe fuis , non quodvis extre
mum, sed quod intentum, et in quo quiescatur ;
quod sie sine addito extremum dicere , eaque voce
-) , τέλος retulere , uti non ratio Tarr . Partital , he
satis grammaticum est.
 S. MAXIMI CONFESSORIS 60
59
mca vis ac facultas , edisseram . Αio itaque , non Λ φύσιν ὑπάρχει τὸ κατὰ τὸν Σωτῆρα ἀνθρώπινον, καὶ
aliam esse natura, quam Salvator humanitatem in- ἄλλο τὸ καθ᾿ ἡμᾶς · ἀλλὰ ταυτὸν τῇ οὐσίᾳ καὶ ἀπαρ
duit, quam qua nos homincs sumus ; sed camdem άλλακτον , εἴπερ ἐκ τῆς ἡμετέρας ἐλήφθη, κατὰ
secundum essentiam ac per omnia similem ; quippe τὴν ἐκ τῶν παρθενικῶν τῆς πανάγνου καὶ Θεομή
ex eadem nostra substantia, per arcanam nullisque τορος ἀχράντων αἱμάτων ἄῤῥητον πρόσληψιν · οἷς
verbis explicabilem ex castissimæ Virginis Deique δίκην σπορᾶς ἑνωθεὶς ὁ Λόγος, γέγονε σὰρξ , μὴ ἐκ
Matris purissimis sanguinibus assumptionem : qui- στὰς τοῦ εἶναι κατ ' οὐσίαν Θεός · καὶ τέλειος καθ '
bus Verbum instar seminis unitum, cum Dens esse ἡμᾶς ἐχρημάτισεν ἄνθρωπος , πλὴν μόνης τῆςἁμαρ
secundum essentiam non destiterit, caro factum τίας · δι᾿ ἣν ἡμεῖς μὲν πολλάκις στασιάζομεν , καὶ
est , atque homo perfectus nostri similis , uno dun- ἀντιπαλαίομεν τῷ Θεῷ κατὰ τὴν θέλησιν, ὡς ἐφ '
taxat excepto peccato , exstitit ; propter quod nos ἑκάτερα τὴν ταύτης κεκτημένοι ῥοπήν · αὐτὸς δὲ
non raro dissidemus , ac voluntate Deo adversamur, πάσης κατὰ φύσιν ἐλεύθερος ὢν ἁμαρτίας, ὡς ἄνο
ut qui in utramque partem propensa ejus momenta Ορωπος ού ψιλός , ἀλλ' ἐνανθρωπήσας Θεός, οὐδὲν
nacti simus. Ipse autem ab omni natura peccato ἐναντίον εἶχεν · ἀλλ' ἄχραντον, καὶ πάντη κυρίως
liber, utpote non nudus ac simplex homo, sed Deus ἀμόλυντον τὴν ἡμετέραν φύσιν διέσωζε · καθὰ καὶ
B
Tactus homo ; quod esset contrarium , nihil habuit ; ἔλεγε · Νῦν ὁ ἄργων τοῦ κόσμου τούτου ἔρχεται,
quin potius intemeratam ac vere omnino inconta- καὶ ἐν ἐμοὶ εὑρίσκει οὐδέν · τῶν οἷς ἡμεῖς δηλαδὴ
minatam nostram naturam servavit. Unde etiam τὴν φύσιν παραχαράττοντες, τὴν ἐναντίωσιν τοῦ
dicebat : Nunc venit princeps mundi hujus , et in me θελήματος ἐπιδείκνυμεν · δι᾿ ἣν τῷ καθ ' ἡμᾶς ἀν
non invenit quidquam k ; ex iis scilicet, quibus nos υπότακτος λέγεται καὶ Χριστὸς 20 , ἕως ἂν ταύτης
" naturam depravantes, voluntatis dissidentiam pu- καὶ ἡμᾶς ἀπολύσῃ τῇ δυνάμει τῆς ἐνανθρωπήσεως·
guamque ostendimus : ratione cujus, ipse Christus ἧς ἐπιχυρῶν τὴν ἀλήθειαν , πάντα γέγονε δι᾿ ἡμᾶς,
nostra humanitate ac quod homo est, non subjectus καὶ δέδρακεν ἑκουσίως ὑπὲρ ἡμῶν, μήτε τὴν ἡμε
dicitur, quousque nos etiam, assumptæ humanitatis τέραν οὐσίαν, μήτε τι τῶν αὐτῆς ἀδιαβλήτων
potentia , ab ea nos labe liberaverit : cujus verita- φυσικῶν τὸ παράπαν ψευσάμενος · εἰ καὶ ταύτην
tis confirmandæ gratia, omnia propter nos factus μετ' ἐκείνων ἁπάντων ἐθέωσε , πυρακτωθέντος δίκην
est, fecitque sponte in nostri gratiam , ita sane ut σιδήρου , πᾶσαν θεουργὸν ἀποφήνα ; ( z) , ὡς διόλου
quod ad nostram spectat substantiam , eaque quæ κατ᾿ ἄκρον αὐτῇ περιχωρήσας διὰ τὴν ἕνωσιν · καὶ
illi innoxia competunt, ac naturalia sunt, nihil ἓν μετ ' αὐτῆς ἀσυγχύτως κατὰ τὴν αὐτὴν καὶ μίαν
cinentito habuerit ; tametsi eam cum illis omnibus C ὑπόστασιν γεγονώς .
deitate imbuit, instar candentis ferri ; totam divinam ac divinorum effectricem reddens, ut qui in
totum summe illi per unionem immearit, unumque cum ea citra omnem confusionem unius ejusdemque
personæ ratione , effectus sit .
Quo fit, ut ejus humanitas, non ratione naturæ Οθεν τὸ κατ᾿ αὐτὸν ἀνθρώπινον, οὐ διὰ τὸν λόγον
a nostra differat, sed quod novo modo procreaia τῆς φύσεως, ἀλλὰ διὰ τὸν καινοπρεπῆ τῆς γενέσεως
sit ; eadem quidemn , quod ad essentiam attinet ; at τρόπον , πρὸς τὸ ἡμέτερον παραλλάττει · ταυτὸν μὲν
non eadem qua ratione ex nullo propagata semine ὑπάρχον κατὰ τὴν οὐσίαν · οὐ ταυτὸν δὲ κατὰ τὴν
est ; cum non simplex ac nuda esset , sed ejus qui ἀσπορίαν · ἐπεὶ μὴ ψιλὴ , ἀλλ' αὐτοῦ κατ᾿ ἀλήθειαν τοῦ
vere propter nos homo factus est. Quemadmodum δι' ἡμᾶς ἐνανθρωπήσαντος ἦν . "Ωσπερ οὖν καὶ τὸ
etiam ejus voluntas, vere quidem naturalis nobis θέλειν αὐτοῦ κυρίως μὲν ἦν φυσικὸν καθ' ἡμᾶς, τυ
similis ; divine tamen informata, superiori nobis πούμενον δὲ θεϊκῶς ὑπὲρ ἡμᾶς, Δῆλον γὰρ ὡς ἀσπο
ratione . Liquet enim , progigni non ex semine, et ρία καὶ σκορὰ , φύσιν οὐ τέμνει · περὶ δὲ τὴν αὐτὴν
ex semine, naturam non scindere, sed circa eam τέμνεται φύσιν , ὥσπερ οὖν καὶ ἀγεννησία καὶ γέν
dem scindi naturam ac dividi , uti etiam se res in νησίς.
innascentia et nativitate habet.
D
30 Nam si hoc dederimus , differre Verbum qua Ἐπεὶ τυχὸν εἶ διαφορὰν πρὸς τὴν ἡμετέραν φύ
enus homo a nostra natura , eo quod ex nullo se σιν ὡς ἄνθρωπος εἶχεν ὁ Λόγος διὰ τὴν ἀπορίαν·
mine , plane fiet ut et a Patris substantia differat , ἕξει γε πάντως , καὶ πρὸς τὴν τοῦ Πατρὸς οὐ
co quod natum est . Non enim idem sunt , ingenitum σίαν, διὰ τὴν γέννησιν. Οὐ γὰρ ταυτὸν ἀγεννησίς
et natum esse . Quin nos etiam a veteri Adamo ac καὶ γέννησις . "Εξομεν δὲ καὶ ἡμεῖς πρός τι τόν πα ·
Eva differemus , qui ex nullo orti sint semine : λαϊὸν ᾿Αδὰμ καὶ τὴν Εὔαν, δίχα σπορᾶς γενομένους ·
k Joan . xiv , 30 ,
20 Cf. Greg . orat . 36, quæ est 2 deFilio .
NOTE,
(2) Πᾶσαν θεουργὼν ἀποφήνας . Non satis bene ficabant : ipsunique Novum Testamentum Dionysio
Turr . Reddens totam deificatam : vos enim illa acti θεουργία est, ob eamdem causam , Maximno ipso in- i
vum quid sonat, ac quam Christi humanitas ex uni terprcte , θεουργικὴ ἐπιστήμη·Sacerdotalis, pontificia
tione cum Verbo mutuata est, divinorum operum scientia . θεουργικὸν μύρον· divina virtutis unguen
vim ac miraculorum. Sie Budæus in Com. 0:oupying tum nempe sanctificus ; θεουργοί, qui sacris ope
vocata àit Christi opera, quæ divinitatem ejus sigui rantur.
61 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA.

ὁ μὲν γὰρ , πλάσμα τοῦ πλάσαντος · ἡ δὲ , τμῆμα A Adamus quidem ipse Dei figmentum ; Eva vero, de
τοῦ πλάσματος. ᾿Αλλὰ μὴν ταυτὸν ὁ Υἱὸς τῷ Πατρὶ cisum quid a figmento. Quin vero idem cum Patre
διὰ τὴν Θεότητα · Θεὸς γὰρ καὶ ὁμοούσιος · ὥσπερ Filius est, ob deitatis naturam ; quippe qui Deus
οὖν καὶ ἡμεῖς , πρός τε τὸν ᾿Αδὰμ καὶ τὴν Εὔαν , καὶ sit ac consubstantialis uti etiam nos, cum Adamo
αὐτὸν τὸν δι' ἡμᾶς σαρκωθέντα Θεόν, συγγενεῖς διά et Eva, ipsique propter nos incarnato cognati sumus
τὴν ἀνθρωπότητα καὶ ὁμοούσιοι. 'Ως γὰρ οὐκ οὐσία ac consubstantiales ob humanitatis naturam. Quem
Θεοῦ τὸ ἀγέννητον καὶ γεννητόν (τίς γὰρ ὁ λέγων), admodum enim non est Dei substantia, ingenitum
οὕτως οὐδὲ σπορὰ καὶ ἀσπορία φύσις καθοτ:οῦν ἀν esse atque genitum (nam quis hoc dicat ? ) , sic nec
θρωπότητος . ex senine procreari ac sine scmine ullo modo na
tura humanitatis est.
Οὐδεμίαν οὖν ὁ μέγας θεολόγος Γρηγόριος ἔμφα Nihil ergo cogitandum ingerit magnus Gregorius
σιν παρέχει , τοῦ ἄλλο εἶναι κατὰ τὴν φύσιν τὸ κατὰ Theologus , quo sensisse putetur alium natura esse
τὸν Σωτῆρα ἀνθρώπινον, καὶ ἄλλο τὸ καθ᾿ ἡμᾶς , εἰ Salvatoris hominem , aliumque qui nostræ naturæ
καί τισιν ἐνομίσθη , τῷ φάσκειν αὐτὸν * ι , ο Εἴπαμεν est , etsi nonnullis ita visum sit, 8 quod dixerit,
ἂν ὡς παρὰ τοῦ ἀνθρώπου τυποῦσθα : τὸν λόγον · οὗ ‹ Dicere possemus hæc verba velut ab homine cx
B
τοῦ κατὰ τὸν Σωτῆρα νοουμένου · τὸ γὰρ ἐκείνου θέ primi, non qui de Salvatore intelligatur (illius enim
λεῖν, οὐδὲν ὑπεναντίον Θεῷ θεωθὲν ὅλον · ἀλλὰ τοῦ voluntas nihil Deo contraria, quod tota deificata),
καθ᾿ ἡμᾶ ; · ὡ ; τοῦ ἀνθρωπίκοῦ θελήματος, οὐ πάν sed qui noster est. Humana namque voluntas non
· τω ; ἑπομένου τῷ θείῳ, ἀλλ᾿ ἀντιπίπτοντος ὡς τὰ omnino divinam sequitur, verum ut plurimum ei
πολλά καὶ ἀντιπαλαίοντος. » Αὐτοῦ γάρ ἐστιν κυ resistit et obluctatur. Ejus enim vere est atque
μίως καὶ λέγεται , οὐχ ὡς ἑτέρας ἢ ἐξ ἑτέρας ὂν πά dicitur; non quasi diversæ substantiæ, aut ex di
ρεξ τῆ ; ἡμετέρας οὐσίας καὶ φύσεως · ἀλλ' ὡς δι' versa substantia extra substantiam nostram et na
ἐκεῖνον καὶ ἐν ἐκείνῳ , κατὰ τὴν αὐτὴν καὶ μίαν turam ; sed quod illius causa, inque illo secundum
ὑπόστασιν γεγονός · καὶ οὐ καθ᾿ ἑαυτὸ χωρὶς, ἢ δι᾽ unam eamdemque personam exstiterit ; at non ipse
ἑαυτὸ παραχθὲν , ὥσπερ ἡμεῖς . "Οθεν καὶ σπορὰν per se seorsim , aut sui causa ,, veluti noster , ejus
οἰκείαν καινοτομοῦντα τὸν ἐπιταχθέντα τῆς γεννή homo productus sit . Idcirco etiam semen proprium ,
σεω ; τρόπον αὐτὸν ἔσχε τὸν Λόγον, ἅμα τῷ εἶναι ipsum Verbum nactus est,, adjectitie inductum in
φυσικῶς , καὶ τὸ ὑποστῆναι θεϊκῶς ἐν αὐτῷ κληρω novans nativitatis modum ; mox alque esse natura
σάμενον· ἵνα καὶ τὸ ἡμέτερον κυρωθῇ · καὶ τὸ ὑπὲρ liter accepit, hoc sortitus, ut in illo divine subsi
ἡμᾶς πιστευθῇ . Δεῖ γὰρ ἐν πᾶσιν καὶ τὴν ὑπ ' αὐτοῦ C steret : ut tum quod nostrum est firmaretur ; tum
τοῦ σαρκωθέντος καὶ τελείως δι' ἡμᾶς ἐνανθρωπή quod nobis superius est, fidem obtineret. Necesse
σαντος θεοῦ Λόγου , καὶ τὴν προσληφθεῖσαν φύσιν enim est in omnibus, ut et assumptam ab ipso Deo
μετὰ τῶν αὐτῆς φυσικῶν συντηρεῖν · ὧν ἄνευ τὸ Verbo incarnato, ac perfecte nostri causa facto ho
παράπαν οὔτε φύσις ἐστίν , ἀλλὰ φαντασία μόνη διά mine , naturam , una cum illis quæe natura illi com
κενός, καὶ τὴν ἕνωσιν διαφυλάττειν ' τὴν μὲν , ἐν petunt , conservemus ( quibus ablatis, ne natura
ἑτερότητι φυσικῇ σωζομένην· τὴν δὲ πάλιν , ἐν ὑπο quidem prorsus est, sed inanis quædam fictio ) et
στατικῇ γνωριζομένην ταυτότητε · καὶ οὕτω τε σο unionem sartam tectam retineamus : illain quidem
φῶς ἅμα καὶ εὐσεβῶς, ὅλον διόλου τὸν τῆς οἰκονο in naturali diversitate incolumem ; hanc vero rur
μία; λόγον , ἄφυρτον ὁμοῦ καὶ ἀδιαίρετον ἀποφα ! sus, quæ in personali identitate (ut vocant) intelli
VELY. gatur ; atque in hunc modum sapienter simul pieque
omnem omnino dispensationis rationem inconfusam
pariter indivisamque profiteamur.
Ον αυτός ὀρθοδόξως κηρύττων , ἕξεις ἀνακηρύτο 31 Quem tu recta fide prædicans, te vicissim
κοντα κατὰ τὴν ὑπόσχεσιν , καὶ τῶν οἰκείων δωρούμε prædicantem ,juxta quod pollicitus est 1 , nancisceris,
ναι ὥσπερ δι᾽ ἐλπίδος ἐνταῦθα , οὕτω διὰ πείρας ἐκεῖ D suorumquc bonorum fructu munerantem , quemad
τὴν ἀπόλαυσιν · ἧς κἀμὲ μετασχεῖν ἱκέτευσον, Πάτερ modum in hoc sæculo, spe ; sic et in futuro, rei
ἡγιασμένε , διὰ τῆς σῆς μεσιτείας προσάγων αὐτῷ τῷ ipso usu ac periculo . Pro me vero , Pater sancte ,
ora, ut ejus consors efficiar ; me tuis precibus illi
καλοῦντι καὶ σώζοντ : · καὶ μισθὸν τῆς εἰς ἀλλήλους
τῶν ὁμογενῶν συμπαθείας , τῷ σὺν αὐτῷ καὶ παρ’admovens, qui vocat et salutem præstat ; eoque
αὐτῷ δοξασθῆναι χαριζομένῳ · ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κρά præmio muneratur , qua se generis necessitudine
τος σὺν τῷ παναγίῳ Πατρὶ, καὶ τῷ ζωοποιῷ αὐτοῦ conjuncti, alii alios misericordia prosequuntur, ut
Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων . Αμήν . eis una secum , et apud se , gloriam tribuat ; cui
gloria et potestas cum sanctissimo Patre ejusque
vivifico Spiritu in sæcula sæculorum . Amen.

1 Marc. X, 30.
£1
Greg . orat. 36 , supra cit .
63 S. MAXIMI CONFESSORIS 64
EJUSDEM , A ΤΟΥ ΑΥ̓ΤΟΥ͂ ,
Adversus eos qui dicunt dicendam unam Christi Πρὸς τοὺς λέγοντας ὅτι μίαν Χριστοῦ χρὴ λέ
operationem secundum victoriam ; eo quo divina γειν ἐνέργειαν κατ ' ἐπικράτειακ · διὰ τὸ ὡς
operatio tanquam efficacior prævaleat humanæ, δραστικωτέραν τὴν θείαν αὐτοῦ , κατεπικρα
sic est respondendum . τεῖν τῆς ἀνθρωπίνης , οὕτω χρὴ ἀπολογεῖσθαι.
Primum quidem duas operationes vos quoque Πρῶτον μὲν δύο ἐνεργείας καὶ ὑμεῖς ὁμολογεῖτε ·
conceditis ; unam quæ vincat et prævaleat ( nempe μίαν ἐπικρατοῦσαν · τὴν θείαν φημί · καὶ μίαν κρι
·
divinamn) et alteram quæ vincatur et cui prævalea - ͵ τουμένην· τὴν ἀνθρωπίνην δηλονότι · ὅπερ ἐστὶ τῶν
tur ( nimirum humanam ) ; quod quidem eorum est, Πρός τι . Τὰ δὲ Πρός τι , πάντως συνεισάγουσινἑαυ
quæ sunt Ad aliquid. Quæ vero sunt Ad aliquid, τοῖς καὶ τὰ ἀντιδιαιρούμενα.
omnino etiam una secum ea inferunt, contra quæ
dividuntur .
Deinde si unam operationem dicitis secundum Επειτα δὲ , ὅτι εἰ κατ' ἐπικράτειαν λέγετε τὴν
victoriam, tanquam humana operatione sublata, eo ἐνέργειαν, ὡς τῆς ἀνθρωπίνης διὰ τὸ ἐπικρατηθῆ
quod victa sit ac superata, extenuationem opera να: ἀναιρευμένης , μείωσιν αὐταῖς εἰσάγετε. Τὸ γὰρ
tionibus inducitis . Quod enim superat ac victoria B ἐπικρατοῦν, πάντως καὶ αὐτὸ τῶν πασχόντων ἐστί·
potitur, ipsum quoque omnino patitur : nam et καὶ αὐτὸ γὰρ κρατεῖτα: ὑπὸ τοῦ ἐπικρατουμένου .
ipsum ab eo quod cadit victoria vincitur. Etsi enim Εἰ γὰρ καὶ ἔλασσον, ὅμως δὲ κρατεῖται πάντως ·
minus , omnino tamen vincitur. Sicut aurum , verbi ὥσπερ χρυσὸς ἐπικρατῶν μὲν τοῦ καταμιγνυμένου
gratia, vincit quidem ac exsuperat commistum sîbi αὐτῷ ἀργυρίου , φέρε εἰπεῖν, ἢ χαλκοῦ · κρατούμε
argentum aut æs , vincitur tamen et ipsum, licet νος δὲ καὶ αὐτὸς, εἰ καὶ ἧττον , δῆλον δὲ ὅτι κατὰ τὴν
minus, pro quantitatis scilicet ratione, quæ illi ad ποσότητα τὴν προσμιγεῖσαν .
miscetur.

Adversus eos, qui dicunt, quod sicut instrumenti et Πρὸς τοὺς λέγοντας, ὅτι Ωσπερ ὀργάνου καὶ τοῦ
moventis una est operatio , sic quoque divinitatis et κινοῦντος μία ἐνέργεια , οὕτως καὶ θεότητος
humanitatis una operatio est. καὶ ἀνθρωπότητος μία ἐνέργεια .
'Si quidem naturale instrumentum dicitis, erit Εἰ μὲν φυσικὸν τὸ ὄργανόν φατε , σύγχρονος ἔστα !
Verbum opinione vestra coerum carni, aut caro illi c καθ' ὑμᾶς ὁ Λόγος τῇ σαρκὶ , ἢ ἡ σὰρξ τῷ λόγῳ
coæterna . Quidquid 32 enim naturali instrumento συναΐδιος · πᾶν γὰρ κεχρημένον φυτικῷ ὀργάνῳ ,
utitur , illud habet coævum , uti anima , corpus ; σύγχρονον τοῦτο ἔχει· ὥσπερ τὸ σῶμα , ἡ ψυχή
atque adeo, aut divinam naturam creaturam dicatis καὶ ὥρα ἡμᾶς καὶ κτίσμα τὴν θείαν φύσιν λέγειν,
necesse est, aut corpus increatum . Sin autem in ἢ τὸ σῶμα ἄκτιστον . Εἰ δὲ τεχνικὸν τὸ ὄργανον λέ
strumentum artificiale dicitis, inanime psum indu γετε, ἄψυχον τοῦτο εἰσάγετε, καὶ ἰδίᾳ διεστηκὸς καὶ
citis , seorsimquédiremptum atque divisum ; quod μεμερισμένον · καὶ οὐκ ἀεὶ κινούμενον , ἀλλ ' ὅτε τῷ
que non semper moveatur, sed tum demum cum ἐργαζομένῳ δόξει τοῦτο μετὰ χεῖρας λαβεῖν καὶ ἐρ
artifici videbitur ut in manus illud sumat ac opere γάζεσθαι · καὶ λοιπὸν ἢ Νεστορίου τοῦ παράφρονος
tur : deincepsque, aut dementis Nestorii sensum σύμφρονες δειχθήσεσθε, διαιροῦντος καὶ διιστῶντος
sequi videbimini, dividentis ac dirimentis quæ in τὰς εἰς μίαν ὑπόστασιν καὶ ἓν πρόσωπον συνελθού
unam hypostasim unamque personam ambæ Christi σας Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ δύο φύσεις · ἢ ᾿Απολιναρίου
Dei naturæ coiverunt ; aut impii Apollinarii eritis τοῦ ἀσεβοῦς φοιτηταί , ἄψυχον καὶ ἄνουν τὸ σῶμα τοῦ
discipuli, Christi corpus inanime mentisque expers Χριστοῦ λέγοντος.
d :centis .

diversus cos qui unam dicunt Christi operationem D Πρὸς τοὺς λέγοντας, μίαν σύνθετον τοῦ Χριστοῦ
compositam .
Composita operatio, prorsus naturæ compositæ
est. Omnis autem natura composita partium ortum
coævum habet, et non voluntarium est enim
creata, et loco mundoque suo circumscripta , ac
NOTE.
( α ) Καὶ τόπῳ καὶ κόσμῳ ἰδίῳ · pauloque infe
rius , καὶ κόσμῳ ἰδίῳ καὶ τόπῳ · quo utroque loco
Turr . vocem κόσμῳ reddit ornata . Malui ego mundo
reddere , cadem Latinæ vocis Græca amplitudine .
Aliis passim locis , Maximus τῷ τόπῳ χρόνον alljun
git, quæ sint ea, sine quibus nulla creata possint
intelligi , præsertim composita, et quæ constant ma
teria; quibus proinde intelligantur circumscripta.
ἐνέργειαν .
Ἡ σύνθετος ἐνέργεια , πάντως συνθέτου φύσεώς
ἐστι . Πᾶσα δὲ σύνθετος φύσις, ὁμόχρονον καὶ ἀκού
σιον ἔχει τὴν γένεσιν · κτιστὴ γὰρ ὑπάρχει , καὶ τό
πῳ καὶ κόσμῳ ἰδίῳ (« ) περιγραφομένη· καὶ ἀτόμων
Quid igitur, si Maximus hic mundum pro rei ævo
ac tempore accepit , sicque definita exsistentia , qua
suum illa mundum constituit , eo circumscripta
quasi intrinsece , uti et loco extrinsece ? Alius orna
tus , qui loco componatur , ad rei circumscriptio
nem , nullus videtur , nec Græci extra mundum
muliebrem ac ejusmodi, facile voce κόσμος utan
tur : διακόσμησia proclivius vocant , distinetionis
 65 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA GG
πολλῶν ἐστι περιληπτική . Ωρα οὖν ὑμᾶς μίαν Χρι- Α quæ multa complectatur individua . Atque ita mt
στοῦ σύνθετον λέγοντας ἐνέργειαν, καὶ σύνθετον cesse erit, ut qui unam Christi operationem compo
Χριστοῦ φύσιν λέγειν, ἧς καὶ ἔστιν ἀφοριστική , sitam dicitis, Christi etiam naturam compositam
σύγχρονα τὰ μέρη ἔχουσαν · καὶ τούτων τὴν σύνοδον dicatis , cujus discernente vim habeat , partes ha
ἀκούσιον καὶ ἠναγκασμένην · κτιστήν τε καὶ κόσμῳ bentem coævas ; harumque conjunctionem non
Κίῳ καὶ τύπῳ περιγεγραμμένην · λοιπὸν δὲ καὶ voluntariam , ac necessariam , creatamque , acmun
πλῆθο ; Χριστῶν καθ ' ὧν αὕτη κατηγορεῖται. do suo locoque circumscriptam. Postremo eliam
esse Christorum turbam, de quibus illa prædi
cetur .

ΤΟΥ ΑΥ̓ΤΟΥ͂ , EJUSDEM ,

Περὶ τοῦ , ο Πάτερ , εἰ δυνατὸν , παρελθέτω ἀπ' · De eo quod scriptum est, a Pater, si fieri potest,trans
ἐμοῦ τὸ ποτήριον (b) . » eat a me calix m. ›
Εἰ τὸ , Πάτερ , εἰ δυνατὸν , παρελθέτω ἀπ' ἐμοῦ Si illud , Pater, si possibile est, transeat a me calix ,
τὸ ποτήριον , συστολῆς ἔμφασιν ἔχον, ἀπὸ τοῦ ἀν- Β quod fugæ speciem habet ac formidinis , de homine
θρώπου λαμβάνεις, « οὐ τοῦ κατὰ τὸν Σωτῆρα νοου accipis, non qui de Salvatore intelligatur ( illius
μένου ει ( τὸ γὰρ ἐκείνου θέλειν, οὐδὲν ὑπεναντίον enim voluntas , nihil Deo contraria , quæe tota deifi
Θεῷ , θεωθὲν ὅλον ), ἀλλὰ τοῦ καθ' ἡμᾶς, ὡς τοῦ ἀν cata esset) , sed de homine, qui nostræ conditionis
θρωπικοῦ θελήματος οὐ πάντως ἑπομένου τῷ Θεῷ, sit ; quippe cum humana voluntas non omnino divi
nam sequatur, sed ut plurimum ei resistat ac oblu
ἀλλ᾽ ἀντιπίπτοντος ὡς τὰ πολλὰ καὶ ἀντιπαλαίον
τος, > ᾗ φησιν ὁ θεῖος Γρηγόριος · τὸ ἑξῆς τῆς εὐ ctetur, uti beatus Gregorius ait ; quod sequitur
χῆς, ἦγουν τὸ, Οὐχ ὃ ἐγὼ θέλω , ἀλλὰ τὸ σὺν in oratione , id est, Verumtamen non quod ego volo ,
ἰσχυέτω θέλημα , τί σοι δοκεῖ ; συστολῆς ὑπάρχειν, sed tua obtineatvoluntas , quid tibi videtur; formidt
ἡ ἀνδρείας ; συννεύσεως ἄκρας, ἣ διαστάσεως ; ᾿Αλλ' nis esse , an fortitudiis ? summe corsensionis , 33
ὅτι μὲν οὐκ ἀντιπτώσεως, οὔτε δειλίας 21ει ' , συμφυΐας an dissensionis ? At quod non sit renitentiæ neque
δὲ μᾶλλον ἐντελοῦς καὶ συννεύσεως, οὐδεὶς ἀντερεῖ timoris , sed magis perfecte concordiæ ac con
τῶν νοῦν ἐχόντων . sensionis, nemo, qui sanæ mentis exsistat, contra
cat inficias .
Καὶ εἰ συμφυΐα ; ἐντελοῦς καὶ συννεύσεως , ἐκ τίνος Quod si perfecte concordiæ ac velut dicas ne
ταύτην προσδέχῃ (c) ; τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς , ἢ τοῦ κατὰ τὴν C cessitudinis coaliti animi) et consensionis est , ex
Σωτήρα νοουμένου ἀνθρώπου ; ἀλλ' εἰ μὲν ἐκ τοῦ quo tibi ea proficisci videtur ? ex homine , sicut
καθ' ἡμᾶς , ἡμάρτηται περὶ αὐτοῦ διαγορεύων ὁ τοῦ nos sumus, an ex homine sic intellecto , uti Sal
διδασκάλου λόγος · ὁ Ως τοῦ ἀνθρωπικοῦ θελήματος vator erat ? Verun si ex homine , sicut nos sumus ,
οὐ πάντως ἑπομένου τῷ θείῳ θελήματι, ἀλλ' ἀντι falsum est quod de eo magister loquitur : Quippe
πίπτοντος ὡς τὰ πολλὰ καὶ ἀντιπαλαίοντος. . Εἰ cum humana voluntas non omnino divinam sequa
γὰρ ἕπεται , οὐκ ἀντιπίπτει · καὶ εἰ ἀντιπίπτει, οὐχ tur, sed ut plurimum ei resistat ac obluctetur . ›
ἕπεται. θατέρῳ γὰρ θάτερον ὡς ἀντικείμενον ἀνασ Si enim sequitur , non resistit : et si resistit , non
Matth. XXVI, 39.
31
Greg. orat. 36, p . 585. 11 ' Fr. ἣ δειλίας.
NOTE.
ornatum atque ordinem, qui a creatione accessit. μαθέστατος ac egregie orthodoxus . sic epistolarum
Quod item Turr . partium coævarum σύνοδον ήν dogmaticarum officio a Maximo cultus sit. Ac forsan
αγκασμένην , coactam reddit , non placet: nihil certe D major illa lucubratio de operationibus ac volunta
in naturalibus coactum (quod violentum usus com tibus, cum titulus solum habeat, πρὸς τὸν αὐτὸν
munis vocat ) vera admittit philosophia ; cujusmodi Μαρίνον in Turr . codice , ex quo una habemus in
est partium illa conjunctio ; seu magis coitus , ut scriptam Marino, ipsa adhuc diacono scripta sit,
Græca vox sonal, ac qua potius naturalis quædam tametsi superior epistola, ad quam refertur illud ,
mutua propensio designari videatur. Necessaria πρὸς τὸν αὐτόν , diserte Μαρῖνον πρεσβύτερον ha
ergo illa conjunctio, quippe non voluntate quæsita, beat.
sed ex naturæ ipsa inclinatione (supposita efficientis (c) ᾿Εκ τίνος ταύτην προσδέχῃ . Hanc nimirum
actione) secuta ; non ipsa coacti aui violenta. συμφυΐαν · velut dicat, coaliti animi necessitudinem
(6) Τὸ ποτήριον . Videtur Turr. codex hic la ac concordiam : sic enim recte Bud . ex Basil . cui
buisse τοῦτο , duna reddit : Transeat a me calix iste; adjunxit et συμψυχίαν , ejusdem seu affinis signifi
quod etiam habetur cap . illo 51 ex majori lucubra calionis. Turr. quasi explicationis causa : De quo
tione Maximi ad Marinum supra. Nec forte sit aliud hanc voluntatem accipis ? cum Græca vox significans
hic ipse tractatus , quam caput aliud ex eadem . Maximo voluutalem , sit, τὸ θέλειν et θέλημα , uti et
Codex Raph. Dufrenii et Turr. subnectunt sequenti Gregorio : quod utrumque neutrius generis est.
tomo dogmatico ad Marinum diaconum , ad quem Potius ergo συμφυΐαν refert ac σύννευσιν , quod ita
ipsum scripta major illa lucubratio, etsi in titulo feminine dictum Maximo , ταύτην. Mihi ipse redde
Marinus ille presbyter, hic diaconus prænotatur, bam Ex quo tibi ea proficisci videtur ? Hæc enim
nihilque vetat eumdem ex diacono exinde presby vis τοῦ , ἐκ τίνος , cum illud magis postulet ἐπὶ aut
terum initiatum esse , quo utroquc gradu vir φιλο περὶ τίνος.
 67 S. MAXIMI CONFESSORIS
GS
sequitur . Alterum enim altero , ut contrarium , peri- Α ρεῖται καὶ ὑπεξίσταται Εἰ
. δὲ μὴ τοῦ καθ' ἡμᾶς,
mitur ac submovetur . Sin autem non de homine , ἀλλὰ τοῦ κατὰ τὸν Σωτῆρα νοουμένου ἀνθρώπου λαμ
ut nos sumus , sed de homine sic intellecto ut erat Εάνῃς τὸ , Οὐχ ὃ ἐγὼ θέλω , ἀλλὰ τὸ σὺν ἰσχυέτω
Salvator , istud accipias , Non quod ego volo, sed θέλημα
, τὴν ἄκραν τοῦ ἀνθρωπικοῦ πρὸς τὸ θεῖ
tua obtineat voluntas , summam humanæ voluntatis
αὐτοῦ θέλημα καὶ πατρικὸν ὡμολόγησας σύννευσιν
cum cjus ac Patris voluntate consensionem con καὶ δύο τοῦ διπλοῦ τὴν φύσιν · τάς τε θελήσεις και
fessus est ; duasque duplici natura praediti , natura ἐνεργείας κατὰ φύσιν οὗτας , παρέστητας· ἐν οὐδς
les tum voluntates tum operationes repræsentasti ; τέρῃ τὴν οἱανοῦν ἐναντίωσιν ἔχοντος · εἰ καὶ τὴν
ejus nimirum qui in neutra ne quid minimum con φυσικὴν ἐν πᾶσ : διαφορὰν τῶν ἐξ ὧν καὶ ἐν αἷς τε,
trarium haberet , etsi naturalem in omnibus , ea καὶ ἅπερ ἦν ὁ αὐτὸς κατὰ φύσιν.
rum , ex quibus, et in quibus , ac quæ erat, distin
ctionem servaret.
Sin autem his argumentis explosus, eo pro Εἰ δὲ τούτοις ἐξειργόμενος τοῖς λογισμοῖς , ἐπὶ τὸ
cesseris , ut dicas , istud , Non quod ego volo , neque λέγειν προάγῃ , μήτε τοῦ καθ᾿ ἡμᾶς, μήτε τοῦ κατὰ
hominis esse, quales nos sumus, nec cujusmodi τὸν Σωτῆρα νοουμένου ἀνθρώπου τυγχάνειν τὸ, Οὐχ
Salvator intelligitur ; sed neganter de principio Β
ὃ ἐγὼ θέλω , ἀλλ' ἀρνητικῶς, ἐπὶ τῆς τοῦ Μονογε
carente Unigeniti deitate ferri, hoc excludens, ne
ναῦς ἀνάρχου θεότητας φέρεσθαι · τοῦ, τί θέλειν αὐτὸν
quid ille præter Patrem proprie velit atque priva ·
ἰδίως παρὰ τὸν Πατέρα διεῖργον · οὐκοῦν καὶ τὸ θελη
tim igitur et quod voluit ( quod nimirum calicem θὲν ( 1 ), ἅπερ ἐστὶν ἡ τοῦ ποτηρίου παραίτησις , ἐπ '
recusavit ) ad ipsam necessario principii expertem
αὐτῆς ἀνάγκῃ φέρεις τῆς ἀνάρχου θεότητος . Εἰ γὰρ
deitatem reducis . Etsi enim eam vim negationis καὶ τοῦ τί θέλειν ἰδίως ἀναίρεσιν φῂς ἔχειν τὴν ἄρ
ais, ut hoc tollat, ne quid ille proprie ac privatim νησιν, ἀλλ' οὐ τοῦ θεληθέντος ἀποσκευήν · οὐ γὰρ ἐπὶ
velit ; non tamen ut inficietur atque excludat id
ἀμφοῖν τίθεσθαι τὴν ἄρνησιν δυνατόν · καὶ τοῦ τι
quod voluit. Non enim in utroque horum potest θέλειν ἰδίως τὸν Μονογενῆ παρὰ τὸν Πατέρα , καὶ τοῦ
poui negatio ; tum scilicet ut Unigenitus privatim θεληθέντος . Ἐπεὶ πάντως ἡ τοῦ κοινοῦ Πατρὸς καὶ
aliquid præter Patrem velit, tum vero in re quam
Υἱοῦ θέλησις θελήματος , ἀναίρεσις ἔσται τοῦ θελη
voluit. Omnino enim quod Patris ac Filii commu
θέντις Θεῷ, ἤγουν τῆς ἡμῶν σωτηρίας . Τοῦτο γὰρ
nem voluntatem velis , id quod Deus voluit (scilicet
αὐτῷφύσει καθέστηκε θελητόν . Εἰ δὲ μὴ δυνατὴν ἐπ᾿
nostram salutem) tollis. Id enim est quod ille na
ἀμφοῖν τιθέναι τὴν ἄρνησιν , δῆλον ὡς εἴ ταύτην
tura velit. Sin autem fieri non potest ut in utroque
ἐπὶ τοῦ τι θέλειν ἰδίως ἄγεις, ἵνα τὴν τοῦ κοινοῦ
potatur negatio ; liquet, si hanc in eo ponis , quod C
θέσιν ποιήσῃς θελήματος, οὐκ ἀναιρήσῃς τὸ θεληθέν ,
est proprie ac privatim velle , ut communem astruas
ἤγουν τὴν τοῦ ποτηρίου παραίτησιν · ἀλλὰ κατὰ τῆς
voluntatem , fore ut non tolias id quod voluit ; quod
κοινῆς ἐποίσεις καὶ ἀνάρχου θεότητος , ἐφ᾿ ἧς ἀρνη
rempe calicem recusavit ; sed de communi ac prin
τικῶς καὶ τὸ θέλειν ἀνήγαγες. Εἰ δὲ τοῦτο κἂν ἐν
cipii experte deitate affirmes, ad quam etiam ne νοεῖν ἀπευκτὸν, ἄρα γε σαφῶς ἐνταῦθα ἡ ἄρνησις ,
gater velle retulisti . Sim autem vel hoc 34 cogitare
ἤγουν τὸ, Οὐχ ὃ ἐγὼ θέλω , πάντη τὴν ἐναντίωσιν
exsecrabile est, igitur hic loci palam negatio , id ἀποσκευαζομένη , τὴν τοῦ ἀνθρωπικοῦ τοῦ Σωτῆρος
est, Non quod ego volo, qua omnino renitentiam πρὸς τὸ θεῖον αὐτοῦ θέλημα καὶ πατρικὸν συμφυΐαν
tollit , humanæe Salvatoris voluntatis cum divina
παρίστησιν · ὡς ὅλην ὅλου τὴν φύσιν οὐσιωθέντος τοῦ
ejus ac paterna voluntate summam concordiam ac
necessitudinem ostendit ; ut quod totam totum Λόγου , καὶ ὅλην τῇ οὐσιώσει θεώσαντος. Οθεν ὡς
δι᾿ ἡμᾶς καθ᾿ ἡμᾶς γεγονὼς , ἔλεγεν ἀνθρωποπρεπῶς
Verum naturam vere induerit , totamque (quamsic
πρὸς τὸν Θεὸν καὶ Πατέρα · Μὴ τὸ ἐμὸν , ἀλλὰ τὸ
vere ac essentialiter induit) deificaverit. Idcirco,
σὺν ἰσχυσάτω θέλημα · ἅτε θέλησιν καὶ ὡς ἄνθρω
velut qui propter nos , homo nobis similis exstite
τος ἔχων αὐτὸς ὁ φύσει Θεὸς , τὴν τοῦ πατρικοῦ
rit, humano more ad Deum ac Patrem dicebat :
θελήματος πλήρωσιν. Διὸ κατ᾽ ἄμφω τὰς ἐξ ὧν ,
Non mea, sed tua obtineat voluntas ; ut qui nimi D καὶ ἐν αἶ;, καὶ ὧν ὑπόστασις ἦν , φύσει θελητικός
rum ipse, etiam ut homo, qui Deus natura esset, καὶ ἐνεργητικὸς τῆς ἡμῶν ὑπάρχων ἐγνωρίζετο σω
paternam impleri voluntatem vellet . Quocirca se
τηρίας τὸ μὲν , ὡς ταύτην συνευδοκῶν Πατρὶ καὶ
cundum ambas naturas ex quibus, et in quibus,
Πνεύματι· τὴ δὲ , ὡς Πατρὶ διὰ ταύτην ὑπήκους με
ac quarum persona erat, natura præditus volendi νόμενος μέχρι θανάται , θανάτου δὲ σταυροῦ · καὶ
facultate ac operandi salutem nostram noscebatur ;
τὸ μέγα τῆς εἰς ἡμᾶς οἰονομίας, διὰ σαρκὸςαὐτουρ
alterum quidem, tanquam cam una cum Patre et γήσας μυστηρίου.
Spiritu sancto propense volens ; alterum vero , ut cjus causa factus obediens usque ad mortem , mor
lem autem crucis " , magnumque dispensationis in nos per carnem mysterium ipse exsequens.

SCHOLIUM. ΣΧΟΛΙΟΝ .
Qui dicunt illud , Non quod ego volo, neganter
x . Fr. Ὅτι οἱ λέγοντες τὸ, Οὐχ ὁ ἐγὼ θέλω ,
u Philipp. 11, 8.
09 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 70
ἀρνητικῶς ἐπὶ τῆς τοῦ Μονογενοῦς ἀνάρχου θεότητος A de Unigeniti principii experte deitate ferri, cum
φέρεσθαι· σημαῖνον , ὡς αὐτοί φασι , τὸ , μή τι θέλειν hoc significent nihil eum præter Patrem proprium
αὐτὸν ἴδιον παρὰ τὸν Πατέρα, ἀνάγκην ἔχουσι , καὶ velie , necesse habent, ut et id quod voluit -quod
τὸ θεληθέν , ὅπερ ἐστὶν ἡ τοῦ ποτηρίου παραίτησις, nempe calicem recusavit) ad eamdem principii ex
ἐπ'αὐτῆς ἀνάγειν τῆς ἀνάρχου Θεότητος · καὶ ὅτι pertem deitatem reducant. Cumque fieri non possit
ἐπειδὴ μὴ δυνατὸν ἐπ' ἀμφοῖν τίθεσθαι τὴν ἄρνησιν , ut in utroque ponatur negatio , et in eo ut Unige
καὶ τοῦ τι θέλειν ἰδίως τὸν Μονογενῆ παρὰ τὸν Πα nitus proprie aliquid ac privatim præter Patrem ve
τέρα , καὶ τοῦ θεληθέντος, πάντως ἐπὶ τοῦ τι θέλειν lit, et in re quam voluit , omnino in eo sulum po
Ιδίως μένον ταύτην ἀνάγωσιν , οὐκ ἐπὶ τοῦ θέλη . nant , necesse habent, quod est velle aliquid propric
θέντος, ὅπερ ἐστὶν ἡ τοῦ ποτηρίου παραίτησις , ac privatim , non in re. quam voluit, quæ est calicis
βγουν ἡ σωτηρία ἡμῶν · οὗ τί γένοιτο παραλογώτε recusatio , nostra scilicet salus. Quo quid absurdius ?
ρον ; Συμβαίνει γὰρ ἐθέλειν παρελθεῖν τὸν Θεὸν , ἣ Contingit enim ut Deus velit transire quod ipse na
φύσει αὐτῷ καθέστηκε θελητόν. Ἐπεὶ οὗ ἐστι τὸ, tura velit . Nam cujus est , Non quod ego volo , ejus
Οὐχ ὁ ἐγὼ θέλω, τούτου πάντως καὶ τὸ, Παρελθέ omnino est, et , Transeat a me calix .
τω ἀπ ' ἐμοῦ ποτήριον ,

ΤΟΥ ΑΥ̓ΤΟΥ͂ , B EJUSDEM ,

Τίμος δογματικὸς σταλεὶς ἐν Κύπρῳ πρὸς Μα · Tomus dogmaticus, missus in Cyprum insulam ad
ρῖνον διάκονοι. Marinum diaconum.
Οὐ μᾶλλόν σου τῆς πολλῆς εὐλαβείας κατεπλάγην Non magis ingentis pietatis tuæ præcautique ti
τὸ κόσμιον (d) ἢ τοῦ μεγίστου ζήλου τὸ ἀνδρικὸν moris modestiam stupui , quam zeli maximi fortitu
ἀπεθαύμασα , πανάγιε Θεοῦ θεράπον, καὶ τῶν αὐτοῦ.dinem admiratus, sanctissime Dei famule , ejus
πάνσοφε μύστα καὶ μυσταγωγὲ μυστηρίων . Τῇ γὰρ que mysteriorum sapientissime auditor doctor
ἐξ ἀμφοῖν ἱερᾷ συμπλοκῇ , τὴν ἐν πᾶσιν ἀγαθοῖς que. Utriusque enim sacro complexu ac nexu,
ἐκτήσω τελείωσιν · κατ᾽ ἐκείνην μὲν , ὅλος ἐν ὅλῳ διόλου in omnibus bonis perfectionem adeptus es . Nam
γενόμενος τῷ Θεῷ , διὰ τῆς τῶν αὐτοῦ θείων ἐντολῶν illa quidem , cum totus in totum ex toto Deum , di
ἐκπληρώσεως, ὅλος εἶναι λογίζῃ δι' ἄχραν πτωχείας vina illius implendo mandata concesseris, totus
ὑπερβολὴν ἐν τοῖς κατ᾽ ἐμὲ προσύλῳ ψυχῆς διαθέσει , ob summam paupertatis excellentiam , tibi ipse inter
τῷ ἰχῶρι τῶν ἀκαθάρτων ἰδυσπώμενοι παθῶν · ὁμοῦ eos versari videris , qui mei similes , 35 terrena
τε τὸ ἀσφαλὲς ἐντεῦθεν ἑαυτῷ κατὰ λόγον περι animi dispositione, in inmundarum passionum ac
ποιούμενος · οὐδὲν γὰρ αὐθαιρέτου πτωχείας εἰς C libidinum tabo volutantur ac reptant ; linc nimi
πάξιν τῶν καλῶν καὶ συντήρησιν , ἰσχυρότερον· θε rum tum tibi ipse tutum simul consulta ratione
μέλιος γὰρ τῶν ἐν ψυχῇ θείων οἰκοδομημάτων καθ parans præsidium (nihil enim ad virtutes alta ra.
έστηκεν ἀῤῥαγὴς, καὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν , οἷς τὸ κα dice figendas easque conservandas , fortius volun
λὸν διεσπούδασται , σωτηρίας γενόμενος πρόξενος· τῷ taria paupertate ; ut quæ eorum quæ in animo
ἄγειν ἐξ ὑποδείξεως ἐνεργοῦς μᾶλλον , ἢ διδακτικῆς ædificantur , firmam infractumque fundamentum
προσφωνήσεως, εἰς μέγεθος ἀμετῆς δι᾽ ὑφέσεως ύψη exsistat) , tum cunctis aliis virtutis cultoribusauctor
λῆς, τοὺς πρὸς σὲ τόν τε νοῦν ὁμοίως καὶ τὸν βίον salutis effectus ; qua scilicet , non tam docentis al
σοφῶς ἀπευθύνοντας . Κατὰ τοῦτον δὲ , φημὶ, τὸν ζῆ locutione ,quam efficaci exemplo , ipsaque rerum
λον, ὅλην ἔχων τὴν ζέσιν τοῦ Πνεύματος, καὶ τὸ exhibitione , per sublimem submissionem , ad am
πῦρ ἐν τῇ γῇ τῆς καρδίας κτησάμενος , ὃ ἦλθεν ἐν plissimam virtutem illos provehis , qui ex tuis
αὐτῇ βαλεῖν, ὁ πᾶσαν ἡμῶν ἐκδαπανῶν μοχθηρὰν rationibus mentem pariter vitamque sapienter di
ἕξιν καὶ κίνησιν , φιλάγαθος φύσει καὶ φιλάνθρωπος rigunt. Hoc autem zelo sive æmulatione totum
Λόγος , φλογίζεις μὲν τοὺς ἐξ ἀπάτης τε καὶ ἀνοίας 22 nactus Spiritus fervorem, ignemque illum in cor
ὑλομανοῦντάς τε καὶ ὑθλομανοῦντας, ἔν τε πράξεσι dis terra adeptus, quem Sermo in cam missum
φαύλαις καὶ κιβδήλοις λόγοις ( e) , τούτων ἀπελέγχων D venit o , qui natura benignissimus ac humanissi
* Luc . xr , 49
22
* Legit Turr . ἀγνοίας .
NOTÆ.
(d ) Τῆς πολλῆς εὐλαβείας τὸ κόσμιον . Vox doctrinæ mysticæ; quorum nihil Maximi textus ha
εὐλαβείας hoc loco, modestia est , cauta fortnido ; bet, nec ad ejus intentum attinet.
ipsa humilitas et paupertas spiritus, quam Maximys (e) Κιβδήλοις.λόγοις . Quod habet Dutrenii cod .
omnibus fere commendat, qui ad eum quæstiones κενοφωνίαις , Paulina vox est l Tim . vi , 20 , nec aliamn
referebant, quibus præfatur ad suas ad eos respon forte Maximus scripserit , cujus alterum quædam
giones . Non satis bene Turr. ornamentum pietatis expositio sit . Latinus interpr. in Paulo καινοφυίας
el reverentiæ tuæ : ut nec cum sequentibus ad illa legit , vocum novitates ; Græca et Maximus , κέντρω
verba , τῇ ἐξ ἀμφοῖν ἱερᾷ συμπλοκῇ , Utriusque cum νίας , vocum inanitates , quod utrumque hæreticorum
(illius nempe εὐλαβείας , fortisque zel seu æmula est, nec liquet quid magis Paulus scripserit.
donis ) sacro nexu , ita supplet, disciplina scilicet et
} S. MAXIMI CONFESSORIS re
mus, pravim omnem habitum metamque nostrum A το σαθρόν τε καὶ εἰκαῖον, τῇ προβολῇ τῆς ἀπ6έστως
absumit ; illos quidem qui errore seducti ac de ἐν σοὶ καιομένης κατὰ θείαν γνῶσιν καὶ ἀρετὴν μα ·
mentia act. terrena depercant seque nugis oble καρίας λαμπάδος θερμαίνεις ξέ , τοὺς τῇ πήξει λίαν
etent, corum, pravis actionibus, falsisque ac adul κατεψυγμένους , ταύτης δὴ τῆς κρυμώδους καὶ ἀφεγ
terinis sermonibus, vanum futileque . ingenium ac γοῦς προβολῆς ( Π) , ταῖς ἀκτινοφανέσι τῶν θείων λό
doctrinam redarguens, objecta inexstinguibilis in γων αὐγαῖς· τό τε νύχος πάμπαν ἐλαύνων καὶ δια
te ardoris, divinæ scientiæ atque virtutis lampade, λύων, καὶ τὴν ἄκραν συστολὴν πρὸς ἄκραν ἀνδρείαν
Incendis ; eosque qui algidæ illucisque contentionis μετάγων καὶ δύναμιν· φωτίζεις δὲ πάλιν ἀπὸ ἐρέων
hujus gelu magnopere obriguerunt , divinorum αἰωνίων · τῶν ἀΰλων φημὶ (g), καὶ πᾶταν πασῶν
sermo um micantibus radiis concalefacis , tum αἰσθήσεων ὑπερβεβηκότων γνῶσιν καὶ δύναμιν, πω
penitus tenebras dispellens atque dissolvens, tum τριχῶν λόγων τε καὶ δογμάτων , τοὺς ἐφιεμένους
que summam formidinem ac torporem in summam φωτός· καὶ τῇ κατὰ τὴν σοφίαν γεύσει , τοῦτο σαφῶς
fortitudinem virtutemque transferens. Rursus vero ἐκεῖνο δι᾽ ἐλπίδος εἰκονισθέντας ἤδη καλῶς, ὅπερ αὐτὸ
illuminas a montibus æternis P (iis nimirum quæ φύσει καθέστηκε τὸ πολούμενον· πρὸς τὴν διὰ πείρας
nihil terreni habent, omnemque omnium sensuum ἄγων αὐτοὺς , καὶ προσάγων εὐσεβῶς ὁλικὴν μετα
cognitionem vimque superant , Patrum verbis atque Β ποίησιν (κ) . Οὐδὲν γὰρ οὕτω τῆς κατὰ σὲ θείας ἱερω
dogmatis) eos qui lucis oppido desiderio tenentur : σύνης (i ) εἰκονίζει τὸ ἔργον , ὡς ὁ κατὰ Θεὸν εὐλαβείᾳ
quique demum sapientiæ gustu, illud ipsum ma σύγκρατο, καὶ ἀνένδυτος ζῆλος, καὶ ὁ τούτου συνεκτ.
nifeste, probe jam spci præsidio animo inform'a κὸς ἅμα καὶ ἐξιπτικὸς ἐν ἡμῖν ἔμφυτος λόγος, ἐκεῖ ο
runt, quod ipsum natura desiderabile est ; ad eam , ὁρᾷν παρασκευάζων , καὶ σοφῶς οἱακίζων,ἅπερ ό φύσει
quæ ipso experimento est , adducens pieque admo καὶ πρῶτος διακελεύεται , πρὸς τὴν ἡμῶν ἄν δον εἰςαὐ
vens, que ex integro est, plenam transmutationcm . τὸν, καὶ τελείαν δι᾽ ἔργων ὁπίων καὶ δειγμάτων ἀγαθῶν
Nibil enim sic divini tui sacerdotii opus munus ἀποκατάστασιν ἀποφυγὴν δὲ καὶἀποστροφὴν τῶν ταύ
que repræsentai , ac divinus ille pietate modesta της ἡμᾶς ποιούντων διαμαρτεῖν τῆς ἱερᾶς ἀναβάσεως.
que cautione contemperatus, rigidusque ac tenax propositi , zelus , ac qui hunc in nobis continet
simul accenditque, insitus sermo atque ratio præstans ut illa faciamus , ac sapienter regens, quæ
præstanda ipse natura primusque sermo ae ratio jubet, ut ad ipsum ascendamus, sanctisque operibus
ac veris dogmatis perfectam in integrum 36 restitutionem ranciscemur caque demum fugiamus ac
aversemur, quibus fiat ut sacro ascensu frustremur.
Et quid vero aliud , iter istud ad sermonem ra- C Καὶ τί γε ἄλλο διαλύει ταύτην σφοδρῶς, καὶ οἷον
tioncmque vehementer disturbat; ac velut inter ἀποτειχίζει· φημὶ δὲ τὴν πρὸς τὴν Λόγον πορείαν ,
jecto muro , illo inhibet, nisi illius tremenda pro πλὴν τῆς αὐτοῦ φοβερᾶς προδοσίας τῶν νῦν ἐπι·
ditio, eorum , qui nunc temporis iis infensi in φυέντων τοῖς τὴν βασιλικὴν ὁδὸν τῶν θείων καὶ πα ·
gruunt , qui via regia divinorum paternorumque τρικῶν δογμάτων ἐδεύουσι · καὶ μηδεμίαν τῶν παρ '
dogmatum incedunt ; quique nulla devia itinera , ἑκάτερα δυστυχῶς φερομένων ἐν βαράθρος συγχύ
ex iis quæ utrinque infausto exitu in confusionis σεως καὶ φάραγξι διαιρέσεως παρεκτροπὴν γίνετα

p Psal. Lxxv , 5.
NOTE.
{ f} Τῇ πήξει λίαν· κατεψυχωμένους ταύτης δὴ forte Græca illa variaverint, aut luxata fuerint.
τῆς κρυμώδους καὶ ἀφεγγοῦς προβολῆς. Dui. Certe quod hic προβολὴν marg . ascriptum, extra
cud . προσβολής, ut supra . Haud dubie spectant Iocum est . Erat αἰσθητῶν in ἅπογράφῳ R. Ger .
haec ad Monothelitarum et Severianoruin hæresim , Blacch . sed errore cum feminino puto .
cujus grassationem hac metaphora Maximus expri (h) Πρὸς τὴν ὑλικὴν μεταποίησιν . Ea vece iter
nit , et cui lucidos sana Marini doctrine radios Maximus significat, quod voce θεώσεως , ac quod
concalcfacientes opponit . Mihi Turrianus magno D postmodum ἀποκατάστασιν vocat Fit enim suire
pere vagari videtur ,dum ita reddit : Quimaximo ina illa animi intelligentis perfectio, quod totus in
pere frigent in hac frigida et tenebricosa statione fixi. Deum velut transmutetur, ut jam non aliæ quaza
πῆξις, congelatio est . glacies , gelu . Difficilior hic vox divinæ in co dotes elucescant ; uti aliis locis iden
προβολή , quam habuit Turr . habetque Venet. cod . luculenter explicat . Non satis placet quod reddit
vel προβολή , quam cod . Dufr . Pihil felicior Turr . Turr. ad totain possessionem obtinendam, etsi enim
dum stationem reddit, quam dum πήξει, voce firi. quandoque τὸ, μεταποιεῖσθαι , vindicare est, sibique
Προβολής magis arridet, quam vocem cptime expc Gsserere, ἀντιποιεῖσθαι . Hic tamen proclivior ejus
nit Budæus in Comment. ut sit quasi pugnæ incur vocis acceptio, ἀντὶ τοῦ , μετάσχευάζεσθαι · ηuod
sus , aggressio , etc. , a cujus significatu nec altera beatitudo passionis voce passim Maximo soical
vox multum abest , quod attinet ad propositum : explicari .
indeque nata earum permutatio, et quod ipsæ parum ( i ) Τῆςκατὰ σὲ θείας ἱερωσύνης . Videtur hac
~voces distant. Est ergo hæreticorum ἀφεγγής pugna voce significari Marinum vere jam sacerdotem fuisse
et grassatio, velut andabatarum more, tota in tene et presbyterum, non solum diaconum, quod titulo
Dris, ipsa quoque κρυμώδης ,quasi gelida , ab Aqui prænotatur, tametsi ἱερατικός ordo, quasi sacerdo
lone, quo abest veritatis Sol , nimio gelu constrin tulis, etiam diaconos complectatur, qui ipsi sacris
gens, qui eorum afflatum recipiant . muniis fungantur, etsi ut ministri, non ut ipsi
(g ) Τῶν ἀΰλων σημί. Epithetum est ejus quod offerentes , aliare peragentes quæ sunt omnino pre
sequitur, πατρικῶν λόγων . Τurr . quasi absolutum sbyteri propria vel episcopi.
ponit ; aliaque non satis cohærentia habet, quod
13: OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA ΠΑ
σκόντων και η γνώναι καθοτιούν βουλομένων , χάριτι A Darallhram, divisionisque delurbant voragines ,
του ουφως οδηγούντός τε και χειραγωγούντος παν- cognoscunt , vel ut cognoscant ullo modo se
αγίου Πνεύματος , εις την πρόσωπον προς πρόσωπον induci sinunt ; gratia nimirum sanctissimi Spi
τελείαν επίγνωσίν τε και μύησιν αυτού του μεγάλου ritus, eos sapienter ducentis ac dirigentis, qui ad
Θεού και Σωτήρος των όλων Χριστού , τους κατ' ευ- perfectam facie ad faciem agnitionem initiatio .
χάς δι' ειλικρινούς και ορθοδόξου πίστεως επειγο- nemque, magni ipsius Dei ac universorum Salva
μένους. Πρόδοσις γάρ έστι , ή της ευσεβούς αυτού τε toris Christi ", per veram reclamque lidem au
και περί αυτού δόξης παραλλαγή , τη προσλήψει της spicato festinant. Proditio enim est, pie de ipso ,
των ετεροδόξων ομολογίας και διδαχής απεμπολούσα .ad ipsumque spectantium opinionis in diversum
αυτόν , εις αναίρεσιν της εξ ημών παναγίας αυτού mutatio ; sic nimirum admissa hæreticorum con
σαρκός μάλλον δε της όλης οικονομίας ανατροπής fessione atque doctrina, vendens , ut sanctissima
και προδοσία της εν πρώτοις, ότε σαρκί μεθ ' ημών ejus caro es nobis assumpta interimatur , quin po
υπήρχεν ο Λόγος , γεγενημένης, βαρυτέρα τοσούτον , tius dispensationis (Christi scilicet mysterii) vis
όσο τελειωτέρα τοις πάσιν ή τε της θεότητος αυτού omnis evertatur : prodilio , inquam , prima illa ,
προδήλως γεγένηται τα πέρατα τηςοικουμένης δια Β Βπο accidit, cum Verbum nobiscum carne
γνώσις , και της κατ ' αυτόν ανθρωπότητος ή αλήθεια
versarelur, lanlo gravior, quanto utique perſectior
λαβούσα τη μεγαλοφωνία των αυτήν κηρυττόντων illius lúm deilatis cognitio, tum humanitatis ip
αγίων Πατέρων. Πάσι γάρ πανταχού βεβαίως ομο- sius veritas, universis palam invecta est ; jam sci
λογουμένου , και ορθοδόξως πιστευομένου , κατά την licel orbis fines, magnificis vocibus sanclorum Pa
αυτών, φημι δη των θεοκρίτων υφήγησιν διδασκά lrum eam prædicantium , complexa. Cuin enim om
λων, ώς και εις της αγίας και ομοουσίου Τριάδος , ο μο- nes ubique firmiter profiteantur , rectaque fide
νογενής Υιός, τέλειος κατά φύσιν υπάρχων Θεός , τέ credant, pro eo ac iidem divino judicio elccli
λειος κατά θέλησιν άνθρωπος γέγονε , σάρκα την probatique doctores exposuerunt, unum e sancta
ημών ομοούσιον εκ της αγίας Θεομήτορος Αειπαρθέ- et cousubstantiali Trinitate , unigenitum scilicet
νου κατ ' αλήθειαν προσλαβών , λογικώς τε και νοερώς Filium , qui per naturam Deus perfectus esset ,
εψυχωμένην , και καθ ' υπόστασιν εαυτώ κυρίως αδια- quod sic libuit, hominem perſcctum factum esse,
σπάστως ενώσας, είς τε μετ' αυτής υπάρχει καθά και assumpla vere ex sancla Dei Genitrice semperque
πρότερον πλήν ουκ ασύνθετος την υπόστασιν · ει και Virgine , carne, ejusdem nobiscum substantiæ ,
την φύσιν απλούς • άτε διαμείνας Θεός και το Πατρί intelligentium ac ulenlium ratione more animala ,
ομοούσιος και αύθις διπλούς ως γενόμενοςσάρξ ίνα C eaque vere in persona ac indivulse illi copulata ,
τω μεν διττα της φύσεως , συγγενής ή κατ ' ουσίαν tum unum cum illa, uti et prius (personæ tamen
τοις άκροις , και την προς άλληλα φυσικήν των οικείων ratione) haud compositionis expertem exsistere ;
μερών σύη διαφοράν τώ δε μοναδική του προσώπου , tum nalura simplicem esse (quippe qui Deo ac
την εν τοις μέρεσι τελείαν έχων ταυτότητα , και την Patri consubstantialis perstiterit) , ac rursus dupli
προς τα άκρα προσωπικήν , ώς είς και μόνος , κέκτη- cem , velut qui caro factus sit ; ut nimirum, dui
ται διαφοράν και το ανελλιπεί της προς αυτά (φημί plici quidem nalura , aflinilatem essentialein cum
δε τα άκρα ) φυσικής και ουσιώδους απαραλλαξίας, extremis habens, naturalem suarum partium inter
τέλειος ή τα εκάτερα : Θεός ομού και ανθρωπος ο αυ- se distinctionem servet ; 37 unaque ac singulari
τος · ατελή τούτον εισάγουσι , και των κατά φύσιν persona , etsi perfecta cum partibus identitate , per
παθόντα την έκπτωσιν, οι τήν τών προσόντων αυτώ sonalem ab extremis , velut unus ac singularis ,
φυσικώς απομείωσιν ασεβώς δογματίζοντες . Ει γάρ distinctionem obtineat : nulloque, ad naturalem ac
εκατέρας φύσεως ανελλιπώς ου φυλάττει την ιδιό- essentialem cum ipsis (nempe extremis) invariabi
τητα , χωρίς μόνης αμαρτίας, κατά τους θείους Πα. lem similitudinem , quod allinet, illi desiderato,
τέρας , των εξ ών και εν αίς κυρίως εστίν ο σαρκω- ipse idem utrumque, Deus simul et homo exsistat ;
θείς Λόγος και μετά την ένωσιν , ελλιπής υπάρχει Dο ipsi contra , velut ei naturalium facta jacturn, im
Θεός είπερ όλως Θεός ατελής και ελλιπής αύθις perfectum eum inducunt ; dum ea, quae illi nalu -
άνθρωπος , είπερ όλως άνθρωπος μείωσιν των φυσι- raliter insunt, diminuta esse impie docent ac tra
κων κεκτημένος . dunt . Nisi enim anbarum nalurarum (uno duntaxat
peccato, ut divini Patres tradunt , nulloquc alio desiderato), es quibus ac in quibus vere est Verbum
incarnatum , post etiam unionem, servat proprietatem ; Deus est qui aliquo deficiatur ( siquidem
prorsus Deus imperfectus est) , ac rursus homo cui aliquid desit ; siquidem omnino homo est, qui na
turalibus mancus exsistit.
Ου χρή τοιγαρούν προφάσει δήθεν ενώσεως μη- Cavendum igilur, ne unionis scilicet ratione , quæ
δενί 18 λυμαινομένης, αλλά μόνον εις έν καθ' υπό- neutram naturarum lædal , sed in unum duntaxat
στασιν συνδεούσης τα πράγματα , την ύπαρξιν αυτών persona momentis cogat, earum convellamus sub
παραφθείρειν , τη αναιρέσει του τε φυσικού θελήμα- slanliain ac veriiatem , tum nativa ipsarum volun
4 I Cor . xill , 12. r Tit. , 13,
22 Fr. ιδέν .
PAT : οι.. (GR. XCI . 3
 75 S. MAXIMI CONFESSORIS 76
tade , tum essentiali operatione perempta . Sive A τος καὶ τῆς οὐσιώδους ἐνεργείας. Εἴτε γὰρὡς ἐκ
enim tanquam ex partibus totum quoddam, essen μερῶν ὅλον τι , τά τε οὐσιώδη δύο θελήματα καὶ
tiales ambas voluntates totidemque naturales ope τὰς ἰσαρίθμους φυσικὰς ἐνεργείας κατὰ σύνθεσιν εἰς
rationes secundum compositionem in unam volun ἕν θέλημα καὶ μίαν ἐνέργειαν ἐκτήξομεν τυχὸν καὶ
tatem unamque operationem , velut forsan eliqua χωνεύσομεν , μυθικὸν τὸ τοιοῦτον , καὶ τῆς πρὸς τὸν
verimus ac conflaverimus , fabulosum cjusmodi , Πατέρα καὶ ἡμᾶς ξένον τε πάντη καὶ ἀλλότριον
atque a Patris nostraque prorsus extraneum com δειχθήσεται κοινωνίας· ὡς οὐ σύνθετον ἐκείνου κατὰ
munione monstrabitur ; quippe cum nec ille natura φύσιν ἔχοντος θέλημα , ἢ ἐνέργειαν · οὐδὲ πάλιν
compositam voluntatem habeat aut operationem ; ἡμῶν . Οὐδεμία γὰρ τῶν ἐν ὑποκειμένῳ σύνθεσις ·
neque rursus ejusmodi voluntas aut operatio nobis ὅτι μηδὲ καθ ' ἑαυτὰ τὸ παράπαν ὕπαρξις θεωρεῖται,
competat. Nulla enim earum rerum compositio καὶ τῆς ὑποκειμένης οὐσίας ἐκτός. Πρὸς γὰρ τῷ
est , quæ sunt in subjecto ; cum neque ipsæ res ἄγαρι καὶ λίαν κατάπτυστον , ἄνω τε καὶ κάτω ( 13
prorsus per se exsistere intelligantur , extraque διὰ τὴν φυσικὴν πρὸς ἄμφω συγγένειαν κατὰ δια
subjectam substantiam . Adde inscitum valdeque στολὴν ἐξ ἡμισείας μερίζεσθαί τε καὶ τέμνεσθα:,
spernendum esse , quod susdcque jactant atque προσομολογούντων · καὶ ταῦτα τὴν καθ᾽ ὑπόστασιν
admittunt , ob naturalem cum ambobus extremis Β ἀδιάσπαστον ἔνωσιν. Εἴτε πάλιν τῆς θείας τοῦ σαρ
necessitudinem et affinitatem , secundum distin κωθέντος Λόγου φύσεως ἀλώβητον, τό τε φυσικόν
ctionem dimidiate partibus scindi atque secari ; id θέλημα , καὶ τὴν οὐσιωδῶς προσοῦσαν ἐνέργειαν
que indivulsam , quæ in persona est, unionem : sive συντηρήσαμεν , τῆς δὲ κατ' αὐτὸν ἀνθρωπίνης οὐσίας
rursus, divinæ Verbi incarnati naturæ tum natu ἀνέλωμεν ταῦτα καὶ ἀποσκευάσομεν · καὶ οὕτως
ralem voluntatem, tum quæ essentialiter competit, τὴν ὑπερφυᾶ παραβλάπτομεν ἕνωσιν , οὐκ ἔχουσαν
operationem , incolumem servemus, hasque adeo ὅ τι καὶ δήσει πρὸς μίαν ὑπόστασιν, τῆς λογικῶς τε
humanæ ejus substantiæ demamus eique detraha καὶ νορῶς ἐψυχωμένης σαρκὸς , ἔγουν τῆς καθ'
mus , sic quoque eximiam illam unionem ledimus , . ἡμᾶς οὐσίας καὶ φύσεως, ἐν τῷ Λόγῳ τὸ παράπαν
quam deficiat quod tandem una in persona con οὐκ οὔσης τελείως καὶ σωζομένης . Ποῦ γὰρ καὶ
jungat, cum scilicet caro utentium ratione ac intel ποία φύσις, τῶν κατὰ φύσιν παθοῦσα τὴν ἔκπτω
ligentium 38 more animata (nostra sciiicet sub σιν ;
stantia ac natura) haud prorsus perfecte in Verbo ac incolumis exsistat . Ubi enim aut qualis natura ,
earum passa jacturam , quæ illi insunt a natura ?
Si igitur his, carumve aliqua naturalium pro- C Εἰ οὖν τούτων, ἤ τινος τούτων ἐλλιπὴς ἦν κατὰ
prietatum , Dominus carne deficielatur, neque pe σάρκα τῶν φυσικῶν ἰδιωμάτων ὁ Κύριος , οὐδὲ σὰρξ
nitus caro ac homo erat (aut sane hujus assertores ὅλως ὑπῆρχε καὶ ἄνθρωπος· ἢ γὰρ δείξωσιν οἱ ταῦτα
dogmatis , qui extra hæc atque his carens homo λέγοντες , ἄνθρωπον ὄντα κατὰ φύσιν τούτων ἐκτὸς ,
natura, aut prorsus home sit, ostendant), aut, si ἢ ὅλως ἄνθρωπον · ἢ , εἴπερ οὐδαμῶς τὸ παράπαν
nusquam omnino exstat , palam cst , Verbum in ἐστί , δῆλον ὡς οὐκ ἄνθρωπος , τούτων ἤ τους αὐτῶν
carnatum haud reipsa castitisse hominem, cum his κατὰ φύσιν ἐστερημένος , σαρκωθεὶς ὁ Λόγος γεγέ
aut horum aliquo natura deficeretur. Quomodo νηται . Πῶς γὰρ καὶ τίνι λόγῳ , μηδεμίαν ἔλλειψιν
cnim, quave ratione , cum nihil ejusmodi naturam τῶν τοιούτων ἐχούσης τῆς φύσεως ; ἀλλ' ἕτερόν τι
deficiat? sed aliud quid prorsus extraneum a nostra ξένον παντάπασι τῆς ἡμετέρας οὐσίας ὑπάρχει καὶ
substantia esse atque ignotum aut si ab initio ἄγνωστον · καί , ἢ ἀπ ' ἀρχῆς συνουσιωμένον αὐτῷ,
illi essentialiter concretum , ac cum co e cœlo de καὶ ἄνωθεν κατελθόντι συγκατελθὸν αὐτῷ , ἐκεῖνο
scondente pariter delapsum, id quod palam exstitisse σαφῶς ὅπερ λέγεται γεγονέναι· καὶ τί λοιπὸν πρὸς
perhibetur ; ecquid tandem nostra attinet, quod ἡμᾶς ἡ κατάβασις, οὐδαμῶς συνελθόντας διὰ τῆς
in nostrum se usum inclinavit atque in terras de οὐκ ἐξ ἡμῶν προσληφθείσης , καὶ καθ' ὑπόστασιν
scendit , cum nullo modo per sanctam carnem non 1 ' ἑνωθείσης ἁγίας σαρκός ; ἣ φαντασία τὸ πᾶ ', καὶ
ex nobis assumptam ac in persona unitam , cum eo σχῆμα μόνον φαινακίζον τὴν αἴσθησιν , ἀλλ ' εώ ;
illud palam , quod is factus esse dicitur, ascende οὐσία σαρκὸς , ὡς οὐκ ἀπαρχὴ τοῦ ἡμετέρου γένους ,
rit ? Nonne res tota fictio est , inaneque spectrum τὸ φύραμα κατὰ χάριν ἐνίζουσα , καὶ τῶν διαιρετι
gensum deludens, non carnis substantia ; quippe κῶν ἀπολύουσα πάντων , ὧν ἡ τοῦ παλαιοῦ παρ
quæ non sit primitiæe humani generis , que natu βασις 'Αδάμ αἰτία γεγένηται · δι᾽ ἣν καὶ ὁ θάνατος
rau per gratiam in unum redigant , ab omnibusque κατεκρίθη τῆς φύσεως . Τί τοιγαροῦν βασκαίνουσιν
dividentibus liberent quorum causa veteris Ada ἡμῖν τῆς τελείας σωτηρίας καὶ ὁμολογίας ; Τί τοῖς
transgressio exstitit : ob quam etiam indicta natura ἀφύκτους δῆθεν καθ ' ἡμῶν διατείνουσι συλλογι
mortis damnatio ac multa fuit. Quid igitur per σμούς , καὶ ταῖς μὲν ἐνεργείαις ἕπεσθαί φασι τὰ - .
fectam nobis salutem invident ac confessionem ? λήματα , καὶ τούτοις συνέπεσθαι πάλιν τὴν ἐναντίω
Quid scilicet ratiocinationes tanquam inenodabiles, σιν, ἐξ ἧς καὶ τοὺς τἀναντία θέλοντας ἐπειτά του
ac a quibus se nemo expediat , contra nos intor ΤΗΣ
quent ? Exque operationibus sequi aiunt voluntates ; ac cum his rursus consequi-contrarictatem ex pu
guam , ex qua etiam contraria volentes abunde inducunt.
 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA, 78
Ινα δὲ τὰς συστάσεις εὐθύνειν παρῶ · πόθεν, καὶ Α Ut autem quibus hæc probant confutare omit
πῶς τὰ τοιαῦτα σοφίζονται ; Πυθέσθαι μόνον ἤθελον tam , unde , aut quomodo talia argutantur? Uname
καὶ μαθεῖν , ὡς ἄρα δράσαντες αὐτοὶ τὰ τοιαῦτα , καὶ hoc sciscitari ac nosse velim, velut qui ipsi talia
τὴν καινὴν ἔκθεσιν ἐνεργήσαντες (j) , ἀθελήτως τοῦτο egerint , novamque ecthesim (fidei scilicet fornt
πεποίηκαν , καὶ τίς ὁ βίαν ἐπενεγκών ; Εἶτα μετὰ lam) ediderint, num invite ac nolentes rem fece
τὴν πρᾶξιν , οὐκ ὄν πρότερον παντελῶς , ὕστερον του rint ? quisve vim intulerit ut facerent ? Ad hæc
γενομένου τὸ θέλημα προσεκτήσαντο , πόθεν , κἀκ post actionem , cum antea prorsus non esset , ejus
τίνος ἐλθόν ; Καὶ τίς ὁ τοῦ πραχθέντος ἔχειν τὸ θέ quod factum est , postea macti sunt voluntatem ;
λημα βιασάμενος , ἵνα καὶ παρὰ θέλησιν πραχθῇ , unde , aut ex quo illa processit ? Quis vero ejus
καὶ παρὰ βούλησιν στερχθῇ τὸ πραττόμενον ; Πῶς δὲ quod sic gestum est coegit habere voluntatem ; ut
πάλιν, εἰ μήτε φυσικῶς ὡς ἄνθρωπος ἤθελε , καὶ el contra voluntatem ageretur , quod fiebat, et contra
ἐνέργει τὰ κατὰ φύσιν , αὐτὸς ὁ σαρκωθεὶς Λόγος , sententiam probaretur ? Quomodo autem rursus,
ἑκουσίως τήν τε πεῖναν καὶ δίψαν , τόν τε πόνον , καὶ si neque natura tanquam homo 39 volebat, ac
κόπον , καὶ ὕπνον , καὶ τὰ λοιπὰ πάντα προσίετο θέ operabatur quæ ex natura erant, ipsum Verbuma
λων ; Οὐ γὰρ Λόγος μόνον ταῦτα κατὰ φύσιν ἤθελεν incarnatum famem et sitim, laboremque et lassi
B
ἡ ἐνέργει , τὴν φύσιν ἔχων μετὰ Πατρὸς καὶ Πνεύ tudinem et somnum, ac reliqua cmnia , sponte
ματος ὑπερούσιόν τε καὶ ὑπεράπειρον · εἰ καὶ πάλιν volensque admittebat ? Non enim quatenus dun
· ἐξουσιαστικῶ ; ὡς Θεός , ἐδίδου τῇ φύσει καιρὸν , taxat erat Verbum , hæc natura volebat ct opera
ὅταν ἐβούλετο , τὰ ἑαυτῆς ἐνεργῆσαι· ο καθάπερ φη-' batur, quippe cujus cum Patre ac Spiritu super
σὰν ὁ θεῖος τῆς Νυσσαέων καθηγητὴς καὶ μέγας essentialis ac supra quam infinita natura erat ;
Γρηγόριος ( h) . Εἰ γὰρ ὡς μόνον Θεὸς ταῦτα , καὶ : tametsi rursus c arbitratu suo tanquam Deus , cum
οὐχ ὡς ἄνθρωπος ὁ αὐτὸς ἤθελεν, ἢ σῶμα φύσει τὸ liberet, humanæ naturæ tribuebat tempus operan
θεῖον, ἢ τὴν οὐσίαν τραπεὶς , σὰρξ κατ' ἔκπτωσιν di , quæ erant ipsius, ut quodam loco divinug
τῆς οἰκείας θεότητος γέγονεν· ἢ πάντως λογικῶς ἡ Nyssensium episcopus ac magnus Gregorius locutus
κατ' αὐτὸν οὐκ ἐψύχωτο σάρξ ' ἀλλ᾿ ἄψυχος ἦν κατ' est. Si enim ut solummodo Deus , non ut idem
αὐτὴν διόλου καὶ ἄλογος· ἡ εἴπερ ἐψύχωτο λογικῶς, etiam homo , ista volebat, aut corpus Deus natura
καὶ θέλημα ἐκέκτητο τὸ φυσικόν . Πᾶν γὰρ φύσει erat ; aut Deus mutata substantia amissaque propria
λογικὸν , καὶ φύσει θελητικὸν πάντως ἐστί . Καὶεἶ deitate , caro effectus erat ; aut omnino ejus caru
θέλημα φυσικὸν εἶχεν ὡς ἄνθρωπος , ἐκεῖνα πάντως non animata erat anima utente ratione , sed secun
ἤθελε κατ᾽ οὐσίαν , ἅπερ αὐτὸς ὡς Θεὸς τῇ φύσει c dum eamChristus prorsus inanimis expersque ra
πρὸς σύστασιν δημιουργήσας ἐνέθετο φυσικῶς . Οὐ tionis erat. Vel si fuit animata anima rationis par
γὰρ ἦλθε παραχαράξαι τὴν φύσιν, ἣν αὐτὸς ὡς Θεός ticipe , etiam voluntate naturali pollebat. Quidquid
καὶ Λόγος πεποίηκεν · ἀλλ᾽ ἦλθε διόλου θεῶσαι τὴν eni natura rationis particeps est, omnino ctiam
φύσιν, ἣν αὐτὸς ἑαυτῷ θέλων, εὐδοκίᾳ Πατρὸς καὶ voluntate præditum est. Sin autem voluntatem
συνεργείᾳ Πνεύματος , κατὰ τὴν αὐτὴν καὶ μίαν naturalem tanquam homo habebat , ea prorsus
ὑπόστασιν ἥνωσε , μετὰ πάντων τῶν προσόντων αὐτῇ essentialiter volebat, quæ ipse natura ut Deus ,
φυσικῶς, καὶ δίχα τῆς ἁμαρτίας. condendo, ad ipsam conflandam et constituendam,
naturæ indiderat. Non enim venit ut naturam adulteraret, quam ut Deus ac Verbum ipse condi
disset ; sed venit, ut quam sibi ipse naturam volens , propensa Patris voluntate ac Spiritus sancti coopera
tione, secundum unam camdemque personam, cum omnibus quæ illis natura insunt, uno dempto pec
cato , copulaverat, deitate prorsus imbueret.
Οὐκοῦν ὡς φύσει Θεὸς ἤθελε τὰ κατὰ φύσιν θεῖα Igitur tanquam natu Deus volebat , quæ per
καὶ Πατρικά. Συνθελητὴς γὰρ ὑπῆρχε τοῦ ἰδίου naturam divina erant et paterna (unius enim vo

NOTE .

{ j} Τὴν καινὴν ἔκθεσιν ἐνεργήσαντες . De fi D et Gregorium Magnum ,quem velitGregorium Theo

dei Formula Heraclio edita sermo est, sic peculia logum : sed nihil apte . itaque sic rediit, sicutGre
pus dicta : quam damriante Joanne IV , acriusque gorius Nyssenus, et Magnus Gregorius aiunt . Fave
insectante Sophronio, Heraclius in Sergium rclu ret aliquid , si esset καὶ ὁ μέγας Γρηγόριος , quo
lit, ut auctorem ; cujus ille suggestione ediderit tamen non est, nec ejus habuerit codex. Res sane
sen publicarit, ut auctor est ipse Maximus Collat. plaria , ut mirum cesgitasse virum doctum , ubi nec
cum Theodosio Casaree episcopo : quam ipsam ironi facile obrepat. Est et Gregorius Nyssenus
tergiversationem , qua alii in alios rem sint amoliti, Magnus, quanquam eo forte titulo crebrius deco
ists suggillare videtur atque notare . Quod reddit retur Gregorius Theologus ; cujus etiam unus hic
Turr. novam doctrinæ explicationem , communis singularis Græcis est titulus . In Magui titulo valde
est. liberales sunt, ubi præsertim tanta suppetunt no
(6) ῾Ο θεῖος τῶν Νυσσαέων καθηγητὴς καὶ μὲ miria , quanta in Gregorio Nysseno , Patrum cle
της Γρηγόριος . Eadem verbarelata in Sophronii quentissimo ac disertissimo, longeque eruditissi
Synodica, ex qua aucta , quæ hic minus plena vi mo, præclaroque antistite et fidei probatissimæ ;
debantur lib. v in Joan . Ἐπιτρέπει γε μὴν,ὡς ἐν ejusque denique per Orientem instauratore ac
τηλ γεγονός , ὑπομένειν τὰ ἴδια τῇ σαρκί-Sinebat
car egregio vindice , Ecclesiarum in eam rem visita
nem propria sustinere, ut qui eam induisset. 17 .
Turr sibi hie duos divinat, Gregorium Nyssenan
79 S. MAXIMI CONFESSORIS 80
Junlalis cum suo Genitore eral), ideunque rursus A Γεννήτορος• και ώς άνθρωπος φύσει πάλιν ο αυτός ,
ut natura homo volebat que natura erant humana ήθελε τα κατά φύσιν ανθρώπινα• πάσης καθαράν
((ab omni fictione mundam dispensationem ser- φυλάττων φαντασίας την οικονομίαν , μηδαμώς αντι
vans), quæ scilicet Patris voluntati nequaquam πίπτοντα τω θελήματι του Πατρός . Ουδέν γάρ των
obstabant. Nihil enim . naturalium , ut nec ipsa φυσικών, ώσπερ ουδ ' αυτή καθάπαξ ή φύσις , το
prorsus natura, Auctori unquam naturæ obsistit αιτίω ποτ' άν αντιπίπτει της φύσεως, αλλ' ουδε
aut renititur. At neque animi voluntas atque sen- γνώμη και όσα γνώμης εστίν , οπηνίκα μέντοι τω
lentia , ac quæcunque illius sunt, tunc tamen cum λόγω συννεύει της φύσεως . Και γάρ ει τυχόν φαίη
et ipsa consentiunt cum ratione naturæ . Sin autem τις, ώς αντιπίπτει Θεώ τι των κατά την φύσιν, αυ
forle aliquis dicat, aliquid eorum , quæ sunt ex na- του μάλλον και της φύσεως υπάρχει το έγκλημα πο
tura , Deo repugnare ; Dei potius crimen est, quam na- λεμον φυσικώς ενθεμένου τοίς ούσι , προς την κατ '
turæ : qui bellum nalura rebusindiderit, ut contra ip- αυτού και αλλήλων στάσιν και μάχην.
sum , aliæque in alias tumultuent ac pugnamhabeant.
Quod cnim nihil naturalium Deo contrarium 40 " Οτι γαρ ουδέν αντίκειται Θεώ φυσικόν, δήλον εκ
sit, inde liquet, quod hæc yi generationis ipsoque του ταύτα κατά γέννησιν υπ' αυτού δημιουργηθήναι ,
orlu nativitatis ab eo condita sint, nulloque no- Β και μηδεμίαν υπέρ της ουσιώδους εν ημίν τούτων
bis crimini detur, eorum in nobis essentiale con- συστάσεως αιτίασιν έχειν • πάν μεν ούν τουναντίον ,
ſlalum ac exsistentia : secus vero palam obnoxii διά την τούτων παρεκτροπήν τας εγκλήσεις σαφώς
simus, eo nomine, quod hæc everlamus ac depra- υπομένειν. Κατά ταύτην μεν γαρ, πάσης τε γνωμι
vemus. Sic quidem evertendo ex serpentis mali κώς κακίας γινόμεθα κατά τον αρχαίκακον όφιν ·
auctoris rationibus, vitiis omnibus animi voluntate κατ' εκείνην δε, πλάσμα Θεού και τίμιον κτίσμα
addicimur : illorum vero in nobis incolumitale , κατά φύσιν υπάρχομεν . Διά του τούτο κατά τους
Dei figmentum præstansque creatura ac nobilis θείους Πατέρας , ούτε θελημάτων φυσικών , ούτε μην
nalura exsistimus. Idcirco juxta divinos Patres , nec ενεργειών, ώσπερ ουδ' αυτών φύσεων μείωσιν εργα
naturales voluntates, at neque operationes , neque ζόμεθα το παράπαν, επί του , αυτού και ενός Θεού
vero ipsas naturas, in uno eodemque Deo Verbo in Λόγου σεσαρκωμένου • τέλειον τον αυτόν κατά πάντα
carnalo quidquam prorsus extenuamus : qui eum Θεόν ομού και ανθρωπον ορθοδόξως πιστεύοντες ,
dem ipsum perfectum Deum simul et hominem εκ του τελείως τά τε θεία και ανθρωπικά , και έχειν
recla fide credamus, eo quod perfecte divina hu- φυσικώς , και θέλεις και ενεργείν και θείαν ομού
manaque naluraliter haberet, eique velle et ope- C και ανθρωπίνην έχειν κυρίως ουσίαν και θέλησιν
rari competeret ; divinaque simul atque humana και ενέργειαν · ίνα μή τη περί εκάτερον των φυ
proprie cssentia et voluntate et operatione præ- σικών ιδιωμάτων ελλείψει , την εκατέρας των εξ ών
dilus esset : ne scilicet , dum aliquid utrinque και εν αις υπάρχει φύσεων, μείωσιν , μάλλον δε
naluralium proprietalum desiderari dederimus , τελείαν υπαρξίαν , παρά το είκός δογματίσωμεν .
utriusque naturæ , ex quičius, el in quibus exsistit, diminutionem ; imo vero perfectam abolitionem ac
interilum , absurde alque impie doceamus.
Quod enim humanam natura , uti et essentia , "Οτι γάρ θέλημα κατά φύσιν είχεν ανθρώπινον ,
divinam voluntatem haberet , clare Verbum ipsum ώσπερούν και κατ' ουσίαν θείον , αυτός επιδείκνυται
demopsirat, ca , quam humanitus nostri causa προδήλως ο Λόγος , διά της ανθρωποπρεπούς υπ '
secundum dispensationem iniit mortis, fuga , dicen- αυτού δι' ημάς γενομένης οικονομικής του θανάτου
do : Pater, si possibile est, transeat a me calix & ; παραιτήσεως , καθ' ήν έλεγε : Πάτερ , ει δυνατόν ,
lit scilicet ostcnderet suæ carnis imbecillitatein ; παρελθέτω απ' εμού το ποτήριον • ίνα δειξη της
quodque non inani spectro, ficleque sensum ludi- οικείας σαρκός την ασθένειαν · και ως ου φαντασία
icans, videntibus caro appareret ; sed revera homo σαρξ εγνωρίζετο τοίς ορώσι, την αίσθησιν παρα
proprie esset ; cui rei naturalis volunlas fidem κλέπτων • άλλ' αληθεία κυρίως άνθρωπος ήν, της
astruebat , ex qua sic certa consilii ratione mori D φυσικής τούτο μαρτυρούσης θελήσεως, ής ή κατά οι
recusabat. κονομίαν υπήρχε παραίτησις.
Quod aulem rursus in tolum deilicala esset di- " Οτι δε πάλιν διόλου τεθέωτο, προς αυτό το θείον
vine consentiens, ex qua, ejusque ratioribus sem- .θέλημα συννεύων, εξ αυτού και κατ ' αυτό κινού
per moveretur ac informarelar , ex eo liquet quod μενον αεί και τυπούμενον , δήλον εκ του μόνην την
paternam duntaxat voluntatem perfecte ralam του Ιατρικού θελήματος επίκρισιν τελείως ποιή
liabuerit et probaverit, quo ex judicio tanquam σασθαι , καθ ' ήν ώς άνθρωπος έφασκε : Μή το εμόν ,
bomo aiebat : Non mea , sed lua fiat voluntas ; in αλλά το σόν γινέσθω θέλημα τύπον ημίν εαυτόν
hoc quoque se nobis normam ac exemplum præ- και παράδειγμα κάν τούτω διδούς , προς αθέτησιν
bens , ul nostram ipsi voluntatem spernamus , ad του ημετέρου θελήματος, διά την του θείου τελείαν
perfecte explendam divinam ; . vel si inde mortem εκπλήρωσιν, ει και θάνατον επηρτημένον διά τούτο
nobis impendere videamus. Nisi enim velut qui κατίδομεν. Ει γάρ μή ως άνθρωπος φύσει γενό
• Malth . XXVI , 39.
81 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 82

μενος, καὶ φυσικὰν ἔχουν ἀνθρώπινον θέλημα κεκτη A homo natura factus esset , ac naturalem (humanam
μένος , τοῦτό τε κατ ' οἰκονομίαν ὑποκλίνων , καὶ πρὸς scilicet ) voluntatem haberet, camque secundum
ἕνωσιν τοῦ πατρικοῦ συνελαύνων θελήματος , ἔλεγεν dispensationem submitteret , atque ad unionem
αὐτῷ τῷ Πατρί · Μὴ τὸ ἐμὸν θέλημα · γινέσθω , cum paterna voluntate 41 adigeret, Patri dicebat :
ἀλλὰ τὸ σόν · δῆλον ὡς φύσει Θεὸς τοῦτο ἔλεγε · Non mea voluntasfiat, sed tua ; utique ut natura Deus
κἐκ τούτου λοιπὸν ἑαυτὸν ἐδείκυ, μὴ τὸ αὐτὸ καὶ id dicebat ; hincque adeo non eadem se ac pari cuni
ἶσον θέλημα τῷ Πατρὶ κεκτημένον , ἀλλ᾽ ἕτερον καὶ Patre voluntate præditum , sed alia atque natura
κατὰ φύσιν διάφορον · 8 καὶ ὑποτάσσων , ᾔτει γε diversa monstrabat ; quam et subjiciendo, paternam
νέσθαι μόνον τὸ πατρικόν. Καὶ εἰ ἄλλο παρὰ τὸ duntaxat fieri voluntatem petebat. Sin autem alia ac
τοῦ Πατρὸς φυσικὸν ἐκέκτητο θέλημα , δῆλον ὡς καὶ Pater naturali voluntate præditus erat , utique
etiam essentiam æque diversam ac dissimilem ha
τὴν οὐσίαν εἶχε παρηλλαγμένην . « Μιᾶς γὰρ οὐσίας ,
ἐν δὴ καὶ τὸ θέλημα , » κατὰ τὸν σοφώτατον Κύριλ bebat. < Unius enim essentiæ , una profecto volun
tasest, ait sapientissimus Cyrillus ". Diversa autem
λον * . Διαφόρου δὲ τοῦ φυσικοῦ θελήματος ὄντος ,
διάφορος πάντη τε καὶ πάντως ἡ φύσις. cum sit naturalis voluntas, diversam prorsus et
naturam esse necesse est.
B Duorum
Δυοῖν οὖν θάτερον · ἢ γὰρ ὡς ἄνθρωπος εἶχε igitur alterum ; autenim ut homo natu
θέλημα φυσικὸν , καὶ δι' ἡμᾶς οἰκονομικῶς παρῃτεῖτο rali præditus voluntate erat, volensque nostri causa
θέλων τὸν θάνατον · καὶ πάλιν ὥρμα κατ' αὐτοῦ dispensatione mortem recusabat ; ac rursus adver
διὰ τῆς πρὸς τὸ πατρικὸν θέλημα τελείας συννεύ sum eam aggrediebatur, qua illi perfecte cum divina
voluntate conveniebat : aut cum naturali ut homo vo
σεως · ἢ μὴ ἔχων ὡς ἄνθρωπος θέλημα φυσικόν ,
ὡς Θεὸς φύσει τὰ τοῦ σώματος εἰς ἰδίαν οὐσίαν luntate careret, ut Deus natura affectus corporis ac
έπασχε πάθη , συστελλομένην φυσικῶς τὸν θάνατον , passiones in essentia ipse sua perpetiebatur, quæmor
tem naturaliter recusaret, aliaınque essentialiter a
καὶ ἄλλο κατ᾽ οὐσίαν πρὸς τὸν Πατέρα θέλημα φυ
Patre naturalem voluntatem haberet ; quæ ipsa ne
σιχὸν κεκτημένην · δ καὶ μὴ γενέσθαι δι' εὐχῆς
ἐζήτει καὶ παρεκάλει . Καὶ τίς Θεὸς θάνατον κατὰ fieret, precibus exquirebat ac obsecrabat. At quis
nam Deus, qui natura mortem carnis formidet ; eani
φύοιν σαρκὸς δεδιὼς , καὶ διὰ τοῦτο παρελθεῖν τὸ
que ob rem transire calicem efflagitet, ac qui aliam
ποτήριον ἐξαιτούμενος , καὶ ἄλλο παρὰ τὸ πατρικὸν ac Pater voluntatem habeat ?
θέλημα φυσικὸν κεκτημένος ;
Ταύτην οὖν τῶν ἡμετέρων ψυχῶν ἀποσκευαζό Hac igitur ex animis nostris absurda opinione
μενοι τὴν ἀτοπίαν , τὴν εὐσεβῆ τῶν Πατέρων όμολο- c C ejecta , piam sanctorum Patrum confessionem re
γίαν κατέχωμεν · καὶ ὅταν λέγει • « Πάτερ , εἰ δυνα lineamus ; et cum dicit : e Patr , si possibile est ,
τὸν , παρελθέτω τὸ ποτήριον τοῦτο , καθώς φησιν transeat a me calix iste (quemadmodum ait ma
ὁ μέγας ᾿Αθανάσιος ἐν τῷ περὶ Σαρκώσεως αὐτοῦ gnus Athanasius, in eo quem de Incarnatione ac
καὶ Τριάδος λόγῳ 15 . πλὴν μὴ τὸ ἐμὸν θέλημα Trinitate scripsit libro ), verumtamen non mea vo
γενέσθω , ἀλλὰ τὸ σόν · τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον , luntas fiat , sed tua : Spiritus quidem promptus est,
caro autem infirma , duas hic voluntates ostendere
ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής · νοοῦμεν ὡς δύο θελήματα
ἐνταῦθα δείχνυσι · τὸ μὲν ἀνθρώπινον : ὅπερ ἐστὶ intelligimus ; unam quidem humanam, quæ est
τῆς σαρκός · τὸ δὲ θεϊκόν . Τὸ γὰρ ἀνθρώπινον διὰ carnis ; aliam autem divinam . Nam humana propter
τὴν ἀσθένειαν τῆς σαρκὸς παραιτεῖται τὸ πάθος · infirmitatem carnis refugiebat passionem ; divina
τὸ δὲ θεϊκὸν αὐτοῦ πρόθυμον . Ταύτῃ καὶ ὁ μέγας autem ejus voluntas, prompta erat. Sic quoque
magnus Gregorius Theologus in secunda oratior.e
θεολόγος Γρηγόριος ἐν τῷ περὶ Υἱοῦ δευτέρῳ λόγῳ 26
σαφῶς ἐκδιδάσκει , λέγων · . Τὸ γὰρ ἐκείνου θέλειν , de Filio aperte docet, inquiens : « Illius enim vo
οὐδὲν ὑπεναντίον , θεωθὲν ὅλον . » Ωστε θέλειν εἶχεν luntas nihil Deo adversatur, cum sit tota deifica
ἀνθρώπινον , κατὰ τὸν θεῖον τοῦτον διδάσκαλον · οὐ ta . » Itaque , ut hic divinus Magister sentit, labebat
μὴν θεῷ καθοτιοῦν ὑπεναντίον · ὅτι μή γνωμικὸν D humanam voluntatem , quæ tamen nullo modo uila
τοῦτο καθάπαξ, ἀλλὰ φυσικὸν κυρίως ἐτύγχανεν , in re Deo adversaretur ; idcirco nimirum quod
ὑπὸ τῆς αὐτοῦ κατ᾽ οὐσίαν θεότητος τυπούμενον ἀεὶ voluntas hæc non omnino ex sententia, sed pro
καὶ κινούμενον πρὸς τὴν τῆς οἰκονομίας ἐκπλήρω prie naturalis erat, quam ejus divinitas essentia
σιν · καὶ ὅλον δι᾽ ὅλου τῇ πρὸς τὸ πατρικὸν συν liter semper informaret, atque ad explendam dispen
, καὶ θεῖον τῇ ἑνώ sationem (humanæ nimirum salutis in carne my
νεύσει τε καὶ συμφυῖᾳ τεθεωμένον
σει κυρίως *, ἀλλ᾽ οὐ τῇ φύσει, καὶ γενόμενον ἀλη sterium) moveret ; totaque ex toto consensu ac
θῶς καὶ λεγόμενον · μηδαμῶς τῷ θεωθῆναι, τοῦ unione seu necessitudine 42 cum paterna volun
κατὰ φύσιν ἐκστᾷν . tate deificata esset ; divinaque , proprie copulationc ,
non tamen natura, tum vere evasisset, tumque audiret qua nimirum idcirco quod deificata est
nihil excesserit ab eo , quod ex natura est .
Τῷ γοῦν θεωθὲν ὅλον εἰπεῖν , τὴν τοῦ κατ᾿ αὐτὸν Dum igitur doctor dicendo voluntatem totam
ἀνθρωπίνου θελήματος πρὸς τὸ θεῖον αὐτοῦ καὶ πα deificatam, humanæ ejus voluntatis cum divina
* Tom . x, in Joan . Refertur in vi synod ., act. 10. 23 Refertur act. illa 10 sexte synodi . 26 Orat.
36. Refertur etiam act. illa 10. 27 Marg . ῞Οτι ἡ θέωσις τὴν ἕνωσιν σημαίνει . Deificationem , unionem si
mifcare .
83 S. MAXIMI CONFESSORIS S1

ipsius ac paterna voluntate unionem declaravit, Α τρικὸν ἕνωσιν ὁ διδάσκαλος παραστήσας , τᾶσαν
quidquid contrarium est ac contraria volentes a ἐναντίωσιν , καὶ τοὺς τἀναντία θέλοντας ἐκ τοῦ κατὰ
Christi mysterio perfecte abegit . Cum autem ait , Χριστὸν μυστηρίου τελείως ἀπήλασε · τῷ δὲ φάσκειν ,
. Illius omnis voluntas, innatum humanæ ejus . Τὸ γὰρ ἐκείνου θέλειν, ο τήν τε τοῦ κατ' αὐτὸν
voluntatis motum , essentialemque ac naturalem a ἀνθρωπίνου θελήματος ἔμφυτον κίνησιν , καὶ τὴν
divina ipsius paternaque voluntate distinctionem πρὸς τὸ θεῖον αὐτοῦ καὶ πατρικὸν οὐσιώδη καὶ φυ
ostendens , confusionem una cum fictione penitus σικὴν διαφορὰν ἐπιδεικνύμενος , τὴν σύγχυσιν μετὰ
ablegavit. Hanc enim, illique impietate parem, di- τῆς φαντασίας ὁλικῶς ἀπεσκεύασε . Ταύτην γὰρ καὶ
visionem, Christi in carne mysterii doctrinam con- τὴν ὁμότιμον αὐτῇ ἐπ᾽ ἀσεβείᾳ διαίρεσιν πολεμού
vellere , cum divinus hic Pater [vir] , tum ei similes σας εἰδότες τὸν τῆς οἰκονομίας λόγον, ὅ τε θεῖος οὗτος
idemque sentientes sancti Ecclesiæ catholicæ do- Πατὴρ 29 , καὶ οἱ κατ' αὐτὸν ἅγιοι τῆς καθολικής
ciores, intelligentes, magnificis vocibus distinctio- Ἐκκλησίας διδάσκαλοι , μεγαλοφώνως τήν τε δια
nem pariter et unionem de utraque dicendas φορὰν καὶ τὴν ἕνωσιν καθ᾿ ἑκατέρας αὐτῶν ἐδογμά
voluntate sanxerunt ; illain quidem , quæ in na- τισαν · τὴν μὲν , ἐν τῷ φυσικῷ λόγῳ πραγματικῶς
turali reipsa ac perfecté ratione servetur ; banc καὶ τελείως συντηρουμένην (2) , τὴν δὲ πάλιν , ἐν τῷ
vero rursus , quæ in dispensationis modo firmiter B οἰκονομικῷ τρόπῳ παγίως καὶ ὑποστατικῶς σωζο
ac personaliter consistat, ad cas res astruendas, μένην, εἰς πίστωσιν τῶν ἐν τῷ ἑνὶ καὶ μόνῳ Χριστῷ
quæ in uno soloque Christo secundum unionem τῷ Θεῷ καθ᾿ ἕνωσιν τὴν ἀδιάσπαστον οὐσιωδῶς
indivulsam exsistunt , omniaque naturalia quæ eis ὄντων πραγμάτων καὶ πάντων τῶν προσόντων αὐτοῖς
insunt . Omnes enim sicut aliam atque aliam (di-
• φυσικῶν . Πάντες γὰρ ὥσπερ ἄλλην καὶ ἄλλην , θείαν
vinam scilicet atque humanam) duplicemque na- φημὶ καὶ ἀνθρωπίνην , καὶ διπλῆν φύσιν ἐπὶ τοῦ
turam in uno eodemque docuerunt ; sic clare etiam αὐτοῦ καὶ ἑνὸς ἐδογμάτισαν · οὕτως διαπρυσίως
aliam atque aliam voluntatem (divinam atque hu- τοῖς πᾶσιν ἐκήρυξαν καὶ ἄλλο καὶ ἄλλο θέλημα, θεῖόν
manam) duasque voluntates ; tumque aliam et aliam φημι καὶ ἀνθρώπινον , καὶ δύο θελήματα · καὶ ἄλλην
operationem (divinam pariter atque humanam) ac καὶ ἄλλην ἐνέργειαν, θείαν τε καὶ ἀνθρωπίνην · καὶ
duplicem rursus operationem , hoc est , duas præ- διπλῆν αὖθις ἐνέργειαν, τουτέστι δύο. Οὕτω γὰρ καὶ
dicaverunt. Sic enim et substantias palam numero τῶν οὐσιῶν τὴν ἐν ἀριθμῷ σημασίαν προδήλως ἐξ
designarunt, ac voce extulerunt. Cernitur enim εφώνησαν . Φαίνεται γὰρ ὁ αὐτὸς ὡς ἄνθρωπος, καὶ
idem tanquam homo , quanquam esset natura Deus, τὸ κατὰ φύσιν ὑπάρχων Θεὰς , θέλων οἰκονομικῶς
velle hunanitatis indulgentia ut calix transiret, η C παρελθεῖν τὸ ποτήριον · καὶ μέχρι τούτου τυπῶν τὸ
hactenusque quod nostrum ac humanum est, re- ἡμέτερον , ὡς Κύριλλος ἡμᾶς ὁ σοφὸς ἐξεπαίδευσεν ·
præsentare , ut nos sapientissimus Cyrillus docuit, ἵνα τῆς ἡμῶν φύσεως πᾶσαν θανάτου συστολήν
quo omnem mortis formidinem a natura abigerct , ἀπολέσῃ , καὶ πρὸς ὁρμὴν ἀνδρικῶς τὴν κατ' αὐτοῦ ,
atque ad aggrediendum fortiter adversus cam φημὶ τοῦ θανάτου , στομώσῃ τε καὶ διεγείρῃ. Φαί
(mortem scilicet ) duraret ac excitaret . Cernitur νεται δὲ πάλιν ὡς Θεὸς, καίπερ ἄνθρωπος ὢν κατ'
vero rursus ut Deus, tametsi essentialiter homo οὐσίαν , θέλων τὴν οἰκονομίαν πατρικῶς ἐκπληρῶται ,
erat , ex Patris voluntate , velle dispensationem ex- καὶ τὴν πάντων ἡμῶν σωτηρίαν ἐργάσασθαι · δεί
plere, nostrumque omnium salutem operari. Con- κνυται δὲ καὶ ὡς ἄνθρωπος , φύσει τυγχάνων Θεὸς ,
spicitur vero, etiam ut homo, cum esset Dens ἀνθρωπίνως ἐνεργῶν, καὶ τὴν πεῖραν τῶν παθημά
•
natura, humanitus operans, ac sponte propter nos των δι ' ἡμᾶς ἑκουσίως δεχόμενος · δείκνυται δὲ πά
passiones ac cruciamenta reipsa subire 43 susti- διν ὡς Θεὸς , καὶ τὸ κατὰ φύσιν ἄνθρωπος ὢν , θεϊκώς
nens vicissimque conspicitur ut Deus, etsi erat ἐνεργῶν , καὶ τὰς θεοσημείας φυσικῶς προβαλλόμενος •
homo ratura, divine operans, divinaque signa ac ἐξ ὧν ὅτι καὶ Θεὸς ὁμοῦ καὶ ἄνθρωπος ἦν ὁ αὐτὸς
miracula naturaliter edens : ex quibus idem sinul ἐγνωρίζετο , ταῖς ἐξ ὧν καὶ ἐν αἷς ὑπῆρχεν οὐσίας
Dens et homo noscebatur , pari numero voluntates p ἰσάριθμα τὰ θελήματα , καὶ τὰς ἐνεργείας φυσικῶς
ac operationes , cum illis substantiis , ex quibus, et κεκτημένος , εἰς βεβαίωσιν τῆς τῶν ἅπερ κυρίω ;
in quibus exsistebat, naturaliter habens, ad corum ἦν τελείας ὑπάρξεως .
quæ proprie ac vere erat astruendam exsisten
tiam.
Sin autem quispiam ad hæc confutanda conten Εἰ δέ τις πρὸς τὴν τούτων ἀθέτησιν ἀντιφατικῶς ,
tiosiusque neganda , Deivirilem divini Dionysii ope τήν τε τοῦ θεοφάντορος Διονυσίου 2 Θεανδρικὴνἐν
rationem objiciat , sapientissimique Cyrilli operatio έργειαν , καὶ τὴν τοῦ σοφωτάτου Κυρίλλου συγγενῆ καὶ
nem cognatam et ex amborum munere editam, sciat , δι᾽ ἀμφοῖν ἐπιδεδειγμένην εἰς μέσον τῷ λόγῳ προ
matilas hinc sibi vires conflatum iri , quibus piam ΐσχεται , γινωσκέτω μηδεμίαν ἐντεῦθεν ἐρανισόμενος
confessionem convellat. Quam enim Dionysius apta ἑαυτῷ κατὰ τῆς εὐσεβοῦς ὁμολογίας ἰσχύν. Ἡ μὲν
voce Deivirilem operationem vocavit , duplicem ope γὰρ Θεανδρικὴ προσφόρῳ φωνῇ πρὸς τοῦ διδασκάλου
rationem circumlocutionis figura significat, ejus φρασθεῖσα , διπλῆν τοῦ διπλοῦ τὴν φύσιν ἐνέργειαν

9 Fr. ¿vfp, emendatum marg. shp. 21" Epist. 4, ad Caium .

85 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA.
περιφραστικῶς δηλονότι σημαίνει . θε !αν γὰρ καὶ ἡ qui natura duplex sit. Divinam enim atque virilem
ἀνδρικήν , ἤγουν ἀνθρωπίνην , διὰ τῆς κατὰ τὴν ἐκ (id est, humanam ) copulate vocis prolatione , palatin
φορὰν συναφείας προδήλως ἐκήρυξεν · ἀλλ᾽ οὐχ prædicavit : non tamen simpliciter et absolute :
ἁπλῶς · ὅθεν οὐδὲ δι' ἀριθμοῦ ταύτην ὠνόμασεν 30 , unde nec numerato hanc nominavit, etsi singula
εἰ καὶ μοναδικῶς τὴν τῶν φυσικῶν ἐνεργειῶν ἕνωσιν riter, ut naturalium operationum conjunctionem
ἐπισημαίνων, ταύτην ἐδίδαξεν · ἥτις οὐ λυμαίνεται significaret , eam docuit . Neque vero hæc naturali
τῇ φυσικῇ τούτων διαφορᾷ · καθάπερ οὐδ᾽ αὐτῇ τῇ horum distinctioni quidquam officit , uti neque ipsam
τῶν οὐσιῶν, ἡ τούτων ἀδιάσπαστος ἕνωσις · ἐπειδὴ substantiarum distinctionem indivulsa earum unio
κατὰ τοὺς λέγοντας , Εἰ μίαν εἶχεν ἐνέργειαν , καὶ lædit. Nam alioqui , ad eos qui hæc loquuntur quod
ταύτην Θεανδρικήν εἰ μὲν φυσικὴνμίαν ὁ σαρκωθείς . attinet , si unam habuit operationem , eamque Dei
Λόγος ἐκέκτητο ταύτην, πρὸς δύο ἡ μία κατὰ φύσιν virilem ; siquidem naturalem unam hanc opera
ἐνέργεια , πῶς μερισθήσεται ; καὶ ποίῳ λόγῳ τὰς tionem incarnatum Verbum habebat , quæ una na
διαφόρους οὐσίας ἡ μία κατὰ τὸ αὐτὸ συστήσει καὶ turalis operatio sit, quomodo in duas dividetar,
ἀφορίζει ἐνέργεια ; πρός τε τὰ ὁμογενῆ τὴν κατ' οὐ quave ratione distinctas essentias seu naturas , una
σαν ἀπαραλλαξίαν ἔχειν ἑκατέραν ποιοῦσα , καὶ secundum idem operatio constituet atque discernet ?
πρὸς τὰ ἑτερογενῆ πάλιν τὴν κατ' ουσίαν διαφοράν . Β Ita scilicet ut utrique summam cum rebus ejusalem
Καὶ παρω λέγειν, ὡς τῆς πρὸς τὸν Πατέρα καὶ ἡμᾶς generisessentialem incommutabiliter similitudinem ,
φυσικῆς συγγενείας ἐκπέπτωκεν , ὡς μήτε παντε atque ab eis rursum, quæ non sunt ejusdem ge
λῶς ἐκείνου, μήτε ἡμῶν Θεανδρικὴ τὴν ἔμφυτον καὶ neris , essentialem distinctionem tribuat. Mitto di
εἰσιώδη κεκτημένων ἐνέργειαν . Εἰ δέ γε πάλιν ὑπο cere, a naturali cum Patre ac nobiscum cognatione
στατικὴν, πρὸς τῇ καινῇ δόξῃ ' τίς γὰρ ὁ λέγων excidisse ; quippe cum nec ille prorsus, neque nos
ὑποστατικὴν ὑπάρχειν ἐνέργειαν (3) ; Καὶ οὕτως Deivirilem insitam ac essentialem operationem
ἀλλότριον τοῦ Πατρὸς κατ' ἐνέργειαν αὐτὸν ὁ τοιοῦ habeamus . Sin autem rursus unam hanc persona
τὸς ἀποφαίνει λόγος, εἴπερὑποστατικὴν, καὶ οὐ φυ lem operationem habebat ; præterquam quod nova
σκὴν ἔχει παρὰ τὸν Πατέρα ἑνέργειαν . Τοῖς γὰρ opinio est ; quis enim personalem operationem
ὑποστατικοῖς ἰδιώματι , τὴν πρὸς αὐτὸ κέκτηται δια dicat ? Sic etiam ejusmodi doctrina ac sententia,
φυρὸν προδήλως ὁ λόγος . extraneum cum a Patre operandi ratione consti
tit; siquidem personajem , et non naturalem , secus ac Pater , operationem habet. Personalitus enim
proprietatibus Verbum ab co palam distinctum est.
Καὶ ι ἡ συγγενὴς δὲ καὶ δι' ἀμφοῖν ἐπιδεδειγμένη C Quin et cognata, exque amborum munere edita
μανπάλιν ο ἐνέργεια , » κατὰ τὸν ἀοίδιμον Κύριλλον, Kala una rursus coperatio , ex inclyti viri Cy
οὐκ ἐπ᾽ ἀναιρέσει τῆς τῶν κατὰ φύσιν ἐνεργειῶν οὐ rilli sententia, non ab eo dicta est , ad essentialem
πώδους διαφορᾶς · τῶν ἐξ ὧν καὶ ἐν αἷς ὑπάρχει ὁ naturalium operationum distinctionem tollendam,
εἷς καὶ μόνος Χριστὸς ὁ Θεός · ἀλλ' ἐπὶ συστάσει earum ex quibus et in quibus unus solusque
τῆς ἄκρας τούτων ἑνώσεως εἴρηται τῷ διδασκάλι . Christus Deus exsistit, naturarum ; sed ad summam
Καὶ ἔοικέ πως δι᾿ ἄλλων φωνῶν, τὸν Θεοφάντορα earum astruendam unionem. Ac videtur hic doctor,
Δονύσιον ἐκμιμεῖσθαι . Ἵνα γὰρ δόξῃ μὴ γυμνὸν aliispropemodum vocibus divinum Dionysium imni
ὄντα τοῦτον Θεόν, μήτε ψιλόν αὖθις ἄνθρωπον · tatus . Ut enim doceret non esse hunc Deum nu
μήτε ἰδίᾳ Θεὸν ἀσωμάτως ἐνεργοῦντα, μήτε ἰδίᾳ dum , neque rursus simplicem hominem ; ncque
ἄνθρωπον τὰ κατὰ γνώμην πράττοντα · ἀλλὰ seorsim Deum nullo corporis commercio operan
Θεὶν σεσαρκωμένον καὶ τελείως δι᾿ ἡμᾶς ἐναν tem , neque seorsim hominem suo arbitratu agen
Ερωπήσαντα , θεϊκῶς ἅμα καὶ ἀνθρωπικῶς τὸν tem ; sed . Deum incarnatum nostrique causa
αὐτὸν ἐνεργοῦντα , ἔφησεν, ὡς οὐ λόγῳ μένον , perfecte factum hominem , divinis humanisque ra
καὶ τοῖς θεοπρεπέσιν ἐπιτάγμασιν, ἐνεργὸς εὑρί tionibus eumdem operantem , ait , necdum sermone
σκέτα: ὁ Σωτὴρ ἐν τῷ τοὺς νεκροὺς διανιστᾷν D divinisque jussionius efficacem inveniri Salvato
καὶ θεραπεύειν πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλα rem, suscitando mortuos , omnemque morbum atque
χίαν · ἀλλὰ συνεργάτιν ὥσπερ τινὰ πρὸς τοῦτο omnem curando languorem ; verum etiam ad hoc
† μάλιστα τὴν ἁγίαν αὐτοῦ παραλαμβάνειν ἠπεί- maxime velut sociam ac adjutricem , sanctam car
μετα σάρκα · τοῦτο ποιῶν μὲν ὡς Θεὸς τῷ ταν nem suam adhibere studuisse : ita nimirum , ut
τουργῷ αὐτοῦ προστάγματι · ζωοποιῶν δὲ αὖ πά illud quidem tanquam Deus jussu suo omnipotente
λιν καὶ τῇ ἀφῇ τῆς ἡνωμένης αὐτῷ καθ' ὑπόστα præstaret ; rursusque etiam sanctæ carnis ipsi
σιν ἁγίας σαρκὸς, ἵνα δείξῃ καὶ ταύτην ζωοποιεῖν personaliter unitæ contacta , vitam præberct ; ut
δυναμένην διὰ τῆς οὐσιώδους αὐτοῦ ἐνεργείας , ἧς scilicet cam quoque vivifica vi pollere essentiali
ἐπι κυρίως ἡ ἀφή , ἡ φωνὴ , καὶ ὅσα τοιαῦτα . Εἶτα , sua operatione, ad quam proprie contactus, voxque
ὡς ἔδειξε τὰς φυσικὰς ἐνεργείας αὐτοῦ , τοῦ ἐξ ἀμε ac similia attinent, monstraret. Deinde postquam
την συγκειμένου Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ , σωζομένας τε ostendit naturales ejus operationes (Christi scilicet
λείω :· τὴν τῆς θεότητος αὐτοῦ , διὰ τοῦ παντουργοῦ Dei ex ambobus compositi) perfecte incolumes esso
W Non enim dixit μίαν τινά, uti Cyrus mutavit , unam quamdam , sed καινήν τινα , κουam .
1 Matt
h . ix , 55 .
 87 S. MAXIMI CONFESSORIS 88
ac consistere ; deitatis quidem operationem per A προστάγματος, τὴν δὲ τῆς ἀνθρωπότητος αὐτου, διὰ
fussionem vim omnium efficacem habentem ; ejus τῆς ἀφῆς· παρέστησε ταύτας ἡνωμένας διόλου τῇ πρὸς
vero humanitatis, per tactum ; has omnino mu-` ἀλλήλας συμφυΐᾳ καὶ περιχωρήσει · ὡς μίαν διὰ τὴν
tua conjunctione ac velut reciproca immeatione ἕνωσιν αὐτοῦ τε τοῦ Λόγου καὶ τῆς παναγίας αὐτοῦ σαρ
copulatas ostendit ; ita nimirum, ut tum ipsius κὸς δείκνυσθαι τὴνἐνέργειαν · οὐ φυσικὴν, οὐχ ὑποστα
Verbi , tum ejus sanctissimæ carnis unionis vi , τικήν οὐ γάρ τι τοιοῦτον εἴρηκεν ὁ διδάσκαλος · ἀλλὰ
operatio aniteret : non naturalis , nec vero per συγγενῆ τοῖς μέρεσι· δι᾽ ὧν, ὡς εἴρηται , κατά τε πρόσ
sonalis (nihil enim ejusmodi Cyrillus locutus est), ταγμα παντουργὴν , κατά τε ἀφήν χειρὸς ἐπεδείκνυτο .
sed partibus affinis ; per quas, ut dictum est, tum jussione omnium vim efficacem habente, tum manus
contactu Christus exhibebatur.
Itaque ex ipsa sacra sapientissimi doctoris sen Δέδεικται τοίνυν πρὸς αὐτῆς τῆς ἱερᾶς τοῦ σο
tentia ostensum est tradere ipsum naturalium φοῦ διδασκαλίας, ὡς καὶ τὴν διαφορὰν τῶν φυσικῶν
quoque operationum , ut et ipsarum , ad quas et ἐνεργειῶν, ὥσπερ οὖν καὐτῶν τῶν φύσεων ὧν καὶ
spectant , naturarum , post etiam unionem , distin εἰσὶ , διαγορεύει φυλαττομένην καὶ μετὰ τὴν ἕνωσιν ·
.
ctionem incolumem ; ipsamque rursus unionem ῃ καὐτὴν τὴν ἔνωσιν αὖθις ὁρίζεται · τὴν μὲν , ἐν τῷ
statuere ; alterum quidem , dicendo , Jussionem λέγειν , πρόσταγμα , παντουργὸν καὶ ἀφήν · τὴν δὲ ,
omnium vim efficacem habentem tactumque ; › τῷ λέγειν , μίαν τε καὶ συγγενῆ · δι᾽ ὧν πᾶσαν συνο
alterum vero , dicendo, e tum unam , tum cognatam αίρεσίν τε καὶ διαίρεσιν τοῦ κατὰ Χριστὸν μυστη
atque affinem ;, qua utraque omnem a Christiρίου μεγαλοφυῶς ἀποπέμπεται · οἱ δὲ μὴ οὕτω λαμ
mysterio tum contractionem magnifice removet, tum βάνοντες , ἀλλ᾿ ὡς μίαν Λόγου τε καὶ σαρκὸς τὴν
divisionem . Qui autem 45 non sic interpretantur, συγγενῆ νοοῦντες ἐνέργειαν , τὴν Εὐτυχοῦς καὶ ᾿Απο
sed vetut unam Verbi simul ac carnis cognatam λιναρίου συνουσίωσιν δογματίζουσι. Δεῖ τοιγαροῦν
atque affinem operationem intelligunt, Eutychis et ἐν πᾶσι καὶ τὸν λόγον ἀλώβητον διασῴζειν , καὶ τὸν
Apollinarii substantiarum conflatum docent. Necesse τῆς οἰκονομίας τρόπον διατηρεῖν ἀπαράφθαρτου ·
igitur est, ut in omnibus illæsam et rationem , et ἵνα μηδεμίαν ἡ πονηρὰ ξυνωρὶς , ἡ διαίρεσις , φημί,
modum dispensationis inviolabilem servemus, ne καὶ ἡ σύγχυσις , κατὰ τῆς ἀληθείας σχοίη παρείσ
quem , par illud pessimum (divisio scilicet ac con δυσιν.
fusio ) adversum veritatem aditum nanciscatur .
Juxta hanc igitur, eodemque pio sensu expo . Κατὰ ταύτην οὖν, καὶ τὰς ἄλλας, εἴπερ εὑρεθεῖεν,
nendæ sunt, si quæ aliæ Patrum voces occurrant C μοναδικὰς τῶν ἁγίων Πατέρων φωνὰς, τὴν εὐσεβῆ
unum significantes ; nec prorsus committendum , ut διάνοιαν ἐκληπτέον · καὶ μηδαμῶς εἰς ἀντίφασιν
velut contradicant sanctorum vocibus, quæ duo ταύτας, πρὸς τὰς τῶν ἁγίων δυϊκὰς ἐκδεξώμεθα ·
significant, eas accipiamus ; qui nimirum , cum has γινώσκοντες , ὡς καὶ αὗται πρὸς τὴν διαφορὰν κατὰ
validas ad distinctionem adversus confusionem , τῆς συγχύσεως ἰσχυραί, κἀκεῖναι πρὸς τὴν ἕνωσιν
tum et illas ad unionem adversus divisionem tu κατὰ διαιρέσεως ἀσφαλεῖς · ἀλλ᾽ ἄμφω, καὶ ταύτας
tas, non nesciamus ; sed utrasque, has pariter il κἀκείνας, ψυχῇ τε καὶ στόματι περιχαρῶς ἀσπασώ
lasque, animo et ore læti amplectamur, rectaque μεθα, καὶ ὀρθοδόξως ὁμολογήσωμεν · καὶ διὰ τῶν
fide confiteamur ; iisque vocibus , quæ specie tenus κατὰ προφορὰν δοκούντων πως ἐναντίων φωνῶν ,
prolatæ contráriæ videantur , eos qui ipso reipsa τοὺς κατὰ διάνοιαν ἐναντίους ἐπίσης ἑαυτοῖς καὶ
sensu peræque ipsi sibi, aliique aliis ac veritati ἀλλήλοις , καὶ τῇ ἀληθείᾳ , σοφῶς τροπωσώμεθα ·
adversantur, sapienter fundamus, atque a nostra καὶ τῆς ἡμετέρας αὐλῆς , ήγουν τῆς καθολικῆς τοῦ
caula (catholica scilicet ac apostolica Dei Ecclesia) Θεοῦ καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας , ἀνδρικῶς ἐξελί
fortiter arceamus ; ac ne vel minimum aditum σωμεν · καὶ μήθ' ὅλως τὴν οἱανοῦν πάροδον κατα
contra rectam fidem illis præbeamus, qui latronum τῆς ὀρθοδόξου πίστεως , τοῖς λῃστρικῶς ὅρια πατρι
marc , Patrum terminos transferre moliuntur u , ut D κὰ μηχανωμένοις μεταίρειν, παράσχωμεν , τῷ διαῥ
eorum , cum armorum tum pietate nitentium do ῥίπτειν τι τῶν εὐσεβῶν ὅπλων τε καὶ δογμάτων , δι'
gmatum disturbent aliquid, quibus eis proclive ut ὧν γίνεσθαι πέφυκεν ἡ ἐκείνων καταστροφή καὶ
evertantur intereantque. ἀναίρεσις.
Cæterum illud etiam advertamus operæ pretium Πλὴν κἀκεῖνο γινώσκειν χρεών , ὡς ἐπί τε φύσεων
est, quod ad naturas ac naturales operationes at καὶ φυσικῶν ἐνεργειῶν , καὶ μοναδικὰς πρὸς ταῖς
tinet, sanctorum Patrum voces occurrere , quæ δυϊκαῖς φωναῖς τῶν ἁγίων Πατέρων εὑρίσκο
nedum duo , sed et quæe unum significent, ut est, μεν · ὡς , ο τήν μίαν φύσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρ
« Una natura Dei Verbi incarnata ; » et, c Deivirilis κωμένην δ' , » καὶ , ε τὴν Θεανδρικὴν ἐνέργειαν,
cperatio ; et, «Cognata ac amborum munere obita : καὶ , ι τὴν συγγενῆ καὶδι' ἀμφοῖν ἐπιδεδειγμένην ,
ad naturales autem voluntates quod attinet, nula ἐπὶ δὲ φυσικῶν θελημάτων , οὐδεμίαν μοναδικὴν , ὡς
puto, quantum assequi licuit, prolata vox uuius ἐμὲ γινώσκειν , τὸ παράπαν ἐκφώνησιν εὑρεῖν διο

a Prov. XXII , 28.

81 Cyrill. Epist. 2 ad Successum.

89 OFUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 90
νατὸν , ἀλλὰ τὰς ἐν ἀντωνυμίαις καὶ ἀριθμῷ δυϊ- Α accurrerit , sed quæ pronominibus atque numero ,
κὰς σήμασιας . Πῶς οὖν καὶ τίνι λόγῳ , κἂν προσ duo significent. Quo igitur modo, quave ratione
εξετάσαι δεχώμεθα παντελῶς , ἐν ἢ δύο θελήματα jam deinceps , unane in Christo Deo , an duæ sint
χρὴ λέγειν ἐπὶ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ , τῆς τῶν Πατέρων dicendæ voluntates, vel omnino in quæstionem
νομοθεσίας καὶ διδασκαλίας δύο φυσικὰ θελήματα atque examen vocari sinemus, cum Patrum de
παρακελευομένης ὁμολογεῖν ἐπ᾿ αὐτοῦ καὶ πρεσβεύ cretis atque doctrina, duas in eo naturales vo
ειν , καθὰ καὶ φύσεις αὐτὰς , καὶ τὰς τούτων φυ luntates confiteri jubeamur, ac profiteri, perinde
σικὰς ἐνεργείας , μέχρι τοῦ γινώσκειν τὴν δια ac ipsas naturas, earumque naturales operationes,
φοράν ; hactenus dum earum distinctionem noscamus?
Τούτων μοι παρεκβατικῶς νῦν λελεγμένων πρὸς Hæc in præsentiarum ad tuam in Deo colendam
τὴν σὴν θεοτίμητον ἁγιστείαν , παρακαλῶ τὴν ἐπ sanctitatem per digressionem prolocutus, rogo,
αὐτοῖς , ἢ μὴ προσηκόντως ῥηθεῖσιν , ἢ μὴ νοηθεῖσι ut in illis vel non aple 46 dicta, vel minus recte
intellecta, et bumanitate excuses , et emendare
χαλῶς, συγγνώμην ὁμοῦ καὶ διόρθωσίν μοι χαρίσα
σθαι , φιλαγάθῳ πατρικῆς εὐσπλαχνίας 'στοργῇ καὶ satagas, benignissima paternorum viscerum amoris
μιμήσει · καὶ Χριστῷ τῷ Θεῷ με παραθέσθαι, τῷ vi ac imitatione ; meque Christo Deo commendes;
σὺν Πατρὶ καὶ Πνεύματι ἁγίῳ δοξαζομένῳ εἰς τοὺς Β qui cum Patre et Spiritu sancto glorificatur, in
αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν . sæcula sæculorum . Amen.
7
ΣΧΟΛΙΑ . SCHOLIA .
α' . Fr. 'Ατοπον , φησί , τὸ ἓν θέλημὰ μερίζεσθαι . 1. Absurdum ait unam dividi voluntatem . Hoc
Τοῦτο γὰρ ἀναγκάζει ή φυσική συγγένεια · καὶ τὸ enim cogit naturalis affinitas; ac mediam quidem
μὲν ἥμισυ τῇ μιᾷ , τὸ δὲ λοιπὸν τῇ λοιπῇ φύσει partem uni naturæ , reliquam vero tribui alteri ;
δίδοσθαι· καὶ οὕτως ἀλλοτριοῦν τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ atque in eum modum Christum a Deo ac nobis
καὶ ἡμῶν, ὡς οὐκ ἐχόντων σύνθετον θέλημα . extraneum facere, ut qui voluntatem compositam
minime habeamus.
β'. Fr. Οτι τὴν διαφορὰν , καὶ τὴν ἕνωσιν οἱ Πα 2. Docuisse Patres distinctionem ac unionem ad
τέρες κατὰ τῆς συγχύσεως, καὶ τῆς ὁμοτίμου αὐτῇ versus confusionem , paremque ei divisionem .
διαιρέσεως ἐδογμάτισαν . 1
r. Fr. Ο Νεῖλος . Έστιν ὑποστατικὴ , ἀλλ ' ἐφ’ 3. Nilus scilicet . Est personalis operatio , sed m
ἡμῶν ἡ παράλογος , δι᾿ ἣν ἄνθρωπος ὁ Θεὸς, ἵν᾽ ἐπ- C nobis , aliena a ratione , ob quam Deus factus est
ανασώσῃ τὸν ἄνθρωπον · ἀπαλλάξας ταύτης, ὅσοι φό homo , ut homini salutem præstaret ; ab ea liberans
6ῳ θανάτου διὰ παντὸς τοῦ ζῇν ἔνοχοι ἦσαν δου omnes qui timore mortis per totam vitam obnoxii
λείας · ἦγουν ὅσοι φοβούμενοι τὴν ὀδύνην , τὴν erant servituti v .: omnes nimirum , qui doloris metu ,
ἡδονὴν περιεποιοῦντο , τὴν μητέρα τῆς ὀδύνης · τὴν . voluptatem doloris parentem (nempe corruptionis
τῆς φθορᾶς ἀρχηγόν · τὴν τοῦ θανάτου προαγωγὸν auctorem ; mortisque productricem ac conciliatri
καὶ προμνήστριαν . cem ) colebant, eique obsequebantur .

ΙΣΟΝ EXEMPLUM
Ἐπιστολῆς (1 ) γενομένης πρὸς τὸν ἁγιώτατον Epistola missæ a sancto Maximo ad sanctissimum
ἐπίσκοπον κύριον Νίκανδρον , παρὰ τοῦ ἐν episcopum dominum Nicandrum, de duabus in
ἁγίοις Μαξίμου , περὶ τῶν δύο ἐν Χριστῷ ἐνερ Christo operationibus.
γειών .
Αὐτὸς , θεοτίμητε καὶ παμμακάριε Πάτερ , φερω . Qui ipse , in Deo colende ac beatissime Pater,
νύμως ἔχων μετά τῆς ἀνδρείας , τὴν κατὰ πάντων pro nominis ipsa ratione , una cum virilis animi
ἀφανῶς , ἡ φανερῶς τὴν ἁγίαν τοῦ Θεοῦ καθολικὴν D fortitudine , sacratissima adversus omnes hostes qui
καὶ ἀποστολικὴν Ἐκκλησίαν πολεμούντων ἐχθρῶν vel occulte exque insidiis , vel palam atque aperte
ἱερωτάτην νίκην * · καὶ τὸν ὑπὲρ αὐτοῦ ἀειθαλῆ ' sanctam Dei catholicam et apostolicam Ecclesiam
τοῖς χαρίσμασι , καὶ ταῖς ἐνεργείαις τοῦ Πνεύματος bello fatigant , victoria fultus sis ; jamque ab eo ,
ἁμαράντινον στέφανον, ἤδη κατ᾿ ἐλπίδας λαβὼν παρ' ejusque fungendo certamine , donis semper vi
αὐτοῦ , καὶ ὡς ἐν χερσὶ κτησάμενος τοῦ κατὰ φύσιν bus, Spiritusque operationibus immarcesci
ἐφετοῦ , διὰ τῆς πρὸς αὐτὸ τελείας συννεύσεως τὴν coronam, spei munere adeptus ; ac velut in m
μακαρίαν ἀπόλαυσιν · κἀκ τούτου σαφῶς, εἰ καί τις ipsius natura desiderabilis , perfecta cum co con
• Hebr . II , 15.
* Scita allusio ad etymton nominis Νίκανδρος , fortis victor .
NOTA .
( ι ) Ἴσον ἐπιστολῆς. Venet. erat , τοῦ αὐτοῦ · mutuatus sum , περὶ τῶν δύο ἐν Χριστῷ ἐνεργειῶν,
sed malui ex Dufr . cod . illa addere , παρὰ τοῦ ἐν quod non habuere alii codd . cum epistolæ tota
ἁγίοις Μαξίμου , quod magis cohæreant cum voce præfatio , ipsa fusa , illi desideretur .
γενομένης , plcniorquc oratio sit . Reliqua ex Tarr .
91 S. MAXIMI CONTESSORIS 92

sensione , beatam jucunditatem consecutus ; quique A ἄλλος , αὐτοῦ τοῦ Κυρίου κατατρυφῶν , τῶς ποτέ ,
demum inde manifeste , si quis alius, ipsius Domini καὶ τ ! ν: τρόπῳ ταύτην προσάπτειν , κἂν λόγῳ ψιλῷ ,
fruavis deliciis , quomodo unquam , ac qua ratione , μή τί γε διά τιμίων σου καὶ μακαρίων προσάγειν
nudo etiam sermone hanc ascribere , nedum per καταδέχῃ γραμμάτων τῷ ἀδρανεῖ καὶ δειλῷ , καὶ
venerabiles ac beatas litteras tuas deferre sustines μηδόλως εις παράταξιν Θεοῦ , καὶ τὸν αὐτοῦ καὶ
imbecilii timidoque ; ei denique qui prorsus in Dei ὑπὲρ αὐτοῦ , ἅγιον πόλεμον , τὰς τοῦ νοῦ πρακτικὰς
aciem , ejusque ac pro eo sacrum defungendo præ δυνάμεις, ἢ τοὺς κατὰ ψυχὴνὡσεί τινας δακτύλους
lium ac bellum , actuosas mentis vires ; aut velut χειρῶν , λογισμοὺς , μέχρι καὶ νῦν δεδιδαγμένῳ
manuum quosdam digitos, animi movere rationes κινεῖν, καὶ ταύτῃ τροποῦσθαι γενναίως τοὺς κατέν
necdum didicerit ; eaque ratione eos strenue fun αντι Κυρίου παντοκράτορος ῥήμασί τε καὶ δόγμασιν
dere atque fugare , qui adversus Dominum omnipo έπαιρομένους · καὶ τῆς ἀγαθῆς γῆς ἐξελαύνειν,
tenicn verbis pariter atque dogmatis 47 extollun ἥτις ἐστὶν αὐτὸς ὁ Κύριος ἡμῶν καὶ Θεὸς , καὶ ἡ
tur ; bonaque cos terra ( ipso nimirum Domino ταυτὸν ὀρθόδοξος πίστις · ἡ ὄντως παγία τῶν εὐσε
Beoque nostro ), quodque idem sit, recta fide ; firma Εῶν δογμάτων ἕδρα καὶ σύστασις · καὶ τῶν ἀρετῶν
nimirum vere piorum dogmatum sede ac coag ἡ ἀένναος καρπογονία καὶ φύσις . ᾿Αλλὰ τοῦτο χρι
Β
mento ; jugi denique virtutum ubertate naturaque στομιμήτως πεποίηκας · ἵνα τὴν τούτου προδήλως
eliminare. Quod vero sie feceris , Christi imitatio εἰς ἐμὲ , τὸν γνωμικῶς αὐτοῦ διεστηκότα , καὶ τὴν
fuit, qua nimirum ejus plane in ne, qui ab ipso μακρὰν ἀπ' αὐτοῦ τῆς κακίας ὥσπερ τινὰ χώραν
animi voluntate recesserim, ac ceu regionem quam ἕξιν, ἐμπροθέτως οἰκοῦντα, καὶ τὰ πάθη τῆς ἀτι
dam, quam longe ab co remotam y, pravitatis atque μίας καθάπερ χείρους δι' ἐνεργείας ἐκτρέφοντα ,
vitii habitum mentis proposito colam , turpissimas φιλάγαθον ἐπιδειξάμενος κένωσιν, καὶ τῶν ἐνόντων
que passiones seu affectus velut porcos ipso opere σο : θείων κατορθωμάτων τῷ μεγέθει τῆς συγκατα
pascam , benignissimam exhibens exinanitionem, βάσεως ὑποδείξας τὴν δύναμιν, εἰς ἔφεσιν ταύτης
divinarumque in te dotum ac operum potentiam ἐγείρῃς , καὶ πρὸς ἱερόν τινα καὶ μακάριον ζῆλον,
propensæ inclinationis magnitudine ostendens, in ἀτρέπτως στομώσῃς, τῆς πάμπολύ με παρὰ πάντας
illius amorem excitares , atque ad sacram quandam βαρούτης νωθείας τε καὶ ἀμελείας· τὸν φόρτον εἰς
ac beatam æmulationem immutabili firmitate dura δύναμιν ἀποῤῥιψάμενον · καί σε τῆς περὶ ἐμὲ τὸν
res ; abjecta nimirum pro virili , quæ præ cunctis πτωχὸν στρῆς οἰκονομίας καὶ προμηθείας χάριν
maximc gravet et opprimat , socordiæ ac negligen ἀποθαυμάσας, μακάριε , τὴν ἐν πλείοσιν ἔτεσι καὶ
tia sarcina. Tuamque adeo sapientem erga me C ἀρεταῖς θειοτέραις διατήρησιν , σοῦ τοῦ καλοῦ καὶ
tauperem indulgentiam , propensiorisque rationem ἀγαθοῦ ποιμένος τε καὶ πατρὸς , μετὰ δακρύων , καί
consilii ( vir bcatc) admiratus sum ; longeque pluri τοι λίαν ὑπάρχων ἁμαρτωλός, χαρισθῆναί μοι καὶ
mos annos, divinioribus auctum virtutibus , probum πᾶσιν ἐντενῶς καθικέτευσα τὸν Κύριον ἡμῶν καὶ
te bonumque pastorem ac patrem , mihi pariter Θεόν · ἵνα ἔχοντές σε μάλιστα νῦν , ὅ τε τῆς φύσει
cunctisque incolumen , in lacrymas effusus , tametsi καὶ ὄντως ἀληθείας τὴν πρόῤῥησιν , ἡ κατὰ τὴν ἔχε
sumi valde pcccator ac obnoxius , a Domino nostro βασιν τῶν πραγμάτων ἀλήθεια σαφῶς ἐπιστώτατο ·
et Deo enixe supplexque deprecatus sum : quo καὶ θλίψις , οἵα καθάπαξ οὐ γέγονεν ἀπὸ καταβολῆς
scilicet nunc maxime nacti te , quando ejus quæ κόσμου , οὐδ' οὐ μὴ γένηται , πάντας πανταχῆ διὰ
natura reque ipsa Veritas est, prædictionem, verus τὰς ἁμαρτίας κατέλαβε · τῇ τε πανσθενεῖ βακτηρίᾳ
ipse rerum eventus aperte confirmavit, ac afflictio, τῶν θεοπειθῶν προσευχῶν δυναμοῦντά τε καὶ φων
qualis nulla prorsus exstitit a mundi constitutione, νύοντα , καὶ τῇ πανιέρῳ σύριγγι τῆς θεοσόφου διδα
neque est futura a , omnes ubique propter scelera σκαλίας ὁδηγοῦντα καλῶς καὶ φωτίζοντα , καὶ εἰς
apprehendit : qui nempe robustissima piarum pre τόπον χλόης τῆς ἀξιζώου τῶν ἀρετῶν ἕξεως κατα
cum virga corrobores atque confirmes, sacratissi σκηνοῦντα διὰ τῆς πράξεως· καὶ ἐπὶ ὕδατος ἀνα
maque divinæe doctrinæ fistula praclare ducas ac D παύσεως τῆς ἀειδλύστου τῶν ἱερῶν ἐν τοῖς δόγμασι
illumines, inque pascuæ loco b (vivacis scilicet vir χορηγίας ναμάτων ἐκτρέφοντα διὰ τῆς γνώσεως ·
tutum habitus) actionis cultu colloces ; ac super καὶ εἰς τόπον ὀχυρὸν καὶ μάνδραν ὑψηλὴν τὴν καθ
aquam refectionis (jugem nimirum sacrorum do οικὴν Ἐκκλησίαν , καὶ τὸν ταύτην δι' αἵματος οἰκείου
ctrine fluentorum subministrationem ) scientiæ ful καὶ ζωοπιοῦ κατὰ θέλησιν ἁρμοσάμενον Κύριον
goribus educes , atque in locum munitum subli ἀσφαλῶς διασώζοντα , τῆς τῶν ἐναντίων ἐλευθερω
merique mandram (Ecclesiam scilicet catholicam , Οῶμεν καταδρομῆς · οἱ προσφόρου καιροῦ τῆς τοῦ
ac qui cam sibi proprio ac vivifico sanguine per παντὸς φραξάμενο : ταραχῆς καὶ συγχύσεως , τὸ μέγα
voluntatem Dominus despondit) tuto salves reci τῆς τῶν ἁπάντων σωστικῆς οἰκονομίας Χριστοῦ τοῦ
pias ; ab adversariorum aggressione liberemur : qui Θεοῦ καὶ ἀπόῤῥητον , ὡς πάντας αἰῶνας καὶ χρόνους,
nempe opportuni temporis, quo turkata sunt omnia καὶ τοὺς ἐν αἰῶσι καὶ χρόνῳ 38 φυσικῶς περιγρά

* Psal. cxcm , 1. y Luc. xv , 15. Rom . 1. 26. a Matth. XXIV , 21. b Psal . xxi , 2.

sa mikam nxt ypivots.

93 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 94

φον (m) , συγχεῖν μηχανῶνται μυστήριον · οἷα τῆς ἐξ Α atque confusa , occasione arrepta , magnum Christi
ἡμῶν νοερῶς τε καὶ λογικῶς ἐψυχωμένης , ὑπ' αὐτοῦ Dei dispensationis cunctis salutaris , atque arcanum
κατ' εὐδοκίαν Πατρὸς καὶ συνέργειαν ἁγίου Πνεύ mysterium, ut quod omnia sæcula atque tempora,
ματος προσληφθείσης, καὶ αὐτῷ κατὰ μίαν καὶ τὴν quique illis continentur , cunctos natura circum
αὐτὴν ὑπόστασιν ἑνωθείσης ἁγίας σαρκὸς , οὐκ ἐχού scrijat , LB confundere machinantur ; tanquam sei
ας μετὰ τὴν ἕνωσιν τὰ προσόντα κατὰ φύσιν αὐτῇ , licet sancta caro , anima rationis participe ac intel
δίχα μόνης τῆς ἁμαρτίας · ὅτι μηδὲ τῆς φύσεως ligente predita , propensa Patris voluntate ac Spiri
την μᾶλλον δὲ , αὐτοῦ τοῦ σαρκωθέντος Λόγου , καὶ tus sancti cooperatione ex nobís a Christo assum
δι' ἡμᾶς ἐνανθρωπήσαντος , τὰ τὴν ἡμετέραν φύσιν pta , ac cum ipso in uram camdemque personam
οὐτω δῶς χαρακτηρίζοντα καθ ' ἡμᾶς τελείως οὐ σώ copulata, post unionem, his, qui illi natura insunt
ζωντα · ἀλλ᾽ ἢ ταῦτα πρὸς τὴν ἑαυτοῦ θείαν μετα (excepto duntaxat peccato , cum nec illud ad natu
σκευάσαντος φύσιν · καὶ ταύτῃ, τὸ ἐλλιπὲς τῆς οἱ rain speciet) carcat : seu potius , divinum ipsum
κείας θεότητος δείξαντος , δεομένης παρενθήκης τις Verbum, quod incarnatum ac nostri causa homo
νὰς πρὸς τὴν κατ' οὐσίαν ἐντέλειαν · ἢ πάμπαν εἰς factum est , ea, quæ nostram naturam essentialiter
ἀνυπαρξίαν μεταχωρῆσαι ποιήσαντος , ὡς οὐ λίαν insigniunt, perinde ac se res in nobis habet, non
B
καλά, καὶ τῆς αὐτοῦ δημιουργίας τὸ ἔργον ἐξαρα Β perfecte servaverit , sed haec , vel in divinam suan
νίσαντος τῷ μὴ κατὰ λόγον τινὰ καὶ σοφίαν αὐτὰ naturam mutaverit ; eaque ratione, divinitatis suæ
ποιῆται, καὶ ἑνῶται πρὸς ἑαυτὸν καθ' ὑπόστασιν ' defectum monstraverit , cui interjici aliquid ad
ἐπεὶ πῶς , τὸ λόγῳ καὶ σοφίᾳ γενόμενον , ἐν αὐτῷ τῷ esscutialem ipsius perfectionem necesse fuerit ; vel
λίγῳ καὶ τῇ σοφίᾳ καθ ' ἕνωσιν ἀδιασπάστως οὐ σι omnino tanquam non valde bona in nihilum rede
ζεται ; ἢ πῶς σωζόμενον καὶ μετὰ τὴν ἕνωσιν , οὐχ gerit , suaque opus creationis deleverit , quod nulla
ὁμολογεῖται ; καὶ δι' ἥντινα αἰτίαν ; ἵνα διὰ τῆς ὁμο hæc ratione sapientiaque condiderit , nec sibi per
λογίας ὅτι γέγονεν ἄνθρωπος ὁ φύσει Θεὸς πιστευθῇ sonaliter copulaverit. Alioqui , quomodo id quod
κατ᾿ ἀλήθειαν ; Η τυχὸν οὐδὲ τὴν ἀρχὴν αὐτὰ τὰ ratione et sapientia conditum est, non in ipsa
φύσει προσόντα τῇ φύσει προσλαβὼν μετὰ τῆς φύ ratione et sapicntia secundum unionem indissolu
σεως ; ᾿Αλλὰ ἄψυχόν τινα καὶ ἄλογον, καὶ οὐδαμῶς bilem incolume est ? vel si post unionem est inco
ἐξ ἡμῶν , ἡ ἡμῖν ὑπάρχουσαν ὁμοούσιον σάρκα λα lume , quid causæ est cur non confiteantur, ut per
6ών· ἢ οὐδὲ λαβὼν, ἀλλ᾽ ἄνωθεν καὶ ἀπ' ἀρχῆς συν confessionem , ipse qui Deus natura esset , vere
τυπιωμένην αὐτῷ (n ) κατενέγκας , ἤνωσεν ἑαυτῷ · factus homo credatur ? An forte ne a principio qui
καὶ τὴν δι' ἡμᾶς καὶ πρὸς ἡμᾶς οἰκονομίαν ἐφάν dem , iis, quæ naturæ insunt ex natura, cum natura
τασεν , ἀνθρωπίνῳ σχήματι προσπελάσας ἡμῖν , ἀλλ' C assumptis ; sed inanimi quadam ae rationis ex
οὐκ ἀνθρωπίνῃ φύσει προσομιλήσας , ἵνα τὸ γένος parte nec prorsus ex nobis, aut ejusdem nobiscum
ἅπαν τοῦ παλαιοῦ παραπτώματος ἀνασώσηται, καὶ substantiæ , assumpta carne ; aut ne assumpta qui
τοῦ δι' αὐτὸ κατακρίματος ἐλευθερώσῃ . dem , sed ex origine et a principio cum ipso sub
stantia confusam, develens, sibi ipse univit ; nostrique causa, atque ad uos susceptam dispensationem ,
figmento larvaque gessit ; humana scilicet figura, ac specietenus nobis propinquans, non humana ipsa natura,
ad universum humanum genus a veteri delicto reparandum , atque a damnatione cjus causa illata
liberandum , nobiscum versans
Ταῦτα γὰρ , καὶ τούτων πλείω δοξάζουσιν , ὅσοι Hæc enim, atque his plura opinantur, quicunque
μὴ παντελείως ἐν Χριστῷ τῷ Θεῷ τὰ φυσικὰ , καὶ ex sanctorum Patrum sensu ac sententia non ortho
δίχα τῆς ἁμαρτίας , ὥσπερ καὶ τὰς φύσεις αὐτὰς τύς doxe profitentur , perfecte omnino in Christo Deo

NOTE.
(m) Τοὺς ἐν αἰῶσι καὶ χρόνοις φυσικώς περιγρά defuit , dum rediit , aut neqite simpsit . Sampsit
sor . Incipit hic Tarr . Tantis desideratis : nec pla g certe , etsi superne, sive e colo devexit. " Ανωθεν
cet, quod vocem περιγράφον , reddit , circumscribit ergo, ipsum est οὶ ἀπ' ἀρχῆς , a principio, ex ipsa
et terminat : altera enim ac prior vox, una sufficit, origine ac processione ; quomodo usurpavit Greg.
verumque sensum Græcæ illius reddit , prout a in hoc carmine, ῏Ων τὸ μὲν ἦεν ἄνωθεν · Quorum
Cicerone , Cesare , aliisque usurpatur , relatis a hoc quidem erat a principio, ex origine ; uti etiam
Bud . in Comm . Est ergo ἄῤῥητον τὸ τῆς οἰκονομίας Demosth . τὸ συνουσιωμένην , secundum substantiaen
μυστήριον, arcanum nullis verbis explicabile ; ci ut unilam ; longe est a viro theologo . συνουσιασμός ,
reddit ipse Turr. nullos licatus habens ; quod Eutychianorum est et Severianorum ; unitio secun
@rum omne ac sæculum, et qui eis continentur, na dum substantiam , et substantialis , sive etiam ua
tura circumscribat ; tanquam scilicet eis eminens , turalis , Christi Ecciesie , auctore presertim Cyrillo .
id est, excluitat, e numero auferat . Similis lapsus Illud , substantiarum confusio , aitera ab altera ab
notatas n . 1 , in vocibus περιγράφειν et περιορίζειν. sorpta, vel etiam ex ambabus una tertia effecta,
(π) 'Αλλ' ἄνωθεν καὶ ἀπ' ἀρχῆς συνουσιωμέ uti passim Maximus exprimit, et qui eam confun
μην αὐτῷ . Τurr . Sed superne et a principio defe dentium hacresim impugnant. istud, vera, essentia
rens copulavit eam secum secundum substantiam : rum seu naturarum , καθ' ὑπόστασιν , sustinendi ra
quasi unum Valentini errorem hæc suffigant, de tione (quæ et post unitionem distinctionem retincant,
lati e cœlo corporis, cœlestisque materiæ, non ex ac quod unaquaeque nata est ) copulatio . Nec in
nobis assumpti ; quod toto cœlo a Maximi mente re sie trita morandum , nisi quantum adegit tanta
abest. Τὸ, ἄνωθεν ,ut hic sumendumn , ipsa Maximi illa superioris interpretis vere 20: hoyo; osei
correctio notat , ἢ οὐδὲ λαβών , qua nec Turriano tantia.
95 S. MAXIMI CONFESSORIS 96

incolumia esse post etiam unionem , ut et naturas , A σθαι κατὰ τοὺς ἁγίους Πατέρας ὀρθοδόξως ὁμολογοῦσι·
etiam naturalia ; idque sine peccato . Nam neque καὶ μετὰ τὴν ἕνωσιν. Οὐδὲ γὰρ τὴν θείαν φύσιν καὶ
divinam et increatam naturam non vere exsisten ἄκτιστον ἀνύπαρκτόν τεκαὶ ἀθέλητον ἢ ἀνενέργητον
tem videmus , voluntatisque ac operationis exper καθορῶμεν · οὔτε μὴν τὴν κτιστὴν καθ᾿ ἡμᾶς καὶ ἀν
tem ; at neque rursus creatam nobis similem atque θρωπίνην οὐσίαν ἀνύπαρκτόν τεκαὶἀθέλητον ἢ ἀνεν
humanam substantiam , ipsam non vere exsistentem έργητον ἐπιγινώσκομεν . Καὶ εἰ μηδεμίαν τούτωνἔρη
novimus , et voluntate sive operatione carentem . μον ἐπιστάμεθα φυσικῆς ὑπάρξεως, θελήσεώς το
Sin autem neutram defici scimus 49 vera naturali καὶ ἐνεργείας, ἐκ τούτων δὲ, θείας φύσεως καὶ ἀν
exsistentia ac substantia, necnon voluntate ac ope θρωπίνης φύσεως λέγω, καὶ ἐν ταύταις, καὶ τούτων
ratione ; atque ex his (divina scilicet humanaque ὑπόστασίς ἐστι κατ᾽ ἀλήθειαν ὁ εἷς καὶ μόνος Χρι
natura) et in his, atque harum vere persona est, στὸς καὶ Υἱὸς, πῶς, εἴπερ φύσει κυρίως Θεὸς , καὶ
unus ac solus Christus atque Filius ; quomodo , φύσει κυρίως ἄνθρωπος ὁ αὐτὸς , οὐχὶ καὶ θεῖον θέ
ac cum natura proprie Deus, idemque natura pro λημα καὶ ἐνέργειαν φύσει κυρίως, καὶ ἀνθρώπινον
prie homo esset, non etiam divinam natura proprie θέλημα, καὶ ἐνέργειαν φύσει κυρίως εἶχε , μηδετέρου
voluntatem et operationem , humanamque natura τούτων κατὰ φύσιν ὧν ἐλλιπής , δι᾿ ὧν ἐπαληθεύων
B
proprie voluntatem et operationem habebat, neutro τοῖς πράγμασι τὰ ὀνόματα , καὶ τούτοις αὖθις ἐπι
horum natura carens ; quibus, faciendo ut nomina κυρῶν τὰ πράγματα , προδήλως ὁ αὐτὸς ἐγνωρίζετο ,
rebus vere convenirent, atque his rursus casdem τά τε θεῖα καὶ ἀνθρώπινα φυσικῶς ἔχων καὶ θέλων
astruendo, manifeste idem ipse, cum divina tum καὶ ἐνεργῶν, κἀκ τούτου τὰ ἐξ ὧν , καὶ ἐν οἷς, καὶ
humana naturaliter habens , volensque ac operans ἅπερ ὑπῆρχε , πιστευόμενος ; Ἐπεὶ, τοῦ φυσικοῦ
noscebatur ; ac qui inde, ea , ex quibus, et in qui θελήματος καὶ τῆς οὐσιώδους ἐνεργείας ἀναιρουμέ
bus, et quæ erat, crederetur ? Naturali enim volun νων , τῆς τε θείας καὶ ἀνθρωπίνης οὐσίας , τοῦ ἐκ
tate ac essentiali operatione sublatis, ejus, qui ex τούτων καὶ ταύτας ὄντος καὶ σώζοντος κατὰ μίαν
lis, ac læ est, servatque in una persona , quomodo ὑπόστασιν , πῶς Θεὸς ἢ ἄνθρωπο ; ἔσται ; καὶ πῶς
Deus et homo futurus est ? Ac quomodo hoc illudve τοῦτο, ἢ ἐκεῖνο κατ᾽ οὐσίαν ὑπάρχων δειχθήσεται,
essentialiter esse monstrabitur, qui utriusque na μὴ σώζων ἑκατέρας φύσεως ἀνελλιπῶς τὴν ἰδιότητα ,
turæ proprietatem, absque omni peccato , indefecti πάσης ἁμαρτίας χωρίς ; Τὰ γὰρ τῶν κατὰ φύσιν
biliter non servet ? Quod enim excessit iis quæ sunt ἐκστᾷν , κἂν τῆς ἔξω τῆς οὐσίας γεγένηται, μηδεμίαν
ex natura , ab ipsa quoque essentia , nullam exsi ύπαρξιν ἔχον · ὅτι μηδὲ κίνησιν φυσικήν. « Τὸ γὰρ
stentiam habens ac substantiam (quod neque mo c μηδεμίαν κίνησιν ἔχον, » ᾗ φησιν ὁ θεοφάντωρ καὶ
tum ),extraneus factus est. Nam ut divini magnique - μέγας ἅγιος Διονύσιος 3 , ο οὔτε ἔστιν, οὔτε τί ἔστεγο
doctoris beati Dionysii sententia est : ‹ Quod nul οὔτε ἔστι τις αὐτοῦ παντελῶς θέσις (ο ). » Διά του
lum habet motum , neque est , neque aliquid est , nec τοῦτο τὰς Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ φύσεις ὁμολογοῦντας
ulia prorsus ejus affirmatio est. . Igitur , qui Christi ἡμᾶς, τὴν θείαν φημὶ καὶ τὴν καθ᾽ ἡμᾶς ἀνθρωπί
Dei naturas (tum scilicet divinam , tum quæ nostri νην , πρὸς βεβαίαν τῆς τε τούτων ὑπάρξεως πίστω
similis est, humanam) confiteamur , ad earum exsi σιν , καὶ τῆς ἡμῶν περὶ αὐτῶν ὁμολογίας ἀλήθειαν ,
stentiæ certam astruendam fidem , veramque no
καὶ τὰ φυσικὰ τούτων ἰσαρίθμως δεῖ πάντως πρε
stram de illis confessionem , omnino quoque natu σβεύειν θελήματα , καὶ τὰς οὐσιώδεις τοσαύτας ἐνερ
rales ipsarum pari numero voluntates profiteamur γείας ὁμολογεῖν · καὶ μηδὲν αὐτῶν προφάσει δῆθεν
necesse est , totidemque essentiales operationes ; τῆς καθ᾽ ὑπόστασιν θείας ἑνώσεως ἀπομειοῦν ἢ ἐξαρ
nec harum aliquid prorsus minuamus aut nege νεῖσθαι τὸ σύνολον · γινώσκοντας , ὡς ἡ καθ᾽ ὑπό
mus, eo prætextu , hincque nobis fucum facientes, στασιν ἕνωσις οὐδὲν παραβλάπτει τῶν φυσικῶν, κα
quod in persona divinitus unite sint ; cum nos θάπερ οὐδὲ τὰς φύσεις αὐτάς · εἰ καὶ ταύτας εἰς ἐν
minime lateat, quæ in persona unio est, nihil illis ἄγει δι' ἑαυτῆς κατὰ τὴν μίαν ὑπόστασιν · τοῦ δύο ,
quæ naturalia sunt , uti nec naturis ipsis officere ; D τῷ φυσικῷ λόγῳ ὑπάρχειν οὐδαμῶς ἐξιστῶσα · ὥστ
tametsi illa vi sua, unjus personæ ratione , in unum περ οὖν καὐτὰ δὴ λέγω τὰ φυσικὰ ἰδιώματα , τῇ
cas cogat (haud tamen eximat , quin naturæ ipsa πρὸς ἄλληλα συμφυΐᾳ διόλου πάλιν ἐνίζουσα, καὶ
ratione due exsistant), uti etiam naturales ipsas μηδέτερον τοῦ ἑτέρου χωρὶς , ἢ τῆς θατέρου πρὸς
proprietates , carum inter se cohæsione ac necessi θάτερον κοινωνίας ἐκτὸς, κατὰ τὸν τῶν Ῥωμαίων
tudine , unius rursus prorsus nexu astringens ,neu πάπαν ἀοίδιμον Λέοντα θεωρεῖσθαι 3 καθοτιοῦν
tramque sine altera , extrave alterius communio συγχωροῦσα , τὴν τούτων οὐσιώδη καὶ φυσικὴν οὐκ
nem , ullo modo, uti clarissimus urbis Romæ papa
clarissimnus urbis Romæ papa - ἀμαυροῖ παντελῶς , ἀλλὰ τελείως φυλάττει διαφοράν
3 De divinis uom ., c. 8 , s . 5. Pro κίνησιν cord . legit δύναμιν , vim, potentiam . a Epist . ad Flavian
aliis ac locis.. 1

NOTÆ .
(z) Θέσις . Bene Turr . Positio ; cui ἀφαίρεσις
non bene, eminentia, apud Dionys. uti nec Ċord .
opponitur : uti et διὰ θέσεως φιλοσοφεῖν περὶ Θεοῦ , situs. Sed alia in Dionysio et scholiis eorum mihi
τῷ, δι' ἀφαιρέσεως · affirmando scilicet et negando : castiganda σφάλματα .
qua de re idem Dionys. De mystica theolog. Lansel.
97 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 98
τῷ γὰρ φυλάττειν φυλάττεται , καὶ τῷ συντηρεῖν A Leo sentit , spectari sinens , 50 essentialem ac
συντηρεῖται. Μέχρι γὰρ τότε σαφῶς ἔνωσι ; πραγ naturalem earum distinctionem non prorsus abolet,
μάτων ἐστὶν , ἕως ἂν ἡ τούτων σώζηται φυσικὴ δια sed perfecte servat . Servando enim servatur ; ac,
φορά · ἐπεὶ ταύτης παυσαμένης , παύεται πάντως qua præstat incolumem, ipsa incolumis perstat. llac
κἀκείνη , τῇ συγχύσει τελείως ἀφανισθεῖσα . tenus enim manifeste exstat rerum unio, quandiu
incolumis est naturalis earum distinctio. Nam hac cessante, cessat omnino et illa, confusionis labe
prorsus abolita .
Ταύτης τοιγαροῦν , λέγω δὲ τῆς ἑνώσεως , οὐ λυ Cum hæc itaque ( nempe unio ) nullam rebus
μαινομένης τοῖς πράγμασιν , οὐδὲ τῇ τούτων διαφο labem inferat, nec illarum distinctionem quidquam
ρᾷ , ἀλλὰ μόνον τῇ κλήσει προσφυῶς ἐνοποιούσης lædat , sed solummodo accommodate ad nominis
τά κατ' αὐτήν, εἰσὶ πάντοτε 46 καὶ πάντως ἀμειώτως nuncupationem , quæ ca copulantur, unitate cogat ;
ἐν αὐτῇ καὶ τελείως σωζόμενα , τὰ κατὰ φύσιν διά omnino prorsusque nullo desiderato atque perfecte
φορα , τὴν οἱανοῦν παρατροπὴν οὐ παθόντα καὶ σύγ in ea incolumia sunt, quæ natura distincta sunt,
χυσιν · οὐκ ἐν οὐσίαις αὐταῖς , οὐ θελήμασιν , οὐκ ἐνερ ne vel minimam inde eversionem ac confusioncm ,
γείαις , οὐκ ἄλλῳ τινὶ φυσικῷ . Πῶς οὖν ἐπικάλυμμα in ipsis essentiis seu naturis, in voluntatibus, in
τῆς ἰδίας, οὐκ οἶδ' ὅπως εὐφήμως εἰπεῖν, καλοφρο operationibus, ullove alio quod spectet ad naturam ,
σύνης (p ), ταύτην τινὲς προφασίζονται · καὶ τὸν Β passa . Quonam igitur 'o (qua honesta voce con
σαρκωθέντα Λόγον ἀθέλητον φύσει , καὶ ἀνενέργητον -vestiam nescio) proba .. is suæ ac verecundæ
τῷκαθ' ἡμᾶς , ἤγουν τῷ ἀνθρωπίνῳ , φασί · ἅτε κυ velamen , hanc quidam præetexunt, ac Verbum iri
ρίως ἀψύχου καὶ ἀλόγου τῆς ἐξ ἡμῶν προσληφθεί . carnatum natura voluntatis expers ac operationis ,
σης οὐσίας ἐν αὐτῷ τυγχανούσης. Τὸ γὰρ ἀνενέρ-, nostra natura (id est, humana) asserunt ; tanquam
γητον, ἀκίνητόν τε καὶ ἄψυχον προδήλως ἐστί · καὶ vere inanima ac carente ratione , quæ ex nobis
τὸ μηδεμίαν λογικὴν θέλησιν ἔχον, ἄλογον ταφῶς καὶ assumpta in eo substantia est . Quod enim opera
ἀνόητον . Καὶ εἰ τούτων χωρὶς κατὰ φύσιν ὑπῆρχεν tionis acmotus expens est, plane etiana inanine est ;
ὁ σαρκωθεὶς Λόγος τὸ καθ' ἡμᾶς, πῶς ὅτι καὶ ἄν quodque nulla rationis voluntate præditum est ,
θρωπος γέγονε πιστευθήσεται ; πῶς δὲ μᾶλλον οὐχὶ palam ctiam ratione menteque caret. Sin autem
τραπεὶς τὴν θείαν φύσιν , καὶ σαρκὸς πάθεσιν ἀκου absque his natura erat incarnatum Verbum , qua
σίως ὑποπεσὼν δειχθήσεται κατ' αὐτήν ; Τῇ γὰρ τῶν commercium nobiscum inierat, quonam etiam modo
φυσικῶν ἀναιρέσει , τὴν τῶν τοιούτων καταδρομήν, credetur hominem ipsum exstitisse? Qui vero non
Αρειός τε καὶ ᾿Απολινάριος κατ' αὐτοῦ πεποιήκα potius, divina demutatum natura, ea quoque mon
affectibus invitum succubuisse?
σιν . ῾Ο μὲν γὰρ , ἄψυχον , ὁ δὲ, ἄλογον , ὅπερ ἀν strabitur carnis
ενέργητόν ἐστι καὶ ἀθέλητον, αὐτὸν δογματίσαντες, C Naturalium enim interemptione , Arius Apollina
κτίσμα τοῦτον καὶ ποίημα καθ᾿ ἑαυτὸν ἐβλασφήμη riusque , tali in ipsum acie impressionem fecerunt .
σαν. Εκάτερος γὰρ παθητὸν φύσει θεότητος, ἀλλ᾽ Alter enim anima, alter ratione destitutum (quod
οὐ φύσει σαρκὸς εἶπον τὸν Μονογενῆ · κἂν ᾿Απολινά est operationis expers ac voluntatis) professi, crea
ριος ἔτι κατ᾽ ἀσέβειαν δαψιλευόμενος , καὶ τελείαν turam atque facturam ipsum secundum se blasphe
τὴν εἰς σάρκα μεταβολὴν κατ᾽ ἔκπτωσιν καὶ τροπὴν marunt. Uterque enim Unigenitum natura divinita
τῆς αὐτοῦ θεότητος ἀπεφήνατο . tis patibilem , non carnis natura , dixerunt ; tametsi
majori adhuc impietate Apollinarius , perfectam quoque in carnem conversionem , ipsius divinitatis
occasu ac mutatione sanxit.
Χρὴ τοιγαροῦν εὐσεβοῦντας ἡμᾶς, τὴν τοιαύτην Operæ pretium igitur, ut quibus constitutum sit
ὁμολογίαν διώσασθαι, καὶ τὴν τῶν ἁγίων Πατέρων pietatem colere , confessionem ejusmodi evertamus ,
κρατύνειν διδασκαλίαν · καὶ δύο φυσικὰ θελήματα sanctorumque Patrum doctrinam teneamus ; atque
να πάντη τε.
NOTÆ.
(p) Καλοφροσύνης . Vox paulo rarior. Hesych . D inter Græcos maxime , secuti sunt : quo fit ut in
τὸ καλόφρον affert, explicanda voce εύφρων, uti secundis habenda sint ejus generis scripta, non
etiam vocem αἰδέσιμος · huncque vel maxime ejus ut-pene nulla; mihi haud raro interpolatis Rufino
sensum putem hic spectasse Maximum , prout vox ejusque affusis furfuribus ad fidem auctorumque
αϊδέσιμος active etiain sumitur ; quam ejus signi censum potiora . Sed hæc obiter . Ad rem quod at
ficationem confirmavi ex Orig. in ejus Catena in tinet, prætexebant pietatem Eutychiani et Monothe
Genesim , ubi i!! i sermo est de Rebecca. Catena hæc lita , quasi vererentur illi quidem, nec admissa
exiguis laboribus undecunque licuit ex omnibus distinctione solveretur naturarum unitio ; hi ve
Origenianis in Scripturam mihi collecta , notisque ro , ne contrarias in Christo voluntates ac pecca
illustrata, in Huetii manibus prælum exspectat : tum inducerent, si et humana præditum voluntate
nec quia symbolæ sunt, sic elevandæ, ut jam vir dicerent. Quæ maxime Sergii cavillatio fuit, cjusque
doctus insinuavit. Videmus quanta fide in aliis discipuli Macarii Antiocheni . Reddi itaque possit,
excerptæ ejusmodi symbolæ, ipsoque adeo Origene, animi probitas , verecundia ac pudor, cautio ac
in quibus libri integri exstant, ut inde libros ali timor , et si quid ejusmodi est : Turr . bellam pra -
quot Cyrilli in Joannem supplere licuerit. Breviant dentiam reddit : possit et sapientiam . Dictum xαλ.
plerumque , quandoque etiam, servata sententia, φροσύνης, quasi ironice et per ἀντίφρασιν , μια και
Lantisper verba mutant, qui hoc scribendi genus, κορροσύνης, quod est malitia , mentis , perversitus.
83 S. MAXIMI CONFESSORIS 109
•
duas naturales voluntates , ex eorum mente ac seii- 1 κατ' αὐτοὺς , καὶ οὐσιώδεις ἐνεργείας, ἐπὶ τοῦ
tentia, essentialesque operationes in uno eodemque τοῦ καὶ ἑνὸς ὁμολογεῖν . Εἰ γὰρ ἓν ἐπ᾿ αὐτοῦ θέλημα
confiteamur ac admittamus. Nam , si unam in eo καὶ μίαν ἐνέργειαν εἴποιμεν , ἢ τοῦτον οὐκ ὄντα φύ
voluntatem 51 unamque operationem dixerimus, σει καὶ ἄνθρωπον , ἀλλὰ μόνον Θεόν · ἢ φύσει μόνον
aut cum non etiam natura hominem , sed solum ἄνθρωπον , καὶ οὗ Θεόν · ἢ οὔτε ἄνθρωπον οὔτε Θεὸν
Deum , aut natura tantum hominem , et non Deum ; σαφῶς δογματίσομεν. Οἶον , εἰ μὲν φυσικὸν τὸ θέλη
aut neque hominem , neque Deum esse , palam μα τυχὸν εἴποιμεν , ἢ θεῖον πάντως , ἢ ἀνθρώπινον
profitebimur. Puta , si naturalem forte voluntatem τοῦτό ἐστι · καὶ εἶ θεῖον, τὰ θεῖα κατ' αὐτὸ θελήσει
dixerimus, hæc aut divina prorsus est, aut humana. φυσικῶς ὁ Λόγος · Θεὸν φύσει μόνον καὶ συνθελη
Si divina, ca Verbum natura volet quæ sunt divina ; τὴν τῷ ἰδίῳ γεννήτορι δεικνὺς ἑαυτὸν , καὶ οὐκ ἄν
se natura Deum , eademque ac Pater præditum θρωπον · οὐ γὰρ πέφυκε διὰ τοῦ φύσει θείου , τὸ ἀγα
voluntate , soiuinuodo ostendens ; non autem honi Ορώπινον φύσει χαρακτηρίζεσθαι · ὥσπερ οὐδὲ διὰ
nem . Non enim res patitur, ut quod natura huma τοῦ κατ' ουσίαν ἀνθρωπίνου , τὸ κατ' ουσίαν δεῖον
num est, nota sit ac insigne ejus quod est natura γνωρίζεσθαι. Τοῦτο δὲ , καὶ εἰ ἀνθρώπινεν φῶμεν τὴ
divinum uti neque , ut quod divinum est, per id θέλημα φύσει , κατὰ τὸ ἀκόλουθον συναχθήσεται .
quod est essentiaiiter humanum cognoscatur . Hoc B Ei δὲ ὑποστατικὸν , τῆς αὐτοῦ μόνης ὑποστάσεως
vero ipsum consequenter fiat, si et natura humanam ἔσται χαρακτηριστικόν · καὶ οὔποτ᾽ ἂν κατ' αὐτὸ
voluntatem dixerimus. Sin autem personalem dica κοινωνήσῃ Πατρὶ καὶ ἡμῖν · τῶν γὰρ ἄκρων ὑπο
mus ; ejus duntaxat persona nota atque insigne στάσει διαστέλλεται καὶ χωρίζεται . Τὰ αὐτὰ δὲ
erit ; nec secundum eam cum Patre atque nobis πάλιν καὶ περὶ ἐνεργειῶν ἔστιν εἰπεῖν .
cum quidquam communicabit . Persona enim ab extremis discernitur ac sejungitur . Quæ ipsa etiam
de operationibus dicenda sunt.
At non propterea (apage) divinorum Patrum sin ᾿Αλλ' οὐ διὰ τοῦτο , μὴ γένοιτο, τὰς τῶν θεοτήτων
galares de his voces ( id est, operationibus) nempe Πατέρων περὶ αὐτῶν , φημὶ τῶν ἐνεργειῶν, μονα
unum quid significantes repudiamus ; tum nempe δικὰς ἐξαρνούμεθα , τήν τε τοῦ λεχθέντος Θεοφάντο
ρες ἁγίου Διονυσίου 37 · Θεανδρικήν ἐνέργειαν, ο
ejus, cujus facta mentio est, divini interpretis beati
Dionysii Deivirilem operationem, tum sapien καὶ τὴν Κυρίλλου τοῦ σοφοῦ ιμίαν τε καὶ συγ
tissimi Cyrilli , Unam atque affinem utriusque γενῆ δι' ἀμφοῖν ἐπιδεδειγμένην ἐνέργειαν . » Λύται
munere editam operationem . » Has enim illi pro μὲν γὰρ διὰ τὴν ἕνωσιν , καὶ τὴν πρὸς ἀλλήλας δια
τῶν φυσικῶν ἐνεργειῶν συμφυΐαν, εὐσεβῶς
pter unionem, naturaliumque operationum inter se c όλου
prorsus quasi natura consertam cohæsionem , pie αὐτοῖς ἐκηρύχθησαν · ὥσπερ καὶ αἱ δυϊκαί , διὰ τὴν
prædicarunt ; uti et duplices ( quæ scilicet duo · οὐσιώδη καὶ φυσικὴν τούτων διαφοράν. Ἡ γὰρ
significant ) ob essentialem ac naturalem carum Θεανδρικὴ τῆς θείας ὁμοῦ καὶ ἀνδρικῆς ἐνεργείας
distinctionem . Vox enim Deivirilis divinam simul ὑπάρχει περίληψις . Κατάλληλον γὰρ ὁ διδάσκαλος
lumnanamque operatioiiti - complectitur . Conve ἐπινοήσας φωνὴν , ἑκατέραν , ὡς ἔφην , τῇ προφορά
nientem enim doctor commentus vocem , quæ συλλαμβάνουσαν, καὶ ταύτην μοναδικῶς ἐκφωνήσας ,
utramque operationem , uti dicebam , singulariter τὴν διπλῆν, τοῦ διπλοῦ τὴν φύσιν , ἐνέργειαν περι
prolata complecteretur , duplicem operationem , φραστικῶς παρεδήλωσεν . Ἐπειδὴ γὰρ πρότερον
ejus qui duplex natura sit, circumiocutione signifi ἔφησεν, « Οὐ κατὰ Θεὸν τὰ θεῖα ὁράτας , ὅτι μὴ
cavit . Quia enim prius dixerat : c Non Dei more γυμνὸς ὑπῆρχε Θεός · ἀλλὰ δράτας μὲν φύτε
divina operatus (eo quod non erat nudus Deus) , sed τὰ θεῖα · Θεὸς γὰρ ἦν κατὰ φύσιν · διὰ σαρκὸς
natura quidem operatus, quæ erant, divina (natura δὲ , τῆς αὐτῷ καθ ' ὑπόστασιν ἡνωμένη ; · οὐ τὰ
enim Dcus erat) , verum percarnem quæ in persona͵ ἀνθρώπινα κατὰ ἄνθρωπον , ὅτι μὴ ἄνθρωπος
ei unita erat . Neque humana more hominis opera- g ὑπῆρχε ψιλός · ἀλλὰ δράσας μὲν φυσικῶς τ
tas (quod nimirum non homo simplex erat) , sed ἀνθρώπινα · φύσει γὰρ ἄνθρωπος ἦν · κατ ' ἐξο
natura quidem operatus humana (quippe qui hemo σίαν δὲ θεϊκήν, ἀλλ᾽ οὐκ ἀνάγκῃ τινὶ καὶ είς κα
natura erat) , verum divina auctoritate , non neces ἡμᾶς φυσικῇ πρὸς τὸ πράττειν ἀγόμενος , συνέπλεξε
sitate aliqua , aut vi naturali , uti se rcs in nobis τήν τε θείαν ἅμα καὶ ἀνδρικὴν τοῦ αὐτοῦ κατὰ
habet, ad agendum adactus, divinan sine! atque φύσιν ἐνέργειαν ' ὡς μηδετέραν τῆς ἑτέρας οὖσαν
virilem cjusdem naturalem operationem conseruit ; χωρὶς , ἀλλ' ἐν ἀλλήλαις τε καὶ δι᾽ ἀλλήλων συμ
ut quod neutra exsistat 522 sine altera, sed alia in φυῶς γνωριζομένας , διὰ τὴν ἄλυτον ἕνωσιν · καὶ
alia , aliaque per aliam, ob indissolubilem unionem μοναδικῇ φωνῇ συλλαβὼν ἄμφω, περιφραστικῶς
ad instar earum rerum quæ sunt congenitæ ac ἀνεκήρυξεν . Ἵνα τῷ μὲν ὁρᾶσαι τά τε θεῖα καὶ
quasi coalite , intelligantur; ambasque singulari ἀνθρώπινα εἰπεῖν · εἰ καὶ μὴ κατὰ Θεὸν , μήτε μην
voce complexus , circumlocutione prædicavit. Ut , κατὰ ἄνθρωπον · ὅτι μὴ γυμνὸς , ὡς ἔφην , Θεὸς ,
qua dixit , tum divina operatum , tura humana, etsi μήτε ψιλὸς ἄνθρωπος ἦν · ὅμως δὲ κατ᾽ ἀλήθειαν
non Dei more , nec vero more hominis ; quod non δρᾶσαι , τὴν τῶν φυσικῶν ἐνεργειῶν οὐσιώδη πι

" Epist. 4 , a Caium.

101 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMIA 102
οτώσητα: διαφοράν · τῷ δὲ συλλαβεῖν ταύτας , καὶ A nudus Deus , uti diccbain , nec homo simplex esset ;
τῇ προσφέρῳ φωνῇ συνοπτικῶς ἐξειπεῖν διὰ τῆς sed vere tamen operatum ; essentialem naturalium
Θανδρικῆς ἐνεργείας, τὴν τούτων αδιάσπαστον operationum distinctionem astrueret qua vero
ἕνωσιν ἐκδιδάξῃ . complexe et voce accommodata breviter Deiviriden.
operationem vocavit, indivulsam ipsarum unionen,
doceret.
Καὶ ἡ Κυρίλλου δὲ τοῦ σοφοῦ ὁ μία τε καὶ συγ Sed et illa sapientissimi Cyrilli : Una et affinis
γενής δι' ἀμφοῖν ἐπιδεδειγμένη ἑνέργεια, » τῆς τοῦ utriusque munere edita operatio , magni hujus
μεγάλου τούτου Πατρὸς μεγίστης ἔχεται διανοίας (q) . Patris maximæe intelligentiae proxima est. Nam ipse
Τὴν γὰρ τῶν φυσικῶν ἐνεργειῶν καὐτὸς συμφυΐαν quoque summam quamdam naturalium operatio
καὶ ἔνωσιν δι᾽ αὐτῆς ἐκπαιδεύει . Θέλων γὰρ δεῖξαι num , cohæsionem ac unionem per illam docet. Cum
καὶ ὁ πανεύφημος οὗτος ἀνήρ , ὡς ἥ τε σὰρξ Θεός , cnim etiam viro huic clarissimo constitutum esset,
καὶ ἡ κατ' αὐτὴν οὐσιώδης ἐνέργεια , θεία τῇ πρὸς ut ostenderet carnem Deum, cjusque essentialem
τῇ φύσει Θεόν Λόγον ἑνώσει γεγένηται 38 , καὶ τὰ operationem , unione cum Verbo naturà Deo, divi
ὑπὲρ ἄνθρωπον ἐνήργει , μὴ ἐκστᾶσα τούτου , οὗπερ nam factam esse , majoraque quam pro hominis
B
ἦν κατὰ φύσιν · ὥσπερ οὖν καὶ αὐτὸς ὁ Λόγος τῇ ratione esse operatam, cum ab eo quod erat natura,
ταύτης προσλήψει δι' ἡμᾶς ἑκουσίως γέγονεν ἄνθρω minime excessisset , uti etiam ipsum Verbum , ca
πης , τὰ κατὰ ἄνθρωπον ἐνεργῶν · καίπερ ὑπάρχων propter nos sponte assumpta , homo factum est ,
φύσει Θεός , διαγορεύει τοῦτον , μὴ παντουργῷ προσ humana operans , quanquam erat Deus natura ;
τάγματι μόνον ἰᾶσθαι καὶ ζωόποιεῖν , ὡς μὴ Θεὸν ipsum docet , nedum jussione omnium effectrice
ὄντα γυμνόν · ἀλλὰ συνεργάτιν ὥσπερ τινὰ , πρὸς curare ac vitam tribuere ; ut qui non sit nudes
τοῦτο δὴ μάλιστα , τὴν ἁγίαν αὐτοῦ σάρκα λαμβά Deus , sed velut operis sociam , ad hoc maxime san
νειν ἐπείγεσθαι · καὶ ζωοποιεῖν καὶ θεραπεύειν δι᾽ ctam carnem suam sedulo adhibere ; perque cam ,
αὐτῆς καὶ τῆς κατ' αὐτὴν ἁφὴς καὶ φωνῆς · ἵνα ταύ ejusque tactu et voce vivificare atque curare, ut
την δεικνύῃ ζωοποιεῖν δυναμένην; διὰ τὸ πρὸς αὐ eam ostendat vivificandi vi præditam ; ideirco nimi
τὴν ἐν τῇ ἑνώσει γενέσθαι · καὶ αὐτοῦ τοῦ φύσει rum quod unum cum ea per unionem factum est ;
ζω γυνοῦντος τὰ σύμπαντα , καὶ οὐχ ἕτερον σάρκα vereque ac proprie ipsius natura cunctis vitam lar
κυρίως ὑπάρχειν . Διὸ καὶ μίαν αὐτοῦ καὶ αὐτῆς, gientis, non aiterius caro est . Quamobrem ctiam
φημὶ τῆς ἁγίας σαρκὸς καὶ συγγενῆ δι' ἀμφοῖν ἐπι unam suam , ejusque ( sanctæ scilicet carnis sue ),
δεικνύει ἐνέργειαν · μίαν μὲν, τῇ ἑνώσει · συγγενῆ C atque affinem utriusque munere edit operationem ,
δὲ πάλιν, τοῖς μέρεσιν · ὡς τὴν αὐτὴν οὖσαν, ἔν τε unam quidcnt , unione ; rursus vero , partibiis afti
παντουργῷ προστάγματι , καὶ ἀφῇ τῆς ἁγίας σαρ nem ; quæ videlicet tum in jussione omnium effe
κός· δι' ἀμφοῖν γὰρ, ὡς Θεὸς , ὁ Λόγος ταύτην σα ctrice, tum in sanctæ carnis contactu cadem ipsa
φῶς ἐπεδείκνυτο · δεικνὺς τῷ καὶ δι' αὐτῆς ζωο exsisteret utriusque enim munere , Verbum ut
ποιεῖν , ὡς καὶ αὐτὴ γέγονεν δι᾿ ὅλου ζωοποιός Deus , hanc clare exhibebat ; nempe ostendens , qua
καθάπερ καὶ πῦρ διὰ σιδήρου καῖον, ἑνώσει τῇ πρὸς per cam quoque vitam tribuebat , ipsam etiam
αὐτὸν καυστικὸν ἀποφαίνει τὸν σίδηρον · ὡς εἶναι prorsus vivificam evasisse ; uti etiam ignis ferro
λοιπὸν διὰ τοῦτο μὴ τοῦ πυρὸς κατὰ φύσιν μόνον adurens, unione cum ipso, ferrum præstat urendi
τὴν καῦσιν , ἀλλὰ καὐτοῦ τοῦ σιδήρου διὰ τὴν ἔνω vi præditum ita nimirum ut ustio nedum ignis
σιν ' καὶ τὴν ἐν τοῖς θαύμασι θείαν τοῦ Λόγου πά natura sit, sed et ipsius ferri, qua illi unitum esi :
λιν ἐνέργειαν, μὴ τοῦ αὐτοῦ μόνον διὰ τὴν φύσιν divinaque rursus pairandis miraculis E3 Veli
ὑπάρχειν , ἀλλὰ καὐτῆς τῆς ἁγίας σαρκὸς , διὰ τὴν operatio, non ipsius solum sit propter naturain , sed
πρὸς αὐτὴν καθ᾽ ὑπόστασιν ἕνωσιν · συνεργάτιν γὰρ et sancta ipsius carnis , ob personalem ejus cum
ἑαυτοῦ ταύτην ἐν τοῖς θείοις παρελάμβανεν , ᾗ φητιν ipsa unionem, Sibi enim in divinis, operis sociam
ὁ φλάσκαλος , ὥσπερ καὶ ψυχὴ τὸ ἴδιον σῶμα , πρὸς t cam adhibebat , uti loquitur magister , haud secus at
τὴν τῶν οἰκείων ἔργων ἐκπλήρωσιν . Αὕτη γοῦν ἡ aiiita corpus adhibet, ut cpera sua espicat.He
μα καὶ συγγενὴς δι᾽ ἀμφοῖν ἐπιδεδειγμένη ἐνέρ- ^ igitur una est ac affinis utriusque munere edita
γεια, τῶν κατὰ φύσιν ἐνεργειῶν δηλοῦσα τὴν ἕνω operatio , quæ naturalium operationum unionem
σιν ' τὸ ἑτερογενὲς τούτων καὶ δυϊκὸν , καθάπερ καὶ declarans , diversi cas generis duasque , haud secus

* Fr. ῞Οτι καὶ ἡ σὰρξ Θεός , τῇ πρὸς τὸνΛόγον ἑνώσει · καὶ τὰ φυσικὰ αὐτῆς θεῖα , τῇ πρὸς τὸν αὐτὸν
ἑνώσει καὶ συμφυΐα γεγένηται . Etiam carnem Deum unione cun Verto ; ejusque naturalia divina , unione
cam ipso ac cohæsione facta esse.
NOTE
(4) Μεγίστης ἔχεται διανοίας . Dicnysii intel sus consentance ac proxime Dionysio, sive ipsum
ligentiæ cohæret ; eumdem sensum altissimum ha Cyrillus legit, sive eamdem ac ille ecclesiasticam
bel. Ac cerie carnis Christi communitatem hanc doctrinam ac traditionem exposuit : cujus etiam
operationis ac virtutis cum Verbo ac unitione ad malta mihi relata ac stylo ornata in Biblioth PP.
ipsum, nedum in propria specie, sed et in mystica concionat, ad dici festum corporis Christi . Non
beredictions, ut vocat, seu Eucharistia, nemo Pa satis expedite Turr. , maximam sententiam Patris
tum plenius Cyrillo altiusque exsecutus est, pror continet.
103 S. MAXIMI CONFESSORIS 104
ac etiam Deivirilis operatio , vi sua a seque proprie A ἡ Θεανδρικὴ ἐνέργεια , δι ' ἑαυτῆς κυρίως σημαίνει
significet ; quod ad ambas referatur partes , ex qui τῷ πρὸς ἄμφω τὰ μέρη, τῶν ἐξ ὧν καὶ ἐν οἷς ὁ εἷς
bus et in quibus unum ac singulare Verbum incar καὶ μόνος ἐγνωρίζετο σεσαρκωμένος Λόγος, ἀναφέ
natum exsistebat ; spectetque ad utramque ; utrius ρεσθαι· καὶ ἀμφοτέρων ὑπάρχειν , ὡς δι᾽ ἀμφοῖν ,
que scilicet munere edita ; tum nempe jussionis τοῦ τε παντουργοῦ προστάγματος , καὶ τῆς ἀφῆς τῆς
omnium effectricis, tum contactus sanctæ carnis ἁγίας σαρκὸς ἐπιδεδειγμένη .
Ne quem vero prorsus vox συγγενής (sive affinem Οὐ δεῖ δὲ τῷ συγγενεῖ ξενίζεσθαι παντελῶς· ἐπί
sive cognatam ac quasi ejusdem generis dicas) τε γὰρ ὁμοουσίων καὶ ἑτερουσίων λέλεκται τοῖς
quasi paulo insolentior offendat. Usurparunt enim ἁγίοιςΠατράσι τὸ συγγενές· καὶ μάρτυς ὁ θεολόγος
sancti Patres, tum in iis quæ ejusdem essentiæ καὶ μέγας Γρηγόριος , περὶ ψυχῆς λέγων οὕτως ἐν
sunt, tum quæ diversæ . Testis magnus Gregorius τῷ εἰς Καισάριον τὸν αὐτοῦ ἀδελφὸν Ἐπιταφίῳ λόγῳ ,
Theclogus , dum in hæc verba de anima disserit, Μικρὸν δὲ ὕστερον καὶ τὸ συγγενὲς σαρκίον
in Oratione funebri in fratrem suum Cæsarium : ἀπολαβοῦσα , ᾧ τὰ ἐκεῖθεν συνεφιλοσόφησεν (r ).
Post vero etiam aliquanto , cum cognatam carnem, Ἐνταῦθα διὰ τὴν ἕνωσιν , ἀλλ᾽ οὐ τὴν φύσιν συγγενῆ
quacum philosophata coelestia est, receperit . Quo _ τῇ ψυχῇ τὴν σάρκα κέκληκεν δ διδάσκαλος. Καὶ πά
loco Gregorius, carnem animo cognatam , seu afi Β λιν, Ἐν τῷ Εἰς τὰ φῶτα , περὶ τοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ
nem , vocavit , non ratione naturæ , sed unionis . διδάσκων, φησί · Καὶ ὁ ὑπὸ τοῦ συγγενοῦς μαρ
Rursusque Oratione in sancta lumina de unigenito ' τυρούμενος Πνεύματος (s). Νῦν τὸ συγγενὲς διὰ
Filio docens : Cui et cognatus Spiritus testimonium τὴν φύσιν, ἀλλ ' οὐ τὴν ἔνωσιν εἴρηκεν . Αὐτὸς δὲ Κύ
perhibebat. Quo loco cognatum , non ratione ριλλος ὁ σοφὸς κἀπὶ τῇ οὐσίᾳ καὶ ὑποστάσει διῃρη
unionis dixit , sed ratione naturæ . Quin et ipse sa μένων τὸ συγγενὲς ἀπαρατηρήτως λαμβάνει · καὶ τά
pientissimus Cyrillus , tum de rebus essentia seu δε λέγει τὸν εὐαγγελιστὴν Ἰωάννην ὑπομνηματί
39
natura , tum persona discretis , nullo discrimine, ζων 89 , περὶ τῆς κατὰ τὸ θεῖον βάπτισμα θερα
cognati vocem atque affinis usurpat ; atque hæc ait πείας , ο Συγγενῶς πως ἐχούσης πρὸς ἄμφω τῶν δε
Commentariis suis in Joannis Evangelium, de cu δηλωμένων . Πνεύματι μὲν γὰρ ἁγιάζει τοῦ ἀνθρώπ
ratione, quæ est per divinum baptisma, Utrique που τὸ πνεῦμα· ὕδατι δὲ αὖ , τὸ σῶμα . ν Τίς δὲ , καὶ
quodammodo affini et amica. Spiritu enim saneti ποία συγγένεια Πνεύματος ἁγίου καὶ ὕδατος κατά
ficat hominis spiritum ; aqua vero corpus . › Quæ τε οὐσίαν ἢ ὑπόστασιν, πρὸς τὸ ἡμέτερον πνεῦμα
vero ac qualis affinitas seu cognatio Spiritus sancti καὶ σῶμα; εἰ καὶ τὰ μάλιστα κατὰ χάριν ἡμῖν καὶ
et aquæe , sive essentiam ac naturam spectes, sive τοῖς ἐξ ὧν συγκείμεθα μέρεσιν αὕτη προσγίνεται ,
subsistentiam personamque cum spiritu nostro ac διὰ τὴν ἱερὰν ἀναγέννησιν .
corpore ; quanquam maxime hæc nobis, ac quibus partibus compositi sumus, secundum gratiam ob
sacram regenerationem accedit.
Sed et ipse rursus numerus singularis, ut cunctis ᾿Αλλὰ καὐτὸς αὖθ :ς ὁ μοναδικὸς ἀριθμὸς , ὡς
manifestum est, per omnia conjugatorum genera et σιν εὔδηλον, καθ᾿ ἕκαστον τῶν ἐν πτώσει γενῶν ἕν
casus, tum in iis quæ ejusdem , tum quæ diversæ τε ὁμοουσίοις καὶ ἑτεροουσίοις ( I ) , πρὸς τῶν ἁγίων
essentiæ ac naturæ sunt , a sanctis usurpatur , id παραλαμβάνεται , τὸ καθ ' ἔνωσιν , ἢ δηλονότι σκο
54 nempe attendentibus , quod vel unione , vel πούντων, ὡς τὸ, « Εἷς ἐξ ἀμφοῖν , καὶ δι᾽ ἑνὸς ἀμ
natura unum exsistit , ut est illud , Unum ex am φότερα. » Καὶ τὸ, ο Μία ὑπόστασις καὶ μία φύσις
bobus et per unum ambo. > Illudque, •Una persona , τοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρκωμένη “ . » Καὶ τὸ, ο Εἰ
unaque natura Dei Verbi incarnata . > Illud itcm , γὰρ καὶ τὸ συναμφότερον ἓν , ἀλλ ' οὐ τῇ φύσει , τῇ δὲ
• Etsi enim utrumque unum ; non tamen natura , συνέδῳ . » Καὶ πάλιν ἐπὶ τῶν ὁμοουσίων , ὡς τὸ ,
sed coitu . . Ac rursus ia iis quæ ejusdem essentiæ D . Καὶ ἦν , καὶ ἦν , καὶ ἦν, ἀλλ' ἓν ἦν. Φῶς , καὶ φῶς,
gunt ac naturæ , ut illud , Eterat, et erat, et καὶ φῶς , ἀλλ' ἓν φῶς. » Καὶ τὸ, ο Εἷς Θεὸς, καὶ
erat ; et unum erat . Lumien , et lumen , etlumen ; μία φύσις ἡ ἀνωτάτη , » φησὶν ὁ Θεολόγος Γρηγό
sed unum lumen.Illud quoque , 4 Unus Deus, et ριος . Οὐ δεῖ τοιγαροῦν τὰς μοναδικὰς τῶν ἁγίων φω
uma natura , suprema illa o, ait Gregorius Theolo νὰς ἢ συγγενεῖς διὰ τὴν ἔνωσιν εἰρημένας , ἐπ᾿ ἀνα ·
gus. Non igitur , quas sancti singulares voces aut τροπῇ τῶν δυϊκῶν ἢ ἑτερογενῶν λελεγμένων αὐτοῖς ,
atlines, ad unionem significandam dixerant, omnino διὰ τὴν διαφορὰν ἐκδέχεσθαι παντελῶς· ἦ πάλιν κατ'
29 In Joan . III, 5. 4 Athanas . de Incarn ., et sæpe Cyrill . Greg. Orat. 36 , p . 582 .

NOTÆ.

( r) ῏Ω τὰ ἐκεῖθεν συνεφιλοσόφησε. Exciderunt socia ac subministra, seu instrumento ejus pbilo

hæc verba doctissimo interpreti Billio, solita ele sophiæ ; qua ipsa virtutibus componitur, ac ΓΗ
gartia reddituro . Turr . qua de iis , quæ illic sunt , tione regitur .
philosophatus est. Durum mihi , carne philosophari (s) Καὶ ὁ ὑπὸ τοῦ συγγενοῦς μαρτυρούμενος
de calestibus et æternis ; de rebus scilicet ævi fu- ' Πνεύματος . Aliam Maximus, aut pleniorem habuit
turi . Hæc enim sunt τὰ ἐκεῖ, ut et τὰ ἐνταῦθα , Greg .litteram cum hæc modo solum habcat , ἐκεῖ
quæ sunt ævi præsentis. Spiritu potius et animo δεν γὰρ ὁ μαρτυρούμενος . Inde enim cui testima
de illo philosophamur , etsi cum carne, illaque ei nium perhibebatur.
105 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 106
ἐκείνων ταύτας . Ο γὰρ οὕτως ἐκλαμβάνων , καὶ μὴ A accipiendæ sunt, ad evertendas quas iidem du
ἀμφοτέρας ἐπίσης ἀσπαζόμενος , καὶ προσηκόντως , plires aut diversi generis , distinctionis causa pro
τὰςμὲν , τῇ ἑνώσει, τὰς δὲ , τῇ φυσικῇ διαφορᾷ προσ tulerunt, aut rursus hæ illis committenda . Qui
αρμόζων ή διαιρέσει πάντως, ἣ συγχύσει κατὰ τὸ enim sic interpretatur, nec ex æquo , ac conve
εἶχες περιπίπτει · μᾶλλον δὲ φάναι κυρίως , ἑαυτὸν nienti aptaque ratione utrasque amplectitur, qiio
περιβάλλει, καὶ τῆς τῶν ἁγίων Πατέρων διωθεῖται nimirum alias quidem unioni, alias vero naturali
κοινωνίας ἀληθοῦς καὶ ὁμολογίας . Εἰ γὰρ καὶ πρὸς distinctioni accommodet , merito plane futurum ut
τὴν Λόγον ἐν ἡ σὰρξ καθ᾽ ὑπόστασιν γέγονε, καὶ τῇ aut in divisionem aut in confusionem incidat , vel,
ἐύτε τὴν ἐνέργειαν αύτου κατεπλούτησεν · ἀλλ ' ut magis propric loquar, ipse se illis irretiat, se
οὐδαμῶς τοῦ κτιστὴν κατ᾽ οὐσίαν ὑπάρχειν διέπε que a vera sanctorum Patrum societate ac confes
σιν, οὔτε τῶν φυσικῶν καὶ ἀδιαβλήτων παθῶν τὴν sione removeat. Nam etsi caro unum cum Verbo
οἰτνοῦν πέπονθεν ἐκδρομήν. Καὶ εἰ τοῦτο κυρίως personæ ratione effecta est , ac qua illi unita es!,
ἐστὶν , ὥσπερ οὖν καί ἐστι , διάφορον τήν τε φύσιν ejus est locupletata operatione , baud tamen amisit
αὐτήν , καὶ τὴν φυσικὴν πρὸς τὸν Λόγον ἐκέκτητο quin essentialiter creata esset , ullamve prorsas
προδήλως ἐνέργειαν. ν αὐτὸς ἔχων ὁ σαρκωθεὶς jacturam fecit naturalium omnique labe careatinit
Λόγος ὡς ἄνθρωπος · αὐτοῦ γὰρ ἦν κατὰ φύσιν . P passionum ac affectuum . Quod si ita se ris vere
Αυτός γὰρ καὶ σαρκὸς παραπλησίως ἡμῖν κακο! habet, uti et plane habet, distinctam a Verbo tum
κύνηχε , δύο φυσικὰς εἶχεν ὁ αὐτὸς ἐνεργείας ὕστερ naturam ipsam, tum naturalem operationem ma
οὖν καὶ φύσεις · τὴν θείαν καὶ Πατρικὴν, καὶ τὴν nifeste nacta est. Hac Verbum ipsum quatenus
καθ᾿ ἡμᾶς ἀνθρωπίνην · δι᾽ ὧν [τι Θεὸς ἦν ὁ αὐτὸς homo cum præditum esset (ad ipsum enim per na
καὶ ἄνθρωπος ἐπιστεύετο . Ων γὰρ εἶχε τὰς φυσικὰς turam spectabat; quippe cum simili uobis ratione ,
ἐνεργείας, τούτων δηλαδή καὶ τὰς φύσεις . Ως γὰρ sanguinis ac carnis commercium iniisset), duas na
Θεός , διά τε φωνῆς καὶ ἁφῆς τῆς ἁγίας σαρκὸς , turales operationes, perinde ac naturas, idem ipsum
ἰὐμενός τε καὶ ζωοποιῶν ἐδείκνυτο κατὰ φύσιν · οὕτω habebat ; divinam sta:icet et paternam , et que no
πάλιν καὶ ἄνθρωπος ὧν ὁ αὐτὸς οὐσιωδῶς ἐγνωρί stra ac humana erat ; qua utraque Deus et homo
ζετο , διὰ τῆς αὐτῆς ἀφῆς καὶ χειρὸς, λεντίῳ δια iden h este credebatui . Quorum enim matura !es
ζωννύμενος, καὶ νίπτων τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν· - operationes nactus erat, corum utique habebat
καὶ κλῶν τοὺς ἄρτους, καὶ τούτοις διαδιδούς · καὶ τὸ naturas. Sicut enim voce tactuque sanctæ carnis ",
ψωμίον εἰς τὸ τρυβλίων ἐμβάττων· καὶ πάλιν διὰ Deum se, qui medelam ac vitam præstaret, exlibe
τῆς φωνῆς τὴν προσοῦσαν λύπην καταμηνύων , i bat ; sic rursus idem ipse codem tactu manusquo
Περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου . Και, officio essentialiter homo innotescebat , lintco price
Nir ἡ ψυχή μου τετάρακται. Καὶ, Οὕτως οὐκ cinctus e , pedesque discipulorum lavans, ac fran
ἰσχύσατε μίαν ὥραν γρηγορῆσαι μετ ' ἐμοῦ . Καὶ gens panes, eisque porrigens, nec non buccellam
ὅτι τοιαῦτα , μηδ ; τὸ φύσει πεφυκὸς ἑκατέρας in calino intingens . Ac rursus voce præsenter
φύσεως, τῶν ἐξ ὧν καὶ ἐν αἷς συνέστηκεν , ἀθετῶν · tristitiam significans, dicensque : Tristis cst anima
ἀλλὰ φυσικαῖς ἐνεργείαις τὰς φύσεις πιστούμενος . mea` usque ad mortem 5. Et : Nunc anima 55 mea
turbata est . Et : Sic, non potuistis una hora vigilare mecum ac si qua ejusmodi sunt, quibus id qued
natura comparatuin est, inestque ambabus naturis, ex quibus et in quibus consistit, nullo modo abre
gat aut destruit : sed ex naturalibus operationibus fidem naturis astruit .
Ἵνα δὲ καὶ διὰ Κυρίλλου τοῦ σοφοῦ δειχθῇ , ὡς οὐ Ut autem etiam sapientissimi Cyrilli auctoritate
φάσει μίαν, ὥσπερ οὐδὲ φύσιν, ἡ σὰρξ εἶχε πρὸς monstretur, non unam cum Verbo carnem nacta :
τὸν Λόγο , ἐνέργειαν, ε ! καὶ συγγενὴς γέγονεν πρὸς esse operationem , uti nec naturam , tametsi ii i
αὐτὸν , τῷ θεωθῆναι διὰ τὴν ἕνωσιν, ἀκούσωμεν τί cognata, seu affinis exstiterit, ea ratione quod ob
δ έξεισι, τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον ἑρμηνεύων , η unionem imbuta deitate sit , audiamus quid edis
ἐν τῇ δευτέρᾳ βίβλῳ" τῆς ἐξομολογήσεως. « Διὰ τοῦτο serat exponens Matthæi Evangelium libro secundo
φησὶν ἐνεργεῖν ἐν Πνεύματι Θεοῦ . Καὶ γάρ τοι κατὰ Confessionis. Idcirco ait operari in Spiritu Dei
τὸ ἀληθὲς, οὐ σαρκὸς ἐνέργεια φυσικὴ καὶ ἀνθρωπό Ac certe vere , non carnis naturalis operatio , liu
τητος δύναμις , παραλύει τὸν Σατανᾶν , καὶ καται manitatisque potentia Satanam dissolvit ac Beel
αχύνει τὸν Βεελζεβούλ: ἐπεὶ διδασκέτω σέ τις παρελ zebul confundit . Alioqui præsto sit aliquis qui te
θὼν, εἰ βούλεται, τί το κωλύον τοῖς ἐθέλουσι προ doceat , si velit, quid vetet , quominus quisquis in
κεῖσθα : τὴν ἐξουσίαν τὴν κατὰ πνευμάτων ἀκαθάρ animum induxerit , potestate adversus immundag
των. Ἰδοὺς εἰ τοῦτο ἐνεργεῖ σαρχὴς φύσει · πάντες spiritus præditus sit. Vide utrum id carnis natura
τὰρ ἐσμὲν ἐν σαρκί , καὶ εἷς κατὰ πάντων ὁ τῆς ἀν operetur . Omnes enim in carne sumus, unaque
θρωπότητος λόγος · ἀλλ᾽ οὔτε σαρκὸς ἔργον ἰδικῶς, cunctis communis humanitatis ratio exsistit. At

e Hebr . I , 14. d Matth . vm, 3 ; et ux , 2. e Joan. xIII , 4. Marc. xiv, 20 ; Joan . xш , 26. • Matth.
IXVI, 58. b Joan..xr, 27 · Matth . xxvi , 40 .
VARIE LECTIONES.
" Ex Cyrill. Com. in Matth‹ qui desiderantur. Vexatus hic maximo locus velut in specie favens le
frtiris .
PATROL GR . XCI
107 S. MAXIMI CONFESSORIS 18
neque opus carnis proprie, neque vero humanitatis , ούτε μεν ανθρωπότητος , το κατισχύσαι πνευμάτων ,
adversus spiritus prævalere (nam neque omnes eavi έπει μή πάντες ισχύουσιν· ενεργείας δε μάλλον ορά .
pollent), quin potius operationis Spiritus opus fa- ται το κατόρθωμα διά του Πνεύματος. Ουκούν
cinusque esse conspicii ir. : Vere igitur dixit Cyril- αληθές είρηκεν ο Πατήρ, καθε νοείται σαρξ και άν
Ius, quale as carointelligitur et homo, spiritus opus Ορωπος , ότι Πνεύματος έργον ήν, και ουχί της ται
huisse, no. carnis , sive humanitatis, ejus vim illam κός, ήγουν άνθρωπότητος , ή κατά των δαιμό «υν
contra dæmones ac robur . Certum quidem est ac ισχύς. "Αγιον μέν γάρ ομολογουμένως εστί το σώμα
exploratum , sanctum esse corpus Dominicum , omni- του Κυρίου , και πάσαν έχουν κατά πάσης νόσου την
que, adversus omnena agritudinem vi preditum : δύναμιν· αλλ'ήν τε, και έστιν άγιον, ουκ επείπε,
verum erat , atque est sanctum : non quod caro impli- απλώς νοείται σαρξ , εν μόνοις ούσα τοις ιδίοις λό.
ciler intelligitur, in suis solummodo rationibus exsi- γους, αλλ' ή έστι ναός του κατοικούντος εν αυτή
siens; sed quatenus Dei Verbi in ea habitantis, suoque Θεού Λόγου , αγιάζοντας την ιδίαν σάρκα διά του
spiritu propriam carnen sanctificantis, templum . ιδίου Πνεύματος .
Quamobrem , ut ait vir hic divinus , revera nalu- "Ώστε , ή φησιν ο θείος ούτος ανήρ , κατά το αλη
ralis operatio , ac humanitatis polentia, minime Sa- θες, ου σαρκός ενέργεια φυσική, και ανθρωπότητος
B
lanain dissolvit; neque hoc præstat natura carnis. δύναμις παραλύει τον Σατανάν » ουδε τούτο ενεργεί
Nam alioqui ctiam cuncti homines, qui in carne σαρκός ή φύσις 11. επει και πάντες άνθρωποι εν
( Isistant , ac , quod attinet ad humanitatis rationem , σαρκί όντες, και είς κατά τον της ανθρωπότητος
• ur:τις sint , quod solum vellent operati , etiam ad- λόγον, έλόμενου και αν ενεργείν, και την κατά πνευ
vers! 1s spiritus robur illud obtinerent . Vec igitur μάτων είχον ισχύν. Ταύτα γούν και διδάξας σαφώς
vir bealus se docere palam significavit, ac suorum παρέστηκε, και των ιδίων ερμηνευτής γέγονε λόγων,
ipse verborum interpres fuit ; nempe ex inhabita• ώς το ενοικείν, όπερ έστιν ηνώσθαι καθ' υπόστασιν
lionc, hoc est , unione secundum unam personai , μίαν, αλλ ' ου το σαρξ υπάρχειν , εν μόνοις ούσα
non quod caro sil , in suis duntaxat rationibus τοις ιδίοις λόγοις, αγία εστί και ζωοποιός, κατά πά
pasistens, sanctam eam esse el vivificam ; virtute sci- σης νόσου την δύναμιν έχουσα . Φυλάξωμεν τοιγαρ
licet adversus omnem ægritudinem fultam. Igitur ουν και εμείς κατά την των αγίων υφήγησιν , τον
nos quoque , pro eo ac sanctis expositum est , ium τε της διαφοράς λόγον αλώβητον , τας φύσεις αυτές,
56 distinctionis integram ac illibatam rationem , na- και τα προσόντα κατ' ουσίαν αυταίς διασώζοντα και
turns ipsas, et que essentialiter illis conmpelunt , μετά την ένωσιν » και τον της οικονομίας τρόπος
post etiam unionem , incolumia servantenn ; tum c παντελώς αδιάσπαστον , την άκραν των ηνωμένων
dispensationis Christique inysterii modum omnino συμφυίαν ενοειδώς συντηρούντα και την πασαν
indivulsum , summam earum quæ unita sunt cohæ- ημών εξελάσωμεν διαίρεσίν τε και σύγχυσιν .
sionern uniformiter retinentem , custodiamus, omnemque a nobis lum divisionis tum confusionis
noxam abigamus.
Sin autem non ita , quas sancti siugulariter vn- Ει δε μή ούτως τας μοναδικως ειρημένας τους
ces protulerunt, tum scilicct Deivirilem , lun Unam αγίοις φωνές , τήν τε Θεανδρικής και την Μίαν τε
ε! cognitum, pie ratione unionis dictas acceperi- και συγγενή , κατά τον της Ενώσεως λόγον ευσεβώς
1:15 ac intellexerimus, sed hanc vel at naturalem, εκδεξώμεθα και νοήσωμεν, αλλ' ή ταύτην ως φυσι.
verursum ul personalem existimaverimus , unam κήν, ή πάλιν υποστατικών υπολάβωμεν , φυσιν μίαν
Christum naturam necessario senliemus, nullius εξ ανάγκης τον Χριστόν δογματίσομεν μηδετέρας
prorsus carum participem , ex quibus est constitu- των εξ ών συνέστηκε το παράπαν μετέχουσαν , ότι
111s ; quod neutra per naturam Christus exsistat. μηδεμία κατά φύσιν υπάρχει Χριστός. Φύσις γιο
unquam enim natura cum natura naturaliter com- προς φύσιν ουκ άν κοινωνήση κατά φύσιν ποτ' άν:
municaverit ; sed omnis prorsus essentialiter par- D αλλ μέτοχος , πάντη (1) κατ' ουσίαν προς πάσαν
1icipalionis expers , ab omni distincla exsistit. Ηoc έστι διαφορος τούτο μεν ημίν συναχθήσεται, φυσ .
vero nobis absurdum sequelur, si naturalem ope- κήν την ενέργειαν λέγουσιν ει δε πάλιν υποστατι
rationem dixerimus. Sin autem rursus personalem , κήν, αλλοτριώσομεν αυτόν του Πατρός και του Πνεύ
axiraneuin a Patre et Spiritu , quod attinet ad opc- ματος κατά την ενέργειαν. Ουδενί γαρ χαρακτηρί
VARLE LECTIONES
1 Fr. βουλόμενοι. Aliquot male repelitæ lineæ in Venet. Blach et Dufr. codd . mihi omissæ. " Fr.
πολαμβάνομεν.
NOT E.
(1) 'Α.1.ι' αμέτοχος πάντη. Legit Turr . αλλά uli operatio, nihil sit corum ex quibus constitittis
pf10/05, quod et habuit Geras. Blacchi cod . Venel. est , id est , nec Deus , nec homo, nec cum Patre
aperto nimis errore. Reddit itaque, sed potius par- nec nobiscum communicet. Quod argumentum , niti
licops omnino secundum substantiam ab omni na- alibi passim , sic hic quoque Maximus vexat : nec
lura diſſert. Que ipsa aperte pugnant. Non enim debui: vir theologuis re tam proclivi ab ejus deviare
diferi natura a natura, seu ab ea distinguitur, sententia , ac quod ab omni alborrel sacra proſa
quod participei, sed quod non participe!, silque nadie pliiosophi , ex nola elisionis malcomissa,
juo participen! persone et ÚTO372.98!5; ipsa noul Sestinarli Antiliarii calato, Heroquerc .
juurlieipars. 0114 fil til , si ina Christus natura est,
 Ol'USCULA THEOLOGICI ET POLE
109
στικό της ίδιας υποστάσεως, κοινωνήσου
αν Πατρί και Πνεύματι ο Υιός .
Μηδαμώς τοιγαρούν βουληθώμεν φυσικήν ή υπο-
στατικήν επ ' αυτού του σαρκωθέντος Λόγου, και
τελείως ενανθρωπήσαντος ομολογείν την ενέργειαν.
Ουδείς γάρ τών από της θείας αυτού προς ημάς κα-
ταβάσεως μέχρι νύν αγίων Πατέρων , φυσικήν ή
υποστατικήν ομολογείν ενέργειαν επ' αυτού παρα-
δέδωκεν· αλλ' ουδε μίαν ρητώς 6, ως εμε γινώσκειν,
η μόνον Κύριλλος ο θεσπέσιος: ήν ώσπερ ολοψυχως
δεχόμεθα , καίπερ αυτου μόνου τυγχάνουσαν, της
ενώσεως χάριν τως ουχί και τας των όλων σχεδόν
αγίων Πατέρων, καυτού δε πάλιν δέχεσθαι περιχα-
ρως προσήκει δυϊκές φωνάς, της φυσικής ένεκεν δια- B Cyrilli duplices voces, naturalis distinctionis causa
φοράς : ίνα μή της περί την μίαν και μόνον αυτού
λέξιν προσκλήσει και παραδοχή , τούτου τε και άλλων
αγίων την εκβολήν και την ακυρωσίαν των λόγων
ποιήσωμεν ως μή άλλου τινός αυτών, και μόνου Κυ
ρίλλου την ευσεβή του κηρύγματος πιστευθέντος
ακρίβειαν και ταύτην ουκ εν τοις άλλοις λόγοις
αυτού , τοίς την διαφοράν δηλούσιν , αλλ' ή μόνον
εν τη μία και συγγενεί ενεργεία.
"Αλλως τε, πώς μίαν απλώς επί Χριστού του
θεού τινές φασι την ενέργειαν ; 'Ανάγκη γαρ ή των
αυτού ταύτην υπάρχειν μερών, η αυτού πάντως ώς
όλου . 'Αλλ' ει μεν των μερών , μερισθήσεται προς
άμφω δηλαδή τεμνομένη : τούτο δε πάσχουσα , λυ .
θήσεται πάντως , και συνδιαλύσει τα κατ' αυτήν
ήνωμένα . Ει δε του όλου , των εναντίων έσται δεκ-
τική , θνητή και αθάνατος ούσα, κτιστή και άκτι-
στος , περιγραπτή και απερίγραφος. Και εί τούτο ,
καθ' έξιν και στέρησιν ούσαν και μη ούσαν την
οικείαν ο Χριστός είχεν ενέργειαν · δι' ήν, ώς κατ '
αυτήν προσφυώς ενεργών , των εναντίων κατά το
αυτο δεκτικός · αλλ' ου κατ' άλλο και άλλο : ου τι
δυσσεβέστερον ;
Το αυτο δε και περί θελήματος έστιν ειπείν. Πώς
δέ άρα συνεργάτιν την οικείαν ο Λόγος παρελάμβανε
σάρκα, κατά Κύριλλον τον σοφών, ουκ έχουσαν την
κατά φύσιν ενέργειαν ; Το γάρ μη έχον ενέργειαν D tissinus Cyrillus , cum naturalis operatio eam
μήτε κίνησιν φυσικήν, νεκρόν πάντως και άψυχον :
και τίνι λόγο πρoσίετο το νεκρόν εις συνέργειαν ;
Το γαρ ανενεργητον, τη παντελεί ακινησία καταρ-
γεί. Πώς δε ταύτην εδείκνυε ζωοποιείν δυναμένην,
ώς αυτός πάλιν Κύριλλος εξεπαίδευσε , διά των κατά
φύσιν αυτής κινημάτων · οίον της αφής, της φωνής,
. 110
πο A rationem, cum laciemus. Nullo enim quod propriaia
personam insigniat , ejusque nola propria sil ,
Filius unquam cum Patre et Spiritu communica
vcrit.
Neuliquam igitur committamus , ut in Verbo
micarnalo ac perfecte facto homine, naluralem aul
personalem operationem confiteamur. Nullus enior
hactenus sanctorum Patrum , ex quo ad nos Chri
slus descendit, naturalem in cooperationem , allt
personalem confitendam tradidit ; al neque unar ?
expresse , quantum nosse contingit , uno duntaxat
excepto divino Cyrillo : quam vocem , sicut tein
animo amplectimur ob unionem, etsi illius solun
modo est ; qui non etiam rursus conveniens, ut
omnium fere sanclurum Patrum , ipsiusque adeo
libentes recipiamus ? ne scilicet dum vnam , et quæ
illius duntaxat sit, dictionem vindicamus ac recipi
mus, tum cjus ipsius, tum reliquorum sanctorum
verba rejiciamus ac improbemus ; quasi nulli co
rum , exceplo duntaxat Cyrillo, limata prædicatio
nis pielas concredita ſuerit ; atque banc, ne ipse
quidem in reliquis suis sermonibus, qui distinctio
nem significent, sed solummodo qua unam ac co
gnatam , seu affinem, operationem disit , tenuerit .
57 Præterea , quomodo unam simpliciter in uno
Christo Deo operationem nonnulli dicunt ? Necesse
est eniin hanc, vel ipsius partium esse , vel ejus
omnino ut totius. Ac quidem , si partium , in am
bas utique parles scissa dividetur : quod si fiat, .
C
omnino dissolvetur , ac vna secuni dissolvet, quæ
secundum eam copulata sunt. Sin autem totius,
erit contrariorum capax ; que mortalis et immor
lalis, creata el incrcata , comprehensa et incom
preliensa exsistat. Dumque hoc dederimus , Chri
stus ea propria operatione secundum habitum et
privationem præditus erat, quæ ipsa erat et non
erat ; ob quam , ut secundum eam exque ejus indole
convenienter operans, secundum idem , et non se
cundum aliud atque aliud , contrariorum capar
exsistebat : quo quid magis impium dici queat ?
Idem vero etiam dicendum de volunilalc . Quo
nam autem modo Verbum , carnem propriam ad
bibcbal operis sociam , ut sentit ac loquitur sapien
deficeret ? Quod enim operatione motuque naturali
deficitur, prorsus mortuum est et inanime. Qua
autem ratione quod mortuum esset , in ojeris
partein asciscebat ? Quod enim capers est opera
tionis , molů omni vacans incrsque lorpet. Quonam
vero modo posse hanc vivificare monstrabat , t

του περιπάτου, τούτων ουκ όντων αυτής, ή εν αυτή idem rursus Cyrillus docuit , per motus suos na
κατ' ουσίαν . Ει γάρ αυτής κατ' ουσίαν , φυσικών turales ; puta , lactum , vocem , ambulationcm , si
πάντως η σαρξ είχεν ενέργειαν · ενεργείας γάρ αυ- hæc ejus , vel in ea essentialiter non erant ? Si
της ουσιώδους έστιν, ή τε κίνησις των χειρών και enim ejus essentialiter erani, naturalem planc caso
των ποδών , και η κατά την προφοράν φωνή . Ει δε operationem habebat. Ad essentialcm quippe ejes
VARIE LECTIONES.
και Fr. κοινωνήσει. Dionysius cuinn 2,2! * v dixil , novan , non ziz , iinom .
111 S. MAXIMI CONTESSORIS 112
operationcin spectail , 11:: Ι :2221ium politique A ουκ αυτής κατά φύσιν ταύτα, ζωοποιείν δυναμένην
molus, lum vocis prolatio . Sin autem hæc per na- ταύτην ο Σωτήρ ουκ απέδειξε .
turam illius non erant, nec hanc quæ vitam præstare posset, Salvator exhibebat .
Pauca hæc ac cxigua es multis, vestris pariler Ταύτα μικρά εκ πολλών, υμών τε και των καθ'
vestrique similium sanctorum theologorum institu- υμάς θεοσόφων αγίων παιδευθείς διδαγμάτων, διά
Tus doctrinis, vestro sacro jussu ac hortata, modi- την ιερωτάτην υμών κελευσιν , εθάρρησα διά τούδε
cis his littcris confidenter mandavi, majora ausus του μετρίου γράμματος χαράξαι, και των υπέρ δύ.
quam pro mea facullatc , qui ipse exiguus ac lenuis ; ναμιν καταπολεμήσαι , μικρός ών και ευτελής " και
ac neque solerti ingenio ad conjectandum , neque μήτε νούν εύστοχον εις επιβολήν, μήτε λόγον εύει
facili et expedito sermone ad explanandum , neque κτον είς σαφήνειαν, μήτε ήθος είκοσμον εις την των
ornata ac laudabili indole ad ea que virtutis sunt κρειττόνων έξάνεσιν έχων· αλλά μάλλον χάριτι, διά
espedienda , exsistam : sed cui potius, per vestram της μεσιτείας υμών σκεπαζόμενος υπό του παναγά.
inlercessionem , Deus oplimus umbraculum ' per θου Θεού, και καλύπτοντας τα πλήθη των εμών
gratiam faciat, ac multitudinem peccatorem meo- αμαρτημάτων. Δυσωπώ δε μετά δακρύων , τοίς τι
rum 58 operiat. Obsecro autem cum lacrymis , Β μίοις υμών ως παρών προκαλινδούμενος ίχνεσιν ,
tanquam vestris ipse coraim obvolutus vestigiis, επειδή υμάς κατέστησε το Πνεύμα το άγιον επισκό
quandoquidem vos Spiritus sanctus animarum epi- πους ψυχών και σωτήρας , μή κατοχνήσαι εν οις ουκ
scopos ac servatores constituit, ne gravelmini in ηκριβωμένως γέγραφα , φιλάγαθον ποιήσασθαι την
quibus non satis limate scripsi , benignam adhibere διόρθωσιν · ίν' εκ τούτου μεσίτας Θεού μάλλον (1),
emendationis censuram ; υι hinc Tος non magis ή μιμητές εαυτούς αναδείξηται · τον επί πάντα;
bei sequestres , quam imitatores priestelis, ne- αυτού φωτισμόν, και το έλεος: ου μόνον έξει. λαχόν.
dum ejus in omnes illustrationem ac misericordiam τες, αλλά και αξία παρέχοντες και παραθέσθαι
habitu consecuti, sed qui etiam ex dignitatis mu- την εμήν του πένητος και πτωχού ασθένειαν καθι
nere præbeatis : apud quem etiam supplex oro, il κετεύω, προς το σκεπασθήναι της το παν νεμομέ
meam pauperis atque mendici imbecillitatem pre- νης διά τάς εμάς αμαρτίας , ορατής τε και αοράτου,
cibus commendetis ; quo nimirum a Garoma cum φλογός · και εις την δρόσον της τε παναγίας αυτού
visibili tum invisibili meorum delictorum eausa και ορθοδόξου πίστεως , και της Ιεράς αρετής διά
cuzcla vastante , protegar , ac semper in sanctissime παντός επαναπαύεσθαι και φρουρείσθαι . Αμήν.
ejus ac orthodoxæ fidei, sacræque virtutis rore
conquiescam ac custodiar. Ainen . C

SCHOLIUM . ΣΧΟΛΙΟΝ.
En tibi solula est quæstio. Dum ail magnus Ile Fr. "Ιδε σοι το άπορον λέλυται. Προελθών δε Θεός
vir, procedens Deus una cum assumpla carne, unum μετά της προσλήψεως , εν και εν εκ δύο τών έναν
el unum ex duobus contrariis; quod unum dixit, τίων, είπών ο μέγας, διά τήν καθ' υπόστασιν ένωσιν
unionem personalem , non vero naturam , intellexit. αλλ ' ου φύσιν το εν εξεδέξατο.

AD CATHOLICOS PER SICILIAN CONSTITUTOS.

Sanctis Patribus, præpositis atque monachis , nec
non Catholicis populis, Christi amantem hanc Si-
ciliæ insulam incolentibus, Maximus , humilis al-
que peccator, indignus servus .
Par mulla diligentibus legem tuam, et non csi D Είνη πο.1.1ή τους αγαπώσι τον νόμοι σου, και
NOTÆ .
( 1) " I ' εκ τούτου ου μεσίτας Θεού μάλλον.
Addidi negantem particularn , quod necessario sen-
sis exposcit. Quid enim sensus, quod absque illa
habeni Græca, et reddit Turr. ui hinc vos magis
s'questros Dei , quam imitatores præstelis. Imo
cerle contrarium . Significat enim episcopos pro
Willere, et qua divinis dotibus eo sublinies fulgent,
in ta:a) ad Deum intercedere (quanquam et hoc
purum muneris est) quam ipsos quoque (quod pene
vivinius videatur) Dei imitatione divina præbere ac
perficcre; quippe gradu ipso tele!wtixovs , sub)
Silimo hierarcha Christo, ea functione ejusqhe vi-
carios . lloc enim est quod scquitur, Non solum
Τοίς κατά τήνδε την Σικελων (υ) φιλόχριστον
νήσον παροικούσιν αγίοις Πατράσιν , ήγου
μένοις τε και μονάζουσι , και ορθοδόξοις
Ναοίς , Μάξιμος ταπεινές και αμαρτωλές.
ανάξιος δούλος.
ejus in omnem illasiralioncin ac misericordiam habilu
consecuti αλλά και αξία ταρέχοντες· τεκm etiam
pro dignitatis munere præbentes. Ubi Turr. água
legit, sed digna etiam ei præbentes : male vero ad, ei,
quasi eos digna Deo præbere dicat Maximus, quod
prorsus abhorret, vel si áğia demus eum scripsis
se . Praebent cerle illi populis ácia , in hoc illis
comparala dignitate ; vel etiam azia, ut quisque
dignus est accipere. Sed illud primum longe aplius.
Continere habilu , vel ca babitu naclos esse, pri
vátorum pisciuj esi . Scripserit el ipse Turr. cis, cisi
ita illi preluid erravit.
(:1 ? cĖ zür Simplür Vidctur pronome
113 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 114
οὐκ ἔστιν αὐτοῖςσκάνδαλον,πρὸς τὸν Θεὸν ἔφησεν Α illis scandalumi , ait ad Deim Deiparens David ,
ὁ θεοπάτωρ Δαδίδ · γνωρίζων ἐντεῦθεν ἅπασι , καὶ inde cunctis salutis desiderio incensis declaraus,
διαγορεύων τοῖς σωτηρίας ἐριεμένοις , ἵνα τῇ τοῦ ac vero denuntians, ut supremi natura appetibilis
ἐσχάτου φύσει προσανέχοντες ὀρεκτοῦ θειοτάτῃ κατ' divinissimæ dilectioni, omni conatu animum allen
ξερον ἀγάπῃ , ταύτῃ περιχαρῶς τὸ τῆς εἰρήνης και dentes, per eam ingenti gaudio tum secum ipsi ,
δὲν πρὸς ἑαυτούς τε καὶ πάντας , εἰ δυνατὸν, ἀλύτως tum cum omnibus, quoad ejus licet , pacis bonum
μεταδιώκοιεν · ἅπαν ἐξ ἁπάντων ἀφαιρούμενοι indissolubili conscrtum nexu persequantur , quid
σκάνδαλον, διὰ τῆς εὐσεβοῦς εἰς ἀλλήλους καὶ ἄκρας quid in omnibus scandali est , pia aliorum in alics
ἐμφροσύνης . Οὗ δὴ χάριν, κἀμοὶ τῷ ἡμετέρῳ δις summaque animorum concordia auferentes. Quam
σπουδάσθη δούλῳ , γραφῇ καταθέσθαι προθύμως , ouran etian mihi servo vestro in hoc enixe ir
ὅπερ φθάσας γλώττῃ συνεστησάμην , πρὸς τὴν τῶν cubuit opera, ut quod prius lingua asserueram , id
Αγιωτάτων ὑμῶν ἀσφάλειάν τε καὶ πληροφορίαν , vero libens scripto consignare , ad sanctitatis
πᾶσαν ἐξ ἑτέρων γεγενημένην ὑμῖν περὶ τῆς ἡμῶν vestræ de mea fide securitatem , certamque ejus
ταπεινώσεως ὑποψίαν , διὰ τῆς ἀπολογίαςἀποσκευα faciendam fidem , quidquid vobis de mea parvitate
σήμενς · Οὐδὲ γὰρ ἀνέχομαι, καθά φησιν ὁ Θεο ex aliorum fraude suspicionis injectum erat, in
λίγος Γρηγόριος, πλήττεσθαί τινας ἐν ἐμοὶ τῶν Ε stituta defensione 59 amoliens. a Nequeenim ferre
πάντα τηρούντων ἐπιμελῶς τὰ ἡμέτερα , εὖ τε καὶ possum, › quemadmodum ait Gregorius Theologus ,
ὡς ἑτέρως ἔχοντα · καλὸν γὰρ μήτε ἁμαρτάνοντα , • ii me offendi aliquos , qui res nostras, lam recte ,
μήτε ὑπονοούμενον , ἕως ἂν οἷόν τε ᾖ , καὶ ὁ λόγος quiam secus se habeant , sedulo expiorant. Pul
αἱρῇ “ , τιθέναι πρόσκομμα τοῖς πολλοῖς ἢ σκάνα chrum enim est , nec peccando , ncc laborando
λεγ · εἴπερ καὶ τοῖς ἕνα τῶν μικρῶν σκανδαλίσα suspicione , quoad fieri possit ac ferat ratio, offer
σιν , ἴσμεν ὅπως ἀπαραίτητος καὶ βαρυτάτη παρὰ diculum aut scandalum vulgo ponere ; quippe curn
τοῦ ἀψευδοῦς ἡ τιμωρία . ο non ignoremus , quam certa , quamque atrox ct
acerba iis pœna constituta sit , qui unum ex pusillis
scandalizaverint k *, ab eo, qui mentiri nescit . .
Γνωρίζω τοίνυν τοῖς ἁγιωτάτοις ὑμῖν , ὡς οὐδα Nova Monothelitarum opinio unius ac duplicis vo
μᾶς μοι πεφρόνηται πώποτε , κατὰ τὴν τῶν ἐπηρεα luntatis et operationis. - Notum itaque sanctissimis
ζόντων εἰσήγησιν ἡ τῶν ἀντιῤῥόπων καὶ ἐναντίων vobis facio ac denuntio , mihi nunquam (ut per ca
δογμάτων ὑπόληψις (τ ) . Οὐδὲ γὰρ μίαν ἐν ταὐτῷ lumniam adversarii affingunt) æquipollentium ac
καὶ δύο , τουτέστι τρεῖς , κατ' αὐτοὺς , θελήσεις καὶ
C contrariorum dogmatum opinionem , in mentem
ἐνεργείας ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ καὶ ἑνὸς Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ venisse . Non enim unam simul, duasque , id est ,
διωμολογησάμην, ἢ συνεγραψάμην τὸ σύνολον . Θα tres, ut illi opinantur , voluntates atque ojeratio
τέρῳ γὰρ θάτερον ἀνατρέπεται, πῆξιν οὐδεμίαν nes in uno eodemque confessus sum, aut prorsus
i Psal. cxviu, 165. Orat. p. 2. κ' Matth . xrus, G.
* Ed . Gregor . αἴρη .
NOT ...
indicare scriptam epistolam in ipsa Siciliæ insula, Maximus contrarium esse contendit ; ac ejusmodi,
cum jam illud diverticulum sibi Monothelite quæ ut alterum alterum evertal. Non recte itaque Turr.
sissent, at et unam et duas in Christo operationes Nunquam me sensisse aut suspicatum esse de contra
ponerent : quam conati sunt Maximo affingere, ac riis et repugantibus dogmatibus, ut et infra , περὶ τῶν
postea in eam illum trahere pro primi ejus exilii ἀντιῤῥόπων οὑτωτὶ καὶ ἐναντίων δογμάτων · de
tempore, quando et ipsi Eugenii apocrisiarii in eam contrariis dogmatibus : ac si ambæ voces essent
novam fidem sunt inducti. Videtur itaque Maximus ejusdem prorsus significationis ; quod longe est a
voluisse, ut banc Siculi ejus illibatæ fidei certum vera Gramm . ἀντίῤῥοπον enim , ἰσόῤῥοπον est Suid .
pignus haberent, ac cunctis illius obtrectatoribus ἴσον , ἰσόσταθμον , ϊπόζυγον Hesych . quod perinde
opponerent, in qua non perinde cavillari liberum lancem trahit, ejusdemque ponderis est ; a quo certe
essel, ac in eis quæ ore tenus ad eos locutus esset. D procul contrarii ratio est . Nec ii vero longe abesse
Sicque animo insinuat in proemio . Titulus quem a Monothelitarum illo genio videantur, qui nuper
repræsentat Turr. Epistola sancti Maximi ad san damnatarum Romæ propositionum acrius defenso
clas Patres præpostos et monachos, et populos ca res, ac cum suo antistite , parum Thomistarum
tholicos insula Siciliæ habitatores, contra eos qui scholæ faventes , atque errantium albo, primo ipso
unam in Christo operationem ponunt, ab Antiqua ordine ascribentes, nunc sibi in uno Thoma, velut
rio palam adjectus est ; quem ex aliis repræsento , ei semper militaverint, præsidium quærunt : ac
ipsa sit Maximo apposita ἐπιγραφή :magis proinde utinam vere quærant, ac quidquid de gratia sen
probanda ; uti etiam quam repræsento ex Dufrenii serint, ad illius normam, hinc plane erroris ac nota
Codice ad Quest. in Scripturam . perpetuo securi , componant. Ineptiunt enim , ni
{z ) Τῶν· ἀντιῤῥόπων καὶ ἐναντίων δογμάτων vere ἀσεβοῦντας quis malit dicere , ncc magis Auge
ὑπόληψις . Sic Maximus novam Monothelitarun lico præceptori quam ipsi Sedi apostolica, inque
opinionem argute vocal, seu illorum damnatæ jam ca nuper præsidenti Alexandro VII injurii sunt,
hæresis commentum et evasionem. Una itaque qui vel scioli vel procaces, vel invidi ac malevoli ,
voluntate el operatione , una cum Ecthesi , Joanni obtinente ejus ipsius testimonio, damnatam sancti
I ac cunctis Occident . necnon Sophronio Hiero Thomæ ac Thomistarum in Jansenianam doctrinam
solymorum episcopo, reprobata, hoc novatoribus deblaterant, aut etiam chartis illinunt atque evul
succurrit , ut tanquam ἀντιῤῥπον (aquivalens , par, ደገ !.
equale } uitam ,duasquc cas dicerent : quod tamen
115 S. LIXIVI CONFESSORIS 116
scrips!. Aleru: enim altero evertitur , ice cx 12- A έχουν την εκ λογισμών φυσικών προς το και αμάρ
luralibus rationibus firmum aliquid babel, 111 la- τυρον είναι το τοιούτον δόγμα τοις αληθείας , ήγουν
ccam iil quod ila sentiunt , nullis veritatis testibus τοις αγίοις Πατράσιν . Ει γάρ μία, πώς και δύο : ε!
(nulla sciliccı sanctorum Patrum auctoritate) ſul- δε δύο, πώς και μίακαι και τις αύτη ; και πώς λεγο
ciri. Nain si ina , quomodo eliam duæ ? Sin au- μένη ; και τίνι κατ' αυτήν ομοεργής, είτουν ομοού
tem due, quomodo criam una ? ac quænam hæc ? σιος, ο σαρκωθείς καθεστηκε Λόγος ;
quære nuncupata ? Quo cum etiam ex ejus ratione Verbum incarnalum ejusdem operationis , hoc est,
opins:!em essentiae ac maturd est ?
Si enim dicant, cum Patre, duplicem inde divi . Ει μεν γάρ τω Πατρί φήσειαν 8 , διπλήν εντεύθεν
11am introducunt operationem ; siquidem non id- εισάγουσι την θείαν ενέργειαν» είπερ μή επ' αναι
irco tertia ilian, tan finxerunt, statuunt ope- ρέσει των δύο του αυτού κατά φύσιν ενεργειών, της
"ationen, 11 ejusdem naturales operationes(divina » θείας λέγω και της ανθρωπίνης , διομολογούσε την
cilicet alijue humanam ) aboleani. Si enim non il πλαττομένην αυτοίς τρίτην ενέργειαν. Ει γάρ μη
Soleant, ac quod sublatas velint , palet confiteri επ' αναιρέσει , δηλον ώς δύο του αυτού τάς θεϊκές
3s duas ejus leno divinis operationes, naturale ! 10 ενεργείας πρεσβεύουσι • φυσικής και υποστατικήν.
personalem . Si vero duas, plane distinctas : ex quo Ει δε δύο, διαφόρους πάντως κάντεύθεν πολύσεων
l'airsnis sequitur eos plures deos sentire , quippe cum την οικείαν υπόληψιν , ώς εν ετερότητα και ου ταυ
είiversit atque distincta , non eadem natura intelli- Β τότητι φυσική γνωριζομένης αυτοίς, της εν Πατρί
galur, divina in Patre Filioque operatio . Nec plures και Υιω θεϊκής ενεργείας. Και ου πολύθεον μόνον
δίummodo coς opinari , sed jam ne ullum quidem, την δόξαν ' αλλ' ήδη και άθεον• ώς ουδεμίαν θεϊκήν
ut qui nulla Filium divina prædilum voluntale ενέργειαν έχεις κατασκευάζοντες τον Υιόν, και το δη
asserant; quippe cum naturam atque personam , φύσιν και υπόστασιν αλλήλοις συμφύροντες , μετά
cum utriusque proprietatibus misceant, idemque των εκατέρας ιδιωμάτων και ταυτόν συν Σαβελλία
Sentire noscantur cum Sabellio ; sic nimirum Fi- γνωρίζοντες, ώς καθ' έκατέραν τω Πατρί κοινω
lium describentes, ut amborum ratione (lum scilicet νούντα , φύσιν τε λέγω και υπόστασιν (y) , τον Υιόν
12ature,tum persone) cum Palre communicet ; quod υπογράφοντες, όπερ της καθολικής Εκκλησίας
ab Ecclesiæ catholicæ sensu alienum est ; ut laceam εστίν αλλότριον· ίνα μή λέγω, ότι και φύσει παθη
Gre et Patrem natura patibilem ac incarnatum , id τόν τον Πατέρα και σεσαρκωμένον , είτουν ενανθρω·
eši, faclum hominem , pari illa cum Pilio miraculo- πήσαντα , τη προς τον Υιόν ομοεργία, τών τε θαυ
rum passionumque operatione ; siquidem 60 ex- μάτων ομοίως και παθημάτων. Εί γε μή άλλο τι
ceptis miraculis ct passionibus, nihil aliud Filium παρά τα θαύματα και τα πάθη φασιν ενεργείν τον
( perari aiunt , per illam sic ab eis , uli dicebam , C Υιον, κατά την, ως είρηται, πλαττομένην αυτοίς
confictam tertiam operationem ; quam etiam , præ- τρίτην ενέργειαν· ή και κοινωνείν , προς τη κατά
1er naturalem divinani , communem cum Palre φύσιν θεία, τη Πατρί τον μονογενή Λόγον υπαγο
unigenituin Verbum habere aflirmant. ρεύουσιν .
Quod si his in argustum compulsi, statuunt Fi- Ει δε τούτοις στενοχωρούμενοι , μή τα ανάρχω
lium hujus vi tertiæ operationis, haud quidem com μεν Πατρί τη δε αχράντο μητρι (1) κοινωνείν κατά
elerno Palre communicare, secus vero cum inte- ταύτην ορίζονται τον Υιόν την τρίτην ενέργειαν,
inerala Malre ; duas hic quoque creatas, id est, hu- δύο κανταύθα παρέχουσιν αυτώ κτιστάς , ήγουν άν
manas, illi tribuunt operationes (naturalem rursus θρωπικάς ενεργείας : φυσικήν αύθις και υποστατι
ll personalem ) ulriusque nimirum ratione alienum κήν · αλλοτριούντες αυτόν δηλαδή, καθ' έκατέρας
eum a Deo et Patre statuentes , inque Arii dissc- του Θεού και Πατρός και τη 'Αρείου συνεκφερό
clionem manibus pedilinsque euntes, per Unigenili μενοι διατομή, κατά την εν αμφοτέραις ενεργείαις
ulrajuc operatione perfectam a Patre , eorum sen- του Μονογενούς προς τον Πατέρα τελείαν κατ' αυ
tentia , dissociationem . Quin nos quoque miraculo- τους αποξένωσιν. "Όπου γε και ημάς θαυματουργούς,
48 Fr. φήσο :εν.
NOTÆ .
(9) Φύσιν τε λέγω και υπόστασιν. Istud , quod D Ecclesia catholica , id est, cum eo conmmunicare
Superioris explicatio est, του καθ' έκατέραν , secun- ratione utriusque, quod est personalem amborum
dum utramque nuturam scilicet et personain ; Turr. oppositionem , ac proindc distinctionem, Sabel
velut absolutum facit selalum ad úroypipoute ;, liano errore, tollere . Sic pronum in theologia, ei
quo mihi ejus propositio non ferenda videtur, dum verbis incaute prolatis, in hæresim incidere, aut
sie scribit, quasi Maximi sententiam reddens. De- certe hæreticam pro Catholica propositionem dare.
scribentes,inquam , Filinm esse naturam et hypostasiin!, (α) Τη δε αχράντω Μητρί . Τurn . quod est ad
quod est ab Ecclesia alienum . Ego non sic divici, versative, quasi conjunctive ponit, ei cum Matre
nec me docuit Maximis ; imo hunc Ecclesie ca- Virgine; quod forte error typorum est, pro, sed ;
tholicæ sensum accepi : nulla enim nature et ut et quod paulo post sequitur, impugnando ter
hypostasis in Filio opposi io , ut non Catholice tiam illam lotius seu persona operalionem , ne
utrumque dici debeal, etsi idem duniaxat ratione äāúva cov . quod est possibile, pro impossibile. Poluit
blature cum Paire communicel, pon ratione per- Jac. Gretseri edendo sodalis posthumum hoc opus,
SINE ; unique por alienini diei .!! ali selulior para ciuere .
 117 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 118
ἀλλ' οὐχὶ μόνον φύσει παθητοὺς ἀποφαίνουσιν · εἴ γε Λ rum effectores , non vero solum natura patililes ,
τῇ τρίτῃ κατ' αὐτοὺς , ἢ ὡς ἐκείνοις φίλον καλεῖν , asserunt ; siquidem penes tertiam illis invectam
τῇ τοῦ ὅλου, τουτέστιν , τῇ τῆς ὑποστάσεως ἐνερ operationem , vel (ut ipsi libentes vocant) que sit
γείᾳ , τὸ συγγενὲς πρὸς ἡμᾶς ἀποσώζειν φασὶ τὸν totius (id est , persone ) operatio , aiunt constare
Χριστόν · καθ᾿ ἣν ἑκουσίως , οὐ τὴν πεῖραν μόνον Christo nobiscum affinitatem ; secundum quam vo
προσιέμενον τῶν παθημάτων , ἀλλὰ καὶ τὴν δύναμιν luntarie , non solum passionuin eum sensum admit
τῶνθαυμάτων ἐπιδεικνύμενον , τοῦτον εἰκότως ἐπι tere ac periculum , haud immerito agnoscunt , ve
γνώσκουσιν, ὅπερ ἀδύνατον . Οὐ γὰρ οἷόν τε τὴν rum etiam miraculorum exhibere potentiam , quod
οὐτὴν καὶ μίαν ἐνέργειαν, ἢ θέλησιν , ἢ φύσιν τὸ plane impossibile est . Non enim fieri potest , ut una
σύνολον, θείαν ἐν ταὐτῷ καὶ ἀνθρωπίνην ὑπάρχειν · eademque operatio , sive voluntas aut omnino na
ην· tura , simul et sennel divina sit atque humana , aut
ἢ ἄκτιστον , καὶ κτιστόν · ἢ ἄναρχον, καὶ ἠργμέν
† σύνθετον, καὶ ἀσύνθετον · ἵνα τῇ αὐτῇ καὶ μιᾷ creata et increata , vel principii expers ac cœpta,
aut composita et compositione vacans ; ut eadem
πρὸς ἑκάτερον, τόν τε Πατέρα φημὶ καὶ τὴν Μη
τέρα , τὸ συγγενὲς ἀποτώζῃ φύσει καὶ ἀπαράλλακτον ipsa uraque Fiiius cum ambobus ( Patre scilicet et si
Matre) naturalem ac invariabilem affinitatem reti
ὁ Υἱὸς ἢ τὰ ἑκάτερα δρᾷ κατὰ τὴν αὐτὴν , τά τε
Β neat, aut per eamdem utraque operetur , tum quiz
θεῖα λέγω φύσει καὶ τὰ ἀνθρώπινα . Τοῦτο γὰρ οὐδ'
ἂν οἱ τοὺς τραγελάφους πλάττοντες ἐννοήσαιεν . natura divina sunt, tum quæ humana. Hoc namque
nec iis qui hircocervos fingunt , unquam in ani
mum venerit .
Εἰ δὲ ἀδύνατον, τὴν αὐτὴν καὶ μίαν ἐνέργειαν, ἢ Sin autem fieri non potest, ut una cademque
θέλησιν, ἣ φύσιν, θείαν ἐν ταὐτῷ φύσει τυγχάνειν operatio , vel voluntas , aut natura, divina simul
καὶ ἀνθρωπίνην · ἢ κατὰ τὴν αὐτὴν καὶ μίαν ἑκατέ natura sit et humana, vel ut Filius secundum unam
1 ρας, Πατρί φημι καὶ Μητρὶ κοινωνεῖν , ἢ ἑκάτερα camdemque operationem cum ambobus ( Patre
δμῖν, τά τε θεῖα καὶ τὰ ἀνθρώπινα τὸν Υἱόν · προσ scilicet ac Matre) communionem habeat, aut utra
ενῶς δὲ μᾶλλον, ὡς εἴρηται · τῇ μὲν θείᾳ , τὰ θεῖα , que operetur divina pariter atque humana ; quin
τῇ δὲ κατ' αὐτὸν ἀνθρωπίνῃ , τὰ ἀνθρώπινα · μετὰ potius pro cujusque apte ratione , uti dictum est ;
μέντοι τῆς θατέρου κοινωνίας καὶ συμφυΐας, ἀλλ' divina quidem , divina ; humana autem , humana ,
οὐ διῃρημένως · ἄρα καὶ ἀνώνυμος ὡς ἀνύπαρκτος , cum alterius tamen communione ac cohæsione ;
† τρίτη κατ' ἐκείνους ἐνέργεια , μηδενὶ κυρουμένη sed non divise : ergo etiam nulla vel nomine , ut
λόγῳ το θείῳ, καὶ Πατρὶ παντελῶς . c quæ nec vere sit , tertia illorum operatio est , quam
divina 61 nulla auctoritas ac Scriptura, nemoque
prorsus Patrum statuat .

Καὶ τί τῷ ὅλῳ παρέχομεν , φασὶν , εἰ μὴ τὴν μίαν Quid vero , inquiunt , toti præbebimus, nisi unam
ὡς ἑνὶ τῷ ὅλῳ διὰ τὴν ἕνωσιν διδοῦμεν ἐνέργειαν ; illi ut uni unionis causa operationem tribuamus ?
ἀλλ' ἡγνόησαν , ὅ τι καὶ λέγουσιν, οἱ ταῦτα προφέ Verum ignorant id ipsum quod loquuntur, qui hæc
γοντες . Οἰόμενοι γὰρ ἄλλο τι τὸ ὅλον εἶναι παρὰ τὰ enuntiant. Existimantes enim aliud quid esse totum
αὐτοῦ οἰκεῖα μέρη , ἐξ ὧν καὶ ἐν οἷς συνέστηκεν , præter ejus proprias partes , ex quibus et in quibus
σχυρίζονται πως ὀφείλειν , οὐκ ἐξ ἀποδείξεως , ἀλλ' consistit ; non velut id certa ratione probent, sed
ἀποφάνσεως , καὶ ἄλλο τι παρὰ τὸ κατὰ φύσιν τοῖς quasi ipsi pro arbitrio sententiam ferant, necesse
μέρεσιν ἐνυπάρχον , τῷ ὅλῳ προσάπτειν ὡς ὅλῳ · affirmant, ut et aliud quid præter id quod partibus
φημὶ δὴ τὴν μίαν ἐνέργειαν . Δείξουσιν οὖν πρότε natura inest, toti ut totum est (una scilicet opera
μεν , ἑτέραν παρὰ τὴν τῶν οἰκείων μερῶν ὕπαρξιν tio ) adjungatur. Ostendant igitur prius , aliam to
ἔχειν τὸ ὅλον · καὶ εἶδ' οὕτως αὐτῷ καὶ ἑτέραν, tum exsistentiam habere ac substantiam , quam
ὡς ὅλῳ , παρὰ τὰς ἐνυπαρχούσας τοῖς μέρεσιν οὐ quae suarum est partium ; sicque ei ut toti, praeter
D essentiales operationes quæ partibus insunt, aliam
σιώδεις ἐνεργείας , προσνέμωσιν αὖθις ἐνέργειαν.
Εἰ δὲ μὴ ἑτέραν κατὰ φύσιν ὕπαρξιν , οὐδ᾽ ἑτέραν rursus operationem tribuant. Sin autem non aliam
δηλονότι κατὰ φύσιν ἐνέργειαν τῷ ὅλῳ παρὰ τὰς naturalem exsistentiam ac substantiam tribuunt,
τῶν μερῶν ἀποδώσωσιν . Ἑκάτερα γὰρ κατὰ φύσιν nec utique naturalem aliam operationem, quam
ἐπὁ Χριστός · Θεὸς γὰρ φύσει καὶ ἄνθρωπος ὁ quæ partium sunt , toti ascribant. Cum enim
αὐτός · τὰ ἑκατέρας ἴδια φύσεως κατὰ φύσιν ἔχει · Christus utrumque sit per naturam (idem enim
τήν τε θείαν φημὶ θέλησιν καὶ ἐνέργειαν , καὶ τὴν Deus est et homo natura) quæ utriusque naturæ
ἀνθρωπίνην θέλησιν καὶ ἐνέργειαν · ἀλλ ' οὐχὶ μίαν propria sunt , hæc habet ; tum nempe divinam vo
μένην , ἐπ᾽ ἀναιρέσει τῶν δύο κατὰ φύσιν ἐνερ luntatem ac operationem , tum et humanam itidem ;
γῶν· ἢ ἄλλην πρὸς ταῖς δυσὶ κατὰ φύσιν · του · at non unam duntaxat, qua naturalis duplex ope
τόσοι, τρεῖς ἐνεργείας τε καὶ θελήσεις. ratio perimatur ; aut aliam præter duas naturales ,
quo tres ejus operationes ac voluntates exsistant.

Ἐκατέραν τοίνυν , ὥσπερ ουσίαν , οὕτω καὶ ἑκα Quemadmodum igitur utramque essentiam , sic et
φέραν οὐσιώδη θέλησιν καὶ ἐνέργειαν, τῷ αὐτῷ essentialem voluntatem ac operationem , uni ci
119 S. MAXIMI CONFESSORIS 12
demque Christo natura tribuimus . Quanquam enim A καὶ μόνῳ Χριστῷ κατὰ φύσιν προσνέμεμεν . Εἰ γὰρ
ejus partium distinctionem considerantes, cjus divi καὶ τὴν διαφορὰν τοῦ αὐτοῦ μερῶν θεωροῦντες , τῇ
nitati divina. atque cjus humanitati bumana con Θεότητι τοῦ αὐτοῦ τὰ θεῖα , καὶ τῇ κατ' αὐτὸν
venienter ascribimus ; ob unionem tamen, que ἀνθρωπότητι τὰ ἀνθρώπινα προσφόρως παρέχομεν ·
sunt propria utriusque naturæ, utrique vicissim ac ἔμπαλιν δὲ διὰ τὴν ἔνωσιν , τὰ ἑκατέρας ἴδια φύσεως
reciproca commutatione adjungimus . Ex quo est, κατὰ ἀντίδοσιν
τῇ ἑτέρᾳ προσάπτομεν · ἐξ οὗ καὶ
ut et Deum patibilem adversus peccatum dicamus , - Θεὸν παθητὸν κατὰ τῆς ἁμαρτίας φαμὲν καὶ σάρκα ·
et carnem assumptam unciam deitate , idque ο προτειλημμένην καὶ γενομένην ὅπερ τὸ χρίσαν ·
fectam , quod id a quo uncta est ; ausimque καὶ θαῤῥῶ λέγειν , ὁμόθεον , ο κατὰ τὸν θεολόγον
19 .
iicere , wque Deum › ( μέθεον ) ut Gregorius Theo Γρηγόριον οὔτε κατὰ Θεὸν τὰ θεῖα δράσαντα
gus loquitur ; a nec divina divine operatum ; » διὰ σαρκὸς γὰρ, νοερῶς ἐψυχωμένης, καὶ ἑνωθείσης
ier carnem enim anima intelligente preditam , αὐτῷ καθ᾿ ὑπόστασ :y 60 . ἀλλ' οὐ γυμνῇ θεότητι ,
ique personaliter uaditam , non nuta deitate , ut καθὼς τὸ πρότερον · ο οὔτε τὰ ἀνθρώπινα κατὰ
vrius : e nec faiara marchowiinis ; quippe inf ἄνθρωπον · α κατ' ἐξουσίαν ἀπειροδύναμον , ἀλλ' οὐκ
nitæ virtutis licentia, non ulli necessitati obnoxium. ἀνάγκῃ ὑπεύθυνον. Οὐ γὰρ ἔκτισις ἦν ,ὡς ἐφ᾽ ἡμῖν ,
Non erit velut in nolis , quod Verbum assumpta Γ ἀλλὰ κένωσις ὑπὲρ ἡμῶν τοῦ σαρκωθέντος Λόγου
carne passione defungebatur , pong solutio erat , τὸ πήθος . ῞Ομως δ ' οὖν ὡς ὅλῳ . τῷ αὐτῷ καὶ ἑνὶ
sed quam nostri causa exinanitionem elegerat . καὶ μόνῳ Χριστῷ κατὰ φύτιν, ὅλα παρέχομεν τὰ
Eidem tamen ut tnti, unique ac 62 suli Christo τῶν, ἐξ ὧν ἐστι , φύσεων, μόνης δίχα τῆς ἁμαρτίας ·
natura que sunt naturarum , ex quibus exsistit, διὸ καὶ παθητὸν καὶ ἀπαθῆ τὸν αὐτόν · ἄκτιστον
universa tribuimus , uno duntaxat excepto peccato :
καὶ κτιστόν · περιγραπτὸν καὶ ἀπερίγραπτον · ἐπί
quo fit, ut patibilem cundem et non patibilem , γειον καὶ οὐράνιον · ὁρώμενον καὶ νοούμενον · χω
increatum et creatum, circumscriptum et incircum ρητὸν καὶ ἀχώρητον κατὰ τὴν φύσιν, ὁμολογοῦμεν .
scriptum , terrenum et cœlestem, aspectabilem et Εἰ δὲ τούτοις αὖθις περιγραφόμενοι τὸ ἀποτέλεσμα
qui mente intelligatur , qui capiatur et a nullo, τῶν δύο τοῦ αὐτοῦ κατὰ φύσιν ἐνεργειῶν, τουτέστι ,
quad natura est , capi possit , confitemur . Sin afi τὴν εἰς ἄλλους [ἀνθρώπους ] τῷ Σωτῆρι Θεῷ γιγνο
ium rursus lis circumscripti atque explosi, effa μένην θεοσημείαν (α)· οἷον, τὴν ἀνάστασιν , ἢ τὴν
ctim duarum cjus naturalium operationum , quæ ἀνάληψιν , ἢ τὴν κάθαρσιν, ἤ τι τῶν τοιούτων τε
scilicet Salvator Deus in homines divina signa ρατουργημάτων , ἐνέργειαν μίαν καὶ τὴν αὐτὴν
ederet ;
ricrct ; ut est resurrectio , vel assumptio , vel le cC ὑπάρχειν φασὶν , οὐδ᾽ οὕτως εὐάφορμος ἐκείνοις ὁ
presi mundatio, sive aliud quid cjusmodi porten λόγος. Οὐδὲ γὰρ μίαν ἴσμεν, ἀλλὰ καὶ πολλὰς καὶ
torum patrabat , unam candemque operationem ἀπείρους τὰς τοῦ Σωτῆρος θεοσημείας, περὶ ὧν
esse dicant, ne sic quidem bonæ speciem rationis φησιν ὁ Ομολογικώτατος Ἰωάννης, Ἐὰν γράψηται
habet, quod dicunt . Non enim unum Salvatoris καθ᾿ ἕν, οὐδ᾽ αὐτὸν οἶμαι χωρῆσαι τὰ γραφό
divitett signum , sed et plura et infinita scimus , de μενα βιβλία τὸν τῇδε κόσμον.
quibus ait summus ille theologus Joannes, Si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum ca
perc libros, qui scribendi sunt 1 .
Præterca, si ex iis quæ extra fiunt, nec in alio Επειτα καὶ τοῖς ἐκτὸς γινομένοις, οὔτε ἐπ᾽ ἄλ
quopiam (nedum in ipso, qui est super omnia, Dei λου μέν τινος τῶν ὄντων , μή τί γε δεῖ λέγειν ἐπ᾿ αὐτ
Verbo nostri causa incarnato) essentialem prorsus τοῦ τοῦ ὑπὲρ πάντα τὰ ὄντα Θεοῦ λόγου δι᾿ ἡμᾶς
rei substantiani novimus , sed ex naturalibus in ipso σαρκωθέντος , τήν οὐσιώδη παντελῶς ἐπιγινώσκομεν
exsistentibus ac insignientibus proprietatibus (pe ὕπαρξιν · ἀλλ' οἷς αὐτὸς ἐν αὐτῷ χαρακτηρίζεται
rindeque dicas, naturalibus voluntatibus et opera φυσικοῖς ἰδιώμασι · ταυτὸν δὲ φάναι θελήσεσι φω
•
tionibus ) agnoscimus : alioqui sane etiam fabrum D σικαῖς καὶ ἐνεργείαις ἢ οὕτω δ᾽ ἂν , καὶ τὴν
definiant , animal lignarium , non vero rationale τέκτονα ζῶον ξυλουργόν , ἀλλ' οὐ λογικὸν , οὐδὲ
ncque mortale , cujus naturam ex sede puta aut θνητόν · ὁρίσοιντο ἂν, τὴν τούτου φύσιν ἐκ τοῦ σώ
scabello declarent, non ex proprietatibus ad essen κου τυχὸν , ἢ τοῦ σκίμποδος , ἀλλ' οὐ τῶν οὐσιωδῶς
1 Joan . xxi , 25.
4a trat 42. o Dionys ., epist. 4 , ad Caium .
NOTE .
(α) Τὴν εἰς ἄλλους γιγνομένην θευσημείαν . Sic tatus, ut Paulus testis est, et in calum levatus.
quoque Turrian . Miraculum a Salvatore Deo factum Decoquit Turrianus. Qui de aliorum suscitatione
atiis. Mihi tamen non suadeo , quin legam , εἰς et curatione exponerel (nam et ἀνάληψις probatis
ἀνθρώπους . Nam qux exempla ponit maximus , auctoribus et grammaticis θεραπεία est , et ἀνάρ
τὴν ἀνάστασιν, τὴν ἀνάληψιν · resurrectionem in ῥωσις ) nihil quidem is peccaret retinendo εἰς ἄλ.
calum receptionem , secunduin ejus verum et pla λους , quod etmihi primum placuerat : sed iddurius
uum sensum , ipsa vere divina signa et miracula , culum, et remotius a Maximi ecclesiastica styli
Dom εἰς ἄλλους exhibita dici possint in clios ; bene simplicitate, qua libenter sacris ipsis ac receptis
tunen εἰς ἀνθρώπους , ότι homines : nam et ipse vera vocibus utatur : álias proclive admedum mutari :)
homo Salvator Deus, sic virtute divinitatis suvei. avog breviatum , quod est, äv@pórovg, in äkkoug.
 121 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 129
συνιστώντων αὐτὴν ἰδιωμάτων γνωρίζοντες · ὅπερ A liam spectantibus ac cam constituentibus ; qnod
κἂν ἐννοεῖν , ἀμαθές. "Οθεν φύσει Θεὸν καὶ ἄνθρωπον vel cogitare , inscitia est . Unde natura Deum , eum
τὸν αὐτὸν κυρίως, οὐχ ἑτέρωθενὄντα διαγινώσκομεν , . demque vere ac proprie . hominem , non aliunde
† ἐκ τῶν θεϊκῶς ἅμα καὶ ἀνθρωπικῶς χαρακτηρι- quam ex proprietatibus natura insitis, quibus di
ζόντων αὐτὸν, ἐμφύτων ἰδιωμάτων · τῆς τε θείας, ὡς vina simul humanaque ratione insigniatur (tum
ἔφην, θελήσεως καὶ ἐνεργείας, καὶ τῆς ἀνθρωπικῆς scilicet ex divina, ut dixi , voluntate et operatione,
τοῦ αὐτοῦ θελήσεως καὶ ἐνεργείας · αἷς , καὶ δι' ὧν, tum ex humana ejusdem voluntate et operatione)
ὁ ἦν καὶ γέγονεν ἐπισφραγίζει · θαυματουργῶν μὲν dignoscimus ; quibus ac per quas, quod erat fa
ὑπὲρ ἡμᾶς ὡς Θεὸς ἑκουσίως · πάσχων δὲ δι' ἡμᾶς ctusque est , obsignat ; edens sponte miracula , ut
ὁ αὐτὸς ἑκουσίω ; ὡς ἄνθρωπος · ὡς οὐκ ἄλλο τι Deus , humanaque majore potestate ; idemque
παρὰ τῶν ἐξ ὧν , ἐν οἷς τε καὶ ἅπερ ἐστὶ γνωριζό- sponte patiens, ut homo, nostri causa .: velut nimi
μενος , οἷόν τι νόθον καὶ μεταίχμιον , ήγουν τρίτον rum qui non aliud quid, præter ea ex quibus et in
ἀποτέλεσμα , κατὰ τὴν τῶν ἡμιόνων παράδειξιν · quibus ac quæ exsistit, esse noscatur, ceu fere quid
ὡς ἡ τῶν κενολόγων ει αἱρετικῶν μυθοπλαστία τε spurium mediumque (id est, tertium quid ac an
ρατολογεῖ , τοῦ εὐσεβοῦς ἀποσφαλεῖσα τῶν ἁγίων Πα- ceps mulorum instar) effectus , ut hæreticorum
B
τέρων κηρύγματος ἀλλ᾽ αὐτὰ κατ᾽ ἀλήθειαν κυρίως vana loquentium fabulosa loquacitas, a sanctorum
ὤν, τὰ ἐξ ὧν , καὶ ἐν οἷς κατ ' ἀλήθειαν κυρίως Patrum pia prædicatione devia , monstrose commi
ἐστίν . Ἐκ θεότητος γὰρ καὶ ἀνθρωπότητος , καὶ ἐν niscitur ; 63 sed illa ipsa revera proprie exsistat,
- θεότητι καὶ ἀνθρωπότητι κατὰ φύσιν ὑπάρχων , Θεὸς ex quibus et in quibus revera proprie est. Ex dei
φύσει καὶ ἄνθρωπός ἐστιν ὁ Χριστός · καὶ ἄλλο τὸ tatc . enim et humanitate , atque in deitate ethuma
παράπαν οὐδέν . nitate natura exsistens, Deus natura et homo, nec
prorsus quidquam aliud , Christus est.
Καὶ πῶς, φασί , Κύριλλος ὁ σοφὸς μέσην τινὰ Et quomodo, inquiunt , sapientissimus Cyrillus
τάξιν τῶν ἐπὶ Χριστοῦ φωνῶν διαγορεύει φρονεῖν , medium quemdam ordinem vocum in Christo se•
οὕτωσὶ πρὸς ᾿Ακάκιον γράφων · ‹ Αἱ μὲν γάρ εἰσι sentire profitetur, in hæc verba ad Acacium scri
τῶν φωνῶν ὅτι μάλιστα θεοπρεπεῖς · αἱ δὲ, οὕτω bens : i Inter voces , quæ Christo tribuintur, quæ
πάλιν ἀνθρωποπρεπεῖς · αἱ δὲ μέσην τινὰ τάξιν ἔχου dam divinitati potissimum conveniunt ; aliæ autem
σι ". Καὶ τί τοῦτο συμβαλεῖται ποτ᾽ ἂν ἐκείνοι ; magis ad humanitatem pertinent aliæ denique
πρὸς τὴν οἰκείαν ὑπόληψιν ; » Οὐ γὰρ ἐκ μεταβολῆς, quasi medium quemdam ordinem obtinent. » Quid
ἡ ἀποβολῆς τῶν ἄκρων, θεότητός φημι τοῦ Χριστοῦ c vero hoc unquam , quo suam tueantur opinionem ,
καὶ ἀνθρωπότητος · ἢ θείας τοῦ αὐτοῦ καὶ ἀνθρωπί illis contuierit ? Non enim ex mutatione , aut repu
νης θελήσεως καὶ ἐνεργείας, ἕτερόν τι μέσον, ἤγουν dio ac amissione extremorum Christi (scilicet dei
μεταίχμιον ἀποτέλεσμα , μηδετέρᾳ φύσει τῶν ἐξ tatis ac humanitatis , sive divinæ ejus atque huma
ὧν ἔστι κοινωνοῦν · ἢ πάλιν , ἐνέργειάν τινα σύνθε næ voluntatis ac operationis) aliud quid medium ,
τον ὄντα κατ' αὐτοὺς , ἢ ἔχοντα παραδίδωσιν ἐν sive interjectum effectum, cum neutra partium ex
τούτοις ἡμῖν ὁ διδάσκαλος, ἀλλ' ὅτι ταῦτα μὲν κυ quibus est , communicantem ; aut qui rursus in
ρίως ἐστὶ, τὰ ἐξ ὧν ἐστιν · οὐ διῃρημένως δὲ ταῦτα eorum sententia , operatio quædam composita sit,
κατονομάζεται ' ὁμοῦ δὲ, καὶ ἐν ταυτῷ τούτων ἑκά vel ca præditus ; quibus sic loquitur, nobis tradit
τερον , ὡς εἷς ὧν καὶ μόνος ὁ Χριστός . Καὶ μαρτυρεῖ Cyrillus ; sed , esse eum vere, ca , ex quibus est ;
περὶ τούτων αὐτὸς ὑπεραπολογούμενος τῶν 'Ανατο . haud tamen ea scorsim divisisque partibus vocari,
λικῶν ἐπισκόπων, καὶ γράφων πρὸς ᾿Ακάκιον οὕτως, sed simul utraque , ut qui unus Christus ac . singu
« Οἱδέ γε κατὰ τὴν ᾿Αντιόχειαν ἀδελφοί , μερίζουσι τlaris sit. Testatur hæc ipse , cum orientales episco
•
μὲν κατ' οὐδένα τρόπον τὰ ἡνωμένα · διαιρεῖσθαι δὲ pos defendens, in hæc verba ad Acacium scribit:
μέναι διατείνονται τὰς ἐπὶ τοῦ Κυρίου φωνάς · πρέ At vero Antiocheni fratres, quæ quidem inter se
πειν τε τὰς μὲν τῇ θεότητι αὐτοῦ , τὰς δὲ τῇ αὐτοῦ D unita sunt, nullo pacto distrahunt : sed solas voces,
πάλιν ἀνθρωπότητι. Θεὸς γάρ ἐστιν ὁ αὐτὸς καὶ ἄν · que de Christo dicuntur , secernendas contendunt ;
θρωπος · εἶναι δέ φασι καὶ ἑτέρας κοινοποιηθείτας atque alias quidem ejus divinitati , alias vero ejus
τρόπον τινὰ, καὶ οἷον ἐπ ' ἄμφω βλεπούσας · θεότητα rursus humanitati congruere. Idem enim Deus et
καὶ ἀνθρωπότητα λέγω ·οἷόν τί φημι, αἱ μὲν γάρ homo est. Addunt nihilominus quasdam esse quo
εἰσι τῶν φωνῶν ὅτι μάλιστα θεοπρεπεῖς , αἱ δὲ οὕτω dammodo communes, et velut ad utramque natu
ram spectantes , divinitatem scilicet et humanitatem.
πάλιν ἀνθρωποπρεπεῖς · αἱ δὲ μέσην τινὰ τάξιν
ἔχουσιν 63, ἐμφανίζουσαι τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ Θεὸν ὄντα - Quod dico, ejusmodi est . Inter voces , quæ Christo
καὶ ἄνθρωπον ὁμοῦ τε καὶ ἐν ταὐτῷ . ο Δέδειχε τοι tribuuntur, quædam divinitati potissimum conve
γαροῦν ἡμῖν καὶ διδάσκαλος ., μέσην τάξιν εἶναι φω niunt ; aliæ autem magis ad humanitatem perii
νῶν , οὐχ ἕτερόν τι τὸν Χριστὸν εἶναι σημαια nent aliæ denique quasi mediæ sunt, quæ Filium!
νουσῶν παρὰ τὰ ἐξ ὧν, ἐν οἷς τε καὶ ἅπερ ἐστὶν , ὥς Dei, Deum et hominem simul esse declarent . >
Ostendit igitur nobis ille esse meliam classem
τινες ὑπειλήφασιν · ἀλλὰ τὸν Θεὸν ὁμοῦ καὶ ἄνθρωπον

οι Fr. κενολογούντων . " Ed . ἐπέχουσι . κι ἐπέχουσι.

123 S. MAXIMI CONFESSORIS 124
vocum , ron quæ significent esse Christum aliud A τὸν αὐτὸν κατὰ φύσιν ὑπάρχειν. Καὶ παρακομίζει
quid, præter illa ex quibus, et in quibus, ac quæ πρὸς ἀπόδειξιν τούτων τὰς θεοπνεύστους Γραφὰς οὐκ
est, ut quidam opinati sunt ; sed quæ cumdem Deum τωσὶ φάσκων · ‹ ῞Οταν μὲν τῷ Φιλίππῳ λέγῃ , Toσοῦ
esse atque hominem natura ostendant. Hisque pro τον χρόνον μεθ' ὑμῶν εἰμὶ , καὶ οὐκ ἔγνωκάς με , Φί
bandis, divinas affert Scripturas, ita loquens : « Et λιππε ; οὐ πιστεύεις ὅτι ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ, καὶ ὁ
enim cum Philippo dicit : Tanto tempore vobiscum Πατὴρ ἐν ἐμοί ἐστιν ; ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ , ἑώρακε
sum, el non cognovisti me, Philippe ? Non credis quia καὶ τὸν Πατέρα · καὶ, Ἐγὼ , καὶ ὁ Πατὴρ ἓν ἐσ
ego in Patre, et Pater in me est ? Qui vivit me , μέν , θεωπρεπεστάτην εἶναι διαβεβαιούμεθα τήν φω
vidit et Patrem m ; et : Ego , et Pater unum sumus n νήν . Οτε δὲ τοῖς τῶν Ἰουδαίων ἐπιπλήττει δήμοις,
vocem 64 divinitati maxime convenientem pro ἐκεῖνο λέγων , Εἰ τέκνα ἦτε τοῦ ᾽Αβραὰμ , τὰ ἔργα
ferre affirmamus . Cum vero Judæorum turbas in τοῦ Ἀβραὰμ ἐποιεῖτε ἄν · νῦν δὲ ζητεῖτέ με ἀπο
crepans, ait : Si filii Abrahæ esselis , opera Abrahæ κτεῖναι ἄνθρωπον, ὃς τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν λελά
utique faceretis. Nunc autem quæritis me interficere, ληκα · τοῦτο Ἀβραὰμ οὐκ ἐποίησεν ·ἀνθρωπο
hominem , qui veritatem locutus sum vobis : hoc πρεπῶς εἰρῆσθαι τὰ τοιαῦτά φαμεν . Πλὴν τοῦ ἑνὸς
Avraham non fecit : ejusmodi exponere dicimus, Υἱοῦ τὰς θεοπρεπεῖς , καὶ μέντοι τὰς ἀνθρωπίνας.
B
quæ homini proprie competunt . Verumtamen hoc Μέτας δὲ εἶναι φωνὰς ἐκείνας διαβεβαιούμεθα , οἷον ,
ita accipiendum est, ut et illæ quæ Divinitati con ὅταν ὁ μακάριος γράφῃ Παῦλος, Ἰησοῦς Χριστὸς
veniunt , et ille rursus quæ ad humanitatem per χθὲς καὶ σήμερον· ὁ αὐτὸς , καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας.
tinent, uni tantum Filio ascribantur. Medias autem Καὶ πάλιν ' Εἶς Θεὸς ὁ Πατὴρ , ἐξ οὗ τὰ πάντα
voces illas esse asseveramus, ut cum beatus Paulus καὶ ἡμεῖς ἐξ αὐτοῦ · καὶ εἰς Κύριος ᾿Ιησοῦς Χρι
scribit : Jesus Christus heri, et hodie ; idem et in στὺς, δι ' οὗ τὰ πάντα , καὶ ἡμεῖς δι᾽ αὐτοῦ . Καὶ
sacula P. Et rursus : Unus Deus Puter, ex quo on πάλιν · ῏Ων οἱ πατέρες , καὶ ἐξ ὧν ὁ Χριστὸς , τὸ
nia , et nos ex ipso : et unus Dominus Jesus κατὰ σάρκα , ὁ ὢν ἐπὶ πάντων Θεὸς, εὐλογητὸς
Christus , per quem omnia , et nos per ipsum a . εἰς τοὺς αἰῶνας , ἀμήν . Ἰδοὺ γὰρ , ἰδοὺ Χριστὸν
Ac rursus Quorum patres, et ex quibus Christus Ἰησουν ὁ ὀνομάσας , χθὲς καὶ σήμερον τὸν αὐτὸν εἶ
secundum carnem , qui est super omnia Deus benedi ναί φησι , καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας · καὶ δι' αὐτοῦ γενέ
ctus in sucula . Anen r. En enin , en , nominato σθαι τὰ πάντα · καὶ τὸν κατὰ σάρκα ἐξ Ἰουδαίων ,
Christo Jesu , eumdem illum heri et hodie esse ἐπὶ πάντας ὀνομάζει Θεόν · καὶ μὴν εὐλογητὸν εἰς
dicit, et in saecula , ac per illum facta esse omnia . τοὺς αἰῶνας , ἀμήν. Μὴ τοίνυν διέλῃς ἐν τούτοις τὰς
Illum quoque qui ex Judæis secundum carnem, ἐπὶ τοῦ Κυρίου φωνάς . Ἔχουσι γὰρ ἐν ταυτῷ τὸθεοπρε
C
Deum super omnia appellat ; quin et in sæcula πὲς καὶ ἀνθρώπινον· ἐφάρμοσον δὲ μᾶλλον αὐτὰς ὡς
benedictum , Amen , dicit . Ne in his igitur , quæ ἑνὶ τῷ Υἱῷ , τουτέστι, Θεῷ λόγῳ σεσαρκωμένῳ .
de Domino dicuntur , voces diviseris . Simul enim Τούτοις δὴ τοῖς λόγοις τοῦ Πνεύματος καὶ αὐτὰς
complectuntur, et quod Deo convenit , et quod ho ἡμῖν ἀποδέδειχεν ὁ Διδάσκαλος τὰς μέσας φωνὰς,
mini. Quin potius illas tanquam uni , Filio tribue , μηδὲν καθοτιοῦν ἕτερον ἐπὶ Χριστοῦ σημαινούσας, ἢ
nempe Deo Verbo incarnato . › His verbis Spiritus, τὸ θεοπρεπὲς ἐν ταὐτῷ καὶ τὸ ἀνθρώπινον · ὅθεν
docuit nos doctor, ipsas quoque medias voces nihil αὐτῷ ταύτας καὶ ἐφαρμόζειν ἀδιαιρέτως παρακελεύε
penitus aliud in Christo significare, quam quod ται δεῖν , ὡς Θεῷ τῷ αὐτῷ , καὶ ἀνθρώπῳ φύσει τυχο
Peum simul, atquehominem deccat : unde et illi has χάνοντι · καὶ ἄλλο τὸ παράπαν , ὡς ἔφην , οὐδέν.
indivise tribuendas jubet, ut qui Deus idem et homo,
nec aliud prorsus quidquam , uti dicebam, exsistat .
Atqui ipse quoque unam, inquiunt , in Christo Καὶ μὴν ἐπὶ Χριστοῦ , φασί , μίαν καὐτὸς ὁμολογεῖ
confitetur operationem. Sic enim ait , Joannem τὴν ἐνέργειαν . Οὕτω γὰρ τὸν ἅγιον εὐαγγελιστὴν
evangelistam exponens : Ac sane, cum archisyna - Ἰωάννην ἑρμηνεύων διέξεισι δ ' , « Καὶ γοῦν , ὅτε τοῦ
gogi puellam excitavit , dicens : Puella , surge ; te Αρχισυναγώγου τὸ κόριον διανίστη , λέγων· 'Η
nuit manum ejus , sicut scriptum est r ' : vitam qui D παῖς , ἐγείρου · ἐκράτησε τῆς χειρὸς αὐτῆς , καθὼς
alem reddens jussu omnium opifice , tanquam Deus ; γέγραπται · ζωοποιῶν μὲν ὡς Θεός, τῷ παντουργῷ
ac rursus reddens vitam , etiam tactu proprie προστάγματι · ζωοποιῶν δ᾽ αὖ πάλιν, καὶ διὰ τῆς ἁγῆς
carnis, unam atque affinem amborum munere ope τῆς ἰδίας αὐτοῦ σαρκός · μίαν τε καὶ συγγενῆ δι ' ἀμ
rationem edens. Verum hoc quoque sane apertam φαῖν 55 ἐπιδεικνὺς τὴν ἐνέργειαν . » Αλλὰ τοῦτο δὴ
nimis habet doctoris sententiam; haud scilicet καὶ λίαν ἀπερικάλυπτον ἔχει τοῦ διδασκάλου τὴν ἔν
unam ipsum , ambarum, ex quibus unus ac singu νοιαν · ὅτι μὴ ἑκατέρων τῶν ἐξ ὧν ὁ εἷς καὶ μόνος
laris Christus , substantiarum , ut quidam putave ὑπάρχει Χριστὸς οὐσιῶν μίαν ὁρίζεται τὴν ἐνέργειαν ,
rint, statuere operationem ; siquidem ad Hermiam ὡς ἄν τινες ὑποτοπήσοιεν · εἴπερ πρὸς Ἑρμείαν
pronuntiat, dicens: «Operabuntur 65 enim simili αὐτὸς ἀποφαίνεται , λέγων· ‹ Ἐνεργήσαι γὰρ ὁμοίως

m Ioan . xiv , 9 , 10. n Joan . x , 50. @ Joan . viu , 59 , 40. r Hebr. xi , 8. 9 I Cor. vin, 6. ↑ Rom.
13 . 5. r * Luc . viu , 51 .
* · Tom . Iv in Joan . pag . el . * Non bene Nicol. Borbon . utriusque opera. Interpret. vi synod. per
alugue.
195 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 126
τὰ τὴν αὐτὴν λαχόντα φύσιν · οἷς δὲ ὁ τοῦ πῶς εἶναι A ter , quæ eamdem secum naturam sortita sunt. Qui
λόγος ἐξηλλαγμένος , τούτοις ἂν εἴη καὶ ὁ τῆς ἐφ' bus autem ejus quod est esse ratio diversa est, his
ἅπασιν ἐνεργείας λόγος οὐχ ὁ αὐτός. Τὰ γὰρ τῆς nec ratio operationis in omnibus eadem futura est.
αὐτῆς ἐνεργείας ὄντα , καὶ τῆς αὐτῆς οὐσίας ὡμολέ Que enim sunt ejusdem operationis, certum est
φηνται. » Δυοῖν οὖν ἀνάγκη θάτερον , ἢ πρὸς ἑαυτὸν esse ejusdem substantiæ. Alterum igitur duorum
εἰσάγειν ἀπομαχόμενον τὸν διδάσκαλον , ἢ τὴν αὐτὴν necessarium est, aut secum pugnantem inducamus
ἀποδιδόντα φύσιν, ὥσπερ οὖν καὶ ἐνέργειαν ἐπὶΧρι doctorem ; aut eamdem in Christo reddentem na
ποῦ τὴν αὐτήν · ἀλλ ' οὐκ ἐξηλλαγμένας ὑπαγο turam , uti etiam eamdem operationem ; nec diver
ρεύειν τὰς φύσεις, εἰς ταυτὸν ἀλλήλαις ἰούσας τῷ sas eum naturas tradere, quæ in unum idemque
ἀπαραλλάκτῳ τῆς ἐνεργείας. Τὰ γὰρ τῆς αὐ coiverint, una illa ac invariabili operatione. Quæ
τῆς ἐνεργείας ὄντα , καὶ τῆς αὐτῆς οὐσίας enim sunt ejusdem operationis , certum est, inquit,
ὡμολόγηνται, ο φησίν δ . Εἰ δὲ ἑκάτερον ἀπρε ejusdem etiam esse substantiæ. Sin autem utrum
πὲς, τί σε τε πρὸς ἑαυτὸν ἀσυμβάτως ἔχειν , καὶ que indecorum est, ut et secum ipse dissentiat,
τὸ μὴ παρηλλαγμένας ἐπὶ Χριστοῦ πρεσβεύειν τὰς nec diversas in Christo , ex quibus est , profiteatur
ἐξ ὧν ἐστὶ φύσεις, δῆλον ὡς οὐ μίαν ἑκατέρων τῶν naturas ; perspicuum est, non unam operationem
αὐτῶν, ἤγουν τοῦ ἐξ αὐτῶν συγκειμένου Χριστοῦ , Bambarum substantiarum , seu Christi ex illis coui
παραδίδωσι τὴν ἐνέργειαν · διὰ τοῦ φάναι , ο Μίαν τε positi , cum tradere , cum ait, e Unam ac allinem
καὶ συγγενῆ δι' ἀμφοῖν ἐπιδεικνὺς τὴν ἐνέργειαν · καὶ amborum munere operationem edens ; sed osten
ἀλλὰ Θεὸν ὄντα φύσει , καὶ σαρκωθέντα παρίστησι dere , Verbum , cum Deus natura esset ac incarna
, τὸν ὑπερούσιον Λόγον , τὴν ζωοποιόν αὐτοῦ τύσει καὶ tum , vivificam natura atque divinam operationem
θείαν ἐνέργειαν, ἀσωμάτως τε προάγειν καὶ διὰ suam , tum incorporea ratione , tum corporis opera
σώματος . Συγγενῆ γὰρ εἰπὼν, οὐδὲν ἕτερον , ἢ τὴν proferre . Diccndo enim cognatam , sive affinen , ni
αὐτὴν δι' ἀμφοῖν , προστάγματός τε παντουργοῦ καὶ hil aliud significavit, quam eamdem amborum mu
ἀφῆς τῆς ἁγίας αὐτοῦ σαρκὸς , ἐκφαινομένην τοῖς nere (tum scilicet jussionis omnium effectricis ,
θαύματι ζωοποιὸν ἐνέργειαν ἐπεσήμανε · ὥσπερ καὶ tunc tactus ipsius sancte carnis) , vivificam opera
τὸ πῦρ ἀΰλως τε καῖον καὶ δι' ὕλης, τὴν αὐτὴν ἑκα tionem miraculis elucere. Haud secus ac ignis, tum
τέρως καυστικὴν ἐπιδείκνυται δύναμιν . Οὐκοῦν, οὐκ sine materia, tum ejus ope urens, eamdem utroque
ἐπ ' ἀναιρέσει τῆς τοῦ Σωτῆρος ἀνθρωπικῆς ἐνερ modo vim urendi ostentat. Non igitur ad tollendam
γείας , ταῦτα φησὶν ὁ διδάσκαλος · σαρκὸς γὰρ ἀτὴν humanam Salvatoris operationem Cyrillus hæc lo
εἰρηκὼς, τὴν ἀνθρωπίνην ἐκδήλως ἐσήμανεν · εἴπερ . quitur . Dicendo enim tactum carnis , humanam
C
ἡ ἁπτική , τῆς ἀνθρωπίνης ἐνεργείας σαφής ἐστιν clare operationem significavit siquidem vis tan
ἀπόδειξις · ἀλλ᾽ οὔτε πρὸς ταῖς κατά φύσιν δυσίν gendi, humanæ operationis probatio perspicue ex
ἑτέραν παρ' αὐτοῦ παραδέδωχεν · ἀλλὰ τὴν ζωή sistit . At neque aliam, præter duas naturales illius
ποιν φύσει, καθὰ λέλεκται , δι᾿ ἀμφοῖν · προστά tradidit operationes ; sed vivificam natura , uti
γματός τε καὶ ἀφῆς ἐνέργειαν , ἐξ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐ dictum est , anborum munere (tum scilicet jussio
τοῦ Θεοῦ Λόγου προερχομένην δεδήλωκεν . nis , tum vero tactus ) operationem , ex uno eodern
que Dei Verbo prodire declaravit.
Εἰ δὲ τούτοις περισχεθέντες τοῖς τῶν Πατέρων Quod si piis his Patrum prædicationibus arctati,
εὐσεβέσι κηρύγμασι, τὴν πρὸς ᾿Αχίλλιον Ηρακλεια Heracliani ad Achillium epistolam proferant, in qua
νοῦ παρακομίζουσιν ἐπιστολὴν, καθ᾽ ἣν ὑποβάλλουσι unam in Christo, præter duas, et naturam ut to
καὶ μίαν πρὸς ταῖς δυσὶ φύσιν ἐπὶ Χριστοῦ λέγειν , tius, et motum cum dicere admonent ; ipsi illam
57 interpretentur. Sunt enim hæc illius verba : a Una
ὡς ὅλον , καὶ κίνησιν δ ' , αὐτοὶ ταύτην ἑρμηνευέτωσαν .
quidem est tota secundum se Domini cum natu
Εχει γὰρ ὧδε τὸ γράμμα · ‹ Μία μὲν ἡ καθ '
αὐτὴν ὅλη τοῦ Κυρίου φύσις τε καὶ κίνησις · δύο δὲ ra , tum notio , due vero sccundum rationen .
αἱ κατὰ ἀναφοράν. Μία μὲν ἡ τῶν μερῶν κίνησίς τε D Una est partium tum motio tum natura secundum
καὶ φύσις κατ' οἰκείωσιν · δύο δὲ , αἱ καθ' αὐτάς. arrogationem ; duæ vero secundum se. 66 Motio
Κίνησιν δὲ ὅταν φῶ , ἐνέργειαν καὶ πάθος βούλο nem autem cum dico , operationem passionemque
μαι δηλούσθαι. » Χρὴ τοιγαροῦν τοὺς ταῦτα τῶν significari volo. › Necesse igitur est, qui hæc ad sua
οἰκείων δογμάτων προσβαλλομένους ὀχύρωσιν , δια dogmata confirmanda objiciant , sermone clarius
σαφηνίσαι τῷ λόγῳ , τίς, καὶ πῶς λεγομένη , καὶ τίν : explicent, quaenam ac quomodo dicta , cujus item
τῶν ἐγκρίτων μεμαρτυρημένη Πατέρων , ὡς ἡ ὅλου e numero probatorum Patrum testimonio fulta,
τοῦ Κυρίου μία τε φύσις καὶ κίνησις · καὶ τίνες αἱ illa Domini, tanquam totius , una tum natura , tum
δύο κατὰ ἀναφοράν. Τίς δὲ καὶ ἡ τῶν μερῶν μία motio ? et quæ duæ secundum relationem ? quænam
κατ' οἰκείωσιν φύσις ὁμοίως καὶ κίνησις · καὶ τίνες vero etiam partium secundum arrogationem una
αἱ δύο καθ᾽ αὑτάς · ἤγουν αἱ τρεῖς αὗται συζυγίαι similiter natura et motio ? quæ item duæ per se ?
τῶν τε φύσεων τοῦ αὐτοῦ καὶ κινήσεων . Καὶ τίς τὴν id est, hæ tres conjugationes ejusdem cum natu
rarum , tum motionum ? Quis denique, unam cam
αὐτὴν καὶ μίαν κίνησιν ἑκάτερον δηλοῦν παραδέδω

* Tom . x in Joan . " Auctor obscurus, nec satis eath licus.

127 S. MAXIMI CONFESSORIS 128

demquemotionem ambo her significare tradiderit , Α κεν · ἐνέργειάν τε φημὶ καὶ πάθος · και πῶς, εἴπερ
operationem scilicet et passionem ? Quomodo att ἄμφω κατ' αὐτοὺς , οὐ κατὰ πᾶσαν αὐτοῦ διεσχοίνι
tein , siquidem eorum sententia utrumque signi σται κίνησιν τοῦ Πατρὸς ὁ Υἱὸς , ὡς φύσει παθητὸς
ficat, fit ut Fiiis secundum omnem motum κατὰ πᾶσαν · εἴπερ οὐχ ἑκάτερον ἐνέργειαν ὁμοῦ καὶ
suur : non a Patre sejunctus sit , quippe qui sccun πάλης ἡ τοῦ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος καθ᾽ οἷον δήποτε τμ
dum omnem motum natura exsistat patibilis ? si του ἐπισημαίνεται κίνησις. ᾿Απαθὲς γὰρ φύσει τὸ
quidem nullo modo Dei ac Salvatoris motio ,utrumn Θεῖον, καὶ ἄσχετον, καὶ ἁπλοῦν · μᾶλλον δὲ πάσης
que simul (operationem scilicet et passionem ) signi - ὑπερηπλωμένον ἁπλότητος . Πῶς δὲ πάλιν οὐχὶ ταῖς
ficat. Deus enim natura impatibilis est et absolutus τῶν τριῶν συζυγίαις κινήσεων , ἐνεργείας τε καὶ πά
ct simplex : imo omni simplicitate longe simplicior. 0η δυοκαίδεκα παρεισάγουσιν , εἴπερ ἡ κίνησις ἄμφω
Quomodo vero rursus , cum trium motionum con δηλοί κατ' αὐτούς · καὶ τίς τῶν ἁγίων κατ᾿ ἀναφο
jugationibus , non duodecim operationes passiones : pὶν ἢ κατ' οἰκείωσιν τὰς ἐπὶ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ διε
que simul introducunt?siquidem ,illoruna sententia , πρέσβευσε φύσεις ;
notio utrumque significat. Quis denique sanctorum Patrum naturas unquam in Christo Deo secun
dum relationem , vel secundum arrogationem seu attributionem professus est ?
Ilec prius ex Patrum sententia ac judicio de- B Ταῦτα δειξάτωσαν πρότερον ἐκ Πατρικῆς ἐπι
monstrent, tumque suorum illis dogmatum firma κρίσεως, καὶ εἶδ' αὕτως αὐτοῖς ἡ τῶν οἰκείων ἐντεῦ
rataque erit opinio. Sin autem minime poterunt, θεν κυρωθήσεται δογμάτων ὑπόληψις . Εἰ δὲ ἀδυνά
his demum omissis, ea duntaxat nobiscum sequan τως ἔχοιεν , τούτων λοιπὸν ἀφέμενοι, μόνοις σὺν
tur , que a sanctis Ecclesiæ catholice Patribus , ἡμῖν τοῖς εὐσεβῶς κεκριμένοις στοιχείτωσαν , ἔκ τε
et a sanctis quinque oecumenicis synodis pie de τῶν θεοφόρων τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας Πατέρων ,
creta sunt ; confitentes Dim per omnia natura καὶ τῶν ἁγίων οἰκουμενικῶν πέντε συνόδων · Θεὸν
périctum , atque hominem per omnia (excepto φύσει κατὰ πάντα τέλειον, καὶ ἄνθρωπον φύσει κατὰ
duntaxat peccato) matura perfectum , eundem πάντα τέλειον , πλὴν μόνης ἁμαρτίας, τὸν αὐτὸν καὶ
unumque ac solum Dominum ac Deum Jesum Chri ἕνα καὶ μόνον Κύριον καὶ θεὸν Ἰησοῦν Χριστὸν ὁμο
stum ; nec tollendo quod in utroque natura per λογοῦντες · καὶ μὴ τῇ ἀναιρέσει τοῦ ἐπ᾽ ἀμφοῖν
omnia perfectus est , una etiam divinam aut κατὰ πάντα φύσει τελείου , τὴν θείαν ἢ τὴν ἀνθρω
humanam ejus voluntatem et operationem tollant ; πίνην τοῦ αὐτοῦ συνανέλωσι θέλησίν τε καὶ ἐνέρ
qui nempe sciant superessentiale Verbum , nec quod γειαν γινώσκοντες , ὡς οὔτε ὁ ἦν ἀνάρχως καὶ ἀναι
ab æterno nullaque causa erat, nec quod postea ob τίως, οὔτε ὁ γέγονεν ὕστερον δι' αἰτίαν · ἦγουν τὴν
C
causam (nostram scilicet salutem) factum est , ἡμῶν σωτηρίαν , ἐμείωσεν ἢ †λλοίωσεν , ἢ ἐξηφάνισε
quidquam minuisse aut inmutasse , vel abolevisse : κατά τι ζοῦν ὅλως ὁ ὑπερούσιος Λόγος · ὁλικῶς δὲ
quin potius integre et perfecte (excepto duntaxat μᾶλλον καὶ τελείως, δίχα μόνης τῆς ἁμαρτίας , ἐν
peccato ) in se et per se , secundum 67 cmnia , et ἑαυτῷ τε καὶ δι᾽ ἑαυτοῦ , κατὰ πάντα τε καὶ ἐν πᾶ
in omnibus custodisse ; esscque illa ipsa proprie σιν ἐφύλαξεν , αὐτά τε κυρίως , ὡς ἔφην , καθ' ὑπαρα
juti dicebam) secundum naturalem substantiam : ξ:ν ὢν φυσικήν · ὅθεν καὶ θελητικὸν φύσει , καὶ
unde et natura volendi facultate præditus est et ἐνεργητικὸς ὁ αὐτὸς καὶ μένος καὶ εἷς Κύριος
operandi nostram salutem , unus et idem solusque ἡμῶν καὶ Θεός , καθ ' ἑκατέραν αὐτοῦ φύσιν , ἐξ ὧν
Dominus noster, ac Deus, secundum ambas natu καὶ ἐν αἷς συνέστηκε , τῆς ἡμῶν σωτηρίας ἐστίν .
ras ex quibus, ac in quibus est. Deus namque per Εἴπερ Θεὸς κατὰ φύσιν ἐξουσιαστικῆς ὑπάρχων , καὶ
naturam ipse pro potestate decernens, liberque τῆς τῶν ἁπάντων ἐξουσίας δημιουργός (β ), οὐκ ἄνους
imperii , atque omnium potestatis ac arbitrii au γέγονεν ἄνθρωπος, ἢ ζωῆς ἄμοιρος τῆς καθ ' ἡμᾶ ;
ctor cum esset , non homo amens (sine mente ) φυσικῆς , καὶ παρ' αὐτοῦ τὸ εἶναι κατὰ δημιουργίαν
factus est , vitæque hominum naturalis , ac qui ab λαχόντων · ἀλλὰ νοτμὸς , ἤτοι θελητικὸς φύσει καὶ
en ut essent , creantis voluntate nacti sunt, expers : D ἐνεργητικὸς κατ' ἀλήθειαν ἐχρημάτισεν ἄνθρωπος ,
sed homo fuit intelligens , hoc est , vere natura vo αὐτὸς ὁ φύσει καὶ μόνος Θεός · ὅλον με προσλαβών
luntatis ac operandi facultate praeditus , qui ipse μετὰ τῶν ἐμῶν , ἵν᾿ ὅλῳ μοι τὴν σωτηρίαν χαρίση
matura ac solus Deus est , me toto assumpto , cum ται ·ὅλον λύσας τὸ κατάκριμα τῆς ἁμαρτία ; ἑπιο
illis quæ mea erant, ut mihi toti salutem præstaret, δή ο τὸ ἀπρόσληπτον, ἀθεράπευτον · ὃ δὲ ἤνωσαι τῷ
NOTE .
(0 ) Εξουσιαστικὸς ὑπάρχων , καὶ τῆς τῶν nomina Christi habetur Isa . IX, 6, quod tamen cum
ἁπάντων ἐξουσίας δημιουργός . ExDei nativa li aliis a LXX positis, sanctus Ilieronymus non ex
bertate, suique juris potestate, et quod ejusdem posuit . Ejus loco reliqui interpret. δυνατὸς habent.
in naturis intelligentibus potestatis auctor ipse sit, Sonat maxime in potestatem illam , qua quis vel
recle suadet Maximus, non factum fuisse avdov sibi ipse , vel aliis dominaturac præcipit . Sic έξου
ἄνθρωπον , hominem mente destitutum ; quæ ejus σιαστικά verba appellantur , ἄρχω , κυριεύω, βασι
liberæ suique juris potestatis, principium est. Non λεύω , et quæ sunt ejus generis. Hinc τὸ αὐτεξού
bene itaque Turr. habens potestatem secundum na στον, quod rostri vocant Liberumaruitrium , facul
turam, et auctor substantia omnium ; nempe pro tatem scilicet rationis sui domina , ac sc moventis
ἐξουσίας, Icgens ουσίας qua nee sie ita cjus ia ex præconcepto fine.
buit coda, sic fuit decosuendum , pustasche, inter
120 OPUSCULA THEOLOGICA EZ POLEMICA. 130
Θεῷ , τοῦτο καὶ σώζεται, ο καθά φησιν ὁ τῆς θ :: io- A tota peccati dammatione saluta ; quippe e cum id
γίας ἐπώνυμος 54 quod non est assumptum , remedio careat ; quod
autem Deo unitum est, hoc salutem nanciscatur, 1
uti ait , cui a thicologia nomen est .
'Αλλ᾿ ἐπειδὴ τούτοις δὴ τοῖς τῶν ἁγίων Πατέρων Quod tamen aliter sentientes, quorum absona
εὐτεύεσι διδάγματι , τὴν τῶν ἑτεροζυγούντων ἀπο objectiones confutavimus , pia sanctorum Patrum ,
σκευαζομένους παράλογον ἔνστασιν , ἑτέρωθεν ἡμῖν opposita doctima, ncs aliunde adoriuntur nostra
ἐπιφύονται · τὴν τῶν ἡμετέρων εἰς ἡμετέραν κατα ipsorum producentes, ut inde latus nostrum petant,
δρομήν · μᾶλλον δὲ, τὴν τῶν ἀκεραιοτέρων συναρ sive potius simplicioribus fucum faciant ; nempe
παγήν , ποιεύμενοι γραμμάτων προσαγωγήν, ἤγουν litteras quas ad Μarinum presbyterum , ut aiunt,
τῆς πρὸς Μαμῖνον (c) , ὡς φασί, γεγονυίας ἡμῖν τὸν et quas ad Pyrrhum scripsimus ; necesse est ut de
πρεσβύτερον · καὶ τῆς πρὸς τὸν Πύῤῥον ἐπιστολῆς , his quoque breviter dicamus , quo uimirum in
ἀναγκαῖον καὶ περὶ τούτων βραχέα εἰπεῖν · τὴν omnibus , quod minime anceps sitac dubium ,vestra
ὑμετέραν ἐν πᾶσι πληροφοροῦντες ἀγιωσύνην ,ὡς sanctitas a nobis habeat. Ad Marinum quidem pre
πρὸς Μagῖνον μὲν τὸν πρεσβύτερον διαφόρως , περὶ sbyteruu diversimode scripsimus de diversis Stri
διαφόρων ἐπεστάλκαμεν γραφικών κεφαλαίων· οὐ Β pture capitibus ;nontamen ullo quovis modo de
μήν γέ τοι καθ᾽ οἷον δήποτε τρόπον , ἢ λέλεκται sic æquipollentibus ac pugnantibus dogmatis , a
[ἡμῖν] περὶ τῶν ἀντιῤῥώπων οὕτωσι, καὶ ἐναντίων nobis dictum est, de una scilicet et duabus ( id est,
δεγμάτων · τῆς τε μιᾶς λέγωκαὶτῶν δύο, τουτέστι , quas ipsi fingunt in codem et uno Christo , tres ope
τῶν πλαττομένων αὐτοῖς ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ καὶ ἑνὸς rationes aut voluntates ; quasi nos etiam in eo
Χριστοῦ τριῶν ἐνεργειῶν ἢ θελήσεων · ὡς ταύτας similiter, velut ipsi, eas constituamus ; ac vel apud
ἐπ᾿ αὐτοῦ συνιστώντων ἡμῶν , ἐκείνοις ἐφάμιλλον , Marinum , vel prorsus apud alium quempiam as
ἢ πρὸς ἑτερόν τινα παντελῶ ; . « Εἰ γὰρ ἃ κατέλυσα , truamus . c Si enim quæ destruxi , hæc adhucadi
ταῦτα πάλιν οἰκοδομῶ , παραβάτην ἐμαυτὸν συνέ fico , prevaricatoren me constituo s , ait vas
στάνω , φησὶ τὸ σκεῦο ; τῆς ἐκλογῆς . "Οθεν καὶ εὖ electionis . Unde et epistolam quæ sic producitur ,
τως προφερομένην, ἤτοι πλαττομένην , ὡς ἑξἡμῶν id est , quasi a nous scripta ad Marinum confi
δῆθεν πρὸς Μαρῖνον ἐπιστολὴν 5' , ἀλλοτρίαν οὖσαν gitur , que prorsus aliena sit , et non nostra , Lite
πάντη καὶ οὐχ ἡμετέραν , ἡμεῖς τε αὐτοὶδιαῤῥίπτο nos ipsi rejicimus, tum ut rejiciant simili nobis
μεν, καὶ πάντας ὁμοίως ἡμῖν διαῤῥίπτειν παρακα ratione, omnes obsecramus ; quo scilicet omnem
λοῦμεν , τοὺς · εὐσεβῶς ὁμολογοῦντας τὸν Κύριον· C
adversariis occasionem precludamus ; nempe ex
ἵνα πᾶσαν τοῖς ἐναντίας διατειχίσωμεν ἀφορμὴν, cusantibas excusationcs €3 in peccatis ' , ac qui
προφάσεις προφασιζομένοις ἐν ἁμαρτίαις , καὶ τῆς nos calumniantur, contradicendi libidinem conte
οἰκείας ἀντιλογίας συγκάλυμμα , τὴν καθ᾿ ἡμῶν gentibus : qui , quod propria eos eruditio non con
ποιουμένοις συκοφαντίαν· οἳ ἐπειδὴ τῷ οἰκείῳ μή mendet, ipsa veritatis impressione elisa, nostrarum
συνίστανται λόγῳ , τῇ τοῦ ἀληθοῦς προσβολῇ φθει scilicet litterarum larva , dolo sibi aditum ad cos,
ρομένῳ , τῷ τοῦ ἡμετέρου δῆθεν γράμματος προσ qui simpliciores sunt, struunt ; a qua noxa immu
ὡπείῳ , τὴν κατὰ τῶν ἀφελεστέρων ἑαυτοῖς ἀπερ nes præstabuntur, qui nostra suscepta satisfaction" ,
γάζοντας δολίαν παρείσδυσιν · ἣν οὐκ ἂν πάθοιεν veritatem pluris mendacio facicnt.
λοιπὸν , ἣ δράση:εν , οἱ τοῦ ψεύδους τὸ ἀληθὲς, τὴν καθ ' ἡμᾶς περὶ τούτων ἀπολογίαν προκρίνοντες .
Πρὸς δὲ τὸν Πύῤῥον πάλιν , γεγραφότα πρότερον Rursus vero Pyrrhus , cum ad nos prius ingens
ἡμῖν τόμον πολύστιχον, καὶ ἄγαν ἡμᾶς, οὐκ οἶδ ' volumen scripsisset , ac, nescio quomodo, in co
ὅπως , ἐν τούτῳ τιμήσαντα · κατ' ἐξέτασιν δὲ, καὶ nos valde coluisset ; atque inquirendo , no: qui!
οὐκ ἀπόφατιν , ἐν αὐτῷ δὴ τῷ τόμῳ τὸν περὶ μιᾶς quam decidendo, de una ac duabus ejusdem opr
καὶ δύο τοῦ αὐτοῦ .ποιησάμενον λόγον ἐνεργειῶν · rationibus in illo disscruisset , nostramque senter

· Galat . n , 18. • Psal . cxL, 4.

" Epist. 1 ad Cledonium. " Ad Marinum supposita Maximi epistola : cui tamen nihil commune com
iis ejus Epistolis, quas ad Marinum damus.
NOTE.
(c) Τῆς πρὸς Μαρῖνον . Non videtur supposita D mune cum tertia illa Monothelitarum voluntate at
hæc epistola ad Marinum, aliqua esse ex illis quæ totius, cisi cam etiam ilii dicerent κατ' οἰκείωσιν .
ad eum exstant , omnes dogmaticæ : ipsaque prima Quæ seorsum exstat a reliquis Maximi epistolis cjus
inter editos Turriano tractatus , serio γνωμικήν in ad Marinum epistola, qua satisfacit pro adjecta par
Christo impugnat voluntatem, et electionem nobis ticula Filioque Litteris apostolicis, num ejusmodi
similem, solum admittens quatenus est motus li aliquid habuerit incertum est, cum ncc illi qui
ber , non tamen secundum contraria, aut conjun Maximo abrogant, ejus quidquam insimulaverini,
clam incerti rationem habens ; sicque se admisisse vel exemplum illius magis integrum , quam modo
Quæst . ad Thalass . excusat ac profitetur . Ubi quo- habeamus , nacti sint. Potuit sic ab iis Graecis ali
que voluntatem κατ' οἰκείωσιν , per arrogantiam et legari, qui Photiani dogmatis studiosiores, Maximi
appropriationem ex Patrum sensu, ipsam nostram piam illam expositionem ejusque sigηνικòvnon pro
voluntatem , quam velut caput membrorum , suam baverunt.
quodammodo ducit, recte exponit ; cui nihil com -
131 S. MAXIMI CONFESSORIS 132
tiam utrinque exquireret ac provocaret ; nos A καὶ τὴν ἡμετέραν οἷον ἐπιζητοῦντα , καὶ προσκαλούς
quoque, ut par erat in proœmio nostræ ad cum μενον περὶ ἑκατέρου λόγου κρίσιν τε καὶ ὑπόληψιν,
epistolæ ipsum coluimus , uti nos admonet Apos εἰκότως καὶ ἡμεῖς αὐτὸν ἐν προοιμίοις , τοῦ πρὸς
tolus , cum ait : Invicem honore pravenientes u : αὐτὸν ἡμετέρου γράμματος , ἀντετιμήσαμεν , ἀπο
cum et eos qui se aliter habent, aut ad nos scri στολικὴν ἐκπληροῦντες παραίνεσιν . Τῇ τιμῇ γὰρ
bunt, diligere, ac bene eis precari jubeat divinus ἀλλήλους προηγούμενοί φησιν ὁ θεῖος Απόστολος ·
Sermo . Simul etiam cura mihi fuit, ne hominem ὅπου γε καὶ τοὺς ἑτέρως ἔχοντας , ἢ ἐπιστέλλοντας
exasperarem, sed magis lenirem ; quo scilicet ipsa πρὸς ἡμᾶς , ἀγαπᾷν τε καὶ εὐλογεῖν ὁ θεῖος παρακ
laudationis illecebra , ad eorum quæ pie ex san λεύεται λόγος. Καὶ ἅμα σπουδή μοι καθειστήκει,
clorum Patrum doctrina tradebam, assensum co μὴ ἐκτραχύνειν · ὁμαλίζειν δὲ μᾶλλον τὸν ἄνδρα ,
gerem unde sic fatebar me intellexisse quæ ab τοῖς εἰς αὐτὸν ἐγκωμίοις, πρὸς συγκατάθεσιν ἰέναι
eo mihi scripta erant, quemadmodum ipse ad eum τῶν εὐσεβῶς μοι δεδογματισμένων , κατὰ τὴν τῶν
scripseram ; velut nimirum impellens , uti dice ἁγίων Πατέρων διδασκαλίαν · ὅθεν καὶ οὕτω νε
bam , atque invitans ad assensum piæ doctrinæ, νοηκέναι κατὰ τὴν γεγονυίαν αὐτῷ παρ' ἐμοῦ συγ
quo sibi maximam esset paraturus salutem , si
B γραφὴν , τὰ ὑπ' ἐκείνου μοι γραφέντα διωμολόγουν
modo in animum induceret, ut quemadmodum ad παρορμῶν αὐτὸν οἷον, ὡς ἔφην, καὶ προσκαλού
eum scripseramus, nobiscum confiteretur ; duas μένος εἰς τὴν τοῦ εὐσεβοῦς ἐπίνευσιν λόγου , σω
scilicet unius ejusdemque Christi Dei naturales τηρίαν αὐτῷ μεγίστην προξενοῦντος, εἴγε τοῦτο
operationes, uti et duas naturas inconfuse unitas στέρξας σὺν ἡμῖν ὡμολόγησεν [ὁμολογήσειεν ], ὡς
ac indivise, divinam et humanam , increatam et γεγράφαμεν · τουτέστι δύο τοῦ αὐτοῦ καὶ ἑνὸς
creatam ; at non unam camdemque, quovis modo Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ κατὰ φύσιν ἐνεργείας , ὥσπερ
dictam. Nempe, esse noa Patrum , sed magis hæ οὖν καὶ φύσεις ἡνωμένας ἀσυγχύτως καὶ ἀδιαιρέτως ,
reticorum doctrinam , quæ unam eamdemque ope Θείαν καὶ ἀνθρωπίνην · ἄκτιστον καὶ κτιστήν · ἀλλ᾿
rationem se voluntatem aut naturam , in uno οὐ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ὁπωσοῦν λεγομένην . Οὐ
codemque Domino nostro ac Deo tradat. γὰρ Πατρικὸς , αἱρετικὺς δὲ μᾶλλον ὁ περὶ μιᾶς
καὶ τῆς αὐτῆς ἐνεργείας ἢ θελήσεως ἢ φύσεως
λόγος , ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ καὶ ἑνὸς Κυρίου ἡμῶν καὶ Θεοῦ .
Hic igitur meæ ad Pyrrhum laudationis scopus , Τῆς μὲν οὖν πρὸς αὐτὸν ἐκεῖνον , ἤγουν τὸν
hic modus ac ratio , cum sensim a contraria opi Πύῤῥον , ἡμετέρας εὐφημίας τοιοῦτος ὁ τρόπος
nione abducere , et adrectam fidei doctrinam trans C καθέστηκε , τῆς ἀντιῤῥόπου δόξης αὐτὸν ἡρέμα δι
ferre cogitarem. Si quis vero non satis mei ejus ϊστᾷν επειγόμενος , καὶ πρὸς τὸν ὀρθὸν ἐπανα -
propositi vim assecutus , meam adhuc illam lau Εάζειν λόγον τῆς πίστεως . Εἰ δέ τις τοῦ καθ᾿ ἡμᾶς
dationem ægre fert, per me licet, utque illi vide διαμαρτάνων σκοποῦ , πρὸς τὴν εὐφημίαν ἔτι δυσ
tur , eam explodat quæ ncc 69 nobis jam placet φορεῖ, τὸν τῆς ἡμετέρας οἰκονομίας ἐν τούτῳ δὴ
aut probatur , sed magis gravis ac molesta est , μάλιστα λόγον οὐκ ἀποδεχόμενο;, παρείσθω δὴ
postquam ille plene eversus est ; eorum vero vim , τούτῳ , καὶ διαῤῥιπτέσθω κατὰ τὸ δοκοῦν ἡ εὐφημία,
quæ a nobis catholice ad eum scripta sunt , ratam μηδὲ ἡμῖν λοιπὸν ἐπέραστος οὖσα , προσάντης δὲ
habeat ac comprobet. μᾶλλον μετὰ τὴν τελείαν τἀνδρὸς ἐκτροπήν · κυ
ρούσθω δὲ σὺν ἡμῖν τῶν πρὸς αὐτὸν ὀρθοδόξως δογματισθέντων ἡ δύναμις .
Habetis, Patres sancti , qua ratione per meam Έχετε , Πατέρες ἅγιοι , τῆς πληροφορίας διὰ
defensionem mei securos vos reddiderim. Enim τῆς ἡμετέρας ἀπολογίας τὸν λόγον · ἀλλ' ἀνδρίζεσθε ,
vero viriliter agite et confortamini spiritu, nec ad καὶ κραταιοῦσθε πνεύματι , μὴ παρακλινόμενοι
dexteram aut sinistram adversariorum vos studiis δεξιὰ ἢ ἀριστερὰ πρὸς τῶν ἐναντίων ἀνδρῶν καὶ
ac doctrinis abduci patiamini , sed via regia sta δογμάτων · ἀλλ᾽ ὁδῷ βασιλικῇ στεριζόμενοί τε καὶ
D
biliri ac duci, ab eo qui ait : Ego sum via et vita ποληγούμενοι παρ' αὐτοῦ τοῦ εἰπόντος , 'Εγὼ εἰμὶ
ac veritas ; — Unanimes, idipsum sentientes y ; - ἡ ὁδὸς , καὶ ἡ ζωὴ , καὶ ἀλήθεια , -- – σύμψυχοι ,
et, Deus pacis crit cum omnibus vobis 2 , quem pie τὸ αὐτὸ φρονοῦντες , -–· καὶ ὁ Θεὸς τῆς εἰρήνης
semper prædicetis ac sancte colatis : quique de ἔσται μετὰ πάντων ὑμῶν, εὐσεβῶς ἀεὶ κηρυττό
mum post beatam ævo hoc tum vitæ institutionem , μένης , καὶ ὁσίως παρ' ὑμῶν λατρευόμενος · καὶ
tum confessionem , futuro illo beatiorem se vobis πέρας τῆς ἐνταῦθα μακαρίας πολιτείας τε καὶ
hæreditatem præbiturus est atque requiem : quo ὁμολογίας , ἑαυτὸν ἐκεῖσε μακαριωτέραν παρεχό
cum Patri ac Spiritui sancto gloria , honor, pote μενος ὑμῖν κληροδοσίαν τε καὶ ἀνάπαυσιν · μεθ ' οὗ
stas, adoratio , nunc et semper , et in sæcula secu τῷ Πατρὶ σὺν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι , δόξα , τιμὴ , κρά
lorum . Amen . τος , προσκύνησις , νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας
τῶν αἰώνων . Αμήν .

" Rom. xi , 10. Matth . v , 44. * Jean , xy , 6. Philipp. 1 , 2 = Philipp . p . 9

133 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 134
ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ A EXEMPLUM EPISTOLÆ

Ισον ἐπιστολῆς πρὸς τὸν κύριον αφῖνον τὸν SANCTI MAXIMI

πρεσβύτερον τῆς Κύπρου 9 . Ad Domnum Marinum Cypri presbyterum.
----

EX ANASTASII EPISTOLA AD JOANNEM DIACONUM .

Præterea interpretati sumus ex epistola cjusdem sancti Maximi ad Marinum scripla presbyterum, circumstantiam de
Spiritus sancti processione , ubi frustra causuri contra nos innuit Græcos , cum nos non causam , vel principium Filium
dicamus Spiritus sancti, ut autumant ; sed unitatem substantiæ Patris ac Filii non nescientes, sicut procedit ex Patre,
ita eum procedere fateamur ex Filio, missionem 1 nimirum, processionem intelligentes ; pie interpretans , utriusque
linguæ gnaros adpacem erudiens , dum scilicet et nos el Græcos edocet secundum quiddam procedere , et secundum
quiddam non procedere Spiritum sanctum ex Filio : difficultatem exprimendi de alterius in alterius linguæ proprietatem
snificans. Siquidem et hujusmodi pia interpretatione, sanctus olim Athanasius Orientales et Occidentales super su si
gentiæ vel personæ nomine dissidentes univit, dum unum idemque utrosque credere sensuque retinere , perdocuit : licet
ob linguæ varietatem aliter atque aliter ore confuerentur, et importunis contentioni'us deservirent.
―

Νόμῳ θείῳ κατὰ Θεὸν εὐθυνόμενος 63 , θεοτίμητε Β Divina lege secundum Deum , a Deo honorande
πάτερ, νόμον ὑπερεῖδες ἀνθρώπινον, κενώσει τὸ Pater , directus humanam sprevisti legem ; qui,
μέτριον ὑπεράρας , καὶ πτωχείᾳ τὸ ἐντελὲς μεγαλύ nimirum meam intelligendi dicendique partibus
νας τῆς ἐμῆς περί τε τὸ νοεῖν καὶ λέγειν ἀπειρίας , imperitie, sive (ut proprie magis loquar ) temeri
† προπετείας , εἰπεῖν οἰκειότερον · οὐ γάρ αἰσχύ tatis mediocritatem exinanitione , ac tenuitatem
νῦμαι τὰ ἐμὰ καὶ τῆς ἐμῆς ἀσθενείας , πάθη δεόντως paupertate , supra modum extulisti : non enim
ἐξαγορεύειν , καὶ τόσῳ προθυμίᾳ μᾶλλον ἀποκαλύ · pudet, mea meæque imbecillitatis vitia, pro co
πειν , ἢ ὅσον φιλανθρωπίᾳ ἐπικαλύπτειν ἐσπούδα ac decet ingenua confessione evulgare, tantoque
4
σας . Τίς γάρ ποτ ' ἂν ἀλόγου * λόγον οὕτω προσή majori alacritate detegere , quanto tu impensiori
κατ . καὶ φρενίτιδος 68 νοῦν διανοίας ἐδέξατο , μή τί γε humanitate studuisti obtegere . Quis enim sic un
παντελῶς εἰπεῖν , ἀπεσέμνυνεν , ὡ ; σὺ τὸν ἐμὸν , quam hominis ineruditi sermonem doctrinant
θεοτίμητε πάτερ, οὐχ ὅσον μόνον δι' ἀγάπην πα que probavit , mentisque pene insipientis in
μεδραμὼν τὸ ἀπαίδευτον, κατ᾿ ἄκρον ἐτίμησας όπο telligentiam sensumque suscepit , ne prorsus di
ὃ δὴ μέγιστον τῷ ἀκόσμῳ 67 πρὸς εὐδοξίαν , ἀλλὰ cam , laudibus extulit ac celebravit , quemad
καὶ ὅσον διὰ χάριν ἐπιβαλὼν τὸ αἰδέσιμον , ᾧ τὴν modum 70 tu , a Deo honorande Pater , meum
C
οἰκείαν παγκαλῶς εἴωθας ὡραΐζειν διάνοιαν , ὑπερ (non hactenus solum , ut charitate duce inscitiam
Κολῇ κατεφαίδρυνας · ἐξ ὧν ὅ τε λόγος καὶ τρόπος dissimulanter transires) honori maximo habuisti :
συνίσταται τῆς ἀληθοῦς εὐγενείας, ἢ Θεοῦ συγγε quod sane maximum est ad claritatem ac lau
νείας, εἰπεῖν ἀληθέστερον ἢ 68 καὶ οἰκειότερον · dem ei , qui omni destitutus ornamento sit :
οὐ μᾶλλον μετεωρίζειν εἰδώς · οὐ γὰρ πέφυκεν ἢ sed quod etiam propter gratiam adjecto quod di
μετριάζειν ποιῶν · καὶ γὰρ εἴωθέ πως ἀμεταξύλως gnitatis est facitque venerationem , quo pulcher
ἑδράζειν πρὸς ὕφεσιν, τῇ ὑπερβολῇ τῶν οὐ προσ rime tuum ipse animum decorare soles , praestan
ὄντων πλεῖον ἀποκαλύπτων τὴν ἔνδειαν , καὶ γνωρί tia decorasti ; quibus sermo modusque (doctrina
ζων τὴν γύμνωσιν · καὶ τῇ παραδείξει τῶν ὑπὲρ ac virtus) vere ingenuitatis, aut (yerius dicam
ἀξίαν, αὐστηροτέραν ἐνιεὶς 69 τῶν κατ' ἀξίαν τὴν magisque proprie ) cum Deo necessitudinis ac
αἰσθησιν, ἡνίκα τοῦ τῆς ψυχῆς βάθους κατακριτή affinitatis , couflatur ; ac non magis efferre novit
σας , τὸ μέγεθος τοῦ ἀπεμφαίνοντος ἰδεῖν , ἀπαρα (non enim hoc illi comparatum ) quam modesto
καλύπτως ποιήσειεν · ὃ δὴ μάλιστα πεπονθὼς , τῇ sensu componat. Consuevit namque inmobili
τῶν ὑμετέρων εὐχῶν διατρανώσει , θείων ἡψάμην sede in humilitate statuere , dum corum - quæ
θεσμῶν, οἷς λόγος οἰκονομία ; τῆς ὑπὲρ ἔννοιαν p desiderantur excellentia , indigentiam magis de
εἶς προνοητικῶς συντηρεῖν καὶ προβάλλεσθαι τοῖς tegit, ac notam facit nuditatem ; obiterque mon
κατ' ἐμὲ χειραγωγίας προσδεομένοις καὶ χρήζουσιν . strando quæ majora quam pro dignitate exsistant,
eorum quæ ex dignitate sunt , sensum austerius ingerit ; tunc scilicet cum alto mentis sinu sibi
subdito ac occupato, ejus quod dissentaneum est, magnitudinem ipsam revelatam videre fecerit. Quod
eum mihi maxime evenerit , vestris precibus lucem affundentibus , divinas aggressus sum leges, ac fut
dispensationis sermo, vim omnem mentis excedens, providentiæ rationibus scita consuevit servare ,
atque his, qui simili mihi ratione manuductione egent , proponere .
Καὶ μετὰ βρι·νέα . Αμέλει τοι γοῦν τῶν τοῦ νῦν Paucisque interjectis. Sane igitur 70, sanctissimi,
ἁγιτάτου , Πάπα συνοδικῶν , οὐκ ἐν τοσούτοις , ὅσοις qui nunc est , Pape synodica , non in tot capitalis,

* Ex Reg . antiquo cod. cum alio Reg. et cl . v. Dufren . duplicique Vaticano n . 1098 et 1328 collato .
AlterReg. cod ., Ἐπιστολὴ τοῦ ἁγίου Μαξίμου πρὸς, κ . τ . λ . Emissionem lego , ne cum Græcis schis
maticis effectum solum temporalem notet,quod longe est a Max. τοῦ δι' Υἱοῦ προϊέναι, omnique Lati
norum sensu ; ipso ca voce rite expresso ab Anast . in Maximi excerpto. 62 Et hic ignaros ; potuitque vit
Lantus cautius edere. 63 Liberaliter educatus ac locuples . εὐθηνούμενος . 6. Vat. 2. ἅμα λόγου , 1B Reg.
Fr. Vat . 1 , 2, φροντίδος . 6 Vat . κατακρίνας . 67
iog . et Vat. 1 κόσμο . * Deest alteri Reg . ct Fr.
60' Vat . 2, ἐνίησι. 70 Anast . Collect .
135 S. MAXIMI CONFESSORIS 136
4
qnot scripsistis, Regie urbis cives (Constantino- Α γεγράφατε 73 , κεφαλαίοις , οἱ τῆς βασιλίδος τῶν
politani) reprehenderunt : sed in duobus duntaxat . πόλεων ἐπελάξοντο δυσὶ δὲ μένοις , ὧν , τὸ μὲν
Quarum alterum est de fide Trinitatis , ac quod , ὑπάρχει περὶ Οεολογίας, ὅτι τε φησὶν εἶπεν 1 ,
aiunt, dixerit, Spiritum sanctum etiam ex Filio · Εκπορεύεσθαι κἀκ τοῦ Υἱοῦ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ·
procedere : » alterum vero de divina incarnatione ; τὸ δὲ ἄλλο , περὶ τῆς Θείας σαρκώσεως · ὅτιπερ
quod nimirum scripserit, 4 esse Dominum , utest γέγραφε ο Δίχα το τὸν Κύριον εἶναι τῆς προπατο
homo , absque peccato originis " , ο Et prino qui ρικῆς ἁμαρτίας ὡς ἄνθρωπον. . Καὶ τὸ μὲν πρῶ
dem consonantia Latinorum Patrum testimonia τον 16, συμφώνους παρήγαγον χρήσεις τῶν Ῥω
protulerunt præterea etiam Cyrilli Alexandrini ex μαίων Πατέρων · ἔτι γε μὴν καὶ Κυρίλλου ᾿Αλε
cjus sacra lucubratione in sanctum Joannen evan ξανδρείας , ἐκ τῆς πονηθείσης αὐτῷ εἰς τὴν εὐπ·
gelistam. Ex quibus , non causam se ac auctorem , γελιστὴν ἅγιον Ἰωάννην ἱερᾶς πραγματείας · ἐξὧν,
Filium Spiritus facere ostenderunt. Unam quippe οὐκ αἰτίαν τὸν Υἱὸν ποιοῦντας τοῦ Πνεύματος , σφᾶς
Filii ac Spiritus causam Patrem noverunt ; ac au αὐτοὺς ἀπέδειξαν · μίαν γὰρ ἴσασιν Υἱοῦ καὶ Πνε3
clorem 74 ; altcriusquidem generationismollo ; alte ματος τὸν Πατέρα αἰτίαν · τοῦ μὲν κατὰ τὴν γέν
rius vero , processionis : sed ut per eum prodire si
B νησιν · τοῦ δὲ , κατὰ τὴν ἐκπόρευσιν · ἀλλ᾿ ἵνα τὸ
gaificarent, eaque ratione conjunctionem substantia δι' αὐτοῦ 7 προϊέναι δηλώσωσι · καὶ ταύτῃ τὸ συν
nullaque e variatione siniilitudinem, demonstrarent. αφὲς τῆς οὐσίας καὶ ἀπαράλλακτον παραστήσωσι.
71 Ad secundum quod attinet, nulla prorsus Τῷ δὲ δευτέρῳ, μηδεμιᾶς χρήζουσι τὸ παράπαν
egunt defensione . Quæ enim in eo dubitandi ratio , ἀπολογίας. Ποίᾳ γὰρ ἐν τούτῳ ἀμφισβήτησις · εἰ
tametsi his, qui occasiones quærunt, ob suam mo καὶ τοῖς προφασιζομένοις νομίζεται διὰ τὸ δύστρο
rum pravitatem, ita videatur. Nihilominus tamen πον. Ομως δ᾽ οὖν ἐξεδυσώπησαν , εἰπόντες · « Μήτε
fecerunt satis, dicendo : « Nec quod est in mente τὴν κατὰ νοῦν ἔχειν ἁμαρτίαν, καθ᾽ ἣν πρωτοπα
peccatum habuisse, quo fere Adamus primum la θήσας φαίνεται πως ὁ ᾿Αδάμ , μήτε τὴν ἐξ αὐτῆς
dorasse videatur ; nec quæ ex ipso per corpus. προϊοῦσαν διὰ σώματος πρᾶξιν τοῦ κακοῦ καὶ ἐνέρ
prodit atque geritur, mali actum ac actionem . » γεια :. ο
Atque hæc quidem isti , quorum nomine nulla 78 οὗτοι μὲν οὖν ταῦτα , περὶ ὧν οὐκ εὐλόγως ἀνε
justa ratione in crimen vocati erant. Illi vero nec κλήθησαν · ἐκεῖνοι δὲ περὶ ὧν καὶ μάλα δικαίως ,
cb ea , quorum nomine juste admodum vituperan οὐδεμίαν μέχρι καὶ νῦν πεποίηνται τὴν ἀπολογίαν,
tur, ullam hactenus satisfactionem fecerunt, quando ὅτι μηδὲ τὴν παρεισαχθέντων τῶν ὑπ' αὐτῶν ἐκβολήν.
neque perperam a se inductas voces ejecerunt.
C Μεθερμηνεύειν δὲ τὰ οἰκεῖα , τοῦ τὰς ὑποκλοπὰς
Rogavi autem Romanos secundum jussionem ve χάριν διαφυγεῖν τῶν ὑποπιπτόντων κατὰ τὴν ὑμε
stram , ut ad cavendas sic ex cuniculis obrepen τέραν κέλευσιν, παρεκάλεσα τοὺς Ῥωμαίους· πλὴν
tium fraudes dolosque, sua ipsi redderent ac inter ἔθους κεκρακηκότος οὕτω ποιεῖν καὶ στέλλειν , οὐκ
pretarentur. Verum cum in more positum habeant οἶδα τυχὸν εἰ πιστεῖεν . "Αλλως τε καὶ τὸ μὴ οὕτως
ut ita faciant ac scribant, nescio an forte obtempe δύνασθαι διακριβοῦν ἐν ἄλλῃ λέξει σὲ καὶ φωνῇ τὴν
raturi sint. Est præterea alia ratio, quod non ita ἑαυτῶν νοῦν ὥσπερ ἐν τῇ ἰδίᾳ καὶ θρεψαμένῃ , κα ·
possint alia lingua ac idiomate mentem suam exacte θάπερ οὖν καὶ ἡμεῖς ἐν τῇ καθ' ἡμᾶς τὸν ἡμέτε ·
exprimere , sicut in sua atque nativa : uti et jam ρον . Γενήσεται δὲ πάντως αὐτοῖ;, πείρῃ τὴν ἐπή
Hos in nostra. Prorsus vero rem et ipsi curabant, ρειαν μαθοῦσι , καὶ
ἡ περὶ τούτου φροντίς.
qui cxperimento, quod inde est damnum injuriam
que , didicerint .
Theodori Pharanite Monothelitarum antesignani Τῷ δὲ περὶ οὐσίας καὶ φύσεως, ὑποστάσεώς τε δὴ
excussus liber : gnomicæ in Christo operationis au καὶ προσώπου , καὶ τῶν καθεξῆς κεφαλαίων, ἐνέτυ
ctor. Legi Theodori Pharanite episcopi libellum χον σχέδει Θεοδώρου τοῦ τῆς Φαράν ·· καὶ ὡς ἐν
de Substantia (seu essentia) et natura, deqne hy D η εἰσαγωγῆς τρόπῳ τυχὸν οὐκ ἀσυντελοῦσιν · ἐν δὲ τῷ
postasi et persona, ac reliquis capitulis nec forte περὶ προσώπου καὶ τῆς ὑποστάσεως λόγῳ , οὐ τοῖς
velut introductionis specie omni carent utilitate. περὶ τούτων κανόσι μᾶλλον , ἢ ἑαυτῷ φαίνεται στοι
Cvterum in iis quæ de persona ac hypostasi docet, χήσας πως , ὑποστατικὴν λέγοντι τὴν ἐνέργειαν · ὃν
non magis horum regulis, quam sibi ipse propemo καὶ τῆς οἰκείας δόξης καθηγητὴν καὶ συνήγορον,
diam astipulari videtur, qui hypostaticam , seu per οἱ τῆς ἐναντίας προβάλλονται· τὴν πᾶσαν ἐξ αὐτοῦ
sinalem , dicat operationem : quem etiam adversa καὶ τῶν αὐτοῦ ῥημάτων σχέδον τυπώσαντές τε καὶ
rii suæ opinionis doctorem ac patronum proferunt ; ὑπαγορεύσαντες ῎Εχθεσιν. Καὶ γὰρ κατὰ ταῦτα 70
omnem fere ex ejus verbis formantes atque dictan λόγον συνεσκίασέ πως καὶ ἡμαύρωσε , τῷ προσώπῳ
tes , quam ecthesim ediderunt ac fidei formulam. δεδωκὼς ὡς προσώπῳ τὴν χαρακτηρίζουσαν τὴν
In hunc namque modum sermonem obumbravit ac φύσιν ἐνέργειαν · οὐχὶ τὸν πῶς καὶ ὁποῖον τῆς κατ '

H Alit . Anast . et actuali . * Solus Pater causa et auctor , προκαταρκτικώς αἴτιον, ut Basil. prima
origine fons ipse totius Trinitatis. #3 Flor. sess 25 Georg . Metoch . 1. v , Becc. etc. Vat. ? γράφετε
. 75 R. alter, un ôiyz.
* { . V. 2 ὅτι φασίν . καὶ ἐκ τῶν79 *R. V. 4 τῷ πρώτο Fior. καὶ δι' αὐτοῦ .
To Aiutiti hic Romam codiccs. * Fr. V. 1 , κατά ταύτην .
 137 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 138

αὐτὴν ἐκβάσεως τρόπον · καθ᾿ ἣν ἡ διαφορίτης τῶν A obscuravit , assignans persone , ut persona est , upt'
το πραττόντων καὶ τῶν πραττομένων γνωρίζεται , rationem que naturam insignit, cjusque nota pro
κατά φύσιν, ἢ παρὰ φύσιν ἐχόντων. Ως γάρ τι ὢν pria est ; ron medium , quo sic ac tali ratione ave
προηγουμένως, ἀλλ᾽ οὐχ ὥς τις ἕκαστος ἡμῶν ἐν niat : unde differentia tum agentium , tum eorum
εργεῖ· τουτέστιν , ὡς ἄνθρωπος · ὡς δέ τις , οἷ que aguntur innotescat, quæ se ex naturæ ratio-` .
Παύλος ἢ Πέτρος , τὸν τῆς ἐνεργείας σχηματίζει nibus, aut contra habeant. Quisque enim nostrum
τρόπον, ἐνδύσει τυχὸν ἢ ἐπιδόσει, οὕτως ἢ ἐκείνω ; prima ratione ut quid operatur, non ut hic quisque
ὑπ' αὐτοῦ κατὰ γνώμην τυπούμενος . Οθεν ἐν μὲν hoc est, ut homo : ut autem quis, puta Paulus aut
τῷ τρόπῳ τὴ παρηλλαγμένον τῶν προσώπων κατὰ Petrus, operationis modum figurat, ut ex arbitrio
τὴν πρᾶξιν γνωρίζεται ' ἐν δὲ τῷ λόγῳ, τὸ τῆς φύ rationis , remissiane forsitan aunt intensione , hoc
τκῆς ἀπαράλλακτον ἐνεργείας. Οὐ γὰρ ὁ μὲν μᾶλ illove modo a se formet ac exhibeat. Quapropter,
π , ὁ δὲ ἧττόν ἐστιν ἐνεργὴς ἢ λογικές · ἀλλ᾽ ἐπί in modo quidem personarum 72 diversitas agendi
τῆς ἅπαντες τόν τε λόγον ἔχομεν καὶ τῆν τούτου κατὰ partibus dignoscitum : in ratione vero, exacta per
81
φύσιν οι ἐνέργειαν. Μᾶλλον δὲ καὶ ἧττον · καὶ οὕτως omnia naturalis operationis similitudo . Non enim
ἡ ἐκεῖνος δίκαιος ἢ ἄδικος , τῷ τὸν μὲν τοῖς κατὰ alius magis , alius minus, eputandi visac rationis
B
φύσιν εξεσθαι 98 πλέον · τὸν δὲ τούτων ἀφέξεσθαι est praeditus; sed omnes equaliter tum ratione
Τρητέων δὲ δι᾽ ἀκριβείας τοὺς περί τι παρεγκλη prediti sumus, tum ejus naturali operatione. Magis
ξέντας . Ἐπειδὴ βιάζονται πως καὶ ἕλκουσι τοὺς autem et minus, hoc ilove modo justus aut inju
* τῶν πραγμάτων ὅμους , καὶ τοὺς κανένας πρὸς τὸ stus, hinc est, quod alter naturæ rátionibus magis
δοκοῦν, ὥσπερ ἐξ ἐπιτάγματος μεταφέροντες , ἵνα obsequatur ; alter ab eis abhorreat ac sequi renutet.
τὰ οἰκεῖα δῆθεν ἐκ παρατροπῆς ὑποστήσωτι . Pligenti autem eura observandi sunt, qui in aliquo
exorbitaverint. Vim enim propemodum faciunt, trahuntque rerum definitiones atque regulas , ad quod
iilis visum sit, velut ex condicto immutantes, ut pervertendo , quae sua sunt statuant.
81
Τὰς σταλείσας τετράδας8 , καίτο : μὴ κατὰ τχο Missis quaternis, quanquam non ex otio satis
λὴν μετιών, λέγω δὴ τὰς περὶ ψυχῆς καὶ τῶν λη decursis (quæstionibus scilicet de anima ac reliquis
τῶν κεφαλαίων , τὸ δοκοῦν περὶ αὐτῶν γνωρίζω . capitulis) , quid de iliis sentiam , indicabo . Nuntii .
Τὸ γὰρ τάφος τοῦ ἐξορμῶντος, οὐ συνεχώρει ταύτας crina profecturi celeritas , hos pellegendi mihi fax -
ἀπελθεῖν · ὅτι καὶ μετὰ πλείους ἡμέρας τοῦ καταλα cultatem non faciebat : post multos enim dies quám
Εῖν ἐν τῷ Βυζακίῳ , πρὸς τὴν ἐμὴν γέγονεν οὐδε Byzacium venerat, ad meam prope nihil tenuita
νίανθ' ἐν Καρθαγένῃ . Λοιπὸν δὲ καὶ εἰργομένῳ μοι c tam , Carthaginem venit . Jam vero quod et ipsit,
ἐκ τῆς προσούσης μοι τῶν ὀμμάτων ὡς εἰπεῖν qua laboro , ut ita dicam , cculorum imbecillitas
ἀδρανείας · ἐπεὶ καὶ τὴν περὶ τούτων κέλευσιν ὑμῶν, olstarct ; quia vestram quam cito de his jussianent
ὡς τάχος † βουλόμην πληρῶσαι , πέπομφα . Η κρι implere in animo habebam, misi . Quod vobis san
θεῖσα τῆς μεταγραφῆς χάριν τοῦ τείχους οἰκονομία , tissimis , transcribendi causa voluminis , cxpositis
τῖς ἁγιωτάτοις ὑμῖν , τοῦ τὴν ἑρμηνείαν ἔχοντος nis Joannis evangelistæ, solerti consilio constitu
τοῦ εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου, κἀμοὶ τῷ ὑμετέρῳ λίαν tum est , mihi quoque vestro servo valde liberale
1 πέφανται προσηνής, ὡς ἂν μὴ καταδρομῆς αἰτία visum est ; arrisiique, ut nulla sit insultandi ratio
γένηται κατὰ τοῦ ἐκθεμένου , ταῖς πάντα κατὰ τὸ ac ingruendi adversus expositionis auctorem , his,
δικοῦν μεταλλεύειν * οὐ καλῶς πειρωμένοις . qui ex libito cuncta non bene serutari ac indagare
conantur .

ΤΟΥ ΑΥ̓ΤΟΥ͂ , EJUSDEM .

η Εκ τῆς ἐπιστολῆς τῆς ἐν 'Ρώμῃ γραφείσης . Ex epistola Romæ scripta.
Ταῦτα γὰρ τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης , καὶ οἱ τ Omnes enim orbis terrarum fines, et qui ubique
Κύριον εἰλικρινῶς καὶ ὀρθοδόξως πανταχοῦ γῆς ὁμο p gentium Dominum vere rectaque fide confitentur,
ληγοῦντες , ὥσπερ εἰς ἥλιον φωτὸς ἀϊδίου εἰς τὴν velut in solem sempiternæ lucis in sanctissimam
Ῥωμαίων ἁγιωτάτην Ἐκκλησίαν καὶ τὴν αὐτῆς Romanam Ecclesiam , ejusque confessionem ac
ὑμολογίαν καὶ πίστιν, ἐστενῶς ** απουλέτωσιν, ἐξ fidem recta intortis oculis respiciunt, ex ipsa efful
αὐτῆς τὴν ἀπαστράπτουσαν αἴγλην προσδεχόμενο, gurans exspectantes jubar, Patrum doctrinæ sancto
τῶν πατρικῶν 69 καὶ ἁγίων δηγμάτων , καθώς κα rumque, pront sincere omnique pietate, Numine
θεόληπτοι καὶ θεσίέπιοι εἰλικρινῶς καὶ πανευσεδί ; afflatæ atque divinæ sanctæ sex synodi exposuere,
ἐξέθεντο ἅγιαι ἓξ σύνοδοι , ἐκφαντορικώτατα μά explicatissime fidei symbolum edentes. Ab initio
σκοντες τὸ σύμβολον τῆς πίστεως. 'Απαρχῆς γὰρ enim quando ad nos Dei Verbum assumpta carne
τῆς πρὸς ἡμᾶς καταθέσεως τοῦ σαρκωθέντος Θεοῦ descendit, unicam firmam basim c fundamentum ,

* R. V. 1 , 2, τύτου φύσιν. 82 R. V. 1. ἕπεσθαι οἱ ἀρέσεσίτ!. 83 R. V. 1, παρεκβληθέντας cgo παρε

κλιθέντα .. ε . ν . 1 , 2 , τὸ γραφὲς καὶ τετρ . 85 R. V. 1. 2, púðévstmv . 8 R. V. 1 , μεταλέγειν , 2,μετα
1 . 87 V. 2 , 22: 44:0 ' ::px, quasi ex eadem epistola : melius Regius , ut ex alia. Vatic. 1 non
talet, nec alter R. aut Fr. 66 y . 2, Eztavot. HP Vatih. 2. mycupa stellv. " Pro vi synode , Lateran.
sub Martino I, ipsam orbi notissimam, videtur indicare, a qua ipa hæc Maximus Rome scripseril.
PATROL. GR. XC . 5
 S. MAXIMI CONFESSORIS 140
139
ommes 73 ubique Christianorum Ecclesie , que A Adyou , póvny xpqmiła zzi Depémov al măsai Tay
ibi est, maximam nacti sunt, habentque Ecclesiam ; ταχοῦ τῶν Χριστιανῶν Ἐκκλησίαι, τὴν αὑτήθ : με
us in quam, juxta ipsam Salvatoris promissionem º , γίστην ἐκτήσαντό τε καὶ ἔχουσιν · ὡς οὐδαμῶς μὲν
guitae interi faudquaquam prevaluerint, sed que κατισχυομένην κατὰ τὴν αὐτὴν τοῦ Σωτῆρος ἐπαγ
recte fidei in ipsum ac confessionis claves habeat, γελίαν , ὑπὸ ᾅδου πυλῶν · ἀλλ' ἔχουσαν τὰς κλεῖς τῆς
nisque, qui eum pietate accedant, quæ vere na εἰς αὐτὸν ὀρθοδόξου πίστεως καὶ ὁμολογίας · καὶ τοῖς
tura est, solamque pietatem aperiat ; claudat vero εὐσεβῶς προσερχομένοις ἀνοίγονταν τὴν ὄντως φύγει
atque obstruat omne os hæreticorum, injustiția: καὶ μόνην εὐσέβειαν · ἀποκλείουσαν δὲ καὶ ἐμφάτ
loquens in excelso ¹ . Etenim que ipse universorum, τουσαν τῶν εἰρετικὸν στήμα , λαλοῦν ἀδικίαν εἰς τὸ
conditor ac Dominator, Dominus noster Jesus Chri ὕψης . Καὶ γὰρ ἄπερ αὐτὸς ὁ τῶν ὅλων δημιουργὸς
stus , ejusque discipuli et apostoli , ac deinceps καὶ Δεσπότης Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς , οἱ το
saneti Patres et Magistri atque martyres, suis tum τούτου μαθηταὶ καὶ ἀπόστολοι , καὶ οἱ καθεξῆς ἅγιοι
operibus tum sermonibus , certaminibusque et su Πατέρες τε καὶ διδάσκαλοι καὶ μρτυρες , ἱερουργη
doribus ac laboribus ac cruoribus, postremnoque stu θέντες οἰκείοις ἔργοις τε καὶ λόγοις, ἀγῶσί τε καὶ
pendis interfectionibus atque necibus immolati ob ἱδρῶσι , καὶ πένοις καὶ αἷμασι , καὶ τελευταῖον ἐξα:
B
nostram in cum credentium catholicam et apostoli σίαις θανάτοις διὰ τὴν ἡμῶν τῶν εἰς αὐτὸν πιστευ
cam Ecclesiam , fundaverunt ; duabus vocibus sine la όντων καθολικὴν καὶ ἀποστολικὴν Ἐκκλησίαν ἐθε
bore atque opera (o longam Dei patientiam toleran μελίωσαν καὶ ᾠκοδόμησαν , διὰ δύο ῥημάτων ἀπο
tiamque ! ) convellere nituntur, ac magnum omnique νητὶ καὶ δίχα θανάτο : [καμάτου ], ὢ τῆς τοῦ Θεοῦ
luce splendidum ac laude celebrandum , Christia μακροθυμίας καὶ ἀνοχῆς ! καταλῦσαι σπουδάζουσι ,
norum rectæ fidei religionis abolerc mysterium . καὶ ἀχυρῶσαι τὸ μέγα καὶ πάμφωτον καὶ πανύμνη -
τον τῆς Χριστιανῶν ὀρθοδόξου θρησκείας μυστήριον .
Matth . xvi , 18, 19 . b Psal. LXXII, 8.

MONITUM.
Maximi locum ex epistola ad Marinum , de processione Spiritus ex Patre et Filio in Martini primi
synodicis , quo offensi sint Constantinopolitani , ipseque Maximus exposuerit , ut non duas causas , se¿
viam, Patrem, Latini sentiant ; nonnulli , etiam Catholici , an sit Maximi addubitant ; vereorque ne Lou
Allatias liberalior sit, in Vindiciis synodi Ephesinæ Cyrilli ca de re, cap. 72, cum ait plerosque addubitare.
Anastasius in Collectaneis ut certe fidei retulit , ac momentum habere in rem fidei et Ecclesiæ existima
vit. In concilio Lugdunensi Gregorio X pontifice, nescio qui dubitarint : non Beccus , non Georgius
Metochita , etc. In Florentino ca Maximi distinctione et sententia, Ecclesiarum pax conciliata : non Ble
idas aliique Catholici ex schismaticis , Palamas, Mar as Ephesius , etc. Libri antiquissimi servarunt ,
in quibus co lex iile Romanus antiquior vir synodo, ex quo exscriptus Reg. Michaelc Duca Angelo Com
neno imper. Qui dubitent , parum versatos in Maximi lectione existimo , nec ullam arbitror exstare ejus
epistelam aut tomum doginaticunt , in quo ejus styli character clarius eluceat, quibus præsertim præfatur ,
ut in aliis ad eumdem Marinum dogmaticis , aliosque viros sacros, diversi argumenti epistolis. Nec sic a
vero et catholico sensu abhorret Maximi expressio , ut tam facile ejus relinquendum vadimonium viro
catholico sit. Una causa Pater absolute , seu auctor : nec Filius auctor, nisi quia a Patre, et ejus quasi
virtus, quo cum una causa , et principium de principio : quod Græci libentius particula per exprimunt , ut
ordinem significent , et Patriò mpoxatapxtixóv , ratione primæ causæ et originalis (a se scilicet) ser
vent. Opere pretium igitur fecit Maximus, qui et vivus, et vita functus , dissentaneas in specie Doctorun
voces Virorumque Ecclesiasticorum codem sensu , velut olim Athanasius in eadem prope materia (ac tɛpi
Asoko yias
Locu m )Maxi miiseri
comin t . sensu egregie exponit Joan. Veccus , orat. 2, t . Il Græciæ orth. p. 63 et 64, vbi
eo ipso
omissa fusiori explicatione , quam Damasceno malit impendere , cujus causa dificilior , et quo adversarii
magis glorientur , ac paucis de Maxima : Ὑμῖν δὲ οὐκ ἀγαπητὸν τῷ μεγάλῳ Μαξίμῳ κατακολουθεῖν ὑπερ
ηγορούντι Τωραίον , ἐφ᾽οἷς καὶ τότε ἐκ Πατρὸς καὶ γιοῦ τὸ Πνεῦμα ἔλεγον ἐκπορεύεσθαι · καὶ οὐδὲν δεξ
φέρειν , τὸ ἐκ Πατρὸς δι' υἱοῦ ποὺς τὸ ἐξ ἀμφοῖν ἐκδιδάακοντι · δι᾽ ὧν ή επιστολή τὸ, ἐκ τοῦ Υἱοῦ ἐκτο
psusabar , eis cò, ôt' l'ioù mpoïévat expö; izkaµ6ávetat ; Ubi Leo All . An non volupe vobis fuerit, magnum
Maximum sequi , patrocinium Romanorum suscipientem , qui tum ex Patre et Filio Spiritum procedere
affirmabant : nihilque differre ex Patre per Filium, et ex utroque, edocentem : quibus in illa epistola , Ex
Filio procedere , in illud, Per Filium procedere , assumitur . Omissa Allatio particula xat, ipsa non inutilis ,
qua significatur esse hoc argumento antiquæ traditioni , cum nulla Ecclesiarum scissione sic Romana
Ecclesia doceret , nec Græcam lateret , Vexatque egregie hoc argumentum Georgius Metochita in suis de
processione Spiritus sancti quinque libris , a me ipsi Leoni Ailatio transmissis , ut in tertium suæ Græcia
orthodoxa volumen conferret ; sicque transmissi tum mihi periere , tum rei ecclesiasticæ . Extrema
verba 74 sic redderem : Ea ratione quod epistola , ex Filio procedere , palam exponat , ut sit idem ac
per Filium prodire . Fuse vero idem ad Constantinum , l . iv, p. 203 et seq ., ubi optime quasi utrique parti
le processione Spiritus sancti studentem sanctum Maximum , mollicudo illa verba junxisse , ut ad assen
suni traderet , rixamue sedaret : Ἐξ ὧν οὐκ αἰτίαν τοῦ Πνεύματος τὸ γιὸν ποιοῦντας σφᾶς ἑαυτοὺς
ania Ostenderunt se non causam Spiritus Filium facere qualem illi sibi videbantur ex ipsorum
verbis et modo profitendi , habere : primam scilicet , et qualis est Pater : quod ipsum illis ex contentione
provenerat , et quod Latini Monothelitarum hæresis causa ipsos perstringerent ; ut optime idem Veccus,
b. 47, dicens se deprehendisse ex Maximi epistola ; ac facile quisque advertat : nec aliter in Photio et

In ario
Cerul exce,rpto
sic ,priva la odia
ex epis tola verte Regisus
quamntibu am fidei.
causlaud
in Cod. atus Rome scriptam dicit , Romanus alter, qui solus
et, cum epistola ad Marinu conjungit , quasi sit illius pars , za! µs0` ë=ɛpa• quomodo non Roma,
m
 151 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA 1:2
sed Byzacii in Africa scripta esset. Ac num imperitus librarius Byzantium sibi pro Byzacio divinavit,
eamdem epistolam , eodem loco scriptam sibi finxerit ? Anastasius, quod non defloravit, nec habuit : nun
quam omissurus sic illustre Romanæ fidei et Ecclesiæ, Petri privilegio, testimoniumi ac elògium. Nihii
autem abhorret a Maximi aliis, quibus per occasionem Romanos laudat, eorumque in fide firmitatem :
nusquam non fidei primatum et arcem Ecclesiasticæ communionis, in Romano Antistite ponens, a quo et
absolutio ab hæresi impetranda sit, ac cujus arbitratu transigenda fidei negotia .
Movere possit, quod sex synodos numerat, cum sexta synodus Maximo jam consummato celebrata sit.
Existimo sextam voluisse ipsam Romanam et Lateranensem Martino I pontifice, quæ pro sui celebritate
sie quinque generalibus Maximo connumerari potuit : qua vere Catholicis supremo judicio confessa
hydra videretur , cui interfuisset aut communicasset , quidquid esset orthodoxum , reliquis per
Orientem sedibus , excepta Ilierosolymitana , Monothelitarum hæresi infectis : in qua perinde
Sophronio auctore ea damnata fuerat , uti etiam a Joan. IV Romæ sed non ea pompa et cele
britate, qua a Martino e concilio Lateranensi, Maximo ipso illi incentore , cujus acta illustrissima exsta
rent, in quibus ventilata omnia , adductaque Scripturæ ac Patrum testimonia, quibus veritas catholica
incidissime statueretur, ac quidquid Monothelitarum furfuris esset, exsuflaretur, illorum etiam noming
in proscriptis capitibus : ut jam una Christianitatis tessera viderentur, in sancta una catholica, quo
tantum sui desideriam per Orientem veris fidelibus consciverant, quantum Theodosius Gangrensis pres
byter testatur in Hypomnestico. Nec ultra trahenda Maximi epistola ad Petrum illustrem, quam nobis
servavit Anastasius in Collectaneis excerptam, unaque nobis Græce desideratur cum alia dogmatica
nobis exstent ad eumdem, in cpistolis , quas sequentibus repræsento.

I
1 DIFFLORATIO 74 EX EPISTOLA EJUSDEM SANCTI MAXIMI,

1 SCRIPTA AD PÉTRUM ILLUSTREM ;

Ubi Pyrrhi el sancti Sophronii Hierosolymitani episcopi, atque papœ Honorii mentionem fucit :
ita post aliqua prosecutus :

Vestris laudabilibus syllabis dignatus es signifi- A obnoxios, scribunt innoxios. Sophronium quippe,
care indigno servo tuo propter abbatem Pyrrhum . qui prudenter divina perdocuit et prædicavit Ee
El post pauca. Et futurum profecto est, ut hac forte clesiæ catholicæ dogmata, se in errorem movisse
pro causa ad redargutionem illius, et omnium qui hac illacque susurrant. Et post pauxillum : Divinus
secundum illum impiam novitatem sectantur in- enim Sophronius, ut ipsi testamini, laudatissimi , in
differenter, ad divinitus conservanda tua, et famo- Afrorum regione mecum et cum omnibus peregri
sissima vestigia properarem, quatenus scirent om- uis monachis moras ago dat, cum ipsi perversitates
nes, qui secundum vos pictatis sunt amatores, illas fabricarent adversus omnes. Et post pusilla :
illorum cum omni prorsus inscitia, impietatis quo- Et erat quidem domus omnium per divinam con
que superfluam abundantiam . Sed timui ne putarer cordiam et unanimitatem in unum Dei favents
extra sacra quidquam agere jura, præter volunta- gratia in universitate, quæ sub sole consistit, paci
tem hoc faciens sanctissima sedis apostolicorum fica et tranquilla fide munitis Ecclesiis. Hi vero,
virorum , qui universam plenitudinem catholicæ qui horum invidebant consonantiæ , ac in Christum
Ecclesiæ bene ducunt, et ordinate secundum divi- Deum confessioni , veluti quanıdam caliginosam
nam legem dedicant. Quoniam hac divina videlicet nubem , et stridentem vel gravem fluctum maris ac
lege consistunt cœlestia et terrestria , et oportet B barbarorum, nemine hos movente, quam solo de
ab ea nequaquam exorbitare ; sed quæ sunt di- mone turbationis amico, qui genus humanum al
vina, secundum Deum agere illos, qui sancte se- simultatem concitavit , repente contra veram Chri
cundum vos vivere proposuerint ; quatenus et Deum stianorum fidem excogitaverunt Ecthesim ; deinde
gestorum habeant curatorem et sine successu re- sententias pro ea, et compositiones incultas ; dein
ceptionem . Quoniam, famosissime domine, pejor actiones monumentorum ; deinde synodos latroci
his est, quod et antea intimavi, etiam ab antiquis nales et concursus episcoporum , non vero conve
hæreticis, nova fides et expositio (" Ex0ɛ015) . Hanc nientium , sed violentia contractorum ; non exhor
enim multis, quibus perduravit annis in episco- tatione properantium , sed ex fuga Barbarorum pe
pata ad manifestationem reprobate mentis suæ regre proficiscentium ; dein jussiones et minas
(nam Deus et ad nequitia propalationem sæpe novit huc atque illuc adversus pios transmissas . Nam
longanimiter sustinere non ut hanc ampliorem cum , qui tunc imperabat, sophistice muneribus in
per inducias relat, sed ut hanc ampliorem factam servitutem redigentes .
justins puniat ) decessor quidem cjus impie in Et post pauca. Ex proprio nomine viro Ecthesim
utero aluit, iste vero magis 75 impie genuit, et C producere persuaserunt. Paulo post . Fit autem
rursus posteriores horum in contemptum excolunt horum inimicus pariter et defensor ; an potius
divinitatis. asserendum fautor et accusator, horum publicans
Et paulo post. Et quod adhuc deterior illis est argumentum et innotescens quod ipse nequaquam
mus, et veluti speciale omnium universorum hære ex se fuerit motus, sed ab illis coactus, impiissi
ú-orum indicium, quia et suæ ipsius impictatis mam fecerit Ecthesim, iu sriptis pro seipso hære
 113 S. MAXIMI CONFESSORIS 144
dicens, et rationem reddens Joana sancte memo- A patientissime dogmatum deplorantem , nullatenus
rie papæ senioris Rogne. Et post pauxillum. Con consolati sunt..
vincunt autem seipsos, quod isti valde manifeste El post nonnulla. Si enim Romana sedes non
· fortissimi hanc fecerint, et nullatenus ille . Neque solum reprobum Pyrrhum , sed et male sentientem
enim quodlibet super hoc habuit studium , utpote et male credentem non nescit, perspicuum pro
ad alia circumlatus. fecto est, quia omnis, qui eos, qui Pyrrhum repro
Post brevia. De quibus omnibus miseri , nec sen baverunt, anathematizat , sedem Romanam, id est,
Eus apostolicæ facti sunt sedis ; et quod est risu , catholicam Ecclesiam anathematizat. Omitto enim
imo, ut magis proprie dicamus, lamento dignissi dicere, quia utique et seipsum, qui talis est, si
mnum , utpote illorum demonstrativum audaciæ, nec duntaxat sedi Romanæ communicat, catholicæque
adversus ipsam apostolicam sedem mentiri temere Dei Ecclesiæ. Obsecro igitur, benedicte domine
pigritati sunt sed quasi illius effecti consilii , et mi, præcipere omnibus, ne Fyrrhum sanctissimum
veluti quodam ab co recepto decreto, in suis con vel Alwificum nominent. Neque enim tale quid sa
textis pro impia Ecthesi actionibus, secum, magnum cra regula cum vocari permittit. A cuncta enim
Honorium acceperant, suæ præsumptionis osten cecid: t sanctitate, qui nimirum ab Ecclesia catho-
tationem ad alios facientes, viri in causa pietatis & lica spente presiliit . Non enim fas cst illum ex
maximam eminentiam . Quis itaque, o famosissime, quacunque laude cognominari , qui jam olim dam
et qualis. Sophronius hæc et tam atrociter et per natus est et abjectus ab apostolica sede Romanae
91
tantum temporis facere his falsiloquis persuasit ? urbis " , ob externæ sensum opinionis, donec ab
que hos non rogavit Ecclesia ? quis pius et ortho ea recipiatur conversus ad ipsam ; imo ad Domi
doxus non supplicavit antistes, cessare illos a pro num Deum nostrum per piam confessionem et or
pria hæcresi clamando et obtestando ? siquidem ul thodoxam fidem, qua sanctificationem recipiat,
tima sua exspirabat sacer Arcadius et spiritum Deo sanctumque vocabulum. Itaque si vult hereticus
tradebat : sed neque usque ad horam illani eos ro non esse, neque audire, non isti aut illi satisfa
gare cessavit. ciat ; superfluum quippe hoc et irrationabile est :
El post pauca. Quid autem et divinus Honorius ; quia sicut uno contra eum scandalizato omnes
quid vero et post illum Severinus senex quid scandalizati sunt ; ita quoque uno satisfacto, oin
nes procul dubio satisfiunt. Festinet pro omnibus
denique et is, qui post hunc exstitit, sacer Joannes ?
Porro is qui nunc præsidet beatissimus papa, omi sedi Romance satisfacere. Hac enim satisfacta, com
sit quidquam supplicationi conveniens ? Nonne muniter ubique omnes pium hunc et orthodoxum
Oriens totus et Occidens lacrymas, lamenta, obse C prædicabunt. Nam frustra solummodo loquitur,
crationes, deprecationes ex æquo, tam Deo per qui nihi similes suadendos putat, et non satisfa
orationes, quam his per epistolas offerebant ? Sed cit et implorat sanctissimæ Romanorum Eccle
Deas quidem horum profecto beatorum virorum six beatissimum papam , id est, apostolicam se
fidem admisit, et pro ca vicissitudinem in sæcula dem, quæ ab ipso incarnato Dei Verbo, sed et om
conservavit. Illi autem Domini contemuentes indu bibus sanctis synotis, secundum sacros canones
cias, ad conversionem hos benigne cohortantes, et etterminos, universarum , quæ in toto terraru:n
horum egregiorum facta per tot tempora supplica orbe sunt, sanctarum Dei Ecclesiarum in omnibus
tione torpentes , suæ nequaquam passi sunt cœle t per omnia percepit et babet imperium, aucto
stem fidem præferre. ritatem et potestatem ligandi et solvendi. Cum bac
Post aliqua. Divinus ergo magnusque Sophronius enim ligat et solvit etiam in cœlo Verbum, quod
tunc Alexandriam veniens, mox ex prima lectione cœlestibus virtutibus principatur. Si cnim alios
(dederat enim etiam ipsi Cyrus ad retractandura quidem satisfaciendos ducit, et beatissimum Roma
illa novem impietatis capitula) lugubre quiddamn nam papam nequaquam implorat, sinale quiddam
et ingens vociferatus, fontes emittebat lacryma- agit ei , qui forte homicidii , vel alterius cujusdam
D criminis redarguitur, et insontem se , non ei , quise
rum illum fervide obsecrans, supplicans, exposta-
lans, in pavimento ipsius pedibus provolutus, quo cundum leges judicandi jura sortitus est, exbibere
nihil horum super ambonem contra catholicam Dei festinal : sed tantum inutiliter et sine Incro aliis
Ecclesiam prædicaret : quippe cum hæc liquido et privatis hominibus munditiam monstrare suį sut
impii essent Apollinarii dogmata. Et paulo post. agit actus, qui nullam habeant se solvendi a eri
Taliter viri , o mihi præ omnibus reverendum cɔ- mine potestatem.
put, divina Deo perosis insultationibus, et invicem Quapropter, benedicte mi donine, adhuc magis
scenicis quodammodo illusionibus lacerabant , et extende præceptionem, quæ bene vobis et secun
sacratissimum Sophronium tam miserabiliter la dum placitum Dei visa fuisse dignoscitur, quo ne
mentatum, utpote, contritionem more cujusdam mini licentiam habeat iste quidquam loqui et ebio
secundi Jeremiæ catholicæ deflentem Ecclesiæ , tan qui dogmatis causa. Sed liquido discite voluntat m
tumque divinorum lapsum 76 bene valde et com hujus abundantius investigantes, si velit annuere

" Hoe forte post Theodori papr excommunicationem : vel cum sede cjectus ēl Urke in Africa ageret.
 145 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 116
genitus veritati : et si hoc agere studuerit , etaul it A præceptionem , regulariter , quæ circm ipsum gu : !,
sccundum rationem accelerat, hortamini eum sug- et decentissime moderetur ad gloriam Dei , et ve
gestionem convenienter facere ad beatissimum pa- stræ laudem sublimitatis.
pam Romanum : quatenus sic per illius divinam

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ SANCTI MAXIMI

Περὶ τῶν· δύο τοῦ Χριστοῦ ζύσεων· ( ). De duabus Christi naturis.
α' . Ο Αρετός τὰς τρεῖς ὑποστάσεις ὁμολογεῖ · ἀλλὰ 1. Arius tres hypostases , seu personas , confitetur ;
τὴν Μονάδα ἀρνεῖται · καὶ οὐ λέγει ὁμοούσιον της verum Unitatem negat : nec sanctam Trinitatem
ἁγίαν Τριάδα . Ο δὲ Σαβέλλιος, την Μονάδα όμιλο . consubstantialem dicit. Sabellius vero , Unitatem
γεῖ · ἀλλὰ τὴν Τριάδα ἀρνεῖται · τὸν γὰρ αὐτὸν λέ confitetur, sed negat Trinitatem. Eumdem enim di
γει Πατέρα καὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα · ἡ δὲ Ἑκ cit Patrem, Filium et Spiritum sanctum. Dei autem
κλησία τοῦ Θεοῦ , καὶ τὴν Μονάδασ ὁμολογεῖ, καὶ Ecclesia, cum Unitatem confitetur , tum prædicat
τὴν Τριάδα κηρύττει . Ο Μακεδόνιος ὅμοια τῷ Trinitatem. Macedonius similia docet Ario : nata
Ἀρείῳ πρεσβεύει · τὸ γὰρ ἅγιον Πνεῦμα, κτίσμα Spiritum sanctum creaturam esse tradit . Ecclesia
ὑποτίθησιν · ἡ δὲ Ἐκκλησία , ὁμοούσιον τῷ Πατρὶ vero, Spiritum sanctum ejusdem ac Pater et Filius
καὶ τῷ Υἱῷ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀνακηρύττει , καὶ substantiæ celebrat , ac Deum esse affirmat. Simili
· Θεὸν πῶς διαδε5a!! ( e) . Ομοίως καὶ ἐπὶ τοῦ ἑνὸς ter 77 ctiam Nestorius in uno sancte Trinitatis
τῆς ἁγίας Τριάδος, Νεστόριος τὴν φυσική, διαφο distinctionem dicit , sed unionem non confitetur .
hypo
μὲν λέγει · ἀλλὰ τὴν ἕνωσιν οὐχ ὁμολογεῖ, οὐ γὰρ B Non enim factam unionem dicit secundum
λέγει ταύτην καθ᾽ ὑπόστασιν γεγονέναι . Ὁ δὲ Εὐ stasim. Eutyches vero confitetur quidem unionem ,
τυχής, τὴν μὲν ἔνωτιν ὁμολογεῖ · τὴν δὲ κατ' οὐκ verum naturarum confusionem inducit. At Eccl
οίαν διαφορὰν ἀρνεῖται , καὶ σύγχυσιν τῶν φύσεων si3, tum unionem secundum hypostasim, propter
εἰσάγει. Ἡ δὲ Ἐκκλησία , καὶ τὴν καθ' ὑπόστασιν indivisionem ; tum distinctionem secundum sub
ἔνωσιν διὰ τὸ ἀδιαίρετον , καὶ τὴν κατ ' οὐσίαν δια stantiam profitetur , ne fiat confusio .
φορὰν διὰ τὸ ἀσύγχυτον πρεσβεύει .
β΄. Πῶς ἡ ἄκρα ἔνωσις καὶ ταυτότητα έχει , καὶ 2. Quomodo summa unio et identitatem habet,
ἑτερότητα ; Η ταυτότητα οὐσιῶν καὶ ἑτερότητα προς él distinctionem ? Nempe ant substantiarum identi
ύπων, καὶ τὸ ἔμπαλιν. Οἷον ἐπὶ τῆς ἁγίας Τριάδος , talem , aut personarum distinctionem ; et ut sic
ταυτότης μέν έστιν οὐσίας · ἑτερότης δὲ προσώπων · dicam , alietatcm ; vel c contra : Velut in sancta
μίαν γὰρ οὐσίαν ὁμολογοῦμεν · τρεῖς δὲ ὑποστάσεις. Trinitate , eadem substantia est ; personarum vero
Ἐπὶ δὲ τοῦ ἀνθρώπου , ταυτότης μέν ἔστι προσώπου · distinctio . Uram enim substantiam confitemur ;
ἑτεράτης δὲ οὐσιῶν · ἑνὸς γὰρ ὄντος ἀνθρώπου , ἄλ tres vero hypostases ac personas. In homine autem
λης οὐσίας ἐστὶν ἡ ψυχὴ , καὶ ἄλλης ἡ σάρξ una est hypostasis seu persona, sed diverse sub
Ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ Δεσπόπου Χριστοῦ · ταυτό . C stantie . Cum enim homo unus sit, alia anina
της μέν ἐστι , προσώπου· ἑτερότης δὲ , οὐσιῶν· ἑνὸς substantia est , alia carnis , sive corporis. Simili
γὰρ ὄντως προσώπου , ἤτοι ὑποστάσεως, ἑτέρας οὐ autem ratione etiam in Christo Domino, cadem
93
* Fr. καὶ Μονάδα καὶ Τριάδα . 9 Fr. τὸ σῶμα, ut et Τurr .
NOTE.
(d) Ex Regio cod . collato cum nostro Tiliano quidquid Turrianus interrogatione : Quomodo sum
5. Hilarii et Dufresnii editisque Latine a Turriano . ma nio et idem habet et diversum ? Non id quærit
Eadem fere Leontius. Opusculum hoc ipsum breve , Maximus, scd admiratur, in divinis æque ac in
quod tam multis codd . exstat, argumcnto est , plu creatis : nisi quod in divinis, non satis aptum , τὸ,
ris Ecclesiæ catholicæ alumnis olim habitum , eis diversum et diversitas, quod sic proclive Turr. usur
que velut lesseræ loco fuisse adversus hæreticos, pal : pro eo quod est distinctum et distinctio, sed
qui vel de Deitate male sensissent, vel de dispen aliud, vel alierum , vel differens ac differentia ;
satione seu incarnatione ; ne omissa quidem Ma quod nimirum diversus divisionem videatur indu
cedonii hæresi, in nostro sancti Hilarii cod . , sive cere ; sicque reddit Ambros. Calep . diversus , sept
ipse sanctus Maximus illam inseruit, sive alius ratus, κεχωρισμένος · quo facit illud Carsatis pe
quispiam studiosus adjecit, ut esset plenior doctri- D bello Afr.: Cum Numidas diversos dissipatosque in
na; quod vero similius putem, vel inde quod in omnes partes fugere vidissent; itemque Plauti in
aliis ubique codd. desideratur. Placuit vero etiam Rud . : Inde suam quisque ibant diversi domiti ,
repræsentare . Titulus apud Turr. paulo auctor ; Ετερότητα dicant , si liceret, castigatiores theologi ,
addit enim , Et quod Arius et Nestorius in theologia alietatem ; uti etiam alia eis persona atque alia in
elincarnatione, contra atque Sabellius et Eutyches divinis dicitur : quanquam repos respectu duorum
tentiunt : quod ipsum indicat, unum hoc Maxi proprie , ἄλλος etiam plurium . Ad illa verba Hi
mum spectasse, ut contrarias has hæreses in Tri riani nostri cod . ἢ ταυτότητα οὐσιῶν , addo qua
nitate et Incarnatione contenderet, eisque fidem necessaria sunt, ut sit plenus sensus , καὶ ἑτερότητα
catholicam , ipsam illarum mediam , opponeret. προσώπων , καὶ τὸ ἔμπαλιν. Aliter enim se res in
(e ) Καὶ Θεὸν πῶς διαθεταιοῖ. Sic noster ille Deo habet, aliter in Christo ac nobis, modoque
cad . non enclitice . Qui velit τὸ, πῶς , ἐμφατικός opposito ; quod utrumque propositum exponere
dici , ac velut quadam admiratione , nihil ipse in Maximo , cum utrobique sunra unio sit, altera
fuas ierim .Sic certe quod altero statim numero essentialis seu natura, altera personalis ac subsis
ενqnitur, Πῶς ἡ ἄκρα ἕνωσις , admiratione realito ; tentia .
147 . S MASINII CONFESSORIS
Perscna est , el diverse substantiae . Cural enim una Ασίας έστιν ή θεότης , και ετέρας και ανθρωπότης.
sil persona, sen hypostasis, allerius substantia cst
divinitas , alterius ac diversæ humanitas . Quemad-
modum enim fieri non potest ut in sancta Trinitate
unionem conſilcamus cl non efferamus distinctio-
nem : sic prorsus necesse est ut in uno e sancta Trinitale, lum unionem prædicemus, tum distin
ciioncm .
3. Quemadmodum enim in sancla Trinitate, non
jisdem vocibus unio significatur et distinctio ; sed
quoi tres hypostases scu personas dicamus, dis-
linclio designatur; quod vero unam confileamur
suilstantiam , unio denotalur : sic et in uno e sancta
Trinitale , quod duas agnoscamus naturas , distin-
clio ; quod vero unam predicenus hypostasium
compositam ac personam , unio perhibetur.
4. Sicut enim Ariun anathematizamus, non ca B
ratione quod in sancia Trinitale distinctionem que
cst secundum hypostasiin prædicet, sed velut qui
non dicat naturalem unionein : sic et Nestorium
anathemalizamus, non vclit, qui naturalem distin-
ctionem in C !ıristo agnoseal ; sed lil qui unionem
cecundum hyposlasim iton dicat.
5. Quemadmodum Sabellium anathenalizamus,
non velut qui in sancta Trinitale unionem prædi-
cet ; sed ut qui non dicat unionem quæ secundum
hypostasim est : sic Eutychem anathematizamus,
non velut qui non lical unionem secundum hypo-
stasim in Chrisin, scd ut qui naturalcm distinctio
nem non agnoscal .
78 6. Distinctio secundum hypostasim in sancta
Trinitate, ct naturalis distinctio in uno e sancta C Τριάδος , και την φυσικήν διαφοράν επί του ενός
Trinitate, non in sensu diccnda sit , sed inentis
oculis intelligenda. Ac quanam , quaeso , rationc, in
s :incta quidem Trinilalc tres eſferlis hypostases seu
personas , ob distinctionem secundum hypostasim ;
in uno autem e sancla Trinitate non effcrlis duas
naturas in una hypostasi ac persona, ob naturalem
distinctionem ?
7 Quemadmodum ob sancıx Trinitatis consub-
stantialitatcm , unam dicis substantiam , ac tres per-
sonas seu hypostases, ob distinciionein ; sic ob Ver-
bi el carnis substantiæ diversitalem , duas naturas
dicito ; et quod non propria cujusque hypostasis
eslac subsistentia , unam hypostasim scu perso
10 .
8. Quemadmodum in sancta Trinitate unam sub-
stanliam dicimus , non ut personas confundamus ;
neque tres personas ac bypostase's, til unan : natu-
tani perimamus : sic in uno e sancia Trinitale
9 Tilian . ci Fr. o zapozoj el sic in aliis ; Turr. deesi ncgans particula .
NOTE .
(4 ) Διά τι μη ιδιοϊ.τόστατον . Νec Turrianus
aliam habuerit vocem , vel Maximus aliam seri-
puerit. Quod ergo reddit :Et propter propriam sen .
jentinm dic unan hypostasim , omnissa, scilicet parti-
Willa negavle , ejus propositio minime sana sil . Cux
cuim lhcologia , ut propter subsistentiam propriam
duplicis substantie Verbi el carnis , quam scilicet
proprie ac seorsim , propriainque sibi mnodque hn-
rum vindicet, lina in Christo dicenda sit hypostasis
143
" Ωσπερ γάρ αδύνατον της αγίας Τριάδος ομολογείν
μεν την ένωσιν, μή έκφωνείν δε την διαφοράν» ού
τως ανάγκη τασα επί του ενός της αγίας Τριάδος,
και την ένωσιν και την διαφοράν κηρύττειν .
T
γ'. "Ωσπερ γάρ ου διά των αυτών σημαίνεται λέ.
ξεων, ή τε διαφορά και η ένωσις επί της αγίας Τριά
δος αλλά διά του μεν λέγειν τρεις υποστάσεις, η δια
φορά: διά του ομολογείν δε μίαν ουσίαν, ή ένωσ.ς
ομολογείται ούτω και επί του ενός της αγίας Τριά
δο ;: δι μεν το γνωρίζειν τας δύο φύσεις, δια
φορά· διά δε του κηρύττειν μίαν υπόστασιν συνθ:.
τον , η ένωσις ομολογείται .
δ . "Ωσπερ γάρ "Αρειον αναθεματίζομεν, ουχ ώς
κηρύττοντα και επί της αγίας Τριάδος την καθ' υπό
στασιν διαφοράν · αλλ ' ώς μη λέγοντα την φυσικήν
ένωσιν· ούτω και Νεστόριον αναθεματίζομεν, ουχ
ως γνωρίζοντα την φυσικήν διαφοράν επί του Χρι
στου · αλλ' ώς μη λέγοντα την καθ' υπόστασιν ένω
Οι ) .
ε'. "Ωσπερ Σαβέλλιον αναθεματίζομεν , ουχ ώς κη
ρύττοντα επί της αγίας Τριάδος την φυσικήν ένωσιν
αλλ ' ώς μη λέγοντα την καθ' υπόστασιν διαφοράν
ούτως Ευτυχέα αναθεματίζομεν, ουχ ώς μη λέγοντα
την καθ' υπόστασιν ένωσιν επί του Χριστού , αλλ'
ως μη γνωρίζοντα την φυσικην διαφοράν.
'. Τήν καθ' υπόστασιν διαφοράν επί της αγίας
της αγίας Τριάδος, ουκ εν αισθήσει χρή λέγειν, αλλά
νοήσαι τοίς της διανοίας όμμασιν . Και πώς , επί μεν
της αγίας Τριάδος έκφωνείτε τάς τρεις υποστάσεις
διά τήν καθ' υπόστασιν διαφοράν· επι δε του ενός
της αγίας Τριάδος ουκ εκφωνείτε δύο φύσεις εν μια
υποστάσει, διά την φυσικήν διαφοράν ;
ζ . "Ωσπερ διά το ομοούσιον της αγίας Τριάδος,
μίαν ουσίαν και διά το έτερουπόστατον τρεις υπο
στάσεις λέγεις: ούτω διά το έτεροούσιον του Λόγου
και της σαρκός , δύο ουσίας και διά το μη ιδιού:
πόστατον (ή , μίαν υπόστασιν λέγε .
D
τ'. "Ωσπερ επί της αγίας Τριάδος την μίαν -
σίαν, ουκ επί συγχύσει των τριών υποστάσεων λέγο
μεν ούτε τας τρείς υποστάσεις επί αναιρέσει της
μιάς ουσίας ούτως επί του ενός της Αγίας Τριάδος
aul persona ? non econtra, quod non sit propria,
sed communis per unitionem facta u! omnes nositi
codd . repræsentant: debuitque vir doctus ac pips.
vel si ita illi laborabat ejus cod . aberalque negalio
non tam facile decoquere. Sic quoque num . 403
male illi desiderala 'negario, cujus absentia , ipsa
siatim simples prepositio offendit, etsi in vi hypo.
luctire vernis CESIS IICileue clici qucal.
149 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 1:0

τὴν μίαν ὑπόστασιν , οὐκ ἐπὶ συγχύσει τῶν δύο φύ · A unam hypos !asim dicimus ac personam , non it
σεων αὐτοῦ λέγομεν · οὔτε τὰς δύο φύσεις , ἐπὶ διαι ejus ambas naturas confundamus ; neque duas na
μέσει τῆς μιᾶς ὑποστάσεως. turas, ut unam hypostasim ac personam dividamus.
θ΄. Ο μὴ λέγων ἐπὶ Χριστοῦ διὰ τὴν τῶν φύσεων 9. Qui non dicit in Christo ob naturarum distin
διαφορὰν τὴν καθ᾽ ὑπόστασιν ἕνωσιν, Νεστοριανός ctionem , unionem quæ est secundum hypostasim ,
ἐπι· καὶ ὁ μὴ λέγων ἐν τῇ καθ ' ὑπόστασιν ἑνώσει Nestorianus est ; et qui non dicit in unione quæ est
τὴν φυσικὴν διαφορὰν, Ευτυχιανιστής ἐστι· καὶ δὲ καὶ secundum hypostasim, naturalem distinctionem , Eu
τὴν καθ᾽ ὑπόστασιν ἔνωσιν , καὶ τὴν φυσικὴν διαφο . tychianista : qui vero tum unionem , quæ esi secun
μὲν κηρύττων ἐπὶ τοῦ ἑνὸς τῆς ἁγίας Τριάδος, τὴν dum hypostasim tum naturalem distinctionem præ
βασιλικὴν καὶ ἀμώμητον πίστιν κρατεῖ. dicat in uno e sancta Trinitate , is regiam ac incul
patam tenet fidem .
ι . ῾Ο τοίνυν λέγων καὶ διαφορὰν καὶ ἕνωσιν ἐπὶ 10. Igitur, qui et distinctionem in Christo dicit
τοῦ Χριστοῦ, οὔτε τὴν διαφορὰν ἀναιρεῖ , οὔτε τὴν et unionem, is neque distinctionem perimit, nec
ἔνωσιν συγχέει . Καὶ γὰρ ὁ θεῖος Κύριλλος 95
55 ἀναθε confundit unionem . Etenim divus Cyrillus cos
ματίζει τοὺς διὰ τὴν διαφορὰν ἀναιροῦντας τὴν καθ' anathematizat, qui propter distinctionem , unionen
ὑπόστασιν ἔνωσιν · καὶ ἡ οἰκουμενική σύνοδος ἀναθε interimunt, quæ est secundum hypostasim : synodus
ματίζει τοὺς διὰ τὴν καθ᾽ ὑπόστασιν ἕνωσιν ἀνα - vero œcumenica eos anathematizat , qui propter
ροῦντας τὴν φυσικὴν διαφορὰν ἐπὶ τοῦ ἑνὸς τῆς unione m quæ est secundum hypostasim , naturalem
ἁγίας Τριάδας . dietinctionem interimunt , in uno e sancta Trini
B late .

ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ. MAXIMI CONFESSORIS

῞Οροι διάφοροι 96. Varia definitiones.
Ουσία καὶ φύσις, ταυτόν · ἄμφω γὰρ κοινὸν καὶ Substantia idem est ac natura . Ambo enim com -
καθόλου , ὡς κατὰ πολλῶν καὶ διαφερόντων τῷ ἀρι mune sunt et universale , ut quæ de multis ac nu
ὑμῷ κατηγορούμενα , καὶ μήποτε καθοτιοῦν ἐνὶ mero differentibus prædicentur , nee ulla usquam
προσώπῳ περιοριζόμενα . ratione una persona circumscribantur.
Ἐνυπόστατόν ἐστι , τὸ κατὰ τὴν οὐσίαν κοινόν , 79 Ἐνυπόστατον (acsi in hypostasi exsistens di
ἔγουν τὸ εἶδος, τὸ ἐν τοῖς ὑπ' αὐτὸ ἀτόμοις πραγ cas ) est commune secundum substantiam ; hoc
ματικῶς ὑφιστάμενον , καὶ οὐκ ἐπινοίᾳ ψιλῇ θεωρού est , species , quæ in individuis, quæ sub ipsa sunt,
μενον . C realiter subsistit, nec nudo mentis cogitatu con
sideratur.
᾿Αλλως , ἢ πάλιν ἐνυπόστατόν ἐστι , τὸ ἄλλῳ δια Vel rursus ἐνυπόστατον est , quod cum alio dis
φόρῳ κατὰ τὴν οὐσίαν εἰς ἑνὸς σύστασιν προσώπου tincto secundum substantiam , ad unam consti
καὶ μιᾶς γένεσιν ὑποστάσεως, συγκείμενόν τε καὶ tuendam personam , et ut una fiat hypostasis , in
συνυφιστάμενον , καὶ οὐδαμῶς καθ᾽ αὑτὸ γνωριζόμε compositionem venit , unaque subsistit, nec ullu
VOY. modo per se noscitur.
Ομπούσιόν ἐστι τὸ τῆς αὐτῆς οὐσίας ἄλλῳ τυγχά Ομοούσιον , id est , consubstantiale , est, quod cjis
νων, διάφορον δὲ πρὸς τὸ αὐτὸ κατὰ τὴν ὑπόστασιν dem cum alio substantiæ est, differtque ab eo ca
ἦ᾽ ὡς ἐπί τε ἀνθρώπου καὶ τῶν ἄλλων ἔχει εἰδῶν . distinctione quæ est secundum hypostasim; ut se res
Εἴ τι οὖν ἄλλῳ ταυτὸν ὑπάρχει κατὰ τὴν οὐσίαν , εὖ in homine, ac reliquis speciebus habet . Si quid igitur
ταυτὸν ὑπάρχει τῷ αὐτῷ καὶ κατὰ τὴν ὑπόστασιν · idem cum alio est secundum substantiam, non etiam
καὶ εἴ τι ἓν καὶ ἡνωμένον ἄλλῳ τυγχάνει κατὰ τὴν idem est cum illo secundum hypostasim . Nec si quid
οτίαν , οὐχ ἓν εὔτε ἡνωμένον τῷ αὐτῷ τυγχάνει καὶ unum est ac unitum secundum substantiam, unum
κατὰ τὴν ὑπόστασιν · καὶ εἴ τι διαφορὰν ἔχει πρὸς est ac unitum secundum etiam hypostasim. Et si
ἄλλο κατὰ τὴν ὑπόστασιν , τοῦτο ἕνωσιν ἔχει πρὸς τὸ D quid cum aliodistinctionem habet , quæ est secur
αὐτὸ κατὰ τὴν οὐσίαν. dum hypostasim , cum eodem unionem habet , qua!
est secundum substantiam.
Ουσιώδης οὖν ἔνωσίς ἐστιν , ἢ τὰς διαφόρους κατ' Substantialis igitur unio est , quæ numero dis
ἀριθμὸν καὶ πολλὰς ὑποστάσεις εἰς μίαν καὶ τὴν tinctas multasque hypostases , in unam èamdemque
αὐτὴν οὐσίαν συνάγουσα . Ουσιώδης δὲ διαφορὰ τυ cogit substantiam , scu essentiam . Substantialis
κάνει , λόγος καθ᾿ ὃν ἡ οὐσία , ἤγουν φύσις, ἀμείωτός vero distinctio , ratio est , qua substantia , sive na
τε καὶ ἄτρεπτος, ἄφυρτος ὁμοῦ καὶ ἀσύγχυτος δια tura , nulla sui diminutione et immutabiiis , simul
μένει, καὶ τὴν πρὸς ἄλλο κατ' εἶδος ἕτερον εἰς μίαν que inconfusa et incommista perseverat : cumque
ὑπόστασιν ποιουμένη σύνοδον , οὐδ'ὅλως τῆς κατὰ alio , diversæ speciei ad unam conflandam hyposta
φύσιν ἰδίας ἐξίσταται φύσεως . sim concurrens , nihil prorsus a sua , et quæ illi ex
sc competit, natura excedit.
9s Tilian . ὁ μαχάρας . Fr. et Turr. καὶ γὰρ Κύριλλος ** Ex Hoesch. Augustana edit. emendata ex co
dice Raph. Dufr.
151 S. MAXIMI CONFESSORIS 152
Hypostasis et persona idem sunt : ambo enim A Ὑπόστασις καὶ πρόσωπον , ταυτόν· ἄμφω γὰρ
particulare sunt et proprium , ut que in seipsis μερικόν τε καὶ ἴδιον , ὡς ἐφ᾽ ἑαυτῶν τὴν περιγμα
circumscribantur , non de pluribus natura predi φήν , ἀλλ᾽ οὐκ ἐν πλείοσι τὴν κατηγορίαν φυσικῶς
centur . κεκτημένα .
'Evoústov est, quod non solum consideratur ut Ἐνούσιόν ἐστι τὸ μὴ μόνον ἔνθεωρούμενον ἔχεν
habens in se proprietatam acervum , qua ratione ἐφ' ἑαυτοῦ τὸ τῶν ἰδιωμάτων ἄθροισμα, καθ ' ὁ ἄλλο
aliud ab lio noscitur ; sed quod etiam commune ἀπ' ἄλλου γνωρίζεται , ἀλλὰ καὶ τὸ κοινὸν τῆς δύο
essentiæe reipsa est nactum . σίας πραγματικῶς κεκτημένον 97 .
*Ομοϋπόστατον est , quod cum alio in unam eani Ομοϋ πόστατόν ἐστι , τὸ εἰς μίαν καὶ τὴν αὐτὴν
demque compositum personam ac subsistentiam , ὑπόστασιν ἄλλῳ συντεθειμένον· διάφορον δὲ πρὸς τὸ
ab eo distinctum est secundum essentiam ; uti sc αὐτὸ κατ' οὐσίαν τυγχάνον · ὡς ἐπί τε ψυχῆς καὶ
res habet in anima et corpore , ac omnibus aliis, σώματος ἔχει , καὶ τῶν ἄλλων ὅσα φύσεως ἑτερότητι
quae naturae distinctione servata , secundum hypo διαφέροντα , καθ' ὑπόστασιν ἥνωται . Εἴ τι οὖν ἄλλῳ
stasim unita sunt. Si quid igitur cum alio per unic καθ ' ἕνωσιν συντεθέν , ταυτὸν ὑπάρχει κατὰ τὴν
nem compositum est, idem exsistit subsistendi ra ὑπόστασιν, τουτέστιν , ὑπόστασις μετ ' αὐτοῦ γέγονε
B
tione ; hoc est, una cum eo hypostasis, seu persona μία , ἕτερον τῷ αὐτῷ κατὰ τὴν οὐσίαν ἐστί. Καὶ
effectum est, cum per essentiam aliud exsistat ac εἴ τι ἓν καὶ ἡνωμένον ἄλλῳ τυγχάνει κατὰ τὴν ὑπή
diversum. Ac si quid unum, ac cum alio secundum στασιν, τοῦτο οὐχ ἓν οὔτε ὁμήγενές ἐστι τῷ αὐτῷ
hypostasim unitum est, band unum aut ejusdem καὶ κατὰ τὴν οὐσίαν . Καὶ εἴ τι συντεθειμένον ἄλλῳ
en co generis est secundum &0 essentiam. Si διαφορὰν ἔχει κατὰ τὴν οὐσίαν , τοῦτο ἕνωσιν ἔχει
quid item cum alio compositum , distinctionem πρὸς τὸ αὐτὸ κατὰ τὴν ὑπόστασιν .
servat secundum essentiam, cum co unionem habet Ὑποστατικὴ οὖν ἔνωσίς ἐστιν , ἢ τὰς διαφόρους
que est secundum hypostasim seu personam. οντίας ἤχουν φύσεις εἰς ἓν πρόσωπον , καὶ μίαν καὶ
Igitur hypostatica unio est , que diversas sub τὴν αὐτὴν ὑπόστασιν συνάγουσά τε καὶ συνδέουσα .
stantias , seu naturas , in unam cogit devincitque Ὑποστατικὴ δὲ διαφορὰ , τυγχάνει λόγος, καθ᾽ ἣν ἡ
person: ni, unamque hypostasim . Iypostatica vero κατὰ τὸ ἄδροισμα τῶν ἐνθεωρουμένων ἰδιωμάτων
distinctio, ratio est , secundum quam diversitas τῷ κοινῷ τῆς οὐσίας ἑτεράτης, τέμνουσα κατ᾽ ἀει
cervi proprictatum, que in communi substantiæ θμὸν ἄλλον ἀπ᾿ ἄλλου , τὴν τῶν ἀτόμων ποιεῖται πλη
consideratur, aliud ab alio scindens numero, indi θύν.
viiliassette cfficit turbam ac pluralitatem . C
Syri fac si in affectu posita dicas) unio est, Σχετικὴ ἔνωσίς ἐστιν , ἢ τὰς διαφόρους γνώμας εἰς
jure diverses animos ac sententias, in unam cogit ἓν συνάγουσα θέλημα . Σχετική δὲ διαφορά ἐστιν , ή
roluntation . Σχετική vero (habitudine exsistens ) τὸ ἓν θέλημα γνώμης ἑτερότητι διατέμνουσα κίνη
listinctio , est citi socii potio , que unam volunta σ!ς .
em sciutit , ausimotam ac sententiarum diversitate .
Σχετική rursus unio est , amica animorum cohæ Σχετικὴ ἔνωσίς ἐστι , φιλικὴ συνδιάθεσις, ἢ θά
iio , scu voluntataa per concordiam una conspira λημάτων όμονητική σύμπνοια καὶ ἐπίνευσις. Σχετ
io ac consensus . Σχετική distinctio , animorum di τικὴ διαφορά ἐστι , γνώμης ἑτερέτης, ἢ θελημάτων
crsitas est , aut voluntates disparcs seu divisi affc ἀνομοιότης , ἣ διαίρεσις διαθέσεως .
tus nec colerentes .
Συγχυτική ἕνωσίς ἐστιν , ἡ ἐξ ὑποστάσεων εἰς
Συγχυτική unio (id est , confundens ) cst , que ex
ersonis ac rebus quæ vere exsistant , ut in totum ὅλου τινὸς κατὰ σύνοδον γινομένη σύνθεσης , ἢ τις
liquod concurrant, compositio elicitur ; suarum τὴν τῶν μερῶν ἑαυτῆς μετὰ τὴν ἕνωσιν ἐν εἴδε:
martium post unionem , in specie ac figura incolu καὶ σχήματι, σωζομένην οὐκ ἔχει τὸ σύνολὸν ὕπαρ
aum exsistentiam omnino non habens, sed aboli D ξιν · ἀλλ' ἐφανισμένην ὁμοῦ καὶ πεφυρμένην καὶ
um simul, commistamque ac obscuratam : nuilam ἄγνωστο ν , καὶ τῶν κατ' αὐτὴν συνδεδραμηκότων
ue prorsus eorum , quæ in illa concurrerunt, dis οὐδεμίαν οὐδαμῶς κέκτηται διαφορὰν , τὴν οὐσιώδη
inctionem servans , qua corum substantialis τούτων ἰδιότητα διασημαίνουσαν .
roprictas designetur ac innotescat.
Διαίρεσίς ἐστι , τομὴ διαμτὰξ ἀνὰ μέρος τιθεῖσά
Divisio est, quæ rei cujusque substantiam penitus
ecet, seorsum constituens separansque , et ut ipsa τε καὶ χωρίζουσα καὶ καθ' ἑαυτὴν θεωρεῖσθαι πα
μασκευάζουσα , κατά το οὐσίαν καὶ ὑπόστασιν , τὴν
ter se consideretur , praestans , tumni quod ad cssen
iam spectat , tum quod ad hypostasim seu per ἑκάστου πράγματος ὕπαρξιν .
391911. •1
Hypostasis proprium est , at per se consideretur , Ὑποστάσεως ἰδιόν ἐστι , τὸ καθ' ἑαυτὴν ἐρᾶσθαι ,
καὶ τῶν ὁμοειδῶν κατ᾿ ἀριθμὸν διαστέλλεσθαι . Ἐν
t ad illis , quæ sunt ejusdem gencris , numero 2111
υποστάτου ἴδιον ἐστι , ἢ τὸ μετ ' ἄλλου διαφόρου
Fistinguatur. Ἐνυποστάτου proprium est , vel ut

" Sic anima et corpus, quæ partiales substanti , non èvoústa.

 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 154
153
τὴν οὐσίαν ἐν ὑποστάσει γνωρίζεσθαι καθ' ἕνωσιν A cum alio distinctio secundum essentiam in hypo
ἄλυτον · ἢ τὸ ἐν ἀτόμοις φυσικῶς τυγχάνειν καθ' stasi noscatur, ea unione quæ dissolvi non possit :
aut ut in individuis naturaliter exsistendi ratione
ὕπαρξιν .
sit.
Οὐσίας ἴδιον , τὸ ἐν πᾶσι καὶ πάντων φυσικῶς Substantiæ proprium, seu essentie, est ut in
κατηγορεῖσθαί τε καὶ προφαίνεσθαι . Ἑνουσίου ἴδιον , omnibus et de omnibus natura tum prædicetur,
ο πραγματικῶς ὑφίστασθαι , καὶ φέρειν ἁπάντων tum præluceat. Enusii proprium, ut reipsa vere
ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τῶν προσωπικῶν ἰδιωμάτων τοὺς ἀλη exsistat, omniumque in se personalium proprieta
θεὶς χαρακτῆρας. tum veros characteres ferat.
Δύναμίς ἐστιν , ἔνυλος ἐνέργεια · ἐνέργεια , ἄϋλος να Virtus est seu potentia ac facultas , operatio in
δύναμις . Ἢ πάλιν , ἐνέργειά ἐστι δυνάμεως φυσι materia. Operatio , virtus seu potentia ac facultas
χῆς ἀποτέλεσμα . sine materia. Aut rursus, operatio , seu actio, ef
fectus est 81 virtutis naturalis ac facultatis.
Θέλημα φυσικόν ἐστιν , οὐσιώδης τῶν κατὰ φύσιν Voluntas naturalis , est naturalis appetitus eo
συστατικῶν ἔφεσις. Θέλημα γνωμικόν ἐστιν , ἡ ἐφ᾽ rum , quæ natura conflant ac constituunt. Voluntas
ἑκάτερα τοῦ λογισμοῦ αὐθαίρετος ὁρμή τε καὶ κ! [ ex sententia ac arbitraria , est libera animi inpul
νησις . sio ad utrumlibet, atque motio.
Διαφαρά ἐστι λόγος , καθ᾿ ὃν ἡ πρὸς ἄλληλα τῶν Differentia seu distinctio , ratio est qua eorum
σημαινομένων ἑτερότης σώζεσθαι πέφυκε , καὶ τοῦ que significantur inter se servatur diversitas, ac
πῶς εἶναι δηλωτικές . quæ modum ejus quod est esse significet.
Ταυτότης ἐστὶν ἀπαραλλαξία , καθ᾽ ἣν ὁ τοῦ ση Identitas , est summa omnino similitudo nulla
μαινομένου λόγος τὸ πάντη κέκτηται μοναδικὴν , que evariatione, qua ejus quod significatur , ratio
μηδενὶ τρόπῳ διαφορᾶς γνωριζόμενον . penitus singularis est, nullo distinétionis modo ac
differentiæ cognita .

Seruuntur Tractatus alii, æque theologici ac polemici , S. D. N. Alexandri pape VII indul
gentia e.Vaticanis et eminentissimi Francisci Barberini cardinalis Romæ codicibus , Luce
Holstenii primum, tum Leonis Allatii tor parapitor opera exscripti ac recensiti, adni
tentibus Em. card. Picolomineo et Rev. Joan . Bapt . de Marinis , ord. Prædicatorum ge
nerali magistro.

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ SANCTI MAXIMI

Κι ευματικὸς τόμος (α) καὶ δογματικὸς, ἀπεδεικ
νὺς τὴν κατὰ καινοτομίαν γεγονυῖαν ἐπείσακ
τον ἔκθεσιν Ἡρακλείου τοῦ βασιλέως , ἐξ
ὑποστολῆς Σεργίου τοῦ Κωνσταντινουπόλεως
προέδρου , ἀπᾴδουσα μὲν τῶν ἱερῶν· Λογίων τε
καὶ Πατέρων · συνάδουσα δὲ τοῖς ἀνιέροις αί
Spiritalis tomus ac dogmaticus , quo ostenditur, quam
novando Heraclius imperator, ex Sergii Constan
tinopolitani antistitis suggestione , ecthesin ( sic
dictam scilicet fidei formulam) subdititiam edidit,
sacris Oraculis atque Patribus longe diɛsonam esse,
profanisque hæreticis, tum qui confusionem tum qui

"Turr. ac si óyos dè , &¿ños, ratio vero.

NOTÆ .
(a) Пrevµatındę tópoç. Missa hæc epistola , sive assensum non præbuissent, ipse in ea suggestione
liber dogmaticus ad Stephanum Dorensem episco locuples testis exsistit . Quo et Romani antistitis
pam, fidei catholicæ cum archiepiscopo suo Sophro mire elucet auctoritas, et sollicitudo Ecclesiarum,
nio adversus Monothelitas strenuum defensorem , D in causa præsertim fidei , qualis hic vertebatur,
inque eam rem ab eodem Romam missum, ubi or ubique terrarum vere orthodoxis spectatissima.
thodoxorum dogmatum fundamenta exsisterent, in Пlpwτópovov Hierosolymitani throni seu secis ac
quit idem Sophronius egregia illa suggestione, dioecesis haud obscure se Stephanus significa!, sive
quæ exstat in concil. Later. sub Martino I, secre id habebat suae sedis privilegio. que esset prima
tar. seu consult. 2. Cumque Maximus hanc Roma et dignior usu ecclesiastico , cæteris post ipsam
mittat, argumento est, sub exordium fere novi Hierosolymitanam sedem , sive etiam quia ipse se
dogmatis missam esse, et cum solum edita esset nior episcopus erat, quomodo Africa primates suos
lleraciiana, seu magis Sergiana Ecthesis, in quain agnoscebat ; aut denique quod Conservatoriam a
unam invehitur, nec Constantis Typus adhuc cusus sede apostolica acceperat, vacante sede Hierosely
essel, cujus illi Pavius, ipse in co concilio danina mitana per Sophronii obitum. Hanc porro episto
tus, ac a Stephano exagitatus, auctor fuit. Tantæ lam habuit etiam cod. Em. card. Barberini, ex qua
ergo fidei in Stephano præcipuus incentor videatur plurima mutuata sexta synodus , præsertim Agatho
Maximus ; potuitque per cum sic Theodoro papæ in sua suggestione , ex cujus sensu peracta omnia in
innotescere, ut ei vices suas, et Conservatoriam, ut illo concilio, quæ ad fidei negotium spectabant, ut
vocabant, in Palæstina ac Hierosolymitana diœcesi ejus triumphi præcipuæ partes Maximi fuisse videan- -
concrederet : quo in munere suas strenue exscen tur, ac gloria prostrate Monothelitarum hæresis ,
tam partes, depositis, qui libellum pœnitentiæ tum Rome Martino papa , tum Constantinopeli
non obtulissent, male proinotis per Sergium Jop Agathone.
peasem episcopis, ac qui fidei catholica scripto
155 S. MAXIMI CONFESSORIS
divisionem in Christi Dei nostri mysterio monstrose A
nugantur, consentire . Missa epistola Roma ad sanc
tissimum Dorensem episcopum Stephanum , sub
sancto et apostolico sanctæ Christi Dei nostri urbis
Throno 99 constitutum.
Dominus quod ævi præsentis vitam, ac quo agitur,
motum, molæ similem, lectoque requiem affinem
dixit ; in utrisque ( mola scilicet ac lecto) versan
tium , alium assumendum , alium dimittendum con
stituit c : ac forte assumendum , qui ab illa per con
templationem ; ab hac autem, per actionem solutus
sit : qui videlicet , nec circumscriptis locorum spa λυθέντα · καὶ μήτε περιγραφῇ διαστημάτων , ἐν οἷς
tiis, in quibus rerum oculis subjectarum motus con ὁρᾶται τῶν ὁρωμένων ἡ κίνησις , μήτε θρύψει πα
B
spicitur ; nec vero passionum luxuriæ , animi affe
ctu adhæserit : dimittendum autem , quihis sponte,
libidinosa mente atque superba sese addixerit . Quid
autem , qui me servum vestrum tum prius ipso pe
riculo , tum nunc auditu , teneri vitiisque obnoxium
( divinis afflati fulgoribus ac plane optimi ) non
nescialis ; quomodo in mentem venit , quibus scrip
sistis ut 82 in eum miseranter modum , erga ege
num atque pauperem vos ipsi demitteretis ; tanta
scilicet, Dei munere , celsitate a terra sublati exi
miique , ut vitam sermoni ac rationi ; mentemque ,
rerum hujus universitatis Domino , illisquesuperio
rum aperueritis : principi nimirum formæ coacilian
tes imaginem ac copulantes ; sive potius , ut quod
verius est dicam , hoc satagentes , ut supremi decoris c λονῆς , ὡς ἂν τῷπεριόντι καὶ ἡμᾶς ἀγάγοιτε πρὸς
vestri spontaneam dejectionem ,celsitatis specimen
exhibeatis ; quo scilicet nos quoque ex abundanti ,
ad Dei Verbi, omnem vincentis infinitatem, modum
traducatis ; qui sua ex nostro usu exinanitione ,ma
jestatis suæ sublimitatem incircumscripte ostendit,
ut scilicet tanto nos majori amoris illecebra trans
formaret , quanto nostri causa ipse se humilius
carne efformasset ; factus homo natura, absque ulla
mutatione ac confusione , qui excellenter clemens
ac humanus est : nullo non assumpto , eorum quæ
nostra essent, ut nec ipsi gratia , nec nobis salus
deesset : quam non præstaret toti naturæ, ut qui
nec totam assumpsisset : sed hactenus deteriori
orte fecisset, quatenus eam minime assumpsisset .
Nar . ut ait Magnus Gregorius : « Quod non est as- D ματος ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς ᾿Αειπαρθένου καὶ Θεο
sumptum , nec curatum est . . Quomodo enim qui
omni longe essentiæ eminet, nostri causa incarna
tus Deus Verbum ex Spiritu sancto exque Maria
semper Virgine ac Dei Genitrice , assumpta carne
anima intelligente prædita , ac utente ratione, no
vusque natura homo effectus atque exsistens vete
rem renovaret, nisi omnino totumn eum , uno dun
- taxat excepto peccato , suscepisset ; cx quo ut ve
terasceret ili inolevisset , ac cujus reatu natura
morti addicia esset ; tantum nes sibi escan vin
dicans, quantum ipsi nos, amaro saturati trans
© Matth . xxiv, 41 ; Luc . xvn , 34.
" Nempe Jerosolymitano ; utpote in Phoenicie confinis ad Carmeli radices.
156
ρετικοῖς τοῖς τήν τε σύγχυσιν ἅμα , καὶ τὴν
διαίρεσιν τερατολογοῦσιν ἐπὶ τοῦ κατὰ Χρι
στὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν μυστηρίου . Γραφεῖτα
ἀπὸ ῾Ρώμης πρὸς Στέφανεν τὸν ἁγιώτατον
ἐπίσκοπον Δώρων , τελοῦντα ὑπὸ τὸν ἄγια
καὶ ἀποστολικὸν θρόνον τῆς ἁγίας Χριστοῦ
τοῦ Θεοῦ ἡμῶν πόλεως .
Νυκτὶ μὲν τὸν παρόντα βίον , μυλῶν : δὲ τὴν
τούτου κίνησιν , καὶ κλίνῃ τὴν ἀνάπαυσιν ἀπεικάσας
ὁ Κύριος , τῶν ἐν ἑκατέροις ὄντων (μυλῶν τε λέγω
καὶ κλίνη) τὸν μὲν αἵρεσθαι , τὸν δὲ ἀφίεσθαι διω
ρίσατο. Καὶ αἵροντα [ αίρεσθαι] μὲν τυχόν , τὴν ἐκεί
νης μὲν διὰ θεωρίας, ταύτης δὲ διὰ πράξεως ἀπο
θῶν , ἐν οἷς ἡ ἀνάπαυτις , ἐναπομείναντα κατὰ διά
θεσιν · ἀφίεσθαι δὲ , τὸν τούτοις αὐθαιρέτως ἐνισχη
μένον, διὰ τὸ τῆς ψυχῆς φιλήδονήν τε καὶ φιλομε
τέωρον . Τί δὲ κρατεῖσθαί με τὸν ἡμέτερον δούλον
πείρᾳ πρότερον , καθάπερ ἀκοῇ τήμερον μεμαθη
κότες , θεολαμπεῖς καὶ πανάριστοι , πῶς ἂν οἷς γε
γράφατε συμπαθῶς εἵλεσθέ γε πρὸς ὕφεσιν οὕτως
ἀχθῆναι τοῦ πτωχοῦ τε καὶ πένητος, οἱ τοσοῦτον ἀπὸ
γῆς ἀρθέντες κατὰ Θεοῦ χάριν , καὶ ὑψωθέντες, ὥστε
τὸν βίον τῷ λόγῳ, καὶ τὸν νοῦν τῷ Κυρίῳ τῶν τῇδε ,
καὶ ὑπὲρ τῶν τῇδε διᾶραι· τῷ ἀρχετύπῳ τὴν εἰκόνα
προσοικειούμενοί τε καὶ ἑνίζοντες · ἢ μᾶλλον εἰπεῖν
αληθέστερον, ἔνδειξιν ἐθέλοντες ὕψους ποιεῖσθαι
τὴν αὐθαίρετον ὕφεσιν τῆς ὑπερτάτης ὑμῶν καλ
τὸ μέτρον τοῦ ὑπεραπείρου Θεοῦ Λόγου , κενώσει τῇ
πρὸς ἡμᾶς τὸ τῆς οἰκείας δόξης ἀπεριγράφως ὕψος
ἐπιδεικνύντος · ἐφ᾿ ᾧ τε μεταπλάσαι τοσοῦτον
ἡμᾶς ἐπιποθέστερον, ὅσῳπερ ἂν σαρκὶ δι᾽ ἡμᾶς αύ
τὸς ἑαυτὸν ἐπλαστούργησε πρὸς τὸ ταπεινότερον ·
φύσει γενόμενος ἄνθρωπος δίχα τροπῆς καὶ συγχώ
σεω ;, ὁ διαφερόντως φιλάνθρωπος · ἐλλείψας οὐδὲν
εἰς πρόσληψιν τῶν ἡμετέρων , ἵνα μὴ καὶ ἑαυτῷ
τὴν χάριν, καὶ ἡμῖν ἐλλείψῃ τὴν σωτηρίαν, οὐχ
ὅλην τῇ φύσει διδοὺς , ὡς μὴ ὅλην τὴν φύσιν λαθών
ἀλλὰ κατ' ἐκεῖνο μειώσας ἐκείνην, καθ ' ὅπερ ἂν οὐ
προσέίλησε ταύτην . . Τὸ γὰρ ἀπρόσληπτον , ἀθερά
πουτον , ' φησὶν ὁ μέγας Γρηγόριος ' . Πῶς γὰρ δ
ὑπερούσιος δι' ἡμᾶς σαρκωθεὶς Θεός Λόγος ἐκ Πνεύ
μήτορος προσλήψει σαρκὸς ψυχὴν ἐχούσης τὴν νη
ράν τε καὶ λογικήν , νέος τε χρηματίσας φύσει καὶ
γενόμενος ἄνθρωπος , καινουργήσει τὴν πάλαι, μή
δι' ὅλου καὶ ὅλην λαβὼν, μένης δίχα τῆς ἁμαρτίας,
ἐξ ἧς ἡ παλαίωτις · καὶ δι᾽ ἢν ὁ θάνατος κατεκρίθη
τῆς φύσεως, τροφὴν ἔχουν τοσοῦτον ἡμᾶς , ὡς ἐκεῖ
νης γεγούμενα, του ξύλου πικρῶς ἐμφορηθε
τῆς παραβάσεως ; Πῶς δὲ κενωθεὶς ὁ αὐτὸς ἐνας. -
σει τὸν πεπτωκότα , μὴ δι' ὅλον καὶ ὅλον ἐξ αὐτ
ἄκρας συλλήψεως ἑνώσας τῷ καθ' ὑπόστασιν,
είχα μόνου τοῦ ἐλιτήματος , ἐξ η τὴ συντριμ 112,
1 Epist. ad Gled‐nium,
157 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 158 .
καὶ δι' δ τὸ ἐπιτίμιον ; Ταύτῃ τοι ψυχὴν νεερὰν καὶ A fressionis ligno , illius gustum feceramus ? Qua
λογικὴν μετὰ τοῦ συμφυοῦς αὐτῇ σώματος, τουτέστι nam vero modo , idem ipse exinanitus eum suscita
τέλειον ἄνθρωπον , παντὸς μώμου χωρὶς προσλαβὼν, ret qui ceciderat , nisi omnino, totumquca prima sta
καὶ ἑνώσας ἑαυτῷ καθ᾿ ὑπόστασιν , αὐτὸς ὁ ὑπὲρ tim conceptione sibimet secundum hypostasim ,
τόπιν θεός , καὶ τὴν αὐτῆς φυσικὴν λαθών, εἶχε uno duntaxat excepto lapsu, ex quo contritio, et
πάντως αὐτεξούσιον θέλησιν. Εἰ παραβάντες τὴν unde pœna irrogata , univisset ? Idcirco animam
ἐντολὴν δίχα θελήσεως , ἀλλ' οὐ θελήσεως δίχα , intelligentem ac utentem ratione una cum afline
παρέβημεν , ἐδεόμεθα τῆς κατ' αὐτὴν ἰατρείας · τῇ ejus corpore (perfectum scilicet hominen ) assu
προσλήψε: τοῦ ὁμοίου τὸ ὁμοῖον, αὐτοῦ δὴ τοῦ σαρ · mens , ac sibi secundum hypostasim uniens , qui
κυθέντος Θεοῦ θεραπεύοντος · αὐτὴν δ' ἂν καὶ τὴν omnem procul excedit naturan , Deus , ejus quo
ταύτης προσλαβὼν λογικήν τε καὶ ζωτικὴν εἶχεν que omnino assumptam nactus est naturalem
ἐνέργειαν · ᾗ τὴν ἁμαρτίαν , ὡς εἴθε μή ποτ' ἂν , λο liberam voluntatem. Quandoquidem enim man
γισάμενοί τε καὶ ἐνεργήσαντες , ἐχρήζομεν τῆς κατ' datum transgressi voluntatis nutu non sine 83
αὐτήν σωτηρίας , τῇ προσλήψει μολυσμοῦ παντὸς voluntate sumus transgressi , opus nobis erat,
ταύτην ἀποκαθαίροντος , καὶ ὅλην τῇ σαρκώσει ipsam remedio curari : cumque Deus ipse incarnatus
B
θεουργοῦντος τὴν ἡμετέραν φύσιν . Εἰ γὰρ οὐσιωδῶς similis assumptione simili remedium afferat , ipsa
utique ejusque cum ratione ac vitali operatione
ταῦτα ἔχουσαν ταύτην ἐδημιούργησε Θεὸς ὢν ὁ Λό
: qua nimirum voluntate (quod ne
τός, τήν τε θέλησίν φημι καὶ τὴν ἐνέργειαν , καὶ præditus fuit
σαν κε unquam fuisset) cum a nobis peccatum cogitatione
τὴν μὲν αὐτεξού σιον , τὴν δὲ ἐνεργοῦ παρέστη ,
actuque admitti contigerit , necesse fuit ei salu
δῆλον ὡς οὕτω τὴν φύσιν λαβὼν ἥνωσεν ἑαυτῷ τὸ
tem præstari ; ca ratione , quod is , qui ab omnni
καθ' ὑπόστατιν , ὡς ἀπαρχῆς ταύτην ἐδημιούργησε ,
emundat sorde , cam assumpserit , ac qui omne
τουτέστι θελητικὴν φύσει καὶ ἐνεργητικήν ἵνα μὴ
genus nostrum deitate donet , qua carnem induit.
τὴν φύσιν μόνον παθοῦσαν , ἀλλ ' οὐ καὶ τὰς αὐτῆς
Cum enim Deus Verbum naturam his substantia
ἐμφύτους δυνάμεις προσείληφεν , οὐδ' ἂν τὴν φύσιν
liter præditam (voluntate scilicet et operatione)
προσείληφεν , ἀλλὰ τὴν οἰκονομίαν ἐφάντασεν . Ἀδύ
, atque alteram literam , atque alte
νατον γὰρ τὴν ἡμετέραν , ἢ τῶν ὄντων ἑτέρων εἶναι condiderit
ram efficacem ediderit : liquet assumendo ua
τοτ' ἂν ἡ ὀνομάζεσθαι φύσιν , τῶν αὐτῆς ἐμφύτων
turam , sic eam sibi secundum hypostasim co
Είχα δυνάμεων , αἷς οὐσιωδῶς πᾶς χαρακτηρίζεσθαι
, m a principio ipsam con
πέφυκεν . Ὅθεν οὐκ ἀνεθέλητος ἡ ἡμετέρα φύσις , pulasse quemadmodu
diderat ; natura scilicet volendi facultate ac ope
ἐπεὶ μηδὲ ἀνθρώπου . Οὔτε μὴν ἀνενέργητος , ἐπεὶ C
randi præditam , ne si naturam duntaxat labo
μηδὲ ἄψυχος . Εἰ δὲ ἀνεθέλητος ἦν καὶ ἀνενέργητος,
rantem , non vero etiam innatas cjus vires assum
τὸ καθ' ἡμᾶς , ὥς τισι τῶν πάλαι καὶ νῦν ἔδοξεν αἱ
psisset, ne naturam quidem assumpsisse diceretur,
μετικῶν , οὐδὲ καθ' ἡμᾶς ὅλως γέγονεν ὁ ὑπὲρ ἡμᾶς,
sed nostræ in carne salutis negotium visis ac si
μὴ πιστούμενος τὸ ἡμέτερον τοῖς ἡμετέροις , καὶ οἷς
mulacro gessisse . Neque enim fieri potest , ut vel
αὐτὸς ἀρχῆθεν δημιουργήσας ἐχαρακτήρισε φυσι nostra, vel aliarum quarumvis rerum exsistat un
κῶς, αὐτεξούσιον καὶ ἐνεργὸν ποιήσας κατὰ φύσιν, quam aut nominetur, quæ innatis sibi facultatibus
τὸν ἄνθρωπον . Καίτοι τούτων ἑκατέρων ἀναν
careat ; quibus substantialiter quidquid est , tan
ειῤῥήτως προσειληφέναι πιστοῦτα : τὴν δύναμιν, quam nota obsignari habet . Non ergo nostra vo
οἷς ἄνθρωπον δι᾽ ἡμᾶς εἰσάγει τὸν ὑπερούσιον
luntate caret ; nam neque hominis natura est quæ
Λόγον θέλοντά τε καὶ ἐνεργοῦντα τῶν ἁγίων
hac careat at neque expers est operationis ; namn
Ευαγγελίων ἡ σύνταξι :, τῆ μὲν βοῶτα · Καὶ
• neque hec inanimis est . Sin autem ad nostram
περὶ τετάρτην φυλακὴν τῆς νυκτὸς ἔρχεται
et naturan , voluntatis expers crat et
πρὸς αὐτοὺς περιπατῶν ἐπὶ τῆς θαλάσσης, καὶ quod attin
opera tioni s , ut veteres quidam haeretici, hujus
ήθελε παρελθεῖν αὐτούς · πῆ δέ · καὶ ἀναστὰς
D que , ipsius ætatis existimavere , neque omnino
ἐκεῖθεν εἰς τὰ ὅρια Τύρου ( 6) καὶ Σιδῶνος , καὶ
nostro more homo exstitit , qui nobis superior
εἰσελθὼν εἰς οἰκίαν, οὐδένα ἤθελε γνῶναι, καὶ
est ; qui nimirum quod nostræ naturæ est , no
οὐκ ἠδυνήθη λαθεῖν · καὶ πάλιν · Ἐκεῖθεν ἐξελ
s
θύντες παρεπορεύοντο διὰ τῆς Γαλιλαίας , καὶ stri affectibus non astrueret , ac quibu a prin
οὐκ ἤθελεν ἵνα τις γνῷ · καί · Τῇ ἐπαύρι ον cipio prim aque ipsa origi ne , als se creatum
hominem libertate arbitrii ac operandi facultate
ἤθελεν ἐλθεῖν· εἰς τὴν Γαλιλα ίαν . Καὶ μετὰ ταῦτα
natura præditum , natura obsignasset . Quanquam
πάλιν · Περιεπάτει ὁ Ἰησοῦς εἰς τὴν Γαλιλαίαν ,
utramque hanc facultatem assumpsisse , citra om .
οὐ γὰρ ἤθελε ἐν τῇ Ιουδαίᾳ περιπατεῖν, ὅτι ἐζή
nem controversiam sacrorum Evangeliorum textus
τους αὐτῶν οἱ Ἰουδαῖοι ἀποκτεῖναι · καί · Ποῦ
astruit, qua Verbum omnem excedens substantiam,
θέλεις ἑτοιμάσ : μέν σοι τὸ πάσχα φαγεῖν ; καί •
NOTE.
τεῖ ἡ Ἰησοῦς , emend . περιεπάτει quod et satcr
(b) Eiç rà “pia Téger . In Agathonis illa sug
Fest τὰ μεθόρια , uti etiam in vulg . Græcis . Ili textus ita habcat, et series exposcat , οὐ γὰρ ἤθελε
quod solum retulit. Agatho papa in suam àvapopáv.
omncs Maximo collecti Scripturæ loci, perinde
Agathoni usurpati . Quod erat paulo post, πρ
 1 :3 S. MAXIMI CONFESSORIS 1C3

nostri causa factum horninam , velle et operari a Ἔδωκαν αὐτῷ ὄξες μετὰ χολῆς μεμιγμένων , καὶ
inducit , dum alio quidem loco clamat : Et cirea γευσάμενος οὐκ ἠθέλησε πιεῖν . Ταῦτα γὰρ, φημ
quartam vigiliam venit ad eos, ambulans supra δὴ τὸ Ἤθελε παρελθεῖν· αὐτοὺς , καὶ Ἔθεὶε ἐξ
nare , et volebat praterire cos d , Aiis autem : ελθεῖν , καὶ Οὐκ ἤθελε περιπατεῖν , καὶ θέλειν
Et inde surgens abiit in fines Tyri et Sidonis , et φαγεῖν τὸ Πάσχα , καὶ Μὴ θέλειν τὸ ὄξος πιεῖν ,
ingressus domum, neminem 84 voluit scire , et non * τὴν καθ᾿ ἡμᾶς ἀνθρωπίνην αὐτοῦ πιστοῦται θέλησιν
potuit latere e . Ac rursum : inde egressi circuibant καὶ ἐνέργειαν . Οἶον τὸ μὲν θέλειν καὶ οὐ θέλειν
por Galileam , etnolebat ut quis sciret r . Et : Intra- παρελθεῖν , ἢ φαγεῖν , ἢ βαδίζειν , ἢ πιεῖν , προδήλως
stinum voluit exire in Galilæam & . Posteaque rursus : ἐστὶ θέλησις , δι' ἧς φύσει θελητικὸς ὢν ἐγνωρίζετο .
Ambulabat Jesus in Galilæa ; non enim volebat Τῷ δὲ γεύσασθαι καὶ φαγεῖν , καὶ ἐξελθεῖν, καὶ μετα
ambulare in Judæa, quia quærebant Judæi eum inter- Εατικῶς πορεύεσθαι καὶ βαδίζειν, δηλαδὴ τὴν ἐνέρ·
fare b . Et : Ubi vis paremus tibi comedere Pascha i ? γειαν ἐνεργητικὸς ὑπάρχων ἐδείκνυτο , καθ ' ὃ φύγει
it dederunt ei acetum bibere cum felle mistum. Et δι᾽ ἡμᾶς ὕστερον γέγονεν ἄνθρωπος , ἀλλ' οὐ καθ'
cam gustasset, noluit bibere i. Hæc enim ,nempe : ὅπερ ὑπῆρχεν ἀνάρχως δι' ἑαυτὸν φύσει Θεός . Ἐπεὶ
Voluit praterire eus ; et : Voluit exire , ct : Nolebat μηδὲ πέφυκεν , ᾗ Θεὸς ἦν καὶ Θεοῦ κατὰ φύσιν υἱς
ambitare , et : Velle comedere Paschua , et : volle Β ὁ Λόγος , σωματικῶς ἐθέλειν τι καὶ ἐσθίειν , ἢ μετά
acctum bibere, humanam nobis similem ejus volun- βατικαῖς κινήσεσι τοπικῶς περιστέλλεσθαι , παντα
tatem astruunt , et operationem ; puta velle aut χοῦ καὶ ὑπὲρ τὸ πᾶν ἀπειράκις ἀπείρως ὑπάρχων ·
non velle præterire , aut edere , aut ambulare, aut οὕτω δ᾽ ἂν καὶ τὴν θείαν αὐτὸν καὶ πατρικὴν ὑπερο
hibere, palam voluntatis actus est, quo natura və- ουσίως ἔχοντα θέλησιν καὶ ἐνέργειαν παριστῶτα [ἡ
luntatis itidem facultate præditus noscebatur. Γραφὴ] διδάσκει σαφῶς · Ωσπερ ὁ Πατὴρ ἐγείρει
Gustando autem et edendo ac exeundo , atque loci τοὺς νεκροὺς , καὶ ζωοποιεῖ, οὕτω καὶ ὁ Υἱὸς
mutatione incedendo et ambulando, cujus natura οὓς θέλει ζωοποιεῖ . Κἀνταῦθα τοίνυν , τὸ μὲν τοὺς
facultatis compos erat, operationem exhibebat ; νεκροὺς ἐθέλειν ζωοποιεῖν , τὴν τοῦ αὐτοῦ θεϊκήν
qua scilicet ratione propter nos postea homo na- μαρτύρεται θέλησιν · αὐτὸ δὲ τὸ ζωοποιεῖν , τὴν παντ
tura exstitit, non qua suo ipse munere ante prin- ουργὸν αὐτοῦ κυρίως ἐνέργειαν. Καὶ ἁπλῶς , εξ
cipium Deus natura erat. Nec enim usquam fiat , τιπερ ἄλλο τοιοῦτο, τῆς ἐξηρημένης τῶν ὄντων ἐξήρ
ut Verbum qua ratione Deus , Deique natura Filius τητα : φύσεως , εἰς τὴν ταύτης, ὡς οἷόν τε , δήλωσιν.
erat, corporali aliquid ratione vellet , aut comederet , vel etiam ex aliis alia loca mulando ac am
balando, eorum spatiis constringeretur, cum ubique exsistens quidquid est rerum universitatis
infinities infinite superaret. Sic vero etiam divina ipsum ac Paterna voluntate atque operatione su
peressentialiter præditum, aperte docet Scriptura : Sicut Pater suscitat mortuos et vivificat ; sic et Fi
lius , quos vult, vivificatk. Hic quoque igitur , veile mortuos vikificare , divinam ejus voluntatem ; ip
sum autem quod vivificat , ejus omnium proprie opificem operationem prodit . Ac omnino si quid
aiiud ejitsmodi est , quod a natura cunctis eminente et ab eis secreta , quo illa , quoad licet , manifeste
tar , pendet.
His enimvero ipsum sese Verbum per suos dis- C Ἀλλὰ τούτοις μὲν αὐτὸς , ἑαυτὸν διὰ τῶν αὐτ
cipulos, secundum ambas naturas , ex quibus et μαθητῶν κατ᾽ ἄμφω τὰς αὐτοῦ φύσεις , ἐξ ὧν καὶ
in quibus consistit, natura voluntatis facultate ac ἐν αἷς συνέστηκε , θελητικὸν ὑπάρχοντα φύσει καὶ
vi operandi præditum nostram salutem, ostendit ; ἐνεργητικὸν παρίστησι τῆς ἡμῶν σωτηρίας ὁ Λόγος
qui vero post eos, illorum successores, divinæque οἱ δὲ μετ᾿ ἐκείνους ἐκείνων διάδοχοι, καὶ τῆς ἐν
Verbi in carne apparitionis enarratores , probati σαρκὶ τοῦ Λόγου θεοφανείας ἐκφάντορες, θεόκριτοί
Ecclesie catholicæ Patres exstiterunt, ejus utram τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας Πατέρες , ἑκατέραν
que pariter divinamque atque humanam naturamı ; ὁμοίως τοῦ αὐτοῦ , τήν τε θείαν καὶ τὴν ἀνθρωπίνην
ncque id modo, sed et voluntatem atque opera φύσιν · οὐ μόνον εξ , ἀλλὰ καὶ τὴν θέλησιν καὶ τὴν ἑνέρ
tionem prædicantes , magno hæc loquuntur vocis γείαν κηρύττοντες , τάδε μεγαλοφώνως φασίν . Ὁ μὲν
præconio. Ac quidem 85 qui ab immortalitate γὰρ τῆς ἀθανασίας ἐπώνυμος , ἐν τῷ περὶ σαρκώ
1:omen habet * libro De incarnatione et Trinitate : σεως καὶ Τριάδοςλόγῳ · « Καὶἤταν λέγῃ , Πάτερ , εἰ
< Et cin dicit : Pater, si possibile est , transeat a me δυνατόν , παρελθέτω ἀπ' ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦ·
calix iste ; verumtamen non mea sed tua voluntas το πλὴν·μὴ τὸ ἐμὲν . ἀλλὰ τὸ σὰν γενέσθω θέλη
fiat 1; ac rursum : Spiritus quidem promptus est , caro
D μα · καὶ πάλιν · Τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον , ἡ δὲ
autem infirma m ; duas hic voluntates ostendit : σὰρξ ἀσθενὴς , δύο θελήματα ἐνταῦθα δείκνυσ: · εὖ
humana quidem, ob carnis infirmitatem, mortem μὲν ἀνθρώπινον, διὰ τὴν ἀσθένειαν τῆς σαρκὸς, πα
defugit ; ejus autem voluntas divina prompta est ... ραιτεῖται τὸ πάθος,τὸ δὲ θεϊκον αὐτοῦ πρόθυμον. »
Gregorius autem , cui a Theologia nomen est , Ora Γρηγόριος δὲ δ τῆς θεολογίας ἐπώνυμος ἐν τῷ περὶ

d Marc . vi, 48. e Marc . vit , 21 . Marc . ix , 29. 5 Joan . 1, 35. v Jean. vit, 1. i Matth . xart, 17.
i Matth . xxv , 31. k Joan . v , 21 . 1 Matth . xxvi , 59 . m idi; } . 41 .
1 Athanas. De incarn et Trinit.
 151 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 162
Υἱοῦ δευτέρῳ λόγῳ · *Ε6ύομεν λεγέσθω, τὸ καταδs . A tione secuida de Filio : 4 Septimum dicatur , Fi
lium e cœlo descendisse , non ut faceret volun
Οικέναι ἐκ τοῦ οὐρανοῦ τὸν Υἱὸν, οὐχ ἵνα ποιῇ τὸ
θέλημα τὸ ἑαυτοῦ, ἀλλὰ τοῦ πέμψαντος. Εἰ μὲν οὖν tatem suam, sed cjus qui miserat. Sane nisi de eo
μὴ περὶ τοῦ κατεληλυθότος (c ) ταῦτα ἐλέγετο , εἴ qui descendit hæc haberetur oratio, possemus di
ποιμεν ἂν ὡς περὶ τοῦ ἀνθρώπου τυποῦσθαι τὸν λό eere de homine exprimi, non qui Salvator intelli
γεν, οὐ τοῦ κατὰ τὴν Σωτῆρα νοουμένου . Τὸ γὰρ gatur (illius enim voluntas Deo non adversatur,
ἐκείνο θέλημα, οὐδὲ ὑπεναντίον Θεῷ θεωὲν ὅλον, eum tota deificata sit), sed qui nostræ conditionis
ἀλλὰ τοῦ καθ' ἡμᾶς · ὡς τοῦ ἀνθρωπίνου θελήματος , sit ; quippe quod humana voluntas divinam non
οὐ πάντως ἑπομένου τῷ θείῳ , ἀλλ' ἀντιπίπτοντος omnino sequatur, sed ei ut plurimum resistat ae
εἰς τὰ πολλὰ καὶ ἀντιπαλαίοντος. » 'Ο δὲ τούτου ebiuctetur. › Qui autem ejusdem ac ille nominis
ὁμώνυμο; τῆς Νυσσαέων γενόμενος καθηγητής , est . Nyssensium quondam magister, imo orbis
μᾶλλον δὲ τῆς οἰκουμένης διδάσκαλος , ἐν τῷ εἰς τὸ universi doctor, in oratione in Pascha : Accedit
Πάσχα λόγῳ · « Προτέρχεται ὁ λεπρὸς διεῤῥυηκὼς leprosus jam difluente ac tabido corpore a . Hic a
Ηδη καὶ ἠχρειωμένος τῷ σώματι. Πῶς γίνεται ἐπὶ Domino qua ratione curatur ? Vuit animus, corpus
tangit : utroque fugit morbus. Confestim enim , in
τούτῳ παρὰ τοῦ Κυρίου ἡ ἴασις ; Η ψυχὴ θέλει , τὸ
εῦμα ἅπτεται , δι᾽ ἀμφοτέρων φεύγει τὸ πάθος . Bquit, lyra av illo discessit. » Iicmque rursus in
cadem oratione : Rursum cum multa hominum
᾿Απῆλθε γὰρ, φησιν , ἀπ' αὐτοῦ παραχρῆμα ἡ εἰέ
πρα ', Καὶ αὖθις ὁ αὐτὸς ἐν τῷ αὐτῷ λόγῳ · « Πά millia in deserto sequendo , constanter ei adhære
rent , nolens jejunos dimittere , manibus frangit
λιν τοὺς ἐν πολλοῖς χιλιάσι κατὰ τὴν ἔρημον αὐτῷ
προσεδρεύοντας , ἀπολῦσαι μὲν νήστεις οὐ θέλει panes . Vides quomodo divinitas , utrique parti
ταῖς χερσὶ δὲ διακλῇ τοὺς ἄρτους. Ορᾶς πῶς δι' conjuncta , per utramque declaretur , dum et eor
ἀμφοτέρων συμπαρομαρτοῦσα ἡ θεότης δημοσιεύε pus operatur, et voluntatis affectus animo elicitur ?
,
21, τῷ τε ἐνεργοῦντι σώματι , καὶ τῇ ὁρμῇ τοῦ ἐν Secundo item libro. ex iis, quos adversus impium
τῇ ψυχῇ γινομένου θελήματος ; » Ἐν δὲ τοῖς κατ' Eunomium elucubrá « it : « Quonam medo Dominus, .
Εὐνομίου * τοῦ δυσσεβοῦς πονηθεῖσι δευτέρου λόγου · munilum sibi reconcilians, collatum alis se lonii
·Πῶς ὁ Κύριος τὸν κόσμον ἑαυτῷ καταλλάσσων , nibus beneficium, animum inter ac corpus divisit ;
} ἐπεμέριζε ψυχή τε καὶ σώματι τὴν παρ ' αὐτοῦ γε· cum vellet animo, ac corpore tangeret ? Rursus
νομένην τοῖς ἀνθρώποις εὐεργεσίαν , θέλων μὲν διὰ quoque idem , in iis quæ adversus Apollinarium
τῆς ψυχῆς , ἀπτόμενος δὲ διὰ τοῦ σώματος ; » Καὶ scripsit Quandoquidemigitur alia humana yolun
αὖθις ὁ αὐτὸς ἐν τοῖς κατὰ ᾿Απολιναρίου φησίν · tas est, atque alia divina, loquitur quasi ex persona
" hominis , quod naturae imbecillitati aptum est, qui
· Ἐπειδὴ τοίνυν ἄλλο τὸ ἀνθρώπινον θέλημα , καὶ C
*λ θεῖον ἄλλο , φθέγγεται μὲν ὡς ἐκ τοῦ ἀνθρώπου nostros affectus sibi proprios fecit. Subneelit vero
τὸ τῇ ἀσθενείᾳ τῆς φύσεως πρόσφορον , ὁ τὰἡμέτερα alteram vocem , nempe sublimem et quæ ex Det
πάθη οἰκειωσάμενος · ἐπάγει δὲ τὴν δευτέραν φω majestate sit, voluntatem, ad salutem mundo præ
standam, præ humana, cam ratam esse volens. Di
νὴν, τὸ ὑψηλόν τε καὶ θεοπρεπὲς βούλημα κυρωθῆ
cendo, namque, Non mea P, humanam sermone vo
ναι παρὰ τὸ ἀνθρώπινον ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου σω
: Addendo autem , Sed tua 1 , sla
τηρίας θέλων. Ο γὰρ εἰπών · Μὴ τὸ ἐμόν, τὸ ἀν · luntatem ostendit
θρώπινον τῷ λόγῳ ἐσήμανε · προσθεὶς δὲ , Τὸ σύν , cum Patre deitatis conjunctionem monstravit ;
ἔδειξε τὸ συναφὲς τῆς ἑαυτοῦ πρὸς τὸν ΠατέραΘεότη cujus nulla sit voluntatis 86 distinctio , quod et
το ; (d ), ἧς οὐδεμία θελήματός ἐστι διαφορὰ , διὰ τὴν natura eadem est . Qui autem Urbis Augustæ divi
κοινωνίαν τῆς φύσεως . » 'Ο δὲ τὸν τῆς βασιλίδος κατα nusJoannes sedem illustravit, in oratione cui titulus :
φαιδρόνας θρόνον Ἰωάννης ὁ θεῖος , ἐν τῷ ἐπιγε In eos qui Missæ non interfuerunt, et quod Filius
γραμμένῳ λόγῳ , Πρὸς τοὺς ἀπολειφθέντας τῆς συν Patri sit consubstantialis, › cujus initium, Rursum
άξεως, καὶ τὸ ὁμοούσιον εἶναι τὸν Υἱὸν τῷ Πατρὶ Circensia , rursumque nobis conventus imminutes
* Matth . viu , 2 ; Luc. v , 13. ο Matth . xv, 32 seqq . p Luc. xxi , 42. a ibid .
VARIE LECTIONES.
' Mutila hic Græca edita. 4 Lib . n contra Eunomium , in quo læc ipsa puto desiderari.
NOTE .
(c) Μὴ περὶ τοῦ κατεληλυθότος . In editis Gre D trem , pro, cum Patre.Pleraque hujus epistole ex
gotii , ut et in act. illa 4 sexte synodi, est παρὰ , stant in illa suggestione Agathonis, etsi quædant
ut et statim sequentibus, ὡς παρὰ τοῦ ἀνθρώπου . paulo brevius in ea sunt relata : ut in sequenti
Ire certe , et de se ipse Christus loquebatur , qui iocoChrysost.omissum illud , Ορᾷς πῶς καὶ τὴν προ
cœlo descenderit ; quo videtur insinuari sensus τέραν αὐτοῦ ἡλικίαν προανεφώνησεν ; ubi male iu
formalis, ut in sua ipse persona loquatur, non cius plurali numero , προανεφώνησαν, μανικι -
communiter in persona hominum , et solum per rint, cum sermo sit de uno Isaia, sic de Chris
arrogationem, tribuendo sibi quæ humani generis priore ætate vaticinato. Illud etiam ejus postea,
Communia sunt. Non video quid sibi velit, qui Mo ἐπὶ τῆς δυνάμεως in qua ait Chrysostom . Car
relianæ caiitioni marg . ascripsit , ἴσ. παρά του . Ν tholicos ponere , quod Filius sit unum cum Pare ,
hil certe , quidquid est , videtur frugi . cum haeretici ponerent in voluntate , in majestate ,
(4 ) Τὸ Curasὲς τῆς ἑαυτοῦ πρὸς τὸν Πατέρα liberius est : non enim ea voce Græci majestatem
Γεότητος . Mendose Latina act . illa 4 cjusdemn sy significant, sed virtutem ac potentiam, quæ ipsa
di, Ostenlit ragnęlionem propriæ divinitatis Pa nature index est.
153 S. MAXIMI CONFESSORIS 164

eme : a Wides ut etiam priorem illiusætatem prænun- A ἀπόδειξις " , ἀρχὴ , Πάλιν Ἱπποδρομίαι , καὶ
tiarit? Interroga ergo hæreticum : Deusne formi πάλιν ὁ σύλλογος ἡμῖν ἐλάττων γέγονεν · ο Όρᾷς τω ;
dat ac recusat, torpetque ac tristis est? Quod si καὶ τὴν προτέραν αὐτοῦ ἡλικίαν προανεφώνησεy ;
dixerit , Maxime ; abscede jam, eumque in inferno ἐρώτησον τοίνυν τὸν αἱρετικὸν , Θεὸς δειλιᾷ καὶ
cum diabolo statue ; vel potius in inferno illo infe ἀναδύεται ; καὶ ὀκνεῖ καὶ λυπεῖται ; κἂν εἴπῃ , ὅι
riore : neque enim ille hoc dicere audebit. Sin Ναί, ἀπόστηθι λοιπὸν, καὶ στῆσον αὐτὸν κάτω μετὰ
autem dixerit, nihil horum esse Deo dignumn ; di τοῦ διαβόλου , μᾶλλον δὲ κἀκείνου κατωτέρω , εξ
cito Ergo nec precatur Deus . Absque his enim γὰρ ἐκεῖνος τολμήσει τοῦτο εἰπεῖν . Ἐὰν δὲ εἴπῃ
etiam aliud absurdum erit, si hæc Dei verba fuc ὅτι Οὐδὲν τούτων ἄξιον Θεοῦ · εἶπε , ὅτι Οὐκοῦν
rint. Neque enim solum tristari mortis angustia οὐδὲ εὔχεται Θεός. Χωρὶς γὰρ τούτων , καὶ ἕτερν
hæc verba significant, sed etiam duas voluntates , ἄτοπέν ἐστ᾽ ἂν τοῦ Θεοῦ τὰ ῥήματα ᾖ . Οὔτε γὰρ
unam quidem Filii , alteram vero Patris, inter se ἀγωνιᾷνδ μόνον ἐμφαίνει τὰ ῥήματα , ἀλλὰ δύο (e
contrarias. Nam quod dixit : Non sicut ego volo, sed λήματα, ἓν μὲν Υἱοῦ , ἓν δὲ Πατρὸς, ἐναντία ἀλλή
sicut tu r , hoc indicat. Atqui ne hoc quidem . λος . Τὸ γὰρ εἰπεῖν · Οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω , ἀλλ' ὡς
unquam illi amiserunt , sed nobis semper di σὺ, τοῦτο ἐμφαίνοντός ἐστι . Τοῦτο δὲ οὐδὲ ἐκεῖνα
centibus, illud : Ego , et Puter unum sumus s , Β ποτε συνεχώρησαν · ἀλλ' ἡμῶν ἀεὶ λεγόντων τί,
de potestate ; illi de voluntate dictum esse in Ἐγὼ καὶ ὁ Πατὴρ ἐν ἐσμὲν , ἐπὶ τῆς δυνάμεως ',
quiunt ; dicentes Patris et Filii unam esse volun ἐκεῖνοι ἐπὶ τῆς θελήσεως εἰρῆσθαι τοῦτό φασι, λέ
tatem . Si crgo Patris et Filii una est voluntas, quo γοντες , Πατρὺς καὶ Υἱοῦ μίαν εἶναι βούλησιν. Εἰ
modo hic dicit : Verumtamen non sicut cyo volo, τοίνυν Πατρὸς καὶ Υἱοῦ μία βούλησίς ἐστι , πῶς
sed sicut tu ? Nam si de Divinitate istud dictum est, φησιν ἐνταῦθα · Πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ ' ὡς
quædam contradictio est , multaque inde absurda σύ ; "Αν μὲν γὰρ ἐπὶ τῆς θεότητος τὸ εἰρημένον ᾗ
nascuntur : sin autem de carne , rationi consenta τοῦτο, ἐναντιολογία τις γίνεται, καὶ πολλὰ ἄτοπα ἐκ
nea sunt,nec aliquid est, quod possit reprehendi. Non τούτου τίκτεται. Αν δὲ ἐπὶ τῆς σαρκὺς , ἔχει λόγον
enim carnem nolle mori, labem habet, cum naturæ τὰ εἰρημένα , καὶ οὐδὲν γένοιτ᾽ ἂν ἔγκλημα . Οὐ γὰρ
sit; ipseque omnia quæ naturæ sunt, ad obstruenda τὸ μὴ θέλειν ἀποθανεῖν τὴν σάρκα , κατάγνωσις.
hæreticorum ora copiosissime ostendat , modo unum Φύσεως γάρ ἐστι τοῦτο. Αὐτὸς γὰρ τὰ τῆς φύσεως
duntaxat, id est , peccatum excipias.Cum ergo di ἅπαντα χωρὶς ἁμαρτίας ἐπιδείκνυται , καὶ μετὰ πολ
cit : Si possibile est, transeat a me calix iste , et : λῆς τῆς περιουσίας, ὥστε τὰ τῶν αἱρετικῶν ἐμφρά
Non sicut ego volo, sed sicut tu, nihil aliud ostendit ,
C ξαι στόματα . ῞Οταν οὖν λέγῃ , Εἰ δυνατὸν , παρελ
quam se vere carne indutum esse, quæ mortem θέτω ἀπ' ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο , καὶ, Οὐχ ὡς
reformidet : illius enim est mortem timere et de ἐγὼ θέλω , ἀλλὰ ὡς σὺ, οὐδὲν ἕτερον δείκνυσιν,
trectare , ejusque formidine anxium esse . Modo ἀλλ' ἢ ὅτι σάρκα ἀληθῶς περιβέβληται φοβουμένην
igitur quasi desolatam , suaque nudam virtute at θάνατον. Τὸ γὰρ φοβεῖσθαι θάνατον , καὶ ἀναδύεσθαι
que afflatu , eam derelinquit , ut cum illius infir καὶ ἀγωνιᾷν , ἐκείνης ἐστί. Νῦν μὲν οὖν αὐτὴν ἐρήμην
mitatem ostenderit , ejus ctiam naturam astrual : ἀφίησι, καὶ γυμνὴν τῆς οἰκείας ἐνεργείας, ἵνα αὐτῆς
modo autem, eam celat , ut nudum hominem non δείξας τὴν ἀσθένειαν, πιστώσηται αὐτῆς καὶ τὴν
fuisse intelligas. Quemadmodum enim si semper φύσιν · νῦν δὲ αὐτὴν ἀποκρύπτει, ἵνα μάθῃς ὅτι οὐ
humana ostendisset, hoc utique creditus esset ; ita ψιλὸς ἄνθρωπος ἦν. Ωσπερ γὰρ εἰ διὰ παντὸς τὰ
si semper quæ Deitatis erant perageret , nec dis ἀνθρώπινα ἐδείκνυτο , τοῦτο ἂν ἐνομίσθη · οὕτως εἰ
pensationi fides habita esset. Idcirco etiam varial, διὰ παντὸς τὰ τῆς Θεότητος ἐπετέλει , † πιστήθη ἂν
ac tum verba tum facta miscet, ut neque Pauli ὁ τῆς οἰκονομίας λόγος. Διὰ τοῦτο καὶ ποικίλλει , και
Samosateni , neque Marcionis et Manichæi morbo ἀναμίγνυσι καὶ τὰ ῥήματα καὶ τὰ πράγματα , ἵνα
87 atque furori ansam præbeat. Propterea et fu μήτε τῇ Παύλου Σαμοσατέως, μήτε τῇ Μαρκίωνος
turum eventum prædicit, ut Deus ; et rursus ut D και Μανιχαίου νόσῳ καὶμανίᾳ παράσχῃ πρίφατιν
homo , recusat. « Palam vero audiamus , quid et Διὰ τοῦτο καὶ προλέγει τὸ ἐσόμενον ὡς Θεὸς, καὶ
Alexandrinæ doctor Ecclesiæ Cyrillus , Thesauri ἀναδύεται πάλιν ὡς ἄνθρωπος. Τί δὲ καὶ ὁ τῆς
cap . 24 , doceat. c Quando igitur videtur mortem ᾿Αλεξανομέων καθηγητὴς Κύριλλος ἐν τῷ εἰκοστῷ
formidare et dicere : Si possibile est, transeat a τετάρτῳ τοῦ Θησαυροῦ κεφαλαίῳ παιδεύει, σαφῶς
me calix iste ; cogita rursum , quemadmodum caro, ἐπακούσωμεν · ‹ ῞Οταν οὖν φαινήται δειλιῶν τὸν
quæ mortis formidine erat anxia , doceatur, Deo θάνατον, καὶ λέγων · Εἰ δυνατὸν , παρελθέτω ἀπ'
illam gestante, ne illi deinceps affectui cedat. Di ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο, ἐννόει πάλιν ὅτι δειλιῶτα
cebat enim ad Patrem : Non sicut ego volo , sed, τὸν θάνατον ἡ σὰρξ , ἐδιδάσκετο φορουμένη ὑπὸ τοῦ
sicut tu. Non enim quatenus Verbum ac Deus est Θεοῦ Λόγου μηκέτι τοῦτο πάσχειν (e) · ἔλεγε γὰρ
r Matth . xxv1, 39. • Joan . x , 30 .
• Orat. 1. e Duc. ἀγωνίαν. * Duc. in majestate ; malini θεότητος , de deitate.
NOTÆ .
{e ) Εδιδάσκετο φυρουμένη ὑπὸ τοῦ Θεοῦ Λόγου μηκέτι τοῦτο πάσχειν . Habet et Agathonis
13 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 166

πρὸς τὸν Πατέρα · Οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω ,ἀλλ'ὡς σύ. A mortem ipse formidabat , sed dispensationem (hua
Οὐκ ἐφοβεῖτο μὲν γὰρ καθὸ Λόγος ἐστὶ καὶ Θεὸς τὸν manæ scilicet salutis negotium) ad finem deducere
θάνατον αὐτός, ἀλλ᾽ εἰς τέλος διεξάγειν οἰκονομίαν satagcbat . Hæc enim Patris voluntas est. Habet
επείγετο . Τοῦτο γάρ ἐστι τὸ θέλημα τοῦ Πατρός . autem etiam quod nolit mori , qua ratione caro
Ἔχει δὲ καὶ τὸ μὴ θέλειν ἀποθανεῖν , διὰ τὸ παραι natura mortem defugit. Sed et Commentariis in
τεῖσθαι τὴν σάρκα τὸν θάνατον φυσικῶς . » Οὗτος δὲ magnum Joannem evangelistam , ait : Idem ipse
τὴν μέγαν εὐαγγελιστὴν Ἰωάννην ὑπομνηματίζων Christus sermonem habebat docens, sibi quidem
φησίν ", ο "Ο αὐτὸς τὸν ἐπὶ τούτῳ λόγον ἐποιήσατο ex animo esse ut pro omnibus morte defungeretur,
ὁ Χριστὸς , διδάσκων , ὅτι τὸ ὑπὲρ πάντων τεθνά quod sic consultum erat divinæ naturæ non autem
να : θελητὸν μὲν ἔχει, διὰ τὸ βεβουλῆσθαι τὴν θείαν esse ex animo, ob tormenta , quæ eum manebant
φύσιν · ἀνεθέλητον δὲ, διὰ τὰ ἐπὶ τῷ σταυρῷ πάθη . in cruce . Atque ad carnem quidem quod attinet,
Καὶ τὸ ὅσον ἧκεν εἰς τὴν σάρκα παραιτουμένην τὴν quæ mortem defugiat, talia loqucbatur. » Divinus
θάνατον, τὰ τοιαῦτά φησιν. Ὁ δὲ Γαβαλῶν ἐπι autem Gabalorum quondam episcopus Severianus,
σκοπήσας Σευηριανὸς ὁ θεσπέσιος , εἰς τὸ, Πάτερ , in illud , Pater, transeat a me calix iste ; inque illud,
παρελθέτω τὸ ποτήριον τοῦτο ἀπ᾿ ἐμοῦ · καὶ εἰς Pater , salva me ex lac hora ' : « Occupato Dominus
B hæreticorum ora obstruit ; ut ostendat , induisse
τὸ , Πάτερ , σῶσόν με ἀπὸ τῆς ὥρας ταύτης .
« Παλαβὼν ὁ Κύριος ἐμφράττει τῶν αἱρετικῶν τὰ se corpus istud multis obnoxium " , quod timore
στήματα , ἵνα δείξῃ ὅτι τὸ πολυπαθὲς τοῦτο ἐνεδύ mortis anxium sit, quod mortis vim contremiscat ,
στο σώμα , τὸ ἀγων:ῶν τὸν θάνατον · τὸ τρέμον τοῦ quod instante vitæ termino mæstitia afficiatur at
θανάτου τὴν βίαν · τὸ λυπούμενον καὶ ταραττόμε que turbetur . Ait : Nunc anima mea turbata est v .
νον πρὸς τὸ τοῦ βίου τέλος . Λέγει ' Νῦν ἡ ψυχή Tristisest anima mea usque ad mortem . Non Dei
μου τετάρακται . Περίλυπός ἐστι ἡ ψυχή μου ἕως tas mea, deitas enim quæ nullis obnoxia sit affe
θανάτου · οὐχ ἡ Θεότης μου · ἀπαθὲς γὰρ τὸ Θεῖον ctibus . neque turbari potest, nec formidine ulla con
καὶ ἀτάρακτον καὶ ἀδειλίατον. Τὸ γὰρ πνεῦμα , cuti. Nam , utait Dominus : Spiritus promptus est ,
φησὶν ὁ Κύριος, πρόθυμον · ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής . caro autem infirma y . Quamobrem duplicem vo
ὥστε δύο θελήματα ἐμφαίνει · τὸ μὲν , θεῖον · τὸ δὲ , luntatem indicat : alteram , divinam ; humanam ,
ανθρώπινον . ο alteram .
Ἀλλ᾽ οἶμαι ἱκανῶς δεδεῖχθαι τοῖς θεοφόροις τὸν Enimvero satis superque puto ostensam viris di
περί τε διάδος θελημάτων τοῦ αὐτοῦ λόγον, καὶ ' vinis de duplici ejusdem voluntatedoctrinam ; esse
ἄλλου καὶ ἄλλου, καὶ θείου καὶ ἀνθρωπίνου θελήμα c que aliamn et aliam , divinam ethumanam volunt::
τος , καὶ τοῦ θελητὸν εἶναι καὶ ἀνεθέλητον τῷ Σω tem, mortemque Salvatori et collibitam fuisse, et
τήρι τὸν θάνατον · τὸ μὲν, διὰ τὸ ὅπερ ἦν ἀπ' ἀρ illibitam ; alterum , ratione ejus quod erat 3
χῆς · τὸ δὲ, διὰ τὸ ὅπερ ὕστερον γέγονε . Αρκτέον principio ; alterum ratione ejus quod postea fac
ἔτι καὶ τοῦ περὶ διαφορᾶς ἐνεργειῶν , καὶ δυάδος tus est. Ordienda vero et de operationum distinc
κόνου, κατὰ τάξιν ἡμῖν ταῖς τῶν θεηγόρων, καὶ τοῦ tione oratio , esseque operationem duplicem ,
τον επισφραγίζουσι μαρτυρίαις Πατέρων . Αὐτίκα deiloquis Patribus eamdem doctrinam testimo
τοῦν ὁ μέγας ὁμολογητής καὶ διδάσκαλος Αμερή niis suis obsignantibus , ordine serieque pro
σος , ὁ Μεδιολάνων ἀρχιεπίσκοπος, ἐν τῷ πρὸς Γμα bandum . Statim igitur magnus confessor 28 do
τιανὸν δευτέρῳ λόγῳ, τάδε διέξεισιν· ο Ἴσος οὖν ἐν ctorque Ambrosius Mediolanensis archiepiscopus ,
τῇ τοῦ Θεοῦ μορφῇ , ἐλάττων δὲ ὁ αὐτὸς ἐν τῇ προσ lib . n , Ad Gratian . , hæc edisserit : a Aqualis ergu
λήψει τῆς σαρκὸς , καὶ τῷ τοῦ ἀνθρώπου πάθει. in Dei forma ; minor idem in susceptione carnis,
Ποίῳ γὰρ τρόπῳ δύναται ἡ αὐτὴ ἑλάττων εἶναι καὶ et hominis passione. Nam quomodo eadem posse t
ἴση φύσις ” ; πῶς δὲ εἰ ἐλάττων ἐστὶν , ἡ αὐτὴ minor esse æqualisque natura ? Quomodo autem -i
ὁμοίως ποιεῖ ἅπερ ὁ Πατὴρ ποιεῖ ; Ποίῳ γὰρ τρόπῳ minor est , eadem similiter facit , quæ Pater faci. ?
† αὐτή ἐνέργεια ἐκ διαφόρου ἐστὶν οὐσίας ( 0) ; μή D Namnquemadmodum eadem operatio ex diversa esset

: Joan . III , 27. u ffebr. 1 , 15, ▾ Joan. XII , 27. * Matth . xxvi, 38. y Matth . xxvi, 41 .
VARIE LECTIONES .
* Lib . v Com . in Joan . cuius exstant solum fragm . in quibus hæc ipsa desiderantur. • Latina , diver -
sz esse potestatis .
NOTE .
suggestio, nec male Latina, docebatur a Deo Verbo passione , Verumtamen non mea, sed tua voluntas
gestala caro. hoc deinceps minime pati. At certe fiat.
pessime, nihilque ecclesiastice Bonaventura Vul ( [ ) Ἡ αὐτὴ ἐνέργεια ἐκ διαφόρου ἐστὶν οὐσίας,
can. Considera quod caro, quæ a Verbo gestabatur, Plane luxatio est, reddiditque Maximus, διαφόρου
nonbenead hoc ferendum affecta erat.Plane doceba ἐστὶν ἐξουσίας , quod Ambrosii textus habet : Quem
fur sie humano more indulgere affectibus, ad os admodum cadem operatio diversæ esset potestatis ?
Pasionem assumptæ humanitatis, ut in eis non ipsa Ambrosii voce, non admodum propria, motus,
dintius moraictor, sed fortiori animo hos compe ut et Græcam adhiberet, ei respondentem, ipsam non
speret, ut cum infremuit in Lazaro , quasi cohi satis ex usu philosophico ; meliusque Agathonis
bendo naturalem animi miserantis motum . Sicetin suggestionis interpr., ή αὐτή ἐνέργεια διαφόρου
167 S. MAXIMI CONFESSORIS 163
gutstantia ? Nunquid sic potest mninor , quemaduno- Α γὰρ οὕτω δύναται ἡ ἐλάττων, ὥσπερ ἡ μείζων ἑνερ
dum majoroperari ?aut una operatio potest esse ubi γεῖν ; ἢ δύναται μία ἐνέργεια εἶναι, ὅπου διάφορές
diversa substantia est?› Sed et Hierosolymorum anti ἐστιν οὐσία ; » Καὶ μὴν ὁ τῆς Ἱεροσολυμιτῶν ἱεράρ
stes inclytus Cyrillus, in eum Evangelii locum , ubi χης Κύριλλος ὁ ἀοίδιμος , ἐν τῷ εἰς τὸ εὐαγγελικὸν
Doininus aquam vinum fecit , incipit : Miraculum , ῥητὸν λόγῳ ἔνθα ὁ Κύριος τὸὕδωρ οἶνον ἐποίησεν 10,
ac miraculum istud contigit. Miraculum patravit ; οὗ ἡ ἀρχή · « βαῦμα καὶ τοῦτο θαῦμα ἐγενήθη.
duplicem operationem ostendit patiens quidem ut Ἐθαυματούργησεν · ἔδειξεν τὴν διπλῆν ἐνέργειαν , πο
homo, operans vero ipse idem ut Deus . Neque enim σχων μὲν ὡς ἄνθρωπος , ἐνεργῶν δὲ ὡς Θεὸς ὁ αὐτός
alius atque alius, etsi alia aliaque ratione. › Sic vero οὐ γὰρ ἄλλος καὶ ἄλλος , εἰ καὶ ἄλλως καὶ ἄλλως .
etiam Magnæ Romanæ Ecclesiæ antistes, vir fortis Οὕτω δὲ καὶ ἡ τῆς μεγάλης Ρωμαίων ἔξαρχος Ἐκ
simi pectoris , sacratissimusque Leo, in tomo dogica κλησίας Λέων ὁ παναλκὴς καὶ πανίερος , ἐν τῷ πρὸς
tico, quem ad sanctum Flavianum adversus nefasti τὸν ἐν ἁγίας Φλαβιανίνει κατὰ Νεστορίου καὶ Εὐ
.
nominis Nestorium ac Eutychem dedit : « Agit enim τυχούς τῶν δυσωνύμων δηγματικῷ τόμῳ · ὁ Ἐνεf
in utraque forma cum alterius communione , quod γεῖ γὰρ ἐν ἑκατέρᾳ μορφῇ μετὰ τῆς θατέρου κοιν
proprium est ; Verbo scilicet operante quod Verbi νέας , ὅπερ ἴδων ἔσχηκε · τοῦ μὲν Λόγου κατεργαζο
est ; et carne exsequente , quod carnis est.Unam ho Γ μένου τοῦθ' ὅπερ ἐστὶ τοῦ Λόγου · τοῦ δὲ σώματα ;
rum coruscat miraculis ; aliud , succumbit injuriis. ἐκτελοῦντος ἅπερ ἐστὶ τοῦ σώματος· καὶ τὸ μὲν αί
Qui vero os aureum , (quin potius Christi os) ut esset , τῶν , διαλάμπει τοῖς θαύμασι · τὸ δὲ , ταῖς ὕβρεσιν
Joannes nactus est, in Sermone in viduam ; quæ duo ὑποπέπτωκεν . » ' Ο δὲ τὸ στόμα χρυσοῦν , μᾶλλον δ
minuta in gazophylacium miserat, cujus initium ? Χριστοῦ κεκτημένος Ἰωάννης, ἐν τῷ λόγῳ εἰς τὴν
‹ Simplex quidem jejunii appellatio : Ac quidem in Χήραν, τὴν τὰ δύο λεπτὰ προσενέγκασαν ἐν τῷ Γα ·
aliis ,naturarum , quæ conjuncte sunt , diversa ope ζοφυλακίῳ , οὗ ἡ ἀρχή • . Απλῆ μὲν ἡ τῆς νηστείας
ratio humanitatis , et diversa potentia deitatis . Εt προσηγορία . Καὶ ἐν μὲν τοῖς ἄλλοις τῶν συναφθε:
subexemplo loquar : in terra laborat ac fessus est ; σῶν φύσεων διάφορος ἡ ἐνέργεια τῆς ἀνθρωπότητος,
et in cœlo elementa conservat . In terra esurit ; et καὶ τῆς θεότητος διάφορο ; ἡ ἰσχύς . Οἷόν τι λέγω · Κάτω
e cœlo imbres subministrat. In terra formida¡ ; et κοπιᾷ, καὶ ἄνω συγκροτεῖ τὰ στοιχεῖα Κάτω πειν,
in caio tonat. In terra pro tribunali sistitur , et e καὶ ἄνωθεν ὑπτοὺς χορηγεῖ. Κάτω ϋειλιᾷ , καὶ ἄνω
cœlo ipse se considerat. Ad eleemosynam autem Ερωτᾷ , Κάτω δικαστηρίῳ παρέστηκε , καὶ ἄνωθεν
quod spectat, concurrit quod utriusque operationis ἑαυτὸν θεωρεῖ. Περὶ δὲ τὴν ἐλεημοσύνην , συντρέχει
est. Qui enim e cœlo thronoque Cherubico, his τὸ τῆς διπλῆς ἐνεργείας . Ο γὰρ ἄνωθεν ἐκ τῶν
qui misericordes exstiterint, premia decernit , ipse " Χερουβίμ βραβεύων τοῖς ἐλεήμοσιν , οὗτος πρὸ τοῦ
ad gazophylacium sedens explorat, qui hamauitatis. Γαζοφυλακίου καθήμενος δοκιμάζει τοὺς φιλανθρώ
sensu præditi , atque adeo misericordes , sint. › πους . » 'Ο δὲ αὐτὸς ἐν τῷ εἰς Θωμᾶν τὸν ἀπόστολον
Idem quoque in sermone in Thomam apostolum, et κατὰ ᾿Αμειανῶν λόγῳ · « Ταῦτα ἀκούσας , ἐκάθαρα
contra hæreticos : His auditis animum ab incre τὴν ψυχὴν ἀπιστίας · ἀπεδυσάμην τὴν ἀμφίβολον
dulitate emundavi. Mentem dubiam abjeci ; certain γνώμην, ἀνέλαβον τὸ πεπεισμένον , ἡψάμην τοῦ σώ
assumpsi fidem ; corpus palpavi gaudens et tre ματος χαίρων καὶ τρέμων. Ἐξήπλωσα μετὰ τῶν
mens . Una cui digitis , etiam mentis oculum ex δακτύλων καὶ τῆς ψυχῆς ἔμμα , καὶ δύο λοιπὸν ἐνερ
plicavi, ac demam duplicem operationem sensi. γειῶν ᾐσθήμην. »᾿Αλλὰ δὴ καὶ ἡ πορώτατος Κύριλλος
23 Sed et sapientissimus Alexandrinus presul ὁ τῆς ᾿Αλεξανδρέω » πρόεδρος , ἐν τῷ τριακοστῷ δει
Cyrillus, in Thesauri cap . 32 : « Neque enim unamn τέρῳ τοῦ Θησαυροῦ κεφαλαίῳ · « Οὐγὰρ δή που μίαν
esse naturalem Dei ac creaturæ operationem sta εἶναι φυσικὴν τὴν ἐνέργειαν δώσομεν Θεοῦ καὶ τ:ο :
tuemus ; ne videlicet id quod creatum est ad di ματος · ἵνα μήτε τὸ ποιηθὲν , εἰς τὴν θείαν ἀνάγω
vinam essentiam evelamus ; neve e contrario di μεν ουσίαν · μήτε μὴν τῆς θείας φύσεως τὸ ἐξαίρε
vius nature excellentiam deprimatus, ad locum D του , εἰς τὸν τοῖς γενητοῖς πρέποντα κατάγωμεν
VARIE LECTIONES .
" {}æc de vini miraculo non exstant inter opera S. Cyrilii fieres . "cap . 4.
NOTE.
ἐστὶν δυνάμεως . Sic quoque sequentibus Maxi ditata . Inca Leonis epistola , qualem Grecam rc
tus vocem έξουσίας usurpavit , Μίαν εἶναι τὴν Οξ præsentavit Gerardus Vossius, muite sunt variæ
λησιν , μίαν τὴν ἐνέργειαν , κατὰ μίαν καὶ τὴν αὐ fectiones, quidquid diligentiae adhibitum , ut ipsa
τὴν ἐξουσίαν προαγομένην . Ἐξουσία in illis magis pura, qualis a Leone edita erat, ubique ia Ecclesiis
proprie dicatur,que γνωμικῶς, et arbitrio et sei haberetur , quasi verac fidei tessera . Ipsa Leonis lo
ientia , quam quc φυσικώς (natura scilicet ) volt cutio visa confundentibus longe durior, quasi divi
mus ac operamur. Quod etiam paulo post sequitur sioni in specie favens : ipsa tamen necessaria ad
in Leonis auctoritate, ἐνεργεῖ ἐν ἑκατέρᾳ μορφή , ipsorum magis elidendam impictatem. Lenius illi
ipsum quoque emend . ex Latinis , ἐνεργεῖ ἑκατέρα habuissent, quod ita hic repræsentatur ; ac num
μορφή · agit utraque forma ; quo ctiam modo in se illorum aliquis (vel ipse antiquarius) sic lenire vo
quentibus habetur , ubi eædem auctoritates breviter luit ? Haud certe , putem , ipse Maximus . Rem pra
perstringuntur. Forte scripserit Maximus ac reddi bant quæ hic, pluresque in actis sexta synodi ex
duril , ἐνεργεῖ γὰρ ἂν ἑκατέρη μορφή • quod nihil stant, eorum auctoritates.
sensu a Latinis diversum, sed paulo elegantius red
169 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 170

τόπον. Τῶν γὰρ ἡ ἐνέργεια , καὶ ἡ δύναμις ἀπαραλ- Ααὶ créaturis convenientem . Nam quorura operatio et "
λάκτως μία , τούτοις ἀνάγκη καὶ τὴν τοῦ γένους to" vis cadem omnino est, iis quoque idem genus (seu
ἑνότητα σώζεσθαι. naturam ) constare necesse est. >
Ταῦτα μὲν οἶδε διαπρυσίως οἱ τῆς εὐσεβείας Πα Ilæc quidem clare relati a nobis pii ac orthodoxi
.... ὁ
τέρες , οὓς ἐπὶ πολλῶν ἢ ἀπείρων, καὶ παντὸς οἶον , Patres ; quos nimirum e multis , numeroque supe
γραφικῶς εἰπεῖν , τοῦ τῶν μαρτύρων νέφους , κατ' rioribus , ac velut omnni (ut Scripturæ vocibus utar)
ἐπιδρομήν, τὸν τοῦ γράμματος περιστελλόμενοι προ testium nube , ad epistolæ molem restringendam,
κεκομίκαμεν ὄγκον , εἰς ἐναργεστάτην ἀπόδειξιν cursim protulimus, ut eorum de omnium Salvatore
τῆς αὐτῶν περὶ τοῦ παντὸς Σωτῆρος ἀληθογνωσίας Christo vera fides ac sententia apertissimemonstra
Χριστοῦ . Καθ ' ἣν ὁρμηθέντες , ταῖς ἁγίας Εκκλη retur : qua fulti, quemadmodum duas unius ejus
σίαις πνευματοκινήτως παρέδωκαν δύο καθάπερ τοῦ demque naturas, sic pari numero ejusdem volunta
αὐτοῦ καὶ ἑνὸς τὰς φύσεις , οὕτως ισαρίθμους ταῖς tes et operationes ; aliamque et aliam , divinamque
φύσεσι, τά τε τοῦ αὐτοῦ θελήματα καὶ τὰς ἐνέργει et humanam voluntatem atque operationem , docen
πρεσβεύειν , καὶ ἄλλην καὶ ἄλλην , καὶ θείαν καὶ das, divini Spiritus afflatu sanctis Ecclesiis tradi
ἀνθρωπίνην θέλησιν καὶ ἐνέργειαν, εἰς δήλωσιν τῶν – derunt ; quibus eorum ex quibus , et in quibus, ac
B
ἐξ ὧν , ἐν οἷς τε καὶ ἅπερ ἐστὶν ὁ αὐτὸς οὐσιώδους quæ idem ipse est, substantialis distinctio designa
διαφορᾶς· τήν τε φαντασίαν ὁμοῦ καὶ τὴν σύγχυσιν , – retur ; lalis scilicet , quæ et inanem speciem et con
καὶ σὺν ταύταις παντελῶς τὴν διαίρεσιν ἀποσκευα fusionem , unaque prorsus divisionem eliminaret; }
ζομένης, ὡς ἑνὶ καὶ τῷ αὐτῷ δι᾿ ἡμᾶς σαρκωθέντι , ut quæ uni eidemque nostri causa incarnato Deo
Θεῷ Λόγῳ , ἐξ ὧν ἐστι πραγματικῶς καὶ ἀνεπιθο Verbo , ex quibus realiter citraque omnem confu
λύτως γνωριζούσης [ γνωριζομένης ] καθ' ἕνωσιν τὴν sionem est , secundum indivulsam unionem inesse
ἀδιάσπαστον Διαφορᾶς γὰρ οὐσιώδους ἐπὶ τῆς καθ ' ostenderet, Nisi enim substantialis, in summa se
ὑπόστασιν ἄκρας ἑνώσεως ἀσυγχύτως οὐ γνωριζο- . cundum hypostasim unione inconfuse noscatur dis
μένης, αὐτῶν τε τῶν ἡνωμένων, καὶ τῶν προσόντων stinctio , nulla eorum , quæ natura insunt , inconfuse
αὐτῷ φυσικῶς , οὐδὲ τῆς ἑνώσεως ἀσυγχύτως γνω dignoscetur ratio. Adversarii autem, huicque sen
μισθήσεται λόγος. Οἱ δὲ τῆς ἐναντίας καὶ ἀντιπάλου tentia auctores oppositi , in contrarium . Sic name
μοίρας , τὸ ἔμπαλιν . Ἀπολινάριος μὲν γὰρ ὁ δυσ . que impius Apollinarius dicit , in libro quem præ
σεβής, οὕτως φησὶν ἐν τῷ ἐπιγεγραμμένῳ αὐτῷ notavit : c Demonstratio de divina incarnatione ad
λόγῳ · ι Απόδειξις περὶ τῆς θείας σαρκώσεως τῆς " similitudinem hominis ; nec illis in mentem venit ,
καθ' ὁμοίωσιν ἀνθρώπου · καὶ οὐ μνημονεύουσιν ὅτι C c voluntatem hanc propriam dictam , non terreni
τὸ θέλημα τοῦτο ἴδιον εἴρηται, οὐκ ἀνθρώπου , τοῦ hominis esse , ut illi existimant , sed Dei , qui de
ἐκ γῆς, καθὼς αὐτοὶ νομίζουσιν , ἀλλὰ Θεοῦ τοῦ coelo descendit. , idemque rursus inficctus homo
καταβάντος ἐξ οὐρανοῦ . . Ὁ δὲ αὐτὸς πάλιν ἀδέλ in libro a se Inscripto : Ipsam Dei in carne mani
τερος , ο ἐν τῷ ἐπιγεγραμμένῳ · Αὐτήν ἐπιφά festationem . Unus enim Christus ,qui divina dun
νειαν (g ) τὴν ἔνσαρκον τοῦ Θεοῦ . Εἰς γὰρ ὁ Χριστὸς taxat voluntate moveatur , quemadmodum etiam
θεϊκῷ θελήματι μόνῳ , κινούμενος, καθὰ καὶ μίαν unam ejus novimus operationem , quæ ex una ejus
Y
οἴδαμεν αὐτοῦ τὴνἐνέργειαν, ἐν διαφόροις θαύμασι natura diversis edendis miraculis ferendisque pas
καὶ παθήμασι τῆς μιᾶς αὐτοῦ φύσεως προϊοῦσαν. sionibus , procedat . Deus enim in carne est , crcdi
Θεὸς γὰρ ἔνσαρκός ἐστι, καὶ πιστεύεται · καὶ μετὰ turque. . Et post pauca : < Illud quoque : Pater,
βραχέα : Καὶ τό - Πάτερ , εἰ δυνατόν , ἀπελθέτω εἰ 90 possibile est, transeat a me calix iste ; verum
τὸ ποτήριον τοῦτο ἀπ ' ἐμοῦ ·πλὴν μὴ τὸ ἐμὸν, tamen , non mea , sed tua fiat voluntas a ; non iam
ἀλλὰ τὸ σὸν θέλημα γενέσθω , οὐκ ἄλλου και aliamque voluntatem exhibet , quæ inter se minine
Ελλου θελήματος έμφασιν ἔχει, μὴ συμβαινόντων : consentiant ; sed unam eandemque , divina quidem
想
ἀλλήλοις , ἀλλ' ἐνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ · θεϊκῶς μὲν ratione efficacem ; quæ tamen ipsa secundum
ἐνεργουμένου ; οἰκονομικῶς δὲ παραιτουμένου τόν D dispensationem detrectaret mortem . Quippe Deus
θάνατον · ἐπεὶ Θεὸς ἦν σαρκοφόρος ὁ τοῦτο λέγων · erat carnem gestans, qui hoc loquebatur, nullam in
μηδεμίαν ἐν τῷ θέλειν ἔχων διαφοράν. » ῾Ο δὲ ἐκε! eo quod est velle distinctionem habens seu diffe
νου τῆς ἀσεβείας μαθητὴς καὶ διάδοχος , καὶ φερω rentiam . . Illius autem impietatis discipulus et
νύμως τῷ τῆς ἀληθείας λόγῳ πολέμιος, Πολέμων ὁ successor, suique nominis doctrine veritatis hostis,
αἱρετικὸς , ἐν τῷ πρὸς τοὺς ἁγίους Πατέρας 'Ar Polemon hærcticus, in suo adversus sanctos Patres
τιῤῥητικῷ , τάδε δυστρόφως φησίν · « Ο Λόγος γὰρ Antirrhetico , perversa hacce mente loquitur : « Chri
μόνο με11110 1
1 llebr . xu , 4. a Matth .xavi, 39.
... 1 :1 Η );
« Επίta , τήν τοῦ εἴδους . "1 Then , L.
ang umabas pilno) 2ndust 1 , " NOTE .
{g } Ἐν τῷ ἐπιγεγραμμένῳ , Αὐτὴν ἐπιφάνειαν . rit Maximus : Ἐν τῷ ἐπιγεγραμμένῳ λόγῳ εἰς τὰ
In Agathonis suggest. aliter et melius, Εἰς τὰ ἐπι Ἐπιφάνια τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου , οξ
φάνια τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου· qui sit ἡ ἀρχὴ Αὐτήν ἐπιφάνειαν . Sic passim breviat
ipse Jibri seu orationis titulus ; quod vero habet anctorum scripta antiquarii , sæpe etiam nullo Ju
Maximi epistola, ejus initium . Plene itaque scripse di
PATROL. GR. XCI.
 S. MAXIMI CONFESSORES 172

ata3 enim , Verlin Deus erat , etiam perfecit A Θεὸς ἦν ὁ Χριστὸς, καὶ τελειότητι σαρκὸς ἑνωθεὶς
unitus carni , ac factus homo ; non qui sibi ipse καὶ γενόμενος ἄνθρωπος οὐ τὴν τρεπτὸν νοῦν ἑαυτῷ
mentem mutabilem, naturali voluntate in contraria καταμίζεις , θελήματι φυσικῷ ἐπὶ τἀναντία κινού
motu incitatam , capulasset ; sed qui ipse potius sili μενον, ἑαυτῷ δὲ μᾶλλον γενόμενος νοῦς , ἀτρέπτῳ
mens exsistens , immutabili divina voluntate cuncta θελήματι θεϊκῷ πάντα πεποίηκεν . ᾿Αλλ᾿ οὗ τὸ μὲν
præstaret. Non alia quidem divina voluntas , alia θεῖς , τὸ δὲ , θεωθὲν , κατὰ τὸν Καππαδόκην Γρηγό
deificata , ut sensit Gregorius Cappados ; alioqui ριον 13 , ἐπεὶ τρεπτίν. Τὸ γὰρ θεωθῆναι δυνηθὲν,
asset mutabilis . Quod enim potuit deitate imbui , καὶ γεωθῆναι πάντως †δύνατο, κατὰ τὸν πρῶτον
oianino etiam poterat, in morcm prioris Adæ , ter ᾿Αδάμ . Καὶ ἐν ἕκτῃ τῶν πρὸς τὸν Τιμόθεον αὐτῷ
rerum cffici. . In sexta quoque epistola , ex iis quas γεγραμμένων ἐπιστολῇ , τὸν αὐτῷ συνεργάτην, καὶ
scripsitad Tuolicum ejus adjutorem , ac impictatis τῆς ἀσεβείας συλλήπτορα πονηρέν· « Ὁ δύο θελήματα
scelestissimum socium : ‹ Qui duas Christi volun λέγων Χριστοῦ , κατὰ τοὺς πάλαι καὶ νῦν φησα
tatês dicit, juxta ac olim dixere, nuncque dicunt, μένους , ἣ τὸν ἕνα δύο τινὰς εἰσάγει Χριστούς , ἀλ
aut unum , duos inducit christos , nedum natura, λήλων οὐ φύσει μόνον , ἀλλὰ δὴ καὶ ἀπεχθείᾳ διῃρη
sed et odio inter se divisos , aut cumdem sccum μένους · ἢ τὸν αὐτὸν ἑαυτῷ διδάσκει μαχόμενον .
insu pugnantem .Ubi enim binarius, plane divisio B ᾿Ενθα γὰρ δυὰς, πάντως διαίρεσις. » ᾿Αλλὰ καὶ Θε
est. » Sed et Themistius , Severi quidem partis de . μίστιος , ὁ τῆς μὲν Σευήρου συμμορίας ὑπασπιστής,
fensor, Agnoctarum vero pravæ sententiæ auspex , τῆς δὲ τῶν ᾿Αγνοητῶν ἔξαρχος κακοφροσύνης, ἐν
capite 45tim libri secundi ex iis quos scripsit, adversus κεφαλαίῳ με' τοῦ λόγου δευτέρου τῶν κατὰ τοῦ ἐπι
oblatum Theodora Augustæ tomu a Theodosio δεθέντος τόμου Θεοδώρᾳ τῇ βασιλίδι παρὰ Θεο
hæresiarcha , eorum scilicet principe , qui ab eo δοσίου τοῦ αἱρεσιάρχου , τῶν ἀπ᾿ αὐτοῦ κατονομα
secte nomen traxerunt , hæc Deo exoso ore : « Nec σθέντων αἱρετικῶν ; τάδε θεοστυγῶς · ὁ Οὐ γὰρ
enim quod et sacer Athanasius duas Christum ἐπε! τε καὶδίερὸς ᾿Αθανάσιος δύο θελήματα ἔφη
voluntates ostendisse ait , quo tempore mortem τὸν Χριστὸν δεικνύναι , κατὰ τὴν τοῦ πάθους καιρὸν,
subiit , jam quoque duas ei voluntates assignaveri ἤδη καὶ δύο θελήσεις αὐτῷ περιθήσομεν· καὶ ταύτας
tus, idque adeo inter se pugnantes , ut tuis his μαχόμενας ἀλλήλαις , κατὰ τοὺς σοὺς τούτους συλλο
syllogismis confici arbitraris ; sed pic unam velut γισμούς · ἀλλ' εἰσόμεθα εὐσεβῶς , τὴν ὡς ἑνὸς μίαν
uuins Emmanuelis , voluntatem noverimus ; quæ , θέλησιν τοῦ Ἐμμανουὴλ , πῇ μὲν, ἀνθρωπίνως και
modo quidem humano more , modo autem divino νεῖσθαι , πῇ δὲ θεοπρεπῶς . » Ο δ ' αὐτὸς πάλιν δυ
moveretur. Idemque rursus omninosus homo no
C σάντητος αἱρετικὸς , ἐν κεφαλίῳ νβ', λόγῳ γ ' τῆς
centissimusque hæreticus , capite 52 , fibri tertii κατακολούθου τοῦ συμφυλέτου τῆς αὐτοῦ δυσσεβείας
cjus operis, quod contribulis sui impietati conscn γεγονυίας αὐτῷ πραγματείας · « Μίαν φημί του
taneuin edidit : Unam dico Emmanuelis scientiam
Ἐμμανουὴλ τὴν γνῶσιν ( I ) καὶ τὴν ἐνέργειαν, καθὰ
unamque operationem , uti et voluntatem . Sic ergo καὶ τὴν θέλησιν. Σκόπει οὖν οὕτως· Ὁ ἄτρεπτος, ὡς
considera ; Qui immutabilis est , 91 ut Deus , qui Θεός, ὁ παντὸς πάθους ἀνώτερος, ἀνθρωποπρεπῶς
onni superior affectu ac labe est, humano morc κινηθεὶς κατὰ τὴν θέλησιν, παραιτεῖται τὸ πάθος
motus secundum voluntatem , mortem detrectat ; θεοπρεπῶς δὲ πάλιν πρὸς τὸ πάθος ἀναθαῤῥεῖ , καὶ
rursumque divina fiducia adversum mortem audet ; διὰ σαρκὸς τούτων ἑκάτερον . » Καὶ ταῦτα μὲν οἶδε
quail utrumque per carrem prestat . . Atque hæc δυστρόπως.
quidem isti perverse .
Dividentium hæreticorum , fidci adversæ de una Οἱ δὲ τούτων ἐπίσης καὶ τῆς ἀληθείας ἀντίφρο
voluntate et operatione scntentiæ. - Qui autem pari νες , τοὺς τῆς διαιρέσεως λέγω καθηγητάς , πρὸς τὴν
iilis eonatu sensuque veritati adversantur, qui ni ἴσην ἐκείνοις καὶ τὴν αὐτὴν περί τε θελήματος
mirum divisionis magistri ac assertores exsistunt , ἑνὸς καὶ μιᾶς ἐνεργείας συνελαυνέμενοι κακοδοξίαν ,
ad parem illis eumdemque de una voluntate una- D οἳ καὶ τὴν ἐν σχέσει γνωμικὴν ἐπρέσβευον ἕνωσιν ,
que operatione errorem impingentes (qui scilicet τάδε περιβομβοῦσι . Θεόδωρος μὲν ὁ κακόφρων και
ativani sententia ac voluntate constantem , quæ affc δύτερος , ὁ τὴν Μομψουεστινῶν ληϊσάμενος , ἐν τοῖ;
13 Greg. Theol . orat. 2 de Filio .
NOT.E.
(1) Σίαν τὴν γνῶσι . Sic ctiam act. 10 sextip responderet (quæ ipsa cjus satisfactio est) necdum
631. Μια γὰρ ἡ γνῶτος ἐπὶ Χριστοῦ , καθάπερ scilicet satis explorato pro Latinorum ingenuitate,
καὶ ἡ ἐνέργεια .Nec pro φύσις obrepsit , cum sequa fideique sinceritate, quid iidem Orientales adver
sum fidei in una illa voluntate, eis asserta, moli
tur , Καὶ γὰρ εἰς ἦν ὁ γινώσκων, ὥσπερ ἀμέλει του
καὶ ἡ ἐνεργῶν . Sic nempe Themistius, ex una ope rentur , donec Sophronius , Stephanus , Maximus ,
ratione unam Christi inferebat scientiam , uti et aliique viri egregie catholici, Matri suppetias euntes,
unam voluntatem : in qua vel maxime vim facie detectisque Syrorum insidiis, nobilissimos Romanos
bant sequaces Monothelita , tanquam ipsa duplex antistites Joannem IV, Theodorum , Martinum , ad
adimitti non posset , quin esset contraria : quam hydram certis ictibus conficiendam, pro Romane
unam contrarietatem , et qualis nobis inolevit ex sedis suprema in rebus fidei potestate, præclare ani
mac peccato , præferebant velle a Christo exclu marunt ; negotio demum felici exitu per Domnar . ,
cure : quo et fraudem passus Joannes adidas, ipse Agathonem, Leonem II et Constantinum peracto.
auctor Honorio , ut ad eum sensum Orientalibus
173 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 174
εἰς τὰ θαύματα παρεξηγηθεῖσιν αὐτῷ λόγου δευτέρου · A ctu est, ac habitudinis unitatem tradant), istius
ι θέλω , καθαρίσθητι, πρὸς τὸν λεπρὸν εἰπὼν ὁ modi obstrepunt . Theodorus quidem homo per
Σωτήρ , έδειξε μίαν εἶναι τὴν θέλησιν , μίαν τὴν versi sensus ac contentiosus, Mopsuestenæ Ecclesiæ
ἐνέργειαν, κατὰ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ἐξουσίαν προ prædo , in iis quæ de miraculis enarravit , lib. u :
αγομένην , οὐ λέγω φύσεως , ἀλλ' εὐδοκίας, καθ᾽ ἣν • Volo , mundare b, dum Salvator ad leprosum
†νώθη τῷ Θεῷ Λόγῳ ὁ κατὰ πρόγνωσιν , ἐκ σπέρμα dixit , unam voluntatem , unanque operationem ,
της Δαυΐδ ὕστερον γενόμενος ἄνθρωπος , ἐξ αὐτῆς secundum unam eamdemque potestatem proceden
μήτρας τὴν πρὸς αὐτὸν ἐνδιάθετον ἔχων οἰκείωσιν . tem , ostendit ; non dico nature , sed propensat
Ὁ δὲ τῆς ἐκείνου μανίας ὀπαδὸς καὶ διάδοχος , Νεστό voluntatis , qua Deo Verbo unitus est ; qui secun
ρως ὁ ἀλητήριος , ἐν τῇ λεγομένῃ αὐτῷ Ἐμφανεῖ dum præscientiam , ex semine David , postea homo
μνήσει λόγου δευτέρου τῆς κατ ' αὐτὴν πραγματείας factus est ; ex ipsa vulva, animi cum illo necessitu
τάδε κακούργως· ‹ ᾿Ασυγχύτως φυλάττομεν τὰς φύ dinem habens. Illius autem furoris assecla et
σεις, οὐ κατ᾽ οὐσίαν, γνώμῃ δὲ συνημμένας , δι᾿ ὅ successor nefastus miserque Nestorius, in ea quam
καὶ μίαν αὐτῶν τὴν θέλησιν, ἐνέργειάν τε καὶ δε vocat, clara institutione ,libro secundo ejus lucubra
σποτείαν ὁρῶμεν, ἀξίας ἰσότητι δεικνυμένας. Ο tionis, hæcce maligne : c Inconfuse servatus natu
γέρ Θεὸς Λόγος ἀναλαβὼν ὃν προώρισεν ἄνθρωπον, Β ras , non essentiæ ratione conjunctas , sed animi
τῷ τῆς ἐξουσίας λόγῳ πρὸς αὐτοῦ προεκρίθη , διὰ sententia ac voluntate (quamobrem etiam unam
>
τὴν προγνωσθεῖσαν διάθεσιν. » Ο δ' αὐτὸς αὖθις πα earum voluntatem operationemque ac dominatio
μέτρων ἐν τῇ αὐτῇ λόγου τετάρτου • « Οὐκ ἄλλος ἦν nem conspicimus) quæ scilicet pari se dignatione
ὁΘεὸς Λόγος, καὶ ἄλλος ὁ ἐν ᾧ γέγονεν ἄνθρωπος. 1 exhibeant . Deus enim Verbum assumens , quem
Εν γὰρ ἦν ἀμφοτέρων τὸ πρόσωπόν ἀξίᾳ καὶ τιμῇ , prædestinavit , hominem , potentiæ ratione ab eo
προσκυνούμενον παρὰ πάσης τῆς κτίσεως, μηδενὶ prælatus est , ob eum quem præscivit animum
τόπῳ ἢ χρόνῳ ἑτερότητι βουλῆς καὶ θελήματος διαι affectumque . . Rursusque idem ille demens ejus
ρούμενον . ᾿Αλλὰ μὴν καὶ Παῦλος ὁ Πέρσηςψευδοδιά dem operis libro quario : Non alius erat Deus
χονὸς ὢν τῆς Νεστορίου μιαρωτάτης αἱρέσεως, ἐν Verbum , atque alius in quo fuit homo. Una enim
τῷ Περὶ κρίσεως αὐτοῦ λόγῳ, τάδε σὺν ἐκείνοις amborum persona dignatione ac honore, cui omnis
φθέγγεται θεομαχῶν · ὁ Ἐπειδὴ κατ' ουσίαν ἡ τοῦ creatura venerationem cultumque adhibeat , nullo
Θεοῦ Λόγου πρὸς ὃν ἀνέλαβεν ἄνθρωπον οὐ γέγονεν que loco aut tempore consilii ac voluntatis diversi
ἕνωσις , μία φύσις οὐ γέγονεν . Εἰ δὲ μία φύσις οὐ tas dividat. Sed et Paulus Persa , impurissimæ
γέγονεν, μία μονοπρόσωπος ὁ Χριστὸς οὐκ ἔστιν Nestorii hæresis pscudodiaconus, in sermone suo
C ac libro De judicio , cuncta illis acie Deo adversans
ὑπόστασις · οὐκοῦν κατ᾽ εὐδοκίαν ἡ ἕνωσις, βουλῆς
καὶ γνώμης ταυτότητι κρατουμένη , ἵνα καὶ τὸ διά istiusmodi loquitur. Idcirco quod Dei Verbi, cum
homine, quem assumpsit, unio secundum essentiam
φύρον τῶν φύσεων ἀσύγχυτον δείκνυται, καὶ τὸ τῆς
ενοικίας μυστήριον μονάδι βουλήσεως διαδείκνυται ν minime facta est , nec una facta natura est. Sin
autem non una natura facta est , non una Christus unius persona bypostasis , id est , substantia seu
subsistentia est. Ergo secundum propensam voluntatem unio est , inde conflata , quod unum consi
lium, 92 unaque sententia ac voluntas est ; ut et naturarum inconfusa distinctio monstretur , pro.
pensæque voluntatis mysterium voluntatis unitate diluceat. ›
Οἷς , ὡς ὁρᾶτε , πανάριστοι, τά τε γράμματα , καὶ His , ut videtis, quam optimi , tum litteras scripta
πρὶ τούτων διασκοποῦντες τὰ δόγματα , λίαν ἐν πᾶ que considerantes , tum iis priora dogmata , in omni
ειν ὁμόφωνός τε καὶ ὁμόλογος, ἢ , οὐκ οἶδ' ὅπως , νῦν bus apprime consona est, ac nec vocibus dissidet,
διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν ἐπεισφρήσασα κατὰ τῆς . quæ, nescio quomodo, nunc ætatis propter nostra
ἀμωμήτου πίστεως καθέστηκεν ἕνωσις , τὸ ἓν ἐπὶ peccata adversus inculpatam fidem, unio obrepsit,
Χριστοῦ θέλημα κυροῦσα , καὶ τὴν μίαν ἐνέργειαν D pari scilicet ac dementes illis, conatu unam volun
ὁμοίως τοῖς ἄφροσι . Τὸ μὲν ἓν θέλημα , διὰ τοῦ λέ tatem astruens , unamque operationem . Unam qui
γειν · ι῞Οθεν τοῖς ἁγίοις Πατράτιν ἐν ἅπασι, καὶ dem voluntatem dicendo : Unde sanctos Patres in
ἐν τούτῳ κατακολουθοῦντες , ἓν θέλημα τοῦ Κυρίου omnibus , et in hoc sedulo sequentes , unam Domini
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὁμολογοῦμεν : ν τὴν δὲ μίαν nostri Jesu Christi voluntatem confitemur . » Duan
ἐνέργειαν , διὰ τοῦ φάσκειν · ι ᾿Αλλὰ γὰρ καὶ ἕπε que item operationen , qua aiunt : . Sed et hoc
εῦαι ταύτῃ , τουτέστι τηρήσει τῶν δύο ἐνεργειῶν, sequi (quod nempe, due serventur operationes ) ut
τὸ καὶ δύο πρεσβεύειν θελήματα . ».Καὶ γὰρ εἰ ἕπε et duæ astruantur voluntates. › Quandoquidem
σθαι τῇ ἐνεργείᾳ τὰ θελήματα διορίζεται, πᾶσά πως enim voluntates sequi operationem decernunt ,
ἀνάγκη, τοῦ ἑπομένου πρὸς αὐτῆς κυρωθέντος , λέγω prorsus necesse est, astruendo id quod consequens
δὴ τοῦ ἑνὸς θελήματος , κυροῦσθαι καὶ τὸ ἡγούμενον , est (unam scilicet voluntatem) antecedens quoque
ἔχουν τὴν μίαν ἐνέργειαν. Ταύτην γὰρ ἐπειγομένη astruere ; id est , unam operationem . Hanc enim
συριστικῶς τῇ μιᾷ θελήσει συνεισαγαγεῖν , ἕπεσθαι una cum voluntate dum sophistice satagit inferre ,
τῇ ἐνεργείᾳ τὴν θέλησιν κατὰ δόξαν ἐθέσπισεν . Διδ voluntatem operationi conitem , ut videtur, sanxit.
b Hatll . VIII , 3.
$ 75 S. MAXIMI CONFESSORIS ΤΕ
Quocirca, etiam Patres navit , quos in loc et in A και Πατέρα , οίδεν, οίς εν τούτω και πάσι κατηκο
omnibus sibi duces adhibeat; non qui vere sint, λούθησεν , ου του , όντως , αλλά τους μηδ' όλως αγίους.
sel qui nihil prorsus sancti exsistant . Nemo enim , Ου γαρ δήπου ποτ ' αν περί ενός θελήματος φήσει
unquam , unius assertorem voluntatis Athanasium τις 'Αθανάσιον τον αοίδιμον, διαρρήδην βοώντα καθ
laude inclytum dicat, qui videlicet diserlc clamet, άπερ φθάσαντες παρέστημεν : Δύο θελήματα εν
uli a 'nobis in superioribus allatum est : « Duas bic ταύθα δείκνυσι • το μεν , ανθρώπινον , το δε , θεϊκόν.»
-)

ostendit voluntales ; aliam quidem humanam ; Ου Γρηγόριον τον Θεολόγον , περί του ανθρωπικου
aliam vero divinam . » Non,Gregorium Theologum, . του Σωτήρος θελήματος λέγοντας: « Το γάρ εκεί
qui de humana Salvatoris voluntate dicat : Wius νου θέλειν, ουδε υπεναντίον Θεώ, θεωθεν όλον . » Ού
enim velle, nec Deo quidquarm contrarium ; quod τον ομώνυμον αυτή της Νυσσαξων καθηγητής: « Η
·şit folum deilicatum . ;, Non cujus idem nomen , ψυχή θέλει , το σώμα άπτεται, » φάσχοντα, και :
Nyssenum episcopum , qui dical : • Anima , γult,, « Τα ενεργούνται σώματι , και τη ορμή του εν τη
corpus tangit; • el : « Operante corpore , et animi ψυχή γινομένου θελήματος . • Και : « Θέλων μεν διο
motu voluntatis; et ; - Yolens quidem , animo , της ψυχής , απτόμενος δε διά του σώματος , και και,
tangens autem corpore ; », et : - Aliam humanam « "Αλλο το ανθρώπινον θέλημα , και το θείον άλλο ,
B
voluntatem , aliam divinam, Et dicendo ; Non mea , και ειπών : Μή το εμόν , το ανθρώπινον τώ λόγω
humanam volunlalem sermone declaravit ; addendo , εσήμανεν • προσθείς δε , Το σου , έδειξε το συναφές
anlem, sed έκα, suae cum Patre deitalis monstravit της εαυτού προς τον Πατέρα θεότητος, και ου τον
conjunctionem , » Non Joannem Chrysostomum, qui Χρυσόστομον Ιωάννην, παιδεύοντα• « Ου γαρ αγω
doceat : « Νeque solum tristari mortis angustia νιάν μόνονεμφαίνει τα βήματα , αλλά δύο θελήματα .
Maec verba significant, sed etiam duas voluntales . Και αν μεν επί της θεότητος το ειρημένον ήν τούτο,
Nam si de divinitate dictam istud est , quaedam αντιλογία της γίνεται ανδε επί της σαρκός, έχει λόγον
contradictio est : sin aulem de carne , quæ dicla τα ειρημένα . Ου γαρ το μη θέλειν αποθανείν την σάρ
sunt, rationi 93 sunt consentanea . Non enim φuod και κατάγνωσις : φύσεως γάρ έστι τούτο. Αυτός δε
earo mori nolic, res digna viluperio est , cum sit τα της φύσεως άπαντα χωρίς αμαρτίας επιδείκνυ
istud naturæ ; ipsequc quæ sunt natura , uno dun- ται, και μετά πολλής της περιουσίας .500 Κύριλ
axat excepto peccato, copiosissime Ostendat. Non λον τον 'Αλεξανδρείας σοφώς εκδιδάσκονται Τούτο
Cyrillum Alexandrinum episcopum , qui sapienter γαρ ήν το θέλημα του Πατρός , εις τέλος διεξαγαγείν
tradat : « Ηaec enim erat voluntas Patris , ut dispen- την οικονομίαν . Έχει δε και το μη θέλειν αποθα .
εationem (nostre scilicet salutis negotium) in finem C νείν, διά το παραιτείσθαι την σάρκα τον θάνατον
perduceret. Habet aulem et quod nolit mori ea φυσικώς. » Καί• Θελητών μεν έχει το υπέρ πάντων
ratione , qua naturaliter caro mortcm defugit. » Et : τεθνάναι , διά τό βεβουλήσθαι την θείαν φύσιν · ανε
« Habet quidem ex animo, ut pro omnibus moriatur, θέλητον δε , διά την σάρκα παραιτουμένην τον θάνα
quod istud divinæ naturæ consultum sil ; habet autem τον φυσικώς . » Ου Σευηρίανόν τον των Γαβάλων
non exanimo,ob carnem,que natura morterm refugit.. πρόεδρος , μαρτυρούμενον, « "Ωστε δύο θελήματαέμ
Non Severianum Gabalorum antistitem , testantem , ) φαίνει και το μεν θείον , το δε ανθρώπινον , Αλλ '
duasvoluntatesdesignare; alteram quidem divinam , ουδέ περί μιάς ομολογίας και τον μέγαν ομολογητής
alteram autem humanam . 3 At neque Mediolanen- 'Αμβρόσιον , έμφρόνως κηρύττοντα , « Ποίω γάρ τρό
sem archiepiscopum magnum confessorem Ambro πω ή αυτή ενέργεια διαφόρου εστίν ουσίας 8; Μή
sium, sobrie categuepredicantem : « Quemadmodum γάρ δύναται μία ενέργεια είναι , όπου διάφορος ου
enim eadem operatio , diversæ esset substantia ? σία εστίν ; ου Κύριλλον τον "Ιεροσολύμων , παρεγ
Νam una operatio potest esse , ubi diversa substan- γυώμενον, « "Εδειξε την διπλής ενέργειαν , πάσχων
tia est? » Non Cyrillumn Hierosolymorum antistitem, μεν, ώς άνθρωπος , ενεργών δε , ως Θεός και αυτός. »
qui admoneal : « Duplicem ostendit operationem ; Όυ Λέοντα τον θείον , αποφωνούντα τε συνετώς ,
patiens quidem, ut homo ; operans vero idem ipse , D , Eνεργεί γάρ εκατέρα μορφή μετά της θατέρου
ut Deus. , Non divinum Leonem , qui ita pronun- κοινωνίας , όπερ ίδιον εσχηκεν, » ού τον Χρυσόστομος
lict : ( Agit enim utraque forma cum allerius αύθις: «Και εν μέν τοις άλλοις , των συναφθεισών φυ
communione ; quod proprium habuit. , Non rursus σεων διάφορος ή ενέργεια , της ανθρωπότητος και της
Chrysostomum : « Et in aliis quidem, naturarum , θεότητος • περί δε την ελεημοσύνην, συντρέχει το
que conjunctæ sunt , diversa operatio humanitatis της διπλής ενεργείας και δύο λοιπόν ενεργειών
ci deitatis. Ad eleemosynam autem quod attinet , ησθόμην, ο Ου Κύριλλον ομοίως τον Αλεξανδρείας
concurrit quod utriusque operationis est ; ac de- ιερώτατον καθηγητήν , « Ου γαρ μίαν δήπου είναι
mum duas operationes sensi. , Non Cyrillum simi- φυσικήν την ενέργειας δώσομεν Θεού και ποιήμα
liter sacratissimum Ecclesiæ Alexandrinæ magi- Toç. 1 /? 1
slrum, qui et ipse dicat : « Neque enim unam esse
dabimus Dei et creaturæ naturalem operationem . 1

is
1* Emend. et sap. , των Μεδιολάνων αρχιεπίσκοπον " alioqui nullius sensus quod iLa cxpressum.
Lius ir vi synodo, Guyanews, polcstatis, ui Latina Ambrosii,
 177 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 178
Τούτους, ή τινας τούτων, οὐχ ἁγίους , οὔτε μήν Α ' Hosce , seu eorum quosdam , non sanctos , 38
ἐγκρίτους εἶναι διαγορεύει τῆς Ἐκκλησίας μύστα- - neque probatos profitetur Ecclesiae doctores :
γωγούς · ἀλλὰ καὶ τὴν αὐτῶν περί τε θελημάτων δύο ' quin et ipsorum de duplici voluntate ac operatione
καὶ ἐνεργειῶν περίδοξον ὁμολογίαν δυστεδῆ τυγχά- inclytam confessionemi , impiam atque Hienam a
νειν , καὶ ἀλλοτρίαν τοῦ Χριστιανικοῦ δόγματος ἀπο- - - Christiana doctrina pronuntiat . In hæc enin veria
φαίνεται . Πιστοῦται γὰρ τάδε φάσκουσα τὸν λόγον statuit doctrinam : . Similiter auten , etquod dua
ἡμῖν· Ωσαύτως δὲ καὶ τὴν τῶν δύο ἐνεργειῶν ῥῆσιν dicantur operationes, multos offendere ,quod neque
πολλοὺς σκανδαλίζειν , ὡς μήτε τινὶ τῶν ἁγίων καὶ ulli sanctorum ac probatoruni Ecclesiae doctoruni
ἐγκρίτων τῆς Ἐκκλησίας μυσταγωγῶν εἰρημένην, istud dictum sit ; sed et quod duarum inde volun
ἀλλὰ γὰρ καὶ ἔπεσθαι αὐτῇ τὸ δύο πρεσβεύειν θελή- -' tatum inter se contrariarum scquatur assertio ;
ματα ἐναντίω ; πρὸς ἄλληλὰ ἔχοντα · καὶ ἐντεῦθεν δύο duoque adeo inducantur contraria volentes ; quod
τοὺς τἀναντία θέλοντας εἰσάγεσθαι · ὅπερ δυσσεβὲς 1 impium est , et a Christiana doctrina longe alie
ὑπάρχει καὶ ἀλλότριον τοῦ Χριστιανικοῦ δόγματος . » num. En palam nudoqne (quod aiunt) capite, non
Πέρσε
Ἰδοὺ σαφῶς, καὶ γυμνῇ τῇ κεφαλῇ , τὸ δὴ λεγόμενον , sanctorum , 94 neque vero probatorum Ecclesi
οὐχ ἁγίων ὑπάρχειν , οὔτε μὴν ἐγκρίτων ὁρίζεται ' doctorum esse decernit , duas docere voluntates ,
1.
τῆς Ἐκκλησίας μυσταγωγῶν , τὸ δύο πρεσβεύειν θε- B totidemque ipsis priores operationcs ; sed magis
λήματα , καὶ τὰς κατ'αὐτὴν ἡγουμένας ἰσαρίθμους " impiorum , velut rem impiam , ac a Christiana
· αὐτοῖς ἐνεργείας · δυσσεβῶν δὲ μᾶλλον, ὡς δυσσεβὲς , doctrina (ut aiunt) alienam ; quodque duos contra
καὶ ἀλλότριον, ᾗ φησί, τοῦ Χριστιανικοῦ δόγματος· καὶ ria volentes iis inducat , qui hæc prædicant (dias
δύο τοὺς τἀναντία θέλοντας ἐπεισάγον τοῖς ταῦτα κη- nempe voluntates , parique illis numero operatiu
ρύττουσιν .Ηγουν τὰ δύο θελήματα , καὶ τὰς ἰσαρίθμους nes) divinis Patribus ; quos neque in animum ii
αὐτοῖς ἐνεργείας πνευματοκινήτοις Πατράσιν , οἷς οὐ- ducat , nec ut sanctos appellet,aut prorsus consen
δὲ ελατο κατακολουθεῖν , ἢ ἁγίους τούτους ἀποκαλεῖν , ἢ tanee illis ac cum illis hæc ut doceat,
61 ad Christi
ὅλως κατ ' ἐκείνους σὺν ἐκείνοις ταῦτα πρεσβεύειν , Dei in carne astruendum mysterium , consentiat.
εἰς τὴν τοῦ κατὰ σάρκα Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ μυστηρίου Quosnam vero, et dequibus, dicat, unius
51 voluntatis
Pi
βεβαίωσιν . ᾿Αλλὰ τίσι καὶ τίνας τοὺς περὶ ὧν καὶοἷς vocis parentes esse , quosque hac in parte cunctis
ἔφησε τὴν τῆς μιᾶς ἐνεργείας εἰρῆσθαι φωνὴν , καὶἀκο- que aliis se sequi , ut unam Christi Dei voluntatem
‫ܕ ܕ‬
λουθεῖν ἐν τούτῳ καθὰ καὶ ἐν πᾶσι πρὸς τὸ ἐν θέλημα profiteatur , palam ostensum+ Τest ; confusionis scili
Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ὁμολογεῖν , οἵ τε περιφανῶς ὄντες cet defensores , divisionisque antistites
ite etTEduces.
διεδείχθησαν , οἵ τε τῆς συγχύσεως πρόμαχοι καὶ Pula (nec enim abhorret, ut et rursus ad rem
τῆς διαιρέσεως ἡγεμόνες. Οἷον , οὐκ ἀπεικὸς γὰρ C astruendam eadem paucis percurranus) impius
εἰς πίστωσιν καὶ αὖθις ἐπιτόμως ἐπιδραμεῖν , 'Απο- . Apollinarius Deo pugnans liæc ait : d Unus enin
λινάριος ὁ δυσσεβὴς τάδε θεομαχῶν· Εἷς γὰρ ὁ Χρι- Christus , qui divina solum moveatur voluntate ,
στὸς , θεϊκῷ θελήματι μόνῳ κινούμενος , καθὰ καὶμίαν quemadmodum etiam unam ejus novimus operatio
οὔδαμεν αὐτοῦ τὴν ἐνέργειαν , καὶ μηδεμίαν ἔχων ἐν nem, ac quæ in eo quod est velle , nullam differen
τῷθέλειν διαφοράν . Πολέμων ὁ τῆς ἀληθείας πολέμιος • tiam habeat aut distinctionem. 1 Α Polemon , vere
᾿Ατρέπτῳ θελήματιθεϊκῷ πάντα πεποίηκεν · ἀλλ'οὐτὸ D sui nominis veritatis hostis : « Immutabili voluntate
μὲν , θεῖον · τὸ δὲ, θεωθὲν , κατὰ τὸν Καππαδόκην Γρη- divina cuncta fecit; non vero alia quidem divina ,
γύριον .. Καί , ο Ὁ δύο θελήματα λέγων Χριστοῦ, κατὰ alia deificata, ut sentit Gregorius Cappadox. Et :
τοὺς πάλαι καὶ νῦν φυσωμένους, ἢ τὸν ἕνα δύο τινὰς • Qui duas Christi voluntates Η ετα dicit , velutEm Rot
illi qui
εἰσάγει Χριστοὺς , ἢ τὸν ἑαυτῷ διδάσκει μαχόμενον. , olim nuncque fastu intumescunt , vel ununi duosin
Θεμίστιος ὁ ἀθέμιτος , Αλλ ' ἰσώμεθα τὴν ὡς ἑνὸς μίαν ducit christos, vel cundem ipsum secum puguan
θέλησιν τοῦ Ἐμμανουήλ , πῆ μὲν , ἀνθρωπικῶς κινεῖ- et
tem asserit. Themistius , contraria nominis no
σθαι , πῆ δὲ , θεοπρεπῶς· καὶ , Μίαν φημὶ τοῦ Ἐμμα tione nefarius ille Verum intelligamus, tanquam
νουήλ τὴν γνῶσιν καὶ τὴν ἐνέργειαν , καθὰ καὶ τὴνθέ- unius unam voluntatem Emmanuelis , modo qui
D
} λησιν . Θεόδωρος ὁθεόπληξ, Έδειξε μίαν εἶναι τὴνθέ- dem ,humano more moveri ; modo autem , divino .
λησιν μίαν τὴν ἐνέργειαν, κατὰ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν Et : 4 Unam dico Emmanuelis scientiam et operat -
ἑξουσίαν προαγομένην . Νεστόριος ὁ πάμπληξ, Διὸ καὶ tionem, quemadmodum etiam voluntateni. Theo
μίαν αὐτῶν τὴν θέλησιν , ἐνέργειάν τε καὶ δεσπο- dorus, adversa nominis significatione, a Deo percus
τείαν ὁρῶμεν . Παῦλος ὁ καὶ τὴν γνώμην Πέρσης, sus ac attonitus : « Ostendit unam csse voluntatem ,
Κατ᾽ εὐδοκίαν ἡ ἕνωσις , βουλῆς καὶ γνώμης ταυτό unamque operationem , juxta unam eamdemque
τῆτι κρατουμένη · καὶ, Τὸ τῆς εὐδοκίας μυστήριον procedenten potestatem . » Nestorius ille prorsus
μοναδικῆς βουλήσεως διαδείκνυται . Τούτους δὴ τοὺς demens ac attonitus : e Quamobrem ctiam unau
ἐναγεῖς καὶ ἀλάστορας Πατέρας ἁγίους ὁρίζεται . Τού earum voluntatem, operationemque et dominatio
τοῖς ἐγκρίτους οἶδε τῆς Ἐκκλησίας μυσταγωγούς, οἷς ἐν nem conspicimus. » Paulus , mente etiam Persa
πᾶσι , κἂν τούτῳ κατακολουθήσασα , καὶ μίαν Χριστοῦ (velut dicas , Manichæcus) : .4 Unio secundum pro
τοῦ Θεοῦ συνοριζομένη θέλησινκαὶ ἐνέργειαν, τὸν τῆς pensam voluntatem , quae una consilii ac sententia
οἰκονομίαςὁμοίωςαὑτοῖ; συγχεῖ τεκαὶδιατέμνει λόγον . coitione confetur . Et : i Propensu voluntatis
mysterium singularis voluntatis ostenditur. los nimirum sceleratoś ac pestes, Patres sanctos sta
 179 S. MAXIMI CONFESSORIS 150
tuit. Ilos probatos Ecclesie doctores novit, quos in omnibus, atque hac etiam in parte sequens, unamque
Christi 95 Dei voluntatem et operationem pariter definiens , simili illis impictate dispensationis con
fundit ac secat rationem .
Quonam igitur modo, quæ cum adversariis sen- A Πῶς οὖν τὰ τῶν ἐναντίων φρονοῦσα , φρονεῖν ἐτέ
tiat, aliter se sentire existimavit , alias aliis com ρως ὑπείληφεν, ἀναλλὰξ τιθεμένη τὰς ψήφους · καὶ
mutans sententias , id eligens quod ne est qui τοῦ ὄντος τὸ μὴ ὂν αἱρωμένη τε καὶ προκρίνουσα;
dem , ejus loco quod est , atque hoc illi anteponens ? Καὶ γὰρ ἀληθείας οὐκ ἀδικίας κρινούσης, παντί που
Veritate enim, non iniquitate judice, liquet omnino σαφὲς, ὡς ἐκεῖνος ἐκείνοις ὑπάρχων σύμφωνος καὶ
iitis animo verbisque consentire , non qui dicat quæ ὁμόλογος , οὐχ ὁ λέγων ἃ μὴ λέγουσιν , ἀλλ ' πρεσβεύων
non dicunt, sed qui doccatquæ docent et statuunt : & δογματίζουσιν ' εἴπερ ἀσυμφωνία μὲν τὸ ἑτε
siquidem ita rebus comparatum est, ut opinionum ρόδοξον , συμφωνία δὲ , τὸ ὁμόδοξον οἶδε χαρακτηρί
diversitas , dissensu : convenientia atque unitas , ζειν . Καίτοι μαρτύρεται πως καὶ αὐτή , βοῶτα , μή
consensu ceu nota propria dignotescat. Quanquam δύο τετολμηκένα : θελήματα φάναι ποτ ' ἂν τὸν μια
et ipsa testis clamat, nunquam ausum diccre im ρὸν Νεστόριον · ἀλλὰ αὐτοβουλίαν (i ), τουτέστιν , ἓν
purum Nestorium duas voluntates , sed αὐτοβου θέλημα , τῶν πλαττομένων αὐτῷ δύο προσώπων όμο
λίαν confiteri , unam scilicet voluntatem , earum , λογεῖν . Εἰ τοίνυν καὶ κατὰ ταύτην, οὐ δύο μὲν , ἐν δὲ
quas confingit , duarum personarum . Siquidem igi θέλημα πρεσβεύει Νεστόριος· τοῦτο δὲ καὶ ᾿Απολινάριος,
tur etiam Nestorius ea voce, non duas, sed unam καὶ οἱ ἀπ ' ἐκείνων δυσσεβεῖς ἅπαντες , καὶ μέντοι
B
voluntatem profitetur ; idemque vero Apollinarius, καὶ μίαν ἐνέργειαν, ὡς ὁ λόγος ἀπέδειξεν , ἀναμφημί .
et qui illis auctoribus impii omnes gloriantur στως ἄρα δύο μὲν ἡμᾶς λέγοντας κατὰ τοὺς θείους
(quin et unam etiam , uti a nobis probatum est, Πατέρας, ἑτερόφρονας πάντη · μίαν δὲ λέγουσαν
operationem ) dubio procul , nos quidem , qui ex ἑαυτὴν ὁμόφρονα Νεστορίῳ τε καὶ ᾿Απολιναρίῳ , καὶ
sensu divinorum Patrum duas voluntates dicamus, τοῖς ἀμφ' αὐτοῖς οὖσαν , οἷς δογματίζει παρέστηκε
penitus alienæ sententiæ ; se vero , quæ unam dicat καὶ τοὺς μὲν θείους παραγραφομένην , ὡς ἔφην,
ejusdem cum Nestorio et Apollinario ac sequacibus τοὺς δὲ ἐναγεῖς, οἰκείους Πατέρας ἐπιγραφομένην.
opinionis ostendit, quibus ita docet ; et quæ divinos quidem Patres, (uti dicebam ) spernat et aliji
ciat ; devotos autem ac exscerandos , sibi ipsa Patres ascribat.
Qua vero et quali cogente causa, hanc intulit Τίνος δὲ ταύτην, ἣ ποίας ἐκβιασαμένης αἰτίας ,
piæ adversam confessioni ? Siquidem ea ratione, κατὰ τῆς εὐσεβοῦς εἰσκεκόμικεν ὁμολογίας ; Εἰ μὲν
quasi nos fides destituisset , falsa sententia est. ὡς οὐκ ἐχόντων πίστιν ἡμῶν , ψευδὴς ὁ λόγος · Χρι·
Nam et illa nondum edita , omnes Christiani era στιανοὶ γὰρ καὶ πρὸ ταύτης ἅπαντες, οἱ τὸν ὀρθὸν
mus, qui rectam doctrinam profitemur. Sin autem C λόγον πρεσβεύοντες. Εἰ δὲ ὡς ἐχόντων, φευκτὸς
tanquam illa nobis superstite, cavendus utique mo τρόπος , τὸ περιττόν , ὡς κίβδηλος , ἐπεισάγων , ᾧ τὴν
dus superfluitatem inducens, ut adulterinus , quo αὐτῶν συσκιάζοντες πανουργίαν, καὶ οὐδενὸς οὐδὲ
illi suam obtegentes vafritiem , ac cum nullam pror μίαν συνόδου καθάπαξ , ἣ Πατρὸς , ἣ Γραφῆς χρήσ
sus cujusquam synodi aut Patris vel Scripturæ προκομίζειν , εἰς τὴν τῶν οἰκείων ἔχοντες μαρτυρίαν
auctoritatem proferre habeant , cujus testimonio ταῦτά φασι , πλαττόμενοι τῆς εὐσεβείας τὰ δόγματα
sua astruant,hacc dicunt ; nempe confingentes pie ᾧ παρεδώκασιν ἡμῖν οἱ ἀπ᾿ ἀρχῆς αὐτόπται , κα
tatis decreta , quæ nobis tradiderunt, qui ab initio ὑπηρέται τοῦ Λόγου γενόμενοι , καὶ οἱ τούτων μαθη
ipsi viderunt, ac ministri Sermonis fuerunt ; ho ταὶ καὶ διάδοχοι καθεξής, θεόπνευστοι τῆς ἀληθεία
rumque deinceps discipuli et successores, divini ve διδάσκαλοι · ταὐτὸν δὲ εἰπεῖν , αἱ ἅγιαι καὶ οἰκουμε
ritatis doctores ; perindeque dicamus , sancte quin ν:καὶ ε σύνοδοι τῶν μακαριωτάτων καὶ θεοφόρω
que beatissimorum divinorumque Patrun synodi , Πατέρων . Αλλ᾽ εἰ ταῦτα παρέδωκαν, τίς ἡ ἀπόδειξις ,
et universales. Verum , si hæc illi tradiderunt , ac πόθεν ἐκείνοις τῶν τοιούτων δογμάτων ή πίστωσις
ita volunt, quæ probatio ; ac unde illis ut ejusmodi ῎Αλλως τε τὰς ἁγίας προσεχόντων ἡμῶν καὶ ὁμολο
decretis astruant fidem ? Præterea, cum 96 nos γούντων συνόδους , δῆλον ὡς τῶν ἐπεισάκτων κίβδηλο
superiores sanctas synodos habeamus, eürumque D ἡ ἐφεύρεσις . Εἰ δὲ μὴ ταῦτα τῶν ἁγίων συνόδων, τι
fidein teneamus, palam est , eorum quæ superindu ὁ τοῦ δράματος ὄγκος , κλήσει τῶν πανευφήμων τὸ δύ
cla sunt, adulterinam esse inventionem. Sin autem φῆμον ἐπικάμπτων , ὡς ἂν δέλεαρ ᾗ τοῖς ἁπλουστε
hæc, nusquam sanctarum synodorum sunt, quænam μις εἰς τὴν τῆς ἀληθείας ἀπόστασιν , τῶν περιδόξα
fabulæ moles, virorum celebri fama clarissimorum Πατέρων τε καὶ συνόδων ἡ προσηγορία , τοῖς ἑτερο

e Luc . 1 , 2.
NOTEÆ.
(i) Αλλὰ αὐτοβουλίαν . Emcndo ex Sophronii βουλίαν, εἰπεῖν οἰκειότερον . Scite vero id, ταυτοῖς
Synodica , ταυτοβουλίαν · hoc euiin est ἓν θέλημα, λίαν , πολυβουλίαν, quod una illa Nestorii volunta
quod ipse exponit Maximus. Sic Sophronius Christi solum affectu aut habitudine sit una , σχετικά
mysterium explicari dicit a Nestorio , ἰσοτιμίᾳ , i reipsa vero et natura personaque illi multiplex, t
ταυτοβουλίᾳ · pari honoris consortio , eadem volui se res in amicitia, qua sic unum dicimur ac unu
late, etc. Sic quoque sequenti tractatu de codem, habet.
Ἐξ ξ ; καὶ τὴν ταυτοβουλίαν τονίστησι , ἢ τὴν πολύ
181 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 1.3

φράσιν ἄνωθεν ἐξ ἀρχῆς εὐμηχάνω ; ἐξηυρημένη , A nomine eo infectens,quos imominatuum itafiatista

πρός τε τὴν τῶν οἰκείων , ὡς ἔφη , συγκάλυψιν , καὶ quc est , ut simplicioribus esra sit , cujus ii illece
τῶν ὑπαγομένων ἀλλερὰν οἷον ὑφαρπαγήν . "Οθεν εἰς bra veritatem deserant ; inclytorumque Patreni ac
παντελῆ τῶν τοιούτων κατάργησιν, λέγω δὴ τῶν κατὰ synodorum nomenclatio, bereticis jam initio olim
καιροὺς τὰς ἀπατηλὰς ἐξερευνώντων ἐξερευνήσεις que solerter adihventa , tum ad sua (ut dice .
κατὰ τῆς πίστεως, καὶ συνοδικὸς ὀρίζεται κάλλιστα bam ) contegenda ; tum ad eos qui seduci se pas
νόμος τῆς ἁγίας ἐν Χαλκηδόνι συνάξεως τῶν μακα tientur , dolo trahendes in sententiam. Quapre
μίων Πατέρων, ὧδε πη κελευόμενος · ι Ωρισεν ἡ · pter etiam aat talia penitus aiotata ( cas scilicet
ἁγία καὶ οἰκουμενική σύνοδος , ἑτέραν πίστιν μηδενὶ τoercendos, qui subinde ae quavis occasione , fatia
ἐξεῖναι προρέμειν , ἤγουν συγγράφειν ἢ συντιθένα :, ces adversum fidem scrutantur scrutationes) , præe
ἡ φρονεῖν ἢ διδάσκειν ἑτέρους · τοὺς δὲ τολμῶντας clare admodum sancti Chalcedonensis conventus
ἡ συντιθέναι πίστιν ἑτέραν, ἤγουν προκομίζειν, ή beatorum Patrum in hacc verba saunatur les i a fe
διδάσκειν ἡ παραδιδόναι ἕτερον σύμβολον, τοῖς ἐθέ finivit sancta et universalis synodus , aliam fidem
λουσιν ἐπιστρέφειν εἰς ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας ἐξ nulli ficere proferre, sen conseribere vel compo
Ελληνισμοῦ ἡ Ἰουδαϊσμοῦ , ἤγουν ἐξ αἱρέσεως οἷατ nere, aut sentire, aut alios docere. Ees autem qui
δηποτοῦν , τούτους, εἰ μὲν εἶεν ἐπίσκοπο : ἢ κληρο B audent componere fidem aliam, sea proferre , aut
καὶ , ἀλλοτρίους εἶναι τοὺς ἐπισκόπους τῆς ἐπισκο docere, aut tradere aliud symbolum volentibus. að
τῆς , καὶ τοὺς κληρικούς τοῦ κλήρου · εἰ δὲ μονάζον agnitionem veritatis converti ex gentilitate , vel ex
τις ἢ λαϊκο ! εἶεν , ἀναθεματίζεσθαι αὐτούς . » Judaismo, sive ex quacunque hæresi ;, hos , si ep
scopi fuerint aut clerici, alienos fore episcopos ab episcopatu , et clericos a clero : si vero monachi qut
laici fuerint, anathematizandos.
Τίς οὖν ἄρα τῶν ὁπωσοῦν ἐθημένων Θεοῦ , καὶ Quis igitur corum , qui ullo prorsus Dei sensa
τῆς αὐτοῦ παμφαοὺς δόξης ἐξηρτημένων , παρ᾽ οὖ , tanguntur , exque ejus lacidissima pendent charitate ,
καὶ δι᾽ οὗ , καὶ εἰς ὃν ἡ σωτηρία τῶν εὐσεβῶς ὁμολο a quo, el per quem , et in quo illorum posita salus,
τούντων αὐτὸν, ἔτ᾽ ἂν [ αἱροῖτ' ἂν ] τὴν διὰ τῶν (3 qui ipsum pie confitentur , in animum induest, ut
σπεσίων λογίων τε καὶ Πατέρων ἄνωθεν καὶ ἐξ ἀρ olim nobis initio divinis eloquiis atque Patribus
χῆς παραδεδομένην ἡμῖν ὀρθόδοξον πίστιν ἀπολιπεῖν, traditain cathodoxam fidem relinquat , recensuits
καὶ προκρῖναι τὴν πρόσφατον καινοτομίαν ' καθ᾽ natam novitatem ei anteponat , in quam , uti sane
ἧς , ὥσπερ δὴ καὶ πάσης ἑτέρας παρὰ τὸν εὐσεβῆ etiam omnem aliam piæ rationi adversantem, be
λογισμὸν ἐξηυρημένης τοῖς ἑτερόφρησιν , ὁ τῆς ἐγκρί C reticis adinventam , sancton Patrum Chalcedonia
του καὶ συνοδικῆς ἀρᾶς ἔνθεσμος ἐξενήνεκται τῶν ἐν collectorum , probat ac synodicæ maledictionis
Χαλκηδόνι συνειλεγμένων ἁγίων Πατέρων , ὡς ὁ λό lata sententia est ? nisi forsan quis vitæ suæ perte
γος ἀπέδειξεν , εἰ μή που τῆς οἰκείας καταναρκή sus, a Dei alienus esse claritate maluit. Quocirca ,
σας ζωῆς , τῆς ἀπὸ θεοῦ δόξης τὴν ἀλλοτρίωσιν προ qui rebus ipsis cernamus menteque conspiciamus ,
τετίμηκε. Διὸ δὴ πράγμασιν αὐτοῖς θεώμενοι , Domine , palam manifeste processum esse bellicum
Δέσποτα , καὶ κατανοοῦντες πρόοδον οὖσαν φανερῶς que, ac velut præconis voce ad omnem evertendam
ἀναφανδὸν καὶ προκήρυξιν, εἴς τε θεοσεβείας ἀπά pietatem , ac veram Unigeniti abolendam fidem ,
στις ἀνατροπήν , καὶ τῆς τοῦ Μονογενοῦς ἐξάρνησιν supremi errorisac novissimae festise praenuntiatio
ἀληθοῦς ἐπιγνώσεως, ἐσχάτης τε πλάνης καὶ τοῦ nem , juxta quod , qui hujus 97 tenaces sententie
τελευταίου θηρὴς, κατὰ τὴν τῶν ταῦτα φρονούντων sunt, viri sancti, divino afflatu, beatissimaque illu
ἁγίων ἀνδρῶν , ἐξ ἐπιπνοίας θείας καὶ μακαριωτάτης stratione , quo nobis cautum crat, qui in fine se
ἑλλάμψεως προαγόρευσιν , εἰς ἡμετέραν φρουρὰν τῶν culorum devenimusd , praedixeritet ; superinataetiam
τα τέλη τῶν αἰώνων κατειληφότων , ταύτην δὴ τὴν hanc novitatem , quanta vis cordis sui , unusquisque
ἐπείσακτον καινοτομίαν παντὶ σθένει τῆς ἑαυτῶν observemus ; damusque cpcram , ne velut incuria
ἕκαστος καρδίας τηρήσωμεν , ὡςἂν μὴ συναπαχθῶ. D ac socordia trahi nos aé alluci sinatus , non
μεν ἀπεριμερίμνως οἷον καὶ ἀτημελῶς , ἀλλ ' οὐκ acri admodum virilique contentione adversus om
ἐμκριθῶς λίαν καὶ ἀνδρικῶς κατὰ πάσης ἀπεδείας nem impietatem stamus , consilia destruentes ( ut
ἱπτάμενοι, λογισμοὺς , Γραφικῶς εἰπεῖν, καθαρού - verbis Scripture utar) et omnem altitudinem ertot .
τες , καὶ πᾶν ὕψωμα ἐπαιρόμενον· κατὰ τῆς γιγ lentem se adversus scientiam Dei e . Hinc et ipse uni
σεως τοῦ Θεοῦ . Ταύτῃ τοι καὶ αὐτὸς ὁ τῶν ὅλων versorum Salvator Dominus noster ac Deus, huma
Σωτήρ Κύριος ἡμῶν καὶ Θεός , φιλανθρώπως ἡμᾶς nissime admonens ac cavens : Tunc , inquit , si quis
ἀσφαλιζόμενος · Τότε , φησίν, ἐάν τις ὑμῖν · εἴπῃ · vobis dixerit : Ecce hic est Christus, ecce illic ; nolite
'Ιδοὺ ὧδε ὁ Χριστὸς , ἰδοὺ ὧδε · μὴ πιστεύσητε , . credere ; nempe fallaces obliquorum hominum di
τὰς κιβδήλους περὶ αὐτοῦ τῶν ἐπιλέξων , καὶ δικρό versasque de se fides et opiniones, a suo quam lon
ρους πίστεις καὶ ὑπολήψεις , τοῦ κατ' αὐτὸν πολῥω gissing mysterio removens , ae scelteres su
τάτω μυστηρίου διαπεμπόμενος , καὶ τοὺς οἰκείους ab aliena omni disciplina sectaque arcens , quibus
ἐπαδοὺς ἀλλοτρίας ἀπάτης [δόξης ] ἀνείργων, αἷς τὸ homines pervicaces ac contentiosi , veram in ipsum

a 1 Cor. x, 11 . ⚫ I Cor. 1. f Matth . XA ,

 S
183 /DIGS. MAXIMI CONFESSORI 184
confessionem turbare solent ac impugnare ; Ο ne A εἰλικρινὲς τῆς εἰς αὐτὸν ὁμολογίας ἐκταράττειν εἰώ
quando pia mens nostra ac religiosa , horum aliquo θασιν ἅμα καὶ πολεμεῖν , οἱ τὸν τρόπον ἐριστικοὶ καὶ
capta victaque , a veritate excidat, fabellarumpro
ἀντίφρονες · ὡς ἂν μή ποτ' ἂν ὁ εὐσεβὴς καθ' ἡμᾶς
babilitate diffluens , non onprecorum
certa eorum quæ dict καὶ φιλόθεος νοῦς τινι τούτων ἁλοὺς, ἀποπέσῃ τῆς
demonstratione consta
scriptaque Patribus sunt , demonstration e consta ἀληθείας , πιθανότητι μύθων παραῤῥυεὶς , ἀλλ᾽ οὐκ
Παρα
bilita . Idcirco iterum mandat Scriptura : Vigilate Iἀποδείξει πατρικῶν λόγων βεβαιωθείς . Γρηγορεῖτε
et arate , utnon intretis in tentationem F ; nempe Π vi γοῦν καὶπροσεύχεσθε, παρεγγυᾷ , διὰ τοῦτο πάλιν
gilandi voce, sedulam sobrio animo ejus rei curam ; ὁ λόγος · ἡμῖν , ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμός ·
orandi vero , ejus per gratiam auxilium nobis insi | ἐγρηγόρσει μὲν τὴν περὶ τοῦτο νῆψιν , προσευχῇ
nuans. Tentationem vero hic vocat quæ er err errore δὲ , τὴν αὐτοῦ κατὰ χάριν ἀντίληψιν βουλόμενος ἡμῖν
provenit, non quæ exnecessitate , in quam nos ἐμποιῆσαι . Πειρασμὸν δὲ τὸν ἐκ πλάνης, οὐκ ἀνάγ
inserimus , non aliunde inducimur , dum a recta χης φησὶν ἐνταῦθα , εἰς ὃν οἴκοθεν, οὐχ ἑτέρωθεν
T
semita atque regia via declinamus ; quam vos, Deo . εἰσαγόμεθα, τῆς εὐθείας παρέκκλινόμενοι τρίδου
auspice ac duce , recia sectantes , me quoque , qui καὶ βασιλικῆς · ἦν εὐθυτομοῦντες αὐτοὶ θεοδήγητοι ,
sim vester , meique similes , in utrumque poplitem καὶ τοὺς κατ' ἐμὲ τὸν ὑμέτερον ἐπ ' ἀμφοτέρων χω
claudicantesb , sapienter ducite, atque ad lucem , Βλάναντας τῶν ἰγγύων σοφῶς ὁδηγήσατε , πρὸς τὸ
quam nulla obscuret umbra , nullus vesper obtur άσκιον ἀνακομίζοντες φῶς καὶ ἀνέσπερον , τῆς τοῦ
bet , divinissimæ Verbi confessionis ac disciplinæ , λόγου θειοτάτης ὁμολογίας · καὶ πολιτείας , πρὸς τὴν
ferte , ad eam quæ inde conciliatur , mercedem ἐκεῖθεν ἀμοιδὴν ἀποβλέποντες . Ἐπεὶ καὶ νόμος πα
respicientes . Jubet enim etiam divina lex vos , ρακελεύεται θεῖος τοὺς καθ᾽ ὑμᾶς δυνατοὺς τῶν
qui fortes estis, infirmorum onera portare, atque in ἀσθενούντων τὰ βάρη βαστάζειν , καὶ οὕτω τὸν ν
eum modum legem implere 1. Grave autem , ac si μον ἀναπληροῦν . Βαρὺ δὲ βάρος ὑπέρ τι ἄλλο καθέ
quid aliud grave , longe gravius molestiusque , ver στηκε τῶν δυσχερῶν, ἡ περὶ τῶν αὐτῶν ἀδιαφορία
borum iisdem de rebus promiscuus usus , quo gra λόγων, ἐγγινομένη τοῖς νηπιωδεστέροις , χρόνων τε
vantur qui sensibus plusculum pueri sunt, tempo καὶ προσώπων ὑπαλλαγαῖς , ἀπάτῃ τυχὸν , ἢ ἀπειλῇ
-rum personarumque commutatis rationibus , sedu τῶν κολακευόντων , σαινόντων ἢ ἀκριβούντων · κα !
ctione forsitan, aut minis adulantium (jocone an ἐν καιρῷ μάλιστα τῆς τοῦ παντὸς ἀνωμαλίας ἀσχέ
' serio ?) eoque præsertim tempore , quo perturbata τως ἐπιφυομένων . Χεῖρα τοιγάρτοι συμπαθῶς κρέ
- sunt omnia , effrene 98 ingruentium . Rogo itaque γοντες τῷ ὑμετέρῳ μὴ διαλείποιτε πρόσφυγί , τοῦτο
ne miserantis affectu manum clienti porrigere ces μὲν λόγῳ καθαίροντες ἐπιστημόνως · τοῦτο δὲ προσ
saverilis; partim quidem doctrina solerter expur G ευχῇ στηρίζοντες φιλανθρώπως, καὶ αὐτῷ προσοί
gantes , partim vera benigne precibus fulcientes , ·χειοῦντές τε καὶ προσάγοντες, τῷ παρ' ὑμῶν ὀρθῶς
DeoqueVerbo atque summo omnium Regi sæculo τε προσκυνουμένῳ καὶ πιστευομένῳθεῷ λόγῳ καὶ
rum , qui a vobis recte tum colitur tum creditur, παμβασιλεῖ τῶν αἰώνων , νῦν τε καὶκατὰ τὴν αὐτοῦ
· conciliantes ac admoventes ; nunc pariter , et in . φοβερὰν ἐπιφάνειαν · ᾧ σὺν Πατρὶ καὶ ἁγίῳ Πνεύ
tremenda ejus apparitione , cui cum Patre et Spi ματι τιμή , κράτος, δόξα , προσκύνησις , εἰς τοὺς
riti sancto honor, potestas , claritas, adoratio, in πο αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν .
sæcula sæculorum . Amen . 117 AND ?
10 . # *** 1.1 1.
MAGNI MAXIMI 2 June ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ
CONFESSORIS , Sep 2965gal τοῦ ὁμολογητοῦ ,
Deduabus unius Christi Dei nostri voluntatibus. Περὶ θελημάτων β ' (3 ) τοῦ ἐνὸς Χριστοῦ τοῦ
***** 1 Θεοῦ ἡμῶν .
Aliæ quidem aliis ad securitatem ornatumque, D *Αλλα μὲν ἄλλοις εἰς ἀσφάλειάν τε ὁμοῦ καὶ κό
solerti arte excogitatæ figuræ formæque ; hisque σμον τεχνικῶς ἐπινενόηνται σχήματά τε καὶ εἴδη
adeo , exteriori cultu claritatem se adepturos arbi καὶ τούτοις ἐμπρέπειν δοκοῦσι τῷ φαινομένῳ , τοῦ
trantur, qui per mentis inopiam , ejus quod occu ! κρυπτομένου δι᾿ ἄνοιαν καταναρχήσαντες · σοὶ δὲ,
tum latet , curam neglexerunt . Tibi autem , sancte Πάτερ ἡγιασμένε , πρὸς ἀδιάστατον ἤδη μετενεγ
Pater, qui animi jam rationes ad indivisam vitam κόντι βίον τόν λογισμὸν , ἢ ἄτεχνος καὶ παντὸς εἴδους
transtuleris, nullo virtus fucata artificio, omnique καὶ σχήματος ὑπερέχουσα πρὸς κάλλος ἤρκεσε καὶ
forma ac figura præstantior, satis ad decorem mu φρουρὰν ἀρετὴ , τοσοῦτον ὡραΐζουσά σου πρὸς τῷ
1
& Matth . xxv , 41. ' n III Reg . XVIII , 21. i Rom . xv, 1 ; Galat. v , 2.
NOTE .
(; ) Περὶ θελημάτων δύο . Hunc tractatum pri luculenter ad eum præfatus, ejusque tantis laudata
.mum refert ill . Annalium Pater, inter eos Maximi eximia vitæ sanctimonia. Num hæc illa est, quam
tractatus, quos spectare ad superiores illi numera Stephano ἡγουμένῳ scriptam retulit Photius in ejus
tos non male forsitan conjicit . Videtur is, ad quem Epistolarum catalogo ? " Tenenda sententia , dum
scribit, in monachi solum palæstra exercuisse, non certioris aliquid monumenti prodeat. Luculenta
vero sacerdotali , seu etiam episcopali dignitate certe epistola est, et inter Maximi dogmaticas noa
fulsisse. Id corte Maximus ex more insinuasset, sic infina.
 185 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 186
ἀφανεῖ, καὶ τὸ πᾶσιν ὁρώμενον , ὅσον πόθον τοῦ A nimenque fuit ; non solum id quod tui occultum
και : est, sed quod etiamD cunelis conspicuum , tantum
· Δυομένου καὶ κόσμου [κοσμικοῦ] τὸν ἱστάμενον , καὶ
οὔ ποτε κόρον ἔχοντα προετίμησας. Μᾶλλον δὲ τοσ- exornans , quantum stabili firmitate , percunem
οὗτον ἀποδεικνύσα , καθὼς θέμις, προσῳκειωμένον amorem , nec ullam unquam habentem satietatem ,
Θεῷ καὶ ὅμοιον , ὅσον ὕλης καὶ τῶν περὶ ταύτην Πε oi, qui solvi facile possit ac mundanus sit, prætuli
Αλλοτριωμένον πάντη κατὰ σχέσιν ἀπέφηνε καὶ ἀνό- . sti. Quinimo , quæ tanta Deo necessitudine conjun
μοιον . Ενθεν σοι καὶ τὸ ἀνάλωτον πρὸς τὰ δρῶντα clum eique similem pro humana facultate exhibeat,
κακῶς περίεστιν . Οὐ γὰρ πέφυκε πρὸς ἐκείνων πά- quantum a terrenis atque seculi rebus animi affectu
σχειν ὁ γνώμῃ πεπονθὼς τὰ καλὰ , καὶ•πρὸς ἐκείνων ... prorsusalienum ,iisque dissimilem ac dissentaneum
δι' ὅλου κρατούμενος , πόθου τε πλήρωσιν εἰληφὼς , - Ostendit.Unde id quoque nactus es , ut appetitus
τὴν ἐφ᾽ ἑαυτῷ τοῦ ποθουμένου τελείαν ἐκνίκησιν , minjuria , ab iisquæ appetant, nihil ipseper injuriam
καὶ παῦλαν κινήσεως τὴν ἀεικίνητον στάσιν, καθ᾿ ἣν lædaris. Haud enim comparatum , ut is male ab eis
ὁ πάλαι τῆς φύσεως κρατήσας ἐξαφανίζεται θάνα- i patiatur , qui ipse 1 voluntate animique sententia ,
τος , οὐχ ἡττωμένης τούτῳ διὰ παραβάσεως. Οὐ γὰρ ' quæhonesta suntac officii , passus sit , iisque pror
ἔτισάλον ὑφίστασαι, διὰ τὴν ἐπικρατήσασαν χάριν 6us teneatur, amoris scilicet 1expletionem , perfe
τοῦ Πνεύματος, ὑφ᾽ ἧς τῷ ἀντέχεσθαι κατ ' εὐχὰς B glam consecutus amati in seipso victoriam , motus
ἀντεχόμενος , καὶ τὰς ταύτης ἐπιστημόνως ἐξανύων -1. que cessationen , motus sempiterni quietem ; qua
·τρίβους, ὑποδεικνύεις μὲν κατ' ἐνέργειαν, ὅται βα-. mortis , naturæ pridem dominantis , abolitio est ,
xte
φιλικαὶ καὶ θεῖαι τυγχάνουσιν τοῖς πρὸς ἁπλανῆ ε nulla ejus in eam a transgressione victoria . Nullam
τρίδον τὴν τῆς εὐσεβείας ἐθυπορεῖν βουλομένοις · . enim jam commotionem æstumque sustines, victrice
44
τούτων δὲ τὰς παρ' ἐχάτερον ἐκτροπὰς διορίζεις · Spiritus gratia , qua, precum sedula 99 assiduitate
καὶ τῶν μὲν τὰς ἠπειλημένας ἀνίας, τῶν δὲ τὰς acceptus ac charus, ejusque solerter calles eme
ἐπηγγελμένας ἱερὰς ἀμοιβὰς ὑποφαίνεις · ὡς ἂν δέει – tiens, ipso opere ostendis , quante exstent viæ re
καὶ πόθῳ πρὸς τὴν ἔνθεον ἀγάγοις τελείωσιν. Καὶ gia ac diving , his, quibus animo constitutum , ut
σοῦ τὴν ἐργασίαν ἀποθαυμάσας ἐπαινῷ προσηκόντως.. certum pietatis tramitem recta incedant ; utrinque
τὴν σύνεσιν · μᾶλλον δὲ τὴν περὶ ἑκάτερα καταπλα- deflexos calles discernens ; atque aliis intentata
γεὶς εὐτονίαν , τὸν δυναμοῦντά σε καὶ σοφίζοντα δο- mala atque tristia , aliis sacra " præmia constituta
ξάζω Θεὸν , λιπαρῶν ταῖς αὐταῖς χρῆσθαι μεθόδοις- monstrans ; quo scilicet timoris vi atque amoris ad
πρὸς τοὺς ἐνδεεῖς φρενῶν , καὶ μὴ κάμνειν· οὐ γάρ - divinam perfectionem adducas. Quod sic strenue
ἔχει κάματον ἡ ἀρετὴ , πάντων οὖσα κατεργαστική C agis atque moliris , admiratus, non inmerito laudo
-"l 1
τῶνκαλῶν, μέχρις ὅτου νοῦν ἐμποιήσῃς Χριστοῦ, prudentiam : quinimo ejus utriusque vim ac lano
καὶ τὰ βάθη τοῦ Πνεύματος διερευνᾷν ἐκπαιδεύσῃ , rem stupens , Deum collaudo, virtutis tibi ac sa
οὗ καὶ τὰ ἐμφανῇ πᾶσαν τῶν ὄντων περιγράφει σο- pientiæ auctorem ; enixe rogans , ut iisdem ipse
φίαν καὶ δύναμιν , καὶ τὴν ἐν μυστηρίῳ λαλουμένην .. rationibus erga eos propense utaris, quos sanior
4
ἀποκαλύπτει , τοῖς κατὰ σὲ προσθεμένοις αὐτῷ , καὶὁ sensus deficiat ; neque vero opera fatiscas (non
μηδὲν εἰς συμβίωσιν τούτου προκρίνασι τιμιώτερον . . · enim fatiscit virtus, cujus partium sit, ut honesta
"
ornia , ac quæ officii sunt opere compleantur) , donec Christi sensum iis indideris i, ac profunda
Spintus scrutari docueris k ; cujus ipsa quæ sunt manifesta , rerum omnem sapientiam ac virtutem
circumscribunt; revelatque quæ in mysterio secretiorique auditu sapientia discitur ' , 4 bis qui in tui
Ex
+ morem illi adhæserunt , nec quidquam charius ad convictus rationem , ea habueruntm
+ •
Αλλ' ἐπειδὴ τὴν πασῶν πρωτίστην ὁμοίως καὶ Quod tamen omnium primam æque ac postre
τελευταίαν , ὡς προαγωγὸν καὶ σφραγίδα περιλάμ mam, ut quæ ipsa dux et auspex , eademque signa
πουσανἀρετὴν κεκτημένος · λέγω δὴ τὴν ταπείνω culum *circumfulgeat , virtutem adeptus ( modesti
σιν , πυθέσθαι κατηξίωσας τὸν σὸν οἰκέτην καὶ μα scilicet animi sensum , quem humilitatem vocant)
θητὴν, διὰ τὸν περὶ φυσικοῦ θελήματος ὁρισμὸν, ὃν p ex famulo tuo ac discipulo sciscitari dignatus es,
ὁ εὐλαβὴς πεποίηκε μοναχὸς (k ), εἰ εὖ ἔχει , ἢ μὴ, ob eam scilicet naturalis voluntatis definitionema ,
φήσας , ο Δύναμιν ὑπάρχειν τοῦ κατὰ φύσιν ὄντος quam venerabilis monachus edidit, rectene se ha
ὀρεκτικὴν , καὶ τῶν οὐσιωδῶς τῇ φύσει προσόντων beat necne, cum ait : « Esse potentiam ejus appe
συνεκτικὴν πάντων ἰδιωμάτων. » Καὶ , ὅτι ἄλλο τοῦ tentem quod est ex natura , easque omnes quæ es
το , καὶ τὸ γνωμικὸν ἄλλο , καλῶς ἔχειν ὑπολαμ sentialiter naturæ insunt , proprietates continen
δάνω , καὶ τῆς τῶν θεοκρίτων· οὐκ ἀπᾴδοντα διδα tem . . Porro , quod hæc alia voluntas sit, alia quam
σκαλίας Πατέρων, εἰ καί τισιν ἐνομίσθη μὴ οὕτως γνωμικήν vocant (quasi ex arbitrio animique sen
ἔχειν , θέλησιν καὶ θεληθὲν ἢ θελητὸν ἰσχυρι tentia ) recte se habere existimo , nec adivino judi

1 1 Cor. 1 , 16. k ibid . 10, 1 Rom . x , 17. m Sap. viii, 2.

NOTE.

( k ) ' Ο εὐλαβὴς πεποίηκε Μοναχός . Εt hic no Maximo hæc scribente, vel jam episcopus erat, vel
bis ignotus monachus , sic velut κατ' ἐξοχὴν dictus e vivis excesserat. Etiam Damascenus hanc laudat
Ελαβής . Non facile existimandus Sophronius , qui voluntatis naturalis definitionem.
157 S. MAXIMI CONFESSORIS 188
eio probatorum Patrum sensu discrepare atque do- Λ ζομένοις τὸ θέλημα τοὺς Πατέρας ὁρίζεσθαι. Καὶ
ctrina ; tametsi non desuni qui aliter opinati sunt ; τίς οὕτως ὁρίζεται , καὶ ποῖος τῶν Πατέρων, ἡδέως
qui nimirum affirment , Patres voluntatem definire , ἂν ἠρόμην αὐτούς . Εἰ γὰρ οὕτως, τί ποτε ἄλλο τοῦτο
id est , θέλημα, θέλησιν (volendi scilicet actum) , καθέστηκεν , ἣ διάλληλος δεῖξις , ἡ τὸν αὐτοῦ καθ'
necnon θεληθὲν sive θελητὸν, nempe quod subest ἑαυτὸν ἑκάστου μὴ διευκρινοῦσα λόγον, ἀλλ᾽ ἑκατέ
voluntati, ac quod volitum vulgo appellatur. Li- ρου τὸν αὐτὸν δι᾽ ἑκατέρου τιθεμένη παρὰ τὸ εἰκός,
beasque ex illis quæsierim, quis demum ex Patri- καὶ προΐσχουσα , ὅπερ ὑπάρχει τό , θέλησιν ἐπίζειν
bus. quantæque auctoritatis , qui sic definierit ? τὸ θέλημα , καὶ τοῦτο αὖθις ἐκείνην. ᾿Αντιστρέφει
Nam si ita se res habeat, quid porro aliud est quam γὰρ πρὸς τὸν οἰκεῖον ὅρον τὰ ὁριζόμενα . ῞Οτι γὰρ
reciproca indicatio, quæ dum cujusque rei secun- καὶ θέλησιν τὸ θέλημα λέγουσιν, δῆλον. Οὐ μὴν ὡς
alum se rationem minime 100 distinguit, eamdem ὁρισμὸνθελήματος τοῦτό φασι. Τίς γὰρ ὁ δεῖξαι δυνά
utriusque per alterutrum inconvenienter statuit ac μενος ; ἐπεὶ καὶ βουλήματος βούλησις , καί κίνησιςαξί
proponit ; cujusmodi est, quod voluntas sit volendi θες κινήματος, καὶ ἀνθρώπου ἀνθρωπότης ἔσται, κατὰ
actus, ac volitio, ut vocant ; hocque rursus illud τοὺς λέγοντας , ὁρισμός. Εἴτε δὲ οὕτως , εἴτ᾽ ἐκείνω ;
definiatur. Definita enim , de sua definitione secun- σημαίνουσι τὸ σημαινόμενον, οὐδαμῶς τὴν ὕπαρξιν
B
duin conversionem vicissimquc dicuntur. Etcmim 1 αὐτοῦ παραβλάπτουσι, εἴτε κίνησις , εἴτε οὐσία τὸ
quod etiam volendi actum voluntatem dicant, ma-` δηλούμενον ᾖ . Καὶ γὰρ εἰ τοῦτο, πάντων καθολικῶν
nifestum est : non tarnen sic dicendo , hoc ejus defi- ἅμα καὶ μερικῶν διαπεσεῖται πάντως ἡ ὕπαρξις .
nitionem volunt . Quis enim probare possit ? Nam Διαφόροις γὰρ ἐν πᾶσι προσχρώμεθα σημασίας .
etiam consiiii consiliatio , motus motio, atque homi- Κἀκεῖνο δέ φημι , ὡς εἰ καὶ θέλησιν τὸ θέλημα προς
nis humanitas , sic loquentium sensu ac opinione , αγορεύουσιν , ἀλλ ' οὐδαμῶς θεληθὲν ἢ θελητόν . Πῶς
definitio erit. Sive autem hoc, sive illo modo rem γὰρ ταυτὸν ἔφεσις, καὶ ἐφετόν ; Εἰ γὰρ τοῦτο , τοις
significent, ejus nihil prorsus exsistentiam ac veri- τ ! κινηθήσεται , αὐτὸ τοῦτο κυρίως ὑπάρχουσα πρὸς
tatem lædunt, sive motus , sive substantia sit ii , ὅπερ ἂν καὶ κινῆται, καὶ μὴ ἄλλο παρ' ἐκεῖνο τὴν
quod significatur. Hoc enim si labem afferre dede φύσιν τυγχάνουσα ; Μέση γὰρ αὕτη τῶν ἄκρων σχέσ
rimus , omnium prorsus universalium particula- σις ἐστίν· ἑνοποιοῦσα μὲν ταῦτα δι᾽ ἑαυτῆς, οὐ σώμα
riumque futurum ut exsistentia atque veritas nobis βαίνουσα δὲ τούτοις κατὰ τὴν ὕπαρξιν . Καὶ μάρτυς
dilabatur. Diversas namque in omnibus ad signifi- ὁ θεῖος καὶ μέγας Γρηγόριος 16, τὸ θεληθὲν καὶ γεν
candum usurpamus voces . Sed et illud dico : Tam νηθέν , οὐκ εἰς ταυτὸν ἄγων τῇ θελήσει καὶ τῇ γεν
etsi voluntatem actum volendi dicant , nunquam c vήσει καθάπαξ · ἀλλὰ διὰ τούτων ὡς σχέσεων φυσι
tamen rem ipsam voluntati objectam, seu quæ vo- κῶν , ἀνάγων ἐπὶ τὸν γεννῶντα καὶ θέλοντα . Εἰ γὰρ
Iuitati subest . Quomodo enim idem appetitus , μήτε τὴν ἀναφορὰν τοῦ θεληθέντος ἢ γεννηθέντος πρὸς
resque appetitioni objecta ? Siquidem enim se res τὴν θέλησιν , καὶ τὴν γέννησιν ποιῆσαι κατεδέξατο , καί
ita habet, ad quid futurum ut moveatur, qui vere της μέσης κατὰ φύσιν οὔτης, « Οὐ γὰρ ἕπεται πάν
res ipsa sit, ad quam et movetur, nec ab ea aliud quid τως, φησί , πῶς ἔμελλεν εἰς ταὐτὸν ἀγαγεῖν , καὶ ἓν
natura exsistat ? Est enim habitudo inter extrema εἶναι ταῦτα διαγορεύειν . »
media intercedens. Ac testis divinus magnusque Gregorius, dum rem voluntati subjectam (volitum
scilicet, ut vocant), atque genitum, non in idem omnino trahit cum voluntate ac generatione , sed
per eas tanquam naturales habitudines , ad gignentem ac volentem reducit . Cum enim , neque ejus quod
est volitum ac voluntati subest, neque ejus quod est genitum , relationem ad voluntatem ac generationem
admiserit (tametsi volumtas per naturam media est) ,c non enim omnino sequitur , inquit , quomodo lec
in idem traheret , ac unum dicturus esset? >

Præterea, si voluntatem dicunt quod est volun-¨
tatis objectum , sumusque nos natura voluntatis
objectum, ac quod illi subest (quippe qui Deo au
ctore atque volente creati simus) , nullam jam Deus
aliam præter nos solummodo voluntatem habiturus
est ; ejusmodi scilicet quæ ortum habeat ac intereat ;
que nostra mortalium conditio est : ac , priusquam
essemus, omnis Deus expers voluntatis erat. Quin
et in nobis eadem futura illatio est, ac neque in
nobis propria voluntas erit ac 101 naturalis , sed
duntaxat quod exterius voluntati objicitur , id affin
getur , sive sit res quedam , sive nihil ; sive home
stum aliquid, sive , malum . Ad hæc etiam volitum
( θεληθέν) aliquid est corum , que extra sint .
Hec enim , θεληθὲν οι θελητὸν (objectum scilicet
voluntatis ac subjectum) non sui ipsa ratione di
cuntur, sed ejus quod voluntate ad ca movetur.
῎Αλλως τε , εἰ θέλημά φασι τὸ θεληθὲν, θεληθὲν δὲ
καὶ θελητὸν κατὰ φύσιν ἡμεῖς · Θεοῦ γὰρ κτίσμα
τυγχάνομεν, οὐκ ἄλλο λοιπὸν ἢ μόνον ἡμᾶς θέλημα
κατὰ φύσιν ἔχει Θεός, γινόμενόν τε καὶ ἀπογενόμε
νον , καθὰ καὶ ἡμεῖς · πρὶν δὲ εἶναι , παντὸς ὢν θτ.
D
ν λήματος ἔρημος. Τὸ αὐτὸ δὲ καὶ ἐπὶ ἡμῶν συνεχή
σεται · καὶ οἰκεῖον μὲν ἡμῖν καὶ φυσικὸν οὐ προς
ἐσται · μόνον δὲ τὸ ἔξωθεν θελησεν , ὅν τε καὶ μὴ ὄν
καλὸν καὶ μὴ τοιοῦτον , περιπλασθήσεται · πῶς [ πρὸς]
δὲ καὶ θεληθέν τι τῶν ἐκτὸς ὑπάρχει . Διὰ γὰρ τὴν
πρὸς αὐτὸ θελήσει κινούμενον , ἀλλ' οὐ δι᾽ αὐτὸ λέγε
ται , θεληθὲν καὶ θελητόν. Ὡς ἐὰν μηδὲν θελήσῃ τῶν
ὄντων, ὁ τὴν φυσικὴν θέλησιν ἔχων , οὐδὲν αὐτῷ θε
ληθὲν ἢ θελητόν . Τις οὖν ὁ λόγος τοῖς θέλημα τὸ
θεληθὲν ἰσχυρίζομένοις ὑπάρχειν , ἢ λέγεσθαι πρὸς
τῶν ἁγίωνΠατέρων ἀποφαινομένοις;
Atque adeo, si nihil velit , qui naturali voluntate
 189 OPUSCUL T
A HEOLOGICA ET POLEMICA . 190
præditus est , nihil ipsi θέληθεν erit aut θελητὸν (voluntatis scilicet subjectum aut obiectum) . Que
nam igitur iftis ratio , qui τὸ θελητὸν (id est, volitum, ut loquuntur) voluntatem esse affirmant, aut sic
a Patribus vocari asseverant ?
Ἔστω δὲ καὶ οὕτω λεγόμενον κατ' αὐτοὺς , οὐ γὰρ Α ' Esto tamen , sic ut illi sentiunt appelletur ; non
· περὶ διαφορᾶς ὀνομάτων ἡμῖν , ἀλλ' εὐσεβῶν νοημάς enim nobis de nominum differentia disputatio est ,
των ὁ λόγος · ἐκεῖνο δὲ προσηκόντως ἐρομένοις ἀπο sed de piorum conceptuum ac sententiarum ; illud
κριθῶσιν , εἰ ἄλλο κατὰ φύσιν ἐστὶ τὸ θεῖον πρὸς τὸ tamen non immerito sciscitantibus respondeant ,
ἀνθρώπινον θέλημα · καὶ ἄλλο πρὸς ἐκεῖνο τοῦτο , Aliane divina voluntas ac humana ; hæcque alia ac
κἂν εἰ μυρίως καλῆται καὶ ὀνομάζηται · τοῦτο δι illa ; vel si innumera earum sunt nomina, aliasque
δάξωσι , καὶ κραδαινομένην ἡμῶν ἐπὶ τῷ ἀγνώστῳ atque alias nactæ sunt appellationes ? Istud nimirum
στηρίζωσι τὴν διάνοιαν · καὶ οὐ λίαν αὐτῶν ταῖς ὄνο doceant, reique obscuro ac ignorantia nutamtem
ματοθεσία :ς δυσχεράνωμεν ,ἀλλ' εἴ τι καὶ παρ' ἑαυ mentem nostram , constabiliant : nec eorum admo
τῶν ἐν τούτοις συνεισενέγκωμεν . Εἰ γὰρ ἄλλο καὶ dum nomenclationibus adversabimur ; sed et si
ἄλλο κατ' οὐσίαν οὐκ ἔστι, δῆλον ὡς ἓν φύσει καὶ quid a nobis in istiusmodi est, una conferemus.
ταὐτόν . Καὶ εἰ τοῦτο , καὶ ἡ φύσις ἐξ ἀνάγκης μία Nam nisi alia atque alia secundum essentiam est,
καὶ ἀπαράλλακτος . Οὗ γὰρ ἑτερότης φυσική θέλη liquet unam natura atque camdem esse . Ac si ita
μάτων οὐκ ἔστιν , οὐδ᾽ οὐσίας τὸ παράπαν καὶ φύ est, natura quoque necessario una , nullaque va
σεως. Εἰ δὲ ἄλλο φύσει καὶ ἄλλο , διάφορα πάντως · rietate dissimilis est. Ubi enim nulla naturalis vo
B
καὶ εἰ διάφορα , πῶς τὸν ἐν πίσῳ τούτων ἀριθμὸν Κ' luntatum diversitas est, nec essentiæ omnino ae
οὐχ ὁμολογῆσαι χρεών ; Η γὰρ τούτου ἐξάρνησις , naturæ est. Sin autem alia atque alia natura, plane
αὐτῆς τε πάμπαν ἀφανισμὸν , καὶ τῶν διαφερόντων, distinctæ sunt. Ac si distinctæ, quomodo non ea
ὡς οὐκ ὄντων, ἐργάζεται. Πῶς γὰρ καὶ εἶναι δυνα rum necessario, qua pollent quantitate, fatendus
τὸν καὶ μὴ ἀριθμεῖσθαι, καὶ δι' ἥντινα τὴν αἰτίαν ; numerus cst? Sublata enim numeri ratio, tum di
ἢ πῶς ὄντα μὲν κατὰ φύσιν, οὐκ ἀριθμούμενα δὲ τὰ stinctionem tollet, tum quæ distincta sint, ac si ne
θελήματα τὴν αὐτήν, εἴπερ εὐλόγως μὴ παύσοιντο essent quidem , prorsus abolitura est. Nam qui
τοῦ ἀριθμεῖσθαι καύταὶ αἱ φύσεις ; Τὸ γὰρ ἐπ' ἐκεί etiam fiat, esse hæc, et non numerari ? quidve de
νων καλὴν, ἐμφύτων ὄντων καὶ συστατικῶν τῶν mum causæ est, aut quomodo fit, ut quæ ex na
πραγμάτων , καὶ ἐπ᾿ αὐτοῖς ὑπάρχειν προσήκει τοῖς tura sunt voluntates, non etiam ex natura nume
πράγμασι , καὶ ἡ κἀκ τούτων ἀνέλωσι τὸν ἀριθμὸν, rentur, cum et ipsæ naturæ numerari merito nun
ὡς ὅτι κατ' αὐτοὺς λυμαινόμενον, ἢ μηδαμῶς παρα quam destiterint? Quod enim in voluntatibus
βλάπτοντα , καὶ ἐπ ' ἐκείνων περιλήφθῇ . Πρὸς δήλω bonum aptumque est , quæ innatæ sint resque con
σιν τῆς ἐνούσης αὐτοῖς ἐμφύτου διαφορᾶς , δι᾿ ἣν stituant ac insigniant , in ipsis quoque rebus ut
αὐτῷ κὰν ταῖς οὐσίαις προσχρώμεθα · ἢ δείξωσι, C cvsistat conveniens sit ; atque adeo vel ab his
πῶς μὴ ἀναίρεσιν πάντως ἢ σύγχυσιν , τοῦ κατὰ quoque numerum auferant, ut qui , per eos, la
ἄνθρωπον φυσικοῦ τοῦ Σωτῆρος θελήματος ἀπεργά bem asserat ; vel, cum nibil lædat, in illis quoque
ζονται, διὰ τῆς κατὰ τὸν ἀριθμὸν παραιτήσεως . assumatur ; ad hoc scilicet , ut quæ illis natura
inest, distinctio innotescat : quod unum in causa est, ut et in naturis 102 numerum usurpemus;
aut certe ostendant, qui fiat ut naturalem Salvatoris voluntatem , qua ratione est homo, non omnino
auferant aut confundant, qui ejus censum ac numerum respuant.
Καὶ πῶς τέλειος ἄνθρωπος ὁ σαρκωθεὶς Λόγος, Nam quomodo perfectus Sermo ac Verbum , qui
θελήματος ἐκτὸς φυσικοῦ ; Τὸ γὰρ θεωθῆναι τῇ carnem induit, cui voluntas desit ? Non enim quod
πρὸς θεὸν ἑνώσει , καθὰ καὶ τὴν φύσιν αὐτὴν τῆς hæc , unione cum Deo deitate imbuta sit , baud
λογικῶς τε καὶ νοερῶς ἐψυχωμένης σαρκὸς, τῆς secus ac ipsa natura carnis , animæ præditæ utente
κατ' οὐσίαν ὀντότητος οὐκ ἐξίστησιν · ὥσπερ 11 οὐδὲ ratione et inteligente , co extrahit, quod illi essen
τῆς οἰκείας τὸν σίδηρον , ἡ ἄκρα καὶ δι' ὅλου πρὸς tiale exsistit ; uti neque ferrum , ab eo quod illi ex
τὸ πῦρ συνανάκρασίς τε καὶ ἕνωσις · ἀλλὰ πάσχει essentia est , extrudit summa ejus , totaque mole
μὲν τὰ πυρὸς , ἐπειδὴ πῦρ τῇ ἑνώσει γεγένηται · D cum igne contemperatio atque unio : sed ignis qui
βρίθει δὲ πάλιν κατὰ φύσιν, καὶ τέμνει, ὅτι μὴ τῆς dem affectiones recipit, eo quod ex unione velut
οἰκείας.λώβην πέπονθε φύσεως, ἣ φυσικῆς ἐνεργείας ignis evasit ; gravi tamen rursus pondere natura
ἐξέστη τὸ σύνολον · καίτοι μετὰ πυρὸς ὑπάρχων est, et secat, idcirco nimirum quod ejus naturæ
κατὰ τὴν αὐτὴν καὶ μίαν ὑπόστασιν , καὶ ἀδιαστά nulla labes illata est , nec a naturali prorsus opera
τως δρῶν τά τε κατὰ φύσιν ἰδίαν · λέγω δὲ τὴν το tione excessit ; etsi cum igne , secundum unam
μήν· καὶ τὰ καθ᾽ ἕνωσιν αὖθις, ὅπερ ἐστὶν ἡ καῦ eamdemque subsistentis rationem , una exsistit, ac
σις . Αὐτοῦ γὰρ ὑπάρχει , καθάπερ καὶ τοῦ πυρὸς ἡ indivise operatur, tum quæ ex propria natura sunt
τομὴ , διὰ τὴν ἄκραν τούτων εἰς ἄλληλα περιχώρη (ut nempe secet) tum rursus quod ex unione acce
σίν τε καὶ ἀντίδοσιν · καὶ οὔτε τὴν φύσιν αὐτοῦ , dit (scilicet ut urat) . Iilius enim est , quod urit , uti
φημὶ δὲ τοῦ σιδήρου , κἂν μετὰ πυρὸς ὁρᾶται , κ etiam ignis, quod secat, ob summam horum inter
19
! Marg . Ἐναργέστατον παράδειγμα . Clarissimum eremplum .
 191 S. MAXIMI CONFESSORIS 192
00
se Intimamque penetrationemac reciprocationem . Α λυόμεθα τὸ παράπαν ὀνομάζειν ἡ ἀριθμεῖν, οὔτε τὴν
-. Ac neque ejus naturam (ferri scilicet) etsiigni - φυσικὴνἐνέργειαν, εἰ καὶ μετὰ καύσεως καθηρᾶται ,
- conjuncta conspicitur, ullo modo nominare proti- και μηδεμίαν ἔχει πρὸς ταύτην διάστασιν , ἀλλ '
bemur aut numerare , neque naturalem operatio- ἐνοειδῶς σὺν αὐτῇ τε καὶ ἐν αὐτῇ διαφαίνεται καὶ
steinem r quanquam hæc cernitur urendi actioni co- c γνωρίζεται. Τίς οὖν ο λόγος τοῦ τὸ φυσικῶς τῇ
. 1. més, nec ab ea quidquam dividitur ; seduniformiter φύσει προσὸν μὴ ἀριθμεῖν , τουτέστι τὸ θέλημα , καὶ
} .lium ea , atque in ea dilucet atque noscitur. Quæ ταύτῃ τὸ καθ᾿ἡμᾶς ἀτελὲς τῷ ὑπερτελεῖ καὶ προτέ
. 1. igitur ratio utidnon numeremus quod natura inest - λείῳ Θεῷλόγῳ σεσαρκωμένῳ προσμαρτυρεῖν, καί
5. natura (nempe voluntatem ) eaque ratione , Deo : τοι πάντων ἐπίσης, εὐδοκίᾳ Πατρός , καὶσυνεργείᾳ
"... Yerbo iucarnato, majori scilicet , omni perfectione . . Πνεύματος ἁγίου διὰ τὴν ἡμῶν σωτηρίαν, καθ᾿ ἕνω
. : eique anteriori , ut nec homa perfectus sit tribua- - σιν τὴν ἀδιάστατον τῶν τῆς φύσεως κεκοινωνηκότι ,
vimus; quanquam omnium perinde ,1 quæ natura . καθάπερ οὖν καὐτῆς τελείως τῆς φύσεως, πλὴν μό
sunt, nostræ salutis causa , per indivulsam unio- νης τῆς ἁμαρτίας, ὅτι μηδὲ τῆς φύσεως ἦν , ἀλλὰ
i. nem , propensa Patris voluntate ac Spiritus sancti γνώμης , παρὰ τὸν λόγον καὶ τὸν νόμον κεκινημέ
cooperatione , commercium iniit; uti plane eliams νης τῆς φύσεως, ἐκτροπὴ καὶ ὁλίσθημα κι εν
ipsius perfecte communionem naturæ, uno duntaxat excepto peccato , quod ipsum ne naturæ æqui
dem attinens, animi voluntatis arbitriique contra rationem legemque naturæ moti , exerratio atque
lapsus exsistit 1 asseznik, 9981 and 6m 64 J vezigen de ariela 800 wird who verty
wer Mihique maxime , ejus rei gratia convenienter B - Καί μοι δεόντως μάλιστα τούτου γε χάριν ὁ λεχ
advertisse videtur , monachus ille , cujus memini, θεὶςἐπιστήσας φαίνεται μοναχὸς, τοῦ φυσικοῦ τὸ
apidum animi voluntatem ,• arbitriumque ac senten- γνωμικὸν διαστείλας θελήματος . Τὰ μὲν γὰρ, κατὰ
- iliam , a naturali voluntate distinxit . Hæc enim , τὸναὐτοῦ καλῶς ἔχοντα ὁρισμόν, Δύναμις ὑπάρχει
- iijuxta eam, quam rite tradidit, definitionem , Visκαι μο τοῦ κατὰφύσιν ὄντος ὀρεκτική . Πᾶν γὰρ εἴ τι τῶν
-ii , est, ejus appetens, quod est secundum 103 natu- ὄντων καὶ μάλιστα λογικῶν, φυσικῶς τοῦ κατὰ φύ
i ram . Quidquid enim rerum usquam est, earum : σιν ὄντος ὀρέγεται 18, καὶ τούτου παρὰ Θεοῦ λαδὸν
maxime quæ ratione utuntur, id quod est ex natura κατ᾽ οὐσίαν ἔχει τὴν δύναμιν , πρὸς σύστασιν τὴν
appetit , ejusque appetendi vim essentialiter a Deo, ἑαυτοῦ . Εἰ γὰρ τοῦ κατὰ 1 φύσιν ὄντος οὐκ ἔχει τὴν
quo illi substantia sua , ac quod est, incolume sit, ὄρεξιν , τοῦ μηδαμῶς ὄντος, πόθεν καὶ πῶς, μηδόλως
inditam accepit. Nisi enim ejus quod ex natura est ὕπαρξιν ἢ κίνησιν ἔχοντος ; Μόνον γὰρ ἀδρανὸς τὸ
appetitionem habet, unde, quove modo ejus quod μὴ ὂν καὶἀνούσιον · καὶ οὐδαμῶς οὐδὲ μία τούτου
& non est, atque nihil est, habeat , quod omni pror δύναμις ἐν τοῖς οὖσιν ὑπάρχει,καὶκίνησις. Τὸ δὲ 19
- sus essentia motuque careat ? Solum enim imbe αυθαίρετος ὁρμὴ καθέστηκε ; τὰς ἐφ ' ἑκάτερα ποιος
1
1 eille est , quod ne est quidem , omnique essentia - μένη παρεκτροπάς· καὶ οὐ φύσεως ὑπάρχον ἀφο
a caret ; nec ulla prorsus ejus in rebus yis motusque “ ριστικὸν, ἀλλὰ προσώπου κυρίως καὶ ὑποστάσεως .
{ est . Hæc porro libera arbitriique appetitio est , inc. Καὶ τοῦτό γε διαγνοὺς ὁ διῃρημένος καὶ ἀνθρωπο
......utrumque declinare præstans; cujus muneris est, λάτρης Νεστόριος, γνωμῶν ἕνωσιν ἀσεβῶς ἐδογμά
non ut naturam , sed ut personam ac hypostasim τισεν · ἵν᾿ ἑκατέραν δι᾽ ἑκατέρας ὑπόστασιν ἐπικυ
proprie discernat . Qua re perspecta , divisus ille ρώσῃ , καὶ ὁ ψιλὸς ἄνθρωπος αὐτῷ τηρηθῇ , γνώμῃ
hominisque cultor Nestorius , animi " voluntatum , τινὶ καὶ αὐθαιρέτῳ κινήσει τῇ πρὸς τὸν Θεὸν Λόγον ,
seu sententiarum unionem impie docuit, ut alteram ὡς αὐτός φησί, τὴν ἔνωσιν ποιησάμενος, ἐξ ἧς καὶ
alteram subsistentiam personamque astrueret, nu .. τὴν ταυτοβουλίαν συνίστησιν , ἢ πολυβουλίαν, εἰπεῖν
κ' τεdasque illi homo constaret ; nempe animi quadam οἰκειότερον · ὅσῳ καὶ καθ' ἑκάστην τοῦ γνωμικοῦ
voluntate ac sententia , motuque libero in Deum θελήματος κίνησιν, κατὰ μέρος ἐκ τῶν ἀτελῶν ἐπὶ
Verbum , uti ipse loquitur , conflata unione ; ex qua, τὰ ἐντελῆ κατ ' αὐτὸν ἴεται, φερομένη τε καὶ προ
camdem consilii ac voluntatis rationem , seu (ut κόπτουσα · ἀλλ᾽ οὐκ ἐξ αὐτῆς τῆς ἀφράστου συλλή
verius magisque proprie loquar) multiplicem , sta - ψεως, ὅλης τελείωςμετὰ τῶν αὐτῆς ἁπάντων, πρὸς
tuit ; quanto etiam singulis paulatim voluntatis ὅλην καὶ τὰ κατ' αὐτὴν ἅπαντα , τὴν ἡμετέραν φύ
animi motibus , ex imperfectis ad perfecta , ter- D σιν τῆς τοῦ Λόγου θεότητος , καθ' ὑπόστασιν μίαν
dendo ac proficiendo , ut ille opinatur, procedit; καὶ τὴν αὐτὴν ἑνωθείσης .
non quasi ex ipsa, nullis verbis explicabili conceptione, tota perfecte cum suis omnibus, cum Lola
ejusque omnibus natura nostra , penes unam eamdemque subsistentiam ac personam , Verbi deitas
unita sit.
Ut igitur , quem dixi , monachus , tum naturgi Αὓς ἂν τοίνυν καὶ τὸ ἐντελὲς διακριβώσῃ τῆς φύ
perfectionem in Deo incarnato exacte statueret , σεως ἐπὶ τοῦ σαρκωθέντος Θεοῦ , καὶ τὸ ἀντικείμε
tum contrarietatem excluderet ; naturali in eo con νον διαῤῥίψῃ ὁ λεχθεὶς μοναχός · τὸ μὲν φυσικὸν
TI
18
Marg . "Οτι ἐστὶ θέλημα φυσικὸν , Δύναμις τῶν κατὰ φύσιν ὄντος ὀρεκτική . Voluntas naturalis, Vis ejus
appetens, quod est secundum naturam. 1 Marg. Ὅτι θέλημα γνωμικὸν, αυθαίρετος ὁρμὴ , τὰς ἐφ ' ἑκάτερα
ποιουμένη παρεκτροπές. Animi voluntas ac arbitrii, libera appetitio, declinationes in utramque partem præ
stans,
193 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 194
Estoica
ὥρισενἐπ' αὐτοῦ · τὸ δὲ γνωμικὸν ἀποδιώρισε θέ A stituta voluntate , arbitrariam dispunxit ; ut nequu
λημα , μήτε τῇ διαιρέσει χώραν δοὺς τῷ στασιάζειν divisioni locum , voluntatum in eo conflictu, daret, 4:
ἐν τούτῳ , μήτε τῇ φαντασίᾳ παρείσδυσιν , τῷ μὴ neque inanem 171 speciem nudamque
. Cimaginem , per
absentiam illius arcesseret . Sin autem
aut quis forsitan
ὑπάρχειν ἐκεῖνο. Εἰ δέ τις τυχὸν ἰσχυρίζεται, μὴ ἂν
ἄλλως ἐπ ' αὐτοῦ δυνατὸν, ἢ κατ' ἐναντίωσιν τὰ δύο affirmet , fieri non posse ut aliter duæ in eo dican
voluntates , quampercontrarietatem seuoppo
θελήματα λέγεσθαι· εἰ μὲν ὡς κατ' ουσίαν διάφορα , tur 156970
κἀγὼ δέχομαι, εἰ δὲ ὡς ἀντικείμενα , ψευδὴς ὁ λόγο ;. sitionem ; siquidem ita intelligat , ut#s essentialiter
Οὐ γὰρ εἴ τι διάφορον πάντως καὶ ἀντικείμενον
MCHE. Τὸ diversas atque distinctas velit, nec ego . ‫ ין‬eam
κ 1 infi
γὰρ ἀντικείμενον , γνώμης παραλόγως δηλαδή κινου cias ; sin autem contrarias et quæ inter se dissi
μένης · τὸ δὲ διάφορον , φύσεως λόγῳ κρατουμένης͵ deant, falsumI est quod dicitur. Non enim si quid
ἔργον καθέστηκε· καὶ Το τὸ μὲν φύσεως στασιαστικὸν, distinctum ac diversum, omnino etiam contrarium
τὸ δὲ προδήλως συστατικόν . Διαφορὰ τοιγαροῦν " est atque adversum. Adversum siquidem ac con
οὐσιώδης , εἰς σύστασιν τῶν ἐν τῇ φύσει πραγμάτων irarium , animi voluntatis est , ac arbitrii aliter
ἐστίν , οὐ μὴ ἐναντίωσις , [ἀλλὰ ] πρὸς τὴν τούτων quam ex ratione moti ; diversum vero seu 104di
διάλυσιν . Οὐ
ὐ γὰρ᾽ ἔχει ἡ φύσις τὸ παρὰ φύσιν · οὐδὲ stinctum, naturae, quæ ratione regatur, opus exsi J
λόγος οὐδεὶς τοῦ στασιάζοντος . B stit : atque alterum quidem ,Junaturam pugnaεχε,coin
εἰ δια
しか
mittit ; alterum eam palam conflat ac constituit. Essentialis itaque differentia ac distinctio, eo est,
ut res in natura consistant sintque incolumes ; non sic contrarietas, sed ut dissolvantur ac intercant.
Non enim habet natura quod naturæ rationibus adversum est ; nec ejus quod tumultuatur ac dissi
det , ulla in rebus ratio est . 18 γιαγι 13. de
᾿Αλλως τε , εἰ τὰ δύο19 θελήματα πάντως ἐναντία TA Præterea, si duæ voluntates omnino contrariæ ac J
καὶ ἀντικείμενα , πῶς ἐπί τε τῶν φύσει καὶ ὑπο oppositæ sunt, unde est ut nec in animis, natura ac
στάσει διῃρημένων λογικῶν, οὐ τοῦτο πάντη τε καὶ persona discretis , id omnino ac prorsus contingat ?
πάντως συμβαίνει ; Συννεύομεν γὰρ ἔστιν ὅτε τούτοις , Etsi enim arbitrariæ animique voluntates sunt,
καίτοι γνωμικοῖς οὖσι, καὶ Θεῷ, καὶ ἀγγέλοις , καὶ quandoque illis consentimus, Deoque et angelis,
ἀλλήλοις , ἀλλ' οὐ διὰ τοῦτο τῆς γνώμης ἤδη , καὶ ipsique alii aliis ; nec idcirco jam animum sui ar
τοῦ κατ' αὐτήν θελήματος , διαπεπτώκαμεν .Εἰ γὰρ bitrum , ejusque voluntatem amisimus . Horum
τούτων , καὶ τῆς πρὸς τοὺς ἄλλους δηλονότι συννεύ enim si jacturam fecissemus, utique etiam concor
σεως, εἴπερ ἕως ταύτην ἔχομεν, καὶ τῶν ἄλλων diæ cum aliis ; quandiu enim illius compotes su
γνωμικῶν ἀντεχόμεθα . Εἰ οὖν ἐνταῦθα τοῦτο , καὶ ἡ mus , etiam alia que volentis animi sunt suique
οὐδαμῶς ἀντίταξις καθορᾶται, καίτοι σωζομένων - arbitri, tenemus . Cum hæc igitur sic se habeant, ·1
ὑπάρξει τε καὶ ἀριθμῷ τῶν γνωμικῶν θελημάτων , nec usquam pugna appareat , tametsi arbitrariæ
καὶ τὴν φιλικήν ἐν σχέσει διάθεσιν · πῶς ἐπὶ τοῦ voluntates, exsistentia atque numero incolumes
αὐτοῦ καὶ ἑνὸς σαρκωθέντος Θεοῦ Λόγου, καὶ τελείως sint, qua necessitudine animi amice consociantur ;
δι' ἡμᾶς ἐνανθρωπήσαντος , ἐν τοῖς φυσικῶς προσ qui fit , ut in uno eodemque Deo Verbo incarnato,
οὖσιν αὐτῷ κατ᾽ οὐσίαν θελήμασιν , ἐναντίωσις ἔσται; ac perfecte nostri causa facto homine, quæ ei es
Πῶς δὲ ταῦτά φασιν ἐναντία , δι' αὐτόν γε τὸν ἀριθ sentialiter natura voluntates insunt, contrariæ sint
μόν, ἢ καὶ δι᾿ αὐτὸ τὸ ὑπάρχειν ; Εἰ μὲν διὰ τοῦτο, atque discordes ? Quo autem modo contrarias asse
καὶ τὴν φύσιν ἀνέλωσι τῆς σαρκὸς , ἀντικειμένην τῷ runt, numeri ratione, an et ipsa exsistentia ? Ac
Λόγῳ διὰ τὴν ὑπαρξιν . Πολλῷ γὰρ ἰσχυρότερον , ὡς siquidem hanc causam dicunt , etiam carnis natu
πᾶσιν εὔδηλον , εἰς ἀντίταξιν , τὸ ὑποκείμενον, τοῦ ἐν rant, eo quod exsistit, Verbo adversantem sustule
ὑποκειμένῳ καθέστηκεν . Εἰ δὲ διὰ μόνον τὸν ἀριθμὸν, rint. Longe enim (ut cuivis exploratum est) major
καὶ τούτου τὰς φύσεις ἐρήμους ποιήσωσι, καὶ μηδὲ contrarii vis in eo , quod ipsum subjectum est ,
μίαν αὐτῶν ἀριθμείτωσαν · παραιτείσθωσαν δὲ καὶ quam quod in subjecto exsistentiam habet. Sin au
πάλιν αὐτὸν διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν, κἀπὶ τῶν τῆς D iem sola numeri ratio officit, hanc et naturis adi
μιᾶς καὶ ἀνάρχου θεότητος τριῶν ὑποστάσεων , ἵνα mant, neutramque corum in numeros ponant : ac
μὴ κἀκείνη στασιάζῃ πρὸς ἑαυτήν. Αλλ' ἄτοπόν γε rursus ipsum ob eamdem causam, nec in tribus
τῷ μηδὲν ὄντι τὸ σύνολον (1), οὐκ οὐσία, οὐ ποιόν , unius æternæque Deitatis personis, ne et illa ipsa
οὐκ ἄλλο τι τῶν ὄντων, ἰσχὺν τοσαύτην ἀποκληροῦν · secum dissideat, admittant. At sane absurdum , ei,
ἀτοπώτερον δὲ, καὶ τὴν ὕπαρξιν αὐτὴν τοῦ φυσικοῦ qui nihil prorsus sit, non substantia , non qualitas ,
θελήματος αἰτιᾶσθαι, κἀντεῦθεν τὴν ἀναίρεσιν αὖ non aliud quid eorum quibus rerum genera cen.
τοῦ κατασκευάζειν · καὶ ταῦτα , τῶν ἄλλων ἐν τῇ sentur, vim tantam ascribere ; longeque absurdius,

* Marg . βλέπε , vide .

NOTÆ.
( 6) Τὸ μηδὲν ὄντι τῷ σύνολον . Nihil prorsus habeat . Formalitates vocant, seu entia metaphysica ,
dieit nunerunt , quod supra res numerata nitit ac conceptas rationes : quibus physicos effectus ,
vera entitatis addat, sed pro earum ratione, vel in qualis divisio est, tribuere , mcrito Maximus absur
rerum natura, vel in sola mente concipiente exsi dum habet. 1
stat; ab illa denique utroque-modo complementum
 195 S. MAXIMI CONFESSORIS 155
insam naturalis voluntatis ersistentiam ac verila- Α φύσει πρωτίστην ούσαν φυσικών ιδιωμάτων και κι
lum ejus arcessere ; atque inde eam amoliendam νημάτων έμφυτον δύναμιν. Κατά ταύτην γάρ μό
astruere . Ac vel maxime, cum inter reliquas natu- νην , του είναι και ζήν, και κινείσθαι, και νοείν , και
rales proprietales ac molus, innata hæc vis facile λαλείν , και αισθάνεσθαι, και μετέχειν τροφής , ύπνου
princeps exsistat. Nam secundum hanc unam et τε και αναπαύσεως , και μη αλγύνεσθαι , μηδε θνή
esse et vivere el noveri et intelligere, et loqui et σκειν, και απλώς απάντων των συνιστώντων την
sentire , 105 cibuπισις sumere, et somno recreari φύσιν , έχειν τελείως τάς έξεις, και των λυμαινομέ :
ac quiele, et non dolere neque mori ; prorsnsque νων τάς στερίσεις , φυσικώς εφιέμεθα.
(ut verbo dicam ) omnium ad naturæ incolumilatem facientium perfecte babitus nancisci, iisque carere,
quæ ad interitum ducunt, naturaliter appclimus.
Ac mihi quoque ea eliam parte consulto fecisse Και μου φαίνεται καν τούτω προσηκόντως ποιή
videtur, in sua definitione, religiosissimus mona- σας , κατά τον αυτού ορισμών και ευλαβής μοναχός ,
chus, dum et hæc addidit : « Et earum omnium και προσθείς τό: « Και των ουσιωδώς τη φύσει
proprietatuni , quæ essentialiter naturæ insunt, vim B
προσόντων συνεκτικήν πάντων ιδιωμάτων. Πάντα
conservatricem . » Omnia enim semper conservat γάρ αεί συνέχει, και συνέχειν εφίεται , και ουδενός
ac continet , appetitque conservare ac nullo carere , έχειν την στέρησιν , το ουσιώδες εν ημίν και έμφυτον
quæ in nobis essentialis ac ionala voluntas est ; seu θέλημα μάλλον δε ημείς , δι' αυτού τε και κατ '
nos potius per eam, esque illius ratione; arbitror- αυτό και οίμαι τον και ποσώς του όντος , αλλά μη
que omnino assensuram , qui. ejus quod vere est του δοκούντος λόγον ποιούμενον , συνθήσεσθαι πάν .
tantisper rationem habcat, non ejus quod inani s.- τως δή, και ως άνθρωπον τον σαρκωθέντα Θεόν , φυ
Jum specie ; Deum incarnatum, ut etiam hominem , σικόν έχεις και ανθρώπινον θέλημα και των απηρι
naturali atque humana voluntale prædiium esse ; θμημένων έκαστον θέλειν κατ' αυτό φυσικώς, προς
eaque singula quæ cnumeraia sunt, secundum se πίστωσιν της νοερώς αυτού και λογικώς } έψυχωμένης
Dalura velle , ad carnis suæ astruendam fidem , in- σαρκός , είπερ τέλειος άνθρωπος γέγονε, μηδενί των
Lelligentium more ac ulentium rationc animatæ ; ut ημετέρων λειπόμενος , πλήν μόνης της αμαρτίας:
qui ipse homo perfeclus, nullo eorum , quæ nostra αλλά πάντα έχων όσα και ημείς , απαραλείπτως τα
sunt, deficeretur, uno duntaxat demplo peccato ; κατά φύσιν συστατικά της ημετέρας ουσίας , ώσπερ
sed quze nobis suppetunt omnia, nostramquc nala- ούν .αι τα της ανάρχου και θείας, δι' ών άνθρωπον
raliter substantiam conflant, nullo desiderato ha C εαυτόν ομού και Θεόν όντα κυρίως εγνώριζε , και
beret; vti planc etiam quæ sempiternam atque di- την προς ημάς, και τον Πατέρα τελείως φυσικής
vinam ; quibus se hominem simul Deumquc vere συγγένειαν διασώζοντα μετά την ένωσιν.
demonstravit, ac qui perfecte nobiscum et cum Patre naturalem allinitalem , post etiam uniorem
servaret.
Quod enim quis dicat , salutaris duntaxat passio- Το γαρ δή λέγειν, ώς εν τω καιρώ μόνο του σω
nis tempore (quando nimirum nostram in se reipsa τηρίου πάθους, ηνίκα το ημέτερον ετύπου πραγμα.
naturæ speciem præferebat, atque ut homo mor- τικώς εν εαυτώ, και ως άνθρωπος παρητείτο τον
Icm rccusalal) duas prælulisse voluntates , sic ultro θάνατον, δύο θελήματα έχων εδείκνυτο, αποφαντικών,
dici exislimo, neque vero ulla certa ratione probari. ουκ αποδεικτικόν μοι δοκεί. Πώς γαρ εν τούτω μόνο
Cur enim illo duntaxat temporis articulo, et non τω καιρώ , και μή προ τούτου, και δι' ήντινα την
ante, quamve ob causam ? Siquidem enim tum ha- αιτίαν; Ει μεν γάρ είχε τότε, και απ' αρχής είχεν
bebat, a principio etiam habuit , ex quo factus est εξ ου γέγονεν άνθρωπος, αλλ' ουχ υστερον έσχε
homo, non postea ascivit. Si enim a principio non δίασεν: ει δε απ' αρχής ουκ είχεν, ουδε κατά τον
habuit , neque tempore passionis ; sed solum opi- D καιρόν του πάθους, αλλά μόνον εφάντασε την παραί
nione hoc gessit , ut scilicet mortem refugeret , at- τησιν, και προς ταύτη τα λοιπά δι' ών σεσωσμεθα ,
quc etiam reliqua, quibus salutein adepli sumus, οίον το δάκρυον, την ευχήν , την λύπην, την αγω
expleret ; cujusmodi sunt fletus, preces, tristitia, νίαν, τον σταυρόν και τον θάνατον, την ταφήν ενός
mortis pavor, crus , mors, sepultura. Uno enim ex γάρ άκυρουμένου των εν αυτώ καθ' ημάς φυσικών
iis, quæ in eo pro humana ratione naturalia exsi σωζομένων, ουδε τα άλλα στήσεται. Πώς γαρ ουκ
stunt , abrogalo, neque reliqua consistent . Quomodo εκείνο μεν , ταύτα δε ; Και τίς ο λόγος ; εναντίωσις
enim non illud quidem , hæc vero ? quæve ratio ? δε ποία το προσεύχεσθαι , και φυσικής εκουσίως ,
aut quæ rationum pugna, in 106 co quod orat, της κατά την σάρκα λέγω, πρόσδειξιν ασθενείας
saluralemque sponte infirmitatem ( carnis scilicet) ποιείσθαι διά της συστολής , και μη αντιτείνειν
timore ac pavore osteniat , nec prorsus obnititur, όλως, αλλά λέγειν · Ει δυνατόν , και • Μή τι εγώ
sed ait : Si possibile est , et : Non quid ego velim, θέλω , αλλ' εί τι σύ· και συνάπτειν τη συστολή
sed quid tu n ; fortemquc adversus mortem, alque την ισχυράν κατά του θανάτου και πρόθυμον κίνη
aacrem timori molim appingit ? Informabat qui- σιν ; Ετύπου μέν γάρ πραγματικώς εν εαυτό το
dern in se reipsa quod nostrum est naturali tan- ημέτερον , διά της φυσικής προς μικρών αγωνίας

u alih . XXVI , 59 .

T
 LA GICA CA
197 OPUSCU THEOLO ET POLEMI . 193
ἵνα καὶ ταύτης ἡμᾶς ἐλευθερώσῃ, καὶ τῆς οἰκείας A tisper mortis formidini ejusque anxio timeri con
σαρκὸς τὴν φύσιν πιστώσηται, καὶ πᾶσι καθαρὰν cedens, ut et ab illo nos liberaret, suæque carnis
ὴν οἰκονομίαν φαντασίας ἐργάσηται · παρίστη δὲ naturam astrueret, ac inani omni' specie vacare
πάλιν εὔθυς τὴν κατὰ τοῦ θανάτου μεγίστην ὁρμὴν , dispensationem monstraret. Mosque rursus maxi
καὶ τὴν ἄκραν τοῦ κατ' αὐτὸν ἀνθρωπικοῦ πρὸς mam adversum mortem animi vim exserit, sum
τὸ οἰκεῖον αὐτοῦ καὶ Πατρικὸν θέλημα, συμφυΐαν manque humanæ suæ voluntatis , cum propria sua,
καὶ ἔνωσιν , τῷ ἐπικρῖναι τοῦτο καὶ φάσκειν· Μὴ Patrisque voluntate, necessitudinem ac unionem
τὸ ἐμὸν , ἀλλὰ τὸ σὸν γενέσθω . Ταύτῃ μὲν τὴν prodit , judiciosuo approbans, dicensque .:Non mea ,
διαίρεσιν ἀπωθούμενος , ἐκείνῃ δὲ πάλιν τὴν σύγ sed tua voluntas fat ; hinc quidem divisionem ,
7uU . illincque rursus confusionem procul eliminans al
que submovens.
Ε! 5 , ὅτι μὴ ἄλλοτε φαίνεται τοῦ θέλειν ἔμφα Sin autem idcirco hæc dicunt, quod non appareat
σιν πεποιημένος, ἢ κατὰ τὴν καιρὸν τοῦ πάθους, alias, ejus quod est velle , quam passionis tempore ,
ταῦτά φασι , τοῦτο καὶ περὶ τῆς ἐμφύτου νοήσεως meminisse , idipsum dixerint et de innata intelli
.
εἴποιεν, καὶ ἄνουν αὐτὸν κατασκευάσουσιν . Οὐ γὰρ _ gendi vi , mentisque expertem ipsum asserent .
B
| φαίνεται λέξας ὅτι νενόηκα . Καὶ περὶ ὀσφρήσεω ; Και Non enim apparet dixisse, quod mente cogitarit aut
ὁμοίως, καὶ τῶν λοιπῶν κάθ' ἡμᾶς φυσικῶν , ὧν intellexerit. Simili quoque ratione de olfactu aliis
μνημονεύσας οὐκ ἀναγέγραπται. Ἢ καὶ περὶ τῆς que in nobis naturalibus , querum nusquam scri
ψυχῆς αὐτῆς , ὡς οὐ πρότερον οὔσης καθ᾽ ὕπαρξιν , ptum est meminisse . Veletiam de ipsa anima , ac si
ἀφ' οὗ γέγονεν ἄνθρωπος, ἀλλ' ἡ μόνον ὁπόταν αὐτῆς prius reipsa non exstiterit, quo ex tempore homo
ἐμνημόνευσεν . Οὐ πρὸ πολλοῦ γὰρ τοῦ πάθους τοῦτο factus est, sed tunc solum cum ejus commeminit.
πεποιηκὼς ἀνηγόρευται. Η τοίνυν σχεδιασθεῖσαν laud enim diu ante passionem illud præstitisse
αὐτὴν αὐτίκα εἴπωσιν , ὅτι μή πολλάκις καὶ ἀπ' proditum est. Aut igitur tunc quasi ex tempore na
ἀρχῆς αὐτῆς ἐμνημόνευσεν · ἢ τοῦτο μὴ λέγοντες, tam dicant, quod non sæpius ac jam tum initio
: ἀλ' . ῎Αμα σὰρξ , ἅμα Θεοῦ Λόγου σὰρξ ἔμψυχος, ejus facta mentio est ; aut cum hoc non dicant, sed
λογικὴ , ο κατὰ τὸν μέγαν ᾿Αθανάσιον δογματίζουσι , ex magni Athanasii sententia : ‹ Simul caro , simul
καὶ τὸ φυσικὸν ὡς ἀνθρώπου τοῦ Σωτῆροςθέλημα, Dei Verbi caro animata, ratiane utens , doceant ;
μὴ κατὰ τὸν καιρὸν εἶναι τοῦ πάθους λέξουσ : μό naturalem quoque Salvatoris voluntatem, qua hamno
νεν, εἰ καὶ μνήμην αὐτίκα τούτου πεποίηκεν · ἀλλ' esset, non passionis duntaxat tempore exstitisse
ἀπ᾿ ἀρχῆς ὡς ἀνθρώπῳ καθ᾿ ἡμᾶς φυσικῶς τῷ Σω C dicent , etsi illius tunc meminit, sed a principio
τῆρι συνουσιωμένον · καὶ παύσοιντο λοιπὸν οὐκ ἐν velut in nobis, ac quæ illi tanquam homini natura
καιρῷ τὰ τοιαῦτα κινοῦντές τε καὶ συνάγοντες . Και consubstantialis sit : desinantque jam , cum n.inime ·
φὸς γὰρ ὁ παμὼν αἱμάτων 2 διὰ͵ τὰς ἁμαρτίας tempus sit ac opportunum, ista movere ac colligere .
ἡμῶν , ἀλλ ' οὐ δογμάτων ἐστί· καὶ θρήνων ἰσχυρῶν , Cruentarum enim tempus cædium , ob nostra sce
εἰς θεοῦ δυσώπησιν , ἀλλ' οὐ σοφιστικῶν ἀντιῤῥή lera , non dogmatum , tempus istud est ; validorant
στων , εἰς περισσοτέραν καθ᾿ ἡμῶν ἀγανάκτησιν . que planctuum quibus ad misericordiam Deum in
flectamus, non sophisticarum opposite militantium rationum, quibus ejus adversum nos majorem iram
accendamus .
Επειτι δέ μοι θαυμάζειν καὶ περὶ ἐνεργείας , ὡς Subit autem mirari et de operatione, quomodo in
μίαν ταύτην ἐπὶ Χριστοῦ δογματίζουσι, τῇ πρὸς τὸ Christo unam esse doceant, relate nimirum ad indi
ἄτομον, ὡς αὐτοί φασιν, ἀποσκοπήσει καὶ ἀναφορᾷ . viduum , ejusque , 107 ut ipsi loquuntur, conside
Καὶ ἵνα παρῶ λέγειν, ὡς οὐδὲν τῶν φυσικῶν ὡς εἰς ratione . Atque utmittam dicere , corum quæenatura
ἄτομον προηγουμένως , ἀλλὰ τὴν τούτου φύσιν τε D iia sunt , nihil primo ad individuum relationem ha
καὶ οὐσίαν ἔχει τὴν ἀναφοράν . Τίς γὰρ ἄνευ τῶν bere, sed ad naturam ipsius ac essentiam . Quid enim
φυσικῶς προσόντων τῇ φύσει δυνάμεων ἐνεργεῖν quis operari possit absque iis facultatibus, quæ natu
τι δύναιτ' ἄν ; ἢ πόθεν αὐτῷ τὸ ἐνεργεῖν ἢ δύνασθαι , ræ insunt? Undeve alicui ut operetur absque na
παρὲξ τῆς φύσεως ; Ἐκεῖνο δὲ ἐρωτῆσαι βούλομαι · tura, aut ut ejus præditus facultate exsistat ?
Η δ; ἀναίρεσιν ἄρα τῶν φυσικῶν ἐνεργειῶν ταύτην iibensque ex iis quæesierim , num ut naturales
τμίσχοντο , ἢ τί ; Εἰ γὰρ ἐπ' ἀναιρέσει, πῶς , πότε operationes interimant, hanc objiciunt, necne ?
καὶ ποία κατὰ τὴν ἐκείνων ἀπόπαυσιν εἴη τὸ παρά Si enim ut interimant, quomodo , qualisve tan
παν ἑνέργεια ; ὡς γὰρ φύσεων οὐκ οὐσῶν, καὶ τὸ ἐξ dem , iilis submotis ac abrogatis , futura operatio ?
αὐτῶν ἀφανίζεται πάντως, ἡ σύνθετος λέγωὑπόστα Nam sicut naturis non exsistentibus prorsus etiam
τις· οὕτω καὶ τῶν φυσικῶν ἐνεργειῶν οὐκ οὐσῶν, necesse est aboleri , quod ex eis est (personain
οὐδ᾽ ἄλλη τὸ σύνολον ἔσται. Καὶ οὐ λέγω τοῦτο , ὡς scilicet compositam) , sic quoque cum non exstcnt
ἄλλης ἐνεργείας ἐκ τῶν φυσικῶν συνισταμένης . naturales operationes, nec ulla alia omnino futura
Οὐδὲ μία γὰρ τῶν ἐν ὑποκειμένῳ σύνθεσις · ὅτι est. Neque hoc dico, quasi aliam ex naturalibus
μηδὲ τὴν καθ᾿ ἑαυτὰ τὸ σύνολον ὕπαρξιν, ἀλλὰ τὸ conflandam operationem velim. Eorum enim qua

#Grassante scilicet Chosroc , ac deinceps Arabibus Heraclio principe ejusque deinceps sobole.
 199 S. MAXIMI CONFESSORIS 200
sunt in subjecto , nulla est compositio ; quod sci- A' εἰκαῖον παριστᾷ . Ὡς εἰ τὰς κυρίως κατὰ φύσιν οδ
insua vereomnino ac per se exsistant, σας οὐκ εἶναι λέγουσι, πῶς ὑπάρξει τὸ μηδαμῶς ὅν ; Σ
licet non ipsa
sed debile quidpiam vanumque cxhibeant . Quocir- " Τίς γάρ ἐστι ὑποστατικήν λέγων ἐνέργειαν , καὶ πό
si quæ vere'ssunt per naturam esse inficiantur,
ca st tur, θεν τοῦτο, καὶ παρὰ τίνος λαβόντες προσφέρουσιν ;
11!
qui fiat ut quod nusquam aliquid est, id vero Εἰ δὲ 22 τοῦτο τυχὸν ἀποφαίνονται , σύνθετον δὲ τὴν
reipsa exsistentiæ compos exsistat ? Quis enim est ὑπόστασιν ὁμολογοῦσι πρὸς ἣν ἀναφέρεται, καὶ τῶν Ξ
C
qui personalem operationem dicat, aut unde hoc ἐναντίων καὶ ἀντικειμένων δεκτικήν· θνητὴν γὰρ
J
et a quo acceptum proferant ? Sin autem forte καὶ ἀθάνατον , ὁρατὴν καὶ ἀόρατον, περιγραπτήν
istud asserunt, personamque ad quam refertur, καὶ ἀπερίγραφον , ἄναρχον καὶ ὑπὸ ἀρχὴν ,ἔσται το
fatentur compositam ; contrariorum scilicet et co- το κατὰ τὸ εἰκὸς καὶ ἡ ἐνέργεια . Καὶ πῶς ἄλλως, Η
rain quæ opposita sint capacem ; nempe , mortalemet καθ᾽ ἕξιν δηλονότι καὶ στέρησιν ; καὶ τὰ μὲν , ὡς οὖσα ,
immorialem , oculis conspicuam et inaspectabilem ,J. πείσεται , τὰ δὲ , ὡς μὴ οὖσα , παρυποστήσει . Πῶς δὲ
circumscripiam et incircumscriptam , carcntem prin- καὶ ὁ τοιαύτην ἔχων ἐνέργειαν , κατὰ τὸ αὐτὸκαὶ οὐκ ο
cipio et quæ principio subsit ; istud merito crit et ἄλλο καὶ ἄλλο, ὅτι μηδὲ ἐκείνη , τὰ ὅμοια πείσεται
operatio. Quo vero alio modo , quam secundum Βπροσφυῶς γὰρἔχειντῇ οἰκείᾳ ἐνεργείᾳ τὸνἐνεργοῦντα, Ε
habitum et privationem ? Ac partim quidem , ut B κἀκείνην τούτῳ ,πᾶσα μ' ἀνάγκη. Καὶ πῶς Θεός, δ᾽ἕξει,
'quæ exsistat, patietur ; partim vero , ut quæ ipsa ' καὶ μὴ φύσει Θεός; Πῶς δὲ ἄνθρωπος, δ στερήσει,
non exsistat, diminute et quasi umbra substabit .
· καὶ μὴ οὐσίᾳ κυρίως τοῦτο ὑπάρχων, Τίς δὲ φύσις
Qui autem Hat, ut tali praeditus operatione, se '' ἀνενέργητος,ἡ φυσικῆς ἐνεργείας εκτός ; ὡς γὰρ οὐ. “
SE
cundum idem , et non aliud atque aliud (quando δαμῶς ὑπάρξεως ἔρημος , οὕτως οὐδὲ δυνάμεως φυσι
nec ipsa ) talia paiiatur ? Operantem * enim
. suæκής . Εἰδὲ ταύτης ἀμοιρεῖ , καὶ τῆς ὑπάρξεως ἀμοι
3
coaptari operationi, hancque illi congencam ac ρήσειεν ἄν . Τὸ γὰρ ἀδύναμον , ὡς ἀδρανὲς πάντη στις
affinem esse , prorsus necesse est. Ecquonam modo μόνον ἐστὶ τὸ μὴ ὄν, Πᾶν γὰρ ἐἴ τι τῶν ὄντων, συ
Deus, qui non natura , sed illius habitu sit ? Quovc στατικήν έχει διαφορὰν , τὴν ἔμφυτον κίνησιν τῷ
modo homot , qui privatione , et non substantia γένει συμπαραλαμβανομένην , καὶποιοῦσαν τοῦ ὑπὸ
vere istud exsistit? Quænam
+1 vero natura ipsa / κειμένου τὸν ὁρισμὸν , δι᾿ οὗ ὅτι ἐστὶ καὶ τί ἐστιjex
iners , aut quæ naturali deficiatur operatione ?Uti ' κυρίως γνωρίζεται, πρός τε τὰ ὁμοειδῆ τὸ ἀπαράλ
enim nusquam exsistentia vacat ac substantia' , λακτον ἔχον , καὶ τὸ διάφορον αὖθις πρὸς τὰ ἐτε- 4 FOX
sic neque naturali caret operatione. Sin autem μοειδῆ · καὶ εἰ τοῦτο , πῶς δυνατὸν φυσικῇ δυνάμει
Lujus expers est , utique etiam illius expers fu C ἀμοιροῦντα κατὰ σάρκα , τὸν ἐνανθρωπήσαντα Λό. Τ
tura est. Quod enim vi ac facultate caret, ut γον ἄνθρωπον τέλειον , ἢ ὅλως ἄνθρωπον χρηματί
Ένας α
prorsus imbecille 108 atque obscurum , unum nihil ζειν . Οὐ γὰρ δίχα φυσικῆς ἐνεργείας δ᾽ ἄνθρωπος ,
est. Si quid enim demum in rebus est, constituem ὥσπερ οὐδ᾽ ἄλλη φύσις τῆς οἰκείας καὶ οὐσιώδους.
tem sui ac insignientem differcutiam habet (naturæ Ἡ γὰρ ἔλλειψις ταύτης, ἢ οὐδὲ φύσιν εἶναι ποιεῖ
scilicet insitum motum) qua , una cum genere τήν φύσιν, ἢ τὰς πάσας ἀλλήλαις ταυτὸν, καὶ ἀντὶ
assumpta, subjecti definitio struatur subjectumque πάντων μίαν , τῇ ἀπολείψει τῆς συνιστώσης συμμα
csse ac quidnam illud sit, manifestetur ; ejusmodi φυρείσας δι᾿ ὅλου συγχυθείσας. Εἰ γὰρ οὐκ ἀνέργη
scilicet, ut cum cis quæ ejusdem generis sunt, τον λέγουσι τὸ καθ ' ἡμᾶς τὸν Λόγον , δῆλον ὡς ἔμε
nulla dissimilitudine abhorrens , conveniat, ac rur- φυτὸν καὶ ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν ἔχοντα τοῦτόν φα
sus ab eis, quæ diversi generis sunt, differat. Ac σι. Πῶς γὰρ ἂν ἄλλως ; Οὐ γὰρ ἐνεργεῖν δυνατὸν
si ita est , qui omnino fiat , ut naturalis expers / φυσικῆς ἐνεργείας χωρίς · ὥσπερ οὐδὲ ὑπάρχειν ,
operationis (quod ad carnem attinet), Verbumi homo οὐσίας δίχα καὶ φύσεως. Αλλ' οὐδὲ μίαν μόνον,
1
factum , ipsum homoperfectus, aut prorsus homo ἄν περ ᾗ τὴν φύσιν διπλοῦς , τὴν ἔμφυτον ἔχειν
•
exsistat ? Non enim est homo, qui naturali ope- ἐνέργειαν τὸν ἐνεργοῦντα , πᾶσα ἀνάγκη· ἐπεὶ καὶ
ratione deficiatur, uti nec alia quævis natura , quæD φύσιν μίαν πάντως τὸν ὑφεστῶτα , κἂν σύνθετος
propria ac essentiali careat facultate . Quod enima ᾖ τὴν ὑπόστασιν. Εἰ γὰρ διὰ τὴν σχέσιν ἐκεῖνο ,
hæc desit, aut id præstat, ut ne quidem natura διὰ τὴν αὐτὴν πάντως καὶ τοῦτο. Μοναδικῶς
sit, aut ut naturæ omnes inter se idem sint , una- · γὰρ ἐπ᾽ ἀμφοῖν ταύτην φερομένην ὁρῶμεν . Η
que vice omnium habeatur, iis prorsus commistis τε γὰρ ἐνέργεια πρὸς τὸν ἐνεργοῦντα , καὶ πρὸς
atque confusis, per ejus vis absentiam ac faculta- τὸν ὑφεστῶτα πάλιν ἡ φύσις ἀνάγεται. Χρὴ το
tis, quæ constituit atque insignit . Si enim non iners . νυν εἴπερ διὰ τὴν ἔνωσιν καὶ τὸ μοναδικὸν τοῦ
expersque operationis, ea ratione quia est homo , προσώπου , μίαν τοῦ ἐνεργοῦντός φασι τὴν ἐνέργειαν ,
Verbum dicunt, palam insitam ac naturalem ope μίαν διὰ τοῦτο καὶ φύσιν τοῦ ἐφέστῶτος διαγοῦ
rationem illi ascribunt . Quo enim alio modo in ρεύειν , ἵνα μὴ σχετικὴν τὴν ἕνωσιν δογματίζοντες
telligatur? Ut enim aliquid operetur non naturali φωραθεῖεν, ἐνεργειῶν ταύτην, ἀλλ' οὐχὶ καὶ φύσεω
fultum operatione, haud unquam fiat, uti neque ut λέγοντες. Οὐ γὰρ πρὸς ὑπόστασιν ταύτας αὐτοὺς 17
absque essentia et natura exsistat. Sed nec unam ἐνοῦν δυνατὸν, ἀλλ' οὐσίαν καὶ φύσιν ὅσον ἐπὶ ταῖς
22 1 g
Marg . Ὅτι οὐκ ἔστιν ὑποστατικὴ ἐνέργεια . Or rationem non esse pertat me
201 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 202

φυτικαί , ἐνεργείαις , οὐκ εἰς ἄλλο τι πλὴν ἐνεργείας A solumnoperationem naturalem habeat, qui operantur ,
πρὸς αὐτὸν ἑνουμένα ;. Ἐπεὶ ὥσπερ ἡ τούτων φυ- prorsus necesse est, siquidem ipse duplicis natur
σικὴ διαφορὰ , δύο τοὺς ἐνεργοῦντας ποιεῖ κατ᾽ αὑτοὺς, exsistat. Alioqui, prorsus etiam una natura erit.
οὕτω δήπου πάντως, καὶ ἡ τῶν οὐσιῶν ἔμφυτο ; ἐτε- ejus qui subsistit , tametsi persona composita exsi
ρότης, δύο τοὺς ὑφεστῶτας συνάξει . Η τοίνυν πρὸς stat. Si enim illud ob relationem ac habitudinem ,
μίαν φύσιν ·καὶ ταύτα; συμφύρωσιν · ἢ μηδαμῶς ob eamdem prorsus et istud . Singulariter enim
ἐκείναις , οὐσίαις τε οὔσαι ; φυσικῶς καὶ ἀριθμου- in utrisque ferri eam videmus . Operatio enim ad
μέναις , διαίρεσιν ἐπεισφρήσωσιν . ῞Οπερ γὰρ ἐν ἐκεί operantem, ac rursus natura ad subsistentem re
ναι ; οὐ γίνεται ; οὐδὲ ἐν ταύταις συμβαίνῃ ποτ ' ἄν. fertur . Igitur necesse est , siquidem propter unio
᾿Αλλὰ δηλοῦται μὲν ἡ φυσικὴ διαφορὰ , διὰ τοῦ κατ' nem, ac quod singularis una persona est, unam
αὐτές ἀριθμοῦ · ἐξίσταται δὲ ἡ διαίρεσις διὰ τῆς operantis dicunt operationem ; unam pariter eadem
ἄκρας ἑνώσεως . Οὐ γὰρ δυνατὸν θείαν ἢ ἀνθρωπί- ipsa ratione etiam subsistentis naturam predicent;
την φύσιν , ὅτι κἂν ἔστι γνωρίσαι, μὴ ὅτι γε δια- ne relatione affectuque constantem unionem docere
φέρειν πρὸς ἄλλην , οὐσιώδους ἐνεργείας ἐκτός. "Ορος deprehendantur , qui eam operationum, et non etiam
γὰρ τοῦ πράγματος , ὁ λόγος τῆς οὐσιώδους δυνά naturarum , asserant . Non enim fieri potest, ut has
μεως κυρίως ἐστίν · ἧς ἀναιρουμένης , συναναιρεῖτα : Billi cum persona uniant , sed cum essentia et na
πάντως καὶ τὸ ὑποκείμενον. Καὶ διὰ τοῦτο ταύτα ; tura (quod scilicet attinet ad naturales operationes),
ὁμολογοῦμεν ἐπὶ τοῦ σαρκωθέντος Λόγου φυσικῶς quæ in nullo alio cum eo uniantur, præterquam
σωζομένας · τὴν μὲν , ἐν τῇ σαρκὸς προσβολῇ τῶν in operatione . Alioqui, sicut harum naturalis dis
θείων· τὴν δὲ πάλιν , ἐν τῇ πείρᾳ τῶν ἀνθρωπίνωνtinctio , duos operantes facit, ut illi existimant :
ἑξουσιαστικῆς δεικνυμένην · ἵνα καὶ τὰς φύσεις, ὧν sic utique omnino, quæ natura inest substantiarum
εἰσιν ουσιώδει; ἐνέργειαι , ταύται ; συνομολογήσω diversitas , duos subsistentes 109 inferet . Aut ergo
μεν . cum una natura has quoque commisceant, aut nullo
modo eis, ac substantiis quæ natura sint ac numerentur, divisionem ascribant. Quod enim in substantiis
non contingit, ne in operationibus quidem unquam accidat . Sed declaratur naturalis quidem earum dis
tinctio, ea ratione quod numerantur ; eliminatur vero divisio, quod summa unione copulantur . Nec enim
unquam fia!, ut divina aut humana natura, vel saltem esse intelligatur, tantum abest ut ab alia distingui ,
absque essentiali operatione. Rei enim definitio, essentialis proprie facultatis ratio est, qua spblata,
una quoque prorsus necesse est, ut et subjectum auferatur. Atque id cause est, cur in Verbo incarnato
eas naturaliter incolumes fateamur ; alteram quidem, ea ratione qua caro, quæ divina essent, aggredie
batur ; atque alteram rursus, in affectuum humanorum periculo, arbitra sui potestate elucentem ;
ut et naturas, quarum sunt essentiales operationes ac vires, una cum eis confiteamur.
. Τίνι δὲ δῆλον οὐκ ἔστιν , ὡς ἐπὶ μὲν οὐσίας καὶ C. Cui enimnon explorate liquet , in eaden essentia
φύσεως τῆς αὐτῆς , διαφορὰν ὑπάρξεως ἡ φυσικῆς et natura non posse diversam exsistentiam ac ope
ἐνεργείας, οὐκ ἔστιν ἰδεῖν ; Οὐδεμία γὰρ πρὸς ἐπι- rationem conspici ? Neutra enim a scipsa differt.
τὴν διαφέρει · τοῦτο γάρ πως ἀμήχανον . Ἐν ἀτόμῳ Hoc namque propemodum impossibile est. In in
δὲ καὶ προσώπῳ πάντη τε καὶ πάντως , εἴπερ σύν- dividuo autem ac persona, prorsus omninoque, si
θετον · καὶ διαφόρους τε γὰρ φύσεις, τὰς ἐξ ὧν modo individuum compositum est, distinctasque
συνέστηκεν , καθορῶμεν , καὶ τὰς φυσικὰς κινήσεις, cernimus naturas, ex quibus constat ac molus na
αἷς ἐνεργοῦν κατὰ φύσιν γνωρίζεται , τὴν οἰκείαν turales ; quibus ex naturæ rationibus operans
πιστούμενος ὕπαρξιν , καὶ ἄλλο καὶ ἄλλο τὰ ἐξ ὧν noscitur, suam astruens exsistentiam ac veritatem ;
ἐστι, διὰ τῆς κατ᾿ ἄλλο καὶ ἄλλο φυσικῆς ἐνεργείας aliudque et aliud ex quibus est, naturali sccuu
πραγματικῶς περιστᾷ, δι᾿ οὗ , τοῦ πρὸς αὐτὸ , φημὶ dum aliud atque aliud operatione, reipsa repræ
δὲ τὸ ἄτομον , ἀποσκοποῦντος , καὶ τὰς φύσεις ἑκοντὶ sentat : unde sane inde grassantem , quod sponte ,
παρατρέχοντος , διὰ τὸ τὰς φυσικὰς ἀντλεῖν ἐνερ- omissis naturis , al ipsum (nempe individuum )
γείας, τὴν καταδρομήν , οὐ μᾶλλον ἐν τούτῳ βαρος- animum attendat , non tam gravare præsenti nc
σαν , ἡ συνεργοῦσαν εὑρίσκομεν . Εἰ γὰρ οὐκ εἰς gotio , quam juvare invenimus . Siquidem enim
μίαν φυσικὴν τὸ ἄτομον περικλείεται πάντως ἐνέρ- D individuum non in una prorsus operatione inclu
γείαν , ὥσπερ οὖν οὐδὲ φύσιν · τίς γὰρ ὁ λέγων, ἢ ditur, uti nec natura ( quis enim dicat, autre de
παραστῆσαι δυνάμενος ; δῆλον ὡς ταῖς κατ' αὐτὴ monstrare sufficiat ? ) , palam est naturis suis sive
φύσεσιν ήγουν οὐσίαις , ἐσαρίθμους ἔχει τὰς οὐσιώ . essentiis, pares numero essentiales motus habere :
δεις κινήσεις , καὶ οὐδεὶς ἀντερεῖ. Καὶ παρῶ λέγειν, nec ullus sit qui eat inficias. Mitto dicere , nec
ὡς οὐδὲ ἄτομον κυρίω ; τὸ κατὰ Χριστὸν σύνθετον Christi compositam personam, individuum proprie
λέγεται πρόσωπον . Οὐ γὰρ σχέσιν ἔχει 23 πρὸς τὴν esse. Non enim relationem habet, ea ratione quod
ἐκ τοῦ γενικωτάτου γένους διὰ τῶν ὑπάλληλα καθιε- ex generalissimo genere per genera subalterna in
μένην γενῶν πρὸς τὸ εἰδικώτατον εἶδος διαίρεσιν , specialissimam speciem dividatur , suumque in ea

* Marg . Οτι οὐκ ἄτομον κυρίως τὸ κατὰ Χριστὸν σύνθετον πρόσωπον· καὶ πῶς . Non proprie iudici
daum Christi compositam personam; ac qua id ratione
Patrol. Gr. XCI . 7
203 S. MAXIMI CONFESSORIS 204

processum definiat. Atque id causa est , cur, sa A καὶ ἐν αὐτῷ τὴν οἰκείαν πρόοδον περιγράφουσιν.
pientissimo Cyrillo auctore, nomen Christus de "Οθεν διὰ τοῦτο, κατὰ τὸν σοφώτατον Κύριλλον, τὸ
finitionis vim minime habeat . Neque enim 110 Χριστὸς ὄνομα , οὔτε ὅρου δύναμιν ἔχει · οὐδὲ γὰρ
species est, quæ de multis numero distinctis præ εἶδός ἐστι πολλῶν ἀριθμῷ διαφερόντων κατηγορού
dicetur, neque vero essentiam cujusquam significat. μενον , οὔτε μὴν τήν τινος οὐσίαν δηλοῖ . Οὐδὲ γὰρ
Neque enim individuum est, quod ad speciem aut ἄτομέν έστι, πρὸς εἶδος ἢἢ γένος ἀναγόμενον , ἢ κατ '
genus reducatur, vel secundum essentiam ab eis οὐσίαν ὑπὸ τούτων περιγραφόμενον · ἀλλ ' ὑπόστα
circumscribatur ; sed persona composita, naturalem σις σύνθετος, τὴν φυσικὴν τῶν ἄκρων διαίρεσιν ἐν
extremorum divisionem , ad summam in seipsa ἑαυτῇ κατ' ἄκρον ταυτίζουσα , καὶ εἰς ἓν ἄγουσα τῇ
identitatem atque unitatem, partium suarum unione τῶν οἰκείων ἑνώσει μερῶν. Εἰ δὲ τυχὸν , τοῖς διὰ
trahens . Sin autem forsitan , quibus non iners τοῦ μὴ ἀνενέργητον εἶναι κατὰ σάρκα τὸν Κύριον
expersque operationis secundum carnem Dominus τὴν ἔμφυτον αὐτοῦ καὶ ἀνθρωπίνην ὁμολογοῦσιν ἐν
26
est, insitam ejus atque humanam confitentur ope έργειαν , τὸ μὴ καὶ ἀνυπόστατον* εἶναι συνάγουσι , τὴν
rationem , etiam non ἀνυπόστατον ( id est non sub . ὑπόστασιν ἐπηρεάζειν ἐστίν. Οὐ γὰρ ὑπόστασιν εἶναι
sistentie , aut persone expertem ) cum colligunt, ποιεῖ, τὸ μὴ ἀνυπόστατον εἶναι τὴν φύσιν · ὥσπερ οὐδὲ
qui sic opinantur , hypostasis seu personæ rationem . Β σχῆμα πᾶν εἴ τι σῶμα , τὸ μὴ ἀσχημάτιστον εἶναι τὸ
evertunt. Non enim hypostasim seu personam esse σῶμα · οὐδὲ γέννησιν, οὐδὲ ὅρασιν ( 1) , τὸ μὴ ἀγέν ·
facit , non esse naturam ἀνυπόστατον (quasi dicas , νητον , ἢ οὐκ ἀόρατον εἶναι , τὸ γεννητὸν ἢ ἐρατόν.
vere exsistentiæ expertem ac non subsistentem). Καὶ ἁπλῶς πᾶν εἴ τι ἄλλο μὴ εἶναι τοῦθ᾽ ὅπερ ούν
Uti neque figuram, omne si quid corpus est, non ἔστιν ἀποφασκόμενον , σχέσιν εἶναι ποιεῖ · τὸ, περὶ
esse corpus infigurabile : nec generationem aut ὁ αὐτὴ φυσικῶς θεωρεῖται , καταρασκήμενον . ῎Αλλως
visionem, non esse ingenitum , aut non invisibile . τέ , καὶ εἰ τοῦτο τυχὸν ἦν, ὁπότε οὐκ ἔστιν, οὐδὲν
Atque , ut verbo dicam , si quid aliud predicatur ἦν πρὸς τὰς φυσικὰς ἐνεργείας, ἐπίσης οὐκ ἀποβαλ
non esse , id, quod non est, relationem facit esse λομένας ταῖς ὑποστάσεσι παρὰ τῶν ἁγίων Πατέ
sen habitudinem, id prædicatum , circa quod illa ρων · οὔτε διαιρούσας εἰς δύο τὸν ἕνα, καθάπερ α
naturaliter consideratur. Præterea , etsi forte id ,ὑποστάσεις ποιοῦσι. Τίς γὰρ ὁ δεῖξαι δυνάμενος ἂν,
esset (quod tamen non est) ,laud enimvero adna ὅτι μὴ καλὸν ἐπὶ δηλώσει τῆς οὐσιώδους διαφορᾶς
turales faceret operationes, quas sancti Patres non τὰς φυσικὰς ἐνεργείας πρεσβεύειν ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ ;
perinde eliminant ac hypostases personasque : ac καὶ τίνος χάριν καὶ πῶς, καὶ τίς ὁ τοῦτο διοριζόμενος
q !ie unum in duas minime dirimant , uti illis c λόγος , ἣ Πατὴρ ἐγκριτος , ἀλλὰ [ ῖνά ] μὴ ἀποφήνων .
comparatum est. Quis enim est qui probare possit, ται μόνον ; Εἰ γὰρ τὰς φυσικὰς ἐνεργείας ὁμολογεῖν
haud e re esse ac conveniens, ad essentialis dif οὐ χαλὸν , οὐδὲ τὰς φύσεις αὐτάς . Η πῶς ταύτας
ferentiæ specimen , naturales in codem opera μὲν , οὐκ ἐκείνας δέ ; Εἰ δὲ ἄμφω καλὸν , τίνος χάριν
tiones docere ? Cujus vero gratia , et quomodo, ἀντεξάγονται τῷ καλῷ, καὶ τὴν ὑπόστασιν τῷ μὴ
quæve Scriptura aut probatus Pater , vel solum ἀνυποστάτῳ τῆς φύσεως κατασκευάζουσιν ; Εἰ γὰρ
nominare prohibuit? Nam si haud præstat natu ὥσπερ τὰς ὑποστάσεις , οὕτω καὶ τὰς ἐνεργεία ,
rales fateri operationes, plane nec ipsas naturas. κακιζομένας τοῖς Πατράσιν ἐγνώριζον , οὐκ ἀπεικός
Aut quomodo has quidem, non illas ? Sin autem ταύτας διέῤῥιπτον . Εἰ δὲ ταύτας κηρύττοντας , καὶ
utrasque operæ pretium, quid causæ est, cur ab θείαν καὶ ἀνθρωπίνην ὁμολογοῦντας ἐνέργειαν , ὥστ
eis, quod operæ pretium decensque exsistat, im περ οὖν καὶ φύσιν, καὶ ὁμολογ :ῖν παρακελευομέ
pugnari debeat ; ac de natura affirmari esse hy νους γινώσκομεν , ὑπόστασιν δὲ θείαν ἢ ἀνθρωπίνην
postasim seu personau , idcirco quod non ἀνυπό οὐδένα καθ᾽ ὁτιοῦν εὐδαμῶς, ἢ μόνον τὸν διῃρημέν
στατος est, id est, quæ vera exsistentia ac subsi νον καὶ ἀνθρωπολάτρην Νεστόριον , διατί ἄρα, εἴπερ
stentia careat? Si quidem enim illis exploratum esset, οὐκ ἀπόβλητος αὐτοῖς ἡ τῶν ἁγίων διδασκαλία , κατ'
Patribus, perinde ac hypostases seu personas, sic D αὐτῆς τὰ τοιαῦτα σοφίζονται, εἰς τὴν τῶν φυσικῶν
quoque operationes reprobatas esse , haud immerito ἐνεργειῶν ἀποσκευήν ; Τίνο: δὲ ἄλλου τὸ ταῦτα καὶ
Haas rejicerent : sin autem eas prædicare , divinam οὕτως συνάγειν ἐστί, πλὴν Σεβήρου τοῦ σοφιστοῦ
que et humanam operationem, uti et naturam cos καὶ παράφρονος , τοῦ καὶ τὰ οἰκεῖα σπουδῇ κατα
confiteri, ac confitendam jubere manifestum est : λύοντος , καὶ τῶν εὐσεβῶν οὐδαμῶς κατισχύοντος ,
hypostasim vero seu personam divinam aut hu διὰ τὸ τῆς ἀληθείας περιφανές , εἰ καὶ τῷ ἀναιδεῖ
amanam , neminem prorsus, excepto duntaxat diviso μηχανᾶται τρόπῳ τῶν σοφιστικῶν ληρημάτων ;
atque 111 hominis cultore Nestorio, liquet do
cuisse ; quorsum , quæso , siquidem sanctorum se doctrinam sequi profitentur, hæcce in eam ca
villantur , ut naturales operationes excludant ? Cujus vero ut hæc talia , inque . cum modum inferat, præ
terquam impostoris duntaxat ac dementis Severi ; hominis scilicet, qui et sua ipse sedulo dissolvat,
nec ullo modo adversus pietatis cultores, quidquid sophisticarum nugarum in.pudentia moliatur (sic
illustri claraque veritatis victoria ), prævaleat.
*· Marg . Ὅτι οὐχ ὑπόστασιν εἰσάγει, τὴ μὴ ἀνυπόστατον . Non ἀνυπόστατο» (iil est non expers subsisten
lia ), lypostasim seu personam non inducere .
 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 206
Εἰ γὰρ τὸ μὴ ἀνυπόστατον εἶναι τὴν φύσιν (2) , Λ Si enim inde , quod natura ἀνυπόστατο ; Huu SIL
διάτασιν ταύτην ποιεῖ, πάντω ; δήπου κατὰ τὸ (velut dicas, non inconsistens et quæ vere nou
ἀκόλουθον, καὶ τὸ μὴ ἀνούσιον τὴν ὑπόστασινὑπάρ exsistat) , hypostasimiac personam cani facit, oni
γειν, οὐσίαν ταύτην παρίστησι . Καὶ οἱ τοῦτο λέγον nino etiam consequenti ratione, quod hypostasis
τες, πῶς τόν τε τῆς θεολογίας οὐ διαιροῦσι λόγον , ac persona non sit ανούσιος ( expers scilicet
ταῖς τῶν ἰσαρίθμων ὑποστάσεων φύσεσιν , εἴπερ οὐ essentiæ seu substantia), eam substantiam seu
τία πάντως αἱ μὴ ἀνούσιοι κατ' αὐτοὺς ὑποστάσεις essentiam faciet . Quique ita aflirment, quo tandem
καὶ τὸ τῆς οἰκονομίας οὐ συγχέουσι , τῷ τῆς φύσεως modo divinæ Trinitatis non scindunt rationem , lot
μοναδικῷ διὰ τὴν μίαν ὑπόστασιν ; Ἑαυτοῖς γοῦν scilicet naturas inducendo, quot sunt hypostases
στοιχοῦντες, καὶ τὰ τοιαῦτα καθ᾿ ἑαυτῶν δογματί atque personæ ; siquidem , ut illi existiinant, hy
σουσι. Τοῖς δὲ τὰς φυσικὰς ἐνεργεία ; ὁμολογοῦσι , postases et personæ, quæ non sint essentiæ exper
τὸ καὶ οὕτω ταύτας συνάγειν , χάρις ἐστὶ , διὰ πάντων tes seu essentiæ, ipsæ omnino substantiæ sunt scu
ἑαυτοῖς τὸ ἀληθὲς συναγείρουσι κατὰ τὴν τῶν ἁγίων essentiæ , divinæque incarnationis mysterium non
παράδοσιν , καθ᾽ ἣν τὸ μὴ ἀνυπόστατον, οὐχ ὑπόστα confundunt , unam singularem astruendo naturam ,
σιν εἶναι τὴν φύσιν ποιεῖ , ἀλλ' ἐνυπόστατον · ἵνα μὴ idcirco quod una hypostasis ac persona est ? Ipsi
ὡς συμβεβηκὸς ἐπινοίᾳ μόνῃ λαμβάνηται,ἀλλ᾽ ὡς Β igitur, talia quoque in seipsos docebunt, dum sibi
είδος πραγματικῶς θεωρῆται . Οὕτω δὲ καὶ τὸ μὴ cohæreant. His vero qui naturales admittunt ope
ἀνούσιον , οὐκ οὐσίαν ποιεῖ τὴν ὑπόστασιν , ἀλλ᾽ ἐνού rationes , quod vel ita eas colligunt , gratiam præ
στον παριστᾷ , ἵνα μὴ ψιλὸν ἰδίωμα ταύτην , ἀλλὰ stant , dum sic undique, ex sanctorum Patrum tra
μετὰ τοῦ ἐν ᾧ τὸ ἰδίωμα κυρίως γνωρίζωμεν . "Ωσ ditionis ritu , veritatem acervant : ex qua (scilicet
περ οὖν ἐκεῖ τὸ ἐνυπόστατον δηλοῖ τὸ ἐνύπαρκτον · traditione) non åvuróstatov (id est, non personæex
ἐνύπαρκτον δέ ἐστι τὸ οὐσιώδους καὶ φυσικῆς μετέ pers ac subsistentiæ) non hypostasim ac personam
χιν ὑπάρξεως · οὕτω κἀνταῦθα τὸ ἐνεργὸν ἦγουν naturam facit, sed ei tribuit ut in hypostasi seu
ἐνεργητικὸν, τὸ ἐνδύναμον σημαίνει κυρίως . Ἐνδύ persona subsistatvereque exsistat ; ne velut acci
νιμον δέ ἐστι , τὸ οὖσιώδη καὶ φυσικὴν ἔχον τὴν δύ dens, subtili solum cogitatu accipiatur , sed ta11
ναμιν. Οὐκοῦν τὸ μὴ ἀνυποστάτους ἢ ἀνενεργήτους quam forma reipsa intelligatur. Sicque adeo etiam
ἐπὶ Χριστοῦ τὰς φύσεις ὁμολογεῖν , οὐκ ἔστιν ὑπο non ἀνούσιον (non expers substantia ac essentiæ )
στάσεις ἢ ἐνεργοῦντας συνάγειν , ἀλλὰ τὰς οὐσιώ substantiam seu essentiam non hypostasim facit ac
δεις αὐτῶν καὶ φυσικὰς ὑπάρξεις τε καὶ ἐνεργεία; personam , sed hoc præstat, ut persona in substan
ὁραδόξως ὁμολογεῖν , εἰς τὴν τοῦ ἐξ αὐτῶν, καὶ ἐν tia sit ac essentia, ne nudam eam proprietatem ,
C
αὐταῖς ὄντος καὶ κατ᾿ αὐτάς · φημὶ δὲ τὰς φύσεις, sed cum eo, in quo est proprietas, vere propricque
καθ᾽ ἔνωσιν τὴν ἀδιάσπαστον , ἐνεργοῦντος Θεοῦ Λό noscamus exsistere. Quemadmodum igitur illic,
γου σεσαρκωμένου , πίστωσιν ἀληθῆ καὶ βεβαίωσιν. quod dicitur ἐνυπόστατον (velut dicas , subsistens
in ) id significat quod ἐνύπαρκτον (vere scilicet exsistens) . Vere autem exsistens et ἐνύπαρκτον ,
est, quod substantialis ac naturalis exsistentiæ particeps est ; ita hic quoque, quod agendi efficax , seu
operandi vi præditum dicitur, proprie significat quod facultatein ac potentiam habet. Habens autem
potentiam ac facultatem, quod ipsum essentiali ac naturali virtute pollet . Quod igitur non insubsi
stentes, aut non inertes, seu operandi facultatis expertes , in Christo naturas confitemur, non
hypostases seu personas, 112 autve operantes colligimus, sed essentiales ac naturales earum veras
exsistentias ac operationes , recto fidei sensu confitemur ; ut scilicet , eum , qui ex his, inque illis est ,
exque illarum ratione (scilicet naturarum) secundum indivulsam unionem operatur , Deum Verbum
incarnatum vere astruamus ac confirmemus .
Τίνι δὲ λόγῳ , πολλὰς μὲν αὐτοὶ, καὶ ἀριθμοῦ Qua vero ratione, qui multas ipsi numeroque su
πλείους εἰς ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν ἀναφέροντες τὰς ἑνερ periores operationes in unum eumdemque referant ,
γείας, τῷ λέγειν, Πᾶσαν θείαν καὶ ἀνθρωπίνην (m ) D dicendo , divinam omnem humanamque operationen

NOTA.
{m} Πᾶσαν θείαν καὶ ἀνθρωπίνην . Sic Mono
thelite utrinque sibi cavere videbantur scopulum,
uti n. 8, dictum est ; ut neque cum Severo aliisque
superioribus confunderent, nec cum Nestorio ipsis
que Catholicis ( in cujus partes eos male arcesse
bant) dividerent . Quin ipse quoque Joannes Con
stantinopolitanes ejusque synodus, Bardano impe
ratore , fucum se illis fecisse arbitrati sunt , ac
catholicam fidem confessos esse , ipsis his cornm
verbis, et ad eam confitendam, imprudentem ipsum
tyrannum induxisse ; suppressa duntaxat voce unius
he duarum , quæ videretur in Ecclesiis turbas
facere quidquid sit de hac illorum dispensatione
Joannis scilicet et sociorum episcoporum , in qui
bus etiam fuere viri sanctitate conspicui ), num
reipsa proditæ fidei damnandi sint, Baroniana cer
sura , aut certe mitius habendi , vel etiam pro
dispensationis solertia laudandi , qua ab Ecclesiis
tantum depulerint turbinem, quantum per hæretici
principis tyrannidem cernebant illis ingruere. Pu
tem Constantinum papam eorum accepisse satisfa
clionem , nec austerius in ipsos quæsiisse , quos
agnosceret catholicam reipsa animo fidem tenuisse,
nec quidquam magis quam Ecclesiarum incolumi .
tatem in eo negotio spectasse. Ipse Maximus sanuın
hic sensum deprehendit, si eumdem ipsum Christum
secundum aliud et aliud, quod vere erat, alia atque
alia, exque ipsorum ratione, pro communis person :
ac compositæ munere, intelligamus operatum esse;
quod tamen negat Monothelitas voluisse. Certe si
 207 S. MAXIMI CONFESSORIS 208
(νοΣ enim illa, omnenm , non unam duasve prorsus, Aerέργειαν" το γάρ, πάσαν, ου μίαν ουδε δύο καθά
aut fres , sed infinitas, ac quarum ne iniri quidem παξ, ουδε τρείς , αλλά απείρους και αριθμόν υπερ
' numerus possit, cogitandas ingerit, uti plane quod αιρούσας υποβάλλει νοείν, ώσπερ ούν και το πάντα
omnia et omne seu universitas dicitur), divisionem και πάν · διαίρεσιν ουδαμώς υποπτεύουσιν· ταύτην
nequaquam verentur ; hanc vero adversus eos, qui δε κατά των τας φυσικάς δύο, κατά τους θείους Πα
naturales duas operationes ex divinorum Patrum τέρας ομολογούντων , μέχρι του γινώσκειν την δια
sensu menteque confitentur, hactenus scilicet ut φοράν , ουκ οίδ ' όπως και διατί , μετά των ενεργούν
distinctio noscalur, nescio quomodo, quorsumve , των συνάγουσιν ; Ει γάρ αι πολλαι και διάφοροι κατά
cuin operantibus colligunt. Si enim multæ natura- φύσιν, τον ένα και τον αυτόν εις πολλά ενεργούντας
que diversæ operationes unum eumdemque ope- ου διαιρούσι και τέμνουσι , πώς αι δύο ; Και τις ο
rantem in plures non dividunt ac secant , id bine μάλλον την καταδρομών ως ουκ εύλογον αιτιώμενος ;
quomodo præstabunt? Ac cui magis danda crimini Ει γάρ επί τον αυτόν και του αυτού ταύτας ουκ έλε
aggressio, ut quc omnis expers probabilitatis sit ? γον και ανέφερον , και τη προς άλλήλας δι' όλου πε
Si enim non de uno illas dicerent, nec in unum ριχωρήσει συμφυείσας αλλήλαις , και καθ ' ένωσιν
referrent, aliamque alii , qua inter se permeant, B την αδιάσπαστον εν αυτώ σωζομένας , και πώς αυ
velut coalilas, atque in eo secundum indivulsam 5 του, κατ' άλλο μέντοι και άλλο κινουμένας ενost
unionem incolumes, ab eoque, secundum aliud ta- δως, δι' ών τήν τε των θαυμάτων θεϊκώς προβάλ
men atque aliud, uniformiter molas tribuerent λετο δύναμιν, ώς φύσει Θεός , και την πείραν των πα
(quibus scilicet tunι miraculorum vim divine pro- θημάτων θέλων, ως άνθρωπος φύσει δι' ημάς κατεδέ.
forebat, tanquam natura Deus, passionesquc ac χετο, ήν άρα και ουκ απίθανος αυτών και καταδρομή .
crucialus, vero illorum periculo , tanquam homo Νύν δε τούτο μη λεγόντων , αλλά του αυτού ταύτας
natura propler nos sustinebal) , non omui prørsus και εις τον αυτόν αναγόντων , πόθεν και πως τους
probabililale aggressio careret. Nunc autem , cum ενεργούντας συνάγουσι ; Και διατί , είπερ εύλογον,
Ιιοc non dicant , sed ejusden eas asserant , et ad μη πρότερον εαυτοίς τους πολλούς, όσον επι ταις
cumdem reducant, unde, ac qua ratione inferunt πολλαις ενεργείαις;. Ως γαρ αι δύο τους δύο, ούτω
operanles ? Quorsum vero , siquidem probabilitate . δή που πρός ανάγκης και αι πολλαι τους πολλούς.
ulla nituntur, Που sibi plures ipsi colligunt, quo , Ει δε ουδε τούτο, πως εκείνο συνιδείν ουκ έχω
plures operationes admittunt ? Νam sicut due oίμαι δε ουδέ άλλος τις των το εληθές του δοκείν
lais , sic plane necessario plures etiam plures da- προτιμώντων .
bunt. Nisi aulem boc : illud ut conficiant, nullus capio ; ac nec puto alius quisquam , dum pluris
veritatem , quam ejus fucum falsamque existimationem , ducat).
Quomodo vero rursus in eo , quasi inficianler, C Πώς δε πάλιν αυτοίς ώσπερ αντιφατικώς , επ '
adversum plures unam obtendunt ? Quam vero αυτού κατά των πολλών και μία προΐσχεται ; Και τίνα
hanc, ac quomodo docent ac tradunt ? Haud enim ταυτην και πώς δογματίζουσιν ; Ου γαρ οίόν τε τον
fieri polest, ut unus plures habeat, et unam . Nam αυτόν και πολλάς έχειν, και μίαν. Ει γαρ πολλάς,
si plures, non unam ; ac si upam , quomodo 113 ου μίαν · και ει μίαν, πως αύθις πολλάς ; Η γάρ
rursum plures ? Aut enim prorsus has, illa ; aut ταύτας εκείνη πάντως , η ταύτην έχείναι διώσον
kanc, illæ expellent, in corum sententia , qui ut ται, κατά τον εκείνων λόγον, καθ' όν την μίαν επ'
naturales duas evertant , unam obtrudunt opera- ανατροπή των φυσικών δύο προβάλλονται. Ει δε
lionem . Sin aulem forte, velut ex multis unam τυχόν , ως εκ πολλών αποτελουμένην την μίαν
confalam aiunt, haud fieri potest, aut natura pa- φασίν, ουκ έχει φύσιν, ώς λέλεχται, τα εν υποκει .
titur, uti dictum est, ut ea que sunt in subjeclo , μένω συντίθεσθαι. 'Αλλ' ούτε πάλιν την μίαν έχ
compositionem admillant. At neque rursus, quz πολλών εις πολλές επιτέμνεσθαι. Πρότερον ούν τις
una ex multis sit, in multas dividi contingat. Prius 1
πλείους αυτοί διά της μιας ενεργείας ανέλωσιν, ίνα
igitur per unam operalionem plures auferant, ne μή πολλούς τους ενεργούντας καθ' εαυτών εισάγω
sibi ipsi pugnanles, plures operantes inducant, σιν. Και διά των πολλών αύθις την μιαν, ίνα μη
Rursuinque per plures unam , ne συνουσίωσιν D συνουσίωσιν δογματίσωσι, και ούτω κατά των τά ;

(inam scilicet confusione substantiam ) astruant ; δύο πρεσβευόντων , άνπερ ουκ αδρανώς έχοιεν, πολε
alquc in eum modum , adversus duarum asserto- μήσωσιν. Ου γαρ οίόν τε παντελώς άλλοις επιφυή
res operalionum (nisi eorum inibecilliores vires ναι , τους σφάς αυτούς μετά των οικείων ανατρέπον
sunt) pugnam instruant. Non enim fieri potest, ut τας, ουδενός άλλου καθάπαξ εν τούτω προσδεθέν.
gravioreimpetu aliis ingruant , qui suis se propriis - τας. Το γάρ έχουν βάσιν, το ον, προς αυτού παγίως
NOTÆ ,

yoluissent, proclive erat binc geminas ejus opera
liones , uti et naluras, agnoscere ; nec sic obstricte
Leoni adversari , quod utrainque (ormam cum alte
rius communione dixerit agere ; cum cl in nalural
llius sic piromiscue vncibus lilainur , nec minus
d.canus animuin ei moulem inteligere, oculum
videre, sentire .corpus , quam vel hominem , vel
Petrum aut Joannen , eadem hac praestare; quid:
quid sit de principii actionis discrimine, ut quo ei
quod, elicitive el denominative, ut solemne philo
sophis ct loqui el disputare.
 200 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 210
Εδράζεται , μηδαμόλεν τὴν οἱανοῦν πάσχον διάπτω- A ipsi evertunt, nec in eam rem cujusquam prorsus
σιν . Και γὰρ ἐκεῖνο μόνον ἀκμαῖον ὄντως καὶ ἰσχυ alterius desiderant operam. Quod enim id quod est
μὲν, τὸ τὴν ἀλήθειαν ἔχον κρατύνουσαν· ἀλλ᾿ οὐ τὸ παρ᾽ basim habet eoque fundatum est, in seipso firmiter
ἄλλου , μή τί γε παρ᾽ ἑαυτοῦ, τὴν λύσιν δεχόμενον . hæret, nec aliunde prorsus casum ac labem timet.
Jilud enim duntaxat est quod viget, ac robustum est, quod nimirum veritàtem firmamentum habet ;
non cui ab alio, ne dicam a seipso, ut dissolvatur et intereat proclive est.
Τούτων γοῦν ἀφεμένους, προσήκει πάντως εὖσε His ergo valere jussis, operæ pretium omnino ,
6οῦντας ἡμᾶς , καὶ ἑκατέρας τῶν ἐν τῷ ἑνὶ σεσαρκυ ut qui pietatem rectamque fidem colimus, ambas
μένῳ Θεῷ λόγῳ σωξομένης φύσεως πραγματικῶς que in Deo Verbo reipsa incolumes et exsistertes
ὁμολογοῦντας τὴν ὕπαρξιν , καὶ τὴν ἔμφυτον ὁμολο naturas confitemur ; prorsus etiam innatam ope
γεῖν πάντως ἐνέργειαν, ὥσπερ οὖν καὶ τὸ θέλημα· . rationem , uti sane et voluntatem confiteamur ;
καὶ διὰ τῆς περὶ ἑκάτερον , τὸ θεῖον ὁμοῦ καὶ τὸ ἀν piaque , utriusque simul (divinæ scilicet ac hu
θρώπινον , εὐσεβοῦς τοῦ αὐτοῦ καὶ ἀληθεστάτης διύ man :r ) ejusdem , ac verissima , eorumque quæ iili
ξης, καὶ τῶν προσόντων αὐτῷ φυσικῶς τὴν ὀρθόδο natura insunt, assertione, orthodoxam sanctorum
ξον τῶν ἁγίων Πατέρων κρατύνειν διδασκαλίαν , ο? I Patrum doctrinam stabiliamus , qui haec de illo te
περὶ αὐτοῦ ταῦτα καὶ φρονεῖν καὶ λέγειν ταῖς ἁγίαις nenda ac prædicanda sanctis Dei Ecclesiis catholicis
τοῦ Θεοῦ καθολικαῖς Ἐκκλησίαις παραδεδώκασι · καὶ tradiderunt ; nihilque eorum quæ erat a prin
μηδὲν ἐξαρνεῖσθαι τῶν ἅπερ ἦν ἀπ᾿ ἀρχῆς καὶ δι’cipio , négemus , ac quæ postea nostri causa fa
ἡμᾶς γέγονεν ὕστερον , καὶ τῶν χαρακτηριζόντων . ctus est ; nihil denique earum omnium proprieta
αὐτὰ φυσικῶς πάντων Ιδιωμάτων. Τέλειον γὰρ τὰ tum, quæ hæc natura insigniunt. Utraque enim
ἑκάτερα , καὶ ἐν ἑκατέραις τὸν αὐτὸν ἐδογμάτισαν , natura perfectum , et in utraque eumdem docuerunt;
καὶ ἀνελλιπῶς τὴν ἑκατέρου τῶν ἐξ ὧν ὑπῆρχε δια- amborum denique ex quibus erat naturalem pro
σώζοντα φυσικὴν ἰδιότητα , καὶ κατὰ πάντα ὅμοιον prietatem , nulla labe aut letrimento servantem
ἡμῖν, καὶ ὁμοίως κατὰ θέλησιν πεπειραμένον 2 , incolumem , ac per omnia nobis similem , similique
χωρὶς μόνης τῆς ἁμαρτίας . nobis ratione , uno duntaxat exceplo peccato , vo
luntate sponteque sua tentatum .
Τούτων οὖν ἐπακούοντες τῶν μακαρίων φωνῶν . Has igitur obaudientes beatas voces, nihil eo
οὐδὲν οὔτε τῶν ἡμετέρων καὶ φυσικῶν, οὔτε τῶν rum quæ nostra ac naturalia sunt, vel quæ paterna
πατρικῶν καὶ θείων , ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ τὸ παράπαν ἀρ ac divina , in eodem prorsus negamus ; sed dis
C
νούμεθα · ἀλλὰ διαφόρους φύσεις καὶ φυσικὰς ἐνερ tinctas naturas ac naturales operationes, essen
γείας, καὶ οὐσιώδη θελήματα, τουτέστι δύο, τὸν απο tialesque 114 voluntates (geminas scilicet) ipsum
•
τὴν ἔχειν πρεσβεύομεν . Οὔτε γὰρ ἡ καθ᾽ ἡμᾶς . οὔτε habere docemus. Neque enim natura nostra , at
μὴν ἡ πατρική φύσις, οὐσίας ἐκτὸς , ἢ ἐμφύτου (g neque paterna, exsors essentiæ est, aut innata
λήματος ἢ ἐνεργείας καθέστηκε . Καὶ εἰ τοῦτο, δῆλον caret voluntate vel operatione. Quod cum ita sit,
ὡς δ᾽ἐκ τούτων , θεότητός φημι καὶ ἀνθρωπότητος, liquet sane eum , qui ex his (divina scilicet hu
κατὰ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ὑπόστασιν ὑφεστὼς, καὶ manaque natura) in una eademque persona, Dens
Θεὸς ὁ αὐτὸς κυρίως ὑπάρχων καὶ ἄνθρωπος , ὁμο idem et homo vere exsistit, consubstantialem nobis
ούσιος ἡμῖν ἐστι καὶ ὁμοεργὴς, καὶ τὴν αὐτὴν ἔμφυ esse, eademque, qua homo est, præditum opera
τον θέλησιν ἔχων κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα · καὶ ὁμο tione atque innata voluntate , Patrique eumdem
οὖσιος τῷ Πατρὶ καὶ ὁμοεργῆς , καὶ τὴν αὐτὴν θέ consubstantialem, atque eadem , qua Deus est , prr
λησιν κεκτημένος κατὰ τὴν θεότητα , καὶ ὅλος ditam operatione ac voluntate ; totum affinem su
συγγενὴς τοῖς ἄνω κατὰ πάντα τὰ συγγενῶς ἔχοντα , peris , secundum omnia quibus illis consistit affe
καὶ ἔλος συγγενὴς τοῖς κάτω κατὰ πάντα τὰ συγγε nitas ; totumque inferis, secundum omnia quibus
νῶς ἔχοντα, χωρὶς μόνης τῆς ἁμαρτίας . Καὶ ὁ μὴ D illis inest affinitas , si modo unum duntaxat pecca
οὕτω πρεσβεύων , τοὺς ταῦτα κηρύσσοντας οὐ πα tumn exceperis . Ac , qui non ita docet ac profitetur,
ραδέχεται θεολήπτους Πατέρας · ἀλλὰ δῆλός ἐστι hæc prædicantes divinos Deoque afflatos Patres nop
ενας καὶ ποίους . recipit : liquet vere, quos qualesve sibi sequenda
assumat.
Γένοιτο δὲ πάντας ἡμᾶς, τῇ μεσιτείᾳ τῶν θεσ Donet Deus, ut nos omnes, vestris ad eum suf
τεύκτων ὑμῶν προσευχῶν, ἐν τῷ ναῷ τοῦ Θεοῦ , τῇ fragantibus precibus , in ejus templo (catholica sei
καθολικῇ καὶ ἀποστολικῇ Ἐκκλησίᾳ , διὰ παντὸς licet et apostolica Ecclesia) animo pariter et cor
φρουρουμένους ψυχῇ τε καὶ σώματι , ταύτην τὴν εἶ pore communiti, sinceram hanc ac orthodoxarn
λικρινῆ καὶ ὀρθόδοξον τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ Σωτῆρος magni Dei et Salvatoris nostri confessionem , in
ἡμῶν , πρεσβεύειν ὁμολογίαν ἔμπροσθεν αὐτοῦ καὶ conspectu ejus omnisque creaturæ, profiteamur,
πάσης τῆς κτίσεως, καὶ ἀντὶ πάντων, καὶ πρὸ πάνω eamque pro omnibus, ac præ omnibus in gloria

• Marg . Ὅτι μὲν ἔπαθε λογίζῃ · ὅτι δὲ ἑκών, οὐ προστέθης. Passum quidemreputas ; sed sponte non ad
Ita schol. quasi de industria ad rem Maximo mutata Pauli voce . Ilebr . iv , 5. κατὰ πάντα , pet
tentatum .
211 S. MAXIMI CONFÈSSORIS: 212
ixima ipsius apparitione illi oferamus , paremque A των αυτώ προσκομίσαι κατά την αυτού πανένδοξον
ab eo conscqui mereamur, ælernaque ac beala επιφάνειαν, και προς αυτού της ίσης καταξιωθήναι
dona percipere, illis promissa , qui ipsum coram και μετασχεϊν των τοίς ανεπαισχύντως έμπροσθεν
hominibus confiteri non erubuerunt " ; ipsis deni- ανθρώπων ομολογούσιν αυτόν, επηγγελμένων αιω
que pro volo rei ipsa experientia frui, quorum νίων τε και μακαρίων δώρων, και πείρα κατ' ευχές
nunc divina dignatione gustum fecimus ; precibus απολαύσαι, ών νύν πίστει καταξιωθέντες γεγεύμεθα ,
et intercessionibus gloriosissimae ac sanctissimae ευχαις και πρεσβείαις της πανενδόξου και παναγίας
intemerale domina nostra Dei Genitricis sem- αχράντου δεσποίνης ημών Θεοτόκου και Αειπαρθέ.
perque Virginis Mariæ , cl omnium sanctorum . νου Μαρίας, και πάντων των αγίων 'Αμήν.
Amen .

SCHOLIA . ΣΧΟΛΙΑ .
1. Invisibile, ejus quod videtur negatio est . Dum- α '. Το μεν αόρατον του βλεπομένου απόφασίς
que enuntiatur, non in ordine ad visuni cnuntia- έστι. Καταφασκόμενον δε ου προς την όρασιν, αλλά
lur, sed ad id quod est visibile : quod est habiludo B το ορατόν καταφάσκεται : όπερ έστι σχέσεις του μή
ejus, quod non est invisibile ; sive ad quod habet αοράτου, ήτοι προς και την σχέσιν έχει το μή δόρατον.
habitudinem , id quod non est invisibile . Visus Της δε οράσεως ού το μή αόρατου, αλλά η τύφλωσις
autem, non invisibile , sed cecitas habitudo est, σχέσεις , προς την καταφάσκεται .
per ordinem ad quam enuntialur.
2. Adversus eos qui dicunt Non esse naturam β'. Προς τους λέγοντας , μή είναι φύσιν ανυπό
ανυπόστατον ( que non vere essistat ; subsistentia στατον , αντιστρεπτέον το, μηδε υπόστασιν άr.
son personæ expertem ) vicissim reponendum est, ούσιον . Είτα έπακτέον, ότι ώσπερ το μη ανούσιον
neque hypostasium seu personam ανούσιον (essentiα την υπόστασιν λέγειν , ουκ ουσίαν ταύτην παρίστησιν
scilicet expertem) . Tunc inferendum , quemadmo- υπάρχειν. Ούτω γαρ διαιρείν και συγχείν έστι, το
dum dicendo hypostasim seu personam non ανού- μεν της θεολογίας, το δε το της οικονομίας μυστή
OLOV (no ! experlem scilicel essentiæ seu substantiæ) , ριον. Ούτως ουδε το λέγειν την φύσιν μή ανυπόστα
non significamus cam essentiam ac substantiam τον, την υπόστασιν εισάγει .
esse. Qui enim sic dicat, dividit divinæ Trinitatis mysterium, divinæque dispensationis seu Incarna
tionis mysterium confundit. Sic neque quod dicamus naturam non à UTÓStatov , hypostasinı seu
personam inducimus.

115 EJUSDEM C ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ

Distinctionum quibus res dirimuntur definitiones. Περί όρων διαστολών .
Rerum omnis, qua dirimuntur , distinctio , aut " Η των όντων πάσα διαστολή , ή κατ' εναντίωσιν,
per contrariationem est (έναντίωσιν) aut per oppo- η κατά το αντικείσθαι , ήγουν διαιρείσθαι , ή αναιρεί
sitionem , id est, ea ratione qua disjunguntur, aut σθαι γίνεται. 07ον αισθητά και νοητά εναντίωσιν
qua se interimunt . Verbi gratia, que sensu perci- μεν έχουσιν ως ετεροούσια , ουκ αντίκειται δε αλλή
piuntur et quæ menie intelligunlur , babent ea λοις. Ου γαρ αναιρετικά α λήλων εισιν ταύτα, χα!
quidem contrariationem , ut quæ diversæ substan διά τούτο δέχονται την κατ' εναντίωσιν διαστολήν
tiæ sint ac naturæ (disparala vocant), non tamen προς εαυτά , ήγουν διαίρεσιν · ζωή δε και θάνατος
sunt inter se opposila, ac pugnantia. Non enim ejus έχουσι διαστολήν, αλλ' ου κατ' εναντίωσιν , αλλά την
rationis sunt , ut se muluo interimant: atque id in αντικειμένην , ήγουν αναιρετικήν. Η γάρ θατέρου
causa est, ut discretionem ad seipsa, secundum con- θέσις θατέρου γίνεται αφαίρεσις και η του ενός
Irariationem , id est, divisionem suscipiant . Vita ύπαρξις του άλλου ανυπαρξία καθεστηκεν. Εί τι ούν
autem et mors discretionem habent, non quæ est προηγουμένως αντίκειται άλλω , έφεπομένως πάντως
sccundum contrariationem , modo explicalo, sed και εναντίωται εί τι δε προηγουμένως άλλο έναν
D
quae est secundum oppositionem , qua scilicet se τίωται, εφεπομένως ουδόλως αντίκειται. Και σαφέ
nlerimnant. Allerius enim positio, alterius sublatio , στερον ειπείν, αι μεν ουσίαι διά τάς ενούσας αυταίς
est ; uniusque exsistentia, alterius non exsistentia διαφοράς, την προς αλλήλας κατ' εναντίωσιν διαστο
el desilio . Si quid igitur primaria ratione alteri λήν επιδέχονται, ώς ψυχή και σώμα, και τα κατ' ου
cpponitur , omnino criain ex consequenti est σίαν διαφέροντα πάντα · τα δε περί την ουσίαν,
coulrariatione dispuncluin . Si quid vero primario ήγουν ποιότητες, την κατά το αντικείσθαι έχουσι
contrarium est ac dispunctum , non prorsus con- διαστολήν, ώς ζωή και θάνατος, και εί τι τοιούτον.
$9quenti ratione opponitur. Et , ut clarius dicam , " Αναιρετικά γάρ αλλήλων ταύτα προδήλως εισίν.
substantiae quidem , per eas quæ insunt , differentias , inter se lit' dirimantur es conlrarialione, ad
le
siltumt; velul anima et corpus, et qu.rcunque essentialiter ac substantia differunt. Quæ 12u !!!
smat circa substantiam, id est , qualitates, sic dirimuntur quasi per oppositionem ac si adversa
5 1.C. 18 , 26. ,
213 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 214

acie dicas) ut vita et mors , et si qua sunt cjus generis. Hæc enim , ut palam liquet, mutuo se
interimunt.

ΣΧΟΛΙΟΝ . Ꭺ SCHOLIUM.
Εναντίωσιν , τὴν διαίρεσιν νόει · τὸ δ' ἀντικεῖσθαι , Contrariationem (tvavtiwstv) divisiónem intellige
τὴν ἀναίρεσιν φρύνει . Η μὲν γὰρ αὐτῶν ἐστιν ἐν ac discretionem : opponi vero existima , quod se
ταῖς οὐσίαις , τὸ δ᾽ ἐμπέφυγε τοῖς περὶ τὴν οὐσίαν · interimunt. Horum quidem alterum in substantiis
καὶ τῶν μὲν, ἄμφω συντρέχει θαυμασίως , ἀναίρεσίς · est ; alterum vero in illis versatur , quæ circa sub
τε καὶ διαίρεσις πάλιν . Η δ' αὖ διαιρεῖν, οὐκ ἀναι stantias sunt ; ac horum quidem, ambo mirabi
ρεῖν ἰσχύει. liter concurrunt , quod est interimere ac quod
rursus dirimere . Contra vero dirimere , interitum
afferre non potest.

῞Οροι ἑνώσεων (η ). Unionum definitiones.

Ἡ κατ᾽ οὐσίαν ἕνωσις , ἐπὶ τῶν ὑποστάσεων , του Unio secundum essentiam in hypostasibus sen
τέστι τῶν ἀτόμων . personis, id est , individuis.
Η καθ᾽ ὑπόστασιν ἕνωσις , ἐπὶ τῶν οὐσιῶν , του Unio secundum hypostasim ac personalis , in sub
τέστι ψυχῆς καὶ σώματος . B stantiis, ut in anima et corpore.
Ή κατὰ σχέτιν (ο) ἕνωσις , ἐπὶ τῶν γνωμῶν, εἰς Unio κατὰ σχέσιν ( velut dicas affectualem ae
ἓν θέλημα . necessitudinis) in sententiis et consiliis , ut una
voluntas sit.
Η κατὰ παράθεσιν ἕνωσις , ἐπὶ τῶν σανίδων . 116 Unio secundum appositionem , in asseribus
ac tabulis.
Η κατὰ ἁρμονίαν (p) ἕνωσις , ἐπὶ τῶν λίθων. Unio secundum coagmentationem seu com
missuram , in lapidibus.
Η κατὰ κρᾶσιν ἕνωσις, ἐπὶ τῶν ὑγρῶν οἴνου καὶ Unio secundum mistionem , in humidis , vino et
ὕδατος καὶ τῶν τοιούτων. aqua, el similibus.
Η κατὰ φύρσιν ἕνωσις , ἐπὶ τῶν ξηρῶν καὶ τῶν Unio secundum conspersionem, in aridis et hu
ὑγρῶν, ἀλεύμου καὶ ὕδατος . midis, in farina et aqua.
Η κατὰ σύγχυσιν ἕνωσις , ἐπὶ τῶν τηκτῶν, κηροῦ Unio secundum confusionem , in iis quæ liquan
καὶ πίτσης, καὶ τῶν τοιούτων. tur , ut cera et pice, et similibus.
Ἡ κατὰ σωρείαν ἔνωσις , ἐπὶ τῶν ξηρῶν , σίτου Unio secundum'acervationem seu congeriem , ia
καὶ κριθῆς, καὶ τῶν τοιούτων. Caridis, tritico et hordeo, et similibus.
Η κατὰ συναλοιφὴν (q ) ἕνωσις , ἐπὶ τῶν ἀποσπω Unio secundum coalitionem, in iis quæ quasi
NOTE .
(n) "Opoi trúσewr. Brevem hunc tractatum , ut sit una voluntas, non quod reddit idem Turr. ut
postremum pene habet Turrianus , etsi non inte una voluntatibus. Hæc nempe una Christi voluntas
grum, Græca, Romanus codex superioribus subji Nestorio, ejusque tavrobouàías (consensu scilicet in
ciebat. Quam 1 ponit , unitio est , xar' oùsízv objecto) quæ communis est sanctorum cum Deo, a
quam debemus accipere ut distinctam contra se quorum communi classe άνθρωπολάτρης læreticus
¡uentem, quæ est, † xað' úπóoтacıy quarum etiam Christum non eximebat : nullam substantialem uni
agis conditiones exponit in fine ; quod , † xat' tionem , ac vere subsistendi ratione, in eo ponens,
slav, sit in diversis hypostasibus, seu personis et sed solam affectualem (ut sic loquar) et quæ est per
ndividuis ; † xað' ¿ñósтası vero, in diversis sub gratiam , in qua solum haberet potiores partes , ut
lantiis seu naturis . Cyrillus tamen et Patres alii , qui reliquis, acceptis a Deo melius usus esset, exque
ὐσιώδη et φυσικήν ipsam unionem in Christo ὑπο profectu , in Filium Dei evasisset , non a prima
tatixhy vocitant, quasi veram, et ut distinguant D exsistentia , natura Filius exstitisset. Hæc sic impura
contra oxetixhy Nestorii, id est, affectu solo constan ac Judaica Nestorii , in quem nemo Catholicorum
em, qualis est in sanctis per gratiam . Hypostasibus indulgentior esse debeat, et ut malum potius meta
ndividuorum, non satis apte Turr. quod Maximus, physicum quam scelestissime in Filium Dei bla
ἐπὶ τῶν ὑποστάσεων , τουτέστιν ἀτόμων , nisi aliter sphemum, ejusque omne dispensationis evertentem
jus codex habuerit, ac certe aliter habuisse putem, mysterium , ingerat . Qui de hara Calvini Ministelius
nempe , ἐπὶ τῶν ὑποστάσεων , τῶν ἀτόμων , que sic in Septimania tentavit haud ita pridem Nestorium
ille sibi redenda putaverit, cum esset reddendum : levare, Cyrillo detrahere , is suas in se contincal
In hypostasibus , quæ sunt individua ; qui modus tenebras , nec orci novam fuliginem (cui satis sit
loquendi Græcis familiarissimus, ac in illis Maximo. Calvinianus candor hactenus Christianissimo orbe
In seq . habuissevidetur, ὡς ἐπὶ ψυχῆς καὶ σώματος, tantum non repressus) in claram ejus pubem , cele
quod et clarius est, ac libens sequor. bri orbis Lycao procul aspergat.
(0) 'B xarà σzéσır. Turr. secundum habitudinem (p) 'Il xao ápµcriar. Idem atque apuds, com
reddit ; sequentia non reddens, w; Èrì túv yvmµшv missura, compago , In animalibus proprie dicitur ;
qua facile erat illi reddere, et ex illis vim to xati hincque adeo in ædificiis , quorum structura sie
gyést , ex Maximi mente, et theologorum adversus maxime alii aliis lapides committuntur. 'Apµòç à¦
Nestorium, magis perdiscere seu explicare. Est ergo 009, Lapidis commissura, citatur ex Schol . Aristo
unitio que est per affectum , libera voluntate et ex phanis.
arbitrio, cum plures per concordiam una sententia, (q) 'il sarà ovretorşür. Unionem bane, que
unus animus, una veluntas sunt : Els Ev 0ŋpa, imaximi sit Græcis hemogis , acutissime exponis.
215 S. MAXIMI CONFESSORIS 216
avelluntur ac rursus reponuntur ; velut in face ex A μένων, καὶ αὖθις ἀποκαθισταμένων · οἶον λαμπάδος
igne prodeunte , et quæ igni rursus reddatur. ἐκ πυρὸς προερχομένης, καὶ πάλιν ἀποκαθισταμένης.
Unio secundum essentiam , in iis quæ diversam Ἡ κατ᾽ οὐσίαν ἕνωσίς ἐστιν ἐπὶ τῶν ἑτεροῦπο
hypostasim habent , sive personam . στάτων .
Unio secundum hypostasim ac personalis , in iis Η καθ' ὑπόστασιν ἔνωσίς ἐστιν ἐπὶ τῶν ἔτ
quæ diversam habent substantiam ac naturam. ροουσίων .

THEODORI BYZANTINI , MONOTHELITE .

QUESTIONES
CUM MAXIMI' SOLUTIONIBUS .

Theodori Byzantini diaconi rhetoris , ac Pauli archi- Β Πρώτη ἀπορία Θεοδώρου διακόνου Βυζαντίου
episcopi Constantinopolitani synodicarii , ῥήτορος , καὶ συνοδικαρίου (r ) Παύλου ἀρχι
dubitatio ac quæstio. επισκόπου Κωνσταντινουπόλεως .
Siquidem eadem Patres ratione cum voluntate, Εἰ κατ' αὐτὸν τῷ θελήματι λόγον , καὶ τὴν ἄγνοιαν
etiam ignorantiam de Christo prædicarunt , necesse κατηγόρησαν οἱ Πατέρες ἐπὶ Χριστοῦ , ἀνάγκη τούς
est, ut qui voluntatem in Christo non secundum μὴ κατ' οἰκείω τιν ἐν τῷ Χριστῷ θεωρεῖσθαι λέγοντας
arrogationem considerari dicunt , etiam ignoran τὸ θέλημα, καὶ ἀγνοεῖν αὐτὸν λέγειν . Καὶ πῶς Θεός .
rantiam illi tribuant . Ecquonam vero modo Deus, ὁ τὰ μέλλοντα μὴ εἰδώς ; ᾿Αλλὰ καὶ ψιλῶν αὐτὸν εἰσ
qui ea nesciat quæ futura sunt ? Sed et nudum eum ἄγειν ἄνθρωπον , κατὰ τὴν ἤδη τῶν ᾿Αγνητῶν κα
doccant hominem , juxta damnatam jam Agnoeta τακριθεῖσαν αἵρεσιν . Εἰ δὲ τὴν ἐντεῦθεν ἀτοπίαν
rum hæresim. Sin autem quod inde sequitur ab ὑποστελλόμενοι , τὴν ἄγνοιαν κατ' οἰκείωσινλέγου
surdum veriti, secundum arrogationem ignorantiam σιν, ὥσπερ καὶ τὴν ἐγκατάλειψιν , καὶ τὴν ἀνυπο
tribuunt, uti etiam derelictionem et non subje . ταξίαν , κατὰ τὸν ὅμοιον τρόπον καὶ τὸ θέλημα λε
ctionem ; secundum eamdem dicant et voluntatem. γέτωσαν. Τῷ γὰρ θελήματι καὶ τὴν ἄγνοιαν οἱ Πα
Patres enim eadem cum voluntate ignorantiam C – τέρες συνέταξαν, τὸν αὐτὸν αὐτῇ φυλάξαντες λόγον ·
classe collocarunt, eumdem ei servantes sermo ὥς φησιν ᾿Αθανάσιος μὲν ἐν τῇ κατ' ᾿Αρειανῶν αὐ
nein scu rationem , uti ait Athanasius quidem in τοῦ βίβλῳ, Γρηγόριος δὲ - ὁ Θεολόγος , ἐν τῷ περὶ
oratione sua adversus Arianos , Gregorius vero Υἱοῦ πρώτῳ λόγῳ , καὶ ἄλλοι ἐν ἄλλοις συγγράμ
Theologus oratione prima de Filio , aliique in aliis. ματι .
suis lucubrationibus.

117Ejusdem altera dubitatio ac quastio . Τοῦ αὐτοῦ δευτέρα ἀπορία.

Siquidem omnis dictio atque vox , quam non Ε : πᾶσα λέξις καὶ φωνὴ μὴ τοῖς Πατράσιν εἰρη
NOTE .
Maximus ex corum mente . Nempe advertit vir summo divortio . Implicat certe in adjecto . Mihi ,
divinus in theologia maxime usurpari hanc unitio absque ulla coalitione, concretione et quasi conflato,
nem , et ab illa , uno omnium Patrum consensu re et confusione. Συναλείφειν Gregorio , τό συναιρεῖν· εἰ
moveri : ita nimirum ut veras in Deo intelligamus συναλοιφή . συναίρεσις, Sabelli propria ; conjunctio
emanationes , quibus reipsa personæ procedant , D quasi elisione , et quasi ad unum medium redactis
Filius et Spiritus , qui tamen cum Patre auctore quæ uniuntur , extremisque compressis , velut fere
non coalescant ac confundantur, sive etiam inter apud grammaticos fit in syllabis. More nostro lo
se, sed suam quæque hypostasim, et quod vere in quimur in divinis , in quibus tamen non licet com
persona exsistunt, habeant. Næ igitur frigide Turr. munibus Patrumque vocibus resilire, vel ita detor
unjo secundum conjunctionem . Certe quæ secundum querc . Hæc satis pro opusculi parvitate .
conjunctionem unitio est, haud ita abhorret a Tri ( η) Καὶ συνοδικαρίου . Sit forte qui judiciis
nitate . Nam quæ major conjunctio, quam qua una ccclesiasticis præerat , vel qui ab epistolis quasi
persona in altera est , et quasi illi immeat , per synodalibus Paulo archiepiscopo esset . Num quasi
συμπεριχώρησιν , quam theologi Græci vocant. Est ἔκδικος seu συνέκδικος, defensor, vindex ? Quid si
ergo conjunctio (non enim divisio et separatio) , sed ambæ jungendæ voces, Ρήτορος καὶ συνοδικαμίου ,
sine confusione, veraque eorum quæ sic conjuncta ut altera alteram exponat , sitque orator, cuius
sunt, distinctione . Greg . orat . De theol . ἑνοῦμεν δὲ partium erat ut pontificias sanctiones ac decreta
τὴν θεότητα , καὶ οὐκ εἰς ἓν τὰ τρία συναλείφομεν exponeret ? seu etiam ex illorum ratione subditis
Chrysost. in I ad Cor. Οὐ τὰς ὑποστάσεις συναλε! jus diceret ; qualis fere quem episcopi officialem
σων , ἀλλὰ τῆς οὐσίας τὴν ὁμοτιμίαν ἐμφαίνων. vocant. Vellemi certiora monumenta, quibus ejus
famasc . De Trin . Ἐνοῦνται γὰρ αἱ ὑποστάσεις, καὶ munus totum explicari posset. Valde certe inficetus
τὴν ἐν ἀλλήλαις περιχώρησιν ἔχουσι , δίχα πάσης hamno , qui nugas ejusmodi,magis quam subtile ali
συναλαγῆς καὶ συμφύρσεως . Reddat Tarr. Caiuntur quid habentes quæstiones , obtruderet,
et inter se commeant absque ulla conjunctions. Ergo
 217 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA.
μένη καινοτομία προδήλως καθέστηκεν , δυοῖν ἀνάγ- A
κη θάτερον , ἣ δεῖξαι τῶν Πατέρων οὖσαν φωνήν,
τὸ φυσικὰ λέγειν ἐπὶ Χριστῷ θελήματα · ἢ δεῖξαι
μὴ δυνάμενοι, ἴστωσαν τῷ τῶν Πατέρων ὀνόματι
τὴν ῶν καινοτομοῦντες διδασκαλίαν. Εἰ δὲ , τὰς
ἑτέρα ; αὐτῶν φωνὰς πρὸς τὸν ἴδιον νοοῦντες σκο
πὸν, τὴν τοιαύτην τίθενται ὀνοματοποιίαν . Εἰ δὲ τὸ
δεύτερον μεμπτόν , ἄρα καὶ τὸ πρῶτον .
218
sunt locuti Patres , palam novilas est , duorum
alterum necesse est : aut, ostendant Patrum vocem
esse ut dicantur in Christo naturales voluntates ;
aut cum non possint ostendere , noverint se Patrum
nomine , novani cis doctrinam supponere . Sin mi
nus, alias eorun voces , ad intentum suum consi
derantes , nomenclationem ejusmodi confinxerc.
Quod si alterum reprehensione dignum , ergo et
primum .

SANCTI MAXIMI SOLUTIONES.

-

Μαξίμου μοναχοῦ πρὸς Μαρῖνον πρεσβύτερον · Β Marini monachii nd Marinum presbyterunt, ad su

Ἐπίλυσις τῶν προτεταγμένων ἀποριῶν ὑπό perius positas Theodori diaconi atque rhetoris
Θεοδώρου διακόνου καὶ ῥήτορες , λύσις α . dubitationes solutio prima.

Αἱ παρὰ τοῦ ῥήτορος πεύσεις , ἁγιώτατε καὶ θεο Monothelitarum voluntas secundum uppropriatio
τίμητε πάτερ , οὐ μᾶλλον τὸ εὔλογον ἔχουσι τῆς nem exagitata. — Quas rhetor quæstiones propo
ἀπορίας, ἢ τὸ παράλογον ἐνδείκνυνται τῆς ἀπορίας suit, sanctissime inque Deo colendissime Pater,
ἔκ τε τοῦ ψεύδους αὐτοῦ, καὶ τῆς ἐπ᾽ ἀνατροπῇ τῆς non tam dubiæ quæstionis probabilem rationém
θείας τοῦ Μονογενοῦς σαρκώσεως ἔριδος. Οὐ γὰρ ' habent , quam ab omni abhorrentis ratione al
κατὰ τὸν αὐτὸν τῷ θελήματι λόγον , ὥς φησι , καὶ surditatis specimen ; tum ex ipsa falsitate, tum ex
τὴν ἄγνοιαν ἐπὶ Χριστοῦ κατηγόρησαν οἱ Πατέρες . contentione evertendi divinam Unigeniti incar
Τίς γὰρ ὁ τοῦτο δεῖξαι δυνάμενος , εἰ καὶ οὗτοι τὰ nationem. Non enim eadem ratione, ut ait, Patres
μηδαμῶς ἔντα , καθὼς ἔθος αὐτοῖς, οὐκ ἀναπλάττον de Christo ignorantiam prædicaverunt, qua volun
και μόνον , ἀλλὰ καὶ τολμηρῶς καθ ' ἑαυτῶν προκα tatem . Quis enim qui istud probare queat , quan
μίζουσιν ; Η οὕτω δ᾽ ἂν ἀγνοίας καὶ θελήματος ὁ quam illi, quæ nusquam exsistunt , more illis con
αὐτὸς ἔσται λόγος , εἰς ταὐτὸν ἄγων ἀλλήλοις τὰ C sueto , uou sulum contingunt , verum etiam ad
πάντη κυρίως ἀσύμβατα· εἴπερ ἡ μὲν, τὴν τοῦ ὄντος versum seafferunt. Alioqui vero, eadem ignoran
ἀναίρεσιν · τὸ δέ, τὴν τοῦ ὄντος θέσιν παρίστησιν , tiæ et voluntatis futura est ratio, in idem cogens,
8 δὴ προδήλως ἀμήχανον , ὡς οὐδὲ τὸ παράπαν ἀλ quæ nunquam vere coincidant, siquidem alterum
λήλαις ἕξις ὑπάρχει καὶ στέρησις. Οὐδὲ γὰρ ἐπειδὴ rei interitum ; alterum , ejus positionem repre
τὴν ἀπὸ τῶν ᾿Αρειανῶν προτεινομένην, καὶ ταύτην sentat : hæc autem ut cueant, liquet fieri non .
ὁ θεῖος καὶ μέγας Γρηγόριος καταριθμεῖ· φημὶ δὴ posse, uti neque ut habitus et privatio , idem inter
τὴν ἄγνοιαν , ἤδη ταὐτὸν οὖσαν ἀπέφηνεν , τῷ θελή se exsistant. Non enim idcirco, quod , quam Ariani
ματι. Τοῦ θελήματος γὰρ ῥητῶς οὐδὲ κατὰ τὸν τό objecerant (nempe ignorantiam) divinus magnus
πον παντελῶς ἐμνημόνευσεν, ἐν ᾧ ταῦτα διέξεισι , que Gregorius numerat, idem eam esse cum vo un
« Σὺ δέ μοι , λέγων *1 καταρίθμει πρὸς ταῦτα τὰ tate asseruit. Nam nec voluntatis expresse omninɔ
τῆς ἀγνωμοσύνης ῥήματα (s) , τὸ, Θεός μου , και ¨illic loci meminit. . Τu autem mili , inquit, ad hre
θεὸς ὑμῶν · τὸ, μείζων τὸ, ἔκτισεν , τὸ, ἡγίασε ,: percense improbitatis ingratique animi verba ; illud
καὶ τὰ ἑξῆς . Εἰ δὲ ὅτι συμπαρέλαβε μόνον , εἰς ταύ nimirum Deum meum, et Deum vestrum ° ; illud
τὸν ἄγειν τὴν ἄγνοιαν τῷ θελήματι τυχὸν ἐπιχει que , major r ; itemque , creavit 9, 118 et sancti
ροῦσιν, ἔσται δήπου πάντω ;, καὶ τὸ, Θεός μου , καὶ D ficavit r, et quæe sequuntur . Quod si ideo , quod
θεὸς ὑμῶν · καὶ τὸ, μείζων , παρὰ τοῦ Πατρὸς εἰρη solum una complexus est, in unum idemque igno
μένοι, καὶ τὸ κτίζειν καὶ ἁγιάζειν ταὐτὸν τῇ ἀγνοία rantiam cogere cum voluntate forsitan moliuntur ;
κατ᾿ αὐτοὺς διὰ τὴν σύνταξιν , ἐπειδὴ καὶ ταῦτα τῇ utique etiam quod a Gregorio dictum est, Deum
ἐγκίᾳ συντέταχεν . Εἰ δὲ τοῦτο διανοίας καλέστηκε meum et Deum vestrum ; illudque , major, et creare,
παρατροπή , κἀκεῖνο μειζόνως έκτροπή τῶν ταῦτα et sanctificare, idem prorsus atque ignorantia il

• Joan . xx, 17. p Joan . xv , 28 . Prov. vur. 22 . • Joan. x, 56.

* Orat . 55 .
NOT.1 .
(3 ) Τὰ τῆς ἀγνωμεσίτης βήματα . NeupeEuro ingratitudine trahebat, uti etiam Billius observavit.
mii , qui a Cbristo ac de Christo dicta ad ejus Clirysostomo passim εὐγνωμοσύνης verba , relata
astruendam humanitatem , ac quibus ipsius in hu scilieet ad Christum, qui illa verborum expressione
manum genus commendetur dignatio ac benignitas, Patri deferat, et se illi iniuiune contrariuiu ostenda ,
in illius deitatis injuriam improbe summaque suamique cum originem agnoscal.
 219 S. MAXIM ? CONFESSORIS 2:20

lorum sententia , ob eamdemn contextus seriem fu- A λογιζομένων, μή τί γε λέγειν ἢ γράφειν ἐπιχειρούν
tura sunt ; quod nimirum etiam illa cum ignoran- των.
tia junxerit. Sin autem hoc sensus perversio est , illud magis eversio, eorum qui hæc in animum
inducant, non solum qui loqui aut scribere audeant.
Præterea, si eadem ignorantiæ ac voluntatis est ῞Αλλως τε δὲ , εἰ ἀγνοίας καὶ θελήματος ὁ αὐτὸς καθη
ratio vel ea quæ natura volunt , prorsus etiam έστηκε λόγος . ἢ τὰ φύσει θέλοντα πάντως, καὶ ἀγνοιῦ
ignorant ; vel ea quæ natura ignorant, omnino σιν, ἢ τὰ φύσει ἀγνοοῦντα , πάντως καὶ θέλουσιν· οὐκ
etiam volunt . Ergo et Deus, qui natura velit , οὖν καὶ Θεὸς κατὰ φύσιν θέλων, ἁγνοίας περιπεσεῖται
ignorantiæ labe laborabit ; cunctaque inanimata, πάθει , καὶ ἄψυχα πάντα κατὰ φύσιν ἀγνοοῦντα ,θελή
quæ naturaliter ignorent, naturali movebuntur vo ματι κινηθήσεται φυσικῷ . Εἰ δὲ τοῦτο, καὶ Χριστὸς
luntate. Quod cum ita sit , ipse quoque Christus , qui αὐτὸς ὁ ἐκθεότητος ὑφεστὼς καὶ ἀνθρωπότητος, κατ'
ex deitate atque humanitate consistat, atque, ut hi οἰκείωσιν, ὥς φασιν αὐτοὶ, τήν τε ἄγνοιαν καὶ τὸ
loquuntur, ignorantiam pariter ac voluntatem se θέλημα ἔχων , ἕξει που πάντως φύσει κατὰ τοῦ θείου
cundum arrogationem habeat, prorsus etiam una θελήματος καὶ τὴν ἄγνοιαν . Καὶ σιωπῶ λέγειν, ώ ;
cum divina voluntate, ignorantiam habiturus est. εἰ καὶ διὰ τὴν οἰκείωσιν ἐσφαλμένως · ἀλλ ' ὅμως εὖ
Mitto dicere (etsi per errorem , idcirco quod pro περ κατηγωνίσαντο συνηγοροῦντες ἐδείχθησαν , xil
Β
pler arrogationem), quod impugnarunt hoc illos αὐτοὶ δύο συνιστῶντες θελήματα, τό τε κατὰ φύσιν
explorate defendere ; qui nimirum ipsi quoque duas λέγω , καὶ τὸ κατ' οἰκείωσιν · ἅπερ δύο προδήλως
statuant voluntates (naturalem scilicet , et eam τυγχάνουσι , σὺν ταῖς ἰσαρίθμοις ἀγνοίαις , ὁ καὶ πι·
quæ est secundum arrogationem ) quas liquet duas ράλογον, διττὴν ἐπὶ Χριστοῦ δοξάζειν τὴν ἄγνοιαν ,
esse , cum pari numero ignorantiis ; quod et ab τοῦ μηδὲ μίαν ἔχοντος , πᾶσαν δὲ πάντως ἐξαφαν{
surdum ; duplicem in Christo ignorantiam opinari , ζοντος, εἴπερ ἐστὶ Θεοῦ σοφία καὶ δύναμις .
• qui nullam habeat , sed omnem prorsus eliminet ,
ut qui Dei sapientia atque virtus exsistat " .
Quam vero arrogationem dicunt seu vindicatio Οἰκείωσιν δὲ ( t) , ποίαν ἄρα φασί ; Τὴν οὐσιώδη ,
nem ? Substantialem , qua res quælibet, ea quæ καθ' ἣν τὰ προσόντα φυσικῶς ἕκαστον ἔχοντα οἱ
insunt natura, ut quæ illa per naturam habeat ,' κειοῦται διὰ τὴν φύσιν · ἢ τὴν σχετικήν, καθ᾽ ἦν τὰ
sibi arrogat ; an eam quæ in affectu seu habitudine ἀλλήλων φυσικῶς στέργομέν τε καὶ οἰκειούμεθα,
sita est , qua mutuo quæ sunt aliqrum colimus , μηδὲν τούτων αὐτοὶ πάσχοντες ἢ ἐνεργοῦντες ; 'ΑΝ
nostraque ducimus, cum nihil ipsi illorum patia εἰ μὲν τὴν πρώτην , ἐκεῖνοι μᾶλλον ψιλὸν ἀπέφηναν
mur aut operemur ? At siquidem primam , illi po- c ἄνθρωπον τὸν σαρκωθέντα Θεόν, ὡς τοῦτον ἀγνοοΐν ·
tius Deum incarnatum nudum hominem affirma τα φυσικῶς δογματίζοντες . Εἰ δὲ τὴν δευτέραν , οὐτε
runt, ut qui cum natura ignorantem docuerunt. ἄνθρωπον ὅλως, ἀλλ᾽ ἄσαρκον μόνον Θεόν , ὡς ἐν ψιλῇ
Sin autem secundam , ne prorsus quidem homi σχέσει τὰ τῆς σαρκὸς , καὶ οὐχ ὡς ἀνθρώπου τὰ φυ
nem, sed Deum carnis expertem, ut qui simplici σικὰ φυσικῶς οἰκειούμενον μετὰ τοῦ εἶναι καὶ μένειν
affectu, non velut hominis naturalia, ea quæ sunt Θεόν . Ἐπειδήπερ ἐν ᾧ τὴν ἄγνοιαν τίθησι , καὶ τὰ
carnis , sibi natura vindicet atque arrogel , φυσικὰ πάντα τοῦ σαρκωθέντος Θεοῦ καταρι'μεί
cum interim Deus exsistat maneatque. In quo σαφῶς ὁ διδάσκαλος · οἷον τὸ ὑπνοῦν, τὸ πεινεῖν , τὸ
crim illi ignorantiam ponunt , in eo palam διψεῖν , τὸ κοπιᾷν, τὸ δακρύειν, τὸ ἀγωνιᾷν, τὸ ὑπο ·
Gregorius cuncta , quæ sunt Dei incarnati , δύεσθαι, τὸν σταυρὸν, τὸν θάνατον· μεθ ' ὧν καὶ τὴν
119enumerat ; puta , somnum , famem, sitim , lassi ἔγερσιν, καὶ τὴν ἀνάληψιν, οἷς καὶ σέσωκεν , ἐκ -
tudinem , fletum , anxium mortis timorem, refugam σίως ταῦτα κατὰ φύσιν δεξάμενος ὑπὲρ ἡμῶν καὶ
cautionem , crucemi, mortem ; ac cum illis etiam re παθών . Εἰ οὖν ταῦτα κατὰ τὴν ἐν σχέσει ψιλὴν οἶ·
surrectionem , in coelosreceptionem , quibus et no κείωσιν ἐπὶ Χριστοῦ γεγενῆσθαι δοξάζουσι , καὶ οὐ
bis salutem contulit, eo quod hæc sponte pro nobis φυσικὰ ὡς ἀνθρώπου τοῦ σαρκωθέντος εἶναι Λόγου
natura susceperit , atque illa passus sit. Siquidem D πρεσβεύουσι , τί λοιπὸν ᾿Απολιναρίῳ καὶ Μάνεντι
igitur ex ejus arrogationis rationibus, que in solo καταλείψωσι ; Σ: Εῆρον γὰρ ὑπερῆραν τῇ ἀσεβ:ίᾳ,
affectu seu habitudine consistit, hæc in Christo μᾶλλον ὑπεραυδήσαντες , ὡς οὐ τοσοῦτον κατεξανα

• 1 Cor. 1, 24.
NOTE.

(ι) Οἰκείωσιν δέ . Scite Maximus arrogationem
distinguit, qua sibi quis arrogat, quae reipsa habet,
et qua ea, quæ sunt aliorum, ut se unum quid cum
illis reputat. Sic in Christo præter naturalia, ipsa
vere et in unitione , in ipso exsistentia , κατ ' οἰκείω
πιν proine naturalem , ut idem Maximus loquitur ;
quæ sibi vere ac natura Christus vindicaret ac tribue
ret ; erant ἐν τῇ κατ᾽ ἐπίνοιαν ' διαστολῇ , ut subtili
mentis cogitatu a deitate quasi sejuncta caro intelli
gebatur, ac unum nobiscum ratione hominis , velut
præcisione a Verbo sustentante , atqueeam habcnte ;
κατ' οἰκείωσιν σχετικήν , arrogatione illa quæ cat
secundum affectum , ac quadam necessitudine, etiam
illa quæ nobis ex peccato inoleverunt ; ignorantia,
non subjectio, et similia ipsa vere nunquam in
ipso , quod reque in illa præcisione , sed vere sent
per in unitione : at neque in nobis ut συστατικά ,
quasi ad naturam pertinentia, illamque constituentia,
sed prava voluntatis labe invecta. Idem clarius se
quenti ad Marinum tomo dogmatico.
291 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 222
στάντα τῆς ἀληθείας, ἀλλὰ τῇ τῶν φυσικῶν ἰδιωμά A fuisse sentiunt, non ea naturalia , tanquam hominig
των ῥήσει προσκεχρημένον , εἰ καὶ τὴν φύσιν ἀθετεῖ . incarna Verbi docent , quid denum Apollinario
τῆς σαρκὸς , πρὸς μίαν τὰς διαφόρους φύσεις ἐκθλί atque M. neti reliquum faciant ? Severum enim ime
Εων. Ταῦτα γὰρ ἕψεται τοῖς τὰ ἄμικτα μίσγουσι , pietate vicerunt , majori præ illo blasphemia , ver
καὶ τὸν Πατρικὸν διωθουμένοις καὶ παρακλέπτουσι borumque procacitate usi, quippe cum ille non
νοῦν, ὅστις εὐκρινῶς ἅπαντα τίθεται κατὰ τάξιν τὴν tanta temeritate in veritatem invectus sit, sed na
πρέπουσαν. Οθεν ὁ πανεύφημος καὶ θεοφόρος διδά turalium proprietatum vocem usurparit ; tametsi
σκαλος ἐν τῷ περὶ Υἱοῦ δευτέρῳ λόγῳ , τάδε διέξεισ naturam carnis abolet, dum naturas, que distincta
περὶ ἀγνοίας, ὥσπερ κανόνι τινὶ καὶ τύπῳ διοριζό sunt , in unum exterit . Haec enim cos sequentur ,
μενος, κἂν αὐτὰ τὸ πρῶτον ἡμῖν ἀνερμηνεύτως εἰς qui incommista miscent, Patrisque mentem reji
μέσον προήγαγον, τὸν ἀκροατὴν ὑφαρπάζοντες· ῏Η ciunt ac intervertunt ; qua ille cuncta distincte,
πᾶσιν εὔδηλον, ὅτι γινώσκει μὲν ὡς Θεὸς, ἀγνοεῖν congruo admodum ordine , ponit . Quocirca claris
δέ φησιν ὡς ἄνθρωπος , ἄν τις τὸ φαινόμενον χωρίσῃ . siminominis divinus Magister , aitera de Filioora
τοῦ νοουμένου . » Τίθεται οὖν τὴν μὲν ἄγνοιαν τῇ tione , istlec de ignorantia edisserit ; velut regula
κατ᾽ ἐπίνοιαν διαστολῇ τῶν οὐσιῶν μόνον ἐκδέχεσθαι · quadam ac norma dispescens, tametsi hæc primum
B
τὰ δὲ φυσικὰ θελήματα , καὶ πᾶν τι ἄλλο φυσικὸν nulla interpretatione emollita , in medium nobis
δίχα μόνης τῆς ἁμαρτίας, τῇ καθ' ὑπόστασιν ἐνώ protulerunt, ut ca fraude auditori fucum facerent :
σει τῶν φύσεων αὐτοῦ τοῦ σαρκωθέντος Λόγου γνω ◄ Eccui dubium esse potest, quin ut Deus quidem
ρίζειν , εἰς τὴν τῶν ἐξ ὧν, καὶ ἐν οἷς , καὶ ἅπερ cognoscat ; nescire tamen se dicit , ut homo est , si
ὑπάρχει κυριωτάτην βεβαίωσιν . Εἰ τοίνυν τὴν μὲν quis partem aspectabilem , ab ea disjungat , quæ sola
ἄγνοιαν ἐν τῇ κατ' ἐπίνοιαν διαστολῇ θεωροῦμεν, mente perspici potest . » Ioc igitur statuit , ignoran
οὐδ᾽ αὐτοῦ κυρίως ἐστὶν , δ μήτε ἡμῶν κατὰ φύσιν tiam quidem , sola substantiarum divisione , quæ
ὡς συστατικὸν, εἰ καὶ ἡμῶν εἶναι λέγεται διὰ τὴν subtili mentis cogitatu consistit, exponi ac sumi ;
· ἀρχαίαν παράβασιν , οἷον ἡ ἄγνοια , ἡ ἐγκατάλειψι naturales vero voluntates, ac si quid aliud natu
ἡ παρακοὴ , τὸ ἀνυπότακτον. Τίς γὰρ ἡμῶν ἐν τού rale est (uno duntaxat excepto peccato ) , unione
της φύσεως λόγος, ἢ τῆς οὐσίας συστατικός ; Διόπερ personali duplicis naturæ ipsius incarnati sermonis ·
οὐδὲ Χριστοῦ ταῦτα κατηγοροῦμεν , ὡς Χριστοῦ παν cognosci, ad ea vere omnino astruenda, ex quibus
τελῶς , οὐδὲ εἴ τι ἄλλο , καθὼς ἔφην , τῶν ἐν τῇ et in quibus, et quæ exsistit. Siquidem igitur igno
κατ' ἐπίνοιαν διαστολῇ γνωριζομένων· καὶ μάλα rantiam , in ea, quæ subtili mentis cogitatu est,
εἰκότως. Εἰ γὰρ οὐκ ἐν διαστολῇ τὸν σεσαρκωμένον C seorsum acceptione ac partitione , intelligimus ,
γινώσκομεν Λόγον, οὐδὲ κατ᾽ ἐπίνοιαν ψιλὴν φαντα haud ejus proprie est, quæ ne ad nos quidem se
ζόμεθα , ἀλλ' ἐν ἄκρᾳ τῇ καθ᾽ ὑπόστασιν ἑνώσει cundum naturam spectet , ut constituens ac insi
τῶν φύσεων ὄντα πιστεύομεν· δῆλον ὡς οὐδέ τι τῶν gniens ; tamesi ea ad nos spectare dicantur anti
ἐν διαιρέσει κατ' ἐπίνοιαν λαμβανομένων, αὐτοῦ τὸ quæ transgressionis merito ac labe; cujusmodi
παράπαν ἐστίν · ἀλλ' ἐκεῖνα κυρίως αὐτοῦ καὶ μόνα ignorantia est , derelictio , inobedientia , non subje
πρεσβεύομεν, τὰ ὅσαπερ φυσικὰ τυγχάνει μετὰ τῆς clio. Quæ enim in his humanæ naturæ ratio , aut
quæ insigniat substantiam ac constituat ? Quam
φύσεως, καὶ λώθης ὄντα τῆς καθ᾽ ἁμαρτίαν ἐκτὸς,
ἑνότητι προσώπου, καὶ τῆς κατ' αὐτὸν μιᾶς ὑποστά obrem neque hæc de Christo , ut Christus est ,
σεως , πραγματικῶς σωζόμενά τε καὶ ὁμολογούμενα prorsus prædicamus, neque aliud quidpiam, uti di
τοῖς εὐσεβέσιν . cebam , eorum quæ in 120 sola distinctione , quæ
est subtili mentis cogitatu , considerantur. Ac sane quam merito. Si enim non in distinctione incarna
tum Sermonem cognoscimus, nec nuda solum ratione cogitamus, sed in summa primoque ortu se
cundum bypostasim naturarum unione ipsum exsistere credimus ; liquet, nihil eorum , quæ in divi
sione, quæ est subtili nentis cogitatu ,accipiuntur, illius prorsus esse ; sed illa vere ejus solaque profi
lemur , quæcunque naturalia exsistunt una cum natura, omnique carent peccati labe ; quæ videlicet
in unitate personæ ejusque una subsistentia reipsa vere incolumia sint, ac quæ pii confiteantur.
Οὐκοῦν εἰ μὲν οὐ φυσικὸν τὸ θέλημα , καὶ τῆς D Siquidem igitur voluntas non est naturalis , as
ἡμετέρας οὐσίας συστατικὸν, παραστήσωσιν . Εἰ δὲ quæ substantiam humanam insigniat, id vero os
.
φυσικόν · θελητικὸς γὰρ φύσει ὁ ἄνθρωπος , ἢ καὶ tendant. Sin autem est naturalis (est enim homo
αὐτὸ μετὰ τῶν ἄλλων τοῦ σαρκωθέντος Λόγου κατ' natura voluntatis facultate præditus) aut etiam vo
Juntas una cum reliquis incarnati Sermonis secun
οὐσίαν ὡς ἀνθρώπου γεγενημένου , καὶ θελητικοῦ
κατ' ἄμφω τὰς ἐξ ὧν συνέστηκε φύσεις ὑπάρχοντος , dum substantiam , ut qui homo exstiterit , sitque
καὶ ἔστι καὶ γνωρίζεται, ἢ καὶ τὰ ἄλλα φυσικὰ voluntatis facultate præditus secundum ambas , ex
μετ᾿ αὐτοῦ . φημὶ δὴ τοῦ κατὰ φύσιν θελήματος , ἐν quibus consistit , naturas, tum exsistit tum nosci
τῇ κατ' ἐπίνοιαν διαιρέσει , ψιλῶς, ἀλλ' οὐ κυρίως tur ; vel alia . quoque pariter naturalia , una cum
καὶ πραγματικῶς γνωρισθήσονται, καὶ ἔσται κατ ' naturali voluntate, in divisione quæ est subtili
αὐτοὺς , ἡ τῆς ὅλης οἰκονομίας θεωρία καὶ μύησις · mentis coguttu , sola ratione, non vere ac reipsa
μᾶλλον δὲ αὐτὸ κυρίως ἡ σάρκωσις , κατὰ διαίρεσιν noscentur ; totaque illis dispensationis consideratio
εὐτοῖς λαμβανομένη και τα τασίαν , μηδενός φυσ atque doctrina ( quinime ipsa vere incarnatic) sa
 293 S. MAXIMI CONFESSORIS 221

cundum divisionem atque nudo cogitatu ialiente d ' κοῦ τούτοις ἐν Χριστῷ καθ᾿ ἕνωσιν ὑμολογουμένου ,
specic accipietur , cum nihil in Christo secundum μηδ ' αὐτῆς τὸ παράπαν τῆς φύσεως . Ού γάρ τι φυσ
unionem (nec ipsam prorsus naturam ) confitcattur. σικὸν οὐκ ἔστιν, οὔτε φύσις᾽ ἔσται ποτὲ ἄν. Ωσπερ
Ubi enim non est aliquid naturale , neque prorsus Ενθα κυρίως ή φύσις, τὰ κατ' αὐτὴν ἀπαραλείπτως
natura sit. Uti vicissim , ubi vere natura est, sunt δίχα μόνης τῆς ἁμαρτίας . Διόπερ οὐδὲ μία τούτοις
etiam quæ ad eam spectant omnia , uno duntaxat κατὰ τῆς ἀληθείας πρόφασις ἔσται. Περιῄρητα :
excepto peccato. Quapropter nulla eis adversus ve γὰρ πᾶσα , καὶ διὰ πάντων ἐπίνοια , πρὸς τὸ ταύτην ,
ritatem occasio : sublata enim omnis ac per omnia εἴ γε βούλοιντο , περιχαρῶς ἀσμενίσαι, καὶ ἡμῖν εἰ ·
cavillatio est ; ut eam , si modo velint, gaudio am λικρινῶς συνομολογεῖν · ἀλλὰ μὴ τοῖς ὡς ἐξ ἀράχνης
plectantur , auimique sinceritate nobiscum , qui re τῆς κατ' αὐτοὺς ἀδρανοῦς διανοίας ἐπερείδεσθαι λό
cla fide in eum credamus , confiteantur ( non suis γοις , τοὺς εἰς αὐτὸν ὀρθοδόξως πιστεύοντας, ὅτι ἐξ
quasi aranearum telis, imbecillæ mentis rationibus ὧν ἐστιν ὁ Χριστὸς, ἐν αὐτοῖς ἐστιν ὁ Χριστός ·
irnitantur ). Ex quibus Christus est , in cis Chri καὶ ἐν οἷς᾽ ἐστιν ὁ Χριστός , ταῦτά ἐστιν ὁ Χριστός.
stum esse ; ac in quibus est, hæc et illum esse . Est Ἔστιν οὖν Θεὸς καὶ ἄνθρωπος ἐν ταὐτῷ ὁ Χριστός ·
igitur Deus et homo simul et semel Christus ; ἔστι δὲ καὶ ἐν θεότητι καὶ ἐν ἀνθρωπότητι · ΐνωτο
estque in deitate et humanitate ; ac ex iisdem de B δὲ καὶ ἐκ θεότητος καὶ ἐξ ἀνθρωπότητος .
mum unitus est.

121 Ejusdem S. Maximi solutio alterius
absurditatis . .
Quod Patres naturales dicant voluntates, tunc
ostenlemus , cum obaudire potuerint , vel (ut magis
proprie loquar ) voluerint , qui ad omnia divina ,
Patrumque testimonia, aures animi obturarun!. Si
• enim velut ex quadam labe , ex rixe studio cas
purgare velint, limpideque (seu potius nullo occu
pante affectu ac libidine) mentis oculum ex ratione,
traditæ Patribus doctrinæ , multiluci sacroque
splendori admovere , omnino intelligent naturales
eos operationes voeare ; quod omnes diserte dicant , C φυσικὰ θελήματα κατονομάζουσιν · ἔκ τε τοῦ διαβα
docean ! que : « Naturalem atque insitum appetitum ,
et a natura habentem, ut caro nolit mori . Est
enim istud naturæ damnatio. Ecquonam modo
communem amborum voluntatem dicit ? Quandonam
vero naturæ diversitas una voluntate diluxerit ?
Prorsus enim necesse est ut voluntas cum natura
concurrat ; et ut natura mori nolit , sed presenti
vita adhærescat. Ac sicut esuries aut sitis nullum
crimen est , ita neque vitæ præsentis cupiditas
danda vitio est. Inesse quoque naturæ innati vim
amoris erga præsentia . » Iteinque : « Cum carnicom
petat, quam in nostri gratiam assumpsit, cum iis
omnibus, quæ illi natura insunt, ut et mortem de
fugiat. » Hæc doctrina inclytorum Athanasii , Ba
siliique et Gregorii et Joannis et Theophili et Cyrilli , Β
ac reliquorum probatorum Patrum , sententiæ et
verba. Quæ his major probatio , ut sit manifestum
naturales eos voluntates docere ? Quænam vero,
quibusve auctoribus orta contradictio , cum in his
quæ dicta sunt nulla dubietas sit ; nihil eoram men
tem in obscurum trahat ?
Nihil ergo nos inde , ut causantur adversarii ,
dictiones novamus ; sed Patrum voces confitemur :
neque ex sensu nostro, et ut destinato serviant,
nomina fingiuus ( res enim temneraria est , mentisque
NOTÆ .
• ( u ) Κατάγνωσις φύσεως . Nempe velle mori ,
quasi natura abdicatio est ac damnatio ; cum ipsa
esse et vivere appetal. Nec qui altiori proposito
Τοῦ αὐτοῦ ἁγίου Μαξίμου ἐπίλυσις τοῦ δει- .
τέρου ἀτόπου .
Περὶ τοῦ δεῖξαι φυσικὰ λέγειν τὰ θελήματα τοὺς
Πατέρας , τότε δείξομεν , ὅταν ἐπαΐειν δυνηθῶσιν
ἡ βουληθῶσιν, εἰπεῖν οἰκειότερον , οἱ πρὸς πάντα τὰ
θεῖα καὶ πατρικὰ τὴν ἀκουστικὴν τῆς ψυχῆς ἀποδύ
σαντες δύναμιν . Εἰ γὰρ ταύτην ὡς ἔκ τινος πάθους
ἀνακαθᾶραι βουληθῶσι τῆς ἑρίδος , καὶ τρανῶς, ἡ
μᾶλλον ἀπροσπαθῶς, τὸ τῆς διανοίας ὄμμα κατὰ λόγον
ἐρεῖται τῇ τῆς πατροπαραδότου διδασκαλίας πολύ
φώτῳ καὶ ἱερᾷ λαμπηδόνι , συνήσουσι πάντως ὡς
ῥήδην ἅπαντα ; κοινῇ λέγειν τε καὶ διδάσκειν , ‹ Φυ
σιχήν τε ὄρεξιν, καὶ ἔμφυτον ὄρεξιν , καὶ φυσικῶς
ἔχουσαν τὸ μὴ θέλειν ἀποθανεῖν τὴν σάρκα ' κατέ
γνωσις φύσεώς (u) ἐστι γὰρ τοῦτο . Καὶ πῶς ἄν φησι
κοινὸν ἀμφοτέρων τὸ θέλημα ; ποῦ δ᾽ ἂν ἡ τῆς φύ
σεως διαφορότης τῷ ἑνὶ θελήματι διαφαίνοιτο ; 'Α
νάγκη γὰρ πᾶσα σύνδρομον εἶναι τῇ φύσει τὴν βού
λησιν, καὶ τὴν φύσιν μὴ βουλομένην ἀποθανεῖν, ἀλλὰ
τῆς παρούσης ἀντεχομένην ζωῆς. Καὶ ὥσπερ τὸ πει
νεῖν καὶ διψεῖν οὐκ ἔγκλημα, οὐδὲ τὸ τῆς παρούσης
ζωῆς ἐφίεσθαι . Καὶ ὅτι φύσει γὰρ ἔγκειται τὸ φίλο
τρον τὸ περὶ τὰ παρόντα. » Καὶ τή · Ἐχούσης τῆς
σαρκὸς, ἣν δι᾽ ἡμᾶς ἀνέλαβε μετὰ πάντων τῶν αὐ
τῇ προσόντων φυσικῶς , καὶ τὸ παραιτεῖσθαι τὸν θά
νατον . » Ταῦτα ᾿Αθανασίου , καὶ Βασιλείου, καὶ Γρη
γορίου , καὶ Ἰωάννου , καὶ Θεοφίλου , καὶ Κυρίλλου ,
τῶν ἀοιδίμων , τὰ δόγματα , καὶ τῶν ἄλλων ἐγκρίτων
Πατέρων. Τίς ἡ ὑπὲρ ταῦτα μείζων ἀπόδειξις , ὡς
φυσικά θελήματα διαγορεύουσι ; Ποία δὲ καὶ παρ
τίνων ἀντιλογία , μηδεμιᾶς ἐν τούτοις τοῖς λεγομέ
νοις αὕτης ἀμ :βολίας , ἢ τῆς εἰασοῦν ἐπικρύψεως ;
Ἡμεῖς μὲν οὖν ἐντεῦθεν οὐ λέξεις καινοτομοῦμεν ,
ὡς οἱ δι᾽ ἐναντίας φασὶν , ἀλλὰ πατρικὰς ὁμολογοῦ
μεν φωνάς · οὐδὲ πρὸς τὸν ἴδιον νοοῦντες σκοπὸν τὰς
ὀνοματοποιίας τιθέμεθα · τολμηρὸν γὰρ τοῦτο , καὶ
mortem contemnunt, ipsi mortem ambiunt, aul
vitam defugiunt , sed meliorem vitam deteriori
præferunt.
 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. £26
995
æ dæ
heretic ac furibun opus inventioque ) , sed qua
τῆς αἱρετικῆς ἔργον καὶ μανικῆς διανοία; ἐφεύρεσις A
ratione sanctis intellectæe ac dictæ voces sunt , eas
ἀλλ' ὡς ὑπ᾽ αὐτῶν τῶν ἁγίων ἐνοήθησαν καὶ ἐλέχθη
pie pruloquimur . Illis vero quinam prætertus , ac
σαν , ταύτας εὐσεβῶς προκομίζομεν . Αὐτοὶ δὲ τίνα
unde , ut non omnino sic intelligant , sed aliter
καὶ πόθεν ἕξουσι χώραν , εἰς τὸ μὴ πάντως οὕτω
menteque contraria sentiant ; siquidem ipsis om
νοεῖν , ἀλλ ' ἑτέρως καὶ παρὰ ταῦτα δοξάζειν , εἶχε
nino constitutum est ut pie credant , neque a Pa
βούλοιντ᾽ ἂν ὅλως εὐσεβεῖν , καὶ τῆς πατρικῆς μὴ
trum doctrina deflectant ? Nam 122 si hypostaticas
παρεκκλίνεσθαι διδασκαλίας ; Εἰ γὰρ ὑποστατικά ,
(hoc est personales ) voluntates habebunt , quos na
τουτέστι προσωπικὰ ἕξουσι πάντως, τὰ φυσικὰ δ. ..
turalium pudeat, una quoque personalem diversita
ούμενοι [δυσωπούμενοι ], καὶ τὴν προσωπικὴν ἑτερό
tem inducent , aut quæ innaturalia sunt ; acsubstan
τητα συνεισάξουσιν , ἢ τὰ παρὰ φύσιν, καὶ τὴν ἔκ
tias interire docebunt , qua naturas (ni magis ipsi
πτωσιν τῶν οὐσιῶν δογματίζουσιν , εἰς ἀνυπαρξίαν
τὰς φύσεις , ἢ μᾶλλον ἑαυτοὺς , συνελάσαντες . Καὶ scipsos) in nihilum cogunt. Etenim nec persona
liuni , nec eorum quæ sunt præter naturan (si quæ
γάρ τι τῶν προσωπικῶν , καὶ τῶν παρὰ φύσιν, εἴπερ
tamen ejusmodi prorsus dici dederimus ) aliquid est,
τι τοιοῦτον δώσομεν ὅλως εἰπεῖν , οὐκ ἔστιν · ὅτι μηδὲ
καθόλου γινώσκεται , μετὰ τὴν τῶν κατ' ουσίαν ἀπο quando nec prorsus noscitur , posteaquam volunta
tes naturales abierunt . Sive enim divinam huma
·φοίτησιν θελημάτων . Εἴτε γὰρ θεῖον καὶ ἀνθρώπινον ,
namque voluntatem , sive deificantem et deificatam ,
εἴτε θεοῦν καὶ θεούμενον , εἴτε κτιστὸν καὶ ἄκτιστον ,
am
εἴτε καὶ ὅπως ποτὲ καλεῖν ἐθέλοιεν, φυσικὰ , καὶ οὐκ sive creatam et increat , sive quidvis aliud appcl
lare libuerit naturales in Christo, non aliter , volun
ἄλλως τὰ ἐπὶ Χριστοῦ θελήματα κατονομάζειν εὖ
tates, pie appellandas monemur , ùt earum, ex qui- '
σεβῶς ἐναγόμεθα , τὴν φυσικὴν ἑτερότητα τῶν ἐξ
ὧν συνέστηκε διασημαίνειν ἐθέλοντες . Εἰ γὰρ ἀνάγκη bus consistit , naturalem diversitatem liquido desi
πᾶσα σύνδρομον εἶναι τῇ φύσει τὴν βούλησιν · κατὰ gnemus. Siquidem enim prorsus necesse est , ex
τοὺς Πατέρας , καὶ οὐκ ἔστι κοινὴν δηλαδὴ ἀμφοτέρων -Patrum sententia , ut voluntas cum natura concur
rat, nec communem scilicet ambarum substantia
τῶν οὐσιῶν τὸ θέλημα λέγειν , οὔτε ἡ τῆς φύσεως
διαφορότ ης ι
τῷ ἑνὶ θελήματ διαφαίνεται , δῆλον ὡς rum voluntatem dicere licet ; nec demum naturæ
πάντως δύο φυσικὰ ἀνάγκη τὰ θελήματα λέγειν · ἵνα , diversitas una dilucescit voluntate , liquet duas
κατὰ τοὺς Πατέρας , ἡ τῶν οὐσιῶν ἐπὶ Χριστοῦ δια necessario dicendas naturales voluntates , ut, juxta
φορίτης ἀσυγχύτως καὶ ἀδιαιρέτως γνωρίζηται . Τίς quod Patres sentiunt , substantiarum in Christo in
confuse ac indivise diversitas noscatur . Quæ illorum
οὖν αὐτοῖς πρὸς ταῦτα λόγος , ἢ τίνα τὴν ὀνοματοποι
ἰαν ἑαυτοῖς ἀναπλάσοιντο , κατὰ τὸν ἴδιον τὰ πατρικὰ c ad hæc responsio ? aut quam sibi arbitrariam nomi
νοοῦντες σκοπόν ; Ποῖα δὲ ἄρα τὸν εὐσεβῆ ἑλέσθαι num compositionem confingent , ut dicta Patrum ad
βούλοιντ' ἂν , τῶν φυσικῶν ἀποπίπτοντα θελημάτων , suum propositum trabant ? Quas vero , eum qui
κά
τα προσωπι ; Καὶ τίς οἴσει τὴν ἐν προσώποι ; pietatis cultor sit ac rectæ fidei tenax, amplecti ve
les voluntates , cui naturalium jactura
τοῦ ἑνὸς κατατομήν ; ᾿Αλλὰ τὰ παρὰ φύσιν ; Καὶ τίς lint persona
obtigeri t ? Et quis ferat eum , qui unus exsistat,
δ τῆς κακίας καὶ τῆς ἀνυπαρξίας ἐνέγκῃ βάραθρον ,
personarum multitudine conscindi ? Verum innatu
εἰς ὅπερ ἑαυτοὺς κατὰ μικρὸν συνελαύνουσι ; Πλήν ,
ἐκεῖν, χάριν ἑαυτοῖς , ὅτι τὸν ἀριθμὸν τῶν θελημάτων rales ? At quis tandem patienter habeat, in quod se
πολεμεῖν ἀφέμενοι , περὶ τὴν τούτων φυσιολογίαν illi malitiæ , atque nihili (ut sic loquar) barathrum
ἐτράπησαν , ἣν τυχὸν καὶ παραχωροῦμεν , ὡς θέλοιεν paulatim præcipites dant ? Hoc tamen illis gratiam
ὀνομάζειν , τοῦ κατὰ ταῦτα διαπίπτοντες ἀριθμοῦ, habemus , quod missa numēri voluntatum impugna
μέχρις ἂν ἐκ τῆς ἀκαταλλήλου κλήσεως μεταμαθόντες tione, ad earum versi sunt explicandam naturam ;
τὸ ἄτοπον , καὶ εἰς ὅπερ ἂν αὐτοῖς ἄγῃ τέλος ἀπρόσ quam et forte concedemus , utcunque nominare li
φορον , πεισθείεν καὐτοὶ φυσικὰ θελήματα κατὰ τοὺς buerit , earum amisso numero ; donec tandem ex
inconvenienti nuncupatione , rei absurditatem dedo
Πατέρας ὁμολογεῖν .
eti, ac in quem finem nihil eis conferentem ducat, ipsi quoque se suaderi sinant, ut naturales duas vo- -
luntates ex Patrum sententia dicant
Τίς δὲ καὶ τὴν τούτων περιφορὰν μὴ θαυμάσεις ; D. Quis vero etiam hominum non miretur joculatio-
Όπως τε περιόδοις τισὶ καὶ διαύλοις ἀποκεχρημένοι, nem versatileque ingenium ? Quomodo scilicet pe
τὸ μέγα τῆς περὶ ἡμᾶς θείας οἰκονομίας ἀποσκευά riodis quibusdam ac veluti circumactu abusi , ma
ζειν μηχανῶνται μυστήριον ; Ποτὲ μὲν γὰρ κατὰ gnum erga nos divinæ dispensationis mysterium
convellere nitantur ? Quandoque enim adversus na
τῶν φυσικῶν ἐνεργειῶν τὸ θέλημα προσκομίζοντες,
δι' ἑνὸς, ᾗ φησιν, ἑαυτοῖς συνεισάγοντες τὴν μίαν , turales operationes 123 voluntatem afferentes ;
per unam , uti loquuntur , una sibi unam inferentes ,
κατὰ τῶν δύο μετῆλθον ἐνέργειαν · ποτὲ δὲ τὴν ἄ.
γνοιαν κατὰ τῶν θελημάτων, ὡς ταύτῃ συναποδαί duplici abolita, operationem sanxerunt . Quandoque
vero , ignorantiam voluntatibus commi:tentes , quasi
νῦντος τοῦ θελήματος, καὶ τῶν ἐκτὸς εἶναι λογιζο
μένου . Ποτὲ τὴν πάντων τῶν φυσικῶν τελείαν ἀπό volunta s una cum ignorantia excludatur , ac cum

NOTE..
(ε) Τὰ φυσικὰ δυσωπούμενοι. Sic puto exesau pene vocem rite restitui ac suppleri ; nec in ea
totoque Maximi discursu hæret aliquid scrupuli.
297 S. MAXIMI CONFESSORIS 228

iis quæ extrinsecus sunt computetur . Quandoque A φασιν , διὰ τῆς οἰκειώσεως, καὶ τοῦ μυστηρίου ,κα
per arrogationem, quæ sunt naturæ, omnia prorsus θὼς ἔφην , τὴν ὅλην ἀνατροπήν · ἐν σχέσει ψιλῇ
inficiantes , totumque mysterium , uti dicebam , τούτων αὐτοῖς ἁπάντων ἐπ ' αὐτοῦ λαμβανομένων , καὶ
evertentes ; cum hæc omnia in ipso , nuda ipsis la οὐ φυσικῶς ὡς ἀνθρώπου τοῦ σαρκωθέντος Θεοῦ καθ'
bitudine affectuque sumantur , non vere natura , ἔνωτιν γνωριζομένων · δέον μὴ τῆς ἀληθείας ἐξίστα
tanquam Dei hominis incarnati, unionis vi inesse σθαι · συννεύειν δὲ μᾶλλον αὐτῇ διὰ πάντων καὶ
intelligantur ; cum par esset , ut a veritate haud συνηγορεῖν , κατὰ τὴν ἀπαράλειπτον τῶν τοῦ αὐτοῦ
quidquam exciderent , sed in eam potius cunctis καὶ ἑνὸς Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν φύσεων, καὶ τῶν
viribus proni tum essent, tum ei patrocinio veni προσόντων ταῖς φύσεσι πίστωσιν εἰλικρινῆ καὶ βε
rent ; ea ratione , quod unius ejusdemque Christi 6αιωτάτην ὁμολογίαν · ᾧ ἡ δόξα σὺν Πατρὶ καὶ ἁγίῳ
Dei nostri naturas nullo eis desiderato , et quæ ipsis Πνεύματι, εἰς τοὺς ἀπεράντους αἰῶνας. ᾿Αμήν .
competunt, vere astruerent, ac firmissime confiterentur ; cui gloria cum Patre et Spiritu sancto in
sæcula infinita . Amen .

ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΩΤΑΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ

ΚΑΙ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ

ΤΟΜΟΣ ΔΟΓΜΑΤΙΚΌΣ (* ) ΠΡΟΣ ΜΑΡΙΝΟΝ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΝ .

MAXIMI SANCTISSIMI MONACHI

AC CONFESSORIS ·

TOMUS DOGMATICUS AD MARINUM PRESBYTERUM.

Quorum ratio virtutibus splendescit, horum mens B Ων ὁ λόγος ἀρεταῖς ὡραίζεται, τούτων ὁ νοῦς
scientiæ radiis clarescit, ab omni eximentibus obli γνωστικαῖς ἐπιλάμπεται χάρισιν, ἐξιστώσαις λήθης
vionis noxa, uti ab errore tuta illis ratio præstatur ; ἁπάσης αὐτὸν, ὥσπερ ἐκεῖνον ἀπάτης ἐκεῖναι , καὶ
tantunque ad occulti ducentibus hauriendam noti πρὸς μύησιν ἀγούσαις τοῦ κρυφίου τοσοῦτον, ὅτον
tiam , quantum ad ejus, qui nostri causa eluxit, αὐτοῦ δι᾿ ἡμᾶς ἐκφανθέντος πρὸς μίμησιν ἐπαν
imitationem reducunt . Hoc vero in Spiritu sancto άγουσι . Τοῦτο ἐν Πνεύματι ἁγίῳ παρέδειξας, οἷς
ostendisti, quibus ipse , religiosissime ac vene αὐτὸς ἁμιλλώμενος ἐμμελείᾳ τρόπων ἱερῶν καὶ ἱερω
rande Pater, sacrorum morum sacratissimarumque τέρων πράξεων , θεοτίμητε Πάτερ , ὑπερέχεις τοσοῦ
actionum sedulitate concertans, tantum laudatio τον τὴν εὐφημίαν, ὅσον καὶ ἱκανὸς προσβαλεῖν τὴν
nem excedis, quantum etiam acriorem conatum ac εὐτονίαν , πέρας μὲν δρόμου ποιούμενος τὴν ἐπέκτα
vehementiam adjicere sufficis ; qui scilicet cursus σιν, καὶ λόγου τὴν ἐπὶ τὸν Λόγον ἀεικίνητον ἄνοδον ,
finem ac metam , majorem extensionem facias ; ἵνα καὶ φύσιν ὑπερβῃς, καὶ τύπους ἅπαντας διαῤῥ
finemque rationis , jugis motus ascensum ad ratio- ψῃς, καὶ καθαρῶς τῷ καθαρωτάτῳ προσομιλήσῃς ,
nem ; ut et naturam excedas , cunctasque figuras κατὰ τὴν ἐκ πάντων καὶ πρὸς ἅπαντας ὑποστολήν
abjicias, ac pure purissimo illi consuescas, pro tua ἑαυτοῦ , καὶ τελείαν ἐν σχέσει διάβασιν · ἥτις τὴν ἀδ
C
ex omnibus ergaque omnes submissione perfecto ριστην εὕροιαν προξενεῖ κατὰ χάριν περιγράφοντά
que transitu, habitudinis seu affectus ratione : qui τε πᾶν ἐριστὸν καὶ ὑπερβαίνουσαν , καὶ εἰς τὰ ᾿Αγια
nempe nullis finibus comprehensam facilis expedi τῶν ἁγίων, ἔνθα πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθε τὸ
tique cursus felicitatem per gratiam tribuat, ejus καθ ' ἡμᾶς ὁ ὑπὲρ ἡμᾶς Ἰησοῦς ἀπρὶξ χωρῆσαι πα

* Philipp . m , 13.
NOTÆ.
( x ) Τόμος δογματικός. IIunc magna parte sive
librum, sive epistolain, Anastasius Bibliothecarius
in sua Coliectanca retulit, ea deflorans ac suble
gens, quæ Honorii papæ defensionem contineant.
Ac sane gratulandumi tantum monumentum et ci
melium in pontificia Rome asservatum gaza , vel
nunc demum qua productum est lingua, Gallicani
cleri sedulitate et ope ; inque co splendidissimi
surgentis jularis , pari nobilitate , vita , doctrina ,
serenissimi principis ducis d'Abret Em . card . pro
pensissima liberalitate , ac episcopi suprema arce
Palatini, in lucem prodire : ut eo, ac reliquis Mg
ximni, filia suppetias matri eat, arcemque vel maxi
me Romanam , quo tempore tantis turbinibus qua
titur , fulciat, et sibi ipsa in ejus salute incolunti
tatem atque gloriam , avita in sedem apostolicam
pietate, quærat. Nec una Honorii hic defensio, sed
et Anastasii Sinaitæ, et Gregorii Theologi .
229 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 230
ρασκευάζουσαν , τὸν ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν πρακτικῶς A modi scilicet ut finitum omne circumscribat atque
αὐτῷ δι᾽ ἀρετῆς συναναβαίνοντα , καὶ τοὺς οὐρανοὺς excedat , inque Sancta sanctorum , ubi præcursor
ἀπὸ γνώσεως εἰς γνῶσιν ἐπιστημονικῶς διερχόμε pro nobis u, nostra carne ac 124 natura , qui
νον, καὶ τῇ κρυφισμύστῳ καὶ πολυφωνοτάτῃ σιγῇ , nobis superior est , Jesus, ingressus est, tenacius
κατὰ πᾶσαν νοερᾶς ἐνεργείας ἀπόλειψιν , ἀγνώστως 'cohærentem faciat penetrare, qui a claritate in clari
ἐντυγχάνοντα τῷ Πατρὶ τῶν πνευμάτων, ᾧ διὰ χάρι tatem actionis cultu ,virtutis scilicet functione, una
τὰς καὶ τῆς περὶ τὰ ἱερουργὰ μακαρίας σπουδῆς cum ipso ascendat, atque a scientia in scientiam
ὑπερφυῶς ἀναχθεὶς, ἀνάγεις τοὺς κατ' ἐμὲκάτω κει mentis solertia cœlos pervadat = : eoquc , quod oc
μένους , χεῖρά τε συμπαθῶς ὀρέγων διὰ τοῦ γράμ cultius docetur loquacissimoque silentio , omni
ματος , καὶ λόγον διὰ τῆς ἐν τούτῳ κρυπτομένης νοή mentis operatione subduçta, ignote cum Patre spi
σεως, πείθων τε διὰ σπουδῆς ὑπεξίστασθαι τῶν rituum versetur r : in quem gratiæ munere , beata
ἐξιστάντων θεοῦ , καὶ μόνην ἀσχέτως τὴν αὐτοῦ καὶ que re sacra peragenda diligentia ac sedulitate ,
πρὸ; αὐτὸν ἐνωτικὴν ἐξ ὅλης καρδίας [ τιμᾷν , ἀσκεῖν , eximic, ac quam natura ferre videatur, altius sub
προτιμῖν vel quid simile , ] ἀγάπην, καθ' ἣν, ὡς vectus, qui mei similes humi jaceant, subvchis,
ἁπλῆν καὶ ἀνείδεον , πᾶσαν διπλόην, καὶ σχήματος miserantis affectu per epistolam manum porrigens,
ἐπικάλυψιν αὐτῆς τε διανοίας , καὶ τοῦ φαινομένου Β sermonemque ac rationem , per latentem in ea in
διακρούσασθαι παρακελεύῃ , καὶ τὴν μακαρίαν ὄντως , telligentiam ; omnique opera , ab iis quæ a Deo dis
καὶ τῶν μακαρίων ἐκφαντορικὴν ἀρετὴν κατορθοῦν , trahant, suadens animum avocare, atque solam
ἣν ταῖς σαῖς ἱερωτάταις στηριζόμενος προσευχαῖς illius libere, ac cum illo unientem charitatem, ex
δυνηθείην ἐξανύσαι , εὐπερίστατον ἁμαρτίαν ἀπο toto corde colere ; pro cujus munere et ratione
λιπών. (quippe cum simplex sit uniusque rationis forma
rum varietatis expers) omnem duplicitatem expellere jubes, ac vehiculi involucrum , tum animi ip
kius, tum ejus partis quæ oculis subjecta est, beatamque vere ac beatorum explanatricem virtutcm
implere ; quam utinam sacratissimis tuis precibus confirmato mihi ac fulto liceat præstare ; relicto ,
quod facile adhæret tenaciorisque naturæ est, peccato . 11
Ἐπεὶ δέ μοι καὶ πρὸς ἐργασίαν αὖθις ἐγείρων τὸν Quod autem mihi quoque ad operis functionem
λογισμὸν καὶ τὸ χώρημα τῆς ψυχῆς πάσης ἀγνοίας rursus mentcin excitins , omnique , animi sinum ,
διακαθᾶραι βουλόμενος , ἐκέλευσάς μοι διερευνῆσαι ignorantia depurgare satagens, ejus qui a resurre
τοῦ τῆς ἀναστάσεως φερωνύμως (y) θειοτάτου καὶ C ctione merito nomen habet, divinissimi magnique
μεγάλου Καθηγητοῦ τῆς ἁγίας Θεουπολιτῶν Ἐκκλη sanctæ Theopolitanorum Ecclesiæ (idemque sit ac
σίας, ταὐτὸν δὲ φάναι τῆς οἰκουμένης ἁπάσης , τὴν si orbis universi dicas) ; magistri ac præceptoris
κατὰ τοῦ Διαιτητοῦ λόγον · μᾶλλον δὲ Διαιρέτου , orationem, seu librum Adversum Diætetem (judicem
κυρίως εἰπεῖν , ὅσῳ καὶ Θεοῦ καὶ ἡμῶν τελείω ; χω atque arbitrum dicas) quinimo , ut vere loquar ,
ρίζει δι' ἄκρας μεταβολῆς καὶ συμφύρσεως, τὸν Diæretem (id est, divisorem) , qua ratione a Deo
δι᾽ ἡμᾶς ἐνανθρωπήσαντα .Θεὸν , καὶ τοῦ Πατρὸς pariter nobisque per summam mutationem ac con
ὁμοούσιον γέννημα Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν26Χριστὸν, fusionema, Deum , qui pro uabis homo factus est,
πῶς ἐπ ' αὐτοῦ μίαν φησὶ τὴν ἐνέργειαν * , καίτοι Patrisque consubstantialem prolem Dominum no
φυσικὰς δογματίζων τὰς ἐνεργείας · αὐτόν γε αὐτῆς strum Jesum Christum , separat, perscrutari jus
ὡς οἰκείας φωνῆς προϊσχομαι σοφὸν ἑρμηνευτὴν καὶ sisti : quouam modo unam in eo dicat operationem
ἰδάσκαλον, οὐκ ἄλλο τι ταύτην εἶναι διοριζόμενον , (ενέργειαν) , tametsi naturales operationes profitea
ἢ τὴν τῶν ἐμφύτων ἐνεργειῶν ἀδιάσπαστον ἔνωσιν, tur ; ipsum nimirum suæe ipsius vocis , seu dictionis ,
καὶ τὸ ἐξ αὐτῶν ἀποτέλεσμα , τὸ ἔργον φημὶ sapientem interpretem acmagistrum produco , qui
καὶ τὴν πρᾶξιν , ὡς ἐνδεικτικὴν τούτων ὑπάρ · hanc nihil aliud esse statuat, quam naturalium ,
χουσαν καὶ δηλωτικὴν , εἴ τις κατὰ τὴν ἐνέργειαν D seu insitarum operationum indivulsam unionem ,
κεκοινώνηκε κλήσεως, ἅτε δὴ μερικόν τι κυρίως earumque effectum (opus scilicet et actionem), qua
εἶτα καὶ καθολικών. Καθ' ὅσον γὰρ ἐκ τῆς κατὰ ἰδιό tenus ejusmodi est , ut per eam illæ innotescant ac
τητα φυσικὴν οὐσιώδους ἐνεργείας προάγεται, με declarentur ; quæ ipsa operationis nomen 125 na
σκοῦ τάξιν ἐπέχει, ὥσπερ οὖν πάλιν κἀκείνη προ cta sit, velut quæ vere quid particulare ac univer
άγουσα καθολικοῦ . Πέφυκε γὰρ τὰ μὲν ἰδικὰ τῆς sale exsistat . Quatenus enim ex substantiali ope-f
κλήσεως κοινωνεῖν τῶν γενικῶν , τὰ δὲ καθόλου τῆς ratione, quæ naturalis proprietas est , producitur,
* flebr. vi, 20. II Cor. 1 , 18. x Hebr . iv, 11. 7 Hebr . xu , 9. z lbid. 2.
26
Ἐνέργεια mt usurpata Anastasio , unaque in Christo asserta.
NOTA.
΄ (;) Τοῦ τῆς ἀναστάσεως ξερωνύμως . Circum lib. xvm , c. 47 , sive etiam περὶ ἑνώσεως, De uni
lucutio est, qua Anastasius Sinaita Antiochenus tione. Lemmation ejus libri Anastasii refert Gret
archiepiscopus Justino imperatore , describitur , zerus in Odegi proœmio, repertum inter adversaria
libro adversus Joannem Philoponum ; qui se fidei Turriani . Ex quibus etiam τοῦ Διαιτητοῦ τεμάχιον,
quasi indicem atque arbitrum, Catholicos inter et ex illius operis libro iv, pollicitus, cum quinque
Severianos constituens , sua illi lucubrationi Διαι Anastaşii orationes de rectis fidei dogmatibus edi
titulum fecerat, ut auctor est Nicephorus turus esset , fiduin literasse non videtur .
23 } S. MAXIMI CONFESSORIS 232

particularis rationem habet ; uti vicissim produ- Α ὑπάρξεως κατηγορεῖσθαι τῶν μερικῶν , οὐ μήν τε
cens rationem universalis : Sic enim comparatum τῆς κλήσεως κοινωνεῖν , ἵνα διὰ ταύτης ἐξιδιάζηταί
est , ut communem cum universalibus singularia , πως καὶ εἰς μερικοῦ τάξιν λογίζηται. Τὸ γοῦν ἀπο
nuncupationem sortiantur , ac universalia de singu- τέλεσμα , καθὼς ἔφην, αὐτῶν δύο τῶν ἐμφύτων
laribus exsistentibus prædicentur , etsi non eodem ἐνεργειῶν , ἤγουν τὴν πρᾶξιν, ὡς ἀμφοτέρας καθ '
nomine censeantur ; quo scilicct velut singularia ἕνωσιν αὐτῶν συλλαβοῦσαν , ἐκ τοῦ κατ᾽ αὐτὰς
reddantur, et ad particularium classem reducantur. προσαγορεύσας ὀνόματος ὁ διδάσκαλος, μίαν εἶπεν
Denique effectum , uti dicebam , ambarum ipsarum · ἐνέργειαν , διὰ τὸ μηδὲν θεῖον ἢ ἀνθρώπινον κεχω
insitarum operationum (actionem scilicet) ut queρισμένως ἐπιτελεῖσθαι, ἀλλ' ἐξ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ
utramque, quatenus inter se uniuntur , complecta- συμφυῶς ἅμα καὶ ἡνωμένως προάγεσθαι, κατὰ τὴν
tur, ex ipsarum nomine doctor appellans, unain ἐν τούτοις ἑνιαίαν περιχώρησιν · οὐ μήν γε διὰ τοῦ
operationem vocavit, quod nihil divinum aut hu το εἶπε μίαν αὐτοῦ κατ' ἰδιότητα φυσικὴν τὴν οὐ
manum seorsim efficiatur ; sed ex uno eodemque σιώδη ἐνέργειαν · ὥσπερ οὐδ᾽ οὐσίαν μίαν καὶ φύσιν
raturarum simul copulatione atque unite produ- . δι' αὐτό γε τὸ τοῦ ἑνὸς προσώπου μοναδικὸν , οὐδε
catur, ob singularem in cis vicissim commeatic- τέρας τῶν ἐξ ὧν συνετέθη μετέχουσαν . Σώζεται γὰρ
B
nem . Non tamen propterca , unam ejus dixit pro κἀν τῇ ἑνώσει τῶν φύσεων ἡ κατ' οὐσίαν διαφορά ,
naturali proprietate substantialem operationem , συναποσώζουσα κυρίως αὐτῇ καὶ τὴν τῶν οὐσιωδῶς
uti nec unam substantiam naturamque, ob eamdem προσόντων ταῖς φύσεσι.
ipsam rationem , quod una singularis persona est ; ejusmodi scilicet , ut eorum ex quibus coaluit ,
neutrum participet. Nam etiam in unione, incolumis naturarum substantialis distinctio manet, una
que secum vere, etiain eorum quæ naturis insunt, distinctionem essentialiter incolumem retinet.
Idque ille exponens in codem ipso libro Adversus Καὶ τοῦτο διαγορεύων ἐν αὐτῷ τῷ τοῦ κατὰ Διαι·
Diætetem ab co elucubrato, ubi scite admodum ac τητοῦ πανηθέντι λόγῳ , μετὰ τὰ λίαν ἐπιστημόνως
solerter distinxerat, de naturali proprietate, quæ se προδιαστείλασθαι περί τε ἰδιότητος φυσικῆς τῆς
ad operationem aptitudine habeat , deque ipsa opc πρὸς ἐνέργειαν ἐπιτηδείως ἐχούσης , καὶ αὐτῆς ἐνερ
ratione in opus actumque, ex eo quod aptitudincγείας τῆς εἰςἔργον καὶ πρᾶξιν ἐκ τῆς ἐπιτηδειότη
crat, procedente, sic edisserit : Idcirco unam in τος προϊούσης , οὕτως διέξεισι · « Διὸ μίαν μὲν τὴν
Christo operationem (subditque rationem , quod ενέργειαν ἐπὶ Χριστοῦ, ν καὶ τὴν αἰτίαν ἐπάγει ,
scilicet nihil divinum aut humanum seorsim effi διὰ τὸ μηδὲν θεῖον ἢ ἀνθρώπινον κεχωρισμένως
ciatur) et nos fatemur . » Ubi autem unionis ratio C ἐπιτελεῖσθαι, « καὶ ἡμεῖς φαμεν, ο Ως δὲ τὸν τῆς
nem iis verbis monstraverat , essentialis quoque ἐνώσεως λόγον ταύτῃ παρέδειξε, τὴν τῆς οὐσιώδους
distinctionis rationem subjungens, ait : ‹ Non unam διαφορᾶς´ ἐπάγων, φησίν , « Οὐ μίαν δὲ αὐτοῦ τὴν
tamen ejus proprietatem ; absit ! Non enim eadem ἰδιότητα , μὴ γένοιτο . οὐ γὰρ ἡ αὐτὴ θεότητος ἰδιό
deitatis et humanitatis proprietas est; › quæ scilicet της καὶ ἀνθρωπότητος· ) ἡ πρὸς ἐνέργειαν δηλαδὴ
ad naturalem operationem aptitudinem habet, juxta φυσικὴν ἐπιτηδείως ἔχουσα , κατ' αὐτόν . Καὶ παρα
quod ille existimat. Rursus vero in sequentibus : κατιὼν αὖθις, « Καὶ ἄλλως δὲ τὸ αὐτὸ καθόλου φά
« Præterea vero , ut idem universim dicam , qua ναι , μίαν μὲν τῶν συνελθουσῶν τὴν ἐκ τῶν ὁποίων
rumvis naturarum inter se coeuntium operationem δὴ φύσεων ἐνέργειαν εἶναι, τῇ κοινωνίᾳ δηλονότι
unam esse prorsus necesse est, unionis scilicet et τῆς ἑνώσεως καὶ τοῦ συμπεράσματος αὐτοῦ , πᾶσα
termini ipsius communione ; unamque earum citra ἀνάγκη · μίαν δὲ αὐτῶν τὴν ἰδιότητα λέγειν συγχύ
confusionem dicere proprietatem ; forte 126 etiam σεως ἄνευ , τάχα δὲ καὶ ἐφ᾽ ὧν τῇ συγχύσει χώρι
in quibus nullus omnino confusioni locus intelligi παντελῶς ἀνεπινόητες. » Φανέστατα γοῦν διὰ τῶν
potest. Apertissime igitur, suis ipse suam ipsius οἰκείων τὴν ἑαυτοῦ ἔννοιαν ἐσαφήνισεν ὁ Πατὴρ
mentem pater declaravit , non unam in Christo οὐκ οὐσιώξη μίαν τὴν ἐπὶ Χριστοῦ φήσας ἐνέργειαν
substantialem operationem dixisse, ne ejus partibus ῃ ἵνα μὴ σύγχυσις αὐτοῦ τοῖς μέρεσιν ἐπάγηται καὶ
confusio induceretur ; non personalem omnino , nè
γυρμός · οὐχ ὑποστατικὴν τὸ σύνολον, ἵνα μὴ τῶν
ab extremis scjungi eum et separari (Patre scilicet ἄκρων αὐτῷ χωρισμός γένηται καὶ διάστασις · Πα
principii experte ac intemerata Matre) contingeret. τρὸς ἀνάρχου φημὶ καὶ ἀχράντου μητρός . Υποστά
Persona enim, ac iis quæ ad personam spectant, τι γὰρ, καὶ τοῖς ὑποστατικοῖς ἐκείνων σαφῶς δια
palam dirimitur. Sed quid ait ! Unam unionis ter κρίνεται . ᾿Αλλὰ τί φησιν ; Μία τῇ κοινωνίᾳ τῆς
minique communione, quod superius opus et actio ἐνώσεως καὶ τοῦ συμπεράσματος , ὅπερ ἔργον καὶ
nem definivit; ne minimam quidem subeundi occa πρᾶξιν ἀνωτέρω διώρισε , μήτε τοῖς φύρειν ἐθέ
sionem iis præbens , qui aut confundere velint, aut λουσι, μήτε μὴν τοῖς χωρίζειν παρείσδυσιν τὴν οἷαν
separate ac dirimere ; verum alios procul abigens , - οὖν δεδωκώς · ἀλλὰ τοὺς μὲν ἀπελάτας , τῷ γνωρί
quod ostendat , quid primario naturaque ejus pro ζειν , τί μὲν προηγουμένως καὶ κατὰ φύσιν ἴδιον τῆς
prium humanitatis, quidve supersubstantialis dei κατ ' αὐτὸν ἀνθρωπότητος · τί δὲ τῆς ὑπερουσίου
tatis ; alios autem fugans, nullam in uno eodemque θεότητος · τοὺς δὲ τροπωσάμενος , τῷ μηδεμίαν ἐπὶ
dirimendo aut separando operationem. Cum enim τοῦ αὐτοῦ καὶ ἑνὸς διιστᾷν ἢ χωρίζειν ἐνέργεια ».
operationis nomen (Grace ενέργεια) communiter de Τὰ γὰρ ὄνομα τῆς ἐνεργείας κοινῶς ἐπί τε ἀπλές
233 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 204
ὁμοίως καὶ τῆς ἐν σχέσει θεωρουμένης κινήσεως , A simplici motu , eoque qui in habitudine consi
ἡ αὐτοῦ τοῦ ἀποτελέσματος λαμβανόμενο ) , φυρμέν deratur, vel de effectu ipso , accipiatur, nullam re
οὐκ ἐπάγει τοῖς πράγμασιν , ἕως ἂν εὐκρινὴς ἡ τῶν bus confusionem inducit, quandiu ea quæ intelli
νοουμένων διασάφησις γένηται , καθ᾽ ἣν τά τε θά guntur distincte explanantur ; qua nimirum utraque
τερα φύσεων οὐσιωδῶς προσδεδραμηκυιῶν ἀδιαιρέ carum quæ substantialiter concurrerunt naturarum ,
τως φυλάττομεν , καὶ τὰ θατέρας ἴδια τῆς θατέρας indivise servamus, et quæ alterius propria naturæ
ἀσυγχύτως γνωρίζομεν διὰ τὴν ἕνωσιν , καὶ ἀμφοτέ sunt , alterius inconfuse , idcirco quod unita sunt ,
μων τοῦ ἐξ αὐτῶν ὅλου διὰ τὴν ὕπαρξιν , οὔτε κατὰ noscimus ; ac quæ ambarum sunt , totius ex illis
τοῦτο συμφύροντες, οὔτε μὴν κατ' ἐκείνας χωρίζον constituti , quod in illo exsistant; ita ut , neque ra
τες, ἀλλ ' οὐσιῶν μὲν ὅρους κρατοῦντες τὴν διαφο tione totius confundamus, neque ratione natura ·
ρὰν, λόγοις δὲ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς ὑποστάσεως τὴν rum dirimamus : sed substantiarum quidem ratio
ἔνωσεν διασφίγγοντες . Οὕτω γοῦν, καὶ διὰ ταῦτα nes, quod distinete sunt, teneamus, uniusque ac
οὗτος , καὶ πᾶς ἄλλοςεἴ τις ἔγκριτος καὶ θεῖος Πατὴρ , ejusdem personæ rationibus unionem astringa
ὡς ἥδη φαίνομαι γεγραφὼς , μίαν ἐπὶ Χριστοῦ τὴν mus. Sic igitur, eamque ob rent , vir ille, ac si
ἐνέργειαν καὶ δύο, τὸ μὲν τὴν ἕνωσιν ἀποσκοπῶν quis alius probatus atque divinus Pater est, ut jam
τῶν κατὰ φύσιν ἐνεργειῶν, ὥσπερ οὖν καὶ τῶν φύ Β scripsisse videor, unam in Christo ac duplicem di
τεων· τὸ δὲ , τὴν οὐσιώδη τούτων διαφοράν. Καὶ cit operationem ; alterum quidem , unionem spe
ᾧδὲ μὲν ταῦτα . ctans naturalium operationum, uti nimirum etiam
naturarum ; alterum vero , earum substantialem .
distinctionem . Atque hæc quidem hactenus .
Περὶ δὲ τῆς εἰς τὴν χρῆσιν ἑρμηνείας τοῦ θεολό Ad expositionem autem loci theologi magnique
γου καὶ μεγάλου τῆς Ἐκκλησίας [ἀληθείας ] κήρυκος . veritatis præconis Gregorii, quod attinet , quo
Γρηγορίου * , τὴν « Παρὰ τοῦ ἀνθρώπου τυποῦσθαι nempe ait : Ab homine sermonem figurari , nou
τὴν λόγον φάσκουσαν , οὐ τοῦ κατὰ τὸν Σωτῆρα . qui de Salvatore intelligatur . Iilius enim volutas
νοουμένου . Τὸ γὰρ ἐκείνου θέλειν, οὐδὲ ὑπεναντίον Deo non adversatur, cum tota deificata sit ; » piæ
.
Θεῷ θεωθὲν ὅλον ,» λίαν μὲν εὐσεβοῦς ἡρτημένης ὁρί admodum arbitror hærere sententiæ , pro qua et ex
ζομαι διανοίας , ὑπὲρ ἦ ; καὶ ἐξ ἧς ἐσπουδάσθη τῷφι qua, multa viro industrio indefessique laboris na
λοπόνῳ (z), μικρὸν δὲ περὶ τὸ τῆς λέξεως ἀκριβὲς ἐν vata opera ; sic tamen, ut a dictionis proprietate
δεοῦς , ᾧ καὶ μᾶλλον ἐπιδρομάς, ἢ καταδρομὰς εἰς nonnihil desciverit ; 127 cui etiam magis ingruere ,
πεῖν ἀληθέστερον , οἱ πάντα εὔκολοι καὶ παχείς, μη d΄seu (ut verius loquar ) in qucm omni impetu irruere
χανῶνται ποιεῖν , καὶ οὐδὲν οὕτως αὐτοῖς περισπού- " salagunt , qui ad omnia expediti et agiles sunt ; nec
διστον, ὡς τὸ καὶ τὰ λίαν πάντοθεν ἠσφαλισμένα, quidquam aliud sic curant exque animo habent,
καὶ μηδεμίαν αὐτοῖς ὑπανοίγοντα χώραν κατὰ τοῦ quam ut ea ipsa quæ longe tutissima sunt , ac unde
ου , διερευνᾶσθαι καὶ μωμοσκοπεῖν, μήτοιγε ψι _ nullus adversus doctrinam fidemque vel leviter eis
λῆς ποθεν δραξάμενοι φωνῆς, καὶ ταύτης ἐξ ἁπλά pateat locus, curiosius rimentur atque explorent ;
στου προαγομένης καὶ καθαρᾶς διανοίας, ἐπὶ τὸ μὲν nedum sicunde nudam captarint vocem, eamque ex
ἐπιχυροῦν καὶ συνιστᾷν τῆς ἐξ ἡμῶν προληφθείσης simplici ac pura mente profectam ; quod nimirum
ἐψυχωμένης σαρκὸς , (ήγουν τοῦ κατὰ τὸν Σωτῆρα divinus hic Pater, ad astruendam ac confirmandam
ἀνθρωπίνου ,) τὸ οὐσιῶδες θέλημα καὶ φυσικὸν, ἐκ assumptæ ex nobis carnis animatæ (humanæ scili
τοῦδε τοῦ θεολήπτου Πατρὸς τὸ λέγειν· ‹ Τὸ γὰρ cet Salvatoris naturæ) essentialem ac naturalem
ἐκείνου θέλειν σοφὸν καὶ περιεσκεμμένον , » ἐξ οὗ voluntatem , dicat : Illius enim velle sapiens ac
τῆς πρὸς τὸ φύσει θεῖον αὐτοῦ καὶ Πατρικὸν ἡ αὐτ cautum est ; > ex quo, ejus a divina , quæ natura est
σιώδης δείκνυται διαφορὰ , μηδαμῶς ἐπιφυῆναι σύγ Paternaque voluntate essentialis distinctiomonstria
χυσιν παραχωροῦσα τῷ κατὰ Χριστὸν μυστηρίῳ . tur , nequaquam sinens confusionem inolescere
Τὰ δέ γε παροξυτόνως ὡς ἐξ ἀντιγράφων τινῶν ἐκ- D Christi mysterio . Quod autem , ut ex quibusdam
φωνεῖν τὸ θεωθὲν· 28 ὅλον , καὶ μὴ μᾶλλον ὀξυτόνως , exemplaribus probatur, penacuto accentu pronun
δέει τοῦ μὴ τὸ ἓν εἰσαχθῆναι θέλημα πρὸς τῶν ἐναν tiet vocem illam θεόθεν ὅλον (a Deo totum) non po
τίων , λαδὴν δίδωσι καθ' ἡμῶν, ὡς σχετικὴν καὶ tius acuto, θεωθὲν (deificatum ) , eo scilicet, atque it
ὑποστατικὴν ὑποφαινόντων , καὶ οἷον χάριτι καὶ cavens, ne ab adversariis una voluntas inducatur,
ἀξίᾳ τὴν ἕνωσιν , τῷ καὶ τοὺς ἁγίους ἐκ Θεοῦ προ- ansam adversus nos præbet , tanquam quæ in habi
* Orat . 36 , quæ est 2 de Filio. ' s Anast . legit θεόθεν.

NOTA.

(3 ) Ὑπὲρ ἧς καὶ ἐξ ἧς ἐσπουδάσθη τῷφιλο
πόνῳ . Nempe Anastasio ; quasi alludat ad ipsumn
adversarii nomen Φιλοπόνος · quo ipso Patres gre
eum indigitant, sæpiusque cum illis exciderit, ve
int emendando adjungunt, ή μᾶλλον ματαιοπόνος ,
ne sic ominato nominantes videantur aliquid in
dulgere Tritheitæ, aliisque erroribus nefasto hæ
PATROL. GR. XCI.
retico. Paulo obscuriora videantur hæc Maximi,
præsertim quod utriusque nos auctoris lucubratio
deficiat ; tum scilicet Anastasii pie hærentis menti
Gregorii, nec tamen ea explicanda satis facilis,
tum Philoponi depravantis, ac, si mavis, Mateopo
ni, non viri studiosi, sed hominis stulte labo
rantis .
8
235 S. MAXIMI CONFESSORIS 236
tudine affectuque posita sii ae personalem , velut- Α ηγουμένως κινεῖσθαί τε καὶ ἐνεργεῖσθαι , διὰ τὴν
que cx gratia et sccundum dignitatem , unionem ὁλικὴν αὐτῶν πρός τε Θεὸν καὶ τὰ θεῖα σύννευ τιν
significemus ; ea ratione quod etiam sancti ex Deo καὶ διάθεσιν. Ἡ γὰρ οξύτονος το θεωθὲν φράσις,
primarie moventur atque afflantur, per eorum in οὔτε εἰς ταυτὸν οὐσιώδους καὶ φυσικοῦ θελήματος
Deum atque divina tolis animis propensionem ac ἄγει τὸ , ὡς ἀνθρώπου κατὰ τὸν Σωτῆρα θέλειν , (τις
affectionem . Quod enim ita accentu acuto θεωθὲν γὰρ ὁ δεῖξαι δυνάμενος ; ) καὶ τὴν ἄκραν ἕνωσίν τε
dicitur, nec in eamdem cum essentiali et quæ natura καὶ συμφυΐαν παρίστησι. Τῶν γὰρ πρός τι τυγχάνον
est, voluntate, quod Salvatoris tanquam hominis τὸ θεωθέν, ὥσπερ οὖν καὶ τὸ πυρωθὲν καὶ φωτι
velle nuncupatur, traliit (quis enim probare possit ?) σπὲν, καὶ ὅτα τοιαῦτα , συνεισάγει πάντως ἑαυτῷ
summamque unionem et naturarum conjunctionem καὶ τὸ πρὸς ὅ τὴν ἀναφορὰν , ὅπερ ἐπὶ τὸ θεοῦν ,
ostendit . C m enim vox illa θεωθὲν eorum sit , que καὶ τὸ πυροῦν καὶ τὸ φωτίζον, τῆς σχέσεως ἔχει,
sunt ad aliquid , uti ctiam quod πυρωθὲν , φωτισθὲν ὡς μὴ μᾶλλον ἐκεῖθεν ἢ ἔνθεν τόν τε λόγον κρατύ
(ignitum , illuminatum ) dicitur, et si qua ejusmodi νεσθαι τῆς διαφορᾶς καὶ τῆς ἄκρας ἑνώσεως . Οὐδὲ
sunt, omnino una secum infert , id etiam ad quod γὰρ τὸ μὴ ὑπεναντίον εἶναι πρὸς ἕνωσιν αὔταρκες
habet relationem ; quod nempe deificans est , πᾶν γὰρ εἴ τι φυσικὸν , καὶ ἀδιάβλητον , οὐκ ἐναν
quodque igniens ac illuminans, ut non magis ex Β τίον μὲν , οὐ πάντως δὲ καὶ ἡνωμένον Θεῷ . Τὸ δὲ
uno quam ex alio , distinctionis ipsa ratio summæ θεωθὲν πάντη τε καὶ πάντως fνωμένον, καὶ τὴν
que unionis firma illi rataque constet. Non enim οὐσιώδη διαφορὰν οὐδαμῶς ἐξιστοῦν , ὅσῳ καὶ ἀσύγ
non adversari , seu contrariuin esse , sufficit ad unio χυτον ὑπάρχει κατὰ τὴν ἕνωσιν .
nem . Quidquid enim naturale est , nec vitii labem , ac quo reprehendatur, habet, non adversatur qui
dem aut contrarium est ; non tamen omnino etiam Deo unitum est. Quod autem est deificatum, om
nino prorsusque unitum est, nec essentiali quidquam distinctione excedit, 128 et post unionem
inconfusum manet.
Sin autem quis dicat : Si quidem nihil quod sit Εἰ δέ τις ἐρεῖ · Καὶ εἰ μηδὲν φυσικὸν ὑπεναντίον,
naturale adversatur , quid cause est , cur Gregorius πῶς περὶ τοῦ καθ' ἡμᾶς ἐμφύτου θελήματος, εἴπερ
de humana insita voluntate ( siquidem ejus, non αὐτοῦ , καὶ οὐκ ἄλλου τυχόν , ἐμνημόνευσεν ὁ Πατὴρ,
alius forsitan meminit) non omnino dixerit : Quæ καὶ οὐ πάντως εἴμηκεν ἑπομένου Θεῷ, ἀλλ' ὁ ᾿Αχτι
Deo obsequatur ; sed : Quæ plerumqueobnitatur et πίπτοντος ὡς τὰ πολλὰ καὶ ἀντιπαλαίοντος ; » Η
obluctetur ? » Aut enim non est naturalis , ut quæ γὰρ οὐ φυσικὸν ὡς ἀντίπαλον , ἢ οὐκ ἀντίπαλον ὡς
C
@bluctetur; autnon obluctatur, ut quæ sit naturalis . ὃν φυσικόν. Καὶ ἄλλο λοιπὸν ὡς ἐν ποιότητι φυσικῇ
Jamque aliud a Salvatoris humano velle, naturali qua πρὸς τὸ θέλειν τοῦ κατὰ τὸν Σωτῆρα ἀνθρωπίνου
litate exsistit ; siquidem istud, nequaquam , illud καθέστηκεν · εἴπερ τοῦτο μὲν, οὐδαμῶς· ἐκεῖνο δὲ ,
ejusmodi est ut adversetur ; -respondemus, quatenus ὑπεναντίον. Φαμὲν, ὅτιπερ καθὸ μὲν φυσικὸν , οὐχ
quidem naturalis voluntas est, non adversari : qua ὑπεναντίον ·· καθὸ δὲ μὴ φυσικῶς πρὸς ἡμῶν κινεῖ
tenus vero non naturaliter a nobis movetur, palam ται , σαφῶς ὑπεναντίον, καὶ ὡς τὰ πολλὰ ἀντιπίπτον ,
adversari , ac plerumque obniti , eique peccatum ᾧ καὶ τὸ ἁμαρτάνειν ἐφέπεται . Τῷ γὰρ κατὰ παρά
comes esse. Motus enim modo , qui abusu est, non χρησιν τῆς κινήσεως τρόπῳ , ἀλλ᾽ οὐ τῷ κατὰ φύσιν
naturali facultatis ratione , consistit ejus ratio , quod τῆς δυνάμεως λόγῳ ; τὸ παρὰ λόγον καὶ νόμον ὑφί
rationi legique adversatur. Quod enim convenienter σταται · ἐπεὶ προσφυῶς τυπούμενόν τε καὶ κινούμε
et ut naturæ rationibus sedet , formatur atque mo νον , εἰ καὶ τὸ ἡνωμένον πρὸς Θεὸν οὐκ ἔχει , ἀλλά γε
vetur, etsi non habet ut sit unitum Deo , at certe τὸ συμβαῖνον καὶ μὴ ἀντιπίπτον. Ως γὰρ οὐδεὶς ἐν
habet quod convenit et non adversatur. Quemad τῇ φύσει λόγος τοῦ ὑπὲρ φύσιν, οὕτως οὐδὲ τοῦ παρὰ
modum enim in natura, nulla ejus ratio est, quod φύσιν καὶ στασιάζοντος. Ἔνθεν οὐδὲ ὡς οὐχ ἕπεται
maturam excedit ; sic neque ejus quod innaturale , D πάντη τε καὶ πάντως ἀπεφήνατο ὁ διδάσκαλος , ἀλλ '
ac quod rebelle est. Hinc neque dixit Gregorius , ἐκόλασε φήσας · « Ωςοὐ πάντως, καὶ ὡς τὰ πολλὰ,
inque hæc verba sententiam extulit, Quod prorsus ᾧ προσυπακούεται τὸ , ἔστιν ὅτε καὶ ὀλιγάκις,
omninoque non sequatur ; sed temperavit, dicens: διὰ τὸ πρὸς ἀρετὴν τῶν πολλῶν δυσανάγωγον . Τὸ
• Quod non omnino , ac quod plerumque ; » in quod γὰρ τοῦ κατὰ τὸν Σωτῆρα ἀνθρωπίνου θέλειν , εἰ καὶ
iiful subauditur , quandoque , rariusque, ob multo φυσικὸν ἦν , ἀλλ' οὐ ψιλὸν ἦν καθ' ἡμᾶς , ὥσπερ οὐδ '
rum vulgique difficiles ad virtutem , capessendam αὐτὸ τὸ ἀνθρώπινον , ὡς ὑπὲρ ἡμᾶς τῇ ἑνώσει
animos . Humana enim Salvatoris voluntas, etsi na κατάκρον ὑεσθὲν , ᾧ καὶ τὸ ἀναμάρτητον κυρίως
turalis erat, at non simples humana , uti iec ipsa ἐπήρτηται . Τὸ δὲ ἡμέτερον προδήλως ψιλὸν , καὶ
humanitas, velut altius quam pro humana ratione, οὐδαμῶ ; ἀναμάρτητον , διὰ τὴν τῇδε κἀκεῖσε γινο
unionis vi summe deificata, ex quo pendebat, ut ab μένην παρέγκλισιν · οὐ φύσιν μὲν παραλλάττουσαν, κι
omni vere peccati noxa immunis esset . Nostra utem νησιν δὲ παρατρέπουσαν , ἢ μᾶλλον εἰπεῖν ἀληθέστε
voluntas, palam nuda ac simplex est, nulloque mo μου , τὸν ταύτης τρόπον ἀμείβουσαν. Καὶ δῆλον , ἐκ τοῦ
do a peccato immunis, ex eo quod huc illuc decli πολλὰ παραλόγως ποιεῖν , καὶ μηδαμῶς εἰς ἄλογον
net ; qua declinationc ,non natura quidem in diver μεταπίπτειν οὐσίαν ἐκ τῆς ἐνούσης ἐμφύτου λογικῆς ,
Hasta mutetur , sed motus invertatur ; seu potius ( ut verius loquar ) illins ex atto tu alium modus
1 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 233
convertatur. Ac liquet, quod cum multa contra rationem agamus , non tamen ex rationali , quæ natu
ra inest, in brutorum substantiam genusque transeamus.
Οὐκ ἔστι οὖν ἄλλο τὸ καθ' ἡμᾶς , καὶ ἄλλο τὸ κατὰ Α Non igitur alia nostra , aliaque Salvatoris huma
τὸν Σωτῆρα ἀνθρώπινον· οὐδὲ τὸ θέλειν ἄλλο , κατά nitas ; neque velle aliud , ad naturæ ipsam rationem
γε τὸν τῆς φύσεως λόγον , εἰ καὶ ἄλλως ὑπὲρ ἡμᾶς · quod spectat, etsi aliter modoque nobis superiori ;
θεϊκῶς γὰρ, ὁ μὲν ὑπέστη , τὸ δὲ ἐτυπώθη , διὰ τῆς tum enim ille divine conditus est, tum istud 129
πρὸς τὸ θεῖον ἄκρας ἑνώσεως. Τὸ προσαρμόζειν δὲ divine formatum, ob summam cum deitate unio.
πάλιν μάλιστα προσφυῶς τῶν ἐν ἡμῖν διαβεβλημέ . nem . Quod autem rursus , quæ in nobis vitio dan
νων ἕκαστον , οἷον τὴν ἐναντίωσιν , ἢ τὴν ἀντίταξιν, tur, singula rursum convenienti maxime ratione
καὶ ὅσα τοῦδε τοῦ καταλόγου τυγχάνει , κἂν ἐπινοίᾳ aptentur , puta contrarietas , sive pugna, et quæ
τὰς φύσεις ἀχωρίστως χωρίζοντες τῇ ἑξῆς φύσει sunt ejus generis omnia, etsi indivise subtili cogi
προσέρχονται, συμπαραλαμβάνειν , οὐ μή θέμις ἐν tatu naturas dividendo, ad naturam , quæ secunda
est, divertant, ut tamen Christi humanitatem una in
τούτοις ἐστὶ τὴν κατὰ Χριστὸν ἀνθρωπότητα . Εἰ
γὰρ οὔτε ἐν ἡμῖν προσφυῶς, ἀλλὰ παρὰ φύσιν θεω his assumamus, id vero nefas est. Nam si ne in nobis
ρεῖται καὶ λόγον, πῶς ἐν ἐκείνῃ κἂν δι' ἐπινοίας ἢ quidem sic ut naturam decet, sed ut illi ac rationiad
προσεπινοίας, ἵν᾿ οὕτως εἴπω , προσάπτειν ἔπιν ; versa considerantur, quo tandem modo , subtili etiam
ἀλλ' οἰκειώσει 28• μόνον , δι᾽ οἶκτον ὡς κεφαλῇ τοῦ ipso cogitatu , subtiliorique , ut sic loquar, ratione ,
παντὸς σώματος, καθάπερ καὶ ἰατρῷ τὰ πάθη τοῦ B illi ascribi possint ? sed sola arrogatione , præ mi
κάμνοντος , ἕως ἂν τούτων ἡμᾶς ὁ δι᾿ ἡμᾶς ἐναν sericordia tanquam capiti totius corporis tribuan
θρωπήσας ἐλευθερώτῃ Θεός . Πλὴν τελείως ἡμῶν tur , uti etiam medico ægrotantis morbi, douce
ὀππανῶν καὶ ἐξαφανίζων τῇ δυνάμει τῆς κατ' αὐτὸν . qui nostri causa hemo factus est , ab eis ros Deus
σωματώσεως. Διττὸς γὰρ ὁ περὶ παθῶν λόγος· ὁ liberaverit ; quique adeo hæc a nobis perfecte ab
μὲν τῆς ἐπιτιμίας , ὁ δὲ τῆς ἀτιμίας · καὶ ὁ μὲν φύ sumat aboleatque potentia assumpti ab eo corporis .
σιν τὴν ἡμετέραν χαρακτηρίζων , ὁ δὲ δι' ὅλου παρα Duplex enim passionum seu affectuum ratio est :
χαράττων. Ἐκεῖνον μὲν οὖν ὡς ἄνθρωπος δι᾿ ἡμᾶ ; ' aliæ namque multa inductæ sunt ; aliæ probrum
θέλων οὐσιωδῶς κατεδέξατο , ὁμοῦ τε τὴν φύσιν πι labemque habent : ac`priores quidem humanam na
στούμενο ;, καὶ τὴ καθ ' ἡμῶν λύων κατάκριμα· τοῦ turam ut propriæ notæ insigniunt ; secundæ vero,
τὸν δὲ πάλιν , ὡς φιλάνθρωπος , οἰκονομικῶς ᾠκειώ prorsus adulterant. Atque illas quidem ut homo pro
σατο , ἐν ἡμῖν τε καὶ τῷ ἡμετέρῳ ἀνυποτάκτῳ γνω pter nos sponte essentialiter assumpsit, ut et
ριζόμενον τρόπῳ , ἵν᾿ ὡς κηρὸν πῦρ , ἢ ὡς ἀτμίδα naturam astrueret, et quæ adversus nos erat, con
γῆς ἥλιος, πάμπαν ἡμῶν ἐξαναλώσας, τῶν οἰκείων demnationem dissolveret : hasque rursus, propensa
ποιήτηται τὴν μετάδοσιν *9, καὶ ἀπαθεῖς μὲν ἐντεῦ ue
C humanitate certa dispensatione indulgentiusq ar
θεν , ἀφθάρτους δὲ κατὰ τὴν ὑπόσχεσιν ἡμᾶς “ rogavit ; quæ in nobis, nostrisque non subjectis
παρασκευάτῃ . Δεῖ τοίνυν τόν τε ζῆλον ὁμοῦ καὶ τὸν moribus sese proderent , ut velut ignis ceram , ac
πόιον τοῦ τὰ τοιαῦτα σπουδάζοντος ὑπὲρ εὐσεβείας velut sol terræ vaporem, a nobis prorsus absumens,
μάλιστα κατὰ τὸ εἰκὸς ἀποδέξασθαι, προτρέπειν δὲ suis vicissim.impartiret , indeque a passionibus ac •
πρὸς ἀκριβεστέραν τῶν πατρικῶν λόγων ἐμμέλειαν , interitu , justa pollicitationem , immunes redderet .
διὰ τοὺς ἐπηρεαστὰς τῶν καλῶν, οὐδ᾽ αὐτὸ συγχω Operæ pretium igitur ut ejus merito zelum labo
ροῦντας ἐκ περιττῆς ἀνοίας, ὃ μὴ δὲ βουλομένοις remque ac operam maxime probemus, qui talia
αὐτοῖς ἑλεῖν δυνατόν ..
pro pietate elucubravit, atque ad Patrum majori
diligentia locos versandos, hortemur, corum causa , qui bonis insidiantes , ex abundanti amentia , ne id
quidem admittunt, quod nec, si velint, evertere possunt .
* Τὸν δέ γε τῆς ῾Ρωμαίων πάπαν Ονώριον, οὐ Quin Romanæ Ecclesiæ papam Honorium , inna
καταγορεύειν οἶμαι τῆς τῶν ἐμφύτων θελημάτων tas geminas in Christo voluntates haud putem
ἐπὶ Χριστοῦ δυάδος , ἐν τῇ γραφείσῃ πρὸς Σέργιου reprobare, epistola sua ad Sergium , eo quod uram
ἐπιστολῇ διὰ τὸ ἓν θέλημα φάναι , συναγορεύειν δὲ voluntatem dixerit ; sed magis suffragari casque
μᾶλλον , καὶ ταύτην ὡς εἰκὸς συνιστᾷν , οὐκ ἐπ' D merito astruere ; qui nempe hoc dicat, non ad
ἀθετήσει τοῦτ ' γε λέγοντα τοῦ ἀνθρωπίνου καὶ φυ humanam ac naturalem Salvatoris elidendam vo
σκοῦ τοῦ Σωτῆρος θελήματος, ἀλλ᾽ ἐπὶ τοῦ μηδα luntatem , sed ut ejus sine semine conceptui ac
μῶς τῆς ἀσπόρου συλλήψεως αὐτοῦ καὶ τῆς ἀφθόρου incorrupio par ui nullam carnis voluntatem , aut
γεννήσεως προκακηγεῖσθαι θέλημα σαρκὸς , ἢ λογι libidinosam 130 cogitationem ostendat præivisse .
τμῖν ἐμπαθῆ . Μόνη γὰρ θέλησις θεία καὶ Πατρικὴ , Sola enim Dei ac Patris voluntas per Filium, ipsum
δι' Υἱοῦ μονογενοῦς αὐτουργοῦντος τὴν οἰκείαν σάμ suæ incarnationis auctorem , et Spiritus sancti con
κασιν, καὶ Πνεύματος ἁγίου συνδρομῇ 31 ταύτην cursum , hanc operata est.J Atque hanc esse illus
εἰργάσατο . Καὶ ὅτι γε ταύτης ἔχεται τῆς ἐννοίας , mentem , hinc liquet. Nam cum dixisset ob ineffa
ὅπλον ἐντεῦθεν . Εἰπὼν γὰρ , ὅτι διὰ τὴν ἄφραστον bilem natura humane ac divinæ unionem , tum

Π · Οἰκείωσις et arrogatio , non eorum , quæ ipsa in Christo sint, sed que miserando velut sua depu
let m Sic pulchre Gregorius citatus. jo Affert Anastasius in Collectaneis . οι συνδρομῆς Anast. rcle
rendo ad Pairem.
 233 S. MAXIMI CONFESSORIS 240
dici Deumn passum esse , tum humanitatem cum A ἕνωσιν τῆς ἀνθρωπίνης καὶ θείας φύσεως , καὶ Θεὸς
divinitate de calo descendisse ; atque in eum mo λέγεται παθεῖν , καὶ ἀνθρωπότης ἐκ τοῦ οὐρανοῖ
dum , eorum quæ natura insunt utrique naturæ κατελθεῖν μετὰ τῆς θεότητος · καὶ ταύτῃ δεῖξαι τὴν
unius Christi ac Filii, summam reciprocationem, τῶν φυσικῶς προσόντων ἑκατέρᾳ φύσει τῶν τοῦ
quæ cst per commutationem , ostendisset, subjungit , ἑνὸς Χριστοῦ καὶ Υἱοῦ κατ ' ἐπαλλαγὴν ἄκραν ἀντί
dicens : « Unde et unam Domini nostri Jesu Christi δοσιν, ἐπάγει λέγων, ο Οθεν καὶ ἓν θέλημα ὁμολο
voluntatem confitemur . . Quonam id modo ? < Quia γοῦμεν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ . » Πῶς,
profecto a deitate assumpta est natura nostra, non φησίν ; ‹ Ἐπειδὴ προδήλως ἐκ τῆς θεότητος προσ
culpa , » hoc est, non ex peccato ; velut idem fere ελήφθη ἡ ἡμετέρα φύσις, οὐχ ἁμαρτία (α) · ν τουτ
loquatur ac magnus Athanasius , dum adversus ἐστιν , οὐκ ἐκ τῆς ἁμαρτίας · μονονουχὶ συμφθεγγή .
impium Apollinarium isthæc scribit : « Natus est μενος τῷ ΄μεγάλῳ ᾿Αθανασίῳ , γράφοντι τάδε κατ '
ex muliere , ex prima plasmatione hominis sibi ᾿Απολιναρίου τοῦ δυσσεβοῦς , « Εγεννήθη ἐκ γυναι
formam excitans, in ostensione carnis absque car- . κός, ἐκ τῆς πρώτης πλάσεως τὴν ἀνθρώπου μορφὴν
nalibus voluntatibus et humanis cogitationibus , in ἑαυτῷ ἀναστησάμενος , ἐν ἐπιδείξει σαρκὸς δίχα σαρα
imagine novitatis . Voluntas enim sola divinitatis͵ κικῶν θελημάτων καὶ λογισμῶν ἀνθρωπίνων , ἐν
est , quia natura tota est divinitatis . » Nam quia B εἰκόνι καινότητος · ἡ γὰρ θέλησις θεότητος μόνη .
Verbi propter nos carnalis nativitatis progressio ἐπειδὴ καὶ φύσις ὅλη θεότητος . »· Ἐπειδὴ γὰρ τῆς δι'
superiori nobis ratione exstitit (non enim libidinosa ἡμᾶς κατὰ σάρκα τοῦ Λόγου γεννήσεως ὑπὲρ ἡμᾶς
carnis voluntas aut cogitatio præcessit, uti in nobis ή πρόοδος γέγονεν · οὐ γὰρ σαρκὸς ἐμπαθῆς πρ
conspicitur, ob voluptatem scilicet ac libidinem, ηγήσατο θέλησις ἢ λογισμός , ὡς ἐφ ' ἡμῶν ὁρᾶται,
quæ ex seductione, naturæ dominatur ; sed sola
διὰ τὴν ἐξ ἀπάτης τοῦ γένους κατακρατοῦσαν ἡδι
deitatis voluntas per Filium ipsum , uti dicebam , νήν , ἀλλὰ θέλησις θεότητος μόνη δι' Υἱοῦ αὐτουρ·
propensa Patris voluntate et Spiritus sancti co
γοῦντος, ὡς ἔφην , τὴν οἰκείαν σωμάτωσιν κατ' εὖ
operatione, sibi auctorem assumpti corporis, in
δοκίαν Πατρὸς , καὶ συνέργειαν τοῦ παναγίου Πνεύ
seipso ac per seipsum , eum , qui naturæ inoleverat,
ματος, καινοτομοῦντος ἐν ἑαυτῷ τε καὶ δι᾽ ἑαυτοῦ
nativitatis modum, innovantem , suamque absque
τὴν ἐπεισαχθέντα τῇ φύσει τῆς γεννήσεως τρόπον,
semine ex sancta Dei Genitrice semperque vir
καὶ ἀσπόρως τὴν ἑαυτοῦ ποιουμένου σύλληψιν ἐκ
gine Maria conceptionem præstantem ) : Lianc scili τῆς ἁγίας Θεοτόκου καὶ ᾿Αειπαρθένου Μαρίας· τοῦ
cet arcanæ nullaque vi verborum explicabilis na τον δὴ τὸν ἄῤῥητον αὐτοῦ τῆς γεννήσεως σκοπή
tivitatis rationem considerantes ; ille quidem :
C σαντες λόγον , ἐκεῖνος μὲν , ο θέλησιν μόνην ἐπ' αὐτοῦ
Voluntatem solam deitatis in eo dixit ; hic θεότητος » εἶπεν , οὗτος δὲ , ο Θέλημα ἐν τοῦ Κυρίου
vero, Voluntatem unam Domini nostri Jesu Ἰησοῦ Χριστοῦ , ἐπειδὴ προδήλως , φησὶν , ἐκ τῆς
Christi . Quia profecto , inquit, a divinitateassumpta θεότητος προσελήφθη ἡ ἡμετέρα φύσις , καὶ οὐχ
est natura nostra , non culpa : absque scilicet car ἁμαρτία· δίχα σαρκικῶν θελημάτων καὶ λογισμῶν
nalibus voluntatibus ac humanis cogitationibus, › ἀνθρωπίνων , ο ὡς ὁ θεῖός φησιν Αθανάσιος· οὐ μέν
ut D. Athanasius ait, non autem etiam , qua homo γε τὸ μὴ καὶ ὡς ἄνθρωπον αὐτὸν μετὰ τοῦ εἶναι
erat idem ipse qui et Deus natura exsistebat, non φύσει Θεὸν οὐκ ἔχειν ἀνθρώπινον θέλημα καὶ φυσι
habere humanam et naturalem voluntatem, uti κὸν , ὥσπερ οὖν καὶ θεῖον καὶ πατρικήν.
sane etiam divinam paternamque.
Idipsum autem etiam in sequentibus innuit, di Τὸ δ' αὐτὸ κἀν τοῖς ἑξῆς ὑπαινίττεται , φά
cens Sine peccato conceptus est de Spiritu σκων, ο Χωρίς ἁμαρτίας συνελήφθη ἐκ Πνεύμα-
sancto , et sancta intemerata sémperque 131 Vir τος ἁγίου , καὶ τῆς ἁγίας ἀχράντου καὶ 'Αει
gine Dei Genitrice Maria ; et sine contagione ex ea παρθένου θεοτόκου Μαρίας, καὶ χωρὶς μολυσμοῦ ἐξ
secundum carnem natus est. Divinam porro αὐτῆς κατὰ σάρκα γεγέννηται. » Τὴν δέ γε θείαν
Scripturam in laudis partem ac vituperationis D Γραφὴν ἐπαινετῶς τε καὶ ψεκτῶς παράγει τῆς σαρ
• Gauiat . iv , 4.
NOTE.

(α ) Προσελήφθη ἡμετέρει φύσις , οὐχ ἁμαρτία .
Sana hec admodum , unaque forte Honorio, perinde
ac Magno Athanasio , cogitata : nec tamen Macarius ,
quanquam Honorium sequi auctorem sibi videba
tur, unamque illam ex Adæ culpa nobis inolitam ,
cxscindere voluntatem, damnationem evasit; quod
nempe homo dementissimus , sic abesse a Christo ,
ipsoque Adamo , vitium illud voluntatis humanæ
contendebat, ut nec ipsa voluntas in eis humana
esset, sed solum divina : quod certe in sani hominis
mentem ne quidem venire possit, nec in Honorii ,
sapientissimi viri præstantissimique antistitis ve
nisse putandum sit; nisi forte , eo duntaxat sensu ,
quod et humana, ipsa divina diceretur, quod ex
divinis rationibus, et pro eo ac naturæ a Deo indi
tum erat a creatione moveretur ; seu immobili re
ctitudine, ut in Christo ob unitionem, seu etiam
in malum vertibili ex ipsa potestate arbitrii, ut in
Adamo : quæ humanæ voluntatis non abolitio est,
aut cum divina confusio ; sed nativa , ut a Deo est,
eique subjecta , illius perfectio. Paulo ante sh
συνδρομής, quod legit Anastasius, aptius est : el
paulo post idem prope repetitur, ascripta Patri in
carnationis effectione per Filium ac Spiritus co
operationem. Nihil bene Anastasius , jungendo to
γένους cum ἡδονὴν et reddendo generis desiderium ;
cam sit libido generi dominans (nobis scilicet ac
mortalibus ) a seductione.
241 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 212
κὸς μνημονεύουσαν , οὐχ ἑτέραν , μὴ γένοιτο, τῇ τε A carnis meminisse profert , non ut aliam natura ac
φύσει καὶ τῇ οὐσίᾳ τὴν τοῦ Κυρίου σάρκα πρὸς τὴν substantia Domini carnem , quam nostram , ir
ἡμετέραν ὑποβάλλων νοεῖν , ὅς γε ταύτην ἠπίστατο telligendam esse admoneat ; absitl quippe qui hanc
προσληφθεῖσαν ἐκ τῆς ἡμετέρας οὐσίας, ἤγουν τῶν ex nostra assumptam substantia noverat , id est,
τῆς ὁμοφυοῦς ἡμῖν ᾿Αειπαρθένου καὶ Θεομήτορος ex sanctissimo utero ejusdem nobiscum naturæ
παναγίων σπλάγχνων , ἀλλ ' ἑτέραν τῇ ἁμαρτησίᾳ , perpetuæ Virginis ac Deiparæ ; sed aliam peccandi
καὶ τοῦ μηδαμῶς ἀντιταττόμενον ἔχειν , καθάπερ pronitate , quodque nullatenus, velut nos adver
ἡμεῖς ἐν τοῖς μέλεσι τὸν ἐκ παραβάσεως νόμον τῷ santem legi spiritus , quæ ex prævaricatione est, in
νόμῳ τοῦ πνεύματος . « Οὐ γὰρ προσελήφθη , φησὶν , membris legem haberet . (Non enim assumpta est ,
ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος ἡ κατεφθαρμένη ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας - inquit, a Salvatore caro a peccato corrupta , quæ
σὰρξ , ἡ ἀντιστρατευομένη τῷ νόμῳ τοῦ νοὸς αὐ · repugnaret legi mentis ejus. Cujus enim, quæ
τοῦ. » Οὗ τινος γὰρ οὐ προκαθηγήσατο ὁ καθ᾽ ἁμαρ per semen est , generationi non præivit peccati lex ,
τίαν διὰ σπορᾶς τῆς γεννήσεως νόμος , τούτου παν hujus omnimo nec in membris est ; sed divinæ
τελῶς οὐ δὲ τοῖς μέλεσιν ἐνυπάρχει, ἀλλὰ νόμος lex justitiæ , ad informationem nolis elucens , le
θείας δικαιοσύνης πρὸς ὑποτύπωσιν ἡμῖν ἐκφαινό B gemque perfecte abolens, ex prævaricatione inoli
μένος (6 ), καὶ τὸν ἐκ παραβάσεως ἐπεισαχθέντα τῇ tam naturæ . Venit enim, inquit , qui immunis a
φύσει τελείως ἐξαφανίζων . ῾Ηλθε γὰρ , φησίν , ὁ peccato est, quærere, et salvum facere quod pe
ἀναμάρτητος ζητῆσαι καὶ σῶσαι τὸ ἀπολωλός , rierat b ; humani scilicet generis naturam, quæ
τουτέστι τὴν ἁμαρτήσασαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους peccaverat. < Alia enim lex in membris ejus , aut
φύσιν . ι Ετερος γὰρ νόμος ἐν τοῖς μέλεσιν αὐτοῦ , ἡ voluntas diversa, vel Patri contraria, non fuit in
θέλημα διάφορον ἢ ἐναντίον οὐ γέγονε τῷ Πατρί . » membris ejus , Quibus ostendit, non quod non
Εντεῦθεν δεικνὺς , οὐχ ὡς οὐκ εἶχεν ἀνθρώπινον θέ habuerit hnmanam voluntatem (non enim hoc
λημα καὶ φυσικόν · οὐ γὰρ λέξας φαίνεται τοῦτο · dixisse apparet) , sed quod ut homo , neque secun
ἀλλ' ὅτιπερ ὡς ἄνθρωπος οὔτε κατὰ σῶμα διὰ τῶν dum corpus ullam per membra innaturalem opc
μελῶν τὴν οἱανοῦν ἐκέκτητο παρὰ φύσιν ἐνέργειαν, rationem haberet; neque vero secundum animam ,
οὔτε μὴν κατὰ ψυχὴν θελήματος ἐναντίαν ἢ παρά contrarium voluntatis motum , aut abhorrentem a
λογον κίνησιν , ὥσπερ ἡμεῖς, ὁ ἐπειδὴ καὶ ὑπὲρ νό ratione, uti se res in nobis habet : quod et supra
μον ἀνθρωπίνης φύσεως ἐτέχθη . » naturæ humanæ legem natus est. ›
Τρανώτερον δὲ κἀν τοῖς ἑξῆς παρίστησιν, ὡς ὁ Expressius autem et in sequentibus comprobat
λόγος ἦν αὐτοῦ μόνον τὸ ἐμπαθές, ἀλλ᾿ οὐ τὰ φυσι- C quod dixerat, hoc solum spectare ut libidinosam
κὸν ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος ἀποδιορίσασθαι θέλημα. Καὶ ac vitiatam , non ut naturalem voluntatem a Sal
ὅτιπερ, κάν τῷ φυσικῷ καὶ ἀνθρωπίνῳ πρὸς τὸ Πα ´vatore eliminaret , quodque in naturali quoque
τρικὸν καὶ θεῖον συνέβαινε μὲν , οὐδεμίαν τὴν ἐξ ac humana, illi cum Patre ac Deo voluntate con
ἀντιπράξεω ; ἔχων πρὸς ἐκεῖνο διαφορὰν , ὑποτύπω veniret, nulla cum eo ex repugnantia diversitate ;
σιν δὲ διδοὺς ἡμῖν ἑαυτὸν, τὸ οἰκεῖον ἑκουσίως ὑπ sed ut nobis exemplum præberet, voluntatem suam
έταττεν · συνίστα δὲ τὸ Πατρικὸν, ᾧ ἂν καὶ ἡμεῖς sponte subjiciebat. Commendabat vero paternam ,
ἐκμιμούμενοι , τὸ ἑαυτῶν ἀθετήσαντες, τὸ θεῖαν διὰ quatenus nos quoque ipsum imitati, nostram ab
πάτης σπουδῆς ἐκπληρώσωμεν , λέγων οὕτως · Κἂν dicantes, omni diligentia paternam impleamus ;
γέγραπται, ο " Οτι οὐκ ἦλθον ποιῆσαι τὸ θέλημα dum sic ait : « Licet enim scriptum sit : Non
τὸ ἐμὸν, ἀλλὰ τοῦ πέμψαντός με Πατρός · και, veni ut faciam voluntatem meam, sed ejus qui misil
Οὐχ ὃ ἐγὼ θέλω, ἀλλ' εἴ τι σὺ, Πάτερ , οὐκ εἰσι me , Patris c , et : Non quod ego volo , sed si quid
ταῦτα διαφόρου θελήματος , ο τουτέστιν ἐναντίου καὶ ti , Pater d ; Non sunt hæc diversæ voluntatis ; id
ἀντιπράττοντος , ο ἀλλὰ τῆς προσληφθείσης άνθρω est, contrariæ ac repugnantis ; sed dispensationis
πίνης οικονομίας ο οἰκειουμένης συμπαθῶς τὰ ἡμέ humanitatis assumptæ, quæ sibi miserantis affectn
τερά. « Ταῦτα γὰρ δι' ἡμᾶς ἔλεγεν, οἷς δέδωκεν D nostra΄ arrogaret. 132 Ista enim propter nos
παράδειγμα ὁ τῆς εὐσεβείας Διδάσκαλος, ἵνα τοῖς • dicebat, quibus dedit exemplum pietatis Magister,
ἴχνεσιν αὐτοῦ ἑπώμεθα · καὶ μὴ τὸ ἴδιον ἕκαστος ut sequamur vestigia ejus e ; et non suam unus
ἡμῶν, ἀλλὰ τὸ τοῦ Κυρίου μᾶλλον ἐν πᾶσι προτι quisque nostrum , sed Domini in omnibus potius
μήσῃ θέλημα . » Οὐκ, ἀναίρεσιν οὖν, ὡς ἔφην , τοῦ φυ præferat voluntatem. Non ergo naturalem atque
σικοῦ καὶ ἀνθρωπίνου θελήματος, ἀλλὰ τοῦ ἐμπαθοῦς humanam , uti dicebam , voluntatem interimit , sed
καὶ παρὰ φύσιν ποιεῖ · καὶ διόλου φάναι, τὸ πάσης vitiosam et innaturalem . Atque , ut prorsus dicam ,

b Luc. xix , 40. c Joan . vi , 38. d Marc . xv , 56. * I Petr . 1 , 21 .

NOTÆ
(b) Πρὸς ὑποτύπωσιν ἡμῖν ἐκφαινόμενος . lincant atque informant. Fulg ., formam habe sano
Ad nostram informationem elucens , utnobis formula rum verborum , quæ a me audisti . Auast. prorsus
et exemplar esset: uti etiam Paulus II Tim.1 : Υπο barbare, ad imaginationem nobis ostensa est ; cujus
τύπωσιν ἔσχε ὑγιαινόντων λόγων , ὧν παρ' ἐμοῦἤκου et superiora , nullo sano sensu reddita ; sed par
ca; ubi Chrysost. metaphoram ait desumptam ex cendum, viro opera strenuo , sed non satis in Ma
arte pictoria, qua pictores rem pingendam sibi de ximi stylo versato .
 S. MAXÍMI CONFESSORIS 241
ab omni immunem peccato attestatur , qui pro Α αμαρτίας ελεύθερον το καθ' ημάς, επιμαρτύρετος
uobis sinili nobis ratione Deus incarnalus est . τον δι' ημάς σαρκωθέντα Θεόν.
Et, ut summa dicam , per unam voluntatem , hoc
.

Και ίν' επιτόμως είπω, διά του ενός θελήματος ,

eum significare existimo; nempe solam divinamτο μόνην της αυτού κατά σάρκα γεννήσεως την θείαν
voluntatem, ejus secundum carnem generationi προκαθηγήσασθαι θέλησιν δηλούν αυτόν οίμαι • διά
präivisse. Quod vero ait, i non esse volunlatis δε του « μή υπάρχειν θελήματος διαφοράν, και το
differentiam ; i hoc est, non babere contrariam εναντίον ουκ έχειν ή αντιπράττον , αλλά το συ βαί
voluntatem aut repugnantem , sed quæ omnino νον δι' όλου και ηνωμένον. "Οθεν ηνίκα μεν την ημε
consentiat, ac sit unila . Idcirco , tum quidem , cum τέραν φύσιν εκ της θεότητος προσειλήφθαι λέγη ,
naturam nostram a deitate assumptam dicit, unius θελήματος ενός μνημονεύει • ηνίκα δε το , Ουκ ήλθον
meminit voluntatis : cum vero illud affert : Non ποιήσαι το θέλημα το εμόν , εις μέσον τώ λόγω
veni ut facerem voluntatem meam ; lunc omisso προτίθησι, τον αριθμόν αφείς, « Ουκ εισί ταύτα,
numero : « Non sunt hæc, inquit, diversæ volun- φησί , διαφόρου θελήματος , και τουτέστιν εναντίου και
latis, , hoc est, contrariæ et adversantis ; ex quo αντικειμένου , εξ ου το δύο κατά φύσιν υπάρχειν εν
palam conficitur, esse in Christo duas naturales
B
τώ Σωτήρι θελήματα προδήλως συνάγεται . Ει γάρ
voluntates. Nam si contrariam ut homo non habuit, εναντίον ούκ είχεν , φυσικών είχεν ως άνθρωπος .
naturali præditus fuit. Quod enim contrarium non Το γάρ ουκ εναντίον, φυσικών πάντως , και ουδείς
est, naturale prorsus est ; nec ullus contradicet. αντερεϊ• ουδέν γάρ εν τη φύσει και τους κατά φύσιν
Nihil enim in natura , vel iis quae sunt ex natura , παντελώς εναντίον : Δέος ούν πολλά βαίνειν (c) [επι
prorsus contrarium est. Itaque verisimile est eos βαλείν ) , ο μη κυρίως εν τοις εαυτού γέγραφε λόγους,
mentiri ac subdere, quod ille in suis vere sermo- και μηχανάσθαι τους δι' εναντίας οικείας δόξης ως
nibus non scripsit ; hocque moliri adversarios, ut ουκ αρίστης επικάλυμμα ποιείν τάνδρός τα γράμ
opinioni suæ , quæ plane non optima sit , ex viri ματα , καθ' έτερον ταύτα παρά τον εκείνου σκοπών
litteris velamentum quærant, quas contra ejusmen- παρεξηγουμένους . Συνηγορούντα γάρ έχει τον λόγον,
tem male interpretentur. Suffragatur enim illi ra- πάσαν του επηρεαστού καταδρομών απελαύνοντα.
tio, quæ omnem procul calumnia vim atque in-,
sultum amoliatur.
O
Et ego quidem, sic se habere sensum existimo, Και ούτω μεν εγώ γε τον νούν έχειν υπολαμβάνω,
ab omni plane suspicione purum . Certiorem au- πάσης όντα καθαρόν υποψίας. Βεβαιότερον δέ μοι
tem , ipsum reddidit sanctissimus presbyter domi- c τούτον πεποίηκεν εκ της πρεσβυτέρας Ρώμης επαν
nus abbas Anastasius, e seniore Roma reversus, ελθών ο όσιώτατος πρεσβύτερος κύριος αββάς
vir, si quis alius, divina virtute ac prudentia 'Αναστάσιος , ανήρ ει και τις άλλος αρετή τε θεία
ornatus ; qui et dixit, diu se multumque, cum και φρονήσει κεκοσμημένος και φήσας ως πολύς
magnæ illic Ecclesiæ sacratissimis viris sermonem αυτώ λόγος κεκίνηται προς τους εκείσε της μεγά
contalisse , ejus, quam ad Sergium scripserant , λης Εκκλησίας ιερωτάτους άνδρας , διά την προ;
epistolae gratia ; seiscilando , quid cause esset, ac Σέργιον εξ αυτών γραφείσαν επιστολήν, ότου χάριν
quomodo una illi voluntas inserta esset : invenisse και πως αυτή διερωτών ενετάγη το εν θέλημα, και
que ejus rei causa dolentes , ac excusantes , 133 εύρεν ασχάλλοντας έν τούτω, και απολογουμένους,
prætereaque, qui jubente Honorio hanc Latine και προς αυτούς τον ταύτην εν Λατίνοις υπαγορεύ
dictaverat, sanctissimum abbatem Joannem , ei ab σαντα, κατά κέλευσιν αυτού κύριον αββάς Ιωάννης
cpistolis adjutorem , atfirmantem , nullo modo in ea αγιώτατον συμπονον , ισχυριζόμενον ώς ουδαμώς
per numerum unius prorsus voluntatis mentionem επίμνησιν εν αυτή δι' αριθμού πεποίηνται ενός το
fecisse ; licet hoc nunc ab eis confcium sit, qui παράπαν θελήματος , ει και τούτο νύν ανεπλάσθη
epistolam Græce reddiderunt. At neque ullo modo παρά των ταύτην ερμηνευσάντων εις την Ελλάδα
abolendam seu excludendarm censuisse naturalem D φωνήν. Ούτε μην την οιανούν κυρίωσιν (4) η εκβο
1 Joan . 1, 38 .
NOTÆ.
(C ) Δέος ούν πολλά βαίνειν . Istud errorisscribe deesse vocis illius inserendæ occasio , ipsamque
palam est. Anast . quibus duriuscule reddit, Timor lolam sibi rapiendi epistolam , quasi illa Honorius
ergo est opinari, Maximi litteram velut digito osten- Sergio reipsa astipulatus esset. Hincque forsilani
dit ; nempe scripsisse, Δέος ούν επιβάλλειν, seu ejus tandein et Romæ relictum vadimonium , ne,
επιβαλείν, quod etiam sentire , intelligere , opinari dum satis purgari non polerat , Jabis aliquid per
reddi quandoque queat : hic autem aplior ipsi ejus defensionem videretur prima ipsa sedes in
ejus vocis communioracceplio , nempe adjicere, sub- Honorii súccessoribus contrahere , viris scilice!
dere. Sic certe Latinos Romæ excusare ait Maxinus tånto fidei zelo clarioribus , quanto Honorius vel
non scripsisse unius vocem in epistola, quæ lamen cerle leniori in eam opera , ejus ipso ortu, videba
ia Græcis exslaret : sicque subdititiam cam esse , 1
tur seipsum obscurasse .
επιβεβλημένην , illorum fraude adjeciam, qui tanti (d) Tir oiaroũr xvpiwoir. Quin Maximus åxua
Tanlæque sedis antistilis auctorilale , novitati suæ poosiv scripscrit , vix dubito , eainque vocem altera
piræsidium quærerent : cum presertim qua sic of)- illi subjecla exposuerit, * ¿ Xboàýv . Sie cerle amb«
seure simpliciusquc conscripta eral, non videtur iis una voces ejusdem sensus ac probe Graecir, sibique
243 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 246

λὴν τοῦ κατὰ τὸ ἀνθρώπινον φυσικοῦ τοῦ Σωτῆρος A Salvatoris , qua homo est, voluntatem ; seal cam
θελήματος , ἀλλὰ τοῦ καθ' ἡμᾶς καὶ διαβεβλημένου duntaxat quæ nostra est , atque vitii laben habet,'
τελείαν ἀποσκευὴν καὶ ἀναίρεσιν, καθ᾽ ὁ καὶ ὁ πρὸς peiitus eliminasse ae sustulisse ; ex qua est , ut
ἄλληλα τῶν ὁμογενῶν συνίσταται πόλεμος, δεῖξαι et inter generis communione conjunctos et affines,
βουλόμενοι πάσης οὖσαν καθαρὰν ἁμαρτίας τὴν conflentur pugnæe bellaque : hoc nempe salagen
προσληφθεῖσαν σάρκα , κατὰ τὴν τῶν ἱερωτάτων λο les, ut assumptam carnem ab omni mundam pec
γίων καὶ τῶν Πατρικῶν διδαγμάτων παράδοσιν . Καὶ cato ostenderent, uti plane sacratissima oracula
φαίνονται πως διὰ τῶν τοιούτων λόγων , συνάδοντες Patrumque documenta docent . Ac liquet , quod sic
τοῖς ἀρτίως ἐξηγηθεῖσι παρὰ τῆς ἐμῆς οὐδενίας, καὶ illi loquuntur, illis consentire quæ modo exposita
οἷον ἐπισφραγίζοντες τὴν ὑπὲρ Ονωρίου γενομένην sunt a mea tenuitate, suoque suffragio allatam pro
συνηγορίαν . Honorio defensionem cos confirmare .
Ταῦτα γοῦν ἀπολογησαμένους διαγνοὺς, ἐθαύ Hæc itaque ubi illos excusasse cognovi , oppido
μασα λίαν αὐτῶν τὴν ἀκρίβειαν , ὥσπερ οὖν καὶκατ miratus sum eorum diligentiam ac solertiam ; vicis
επλάγην την πανουργίαν , τῶν πάντα τολμώντων simque horum etiam obstupui malignos mores ac
ὑπὲρ ἑνὸς τοῦ διακενῆς ἀσεβεῖν , καὶ θελόντων, ὡς vafritiem, qui học uno omnia audeant, ut impictati
B
ἔθος αὐτοῖς πάλαι καὶ νῦν, παρακλοπαῖς τισι καὶ litent, ac sicut olim illis consuetum est, sic et nune
παρεξηγήσεσι τοὺς ἐχθύμως κατ' αὐτῶν ἀγωνιζομέ in more positum habent, ut furto quæsitis falsisque
νους, τό γε παρὰ τὸ εἰκὸς , εἰς ἑαυτοὺς ἐπισπᾶσθαι , expositionibus , eos ipsos qui strenue adversus illos
καὶ τὸν νοῦν σφετερίζεσθαι μηδαμῶς συνεπόμενον . decertant, absurde prorsus ad se trahant , eorumque
Ἀναγκαίως οὖν καὶ τοῦτο μαθὼν δεδήλωκά σοι , mentem , quæ nihil faveat, sibi tribuant . Necessa
θεοτίμητε Πάτερ , ὡς ἂν διὰ πάντων φραξάμενος rio igitur, qui hoc didicerim , tibi quoque, Deo vc
έχοις , όπως διακρούσῃ τῶν ἐναντίων τὰς φάλαγγας , nerande Pater, ut significarem, operæ pretium
λόγῳ τε βάλλων εὐτόνως καὶ πίστει κατὰ κράτος duxi ; quo scilicet undique communitus habeas
ὑπερνικῶν, δόξαν τε τὴν τοῦ Μονογενοῦς ἐντεῦθεν unde adversariorum turmas dispellas , forti vigore
εἰς ἀνάῤῥησιν ἔχων , καὶ διάδημα τὴν αὐτοῦ κατὰ doctrinæ vi illorum jugulum petens, fideique mu
χάριν κοινωνίαν καὶ ἕνωσιν. crone penitus profligans ac delens ; atque inde Uni
geniti gloriam ad victoriæ præconium ac diadema,
ipsius per gratiam societatem ac unionem habers.
'Αλλ' , ὦ ἱερωτάτη καὶ τιμία μοι κεφαλὴ * , ταῦτα At, o sacratissimum summeque mihi venerandum
γνώρισεν τῷ ἱεραρχικῶς προκαθημένῳ τῆς ἀμωμή C caput, hæc ei nola facito , qui pontificis arce , incul
του ἡμῶν καὶ ὀρθοδόξου πίστεως, οὗ πάντες οἵ τε patæ nostræ ac orthodoxæ fidei præsidet, cujus sub
πλησίον , καὶ οἱ μακρὰν ὑπὸ τὰς πτέρυγας ὁσίως pennis, omnes qui prope, et qui longe, sancte con
ἐπαναπαυσόμεθα , μόνην κρηπίδα δογμάτων ίερω quiescemus ; unam sacratissimorum dogmatum
τέρων τὴν αὐτοῦ τε καὶ δι᾽ αὐτοῦ μακαρίαν ἔχοντες basim illius nacti , ac per eum , beatam illustratio
nem ; cujus fulgoribus ad lucem nullis umbris obsi
ἔλλαμψιν , δι' ἧς πρὸς τὸ ἄσκιον φῶς καὶ Πατρικὸν
tam Patrisque in Spiritu fulgores manuducimur ac
ἐν Πνεύματι ἁγίῳ χειραγωγούμεθά τε καὶ ἀναγόμε
θα · πρὸς αὐτὸν ὡς ἀρχηγὸν τῆς σωτηρίας ἡμῶν , promovemur ; ad ipsum respicientes ut nostræ sa
μετὰ τὸν φύσει καὶ πρῶτον , ἀποσκοποῦντες , καὶ lutis Auctorem , secundum eum qui id natura ac
τὰς τρίβους εὐσεβῶς κατευθύνοντες , εἰς ζωὴν ἐπει princeps est; pieque semitas134 dirigentes, ad vitam
γόμενοι τὴν οὐ φθορᾷ λυομένην, ἀλλ' ἀφθαρσίᾳ festinando nullo interitu dissolubilem , sed incorru
συνισταμένην , ἧς ὥσπερ ἐνταῦθα ταῖς θεολήπτοις ptione firmam ac stabilem : cujus, sicut hic , divinis
αὐτοῦ προσευχαῖς , καὶ ταῖς θεοσόφοις διδασκαλίαις ejus precibus sapientissimisque doctrinis spe par
ἐλπίδι μετέχομεν , οὕτω κἀκεῖ τῇ θεουργῷ μεσιτείᾳ ticipes sumus, sic illic futuroque ævo deifica inter
καὶ προσαγωγῇ πείρᾳ κοινωνῆσαι καταξιωθείημεν , D cessione ac admissione reipsa consortes effici me
κατὰ τὴν ἐν αὐτῷ τῷ λόγῳ καὶ Θεῷ Κυρίῳ ἡμῶν reamur ; qua mansionem in ipso Verbo Deoque,
Ἰησοῦ Χριστῷ μονὴν καὶ τελείωσιν . Domino nostro Jesu Christo, ac consummationem
consequemur .

ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ , EJUSDEM ,

Περὶ ποιότητος , ιδιότητος , καὶ διαφορᾶς , θεο De¡ qualitate , proprietate et differentia , seu distin
δώρῳ πρεσβυτέρῳ τῷ ἐν Μαζαρίῳ (e). ctione, Theodoro presbytero in Mazario.
Οὐκ οἶμαι πρὸς γνῶσιν ἑτέρου δεῖσθαί τινος τῶν Haud putem ullo vos alio- ( viri sacratissimi) ex
ἁπάντων τοὺς ἱερωτάτους ὑμᾶς, ἓν αὐτὸ ἤδη δι᾽ omnibus ad scientiam egere, qui jam simplicis vir
"Is forte Arcadius Cypri archiepisc. , qui egregiam in Monothelitas operam navavit.

NOTÆ.
optime respondentes, non quod Anastasius videtur vantur voces , tum maxime , cum ex vetustis mem
legisse , nempe κένωσιν , dum reddit exinanitionem ; branis, vel fallente oculo, vel manu præurreate
nisi et illi istud obrepsit vel scribe vel typorum exscribuntur , exque apographo vulgantur .
mendo , pro abolitionem . Sic passim Latinis depra (0 ) Πρεσβυτέρῳ τῷ ἐν Μαζαρίῳ . Mazara ubs
247 S. MAXIMI CONFESSORIS 248
tutis munere hoc nacti sitis , ut ad unum ipsum sa- A ἀρετῆς ἁπλῆς προσβοᾷν κεκτημένους κατὰ νοῦν σε
pientiæ præstitorem Spiritum sanctum mente cla φίζον , τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἐξ οὗπερ καὶ ἄλλοις τὸ
metis ; ex quo etiam aliis infiniti muneris sapientiæ θεῖα πηγάζετε κατ᾽ ἀπειρήδωρον τῆς σοφίας χύσιν,
τα
latice , velut e fonte , divina funditis : oris sermone τῆς τῶν νοημάτων διὰ προφορᾶς λόγου ποιούμενοι
large sensa profundentes, ut ad nos quoque humi πρόχυσιν , ὡς καὶ μέχρι τῶν κατ' ἐμὲ ταπεινῶν, καὶ
les, omnisque eruditionis expertes , ad divinam ca λόγου παντὸς ἀμοιρούντων ταύτην φιλανθρώπως ἐκ
pessendam scientiam ac disciplinam propensa beni · τείνειν εὖ μάλα πρὸς ἐπιστήμην θείαν καὶ μάθη ·
gnitate extendatur : quamvis non me latet qua usi σιν , εἰ καὶ συγκαταβάσει χρωμένους οἶδα δι᾽ ἐρωτή.
estis demissione, ex me sciscitando , eo scilicet σεως , ἐφ᾽ ᾧ τε προβιβάσαι , καὶ ἔτι μᾶλλον πρὸς τὸ
animo ut provehatis, magisque adhuc per summam οἰκεῖον δι᾿ ἄκρας ὑφέσεως μετεωρίζειν ὕψος τῆς
dejectionem , ad vestræ scientiæ sublimem arcem γνώσεως τοὺς κάτω που κειμένους ἡμᾶς, καὶ ἀγνοίᾳ
nos humi jacentes pressosque ignorantia, attollatis; πιεζομένους , ὡς ἂν τὴν νωθείαν τῇ ὑποβάσει, τῇ τε
quo nimirum per vestram illam modestiam depulsa πνεύσει τὴν ἄνοιαν τῆς ἐμῆς ἑκκαθάραντες διανοίας ,
mihi segnitie, ac per sciscitationem depurgata men εἰς ἕξιν ἀγάγοιτε γνωστικὴν, καὶ προθυμίαν εὗτανόν
tis insipientia, ad sapientiæ habitum, acremque et B τε καὶ πρακτικὴν , ἐξ ὧν τοῖς σωζομένοις ἡ σωτηρία
efficacem animi alacritatem ducatis ; quibus , qui ea κατὰ χάριν προσγίνεται, διὰ τῶν καθ᾽ ὑμᾶς σώζειν
donantur, per gratiam salutem consequuntur; eorum τοὺς ἀξίους ἠξιωμένων .
scilicet opera qui , vobis similes, his qui digni sunt
salutem præstarc meruerunt.
Dicam igitur, de quibus ipsi erudiendo, amplius Λέγω γοῦν περὶ ὧν ἐκπαιδεύοντες προσεξετάζειν
cxquirendum jussistis , de qualitate scilicet, et pro παρεκελεύσασθε , ποιότητός φημι , καὶ ἰδιότητος καὶ
prietate , et differentia ; ejusmodi esse nomina , quæ διαφορᾶς · πολυσχεδῆ μὲν τούτων παρὰ τοῖς ἔξω
apud profanos scriptores multiplicis sint ac variæ τυγχάνειν τὴν σημασίαν, καὶ μακρὸν ἂν εἴη τὰς ἐν
significationis; longumque sit, quas in istis divisio τούτοις ἐκείνων διαιρέσεις ἐξαπλοῦν , λόγον τε δια
nes adbibent, explanare , orationemque protrahere , τείνειν , ὡς οὐ μᾶλλον ἐπιστολικῆς ταῦτα συμμε
ut non tam epistolæ justam mediocritatem, quam τρίας, ἢ γραφικῆς ἀσχολίας τυγχάνοντες . Τοῖς δὲ
plena luoubrationis modum videatur habere. Divi θείοις Πατράσιν, συνεχής τε καὶ σύντομος ἡ τούτων
nis autem Patribus, ipsa cohærens 135 brevisque καθέστηκε δήλωσις , οὐκ ἐπί τινος ὑποκειμένου λαμ ·
horum explanatio est , ut non de subjecto accipian δανομένη , τουτέστιν οὐσίας καὶ φύσεως , ἀλλὰ τῶν
tur (de substantia scilicet et natura) , sed de iis quæ c τῇ οὐσίᾳ, καὶμέντοι γε τῶν τῇ ὑποστάσει θεωρου ·
in substantia (atque adeo in hypostasi seu persona) μένων. Ποιότητα γοῦν εἶναί φασιν , οὐσιώδη μὲν ὡς
considerantur . Qualitatem igitur dicunt esse , es ἐπ᾽ ἀνθρώπου τὸ λογικὸν, ἢ ἵππου τὸ χρεμετιστι
sentialem quidem , ut in homine , quod rationalis κόν · ὑποστατικὴν δὲ τοῦ τινος ἀνθρώπου γρυπὸν , ἦ
est ; aut equo, quod hinnibilis ; hypostaticam vero σιμόν · ἢ τοῦ κινος ἵππου τὸ ψαρὸν ἢ ξανθόν. Οὕτω
seu personalem, ut hujus cujusdam hominis, quod δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἔχει γενητῶν ἁπάντων οὐσιῶν
sit aquilinus aut simus ; vel hujus cujusdam equi , καὶ ὑποστάσεων, κοινῶς τε καὶ ἰδικῶς , ἤγουν καθο
quod sturnini variique coloris , aut quod flavi. Sic λικῶς τε καὶ μερικῶς τοῖς οὗτιν ἐνθεωρουμένην,
vero etiam in reliquis omnibus creatis substantiis καθ᾽ ἣν καὶ πρὸς ἄλληλα διαφορὰ τῶν τε εἰδῶν καὶ

NOTA.

Sicilie littoralis in ora australi inter Thermas.
Philipp . Ferrar . Libens Maximus scribit , his , qui
Romanæ diœcesis erant ; vel qui paulo remotiores
ab urbe Constantinopolitana liberius et doceri fi
dem , et docere poterant, in ea urbe potissimum , p
longa præsulum Monothelitarum serie exagitatam
acpene excisam , donec tandem per Seniorem Ro
mai , nove fidei lux nova affulsit : ncc tamen ani
morum omnem rancorem, etiam ei Honorio litans ,
eximere potuit, quin se ille brevi post explicave
rit, in eo sacerdotum cœtu, qui iterum in Palatii
Trello , Justiniano II imperatore , convenientes , per
absentiam aliarum omnium sedium patriarcha
lium , canones edidere , nee paucos apostolicæ se
di injurios ; quo ausu schismati radicem posuere ;
ut bene Matthæus Caryophilus archiepiscopus Ico
niensis , vir Græcorum catholicissimus , in Confu
tatione Nili Thessalon. De primatu papæ. Placetque
illa ejus observatio : In summa, quidquid Orientales
in conciliis egerunt clam papa, non sacris conciliis
tribuenda sunt, sed artificiosis quorumdam machina
sneatis . De Honorio vero , Non ferebant quatuor
Constantinopolitanos patriarchas anathematizari_ut
kateticos Monathclitas , et non inseri ficiorin Re
manum. Idque adeo sit, quod ait Adrianus papa in
VIII synodo act. 7 , dictum anathema Honorio
post mortem ab Orientalibus, ὅτι ἐπὶ αἱρέσει κατ
ηγορήθη· nec tamen sententiam ferre quemquam
patriarcharum aut præsulum potuisse , εἰμὴ ἡ τῆς
αὐτῆς πρώτης καθέδρας αὐθεντία συνήνεσεν ἐπὶ
τούτῳ . Reddebat Radd . , Nisi ejusdem primaria sedis
accedente ad eam rem auctoritate. Tulisse itaque
hanc injuriam Romanam Ecclesiam hæc significant,
ut vel ea exulceratos Orientalium animos patriar
charum maxime ex nomine proscriptione e synodo
Lateranensi , quovis modo liniret ; uniusque peri
culo capitis, tot annorum schisma sopiret, ac Chri
sti gregis tantam sibi partem , sicque illustrem
(Senior Roma, novam ; mater , filiam ) adjungeret .
Hæc Honorii antiquis nota defensio ; hæc probata;
hæc incolumis per tot sarula, ante novitiam Sirleti
ac sequacium cusam, steterat, stetitque ac stabil ;
ut sibi unius veritatis candor ecclesiasticis probe
fultus monumentis, non conjectura nutans , semper
suliicit : uno hoc Ecclesia feliciter vincit , nec ul
lam cię w sua traducendi copiam facit ; quin
eorum imminet jugulo, hac vere armatura velut
acies ordinata, illis terribili
949 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 2: 0
ατόμων γνωρίζεται , διευκρίνουσα την των πραγμά- Aet personis, communiter et proprie, id est, univer
των αλήθειαν . saliter et particulariter, qualitas proprietasque in
rebus consideralur ; secundum quam specierum individuorumque differentia ac distinctio noscilur,
qua distincte rerum veritas intelligatur.
'Επί δε της αγεννήτου και μοναρχικής φύσεως , Ad ingenitam autem oniosque principalus nalu
ουκ άν μεν όλως και κυρίως λεχθείη ποιότής. Ου γαρ ram quod attinet , non omnino proprieque in ea
εξ ουσίας τινός και συμβεβηκότων το Θείον , έπει και qualitas dicatur. Non enim divinitas ex sabstantia
κτιστον έσται πάντως , ως εκ τούτων σύνθετον και ac accidentibus concrescit ; nam alioqui etiam on
συγκείμενον. Καταχρηστικώς δε , και όσον άν τις nino creata fuerit, velut quæ ex illis composila ac
εκ των καθ' ημάς δύναιτο αν τα υπέρ ημάς εικάζειν" conflala sit. Per abusionem tamen , ac quantum quis
ατε δή μήτ' άλλως και ούτως και μόγις ικανούντων ex humanis rebus, de iis, quæ superiora sunt quam
ημών την εκείνων αμυδρώς εισδέξασθαι γνώσιν , και pro illarum ratione, conjicere possit (quippe cum
λόγω καν ποσώς γούν, ει και με τελείως , διατρα- una hac duntaxat, nullaque alia ratione, alque id
νούν φυσική μεν ποιότης εστί το πανάγιον , το obscure vixque illorum notitiam capere valeamus,
B
πανσθενές , το παντέλειον , το υπερτελες , το αυτοτε- ac lantisper sermone , quanquam non perfecte , enų
λές , το αυτοκρατορικόν , το παντέφορον , και είτι cleare) naluralis qualitas est , omnis generis san
τοιούτον άλλο λέγεται φυσικόν τε και θείον, και ctitas, robur, perfectio : omni celsior perfectione
Θεώ μόνον συμπρέπον ώς υπερούσιον . Υποστατική perfectio , a seipso perfectio , omnium conservatrix
δε ποιότης , Πατρός μεν το αγέννητον , Υιού δε το vis ac potentia , omnium inspectrix : ac si quid aliud
γεννητον , και Πνεύματος αγίου το εκπορευτον, ejusmodi naturale atque divinum , unique Deo con
ηγουν αγεννησία , και η γέννησης και η εκπόρευσις , veniens (quippe quod superessentiale) dicitur. Per
άπερ και ιδιότητας ονομάζουσι , διά τω μόνον αυτώ sonalis autem qualitas, Patris quidem , ingenitum ;
και ουκ άλλη [ f) τα περί Θεού λέγεται] προσείναι Filii aulem , genitum ; Spiritus sancti, procedens ;
ταύτα φυσικώς και υποστατικώς . Έξ ών αϊ τε ουσιώ- id est, innascentia (ut sic loquar) , nativitas et pro
δεις και υποστατικαι συνίστανται διαφοραι , κατα- cessio, quas etiam proprietates vocant ; quod nini
χρηστικώς μεν, ώς έφην, επί Θεού, κατά φύσιν δε rum illi soli , non alii hæc suppetant , vel naturali
κυρίως επί των γενητων απάντων . "Οθεν ταυτόν. ratione, vel que ad hypostasim seu personam spe :
μεν αλλήλοις υπάρχειν ταύτά φασι, ποιότητά φημι clat : ex quibus, tum essentiales , lum personales
και ιδιότητα και διαφοράν , και των τε συμβεβηκό- c differentiae constituuntur : abusu quidem in Deo,
ένου
των , αλλ ' ουχ υποκειμ τινός , ήγουν ουσίας λόγον uti dicebam : natura vero proprie, in omnibus
επέχειν . Διαφέρειν μεν τώ την ποιότητα καθολικω- creatis. Quamobrem hæc quidem idem inter se esse
τέραν είναι, και επί πάντων απλώς, είπερ ουδέν dicunt, qualitatem , proprietatem et differentiam ;
παρεξ θεού των όντων άποιον, ώς ουκ άσχετον, sic lamen ut accidcntium , non vero subjecti alicn
ουδέ ανείδεον . Την ιδιότητα δε μερικήν, ως προς jus (id est, substantie ) rationem habeant . Distin
εκείνην (9) , και μη απασών, αλλ' απλώς και τοιώσ- gui 136 vero aiunt, quod qualita's universalior
δε [όπωσούν και απλώς, αλλά τοιώσδε ] λέγεσθαι , sit, ac prorsus in omnibus : nulla quippe res (rodo
και επί τήσδε της ουσίας, και ουκ άλλης : την δε solum Deum excipias) omni qualitale vacat, velut
διαφοράν ως συστατικών των όντων και αφοριστι- non absoluta , aut quæ omni forma careat. Pro
κην. "Οθεν και ούτω ταύτην κατονομάζουσι , συστα . prielas autem, si cum illa conferas, particularis, et
τικήν καλούντες διαφοράν, διευκρίνουσαν, ώς έφην, quæ non quovis modo ac simpliciter, sed lali, cer
τα όντα κατά τε ουσίαν και φύσιν , κατά τε πρόσ- taque ratione dicatur, deque hac et non alia sub
ωπον και υπόστασιν , και πάσαν πασών ελαύνουσαν slantia. Differentia autem , ut quod vim constituendi
τροπήν τε και σύγχυσιν. et insiguiendi ac distinguendi res habeat. Quamub
rem etiam ila banc vocilant ; consliluentem ac insignientem differentiam appellantes, .quæ res, uli
dieebam , distinguat, quod ad substantiam naluranique attinel, ei quod ad personam ac hypostasim ,
Ohinemque ab omnibus mutationem confusionemque eliminet.
Αύτη ούν και ούτως έχουσα, κατά την των Πατέ- D Rec igitur, inque eum modum se habens, juxta
ρων διδασκαλίαν, ή περί ποιότητος και ιδιότητος Patrum doctrinam ( ut sub compendio loquar) quæ
και διαφοράς, ώς εν επιτομή φάναι, διάληψίς τε de qualitate , proprietate et differentia commentatio
και διασάφησις. 'Αμήχανον δέ τι τούτων είναι ποτ' ac explanatio est . Ut autem horum quidpiam un
αν η επινοηθήναι δύνασθαι χωρίς της υποκειμένης quam sit aut possilintelligi absque substantia seu
ουσίας , ής και έστι και λέγεται τούτων έκαστον : cssentia, cujus horum quodque tum est, lum dici
NOTÆ .
( ) Τω , περί Θεού λέγεται. Videntur haec verba OTW SOUV ) mihi videor restituisse , ut clarus sens !! s
ermargine in lextum irrepsisse ,nec aliud esse quam sit, el differentia explicatio tradila. Varin . certe
scholion ac indicationem Maximo non insuelam , voccm οπωσούν, voce απλώς explicat ; nec aliler
qua significei de Dco solum illi sermonem esse ; id- Maxiinus : utοπωσουν et απλώς qualitati assignel ,
circo clausa visum est repræsentare . TÒ TOLŪTôs differentiæ ; quomodo sic se habent, vi
(α) Ως προς εκείνην. Luxalam litteram, et la- cominune et propriuin ; el quod absolule, el certu
borantem in voce á TIQIWY (quani wain mutari aliquo modo ; de pluribus, deque uno dicilur,
251 S. MAXIMI CONFESSORIS
tur esse , haud fieri possit . Substantiae enim , non Α οὐσίας γὰρ ἀλλ' οὐχ ἑαυτῆς ἥ τε ποιήτη ; λέγεται
sua ipsius, qualitas esse dicitur, et proprietas et καὶ ἰδιότης καὶ διαφορά· καὶ ὁ μὴ τοῦτο λέγων,
differentia ; ac , qui eat inficias, mentis inops est, ἠλόγησε, τοῦ κατὰ φύσιν λόγου παρὰ λόγον ἑκστάς.
naturali vecors emotus ratione ; qua unus, uitraque Οὗπερ μόνος καὶ παρὰ πάντας Σευῆρος ὁ παράφρων
omnes demnens, excessit sophista Severus; quippe σοφιστής , ὡς τὰ μηδαμῆ μηδαμῶς περινοῶν ἑαυτῷ
qui ea quæ nusquam prorsus sunt, ipse commini καὶ πλαττόμενος, καὶ ποιοτήτων ἀνουσίων ἐπὶ Χρι ·
scatur ac sibi confingat, et qualitatum substantie στοῦ λέγων διαφορὰν, ἵν᾿ ἀνύπαρκτον αὐτὸν ἀπο
expertium in Christo differentiam dicat; quo nimi φήνῃ , τῇ τῶν ἐξ ὧν καὶ ἐν αἷς συνέστηκε φύσεών
rum ipsum non vere exsistentem statual, ea ratio ἀποσκευῇ , καὶ αὐτῶν γε πάλιν συναποσκευῇ τῶν
ne, quod naturas ex quibus et in quibus consistit, ποιοτήτων. Οὐ γὰρ δύναιντ ' ἂν ἀναιρουμένων τῶν
aboleat, unaquerursus qualitates abjiciat.Nunquam φύσεων , ὡς μηδὲ κἂν ταύταις λοιπὸν ἢ ὅλως ἐκ
enim fiat, ut interemptis naturis ; at neque ut in τούτων , λέγω δὲ τῶν ποιοτήτων , ὑφιστᾷν δύνασθαι
his jam , aut prorsus ex illis (nempe qualitatibus) τὸν Χριστὸν , εἰ καὶ σύνθετον αὐτὸν τερατολογεῖ ὁ
Christus consistat ; vel si eum compositum miser δείλαιος, κἀντεῦθεν τελείαν αὐτοῦ ποιούμενος τὴν
portento confingat, atque hinc ad ipsum perfecte ἐξάρνησιν . Οὐ γὰρ Θεὸς ἢ Θεοῦ φύσις , ἡ σύνθετος ·
B
negandum procedat. Non enim Deus aut Dei natura, ἐπεὶ καὶ πᾶσα σύνθετος φύσις φύσει Θεός. κἰ δὲ
quæ sit composita : alioqui etiam natura omnis πᾶσα σύνθετος φύσις φύσει Θεός, οὐ Θεό ; κατ' αύ
composita, Deus sit natura. Quod si natura omnis τὸν ὁ Πατὴρ ὁ ἀσύνθετος· εἰ γὰρ τὸ σύνθετον φύ
composita Deus est natura, fit Patrem, at qui omni σει Θεὸς , οὐ φύσει Θεὸς τὸ ἀσύνθετον. Εἰ δὲ καὶ τὸ
vacet compositione, nec Deum esse, quantum ille ἀσύνθετον φύσει Θεός, πολύθεός τις ἂν ἀπέφηνεν ὁ
existimat. Nam si quod compositum est , Deus na ἄθεος καὶ ἀντίθεος , ἀγνοήσας τὸν ὄντως ὄντα Θεόν
tura est ; quod non est compositum , nec Deus natura καὶ σάρκα γενόμενον , ἀλλὰ φυλάξαντα κἀν τῇ συν
est . Quod si id etiam quod non est compositum , θέσει τῆς ὑποστάσεως τὸ πρὸς τὸν Πατέρα κατὰ
Deus natura est , plurium deorum assertor, homo φύσιν ἁπλοῦν καὶ ἀσύνθετον , ὡς Θεὸν φύσει καὶ ἐκ
sine Deo, Deique adversarius ( impius scilicet ) palam Θεοῦ , κἂν ἄνθρωπος ἐξ ἀνθρώπων διὰ ἀνθρώπου
proditus est, ignorans 137 eum , qui cum vere ὑπὲρ ἀνθρώπους γεγέννηται προσλήψει σαρκὸς ψυ
Deus sit , caro factus est ; sic tamen , ut et in ipsa χὴν ἐχούσης τὴν νοεράν · κἂν οὐδὲ ἄνθρωπον ὁμολο
persona composita , naturæ cum Patre simplicita γεῖ τὸν ἐνανθρωπήσαντα Θεὸν ὁ ἀπάνθρωπος , ὡς
tem , et, quod omni vacet compositione, ut Deus φύσιν ἐπ᾽ αὐτοῦ τὴν ἀνθρώπου , καθὰ καὶ τὴν θείαν,
natura et ex Deo, servet , etsi homo ex hominibus C ἀρνούμενος . Οὐ γὰρ διφυᾶ τοῦτον , ἤγουν διπλοῦν τὴν
per hominem supra homines, assumptione carnis φύσιν, ὡς οἱ Πατέρες , ἀλλὰ σύνθετόν τινα καὶ νόθον
anima intelligente præditæ, natus est. Ac neque ὑποτίθεται φύσιν, τὴν ᾿Απολιναρίου βδελυρίαν ζη
liominem , qui homo factus est, Deum confitetur, ab λώσας . Ταύτῃ γε τὸ μέγα τῆς περὶ ἡμᾶς οἰκονο
omni humanitatis sensu alienus ac nec homo di μίας ἀποσκευάζων μυστήριον ὁ ἁλητήριος, τῇ κλήσ
cendus, ut qui in eo hominis naturam inficietur, σει τῶν ὀνομάτων εὐμηχάνως ὡς δεινὸς ἀποκέχρη
uti et divinam . Non enim duplicis eum naturæ , ται ῥήτωρ , δυσφώρατον ποιούμενος τὴν τῶν πραγ
seu naturis duplicem statuit, quemadmodum Pa μάτων ὑποκλοπὴν , καὶ οἷον ὑποκνίζων τὴν αἴσθη ·
tres sentiunt ; sed compositam quamdam atque σιν, εἰς τὴν τῆς ἀσεβείας παραδοχήν. Θεόν τε γὰρ
spuriam naturam invehit, perditam Apollinarii αὐτὸν ἀποκαλεῖ δῆθεν καὶ ἄνθρωπον · ἀποσκευάζει
emulatus impudentiam . Inque eum modum ,ma δὲ θατέρας προσηγορίας τὴν κυριότητα τὴν ἀλή
gnum in rem nostram , homo scelestissimus , abro θειαν, ὡς οὐχ ὁμολογῶν τὰς φύσεις , ὧν προδήλως
gans dispensationis mysterium, nominum appella αἱ κλήσεις τυγχάνουσι . Καὶ διαφορὰν λέγει , μηδε
tione captiosi oratoris more callide artificioseque μίαν γνωρίζων διαφορὰν , τῶν διαφερούντων οὐχ
abutitur, ne ejus facile furta deprehendantur ; ac ὑποκειμένων φύσει κατ' αὐτὸν τῶν πραγμάτων , ἵνα
velut sensum fricat , ut blande obrepentem impie D και σύγχυσιν ἐπεισκρίνῃ διὰ τῆς μιᾶς συνθέτου φύ
tatem suscipiat. Deum enim atque hominem eum σεως , καὶ ἀνυπαρξίαν νομοθετήσῃ τῇ ἀπαρνήσει τῶν
vocat, cum vere utriusque nominis proprietatem φύσεων · καὶ δόξῃ τοῖς μὲν ὀνόμασι τὴν ἀναίρεσιν
( veritatem scilicet ) destruat ; quippe qui naturas , ἐπικαλύπτειν , τῇ δὲ διαφορᾷ διαῤῥίπτειν τὴν σύγ ·
quarum oppido appellationes sunt, minime confi χυσιν· τοταύτη τοῦ κακόφρονος ἡ κακόφρων ὄντως
teatur. Item differentiam nuncupat, qui nullam μηχανὴ καὶ ἐπίνοια , τῷ τῆς ἀγνοίας ζόρῳ καλυ
differentiam agnoscat ; cum in ejus sententia, πτομένη , καὶ σκοτίζουσα τοὺς ἁλόντας.
nullæ res natura subjectæ sint, penes quas differentia ac distinctio exsistat ; ut et confusionem
inducat per unam naturam compositam, naturasque inficiando, non exsistentiam sańciat ; videatur
que nominum assertione quod interimit, occultare; atque differentiæ vocibus confusionem explodere,
Tanta scilicet male feriali hominis dementisque demens vere molitio ac subtilitas, ignorantiæ ob
tecta caligine, iisque qui se illius fraude capi sinant, offundens tenebras.
Ad quos , quasi pro illo contendentes , operæ Πρὸς οὓς δέον, ὡς ὑπὲρ ἐκείνου διατεινομένους
pretium ut orationem convertamus , atque hoc τρέψαι τὸν λόγον , καὶ τοῦτο προσειπεῖν , ὡς εἶπερ
addemus , siquidem , ut vos existimatis, Severus, καθ' ὑμᾶς Κυρίλλῳ τῷ ἀοιδίμῳ Σενῆσος κατακολου
 253 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 254

θῶν ὁμολογεῖ τὴν διαφορὰν , ἐκτρεπόμενος τὴν συν- A virum inclytum Cyrillum sequendo , differentiam
αίρεσιν , πῶς οὐ συνομολογεῖ καὶ τὰς φύσεις αὑτῷ, confitetur , quem nimirum contractionis probri
κἂν ταύταις , ὡς ἐκεῖνος , τὴν οὐσιώδη γνωρίζει δια pudeat quid cause est, cur non etiam una cum
φορὰν , μόνην ἀποσκευαζόμενος τὴν τούτων διαίρε eo naturas confitetur; inque illis, velut ille, essen
σιν, ἀλλὰ ποιότησι μόνον ψιλαῖς παρὰ τὸν ἐκείνου tialem agnoscit differentiam , sola nimirum divi
νόμον καὶ ὄρον τίθεται τὴν διαφοράν ; Οτι γὰρ sione explosa ; sed penes nudas duntaxat qualita
ὁμολογεῖ τὰς φύσεις ὁ μακάριος ‘ Κύριλλος , ὧν καὶ tes , secus ac ille sanxit sensitque , differentiam
τὴν διαφορὰν δογματίζει, δῆλον ἐκ τοῦ μὴ δὲ Νεστο statuit ? Quod enim B. Cyrillus naturas confiteatur,
ρίῳ τῷ διῃρημένῳ κατ᾿ αὐτήν γε τὴν τῶν φύσεων quarum et differentiam 133 docet ac tradit , inde
ὁμολογίαν ἀπαξιοῦν κοινωνεῖν , εἰ καὶ μὴ κατὰ τὴν perspicuum est , quod nec Nestorio , qui divisus
τῆς ἐννοίας τὸ σύνολον. «. Τί γὰρ, φησὶν ὁ διδάσκα est, in ipsa naturarum assertione renuat commu
λος , κοινὸν ἐμοὶ καὶ Νεστορίῳ ; τὸ δύο λέγειν τὰς nicare , etsi a mente ejus sensuque prorsusab
δύο φύσεις μέχρι τοῦ γινώσκειν τὴν διαφορὰν τῆς horreat : c Quid enim , inquit ille , mihi commune
σαρκὸς καὶ τοῦ Θεοῦ Λόγου · ἑτέρα γὰρ αὕτη κατὰ cum Nestorio ? Quod duas dicam naturas, hactenus
τὴν φυσικὴν ποιότητα , καὶ τῆς οὐσίας οὐχ ὁμογενὲς´ dum carnis Deique Verbi differentia ac distinctio
παρ᾽ ἐκεῖνον . ὁ Ἐὰν οὖν καὶ τὰς φύσεις ὁμολογῇ , Β noscatur . Est enim hæc alia ab ipso , quod attinet
καὶ ἐπ ' αὐταῖς τὴν διαφορὰν γνωρίζῃ , καὶ τὴν τῆς ad naturalem qualitatem, et quod substantia nou
ὁμολογίας αἰτίαν εὐσεβῶς ἀποδίδωσι, φάσκων, ο Διὰ unius generis est . › Cum igitur etiam naturas con
τὸ ἑτέραν εἶναι τὴν σάρκα παρὰ τὸν Λόγον κατὰ fiteatur, atque in illis differentiam agnoscat, pieque
τὴν φυσικὴν ποιότητα · α ταυτὸν δὲ λέγειν , οὐσίαν . confessionis rationem reddat , dum ait : e Ideirco
καὶ ἐνέργειαν , πρὸς τὴν Θεοῦ Λόγου διαφοράν · πῶς nimirum quod caro alia sit a Verbo, quod attinet
ἡ παράφρων Σευήρος οὐδ᾽ αὐτῷ τῷ πεπλασμένως αὖ ad naturalem qualitatem (idemque est ac si sub
τῷ τετιμημένῳ Κυρίλλῳ κοινωνεῖν ἀξιοῖ , καὶ τὰς φύ stantiam dicas et operationem, quod attinet ad Dei
σεις συμφθέγγεσθαι μέχρι τοῦ γινώσκειν τὴν διάφο Verbi differentiam) , quonam modo emotæ mentis
ρὰν κατὰ τὴν ἐκείνου διδασκαλίαν , οὐ κατὰ τὴν homo Severus , nec ipsi , quem simulat colere,
φυσικὴν ποιότητα μόνον , ἀλλὰ καὶ τὸ τῆς οὐσίας οὐχ Cyrillo dignatur communicare , ac cum eo pariter
ὁμογενὲς , ἵν᾿ ὁμοῦ τε τῶν φύσεων καὶ τῶν φυσικῶν naturas confiteri, hactenus dum differentia nosca -
ποιοτήτων , ήγουν οὐσιῶν τε καὶ ἐνεργειῶν γνωρίσῃ tur, juxta ejus doctrinam, nedum quod attinet ad
τὴν διαφορὰν, ἀλλὰ καὶ τὸ τῆς οὐσίας οὐχ ὁμογενὲς naturalem qualitatem , sed quod etiam substantia
ἐξαρνούμενος τῆς σαρκὸς πρὸς τὸν Λόγον, ὅπερ ἐστὶ C non unius generis sit ; ut simul tum naturarum ,
τὸ κατὰ φύσιν διάφορον , τὴν ἐν ποιότησιν ἀνυπάρ tum naturalium qualitatum (id est, substantiarum
κτοις (πᾶσα γὰρ πάντως ποιότης ἀνύπαρκτος δίχα et operationum ) differentiam agnoscat ; sed et hoc
τῆς ὑποκειμένης οὐσίας ) ἀντεισαγάγοι διαφοράν ; negans, quod carnis substantia non unius generis
Ὁ δὲ κακούργως διαπραττόμενος , καὶ τῆς τοῦ σοφοῦ cum Verbo sit (quæ est naturalis differentia ac
Κυρίλλου , ταυτὸν δὲ λέγειν πάντων τῶν θεοκρίτων distinctio ) ejus loco differentiam in qualitatibus
Πατέρων, ἀληθοῦς κατεξανιστάμενος διδασκαλίας , non vere exsistentibus (omnis enim prorsus qualitas
ἀλλότριον ἑαυτὸν ἀποφαίνει, καὶ τοῦ ψεύδους κοινω ne quidem exsistit absque subjecta substantia) in
νῦν καὶ συνήγορον . ducat ? Quod certe dum maligne animique perver
· sitate factitat , adversumque sapientissimi Cyrilli (idemque dicas, probatorum Patrum ) veritate ful
lam doctrinam insurgit, ab eo se alienum , mendaciique asseclam ac vindicem probat.
῏Αρα δὲ ποιοτήτων λέγων ἐπὶ Χριστοῦ διαφορὰν , Nam , quæso , dum in Christo qualitatum difc 29
μετὰ τὴν ἕνωσιν, ἢ πρὸ τῆς ἑνώσεως λέγει τὴν δια rentiam dicit, vel post unionem dicit, vel ante cam?
φοράν ; Εἰ μὲν γὰρ πρὸ τῆς ἑνώσεως , διαίρεσιν φρο Siquidem enim ante unionem, omnino divisionem
νεῖ πάντως, ἀλλ ' οὐ διαφορὰν , καὶ ἐκ διῃρημένων , sentit, non differentiam ac distinctionem, atque
οἷον τῶν καθ᾽ αὑτὰ προϋφεστότων , δογματίζει τὴν D ex eis quæ divisa essent, ut quæ ipsa subsisterent,
ἔνωσιν , ἣ ταύτην ἔλυσε διὰ τῆς τῶν ποιοτήτων δια docet factam esse unionem ; aut per qualitatum
φορᾶς καὶ ὁμολογίας, ἡ οὐδὲ ταύτας ὅλως ἡνῶσθαι differentiam easque confitendo, solvit, aut neque
τὴν ἀρχὴν ἀποφαίνεται. Καὶ εἰ μὲν οὐχ ἡνῶσθαι λέ has prorsus ab initio unitas esse decernit. At siqui
γει, δῆλον ὡς οὔτε τὰς φύσεις ὧν αἱ ποιότητες, ἡνω dem non fuisse unitas dicit, liquet neque naturas,
μένας δοξάζει, κἂν ὑποκρίνεται λέγειν · οὐ γὰρ ἐν quarum sunt proprietates, unitas esse existimare,
δέχεται , τὰςμὲν ἡνῶσθαι , τὰς δὲ διῃρεῖσθαί ποτ' ἄν· etsi simulate unitas illas dicit. Non enim fieri po
ἀλλὰ σὺν ἀλλήλαις ταυτὸν ἀλλήλαις παθεῖν, εἴτε test, ut aliæ unitæ . aliæ divisæ unquam exstiterint ;
· ἔνωσιν, εἴτε διαίρεσιν . Εἰ οὖν τὴν διαίρεσινἀποδαλ sed idem inter se passæ sunt , sive unionem dicas,
λόμενος ἡνῶσθαι διαγορεύει μετὰ τῶν φύσεων , καὶ sive divisionem . Siquidem igitur divisionem 139
τὰς τούτων ποιότητας, ἀνάγκη πάντως αὐτὸν ἑαυτῷ respuens, una cum naturis, earum quoque qualitates
γε στοιχοῦντα διὰ πάντων , ἢ μίαν σύνθετον λέγειν unitas fuisse asserit, necesse omnino , qui sibi ipse
ποιότητα , καθάπερ καὶ μίαν σύνθετον φύσιν, διὰ τὴν in omnibus consentiat , aut unam compositam dicere
ἔνωσιν , καὶ ἐλέγχθη μὴ δὲ τὴν ἐν ποιότητι γνωρίζων qualitatem, ut et naturam unam compositam pro
διαφοράν, ἀλλ' ἐπ᾽ ἀμφοῖν, οὐσιῶν τέ φημι καὶ · per unionem , convinciturque nec in qualitate
 255 S. MAXIM CONFESSORIS 256
differentiam agnoscere , sed in utrisque (substantiis A ποιοτήτων δογματίζων τὴν σύγχυσιν , ἢ διαφέρους
scilicet et qualitatibus) confusionem docere ; aut διδοὺς τὰς ποιότητας , καὶ οὐ δεδιὼς τὴν διαίρεσιν ,
cum diversas atque distinctas concedat qualitates , διαφόρους καὶ τὰς φύσεις εἴποιεν ἂν , οὐ δεδιττόμενος ,
nihil veritus divisionem , diversas quoque ac dis- ͵ οὔτε μὴν προφασιζόμενος τὴν διαμπὰξ τιμὴν εἰς τὴν
tinctas naturas dicat , nihil timens, aut omnino τῆς αὐτῶν ὁμολογίας ἀποστροφὴν καὶ παραίτησιν .
prætexens ipsarum scissionem, ut eas confiteri ab Εἰ γὰρ κατ' αὐτὸν οὐ πεπόνθασι διατομὴν αἱ ποιό
horreat ac abnuat. Siquidem enim, ' ipso auctore, τητες , πρὸς αὐτοῦ δῆθεν ὁμολογούμεναι, διὰ τὴν διαφο
quas ille confitetur qualitates, nullam passæ sunt ρὰν, πῶς αἱ φύσεις τμηθήσονται τῆς ὁμολογίας χάριν
sectionem , eo quod unitæ sunt, quomodo eam pa καὶ διαφορᾶς ; Εἰ δὲ ταύτας μὲν οὐχ ὁμολογεῖ , μόνας
tentur naturæ , quod eas confiteamur , et quod δὲ δῆθεν ὁμολογεῖ τὰς ποιότητας , δῆλός ἐστι τὰς φύ
differentes sint ? Sin autem naturas quidem non σεις ἐξαφανίζων, καὶ ποιοτήτων ἄθροισμα τὸν Χρι
agnoscit , qui solas nimirum qualitates confiteatur ; στὸν δογματίζων, ὥσπερ καὶ τὰς τῶν ὑλικῶν φύσεις
palam est eum naturas destruere, ac qualitatum οὔσας γνωρίζομεν · ὑποκειμένῳ μέντοι τῆς ὕλης συν
acervum Christum docere, quales etiam terrenarum ισταμένας, ἀλλ ' οὐκ ἐν μόναις ἐπιθεωρουμένας καὶ
rerum naturas novimus : quæ tamen ipsa in ma ψιλαῖς ταῖς ποιότητιν , ὡς ἐκεῖνός γε τὸν Χρι
teria subjecta consistant, non in solis nudisque B στὸν διαγράφει , καὶ διὰ τοῦτο σύνθετον αὐτὸν ὀνομά
qualitatibus considerentur, uti sane ille Christum ζει φύσιν, ἐκείνην δηλαδὴ, καὶ οὐκ ἄλλην νοῦν ἣν ἐκ
describit, eamque ob rem naturam compositam in ψιλῶν τῶν ποιοτήτων ἀνεπλάσατο καὶ συνέθηκεν.
digitat , illam nimirum , et non aliam cogitans , Ων γὰρ εἶναι λέγει τὴν διαφορὰν , τούτων σαφῶς
quam ex nudis qualitatibus confinxit atque eonfla καὶ τὴν ἕνωσιν . Οὐ γὰρ ἄλλων ἡ διαφορὰ καὶ ἄλλων
vit . Quorum enim differentiam ac distinctionem , ἡ ἕνωσις, ἀλλὰ τῶν αὐτῶν, καὶ οὐκ ἄλλων .
eorum procul dubio et unionem dicit . Non enim aliorum differentia ac distinctio aliorumque unio'
sed eorumdem , non aliorum exsistit.
Igitur ex qualitatibus , ac qualitates , dementissi Οὐκοῦν ἐκ ποιοτήτων καὶ ποιότητας εἶναι διαγ
mus hominum , Christum asserit, ac penes eas ρεύει τὸν Χριστὸν ὁ παράφρων , καὶ κατ' αὐτάς γε
rursus eum divisum ostendit ; quippe qui , non πάλιν διῃρημένον αὐτὸν ἀποδείκνυσιν , ὡς οὐ μίαν
unam compositam propter unionem, sed diver σύνθετον διὰ τὴν ἕνωσιν , ἀλλὰ διαφόρους ἐπ᾿ αὐτοῦ
sas atque distinctas in eo qualitates doceat ; quan δογματίζων ποιότητας, εἴπερ ὄρος οὗτος αὐτῷ τῆς
doquidem hæc illi unionis probatissima definitio C ἑνώσεως ἄριστος . Εἰ δὲ ἄλλης μὲν ἐπὶ φύσεων, ἄλ
est . Sin autem alia quidem in naturis lex obtinet, λος δὲ πάλιν ἐπικρατεῖ νόμος ἐπὶ τῶν ποιοτήτων,
aliaque rursus in qualitatibus , illius propensioris τῆς αὐτοῦ δεῖξαι τοῦτον ἡμῖν ἔργον ἐμμελείας, ἢ ἐκ
diligentiæ, seu (ut verius dicam) stuporis sit, do πληξίας , εἰπεῖν οἰκειότερον, ὡς ἂν μάθοιμεν πῶς
cere, ut noverimus qua ratione ob unionem natu κατὰ τὴν ἕνωσιν μίαν μὲν φύσιν τὰς δύο γνωρίζει
ras duas unam naturam statuat , non étiam unam φύσεις , οὐ μίαν δὲ ποιότητα διαφόρους ποιότητας ·
qualitatem, diversas qualitates atque distinctas ; aut ἢ τίνι λόγῳ ποιοτήτων μὲν λέγει , φύσεων δὲ διαφορὰν
qua demum ratione qualitatum quidem differentiam , οὐ λέγει . Καὶ πῶς οὐκ ἀσύγχυτοι μὲν δίχα διαφορᾶ ;
non item naturarum , dicat. Quo item modo , quali μεμενήκασιν αἱ ποιότητες, ἀσύγχυτοι δὲ καὶ δίχα
tates quidem absque differentia inconfusæ non re ταύτης αἱ φύσεις ; Πῶς τε κατὰ τὴν διαφορὰν α!
ryansere , manent vero etiam absque illa inconfusæ . ποιότητες οὐ διαιροῦνται , διαιροῦνται δὲ κατ' αὐτὴν
naturæ Quomodo etiam penes differentiam quali αἱ φύσεις ; Ἢ πῶς οὐ διαιρούμεναι μὴ ὁμολογοῦνται
tates non dividuntur, 140 dividuntur tamen penes μετὰ τῶν ποιοτήτων ; Διατί δὲ συντίθησι μὲν τὰς
cam natur ? Aut quomodo, quæ non dividantur, φύσεις , οὐ συντίθησι δὲ τὰς ποιότητας , καὶ πῶς
cum qualitatibus non prædicentur ? Quorsum vero τούτων οὐχ ἑνωθεισῶν εἰς μίαν ποιότητα σύνθετον ,
etiam componit quidem naturas, non componit au- D
ἐκείνας εἰς μίαν σύνθετον ἑνώσθαι τερατεύεται φύ
tem qualitates ; et cum illæ in unam compositam σιν ; Ταῦτα διατρανώσαι διαποροῦσιν ἡμῖν , ὅστις
qualitatem non sint unitæ, has in unam unitas cur ἐκείνου δυσσεβῆς ἐραστὴς καὶ συνήγορος , ἵνα τὴν
nugaciter affirmat naturam ? Hæc nobis quærenti τούτων λύτιν ποιούμενος , συνδιαλύσῃ τὴν μέμψιν , ἢ
bus explanet, si quis illius impius amator ac pa μὴ δυνάμενος ταύτην ἐνδίκως , ἐκείνῳ συναπενέγκη
tronus est, ut ea solvendo crimen diluat ; aut si non ται μετὰ καὶ μείζονος τῆς κατακρίσεως , ὅτι τε σύμ
potest eandem ac ille criminis labem, majori quo φωνον , τὸν καὶ πρὸς ἑαυτὸν ὄντα διὰ πάντων ἀλλό
·
que damnatione, juste referat quod consentire se κοτον , εἰπεῖν τοῖς Πατράσιν τετόλμηκεν.
Patribus, profiteri ausus , secum ipse per omnia
absurdissime dissideat.
Hæc mihi obiter, Deo colendissime domine , pro Ταῦτά μοι , θεοτίμητε δέσποτα , ἐν παραδρομῇ
co ac jusseratis , dicta sunto , ad Severi ejusque as κατὰ τὴν ὑμετέραν εἰρήσθω κέλευσιν, εἰς τὴν ἐκε ! ·
----

seclarum refellendas argutias fastumque retunden νου καὶ τῶν τῆς ἐκείνου συμμορίας ὑπασπιστῶν
dum . Tu vero divino sensu præditæ mentis sit ac ἀνασκευὴν καὶ κατάργησιν . Τῆς σῆς δ᾽ ἂν εἴη θεότρυ
A G AP

solertiæ , ut imperfectos mci similes , majora perfc νος διανοίας , τὰ μείζω , καὶ τελεώτερα τοὺς ἀτελεῖς
clioraque doccas, crudiasque atque ad diviniorem κατ ' ἐμὲ καὶ νηπίους ἐκπαιδεῦσαί τε καὶ διδάξαι . καὶ
257 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 258
προς γνώσιν αγαγείν θειοτέραν , ίν ' οικειώσης Θεώ A scientiam Irahas ; ut per veram rerum notitiam ,
διά της αληθούς επιστήμης των όντων, ών αυτός quarum ipsum , rebus ratura superius, Verbanı
ο υπέρ τα όντα φύσει Λόγος αιτία καθεστηκε, Κύ . auctor est , Dominus noster Jesus Christus, Deo
ριος ημών Ιησούς Χριστός , ώ και δι' ευχών μή δια- concilies ; cuietiam indignum me votis et precibus
λείπους με παρατιθέμενος τον ανάξιον , άγιώτατε commendare , sanctissime .ac Dco colendissime Pa
και θεοτίμητε Πάτερ. ter, rogo na cesses.

Και πάλιν ο θείος Μάξιμος 15. Rursusque divus Maximus..

Πώς oύν την ούτω ταύτα σεβασμίως άμα και δια-
πρυσίως δρώσαν τε και διαγορεύουσαν αγίαν εν Χαλ.
κηδόνι σύνοδον , ώς διαπεμπομένην τον της Νικαέων
όρον παραστήσαι , τίς αν ισχύσειε πώποτε, κάν πάν-
των ή ποριμώματος εις εξεύρεσιν των διά ψεύδους,
τα μη όντα κατά της αληθούς και όντως πίστεως ]
B
πλαττομένων ; Ει δε και ως τούτο μεν τηρούσαν βε-
βαίως , ώς δεύτερον δε τυχόν επεισάγουσαν όρον δια-
λοιδορείτε και μέμφεσθε , τίς ούτος καθεστηκεν ο
υπ ' αυτής έπεισαγόμενος δεύτερος όρος ; Η ομολο-
γία, φησί , των δύο φύσεων και εν δύο φύσεσι φω
νής. Ου γαρ έχει ταύτης και της Νικαέων όρος · εισ-
ήχθη δε προδήλως υπό των εν Χαλκηδόνι Πατέρων ,
ου πρότερον γνωρισθείσα η ονομασθείσα παρά τι-
νος.
"Οτι μεν ουδε τούτο δύνασθε παραστήσαι δηλον :
πολλοίς γάρ των προ αυτής αγίων Πατέρων, ώς ευ-
σεβής ή φωνή και εκρίθη και αναγορεύθη και μαρ-
μρούσι των ταύτην κηρυξάντων οι λόγοι , πάσης
δντες ηλιακής ακτίνος φωτοειδέστατοι και λαμπρότε-
ροι , κάν υμείς ή άγνοείτε δι' απαιδευσίαν , ή αγνοείν C
προσποιείσθε διά λοιδορίαν, και των ευσεβών Πατέ-
ρων τε και δογμάτων ανόητον εγκλησιν . Ει δε και
μηδέν ήν, οπότε πλείστον , ώς έφην , καθεστηκε , τι
το κωλύον αγίους τοσούτους (μάλλον δε τον άπαντα
Χριστιανισμόν τούτο γάρ κυρίως εστιν ή των όρ-
θοδόξων Πατέρων αγιωτάτη σύνοδος ) εξουσιαστικώς
• ταύτην προέσθαι , και νομοθετείς κατά της Ευτυχούς
συναιρέσεως ;
Και μετά τινά φησι: Τίνι λόγω, και πως την
εν Χαλκηδόνι αγίαν σύνοδον , καίτοι πατρικαίς προ-
δήλως αποχρησαμένην φωναίς , αιτιάσθε , και ως
άλλον πίστεως όρον εισάγουσαν, τήδε κακείσε και
εγγράφως και άγράφως διαλοιδορείτε και διασκόπτε-.
τε ; Μή καθ ' όψιν κρίνετε, διά τον είπόντα Θεόν,
αλλά την δικαίαν κρίσιν κρίνατε. Τις ή επί της P faciem judicare , ita ut jabenti Deo pareatis , sed
αυτής και μιας υποθέσεως των εν Χαλκηδόνι Πατέ-
ρων εγκλησις υμών , και τις ή των προλαβόντων
ανάρρησις ; Ει γάρ έστι κατά της εν τη Χαλκηδο-
νέων αλλον αιτιάσθαι πίστεως όρον διά τάς έγκει-
μένας το όρο της Νικαέων φωνάς , τούτό γε πάν-
τως έψεται λέγειν διά την αυτήν αιτίαν και κατά
Κυρίλλου και των εκατόν πεντήκοντα. Ει δε κατ'
αυτών ουκ έστι , πώς κατ ' εκείνης , συνιδείν ουκ έχω.
Παριστάν δε προτρέπομαι την υμών επί τοις άν-
αποδείχτοις λύσσαν και ένστασιν· εί γε κανάρα ούτως
ικανώς αισχυνθέντες , συσταλήτε της απονοίας και
της τοσαύτης κατά της αληθείας ψεύδους συστά-
ε Joail . νιι , 24 .
* Ex Gregorii patriarchæ CP. orat. ad imp. , apud'Allat. 3* Male απορίας .
Quanam igitur ratione , quæ hæc pie simul ac
clare præstiterit, sanciatque, sanctam Chalcedonen
sem synodum quasi Nicænam definitionem repu
diet, poterit quis unquam ostendere, licet omniuin
acérrimus sit, ad ca quæ nusquam sunt mendacilor ,
adversus veram reclamque fidem comminiscenda
ac componenda ? Quod si ea rationc , quod illam
quidem firmiter servet, alleram vero forle defini
lionem introducat, maledictis impelilis ac vitupe
ratis, quænam , rogo, altera hæc definitio, quam intro
ducil ? Confessio , ait , duarum naturarum , voxque
illa in duabus naturis. Non enim hanc habet Nicaria
definitio, sed palam introducla est a Palribus Chal
cedone congregatis, cum prius ignota esset, nec ejus
quisquam meminisset.
Atqui , ne id quidem vos probare posse , manific
stum est. Multi enim 141 sanctorum Patrum illa
superiorum , tanquam piam eam vocem habucrunt,
ac ediderunt : testesque sunt, quovis solis radio
clariores ac splendidiores , quibus eam prædicarunt,
sermones : tametsi vos id aut ignoratis propter
inscitiam , aut maledicentiæ animo, et ut pios Patrcs
alque decrela vesano ore criminemini , nescire si
mulatis. Quod si etiam nibil esset, cum lamen plue
rimum, uli dicebam , sese offerat, quid obstabat lol
sanctos (imo Christianorum omnem cælum ; id
nempe vere est orthodoxorum Patrum sanctissima
synodus) ex auctoritate hanc emillere aique sancire
adversus Eutychianam contractioncm ? .
Et nonnullis interjectis ait : Qua ratione, quove
modo sanctam Chalcedonensem synodum , quan
quam Patrum voces usurpaverit , criminamini , ac
velut quæ aliam fidei definitionem introducat, sus
dcque verbo ac scripto maledictis incessitis pro
brisque oneralis ac cavillarnini ? Nolite. secundum
juslum judicium judicare 8. Quæ vestra Patrum
Chalcedonensium , uno eodemque argumento , cri
minatio , eorumque qui ætate superiores exsistant,
præconium ? Siquidem enim synodum Chalcedo
nensem in crimen vocare licet , quasi alia fidei
definitione condita, ob appositas Nicænæ definitioni
voces : idem plane sequetur eadem ratione et ad.
versus Cyrillum , centumque quinquaginta Palres,
dicendum . Quod si hos nibil hæc tela petunt, hanc
qua ratione petant capere non possum . Rogo au
lem , quod sic rabidi ac contentiosi estis, in quibus
nulla probatio sit, ul ostendatis ; quo nimirum sic
256 S. MAXIMI CONFESSORIS 270
slien quantum par est pudore suffusi, a vesania A σεως. Επει και Γρηγόριος ο της Θεολογίας συνήγο
lantis animis adversus veritatem adstruendi men- ρος, ουδέν τι μάλλον εκφεύξεται της υμών κατα
dacii cohibeamini . Nam et theologie vindex Grego- της Χαλκηδονέων ένοχής πλείστον δέ όσον υποπε .
rius, nihil amplius vestram effugict adversus syno- σείται ταύτη παρά τον υμέτερον νόμον , προδιαρθρών
dum Chalcedonensem accusationem : quinimo ve- το ελλι πώς ειρημένον της εν Νικαία περί του αγίου
stris rationibus magis illi obnoxius erit ; qui illa Πνεύματος: « διά το μηδέ κινείσθαι, φησί , το τηνι
prior, quod diminute a Nicæna synodo de Spirilı καύτα τούτο το ζήτημα και μετά του Πατρός και
sanclo dictum fuerat , a se ipse distincie tradat, Υιού το Πνεύμα γινώσκων , και Κληδονίω γράφων
i quod tum , inquit , nondum mota erat ca quæ- ούτω νοείν και διδάσκειν.
stio, 1 Spiritum sanctum Patri Filioque consocians, et Cledonio , ut el ipse idem sentiat doceat.
que , dalis ad eum lilleris hortans .
Sed videmini mihi, visus imbecillis initari egri- 'Αλλ' έοίκατέ μοι της σαθράς όψεως, ουχ ικανού .
tudincm , qui cum , ob suam imbecillitalem , solis σης προς ηλιακής αίγλης ανάνευσιν και μετάληψιν,
splendorcm intueri, illuinque excipere non possit , την αυτήν ως αμυδράν αιτιωμένης, ου την οικείαν
hoc 142 ipsum nomine accusat, qyasi obscurus αδράνειας , εκμιμήσασθαι το πάθος: αυτοί τε και
sil, non suæ ipsc debilitati ascribit : sic nimirum
B
νοσηλευόμενοι διά την σύγχυσιν, και τους ταύτην
vos quoque, qui confusionis morbo direlaborelis, ° ως ασεβή και ανάρμοστον προς την εν Χριστώ των
cos quoque qui ut iinpiam , nec quidquam veritati σωζομένων αλήθειας φύσεων ικανώς εξελέγχοντας,
naturarum in Christo exstantium ac incolumium ώς ου φωστήρας κοινούς, ουδε της αληθείας εκφάν
consonam satis superque redarguant, ut non com- τορας εκδιαβάλλοντες. Ει γάρ έστι ταληθή περί αλη
nunialuminaria, ac veritatis interpretes, ejiciatis. θείας ειπείν, πάντες, οί τε κατά την Νικαέων θεό.
Nam si vera de veritate dicere liceat , omnes post κριτοι Πατέρες, και πάσα σύνοδος ορθοδόξων και
Nicenarm synodum a Deo electi Patres, omnisque αγίων ανδρών, ούχ άλλον πίστεως όρον διά της
orthodoxorum ac sanclorum virorum synodus, non έπεισαγωγής των οικείων ρημάτων παντελώς επεισ
aliam fidei definitionem suorum verborum additio- ήγαγον, ώς υμείς αποφαίνεσθε , πλείστον παραλη
ne prorsus induxerunt, uti vos affirmalis , pluri- ρούντες, και το όλον μαινόμενοι» αλλ ' αυτόν ως
mum deliri homines ac plane insanientes : sed πρώτος και μόνον τών εκ των αγίων τριακοσίων δέ
eam ipsain velut priinam alquc unicam a sanctis κα και οκτώ Πατέρων νομοθετηθέντα βεβαίως έχύ
trecentis decem ct octo Patribus sancitam firmiter ρωσαν, τρανoύντες αυτόν, και οίον επεξηγούμενοι
confirmarunt, eam dilucidantes , ac velut secundis και επεξεργαζόμενοι, διά τους εκείνον και τα εκεί.
curis enarrantes ac fabricantes, propter eos, qui c νου δόγματα προς την οικείαν κακώς εκλαμβάνοντας
ipsam ejusque decrela ad suam impietatem consta- και παρεξηγουμένους δυσσέβειαν.
biliendam detorquebant et prave exponebant.
Mox igitur, quæ de divinitale erat ac fide Trini- Αυτίκα γούν τον της θεολογίας εν αυτώ κείμενον
latis, doctrinam violare conantes Eunomium et λόγον παραβλάψαι βεβουλημένους. Ευνομιόν τε και
Macedonium centum quinquaginta Patres suis vo- Μακεδόνιον , οι εκατόν πεντήκοντα Πατέρες ου συν
cibus ac decretis non siverunt . Sic el divinæ in- εχώρησαν διά των οικείων φωνών και δογμάτων.
carnalionis Christique mysterium dividere machi- Ούτω δε και τον της οικονομίας Νεστόριον διαιρείν
nantem Nestorium non permisit beatus Cyrilluş. μηχανώμενον , ο μακάριος ουκ είασε Κύριλλος:
Quemadmodum etiam Eutychem conſundere vo- ώσπερ ούν και Ευτυχέα συγχείν εθελήσαντα διεκώ
lentem venerandi Patres Chalcedonenses prohi- λυσαν οι έν Χαλκηδόνι τίμιοι Πατέρες. Πώς oύν υπέρ
buerunt. Quonam igitur modo hanc quoque una του αγαθού συν εκείναις , φημη δε ταις συνόδους .
cum illis (id est synodis) pari boni honestique stu- και ταύτην ουκ αποδέχεσθε , διά το αυτό και έσον
dio non recipitis : aut , qui hanc, ut ejus omnis καλόν · η ταύτην ως μισόκαλοι διαλοιδορούντες συν
quod bonum ac honestum sit, osores , maledictis διαλοιδορείτε κακείναςκαι ο δή μάλιστα ποιoύντες τοίς
appetatis , non illas pariter appelitis ? quod polis- D πράγμασιν, ευλαβείσθε τοίς ρήμασιν, ίν ' ευσεβείας
simum cum opere præstetis, verbis præstare vere . πλάσμασιν εκείνας δηθεν κατά ταύτης σεμνύναντες,
mini : quo scilicet fictis pietatis vocibus adversus δια ταύτης κακείνας λυμήνησθε , το ίσον αυταίς
hanc illas commendantes, per hanc illas quoque διά την ίσην πράξιν επιφέροντες έγκλημα. Τίς ούν
labefactelis ; qui parem eis labem ex pari facio , ac υμών την τοσαύτην υπoίσοι κατά της ευσεβείας και
crimen inſeratis. Quis igitur lantam vestram ad- των ευσεβούντων αυθάδειαν; κ . τ . ε.
versus pielalein virosque pietatis cultores auda
ciam ferai ? Et quæ sequuntur.

EJUSDEM MAXIMI ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ

Copila de substantia seu éssentia et natura , deque Κεφάλαια περ' ουσίας και φύσεως, υποστάσεώς
hypostasi et persona . τε και προσώπου .
143 Substantia quidem scu essentia, ipsam spc "Οτι ουσία μεν αυτό το είδος και την φύσιν , όπερ
261 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 262

ἐστὶ καθ᾽ ἑαυτήν, δηλοῖ, ὑπόστασις δὲ , τόν τινα τῆς A ciem naturamque, id quod est secundum se, signi
οὐσίας ἐμφαίνει. ficat. Hypostasis vero seu persona , aliquem de es
sentia denotat, id est, cui insit essentia ac natura .
Οτι οὐσία καὶ ἐνούσιον, οὐ ταὐτόν · ὥσπερ οὐδὲ Substantia seu essentia - ( id est, οὐσία ) et ἐνοί
ὑπόστασις καὶ ἐνυπόστατον, εἰ καὶ ἐν ἀλλήλοις ἄμφω σιον , non idem sunt ; uti neque ὑπόστασις et ἐνυπό
θεωρεῖται, ἀλλ᾽ ἄλλο καὶ ἄλλο . Ἐνούσιον μὲν γάρ στατον : tamnetsi ambo , aliud in alio, considerentur;
ἐστι, τὸ ἐν τῇ φύσει θεωρούμενον , καὶ οὐ καθ᾿ ἑαυτὸ aliud tamen et aliud . Ἐνούσιον enim est, quod in
ὑπάρχον · ἐνυπόστατον δὲ, αὐτὸ τὸ ἐν ὑποστάσει ὂν , natura, et non ipsum per seexsistens, intelligitur .
καὶ οὐκ ἐν ἑαυτῷ καθ᾿ ἑαυτὸ τυγχάνον , δηλοῖ· τουτ Ἐνυπόστατον vero , ipsum significat, quod in hy
ἐστι , τὸ μὴ ἐξ ἀτελῶν (h) μερῶν εἰς ἕν τι συνελ postasi, et non in seipso per seipsum exsistit : hoc
Οδν, ἀλλ ' ἐκ τελείου καὶ ἀτελοῦς, ἐν τῇ κατὰ σύγ est, quod non ex imperfectis partibus in unum quid
χισιν συνόδῳ θεωρούμενον . convenit, sed ex perfecto et imperfecto, in concursu
secundum confusionem intelligitur .
Ὅτι ἡ μὲν ὑπόστασις πρόσωπον ἀφορίζει τοῖς Hypostasis, proprietatibus insignientibus, perso
χαρακτηριστικοῖς ἰδιώμασι . Τὸ δὲ ἐνυπόστατον , τὸ nam discernit. Ἐνυπόστατον vero , accidens signi
μὴ δν καθ ' ἑαυτὸ συμβεβηκός δηλοῖ· ἀλλ' ὅπερ ἐν Β ficat, quod non est per seipsum : sed quod in alio
ἑτέρῳ ἔχει τὸ εἶναι, καὶ οὐκ ἐν ἑαυτῷ θεωρεῖται , esse nanciscitur, non in seipso consideratur ; nec
οὐδὲ ἔστι καθ᾿ ἑαυτὸ ὑφεστὸς, ἀλλὰ περὶ τὴν ὑπό per seipsum vere exsistit, sed citra hypostasim
στασιν πάντοτε θεωρούμενον, ὥσπερ αἱ ποιότητες, semper inteHigitur : cujusmodi sunt qualitates tum
αἵ τε οὐσιώδεις καὶ ἐπουσιώδεις καλούμεναι· αἵτινές essentiales, tum quæ essentiæ adventitiæ vocantur;
οὐκ εἰσὶν οὐσία , οὐδὲ καθ ' ἑαυτὰ, ἀλλ᾽ ἐν τῇ οὐσίᾳ , quæ quidem non sunt substantia , nec per se exsi
τυγχάνουσι, καὶ δίχα ταύτης τὸ εἶναι οὐκ ἔχουσιν . stunt, sed in substantia, et extra illam non habent
esse .
Ὅτι ὥσπερ οὐδ᾽ ἑτέρα τῶν ποιοτήτων , ἤγουν οὐ Quemadmodum neutrum qualitatum genus (nempe
σιωδῶν καὶ ἐπουσιωδῶν , ἐστὶν οὐσία , ἢ πρᾶγμα essentialium et quæ essentiæ adventitiæ sunt ) sub
ὑφεστὼς καθ᾿ ἑαυτὸ , ἀλλ᾽ ἀεὶ περὶ τὴν οὐσίαν τὸ stantia est , vel res per se vere exsistens , sed sem
χαρακτηριστικὸν κέκτηνται, ὥσπερ χρῶμα ἐν σώ per circa substantiam insigniendi vim habet, quem
ματι, καὶ ἐπιστήμη ἐν ψυχῇ · οὐδὲ γὰρ ἔστιν εἰπεῖν admodum color in corpore, et scientia in animo
χρῶμα δίχα σώματος φαίνεσθαι , ἢ ἐπιστήμην δίχα ( nec enim dici potest lucere colorem sine corpore
ψυχῆς ἐνεργεῖσθαι· οὕτως οὐδὲ ἐνυπόστατον ἢ ἐνού C aut scientiam sine animo in actu esse), sic neque
σιον ἔστιν νοῆσαι δίχα οὐσίας ἢ ὑποστάσεως. Οὐ γὰρ ἐνυπόστατον λυί ἐνύσιον absque substantia et ly
καθ᾿ ἑαυτὰ τὴν ὕπαρξιν ἔχουσιν , ἀλλ ' ἀεὶ περὶ τὴν postasilicet intelligere . Non enimhæcper seipsaexsi
ὑπόστασιν θεωροῦνται . stentiam habent, sed semper circa substantiam et hy
postasim intelliguntur.
Οτι οὐ δέον οὔτε τὸ ἐνυπόστατον εἰς ὑπόστασιν Non necesse est ut ἐνυπόστατον in hypostasin
συνάγειν , οὔτε τὸ ἑνούσιον εἰς οὐσίαν διορίζειν . cogamus , neque ut ἐνούσιον in substantiam diri
mamus.
Οτι τὸ λέγειν τινὰς, μὴ εἶναί φύσιν ἀνυπήστα Quod aiunt quidam , non esse naturam ἀνυπόστα
τον, ὀρθῶς μὲν λέγεται παρ' αὐτοῖς , οὐκ ὀρθῶς δὲ τον , recte id quidem dictum ab 144 eis est, sed
νενόηται· καὶ τὸ μὴ ἀνυπόστατον εἰς ὑπόστασιν φέ non recteintellectum ; quodque τὸ, non ἀνυπόστατον
μεῖν , καὶ οὐχὶ μᾶλλον ἐν τῇ ὑποστάσει θεωρεῖσθαι. ad hypostasim ferat, et non potius in hypostasi in
telligatur .
Οτι ὥσπερ εἴ τις λέγει, Οὐκ ἔστι σῶμα ἀσχημά Sicut qui ait, non esse corpus figuræ expers, aut
τιστον ἢ ἀχρωμάτιστον , ὀρθῶς μὲν λέγει , οὐ μὴν coloris, recte is quidem dicit ; at
non recte conclu
NOTE .
(h) Τὸ μὴ ἐξ ἀτελῶν . Variæ Græcis terminorum D deitia , sed ut quid substantiale , nec extra hypo
ac vocum acceptiones , quæ res in theologia diffi stasim , etsi non sint ipsa hypostasis, quæ est totius
cultates parit, erroresque incautis innectit, uti ratio , ac per se seorsum a quocunque alio , exsi
quandoque ipse admonet Maximus. Exemplum stentis. Paulo post τὸ ἐνυπόστατον, ad ipsa trahit
istud quod adhibet τοῦ ἐνυποστάτου , paulo φυσι communia accidentia seu adventitia, quæ et ipsa
κώτερον est. Ita sane in naturalibus , hypostasis in hypostasi exsistant : sed id remotius est, quod
ex imperfectis substantiis conflatur, ex quibus unum illa esse valde debile et secundum quid in ea ha
totum ac per se exsistens consurgit in Christo au beant . Sequentia , excerpta potius sunt, ad sequen
tem utraque perfecta natura est ; unde nec unum tem usque epistolam ad Constantinum Sacellarium ,
totum ut natura ex eis conflatur , sed unus perfectus quam justa aliqua lucubratio vel epistola ; cumque
Deus, perfectus homo in utraque exsistit ; ipsas ipsius Maximi nomine prænotati loci afferantur,
que non hypostases, sed ἐνυπόστατα alibi Maxi conjectura sit ejus studiosum aliquem hæc potius,
mus admittit. Hic vero quod ponit exemplum , de quam ipsum Maximum digessisse ; vel si primum
imperfecto quod perfecto utitur unione secundum Maximus digessit adversus Severianos et Monothe
confusionen , hoc forte velit. Partes , quæ sic acce
litas, sic illi digesta alius auxerit , uti fere aliqui
dunt perfecto, ex illa imperfecti cum eo mistione exsistimant de quæst . ad
Antiochum Athanasii no
et confusione , ut sic ἐνυπόστατα esse , quæ vere in mine,
bypestasi cui adveniunt, exsistant , non ut acci deque Anastasii Sinaitæ in Scripturam, aliis
Niceni.
263 S. MAXIMI CONFESSORIS 264

ait , dicendo figuram aut colorem esse corpus , et A ὀρθῶς συμπεραίνει , τὸ σχῆμα , ἢ τὸ χρῶμα τῶμα
non in corpore considerari. Sic , si quis nominans λέγων εἶναι, ἀλλ' οὐχὶ ἐν σώματι θεωρεῖσθαι· οὕτως
dicat non esse naturam ἀνυπόστατον ( quæ scilicet εἴ τις ὀνομάσει λέγων· Οὐκ ἔστι φύσις ἀνυπόστατος
hypostasi careat), tumque non ἀνυπόστατον in hypo εἶτα τὸ μὴ ἀνυπόστατον εἰς ὑπόστασιν συνάγων,
stasim colligat, non recte distinguit . οὐκ ὀρθῶς διακρίνει.
Nunquam fiat ut natura ἀνυπόστατος sit ( id est Οτι φύσις μὲν οὐκ ἂν εἴη ποτὲ ἀνυπόστατος , οὐ
carens subsistentia), non tamen natura hypostasis μὴν ἡ φύσις ὑπόστασις · οὐδὲ τὸ μὴ ἀνυπόστατον
esi : nec quod non est ἀνυπόστατον ( id est,non sub εἰς ὑπόστασιν θεωρεῖται. Ἐπειδὴ οὐδὲ ἀντιστρέφει .
sistens ) hypostasis censetur. Nam neque converti Ἡ μὲν γὰρ ὑπόστασις, πάντως καὶ φύσις · ὥσπερ
tur. Etenim hypostasis omnino etiam natura est ; καὶ τὸ σχῆμα, πάντως σῶμα. Οὐκ ἔστι γὰρ ὑπόστα ·
uti et figura omnino corpus. Nec enim fieri potest σιν νοῆσαι ἄνευ φύσεως· οὐ δὲ πάλιν σχῆμα ἢ χρῶμα
ut intelligatur hypostasis absque natura , neque ἄνευ σώματος · ἡ δὲ φύσις, οὐ πάντως καὶ ὑπόστα .
rursus figura aut color absque corpore natura au σις .
tem , non etiam omnino hypostasis exsistit.
Natura, ejus quod est esse, communem rationem ῞Οτι ἡ μὲν φύσις τὸν τοῦ εἶναι λόγον κοινὸν
habet ; hypostasis vero, etiam ejus quod est sic, ac B ἐπέχει, ἡ δὲ ὑπόστασις , καὶ τὸν τοῦ καθ᾿ ἑαυτὸ εἶ
per se esse . ναι .
Natura , solam speciei rationem habet ; hypo ῞Οτι ἡ μὲν φύσις εἴδους λόγον μόνον ἐπέχει, ἡ δὲ
stasis , etiam hujus cujusdam significandi vim ὑπόστασις καὶ τοῦ τινός ἐστι δηλωτική.
habet .

Sanctissimi Clementis presbyteri Alexandrini, ex li Τοῦ ἁγιωτάτου Κλήμεντος πρεσβυτέρου `Αλεξαν

bro De Providentia .
Substantia in Deo est. Deus divina substantia
est, sempiternum aliquid omnisque principii ex
pers , incorporeumque et incircumscriptum ,ac re
rum Auctor. Substantia est , quod undique ,vere
exsistens ( id est, subsistens ) est. Natura re
rum veritas est, vel rerum substantia ; sive , ut alii
sentiunt, eorum quæ in rerum naturam producun
tur generatio atque origo : ut autem alii , Dei provi- C
dentia, rebus quæ fiunt hoc indens, quod est esse ,
et tali modo esse.
δρείας , ἐκ τοῦ Περὶ Προνοίας .
Οὐσία ἐστὶν ἐπὶ Θεοῦ . Θεὸς οὐσία θεία ἐστὶν , ἀΐ
διόν τι καὶ ἄναρχον, ἀσώματόν τι καὶ ἀπερίγραφον ,
καὶ τῶν ὄντων αἴτιον .-Ουσία ἐστί, τὸ δι᾿ ὅλου ύφε-.
στός . Φύσις ἐστὶν, ἡ τῶν πραγμάτων ἀλήθεια , ἢ τού
των τὸ ἐνούσιον. Κατὰ δὲ τοὺς ἄλλους ἡ τῶν εἰς τὶ
εἶναι παραγενομένων γένεσις · καθ᾿ ἑτέρους δὲ , ή
τοῦ Θεοῦ πρόνοια ἐμποιοῦσα τοῖς γινομένοις τὸ εἶναι,
καὶ τὸ πῶς εἶναι.

Sapientissimi Maximi, hypostasis definitio. Τοῦ πανσόφου . Μαξίμου ὗρος ὑποστάσεως .

Hypostasis composita, substantia quædam com
posita est, singulas omnes proprietates, quæ in pro
prio individuo sunt, complectens . Quod enim com
muniter in individuis sub eadem specie consideratur,
essentiæ seu naturæ insigne ac nota est ; primario
quidem in subjectis illi individuis ; generice vero,
quod omnibus individuis sub specie composita com
mune est .
Ὑπόστασις σύνθετός ἐστιν, οὐσία τις σύνθετος ,
τῶν καθ᾿ ἕκαστα περιληπτικὴ τῶν ὄντων ἐν τῷ οἰκείῳ
ἀτόμῳ πάντων ἰδιωμάτων. Τὸ γὰρ κοινῶς ἐν τοῖς
ὑπὸ τὸ αὐτὸ εἶδος ἀτόμοις θεωρούμενον , τὸ τῆς οὐ
σίας ἤτοι φύσεως χαρακτηρίζει , προηγουμένως μὲν
ἐν τοῖς ὑπ' αὐτὸ ἀτόμοις, γενικῶς δὲ πάντων τὸ
κοινόν , τῶν ὑπὸ τὸ σύνθετον εἶδος ἀτόμων.

145 Beatissimi Eulogii pape Alexandrini capita D Τοῦ μικαριωτάτου Εὐλογίου πάπα Αλέξαν
septem de duabus naturis Domini Deique ac Salva δμείας , κεφάλαια ἑπτὰ περὶ τῶν δύο φύσεων
loris nostri Jesu Christi. τοῦ Κυρίου καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χρι
στοῦ .

Si unius naturæ post unionem est Dominus
noster Jesus Christus , rogo , cujusnam ? ejus quæ
assumpsit , an quæ assumpta est ? quidve altera
factuni est ? Sin autem exsistunt ambæ, quomodo
sunt una, nisi ex ambabus una composita facta est ?
Sin autem se res sic habet, quomodo non diversæ
substantiæ Christus a Patre, qui omnis expers com
positionis est ?
Si nunquam duplicis naturæ Dominus noster
Jesus Christus agnitus est , quomodo potesi dici
Christum post unionem unius esse naturæ , aut
Εἰ μιᾶς φύσεως κατὰ τὴν ἔνωσιν ὁ Κύριος ἡμῶν
Ἰησοῦς Χριστός ἐστιν , εἰπὲ , ποίας, τῆς λαβούσης ;
ἢ τῆς ληφθείσης ; καὶ τί γέγονεν ἡ ἑτέρα ; Εἰ δὲ
ὑπάρχουσιν ἀμφότεραι , πῶς μίᾳ , εἰ μὴ ἐξ ἀμφοτέ
μων μία ἀπετελέσθη σύνθετος ; εἰ δὲ τοῦτο , πως
οὐχ ἑτεροούσιος ὁ Χριστὸς , τοῦ Πατρὸς ἀσυνθέτου
ὑπάρχοντος ;
Εἰ οὐδέποτε δύω φύσεων ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς
Χριστὸς ὡμολόγητα: ὢν, πῶς δυνατὸν λέγειν μιᾶς
μετὰ τὴν ἔνωσιν τὸν Χριστὸν . ἢ καὶ ὅλως λέγειν
 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA .
THEOL 206
265
ένωσιν ; Ει δε ώμολόγηται ο Χριστός δύο φύσεων A etiam prorsus nuncupari unio ? Sin autem fides est
γεγονέναι, είπε , πότε δύο φύσεων ήν ο Χριστός , και fuisse Christum duplicis naturæ, dic, rogo, quan
donam Christus erat duplicis naturæ, ac quando
πότε γέγονεν έκαι μιας unius factus est?
Ejusdemne Deus Verbum cum carne ab eo as
"Ομοούσιος ο Θεός Λόγος τη παρ' αυτού ληφθείση
σαρκί, η ετεροούσιος ; Αλλ ' ει μεν ομοούσιος , πως sumpta substantie est , an diverse ? At , siquidem
ου γέγονε τετράς ή Τριάς ; Ει δε έτεροούσιος ή σάρξ ejusdem est, quomodo Trinitas non effecta qualer
nitas est ? Sin autem caro diversæ substantia a Deo
του Θεού Λόγου , πώς ου δύο φύσεων ο Χριστός και Verbo est , quomodo Christus non duplicis est pa
turæ ?
Μίαν φύσιν του Θεού Λόγου σεσαρκωμένην φασι Sunt qui unam Dei Verbi naturam incarnatam
τινες oίμαι δε και υμάς ούτω λέγειν. 'Αλλ' ει μεν dicant ; arbitror autem vos quoque sic dicere .
μιας ουσίας του Θεού και της σαρκός τούτο νοη- Alenim , si hoc ita intelligendum ut una sit Dei ac
τέον, πως οίόν τε το κτιστον το ακτίστη , και το carnis substantia , quonam modo fieri potest ut
αίδιον τω. υπό χρόνος είναι ταυτόν ; Ει δε ως μιάς idem creatum sit cum increato, et quod est sempi
φύσεως εχούσης ετέραν, ή εχομένης υφ' ετέρας, τις B ternum cum eo quod tempori subjectum est ? Sin
υπoίσει μίαν και μίαν , ου δύο , αλλά μίαν ειπείν; autem idcirco , quod una natura habeat alteram ,
aut ab altera habeatur, quis unam et unam non
duas, sed unam appellari, ferat ?
E! μία φύσις του Θεού Λόγου και του Πατρός , Si una natura Dei Verbi et Patris, quomodo non
πως ου μία φύσις του Θεού Λόγου, και του Πατρός una natura Dei Verbi et Patris elcarnis ?

και της σαρκός ;
Εί κατ ' ουδέν δύο ο Θεός λόγος και η σαρξ, πώς
ου κατά πάντα εν ο Θεός Λόγος και η σάρξ ; Και ει
κατά πάντα εν ο Θεός Λόγος και η σαρξ , πώς ουκ
έσται ο Λόγος σάρξ , και η σάρξ Λόγος , και συν-
αΐδιος τω Πατρί και ομοούσιος ως ο Θεός Λόγος ;
Ει δε ου κατά πάντα εν ο Θεός Λόγος και η σαρξ ,
πως ου κατά τι δύο ο Θεός Λόγος και η σάρξ ;
C et caro duo sunt ?
Ει αδύνατον πλέον ηνώσθαι τον Θεόν Δόγον και
την σάρκα , ού ηνωται ο Θεός Λόγος και ο Πατήρ,
πώς ηνωμένος ο Θεός Λόγος και η σάρξ κατ ' ουδέν
εισι δύο ;
Si nulla ratione Deus Yerbum et caro sunt duo,
quomodo non omni ratione Deus Verbum et caro
unum sunt ?, Ac, sigyidem Deus Verbum et caro
omni ratione idem sunt, quomodo Verbum caro
non erit , et caro Verbum , Patrique coælerna et
consubstantialis haud secus ac Deus Verbum ? Sin
autem non omni modo Deus Verbum et caro unum
sunt, quomodo non quadam ratione Deus Verbum
146 Si fieri non potest ut magis uniantur Deus
Verbum et caro, quam Deus Verbum et Paler, quo-,
modo Deus Verbum unitus ct caro , nulla ratione
sunt duo ?

Περί ουσίας και φύσεως και υποστάσεως .
Ουσία εστίν ή το κοινόν τε και απερίγραπτον
σημαίνουσα , ό εστιν άνθρωπος . Ο γάρ τούτο ει-
πών, την κοινήν φύσιν εσήμανεν, ου περιγράψας
τη φωνή τον τινα άνθρωπον, τον ιδίως υπό του ονό-
ον
ματο
Φύσες εστιζόμεν
ς γνωρι , το εξ .ίσου πάσι τοις υπό το αυτό είδος
αναγορευομένοις ένθεωρούμενον .
Υπόστασίς έστιν , ή το κοινόν τε και απερίγρα- D Hypostasis est , quæ id quod est commune et
πτον εν τώ τινι ιδίως παριστώσα και περιγράφουσα , incircumscripίum , in aliquo singulariter exhibet ae
οίον ο δείνα.
"Υπόστασίς έστι, το μετά του καθόλου , έχον τι .
και ιδικόν .
Φύσις έστι κατά τους έξω , αρχή κινήσεως και
ήρεμίας .
Φύσις εστίν , ή ποια τα παντί ύπαρξις.
Φύσις λέγεται, παρά το πεφυκέναι .
Πρώτη ουσία εστί , πάν το καθ' εαυτό υφεστώς ,
οίον λίθος . Δευτέρα ουσία αυξητική , καθό αύξει και
φθίνει το φυτόν. Τρίτη δε ουσία έμψυχος αισθητική,
De substantia seu essenlia , et natura et hypostasi.
Substantia est seu essentia, quæ significat quod
commune ac incircumscriplum est; quod cst homo.
Qui enim hoc dixerit , naturam communem, nullo
circumscripto , qui eo nomine privatim designelur
ac proprie singularis homo sit, significavit.'
Natura est, quæ in omnibus, quæ ejusdem spe
ciei prædicationem recipiunt, consideralur.
circumscribit, cujusmodi est,hic quidam.
Hypostasis est, quæ cum universali, etiam sin
gulare quidpiam babel.
Natura est, juxta philosophos, principium motus
et quietis .
Natura est , talis quædam cuique substantia ac
indoles.
Natura dicitur quasi a nascendo.
Prima substantia est, quidquid per se ac vere est,
uti lapis. Secunda substantia , quæ vim augmenti
habet; uti planta augescitel decrescit. Tertia sub

55 Athanas. , Cyrillus.
PATROL. GR . XC) .
207 S. MAXIMI CONFESSORIS 268
stantia , quae animata sensu prædita est , ut animal, Α τὸ ζῶον , ὁ ἵππος . Τετάρτη δὲ οὐσία ἔμψυχος αἰσθη
equus. Quarta substantia, quæ animata sensu et τική λογική , ὁ ἄνθρωπος. Διὸ καὶ ἔσχατος γέγονεν,
ratione prædita est, homo scilicct. Atque id etiam ὡς ἐκ πάντων τὴν ψυχὴν ἄϋλον ἔχων, καὶ τὸν νοῦν
cause est cur ultimus creatus sit , ut qui ex omnibus Θεοῦ εἰκόνα,
animum materiæ expertem, mentemque 'Dei imaginem nactus sit.

SANCTI MAXIMI, ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ,

Fieri non posse ut dicatur una in Christo voluntas . ῞Οτί ἀδύνατον ἐν θέλημα λέγειν ἐπὶ Χριστοῦ .
Christi nomen , non naturam significat, sed hypo Τὸ Χριστὸς ὄνομα, οὐ φύσεώς ἐστι δηλωτικὸν,
stasim seu personam compositam. Hoc est, totus ἀλλὰ συνθέτου υποστάσεως . Τουτέστιν , ὅλος ὁ Χρι
Christus et Dominus et Deus est, et omnipotens, στὴς , καὶ Κύριός ἐστι καὶ Θεὸς, καὶ παντοδύναμος,
habens in seipso etiam quam pro nobis ac propter ἔχων ἐν ἑαυτῷ καὶ ἣν δι' ἡμᾶς, καὶ διὰ τὴν ἡμετέ · 1
nostram salutem indivise et inconfuse carnem ραν σωτηρίαν ἀδιαιρέτως καὶ ἀσυγχύτως ἐφόρεσε
gestavit passibilem, non omnipotentem; creatam , σάρ παθητὴν καὶ οὐ παντοδύναμον , κτιστὴν , δρα
B
oculis 147 subjectam , circumscriptam ; non natura τήν, περιγραπτήν , τὴν μὴ παντοδύναμον φυσικῶς,
omnipotentem , sed in Christo omnipotentem na ἀλλ' ἐν τῷ Χριστῷ παντοδύναμον θέλημα ἔχουσαν.
clam voluntatem. Non enim Christus hypostasi seu Οὐ γὰρ ὑποστάσει ἐστὶ ὁ Χριστὸς θνητὸς καὶ ἀθά
persona mortalis et immortalis , nec rursus debilis νατος · οὐ δ᾽ αὖ πάλιν ἀδύναμος καὶ παντοδύναμος ,
et omnipotens , visibilis et invisibilis , creatus et ὁρατὸς καὶ ἀόρατος , κτιστὸς καὶ ἄκτιστος · ἀλλὰ τὸ
increatus ; sed alterum , natura ; alterum , hypostasi μὲν φύσει, τὸ δὲ ὑποστάσει . Καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν , οὐκ
ac persona est . Atque , ut verbo dicam , non contra ἐναντιότητι γνώμης , ἀλλ᾽ ἐν ἰδιότητι φύσεως . Εἷς
rietate voluntatis , sed in proprietate naturæ . Ut γάρ ἐστιν , ὡς προεῖπον , ὁ Χριστὸς, ἔχων ἑκάτερα
enim dicebam, Christus unus est, utraque natura φυσικῶς. Τὸ γὰρ, Οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω , ἀλλ' ὡς σὺ,
habens . Quod enim ait : Non sicut ego volo , sed οὐδὲν ἕτερον δείκνυσιν, ἀλλ᾽ ἢ ὅτι σάρκα ἀληθῶς
sicut tu, nihil aliud ostendit , quam vere carnem περιβέβληται, φοβουμένην θάνατον . Τὸ γὰρ φοβεῖ
induisse, quæ mortis metu afficeretur. Mortis enim σθαι θάνατον , καὶ ἀναδύεσθαι καὶ ἀγων :ᾷν , ἐκείνης
timor, et fuga et anxietas, illius erant . Nunc itaque ἐστί. Νῦν μὲν οὖν ἐρήμην αὐτήν ἀφίησι καὶ γυμνὴν
vi sua ac afflatu destitutam nudamque dimittit, ut τῆς οἰκείας ἐνεργείας , ἵνα αὐτῆς δείξας τὴν ἀσθέ
illius detecta infirmitate, naturam quoque astrue
C νειαν, πιστώσηται αὐτῆς καὶ τὴν φύσιν. Νῦν δὲ
ret. Nune vero operationem vimque non celat, ut αὐτὴν οὐκ ἀποκρύπτει, ἵνα μάθῃς , ὅτι οὗ ψιλὸς ἄν
noveris non fuisse nudum hominem. Quemadmo θρωπος ἦν. Ὥσπερ γὰρ εἰ διὰ πάντων · τὰ ἀνθρώ
dum enim si semper humana exhibuisset , hoc πινα ἐπεδείκνυτο, τοῦτο ἂν ἐνομίσθη · οὕτως εἰ διὰ
existimatus esset, sic etiam si semper quæ Deitatis παντὸς τὰ τῆς Θεότητος ἐπετέλει , ἡπιστήθη ἂν ὁ τῆς
erant peregisset , dispensationis doctrina nec ipsa οἰκονομίας λόγος. Διὰ τοῦτο ποικίλλει καὶ ἀναμί·
fdem invenisset. Idcirco variat commiscetque tum γνυσι καὶ τὰ ῥήματα καὶ τὰ πράγματα , ἵνα μήτε
verba, tum facta , ut neque Pauli Samosateni, neque τῇ τοῦ Παύλου τοῦ Σαμοσατέως, μήτε τῇ τοῦ Μαρ
vero Marcionis et Manichæi morbo ac furori ansam κίωνος καὶ Μανιχαίου νόσῳ καὶ μανίᾳ παράσχῃ
præbeat. Propterea et prædicit quod futurum est , ὑπέθεσιν . Διὰ τοῦτο καὶ προλέγει τὸ ἐσόμενον ὡς
at Deus ; ac rursus , ut homo , recusat . Θεὸς , καὶ ἀναδύεται πάλιν ὡς ἄνθρωπος .
Qui in uno soloque Christo duas voluntates ῾Ο ἐπὶ τοῦ ἑνὸς καὶ μόνου Χριστοῦ δύο θελήματα
dicere aut confiteri recusas , quam in eo unam εἰπεῖν ἢ ὁμολογεῖν παραιτούμενος , τοῦτο τὸ ἓν θέ
voluntatem dicis, æternam et coæternam consem λημα , ὅπερ ἐπ ' αὐτοῦ λέγεις, ἄναρχον καὶ συνάναρ
piternamque Patri et Spiritui sancto ; totamve χον καὶ συναΐδιον τῷ Πατρὶ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύ
quanta estdivinam simplicemque ac omnis compo D μάτι , ἢ ποσότητι θεϊκὸν ὅλον, ἁπλοῦν τε καὶ ἀσύν
sitionis expertem, ut quæ divinæ voluntas essentia θετον , ὡς τῆς θείας ὑπάρχον οὐσίας, ἢ διὰ τὴν ἐν
sit , vel propter assumptum hominem diversum ali ανθρώπησιν ἀλλοῖόν τί σοι δοκεῖ ;' ὁποῖον δὲ σήμα
quid atque aliud opinaris : quale illud designa, et νον, καὶ τί τούτου τοῦ θελήματος τὸ ὄνομα , φή
quod ejus nomen voluntatis edicito . Nam quod σαι ἡμῖν . Τὸ γὰρ πρὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως , τουτέστι
attinet ad voluntatis nomen , quæ humanitatis τοῦ θείου θελήματος ὄνομα , ἐγὼ σημαίνω . Ωσπερ
assumptionem præcessit (divinæ scilicet) , ego nomen γὰρ ἡ θεία φύσις ἡ τρισυπόστατος , ἄναρχος , ἄχτι
edico. Quemadmodum enim quæ in tribus vere στος , ἀπερινόητος , ἁπλῆ , καὶ ἀσύνθετος ὁλότητι
personis exsistit divina natura, principii expers , ὑπάρχει · οὕτω καὶ τὸ αὐτῆς θέλημα . Ἰδοὺ οὖν τὸ
increata, omnem mentis cogitatum excedens, sim πρὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως εἶπον · καὶ πάντες μοι συμ
plex ac expers compositionis est, quod tota est : sic φθέγξονται, ὡς τὴν ἀλήθειαν εἰρηκότι. Καὶ σὺ αὐ
et ejus voluntas. En itaque cam dixi voluntatem , τὸς , εἰ θέλεις, καὶ οὐ θέλεις. Εἰπὲ οὖν ἡμῖν τὸ μετὰ
qite assumptionem homiiiis antecedit , omnesque τὴν ἐνανθρώπησιν, ποῖον ὄνομα ἔχει . Ζήτησον Πα
in meam , ut qui vera locutus sim, ibunt senten λαιὰν καὶ Καινὴν Διαθήκην ὅλην . Εἰτὲ τούτου σὺ
diait; atque adeo tu ipse velis , nolis . Die tu igitur, τοῦ ἐρευρισκομένου ἐπὶ Χριστοῦ ἐμὲς θελήματο ;
269 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 270
ὄνομα . Ζήτησον , καὶ μὴ ὀκνήσῃς . Ἀλλ᾿ ἄρα ἐπειδὴ Α΄ ejus quæ secuta est, quodnam nomen sit. Versa
τὸ θεῖον θέλημα , θεῖον λέγεται , καὶ τὸ ἀνθρώπινον totum Novum ac Vetus Instrumentum , diligenter
θέλημα , ἀνθρώπινον λέγεται , θεανδρικὸν θέλημα que scrutare . Dic tu, 148 hujus sic in Christo
εἴποις τὸν Χριστὸν ἔχειν ; οὐ νομίζω . Ἐπειδὴ ὁ Πα inventæ unius voluntatis nomen. Quære , nec pi
τὰρ καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα θεανδρικὸν οὐκ ἔχει θέλη griteris . Num vero , quod divina voluntas , divina
με. Αλλ' ἆρα σύνθετον τολμήσῃς εἰπεῖν ; Ομοίως vocatur ; atque humana voluntas , itidem humana
πάλιν καινὸν τῇ θεότητι τοῦτο . ᾿Αλλ ' ἄρα φυσικὸν dicitur , deivirilem Christum voluntatem habere
επης ; συγχύσεις καὶ σὺ κατὰ Σευῆρον · δύο γὰρ dixeris ? Non puto ; quod nempe nec Pater , neque
φύτεις ἢ φυσικὰ θελήματα , μία φύσις, ἢ ἓν φυσι Spiritus sanctus deivirilem voluntatem habent . At
τὸ, θέλημα γενέσθαι ἄνευ συγχύσεως · ἀδύνατον . num compositam voluntatem ausis dicere? Simili
Αλλ' ὑποστατικόν ; καὶ πάλιν ἀλλοτριώσεις τὸν Υἱόν rursus ratione nova hæc Deitati voluntas cst. At
τοῦ Πατρὸς , καὶ τρεῖς θελήσεις εἰσάγων φανήσῃ μὴ naturalem dicas ? confundes et ipse more Severi :
συμβαινούσας ἀλλήλαις , ὥσπερ καὶ τὰς ὑποστά non enim fieri potest ut duæ naturæ , aut duæ
σεις. naturales voluntates , una fiant natura aut una
voluntas, quin confusio intercedat. At personalem dicturus es ? Rursum quoque Filium a Patre extra
neum facies, ac tres voluntates inter se non convenientes, uti et personas, palam induces.
Ἐὰν εἴπῃς τὴν ὡς ἑνὸς μίαν θέλησιν καὶ ἐνέρ- Β Sin unam tanquam unius voluntatem atque ope
γειαν , ἀναγκασθήσῃ τὴν ὡς ἑνὸς τοῦ Πατρὸς , καὶ rationem dixeris , necesse erit ut et unam Patris ut
τὴν ὡς ἑνὸς τοῦ Πνεύματος εἰπεῖν , κἂν θέλῃς καὶ unius, unamque Spiritus sancti ut unius, velis nolis
μὴ θέλῃς θέλησιν καὶ ἐνέργειαν, καὶ εὑρεθήσεται voluntatem dicas et operationem , fictque ut do
εἰς πολυθεῖαν ἐκπίπτων ὁ λόγος . Ἐὰν καὶ σχετικὴν ctrina plurium deorum errore laborare inveniatur.
εἴπῃς· Νεστορίου εἰσάγεις προσωπικὴν διαίρεσιν . Sin etiam quæ in affectu seu habitudine posita sil,
Εἰ δὲ καὶ παρὰ φύσιν εἴπῃς , φθείρεις τὴν ὕπαρξιν dicas , Nestoriierrore personalem divisionem indu
τοῦ θέλοντος · φθορὰ γὰρ τῇ φύσει τὸ παρὰ φύσιν cis. Sin vero etiam innaturalem dicas, volentis sub
ἐστί, καθὼς οἱ Πατέρες ὡρίσαντο . ᾿Αλλ᾿ ἄρα τὴν stantiam ac quod exsistit, corrumpis . Quod enim
μονάδα πάλιν ἀνασπαράξεις , καὶ εἰς ψήφους ἡμᾶς innaturale est , corruptionis laber ac interitumna
κινήσεις εἰς διμοιρότριτα τοῦ παρὰ σοῦ ἑνὸς θελήμα turæ asciscit , uti Patres definierunt. At num rursus
τος, ὅπως μαθεῖν εὕρωμεν κατὰ πόσον ἐστὶ θεῖον, unitatem in frusta discerpturus es , nosque ad cal
καὶ κατὰ πόσον ἀνθρώπινον. Ομοίως καὶ κατὰ πό culos coges tertiasque dimidias, ejus quam tradis
τον ἄκτιστον , καὶ κατὰ πόσον κτιστὸν , καὶ ἁπλῶς unius voluntatis , ut possimus nusse quantum hu
ὡς ἔστι σοι φίλον εἰπεῖν . Εἰπὲ ἡμῖν τὸ ὄνομα τοῦ mana exsistit similiter etiam quantum increata,
C
θελήματος, τοῦ παρὰ σοῦ πρεσβευομένου ἐπὶ Χρι et quantum creata ; ac omnino quod vocare malue
στοῦ . Εἰ δὲ καὶ ἀνώνυμον ὑπάρχει κατὰ σὲ τὸ θέα ris. Dic nobis ejus voluntatis nomen , quam in Chri
λημα τὸ ἓν δ λέγεις ἐπὶ Χριστοῦ , σύνταξον αὐτὸ sto profiteris . Sin autem , ut tu existimas, nomen
μετὰ τῶν ἀνωνύμων Ψαλμῶν, ὅπως κἂν ἐκεῖ χώραν non habet quam tu in Christo unam voluntatem
καὶ τόπον εὕρῃ . Επειδή , λογιώτατε , ἡμεῖς ἀνώνυ dicis, eam psalmorum innominatorum censui ad
μεν τί ποτε ὁμολογῆσαι οὐ δυνάμεθα . Ως εἰκὸς δὲ, scribe , ut ibi saltem locum sedemque inveniat :
μέχρι τοῦ νῦν τινὶ τῶν γηγενῶν οὐ πεφανέρωται . ad nos enim quod attinet , vir eruditissime , nihil
Εγχάραξον οὖν ὁριστικῶς ἐκ πατρικῶν διδασκα unquam confiteri possumus quod nominis expers
λιῶν, καὶ τὴν τοῦ ὀνόματος δήλωσιν διατύπωσον exsistat : ut autem verisimile fit, necdum cuiquam
ἡμῖν . Α γὰρ ἀριθμοῦμεν κ ἡμεῖς , ταῦτα καὶ terrigenarum hoc proditum est. Ex Patrum igitur
ὁμολογοῦμεν , κατὰ τὸν μέγαν καὶ θεοφάντορα Βα doctrina , sic quasi definiendo , exara ; ac quo nomen
σίλειον . Ἐγὼ λέγω , ὅτι ἡ ζωοποιὸς σὰρξ τοῦ Υἱοῦ declaretur , informa . Quæ enim nos numeramus ,
τοῦ θεοῦ , ἐν αὐτῷ ἔσχε τῷ Θεῷ λόγῳ πάντα τὰ hæc et confitemur , ut magnus divinorumque inter
ὑπερφυᾶ τῆς ἰδίας φύσεως, εἰς ἓν πρόσωπον καὶ pres ait Basilius . Aio ego : Vivificam Filii Dei car
μίαν ὑπόστασιν τοῦ Θεοῦ Λόγου , τὰς δύο φύσεις nem in ipso Deo Verbo, suæ naturæ eximia omnia ,
D
συντελούσας . Ένα γὰρ Υἱὸν , ὡς ἕνα τῆς ἁγίας nactum esse ; duasque 149 naturas , unam Dei
Τριάδος συμπροσκυνοῦμεν Πατρὶ καὶ ἁγίῳ Πνεύ Verbi.personam ac hypostasin conflare. Unum
ματι, ὡς πρὸ τῶν αἰώνων , νῦν καὶ εἰς τοὺς σύμ · enim Filium , tanquam unum sanctæ Trinitatis, una
παντας αἰῶνας , καὶ μετὰ τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. cum Patre et Spiritu sancto adoramus , ul ante
Αμην . sæcula , nunc et in sæcula infinita, et post sæcula
sæculorum . Amen.

ΤΟΥ ΑΥ̓ΤΟΥ EJUSDEM

37
Κεφάλαια ἱ περὶ τῶν 11 δύο θελημάτων τοῦ Κυ- . Capita decem de duplici voluntate Domini ac Dei
μίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χρι- et Salvatoris nostri Jesu Christi . Scripta autem
1
στοῦ . Ἐγράφη δὲ πρὸς ὀρθοδόξους . sunt ad orthodoxos
ε'. Εἰ ὥσπερ μιᾶς ὑποστάσεώς ἐστιν ὁ Λόγος μετὰ 1. Si quemadmodum Verbum , unius cun carne
* Sanctæ scilicet Trinitatis personas. & Turr. γνῶμαι ἀποδεικτικαὶ τῶν.
 S. MAXIMI CONFESSORIS
271
hypostasis est seu personie , sic quoque quorumdann Λ της σαρκός, ούτω και εν θέλημα κατά τινας , ευλο
sensu , benedicti , una voluntas est ; necesse est
ut sicut hyposlasi ac persona, sic et voluntate a
nobis differat et a Palre. At, qui fial ut quod diſ-
ferunt voluntates, eadem ejus cum Patre mon-
strelur natura ?
2. Quibus Verbum unum est cum carne , his a
Palre sejungitur ; ac quibus unitatem habet cum
Patre , his a carne dirimitur. Quod si una cum
carne voluntas est, ut quidam sentiunt , benedicti ,
ergo voluntate a Patre secernitur.
| 3. Si quibus Verbum cum Patre ac Spirilu uni-
tum est, iis a carne diferre censelur : est autem ,
ul communis Christianorum sententia est, voluntate
cum Patre et Spiritu unitum ; ergo carnis volun-
B σαρκώς διαφέρει του Πατρός και Πνεύματος : ως
tale differt a Patre et Spiritu , pro eo ac ipsi sibi
Patres nobisque sanxerunt ; nosque, benedicti ,
servare studemus .
4. Unam hanc voluntatem , aut naturalem di-
cant necesse est, benedicti , aut personalem ; si-
quidem quod res exsistunt , in substantia seu es-
sentia, et in persona consideratur . Quid enim etiam
aliud dicere liceat, quibus nec liceret ? At, si qui-
dem naturalem eam dixerint , unam quoque Verbi
et carnis naturam , velint nolint, dicent. Sin autem
personalem , necesse erit, ut quod tres sont san-
elä Trinitatis personæ ; etiam tres dicant volun.
lales ; si quidem dictis suis cohærentia loqui vo
lint.
ö. Si , qua Verbum natura voluntate præditum
C
csl, omnium quæ facta sunt creatris est ; haec au-
tein , illorum sententia , benedicti , etiam carnis
voluntas est ; palarm fit Verbi carnem omnium
fore creatricem '. Sicque sublala communis Chri-
stianorum existimatio est , quod ipsa 150 crcala
sit. Quomodo enim creatum quod ex nibilo creal,
coque fulget munere , quod singularis divinæ na-
1 :tric proprietas
6. Si estPatris
, quod una ? et Filii et Spiritus sancti
voluntas est , unam divini Patres esse eorum na-
turam ostcnderunt; unaque voluutas , eorum sen-
Tentia , benedicti , Verbi ac carnis est ; sic quo-
que una Verbi et carnis erit natura . Sin au-
hem in carne et Verbo una voluntas unam nalų-
ram non infert , neque in Patre et Filio et Spi- D την μίαν φύσιν ου συνάγει , ουδε επί Πατρός και
vilu sancto una voluntas unam infert naluram ; Υιού και αγίου Πνεύματος , το εν θέλημα την μίαν
sicque inanis fides nostra ; inanis et Patrum
prædicatio lulura est b .
7. Una hæ, voluntas, aut arbitrii voluntatis est,
aut naluralis. At , siquidem naturalis est , una
quoque nalura , uli jam ostendimus, Verbi et car-
ET Cor . IV , 14 .
NOTAE ..
( i ) Ει δια το εν θέλημα . Νοn bc . Turr , inter
cujus Masini opuscula istud undecimum est,' islam
sententiam superiori jungit; quo cogitur decimam
numerare, quod epilogi rationcm habet . Habuerit
ejus cou . Elia, ei, quod ille reddit, Deinde, si : ni-
hil tamen id füvet, ul lion şil nova scutèntial seu
ΣΤΟ
γημένοι , ανάγκη ώσπερ τη υποστάσει , ούτω και τα
θελήματι και ημών και του Πατρός διαφέρειν . Και
πώς της φύσεως προς τον Πατέρα ταυτότης, της
διαφορά των θελημάτων δειχθήσεται ;
β'. Oις ο Λόγος το εν έχει μετά της σαρκός , τού
τους του Πατρός χωρίζεται, και οίς το έν έχει μετά
του Πατρός , τούτοις της σαρκός διακρίνεται. Ει δε
έν θέλημα μετά της σαρκός κατά τινας , ευλογτ
μένοι, άρα τω θελήματι του Πατρός εχωρίσθη.
γ'. Eί οις ηνωται ο Λόγος τω Πατρί και το Πνεύ
ματι, τούτοις της σαρκός διαφέρειν κρίνεται • ήνω
ται δε κατά την κοινήν των Χριστιανών δόξαν το
θελήματι Πατρί και Πνεύματι , άρα θελήματι της
αυτοί εαυτοίς οι Πατέρες και ημίν διωρίσαντο ,
και ημείς , ευλογημένοι , φυλάσσειν σπουδάζομεν .
δ' . Τούτο το εν θέλημα, η φυσικών ή υποστατικών
ανάγκη αυτούς, ευλογημένοι , λέγειν · είπερ ή των
όντων σύστασης εν ουσία και υποστάσει θεωρείται.
Τί γάρ αν και είη παρά ταύτα έτερον λέγειν , [οίς
ουκ εξήν ] ; Αλλ' ει μεν φυσικόν αυτό είπωσι , και
μίαν φύσιν λέξουσιν του Λόγου και της σαρκός, και
μή , θέλοντες. Ει δε υποστατικών , αναγκασθήσονται
διά τας αγίας τρείς υποστάσεις , τρία λέγειν και τα
θελήματα , είπερ εαυτοίς στοιχείο διέγνωσαν .
.
ε' . Ει το της φύσεως του Λόγου θέλημα, δημιουρ
γικών πάντων των γεγονότων· τούτο δε κατ' αυτούς ,
ευλογημένοι, και της σαρκός τυγχάνει θέλημα ,
δημιουργός έσται προδήλως των γεγονότων και η
του Λόγου σάρξ . Και ανήρηται ούτω γε η κοινή
δόξα των Χριστιανών , το κτιστήν αυτήν είναι. Πώς
γάρ κτίσμα το εκ μη όντων κτίζον, και το εξαιρε
τον της θείας φύσεως ιδίωμα έχον ;
ς '. Ει διά το εν θέλημα (i) Πατρός και Υιού και
αγίου Πνεύματος , και μία φύσις αυτών εδείχθη υπό
των θεολήπτων Πατέρων : εν δε θέλημα κατ ' αυτούς ,
ευλογημένοι , του Λόγου και της σαρκός , και μία
φύσις έσται γε ούτω και του Λόγου και της σαρκός .
Ει δε επί της σαρκός και του Λόγου, το εν θέλημα
φύσιν συνάξει, και κενή, η πίστις ημών, κενόν το
των Πατέρων κήρυγμα ,
ζ' . Τούτο το εν θέλημα, ή προαιρετικών τυγχάνει,
ή φυσικόν. Αλλ' ει μεν φυσικών, και μία φύσις
έσται , ως και ήδη εδείχθη , της σαρκός και του Λό
argumentuni, quæ alia aliis subnectere solent Græ
ci cjusmodi particulis, uti fere etiam Latini. Ti
tulus in Turr.cod . ct Romano paulo diversus : il.
Oius est, Γνώμαι αποδεικτικαι περί των δύο του
Χριστού' θελημάτων, Romani , qualem represen:
lavi.
 273 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA . 274
γου · ει δε προαιρετικόν, ώσπερ τη υποστάσει , ούτω A nis erit : sin autem arbitrii voluntatis, sicut per .
και τη γνώμη χωρισθήσεται Πατρός και Πνεύματος sona , sic et sententia sen voluntaris decreto Chri
ο Χριστός . stus a Patre et Spiritu separabitur.
η'. Eί κατά τον μέγαν Κύριλλον, τα της αυτής 8. Si , ut magnus sentit Cyrillus, quæ ejusdein
όντα ουσίας και φύσεως, και του αυτού τυγχάνουσι substantiæ ac naturæ sunt, ejusdem eliam sunt
θελήματος , πώς, τα της αυτής μη όντα φύσεως, του voluntatis ; qui fiat, ut quæ non ejusdem nalara
αυτού είναι θελήματος δύνανται; sunt, ejusdem queant esse voluntatis ;
θ '. Εί το μη θέλειν αποθανείν , κατά το χρυσούν 9. Si caro, ut aureum Joannis os existimat , a
στόμα Ιωάννου , φυσικών έχει η σάρξ μετά πάντων natura habet ut mori nolit ; eamque sibi Verbum
δε των φυσικώς προσόντων αυτή ιδιωμάτων και Λόγος una cum iis omnibus quæ illi natura insunt , im
ήνωσεν αυτήν εαυτώ άτρέπτως καθ' υπόστασιν, πως mutabiliter secundum liģpostasim univit; quomodo
τα φυσικών προσόντα αυτή αρνούμενοι , ουχί και negando ea, que illi natura insunt, non etiam na
την φύσιν τους φυσικούς ιδιώμασι συναρνούνται ; Curam negant ura cum naturalibus proprietati
bus ?
ι'. Εί τω θελήματι και πρόσωπον συνεισάγεσθαι B
10. Si una cum voluntate personam quoque in
λέγουσι, και διά τούτο τον ουκ όντα φοβούμενοι φό- duci aiunt ; idque causæ est, cur, dum timent ubi
€ ον , δύο θελήματα επι Χριστού λέγειν ουκ ανέχον- non erat limor !, duas in Christo voluntates diccre
ται, ίνα μή και δύο πρόσωπα εξ ανάγκης αυτοίς non sustineant, ne una cum eis etiam duas neces
συνεισαχθή , βιασθήσονται , είπερ ευσυνάρτητον τον sario personas inducant , necesse erit, dum rite
του οικείου δόγματος λόγoν δείξαι βούλονται , η διά cohærere, quod ita opinantur, monstrare velint ; ut,
το εν θέλημα της Θεότητος , και εν λέγειν πρόσωπον vel propter unam Deitatis voluntatem , unam quo
επειδή το θελήματι κατ ' αυτούς εξ ανάγκης και que dicant personam ; quandoquidem , illorum
πρόσωπον έπεται η διά τα τρία πρόσωπα, και τρία sententia , etiam persona voluntatem sequitur ; vel,
θελήματα , Σαβελλίου τε την συναίρεσιν και 'Αρείου propter tres personas , tres quoque voluntates po
την διαίρεσιν εισάγειν . nant , Sabelliique contractionem atque Arii divi
sionem inducant.
Επειδή δε , ευλογημένοι, η ομωνυμία αίτιον πολ- Quod enimvero , benedicti , eorumdem nomi
λάκις πλάνης γίνεται, του ακροατού προς ετέραν ση-num dissono varioque sensu conceptio (Græcis
μασίαν μεταβαίνοντος , παρ' ην υπέφηνεν ο λόγος, Ouovuula ) haud raro erroris causa exsistit , dum
παρακαλώ την υμετέραν εν Χριστώ σύνεσιν, διά την C audilor ad aliud significalum transit, quam sermo
ευκρινή και ασύγχυτον των σημαινομένων πραγμά- " designavit ; obsecro vestram in Christo pruden
των δήλωσιν , σαφηνίσαι υμίν προ πάντων, ει όλως tiam , ad rerum significationem distincte nullaque
εστί θέλημα , και επί ποίων σημαινομένων ήγουν confusione declarandam, 151 ut vobis ante omnia
πραγμάτων φέρεται το τοιούτον όνομα και εί τα enucleale explicem , num omnino voluntas sit , ac
μεν των υπ' αυτό προσαγορευομένων πραγμάτων, de quibus significatis seu rebus dicalur nomen
σύνθετα εισι , τα δε απλά και ποια δε τα σύνθετα . ejusmodi : ac num ex rebus quæ sub illa voce con
Και ει άρα τα σύνθετα , ομόχρονα έχουσι τα μέρη , tinentur, alie composite sint, aliae simplices ? quae
ή ουχ ομόχρονα και ποια ποίων προγενέστερα : nam vero etiam compositæ ; ac num compositæ ,
ποία δε ποίων μεταγενέστερα . Και τις και αποδει- partes habeant , quæ simul sint tempore, vel non
κτικός εκάστου μέρους και οριστικός λόγος, ένα έχω- sint simul ; quænam , item aliis priores, quænam
μεν νοούμενον , το εν θέλημα δέχεσθαι. Ου γαρ περ ! vero posteriores, exsistant. Quænam denique cujus
φωνών ο λόγος τους Πατράσιν, αλλά περί πραγμά- que partis ipsam demonstrans ac definiens ralio .
των 18. "Οθεν φωνάς μεν παραχωρούντας τους . ut possimus unam reipsa sensuque ipso voluntatem
Πατέρας εύρομεν · εννοίας δε, ουδαμώς. Προς επί súmere . Non enim Patribus de vocibus sermo erat,
τούτοις δε, τι προαίρεσις , και τη γνώμη τι ο γνω- D sed de rebus. Quocirca eos quidem voces concedere
μικών θέλημα, και τι προαιρετικόν ; Ταύτα γάρ invenimus ; nusquam vero ' sententias sensumque.
πάντα συνδραμείν θέλουσι προς την των θελημάτων Ad hæc etiam , quidnam libera voluntas,quid senten-.
παράστασιν . Και ο μή ταύτα γινώσκων μετά ακρι- tia mentisquearbitrium ? quidnam voluntas,ex senten
βείας, και περί θελημάτων διηγούμενος, τυφλός lia , quid eligens liberaque voluntas ? Hæc enim omnia
μυωπάζων, μή γινώσκων μήτε τι λαλεί , μήτε περί suapte natura ad voluntates explicandas concur
τίνες διαβεβαιούται G ). rant. Ac, qui hæc accurate nesciat, tractelque do
voluntatibus, cæcus est manu attrectans, nesciens nec quid loquatur, neque de quo asserat.
i Psal. Lii , 6.

* Ila in Basilio , Gregorioque Theologo de Spiritu Deo :in Allianasio περί προσώπων in theologia .
NOTÆ .
G) Διαβεβαιούται. Addit querlain Turr . codex , licei essecutus, cuni aliis locis tum epist . ad Mac
quibus tamen Maximus fidem non liberat, expli- rinum . 1 , scilicet inter illos tractalus, quos idem
eando quæ de voluntate erant illi propositil , ca sci- Turr. ruigaril. Auctoritates quas pollicetur, ' ac
 *975 S. MAXIMI CONFESSORIS 2:6

EJUSDEM , A ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ ,

Ex quæstionibus a Theodoro monacho illi propositis. Ἐκ τῶν ἐρωτηθέντων αὐτῷ παρὰ Θεοδώρου
μοναχοῦ *.
Natura est, ex philosophorum quidem sententia, 'Φύσις ἐστί , κατὰ μὲν φιλοσόφους , ἀρχὴ κινήσεως
principium motus et quietis : ut autem Patres sen καὶ ἠρεμίας · κατὰ δὲ τοὺς Πατέρας, εἶδος κατὰ
tiunt, species , quæ de multis numero differenti πολλῶν καὶ διαφερόντων τῷ ἀριθμῷ , ἐν τῷ ὁποῖόν
bus, in eo quod quid est, prædicatur . Substantia τί ἐστι, κατηγορούμενον . Οὐσία ἐστὶ, κατὰ μὲν φιλο
est, ex philosophorum quidem sententia , res ipsa σόφους , αὐθυπόστατον πρᾶγμα μὴ δεόμενον ἑτέρου
vere et per se exsistens, quæ, ut consistat, alia re opus πρὸς σύστασιν · κατὰ δὲ τοὺς Πατέρας , ἡ κατὰ
non habeat : ut vero Patres sentiunt, entitas natu πολλῶν καὶ διαφερόντων ταῖς ὑποστάσεσιν ὀντότης
« ralis , de muitis personæratione distinctis(sive sub φυσική . "Ατομόν ἐστιν , κατὰ μὲν φιλοσόφους ίδιω
sistentibus ) prædicatur . Individuum est , ut qui μάτων συναγωγή , ὧν τὸ ἄθροισμα ἐπ ' ἄλλου θεωρεῖ
dem philosophi opinantur, proprietatum collectio, σθαι οὐ δύναται · κατὰ δὲ τοὺς Πατέρας , οἷον Πέ
quarum congeries in nullo alio conspici potest ; ut τρος ἢ Παῦλος , ἤ τις ἕτερος τῶν καθ ' αὐτὰ ἰδίοις
autem Patres sentiunt, velut Petrus aut Paulus, vel B προσωπικοῖς ἰδιώμασι τῶν ἄλλων ἀνθρώπων ἀφορι
quis alius singularium , propriis personalibus ζόμενος. Ὑπόστασις δέ ἐστιν, κατὰ μὲν φιλοσόφους,
proprietatibus ab aliis hominibus discretus. Hy οὐσία μετὰ ἰδιωμάτων ·· κατὰ δὲ τοὺς Πατέρας, δ
postasis primaque substantia juxta philosophos, καθ᾿ ἕκαστον ἄνθρωπος , προσωπικῶς τῶν ἄλλων
substantia est cum proprietatibus ; juxta autem Pa ἀνθρώπων ἀφοριζόμενος .
tres, quisque singularis homo, a reliquis personaliter discretus.
152 Ex sancto Irenæo Lugdunensi episcopo, disci Τοῦ ἁγίου Εἰρηναίου ἐπισκόπου Λουγδούνων ,
pulo sancti Joannis apostoli et evangelista, ex iis μαθητοῦ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ἀποστόλου
40
que scripsit ad Demetrium Viennensem diaconum, καὶ εὐαγγελιστοῦ “ , ἐκ τῶν πρὸς Δημήτριον
de fide , cujus initium , e Qui Deum quaris , audi a διάκονον Βιαίνης περὶ πίστεως λόγων · οὗ ἡ
Davidem dicentem. › ἀρχὴ , < Ζητῶν τὸν Θεὸν , ἄκουε τοῦ Δαυΐδ
λέγοντος . ο
Dei voluntas et operatio, omnis temporis et loci Θέλησις καὶ ἐνέργεια Θεοῦ ἐστιν, ἡ παντὸς χρό
et sæculi, omnisque naturæ causa effectrix est, ac νου καὶ τύπου καὶ αἰῶνος, καὶ πάσης φύσεως ποιο
Providentiæ ratio. Voluntas intelligentis animi , in τική τε καὶ προνοητικὴ αἰτία . Θέλησίς ἐστι τῆς
nobis exsistens ratio est ; quippe quæ ejus libera C νοερᾶς ψυχῆς, ὁ ἐφ' ἡμῖν λόγος, ὡς αὐτεξούσιος
facultas sit . Voluntas mens est appetitioni conjun αὐτῆς ὑπάρχουσα δύναμις. Θέλησίς ἐστι νοῦς ἐμε
cta ; appetitioque ex mentis profecta ratione, in κτικὸς καὶ διανοητικὴ ὄρεξις πρὸς τὸ θεληθὲν ἐπι
rem tendens quam quis velit. νεύουσα.
Clementis Stromatei, ex libro De Providentia. Κλήμεντος τοῦ Στρωματέως , ἐκ τοῦ Περὶ Προ
νοίας λόγου .
Voluntas est naturalis facultas, ejus quod est Θέλησίς ἐστι φυσικὴ δύναμις , τοῦ κατὰ φύσιν
ex natura appetendi vim habens. Voluntas , est ὄντος ὀρεκτική . Θέλησίς ἐστι φυσικὴ ὄρεξις, τῇ τοῦ
naturalis appetitus , naturæ utenti ratione conve λογικοῦ φύσει κατάλληλος . Θέλησίς ἐστι φυσική,
niens. Voluntas naturalis, est mentis sui arbitræ αὐτοκράτορος νοῦ αὐτεξούσιος κίνησις · ἡ νοῦς περί
motus liber ; sive mens quæ circa aliquid libere τι αὐθαιρέτως κινούμενος . Αύτεξουσιότης ἐστὶ νοῦς
moveatur ; aut intelligentis animi motus sui arbiter κατὰ φύσιν κινούμενος · ἢ νοερὰ τῆς ψυχῆς κίνησις
ac potens . αὐτοκρατής .

a Videtur hicipse presbyter Rhaithu, ad quem Περὶ οὐσίας καὶ φύσεως· nec forte alius ad quem Περί
τῶν δύο θελημάτων . 4o Potius Polycarpi et aliorum virorum apostolicorum .

NOTA.

desideravit Turr. codex, ipsæ videntur, quæ hic D satisque ei consultum esset, dissidentium partis
subjectæ sunt, post breve illud excerptum Respon silentio ; quod et Honorio primum sancitum , tum
sionum ad Theodorum presbyterum ; uti etiam circumscribente Sergio, ut loquitur Christianus
censuit vir cl . Lucas Holstenius, ac Roma scripsit : Lupus, tum quod ea indulgentia Theodosianos
Imo ipsæ sunt quibus Maximus abunde fidem libe aliosque Severianos adducendos speraret. Ejus
rat, Patrumque doctrinam ac traditionem de natu tamen decretum nemini successorum probatum ;
rali voluntate et operatione sic enucleate, tanta vi excusatus animus, ne pari cum Eethesi ac Typo e
ac copia promit, ut ad ejus operam nihil desiderari synodo Lateranensi calculo notaretur. Longa serie
videatur ; plenissimeque ea retundantur impuden refert laudatus Lupus c. 5 Notarum ad vi syn
tissima Sergii , Pauli, aliorumque Monothefitarum odum, eos qui eadem locuti cum hæreticis, ipsaque
hæresis antistitum ora, qui vel Patres illius non in illis proscripta, ipsi tamen hæreticis minime ad
meminisse jactabant, vel ἀδ'άφορον habendum vo scripti sunt , ac quæ sic locuti sunt, benignius ha
Jebant, sive una , sive duplex operatio atque volun bita.
tas diceretur, quasi neutrum ad fidem spectaret,
277 OPUSCULA ΤHEOLOGICA ET POLEMICA . 278

Τοῦ ἁγίου Αλεξάνδρου πάπα Αλεξανδρείας , A Sancti Alexandri papa Alexandrini , er Epistola
ἐκ τῆς πρὸς Αἴγλωνα ἐπίσκοπον Κυνυπό ad Eglonem Cynopolitanum episcopum contra
λεως “ κατὰ ᾿Αρειανῶν Ἐπιστολῆς . Aricnus .
Θέλησίς ἐστι φυσικὴ , παντός νεροῦ αὐθαίρε Voluntas naturalis, intelligentis omnis naturæ
της δύναμις, ὡς μηδὲν κατὰ τὴν οὐσίαν ἀκούσιον libera facultas exsistit , ut quæ nihil involunta
ἔχοντος. rium habeat, quod ex essentiæ ratione sit.
Τοῦ ἁγίου Εὐσταθίου Πατριάρχου Ἀντιοχείας , Sancti Eustathii patriarchæ Antiocheni , ex libro
ἐκ τοῦ Περὶ ψυχῆς λόγου . De anima .
Θέλησίς ἐστι φυσικὴ λόγου τοῦ ἐν ἡμῖν κίνησις . Voluntas naturalis, motus est exsistentis in no
θέλησίς ἐστιν ὄρεξις λογική τε καὶ ζωτική . bis rationis. Voluntas, appetitus est rationalis of
animalis.
Τοῦ ἁγίου ᾿Αθανασίου πάπα Αλεξανδρείας , ἐκ
τοῦ Περὶ πίστεως μείζονος λόγου . Sancti Athanasii papæ Alexandrini , ex majori
oratione De fide.
θέλησίς ἐστι ψυχῆς νοερᾶς αὐτεξούσιος κίνησις. Voluntas est intelligentis animi motus liber.
Πρῶτον ἰδίωμα τῆς νοερᾶς ψυχῆς , καὶ τῆς οὐσίας
Prima intelligentis animui proprietas , ejusque es
αὐτῆς δηλωτικόν ἐστιν ἡ θέλησις. Νοῦς Κυρίου Β sentiæ indicatio notaque , voluntas est. Sensus
οὔπω Κύριος , ἀλλ ' ἡ θέλησις , ἢ βούλησις ἢ ἐνέρ Domini nondum Dominus , sed aut voluntas , aut
γεια . operatio ac virtus.
Τοῦ ἁγίου Γρηγορίου ἐπισκόπου Νύσσης , ἐκ τοῦ 153 Sancti Gregorii Nysseni episcopi , ex libro
Κατὰ ᾿Απολιναρίου λόγου . Adversus Apollinarium .
θέλησίς ἐστι νοῦς τις, καὶ περί τι διάθεσις . Αύ Voluntas, mens quædam est et sensus, et circa
τεξουσιότης ἐστὶν , αὐτοκρατὴς τοῦ θελήματος κίνη aliquid affectio . Libertas est , sui potens volunta
σις . θέλησίς ἐστι τῆς νοερᾶς ψυχῆς, τὸ κατ' ἐξου tis motus. Intelligentis animi voluntas est, quod ex
σίαν αὐτὴν αἱρεῖσθαι τῶν κατὰ γνώμην, διὰ τῆς arbitrio , per liberam voluntatem , quæ sunt exsen
προαιρετικῆς θελήσεως . Θέλησίς ἐστι πάσης λογι tentia , eligat . Naturæ omnis utentis ratione volun
κῆς φύσεως, ἡ κατὰ φύσιν αὐτῆς ζωή . Η στέρησις tas , ejus vita naturalis est. Ejus vitæ privatio , es
τῆς οὕτω ζωῆς , οὐσίας ἐστὶν ἀναίρεσις . sentiæ interitus est ac sublatio.
Τοῦ ἁγίου Διαδόχου ἐπισκόπου Φωτίκης , ἐκ τοῦ Sancti Diadochi episcopi Photices, ex sexto
έκτου κεφαλαίου τῶν' Αακητικῶν . capite Moralium .
Αὐτεξουσιότης ἐστὶ, ψυχῆς λογικῆς θέλησις άκω- C Libertas arbitrii , est animiutentis ratione volun
λύτως γινομένη πρὸς ὅπερ ἂν βούληται. tas , in quod libuerit tendens, seque explicans , abs
que ullo impedimento .
τοῦ ἁγίου ᾿Αναστασίου πατριάρχου Αντιο Sancti Anastasii patriarchæ Antiocheni.
χείας .
θέλημά ἐστι , λόγος ἐν καρδίᾳ στρεφόμενος , δι' Voluntas est, quæ in corde ratio versatur, nee
ἐνεργείας καὶ μόνον φανερωθῆναι δυνάμενος. Θέ
nisi operatione manifestari potest. Voluntas , yo
λημά ἐστι βούλησις ψυχῆς [εἰ μὴ] οἴκοθεν ἀναχο lentis animi incitatio est, quæ nisi a scipsa inhiberi
πῆναι μὴ δυναμένη . non potest.
Τοῦ ἁγίου Νεμεσίου ἐπισκόπου Ἐμέσης . Sancti Nemesii Emeseni episcopi.
Θέλησίς ἐστιν ὄρεξις βουλευτικὴ τῶν ἐφ᾿ ἡμῖν καὶ Voluntas appetitus est cum consilio, eorum quæ
δι᾽ ἡμῶν γίνεσθαι δυναμένων, καὶ ἄδηλον ἐχόντων in nostra sunt facultate , et per nos fieri possunt ,
τὸ τέλος . atque incertum exitum habent.
Τοῦ αὐτοῦ · Κατὰ τί λογικὸς ὁ ἄνθρωπος , καὶ Ejusdem , secundum quam rationem homo liber sit;
τί ἐνδιάθετος λόγος , καὶ τί προφορικός . D et quid sermo in mente repositus , quidve proluti
tius .
Ἐνδιάθετος λόγος ἐστὶ τὸ κίνημα τῆς ψυχῆς , τὸ Sermo in mente repositus, animi sermo est, in
ἐν αὐτῷ τῷ λογιστικῷ γινόμενον , ἄνευ τινὸς ἐκ ipsa rationis facultate emergens, absque ulla pro
φωνήσεως · ὅθεν πολλάκις σιωπῶντες , λόγον ὅλον nuntiatione . Unde non raro, cum et silemus, inte
παρ ' ἑαυτοῖς διεξερχόμεθα , καὶ ἐν τοῖς ὀνείροις δια grum apud nos ipsos sermonem percurrimus ; et
λεγόμεθα . Κατὰ τοῦτο δὲ μάλιστα λογικοὶ πάντες in somnis disserimus. Eaque potissimum ratione
ἐσμέν · ἀλλ᾿ οὐχ ὡς κατὰ τὸν προφορικὸν λόγον. omnes sermonis, seu rationis facultate præditi su
Καὶ γὰρ οἱ ἐκ γενετῆς κωφός , καὶ οἱ διὰ πάθος, mus ; at non ea ratione , qua sermonem proferimus .
ἢ καὶ νόσημα τὴν φωνὴν ἀποβαλόντες , οὐδὲν Nam qui a natura muti sunt, aliove morbo vocem
ἧττον λογικοί εἰσιν . Ὁ δὲ προφορικός λόγος ἐν amiserunt, nihilominus sermonis , seu rationis fas
τῇ φωνῇ καὶ ἐν ταῖς διαλέκτοις τὴν ἐνέργειαν cultate præditi sunt . Eius autem sermonis qui ora
έχει. profertur vis, in vocibus ac dialectis exeritur,

* Meinincrunt Strabo et Ptolemæus . Ægypti ollin urbe

279 S. MAXIMI CONFESSORIS 280
154 Sancti Maximi , ex ejus syllogismis de vo- Α Τοῦ ἁγίου Μαξίμου , ἐκ τῶν περὶ θελημάτων
Tuntatibus, quid naturalis voluntas , et quid ex αὐτοῦ συλλογισμῶν · τί φυσικόν · θέλημα , καὶ
·sententia 9 τί γνωμικόν ;
Voluntas naturalis est, simpliciter eodemque Θέλημά ἐστι φυσικὸν, ἡ ἁπλῶς καὶ ὡσαύτως
modo se hal ens, eorum appetitio ac cupiditas , qui ἔχουσα τῶν κατὰ φύσιν συστατικῶν ὁρμή τε καὶ
bus naturalia conflantur. Voluntas autem ex senten ἔφεσις . Θέλημα δὲ γνωμικὸν , ἡ τῶν καθ᾿ ἡδονήν
tia ac arbitrio , talis quidam diversusque eorum συναγερτικῶν ποιὰ καὶ διάφορος κίνησίς τε καὶ
motus ac appetitus , quibus libidinis argumenta ὄρεξις.
parantur.
Ejusdem , ex epistola ad Marinum : Quid voluntas , Τοῦ αὐτοῦ , ἐκ τῆς πρὸς Μαρῖνον πρεσβύτε
quidve libera voluntas ac electio ? ρον ἐπιστολῆς , Τι θέλησις , καὶ τί προαί
ρεσις ;
Voluntatem aiunt esse naturalem, seu voluntatis με Θέλημά φασιν εἶναι φυσικὸν, ἤγουν θέλησιν,
facultatem . Quære infra similiter in eadem epistola , Ζήτει ἔπιθεν ὁμοίως εἰς τὴν αὐτὴν ἐπιστολὴν, περὶ
de consilio , et sententia et prudentia ac opinione βουλῆς καὶ γνώμης καὶ φρονήσεως καὶ δόξης καὶ
et potestate . Β ἐξουσίας .

DIVERSE DEFINITIONES ΟΡΟΙ ΔΙΑΦΟΡΟΙ

Sanctorum divinorumque Patrum, de duabus opera Τῶν ἁγίων καὶ θεοφόρων Πατέρων ἡμῶν , περὶ
tionibus Domini ac Dei Salvatorisque nostri Jesu τῶν δύο ἐνεργειῶν τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ
Christi. Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ .
Sancti Justini philosophi , ac demum martyris, ex Τοῦ ἁγίου Ἰουστίνου φιλοσόφου , καὶ τέλος
libro adversus Euphrasium sophistam , de Provi μάρτυρος , ἐκ τοῦ πρὸς Εὐφράσιον σοφιστὴν ,
dentia et fide. Incipit : « Intemeratum Verbum. › περὶ Προνοίας καὶ Πίστεως λόγου , οὗ ἡ ἀρχὴ
• "Άχραντος ὁ Λόγος.
Siquidem Deus voluntatem cum natura concur Εἰ σύνδρομον ἔχει Θεὸς τῇ φύσει τὴν θέλησιν,
rentem habet, uti et operationem (semper enim ὥσπερ καὶ τὴν ἐνέργειαν · ἀεὶ γὰρ φύσει θελητικὸς
Deus , voluntatis facultate ac operationis natura καὶ ἐνεργητικὸς ὑπάρχει ὁ Θεός · οὐδὲν τῶν θελητι
præditus est), núlla res volendi prædita facultate, κῶν τῆς αὐτῆς αὐτῷ φυσικῆς ἔσται θελήσεως καὶ
ejusalem ac ille naturalis erit voluntatis et opera- c ἐνεργείας· ἐπεὶ καὶ φύσεως ἔσται πάντως τῆς αὐτ
tionis ; nam alioqui prorsus etiam ejusdem naturæ τῆς. Κατ' ἐνέργειαν δὲ καὶ φύσιν οὐκ οἶδεν ὁ Θεὸς
foret. Ad operationem autem naturamque quod at περιγραφήν.
tinet, nullam Deus novit circumscriptionen .
Ejusdem , ex eodem libro .. Τοῦ αὐτοῦ , ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου .
Substantiæ omnis operatio, qualitas est illi ex Ἐνέργεια πάσης οὐσίας ἐστὶν , ἡ προσφυὴς αὐτῇ
natura immobiliterque conveniens. Operatio natu ποιότης. Ἐνέργεια φυσική τε καὶ συστατική ἐστιν ,
ralis ac constituens , differentia est naturam rei ἡ ὁριστικὴ διαφορὰ τῆς τοῦ δηλουμένου πράγματος
quæ significatur definiens , extra quam nullius φύσεως · ἧς χωρὶς , κατ᾽ οὐδὲν οὐδὲν παντελῶς ἔχει,
prorsus rei esse , ut se habeat, dignosci potest. τὴν τοῦ πῶς εἶναι. διάγνωσιν .
155 Naturalis operatio , cujusvis substantiæe Ενέργεια φυσική ἐστιν , ἢ οὐσιώδης καὶ συστατικὴ
essentialis ac constituens qualitas est ; qua , quod πάσης οὐσίας ποιότης · ἧς τὸ ἑστερημένον , καὶ πά
deficitur , omni etiam essentia caret . σης οὐσίας ἐστέρηται »
Operatio naturalis, essentialis vis est ac facul Ἐνέργεια φυσική ἐστι, δύναμις οὐσιώδης μὴ δὲ
tas, non sinens ut res ulla , qualitatum pugna, ex μίαν ἑτέρου πρὸς ἕτερον ἐπιδέχεσθαι συγχωροῦσα
alia in aliam (ad essentiam quod attinet) demuta D κατὰ τὴν οὐσίαν ἀλλοίωσιν .
tionem recipiat.
Operatio naturalis, vis est essentialem aliarum Ἐνέργεια φυσική ἐστιν, ἡ ἀμιγῆ τὴν οὐσιώθη
rerum ab aliis universim discretionem incommistam πάντων πρὸς ἅπαντα διάκρισιν σώζουσα δύναμις.
servans . 1
Sancti Alexandri , ex epistola ad Æglonem Cynopo Τοῦ ἁγίου ᾿Αλεξάνδρου, ἐκ τῆς πρὸς Αἴγλωνα
litanum episcopum adversus Arianos . ἐπίσκοπον Κυνοπόλεως κατὰ ᾿Αρειανῶν ἐπι
στολῆς.
Operatio naturalis, innatus est cujusvis substan Ἐνέργεια φυσική ἐστιν , ἡ πάσης οὐσίας ἔμφυτος
tiæ motus . Operatio naturalis , naturæ cujusvis sub κίνησις . Ἐνέργειά ἐστι φυσικὴ, ὁ πάσης φύσεως
stantialis ac notificans ratio est . Operatio naturalis, οὐσιώδης καὶ γνωστικὸς λόγος. Ἐνέργειά ἐστι
substantiæ cujusvis notificars virtus est. σική , ἡ δηλωτικὴ πάσης οὐσίας δύναμις .
Gregorii Nysseni. Γρηγορίου Νύσσης .
Animi utentis ratione operatio, motus mentis Ἐνέργεια λογικῆς ψυχῆς, ἐστὶ νοῦ κίνησις καὶ
* IIc in primo hic tractatu .
 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 282
281
διάνοια . Ἐνέργειά ἐστι κίνησις οὐσιώδης χαρακτη- Α est et cogitatio . Operatio , essentialis motus natu
ριστικὴ τῆς φύσεως, ἧς ἰδία καθέστηκε , δι᾿ ἧς ram insigniens , cujus proprius est ; per quem a
γινώσκεται τῶν ἄλλων οὐσιωδῶς διαφέρουσα . Ἐν reliquis essentialiter distincta noscitur . Operatio ,
έργειά ἐστι κίνησις δραστική . Δραστικὸν δὲ λέ motus est efficax (id est, agendi vi præeditus ) . Effi
γεται, τὸ ἐξ ἑαυτοῦ κινούμενον . Ἐνέργειαν γὰρ car autem vocatur , quod a seipso movetur. Opera
ἡμεῖς εἶναί φαμεν , τὴν φυσικὴν ἑκάστης οὐ tionem actumque appellamus, naturalem cujusque
σίας δύναμίν τε καὶ κίνησιν , ἧς χωρὶς οὔτε ἔστιν , substantiæ virtutem ac motum , extra quam natura
οὔτε γινώσκεται φύσις. Νοερῶν γάρ ἐστι, νόησις · neque est, neque noscitur . Intelligentium enim , in
αἰσθητικῶν , αἴσθησις , καθ ' ἣν, αὗταί τε καὶ τῶν tellectus est ; sentientium , sensus : ex cujus ratione,
ἐκτὸς ἐφάπτονται φυσικῶς , καὶ τοῖς ἐκτὸς ὑποπί illa , tum res extra positas naturaliter attingunt ,
·
πουσι. Πτηνῶν, πτῆσις · νηκτῶν , νῆξις · ἑρπηστι tum his quæ sunt extra subjacent. Volatilium, vo
μῶν, ἔρψις ·· βαδιστικῶν , βάδισις · βλαστῶν , βλά latus est ; natatilium , natandi vis ; serpentium , re ·
στησις . Καὶ περιληπτικῶς εἰπεῖν , τὸ σημαντικὸν pendi; ambulantium , incessus ; plantarum , germi
ἑκάστης ἰδίωμα φύσεως, ἐνέργειαν λέγομεν φυσικήν. natio . Et ut verbo complectar , proprietatem , qua
Ης μόνον ἑστέρηται , τὸ μὴ ὄν. Τὸ γὰρ ὄν , οὐσίας quæque natura dèsignetur, naturalem operationem
B vocamus
τινὸς μετέχον, καὶ τῆς δηλούσης αὐτήν φυσικῶς . Ea , quod careat, unum nihil est. Nam
μεθέξει πάντως δυνάμεως . ῎Ορους . γὰρ τῶν οὐσιῶν, quod est, cum alicujus substantiæ seu essentiæ sit
τὰς φυσικὰς αὐτῶν ἐνεργείας ὁ ἀληθὴς ἐπίσταται particeps , prorsus etiam erit et virtutis eam natu
λόγος . Ενέργειά ἐστι ψυχῆς λογικῆς , οἰκεία τοῦ raliter declarantis. Substantiarum enim definitio
novit naturales operationes
νοῦ διάνοιά τε καὶ κίνησις . Ἐνέργειά ἐστι ψυχῆς nes, vera ratio earum
atque virtutes. Animi utentis ratione operatio, pro
λογικῆς , ἡ κατὰ φύσιν αὐτῆς ζωή .
pria mentis cogitatio ac motus exsistit . Animi uten
tis ratione operatio, ejus vita naturalis est.
156 Chrysostomi.
Τοῦ Χρυσοστόμου .
Οὐσιώδης ἐνέργειά ἐστι Θεοῦ, τὸ μηδαμοῦ εἶναι · Essentialis Dei operatio est , nusquam esse ; non
οὐ τῷ μὴ εἶναι , ἀλλὰ τῷ ὑπερεῖναι τόπου καὶ χρόνου ca ratione quod non sit, sed quod loco et tempore
et natura superior sit : quibus naturaliter princi
καὶ φύσεως · οἷς φυσικῶς ἀρχή Η συνεπινοεῖται καὶ
pium comes intelligitur finisque, et ortus : qui
πέρας καὶ γένεσις · ὅς ἐστι συνοχεὺς καὶ ποιητής
nempe sola voluntate res conservet, et in ortum
μόνῳ τῷ βούλεσθαι . "Ανευ γὰρ φυσικῆς ἐνεργείας ,
producat. Absque enim naturali operatione, nu !
οὐδενὸς φύσις ἐπίδηλος . Οἷον γὰρ ἑκάστῃ φύσει C
lius natura manifesta est. Velut enim insignientem
χαρακτῆρα γνωριστικὸν ὁ Δημιουργός , τὴν διακρίνου
notam , ejusque certum indicem , cuique naturæ ,
σαν αὐτὴν τῶν ἄλλων, οὐσιωδῶς ἐναπέθετο κίνησιν .
rerum Conditor, a reliquis essentialiter dirimentem
motum indidit.
Τοῦ ἁγίου Κυρίλλου . Sancti Cyrilli .
Ἐνέργεια θεοπρεπὴς καὶ δύναμ ίς ἐστι, τὸ εἶναι Operatio virtusque divina, est esse ubique ; ac
χῆ οῦν τως τὸν οὐραν όν · cœlum quidem, qua nemo verbis exprimat ratione,
παντα , καὶ πληρ μὲν ἀῤῥή
implere ; implere vero rursus etiam terram ; ac qui
πληροῦν δὲ αὖ πάλιν τὴν γῆν, καὶ χωρεῖν μὲν ἐκ .-
dem omnibus immeare, nec ab ullo tamen capi .
πᾶσι, χωρεῖσθαι δὲ ἐπ᾽ οὐδενός. Οὐ γὰρ περιληπτὸς ,
Non enim ejusmodi est , qui possit comprehendi ,
ή διαστήματι περιωρισμένος ·ἀλλ᾿ οὐδὲ περιγραφῆς .
aut qui ullo intervallo definitus sit ; ac nec ullius
τινος εἴσω . Παθεῖν γάρ τι τοιοῦτον ὁ ἄποσός τε καὶ
circumscriptionis ambitu continetur. Qui enim
ἀμεγέθης καὶ ἀσώματος οὐκ ἀνέχεται.
quantitatis molisque expers ac corporis sit , his
nunquam obnoxius fuerit.
D
Τοῦ ἁγίου Βασιλείου Sancti Basilii.
Ἐπείπερ πάσης οὐσίας ὅρος , ἡ κατὰ φύσιν αὐτῆς Quandoquidem substantiæ omnis definitio , natu
ἐνέργεια καθέστηκε · πίστωσις ἀνάγουσα τὸν νοῦν ralis ejus operatio est ; velut nempe tessera , men
ἐπὶ τὴν φύσιν , ἐξ ἧς ἔχει τὴν πρόοδον , ὧν μία καὶ tem provehens ad naturam , ex qua procedit ;quo
ἢ αὐτὴ ἐνέργεια , τούτων καὶ ἡ οὐσία μία . rum una eademque operatio, horum una quoque
substantia exsistit.
Ejusdem , ex libris adversus Eunomium.
Τοῦ αὐτοῦ , ἐκ τῶν κατ' Εύνομίου .
Quonam modo diversa substantia, in qua eadem
Πῶς ἑτερότης οὐσίας, ἐν ᾗ ταυτότης ἐνεργείας
operatio noscitur ? Cum enim diversæ substantiæ
γνωρίζεται ; Παρηλλαγμένων γὰρ τῶν οὐσιῶν , παρ
ηλλαγμένας εἶναι δεῖ καὶ τὰς ἐνεργείας . Πῶς οὐ sunt, diversas quoque esse operationes necesse est.
τῆς αὐτῆς οὐσίας τὸ Πνεῦμα τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ , Quomodo non ejusdem substantiæ Spiritus cun
φ8 καὶ τῆς αὐτῆς ἑνεργείας . Πῶς ἑτερότης οὐσίας Patre et Filio, qui cjusdem operationis exsistat?
ἐν τῇ Τριάδι, ἐν ᾗ ταυτότης ἐνεργείας εὑρίσκεται ; Quomodo substantia diversa in Trinitate , in qua
Εἰ γὰρ κατὰ τὴν οὐσίαν ἀπαραλλάκτως, ξει καὶ cadem exstat operatio ? Si enim ad substantiam qued
883 S. MAXIMI CONFESSORIS 281
attinet, nulla diversitas est , nulla erit et φuod ad Α κατά την δύναμιν. " Ων δε η δύναμις ίση , ίση που
virtutem . Quorum enim par virtus est et potentia, πάντως και η ενέργεια • ών δε η φύσις μία , τούτων
eorum quoque omnino par operatio : ac quorum ενέργειαι αι αυται .
una natura est, eorum eædem sunt operationes.
157 Sancti Gregorii Nysseni. Του αγίου Γρηγορίου του Νύσσης .
Igitur cadem in Patre et Filio et Spiritu sancto Ουκούν και της ενεργείας ταυτότης επί Πατρός και
operatio, nihil plane diversam aul dissimilem na Υιού και αγίου Πνεύματος δείκνυσι σαφώς το της
Turam ostendit. Operantis autem naturam , per φύσεως απαράλλακτον . Του δε ενεργούντος την φύ
spectis operationibus dignoscere possumus. Naturæ σιν, διά της των ενεργειών κατανοήσεως επιγνώναι
vero communitas aperte ostenditur , cui eadem δυνάμεθα . Το δε κοινόν της φύσεως ενεργώς απο .
plane operatio astipuletur. Verum, Deus quidem δείκνυται , διά της των ενεργειών ταυτότητος συν
Paler, Deus Filius , Deus Spiritus sanclus : unus ιστάμενον . Αλλά Θεός μεν ο Πατήρ, Θεός δε ο Υιός, θεός
lamen in eadem prædicalione Deus ; quod neque δε το Πνεύμα το άγιον· είς δε εν τώ αυτό κηρύγματι
natoræ neque operaționis differentia vila aut di- Θεός, διά το μήτε φύσεως , μήτε ενεργείας θεωρεί
stinctio in Deitate intelligatur. Cum itaque tum R σθαί τινα διαφοράν εν Θεότητι. Ει ούν και ενέργεια
operatio una sit, tum facultas ac potentia , quomodo και δύναμις μία , πώς έστιν ετερότητα φύσεως υπο
nature diversitatem suspicari possumus , in qui- νοήσαι , εν οις ουδεμίαν κατά την δύναμιν τε και
bus, ad facullalem et operationem quod attinet, την ενέργειαν διαφοράν εξευρίσκομαι
nihil discrimpinis ac distinctionis invenimus ?
Omnino necesse est ut et voluntatis liberam Πάσα ανάγκη κατάλληλον είναι και οικείαν ομολο
facultalenm nature convenientem eique responden- γείν τη φύσει και την προαίρεσιν · και ει ανομοίως
term propriamque confiteamur : ac si dissimilis sint έχοιεν κατά την φύσιν , ανόμοια αει είναι και τα
naturae , dissimiles quoque semper futuras volunta- θελήματα. Της δε δυνάμεως εφ' εκατέρων ικανώς
tes. Cum autein virtus in utrisque sufficiens sit, εχούσης , ουδ' έτερον ατονήσει προς την εκπλήρωσιν
neutrum ε.d explendam propriam voluntatem viri τουιδίου θελήματος. Ουκούν εάνίδωμεν διαφερούσας
bus deficietur . Siquidem igitur, quæ a Patre ac αλλήλων τας ενεργείας τάς παρά του Πατρός τε και
Spiritu sancto operationes præstantur, diversas του αγίου Πνεύματος ενεργουμένας, διαφόρους είναι
esse viderimus , diversas quoque operantes naturas και τας ενεργούσας φύσεις εκ της ετερότητος των
ex diversitate operationum conjiciemus. Nec enim ενεργειών στοχαζόμεθα . Ου γαρ ενδέχεται τα δι
unquam fat, ut que secundum naturae rationem C εστώτα κατά τον της φύσεως λόγον , προς το των
dissociantur , in unum concurrant
concurrant operationum ενεργειών είδος συνενεχθήναι , ούτε ψύχει το πυρ ,
genus (nec enim ignis refrigerat, nec gelu calefa- ούτε θερμαίνει ο κρύσταλλος . Αλλά τη των φύσεων
cit), sed cum naturarum diversitate , quæ ab eis ετερότητι, συνδιαχωρίζονται απ' αλλήλων και αι
operationes sunt, inter se pariter dirimuntur. παρά τούτων ενέργειαι .
Cyrilli. Κυρίλλου .
Simili enim ratione operabuntur, quæ eamdem Ενεργήσει γάρ ομοίως , τα την αυτήν αλλήλους
inter se naluram nacta sunt. Quibus autem ejus λαχόντα φύσιν. Oις δε και του πώς είναι λόγος εξηλ .
quod est sic esse diversa ratio est, iis nec eadem in λαγμένος, τούτοις αν είη , και ο της εφ' άπασιν ενερ
omnibus operationis ratio est. Quæ eamdem babent γείας λόγος , ουχ ο αυτός. Τα την αυτήν ενέργειας
opcrationem iisdemque naturalibus viribus utun- έχοντα , και ταις αυταίς δυνάμεσι φυσικαίς αποκε
tur, ejusdem ésse substantiæ omnino necesse est. χρημένα, της αυτής είναι πάντως ουσίας ανάγκη.
Nulla quippe res,cum re diversi generiš diversæque Ουδέν γάρ των όντων προς το ετερογενές και ετε .
substantiæ, easdem nulla e variatione aut discri- ροούσιον , τας αυτάς απαραλλάκτως φορέσει δυνά
nuine virtutes operationesque feret . Que enim D μεις τε και ενεργείας. Τα γαρ της αυτής ενεργείας
ejusdem operationis sunt, ejusdem esse substantiæ, όντα , και της αυτής ουσίας ομολόγηται. Τα ετερο
exploratum est. Que diverse nature diversique φυή και ετερογενή την αυτήν ενέργειαν έχειν, ουκ
generis sunt , eamdem operationem habere , nemo άν τις δώη σωφρονών . Ου γαρ αν ύδατι πυρ έν τι
dederit, qui sani 158 sit capitis. Non enim ignis, και ταυτόν ενεργήσειεν αλλ ' ώσπερ απεσχοινισμέ
unum quid ac idem alque aqua præstabil; sed sicut νον έχουσι της ουσίας και της ποιότητος τον λόγον,
discretam habent substantiæ ac qualitatis rationem, ούτω και διάφορον συναποδώσουσι την ενέργειαν.
sic et diversam pariler reddent operationem . Qui- 0ίς γάρ ή ενέργεια και η δύναμις απαραλλάκτως
bus enim operatio, virtusque ac potentia nullo μία , τούτοις ανάγκη και την του είδους κοινότητα
discrimine una est, jis necesse ut et generis com- σώζεσθαι. Φιλεί γάρ τά την αυτήν ενέργειαν έχοντα ,
munitas incolumis perstel. Quæ enim eamdem ha- της αυτής υπάρχειν και ουσίας , και το ετεροφυές
bent operationem , ejusdem quoque amant esse εν τούτοις απίθανον. Ου γαρ δήτου μίαν είναι φυσικήν
substantiæ , naturæque in eis diversitas , omni pro- ενέργειας δώσομεν Θεού και ποιήματος , ίνα μήτε
babilitate caret. Nec enim sane unam Dei ac crea- το ποιηθέν εις την θείαν αναγάγωμεν ουσίαν , μήτε
luræ operationem esse dabimus, ne creaturam ad μήν της θείας φύσεως το εξαίρετον, εις τον τοίς γι .
9:5 OPUSCULA THEOLOGICA ET POLEMICA. 2.6
νητοῖς πρέποντα καταγάγωμεν τρόπον . Τὰ γὰρ μίαν A divinam provehamus substantiam , neve divinæna
ἔχοντα τὴν ἐνέργειαν, ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν τοῦ πῶς turæ singularem præstantiam ad creatorum sortem
εἶναι φορέσει λόγον . deprimamus. Quæ enim eamdem habent operatio
nem, unam eamdemque ejus quod est sic esse ha
bebunt rationem .
Τοῦ ἁγίου ᾿Αμβροσίου ἐπισκόπου Μεδιολάνων , Sancti Ambrosii episcopi Mediolanensis, ex secundo
ἐκ τοῦ πρὸς Γρατιανὸν τὸν βασιλέα δευτέρου libro ad Gratianum imperatorem.
λόγου .
Πῶς γὰρ ἡ αὐτὴ ἐνέργεια, ἐκ διαφέρου οὐσίας Quomodo enim eadem operatio, ex diversa sub
ἐστί ; Μὴ γὰρ εὕτως ἡ ἥττων ἐνεργεῖ, ὥσπερ ἡ μεί stantia est ? Neque enim minor operatur, uti ope
ζων ἐνεργεῖ. Ἔνθα γὰρ διάφορος οὐσία ἐστίν , ἀδύ ratur major. Ubi enim diversa substantia est , unam
νατον μίαν ἐνέργειαν ὑπάρχειν. esse operationem impossibile est.
Τοῦ ἁγίου Βασιλείου , ἐκ τῶν κατὰ Εὐνομίου Sancti Basilii, ex syllogismis adversus Eunomium.
συλλογισμῶν .
Ετερόν ἐστιν ὁ ἐνεργήσας, καὶ ἕτερον ἡ ἐνέργεια , Aliud est qui operatur, aliudque operatio , atque
B
καὶ ἕτερον τὸ ἑνέργημα , καὶ ταῦτα πλεῖστον ἀλλήλων aliud opus ; hæcque inter se plurimum differunt .
διέστηκεν . Ὁ ἐνεργῶν γάρ ἐστιν ὁ πρὸς τὰ ἐνεργῆσαί Nam qui operatur, est qui movetur ad aliquid
τι κινούμενος . Ἐνέργεια δὲ, οἱονεὶ κίνησις ή ένερ operandum . Operatio , veluti motus operandi , ipsa-
γητικὴ , καὶ αὐτή ἡ ὁρμὴ, ὡς ἄν τις εἴποι τῆς que , ut quis dicat, liberæ voluntatis appetitio , ad
προα: ρέσεω ;, ἡ πρὸς τὸ ἐνεργῆσαί τι συντεινομένη aliquid operandum tendens propensaque ; mox ac
καὶ νεύουσα , καὶ ἅμα τῷ ἑλέσθαι πεπαυμένη καὶ quis elegerit , esse desinens , citiusque mota atque
λήγουσα , καὶ θᾶττον κινηθεῖσα καὶ παραδραμοῦσα . transiens. Opera, quæ ex illa fiant ipsaque vere
Ἐνεργήματα δὲ , τὰ ἐκ ταύτης αποτελούμενά τε exsistant , effecta .
καὶ ὑφιστάμενα .

MONITUM

AD SANCTI MAXIMI DISPUTATIONEM CUM PYRRHO .

Fuit hæc disputatio celebris, publico præfecti Africæ et episcoporum , virorumque religio
sorum ac illustrium conventu : et, ut videtur a notariis excepta, nec a Maximo magis , quam
ab eis conscripta , ut in solemnibusejusmodidisputationibus solebat ; quod mihiin voce Παρα
σημειωσις , quæ statim in titulo occurrit , videor deprehendisse . Est enim quasi sic notis con
scripta et in commentarios actaque redacta disputatio : expressique in versione, reddendo
Acta, tametsi Turrianus ex cujus versione repræsentat Baronius ad calcem t . VIII , simpliciter
reddit, Quæstio ecclesiastici dogmatis : nec plurimum hæret ejus tituli verbis ; quæ satis
prolixa sunt : visumque mihi omnia reddere, quibus sit operis quasi argumentum, reique
gestæ insinuatio lectori non inutilis . Magnum certe, quod turbante Africam per Orientalium
ac Græcorum in eam fugam, nova hæresi , adventu præsertim ejus antesignani Pyrrhi.expa
triarcha , γενομένου πατριάρχου (qui fuisset , ac sede excidisset, eisi res nondum satis canonice
gesta esset, ejusque adhuc successor Paulus incubator ac prædo Romæ audiret) , Catholici
unum Maximum elegerunt, quem fidei patrocinio tantæ auctoritatis ac dignitatis viro oppo
nerent. Fuisse habitam in Africa disputationem vulgatus titulus longa circumlocutione, et
quod ita præfecti Gregorii in eam operam laudat, nisi quis prorsus cæcus est et historiæ ru
dis , satis indicat . Breviusque aller titulus ex Romano uno codice , Ἡ γενομένη ἐν ᾿Αφρικῇ Διά
λεξις τοῦ Μαξίμου πρὸςΠύῤῥον Sancti Maximi Disputatio cum Pyrrho in Africa habita : quem
ascribendum V. cl. Lucas Holstenius ad historiæ lucem monuit . Forte vir doctissimus id
spectabat, quod inficetus Photii Μυριοβίβλου interpres (non Andreas Schottus , sed qui ejus
nomine , non doctrina et eruditione , captam ab eo ejus libri interpretationem , non tam ab
solvit, quam fœdavit) Photium inducit quasi Romæ habitam scripserit, et ut ibi haberet eo
profectum Maximum : qua re Photium committit cum ill . Annalium patre. Nuga . Non tam
obtusæ mentis Photius, aut sic dormitando legit , ut id sibi visus sit in ea oratione depre
hendere. Deprehendit sane , ejusque monere voluit, ivisse Maximum Romam, eique comitem
Pyrrhum , πρὸς τὴν διάλεξιν · per hanc disputationem , sive per ejus tempus, aut ejus causa et
per ipsius occasionem , adducto ad id Pyrrho , et ut Romano antistiti, super hæresi qua fa
borabat, præsens satisfaceret ; cujus idem Maximus sensum fecisset ac convicisset suoque
more Photius acriter perstringit ; nisi quod forte illi πρὸς , ἀντὶ τοῦ παρὰ Ohrepsit ; vel scriba
substituit , aliis etiam non satis emendatis .