Kebikeg / Says 7-8, 1999. KITAP ELESTIRist BIR CHAN IMPARATORLUGU’NUN DOGUSU VE GELisimi* turulusunun 700, Yildéniimiind Kies: Osmaaht Devetnin hhangi tari sartlarda ve hangi fak- torlerin tesiriyle kurulup gelistigi meselesi, bu_cihan devletinin yikilmaya yz tuttuu 20. Yuzyil basindan beri ta- rihgilerin ilgisini gekmeye devam ediyor. 13. Yuizytl sonunda Anadolu’ nun kuzey- ‘bat ucunda bir ug beyligi olarak tarih sah- nesine gikan ve tedricen Anadolu ve Ru- rmeli'de. similar genisleterek Fatih'in Istanbul'u fethiyle bir cihan devletine do. niigen bu devletin kurulusunda ne gibi faktorler rol oynamistt? Yuzyiin bas- larinda HLA. Gibbons bu biyik devletin kurulugunda eski putperest Turklerle eski Hiristiyan Rumiarin kariimindan dogan yeni bir irkin roltind, vurguluyor ve Os- anki Imparatorlugu'nun” kurulugundaki yaratct égelerin Asyatik bir halka degil ‘Avrupalt unsuslara atiedilebilecegin ile siiriyordu, © Comal Kalndar, Berween Two Worlds-The Construction ofthe Ottoman State (University ‘of California Press, Berkcley-Los. Angeles- London, 1995) 1 Koprilld ve Wiltekin temel tezleine ka Mehmet OZ. Gibbons’un tezine gesiti tenkitler yoneltildi, Ozellikle, 1930'larda, M. Fuad Koprilii Osmanhi Devleti'nin” kurulusu meselesinin 13.-14, YUzyillar Anadolu ta- sihi gergevesinde ele alinmast gerektigin vurgulayarak dzellikle. Turkiye’deki ta- rihgilerin on yllardir takip ettkleri me- todolojik bir yaklasrmt ortaya_koydu, Onunla aynt ysllarda ise Paul Wittek Os- manlt Devieii‘nin kurulugunda en etki faktor ya da muharrik gticin gaza fikri ol- ddugund lest sidyordu. Aratarin manhilarin Kay! boyu ile ilgisii ‘konusu vb, hususlardaki fikir ayriiklarina ramen Koprili ve Wittek’in fikirleri Turkiye ve Bat'daki Osman ribgilerince uzun yillar hemen hemen hig sorgulanmadan tekrarlandh.! —Nihayet o- ‘mamakla bisikte,onlann Osmanli Beyliginin urulus:strecini” agiklamadiklannybelirten Halil Inalerk, bu problemi ayrint olarak su ‘makalede cle almsur: "The Question of the Emergence of the Ottoman Sle’, In- {etnational Journal of Turkish Studies, 1/2 (1982), 88.71-79, 3Kebikeg 1: 1980"terin baglarinda dzellikle Wittek’in ‘gaza tezi'ne yonelik bir bombardiman basladi. RP. Lindner, C.Linber, G. Kaldy-Nagy, R. Jennings vb. Osman ingilerinin erken ddonem Osmanh Bey- ifinin yap. ve_nitelifine iligkin ya- calarinin da etkisiyle kuruluy ddnemi yeniden flgiye mazhar oldu ve bu konuda ‘luslar arasttoplantslar dai yapuld Bu husustaki tarusmalarsayrinh bir sekilde tartigan ye hem dnemin kay- haklanint hem de modern tarieilifin ko- nuya iligkin Grinlerini tenkidi Dir Uslupla ele alan yeni bir galisma ise Cemal Ka- fadar'in Between Two Worlds-The Cons- sruction of the Orioman State(University of California. Press, Berkeley-Los An- geles-London, 1995) bash tagryan ve yakinda Tarkge’ye gevtilecek eseridir. Bu ¥yazimizda Kafadar’in bu kitabi vesilesiyle ‘Osmanls Devleti'nin kurulusunda rol oy- faktorler ile Osmanks ug beyliginin diger beyliklerden farkh olarak hangi di- numiklerin etkisiyle bir dunya gactne do- niigtigmesclesini irdelemeye —ga- lisacagz, Cemal Kafadarin Kitabs, meselenin onel gergevesinin gizldigi ve milleterin tavihinde kimlik ve etki meselesinin (bu bailamda Osmaniy kurumlarinin_hangi mouellerden etklendigi meselesinin) ele alindid girly ile ig ana bolim ve sonug kismindin_olusuyor. Birinci boliimde modern tarih yazicaiinda Osmank: Dev- let’nin kurulugu meseles,ikinci bolimde kurulug dénemine iligkinkaynaklar, tigincd bolimde Osmanh Beyliginin ku- rulup gelismesinde etkili olan faktrler 2 Bu toplantilardan bir, 1991"de Giri te Ak- sen Arguraln Ena wanda zenlenmig olup sempozyum bili jrnlannig (1993) ve Torkgeye gevrlmigt Osman" Beylige( 1300-1389), editor. ELA. Zachariadou, gevirenler: Gul Gaga Given Ismail Yergur-Tatin Alunova, Tari Vakiy Yurt Yayanlan, 1997. 4 Cian imparatorlugu incelenmektedit. Biz. burada Kafadar'in kKitabuminetrath bir Gzetinden ziyade ‘gaza ieai" ile ilgili cartigmalarin bie analizini yapmaya ve Kafadarin Osman Bey- Tigi'min ie cian devletine ddnby_si- recinde etkiliolduunu beliaigé unsurlan ele almaya galisacauz Bilindigi Uzere Paul Wittek’intezinin cesast_ve daha sonra-belki de indinsemeci bir tarada-en fazla vurgulanan yoni, O Devieti'nin kurulus_ agamasinda faktirtiniin “mnuharrik gig" ol dugudur. Ancak Wittck “giza'ys, 1980'lerde Kendisini elestirenler gibi deco ve yalniz’ kafirlere karst Islamiyeti yaymak amacryla hareket eden mutaassip veya bajgnaz savaggiarin ideolojisi olarak anlamiyordu; gaziler cevresinin kul tirdnde ‘bteki ile zaman zaman dostluga varan mUinasebetlerin tesisinin “gaza rub" ile geligmediginin farkinda olan Wittek, bu Kultrin tari sureg igerisindeki pe- lisimini de analiz etmigt Wiltek'i clestirenler onun tezini d yandirdig 1337 tarihli kitabe ile Ahmedi'nin Déistin ve Tevarih-i Ali (Osman adis eserinin daha sonsaki bir ide- clojiyi gegmiseatfetikierini, kuruluy asamasindaki Osmanlt Beyliginin gaza ile uzaktan. yakindan ig esasen Komsulant olan gaysimi dostane iliskileri, hetorodoks unsurlara rmisamahalary, Komsulart olan mistiiman beyliklerle savasmalan vb. gerceklerin de bbunu acikea gésterdigini ida ederter(Ka- fadar,s.50 Vi). Osman Beylinin erken do nemlerine ait ve Osmanharin kendilest farafindan-kaleme alm kaynaklarin yokluiu da yukandaki tezleri_gig- Tendisiyor gibi’ gordinmektedir. F. Eme- cea'in bir galigmast bu yanhs kanaatin tashihine yardime1 olmustur. XIV. Asirda Osmaniirla iigki_Kurdugukesin. veya rmuhiemel olan’ diger beyliklerin top-Kebikeg | Say1 7-8, 1999. raklarina iliskin baz kaynaklann ranmasindan gikan sonug Wittek tezinin lehinedir.® Ancak bu kona Kafadar rafindan daha ayrinulh —bigimde tussimis ve Wittck'i cles unun dust bir epistemolojik ata isabelle teshis edilmigtir: Kafadar, “gaz teoris'ne karg)ileri surilen fikirlerin en jnemli kusurunun, buslart savunanlarin, eski Oryantafistlerden daha katt bir ge Kille, standartarina *hakikf gaziler“in uy- ddugunun fare edildigi bir “dogru Iskim'in varligum fare etmeleridir, Buna gore, ga- viler dint igfiyakla. hareket eden ve kaifirlere karst durmakstaan savagarak on- lari ihtidaya. zorlayan ‘ortodoks* mis limanlardsr. Boylece tarihi baglamdan ba- umsiz bir “gervek gaz ruhu'aun var ‘lduiu fare edilmektedie:* Halbuki Ka fadar, o dénemde yagarms belt insunlaria Islam anlayssinin tarihedtst bir Islam ta- rumuyla reddedilemeyecegini vurguluyor ve Wittek'in gazi gevresi ve onlanin thos'u hakkindaki tanumimin kitabf dei tari bir mum olduguna dikkati gekiyor. Aslina bakihrsa, Lindner cle Kutsal aay savasgilarinin stk miminler ol- malanimn gerekip gerekmedigi sorusunu telaffuz eder ve yine ayns baglamda ‘halk ‘stim tabirini Kullanr. Ancak daha sonra popiler din? pratiklerin bagdasurmact (senkretik) ve esnck bir yapiya sahip bu- Junduklanm ve dolayisiyla bu din an- Jayiginin-misyoner bir dindarlkla(yani tar 3 Feridun M, Emocen, “Garaya Diir-XIV. Yor sil Kaynaklan’ Aranda Bie Gevini", Prof Dr. Matha Darsun Yldc Armargent, War 1995, 55 191-197 4 Kafalur ok olarak, Kopel ve Wien Hetorodoks.Iskim's bir ata katexor oleh abut eutilrinekler: Guvlrin Islam an layignm kendine Gg nijlifne biz de dike Kit gekmistike Mehmet Or, “Oxmanis Dev Tea'nin. Kurulusu Mescles! Cassie. Bact Girlsler- V2. Osman Sempesyum, Akar 1992" 812. oz guza ile) uyugmadiun belinic® Zaten ‘mesele de tam bu noktada oxtaya gikiyor: gaz ideolojsiniatesli ve katy bir kutsal savas ideolojsi olarak tarz etmek Kafadar ayrica, Wittek'i eles- tirenterin 15. Yeyil kronik yazarlarm devletin pagan kuruculanin, sina bakts agisindan temize gikarmak isteyen ide= ologlar olarak sitelerken aynt kisilerin eserlerinde yer alan ve Lindner ve ben- zerlerinin elestrilerine temel_yaptklant “Islim-dig”hikiyeleri bu kroniklere kat- smalarnt nasil agiklanacagimt soruyor (ss 53-55) Witek'in tezini clestirenerin ileri stindikleri baska argimanlar da yardir ancak biz burada bunlaninayrint bir d- kuman yapacak degiliz. Bu baglamda te- bari. etiriimesi gereken bir husus, Lind- ner'in altenatit-agiklamasinin temelini tegkil eden ‘kabile™ tamm: ve bu tanim gergevesinde erken donem Osman Bey- nin “kabilevi” bir nitelik tagdigina skin tezidir, Son antropolojik aras- turmalurin kubilenin sadece kandas fer ferin olusturdugu bir birim olmayip bu abileye gesii yollarla kaulanfurin da dahil oldugu bir siyast bi brim olduguna ileri siren Lindner, gaz anlayisinin diy- layieiginin aksine ‘Osmanh toplumunun bu ‘igerici’ karakterininbundan kay- iklandhg Kanaatindedir.® Mamafih, bey- Tigin kuruluy yillannda kabile yapisinin belli bir rol oynadifint kabul etsek dah, bizzat Lindner‘ de kabul etigi izere Os- maniilana en azndan Orhan Gazi d= neminden baslayarak yerlesik toplumon kurum ve kurallariy bila benimsedigini sonmekteyiz Bu noktada Kaladar‘in Osmanlt Deviet?nin kuruluy strecinde rol oynayan SRP. Lindner, Nomads and Ottomans in Me: dieval Anatolia, Bloomington 1983. 5.6. GR, P. Lindner, 2,89,Kebikeg I Say 7-8, 1999. femel faktOrlere iliskin tablilini_ kisaca Ozetleyelim. Eserin ikinci boluminde kay- fnaklarin tenkidi bir analizini yapan Ka- fadar, ugtnct bélimde Osmanh dev Jetinin kurulugu meselesini ele alir. Gazi faktoriindn ya da kabilevi yapimin yahut ta baska bir ideoloji, kuru ys. nin Ose manhlarin aytrt edici Gzelligi olmadi vyurgulandiktan sonra (s.119), meselenin kargilastirmah bigimde ve gelismenin her asamasinda yeniden formiile edilerek ele alinmasi gerektigi belitlir. Gaziya at- fedilen dnem her dégemde varhigint sir- durmdstir, aneak —muhtevada—de~ igmelerin oldugu da kesindir. Ayn sey igeriilik” igin de gegerlidir. Bu hu- suslarin altinin gizilmesi, yakin gegmige kadar Osmanh tarihine bir bakima tarih- digt bir gekilde bakilmasina karst ge- listirlen tenkidi tavrin. somut bir yan- smmasidir. Yani Osmanh devietinin ide~ olojisi_ ve kurumlanmin statik degil dinamik oldugu aruk daha fazlavur- ‘gulanmaktadir ‘Taribgiler Osmanh Beyligi'nin cog- aff konumunun sagladiga essiz. avantaja kati gekerler; Kafadar Osmanblarin bu elverishi sartlan degerlendirdigine, bir bagka ifadeyle tarihi yaptiklanna vurgu yapar. Bu bakimdan Osmanhlarin TUrk- Mojo! geleneginden farkli olarak, taht de- isimleri sonrasinda Wikeyi tek hi kumdarin ynetiminde tutma yonindeki Cihan fmparatorlugu uygulamalarina dikkati geker. Bu mer- keziyetci politikamn yan stra, Os- rmanlilanin sariara gore gevredeki siyasi aiiglerle kurduklan itifaklar, catismalarda iedikleri kit poliikalar, ug bdl- gelerinin hareketi yapisint ‘kendi po- litkalan dogruttusunda kullanmalani bu sturegte rol oynayan faktorler olarak tahlil ediliyor. Merkezi devlet insast slirecinde uuglar ve agiretler gibi giderek ya bancilasina bissine kapilan unsurlarin da etkisizlestirldigi anlatthiyor. Burada bu Onemliealngmada iter rien butin gOrlsleri Szetlemek tabit ki 802 konustt degildir. Zaten Turk oku- yucusu kisa zaman iginde eserle ta- ‘mgacaktir. Sonug olarak sun sdy- leyebiliriz: Kafadar, Osmanlt Devleti"nin kurulugu meselesi izerinde bugine kadar yazilanlan etraflica degerlendindig kurulug stirecini kaynaklara dayalt olarak tail etmis ve mikemmel bir anlatrmla bu strecin temel dzellikierini vurgulamistr. Képrilld ve Wittek’in tezleri, onlara yi neltien elestiriler bilimsel bir antayisla dederlendirilmisti. Osmanhi Deviet"nin 700. Kurulus yildéniimis Sncesinde Os- ‘manlstarihinin bu Gnemli déneminin boy= Tesi mikemmel bir galxyma sayesinde tek- rar tartyma giindemine —gelmesinden ‘duydugumuz memnuniyeti belisterek Ka- fadar’t tebrik ediyoruz.