5. STATICKI ODREDENI NOSACI. REAKCIJE I SILE U PRESJECIMA 5.1. Metoda évorova i metoda dekompozicije Reakeije oslonaca i sile u presjecima statiéki odredenih nosaéa mogu se odrediti primjenom metode évorova i metode dekompozicije U metodi évorova nepoznate odredujemo iz ravnoteze évorova. Za posmatrani nosaé koji sadrzi, K Evorova mozemo napisati isto toliko uslova ravnoteze ZX=0 i isto toliko uslova 2Y=0. Za istu grupu Stapova, koja sadrzi m grupa kruto vezanih Stapova, moze se napisati m uslova ravmoreze momenata 2M=0, Kada sile na krajevima Stapova izrazimo preko staticki nezavisnih veliéina Sy, Mx i My (kao u prethodnim poglavijima) dobijamo sistem od 2K+m jednadina sa isto toliko nepoznatih statiékih veligina reakcija oslonaca, momenata ukljestenja, sila Sx i momenata Mi i My. Unutragnje sile dobijamo iz uslova ravnoteze stapova i njihovih djelova. Metodom dekompozicije nepoznate se odreduju iz ravnoteze ploéa od koji je sastavijen posmatrani nosaé. Uklanjanjem oslonaca i ukljestenja i rastavijanjem zglobova dati nosaé rastavijiamo na medusobno nezavisne ploée. Ploée su u ravnotezi pod uticajem zadatog opterecenja, reakcija oslonaca, reaktivnih momenata i sila veze u zglobovim. Za svaku plogu mozemo napisati 3 uslova ravnoteze. U statiéki odredenim nosatima broj nepoznatih jednak je broju jednagina iz kojih se one odreduju. Kada odredimo sile koje napadaju ploe onda se rastaviianjem ploéa nosaé rastavija na sistem Stapova koji su medu sobom vezani kruto (grana sistem kruto vezanih stapova). Za svaku granu ispisujemo 3 uslova ravnoteze. U sistemu jednagina za sistem grana ulaze i 3 jednatine uslova ravnoteze ploée kao sistema grana, U uslove ravnoteze grana reakcije i sile veze plota ulaze kao poznate sile a nepoznate su sile veze u zglobovima izmedu grana. Kada smo odredili sile veze grana onda se sile u presjeku odreduju iz uslova ravnoteze jednog od djelova grana na koje taj presjek dijeli granu. Ova metoda se naziva metoda rastavijanja ili metoda dekompozicije. Metoda évorova je jednostavnija jer se direktno dobijaju sile na krajevima Stapova, dok se u metodi dekompozicije u proraéun uvode i sile veze izmedu ploéa, odnosno, grana pa je ukupan broj nepoznatih veé nego u metodi éorova. Medutim, prednost metode dekompozicije je Sto se umjesto jednog sistema simultanih jednagina dobija vige sistema jednatina sa manje nepoznatih, Koju metodu éemo primijeniti zavisi od strukture nosaéa. Ako se radi o sistemu sa manjim brojem plota,odnosno, grana, metoda dekompozicije je pogodnija za primjenu, obrnuto, ako se radi o sistemu sa velikim brojem ploéa pogodnija je metoda évorova. Pune nosaée, uglavnom je jednostavnije rjeavati metodom dekompozicije. Kod reSetkastih nosaéa koji se sastoje od niza prostih Stapova, odnosno, grana, reakcije oslonaca i sile veze izmedu ploéa se odreduju metodom dekompozicije, a potom se sile u Stapovima mogu racunati iz uslova ravnoteze évorova.5.2. Nosadi koji se sastoje od jedne kinematicki krute ploge Da bi nosaé koji se sastoji od jedne kinematiéki krute ploée bio statiéki odreden, broj statiéki nepoznatih mora da bude z,+z.=3, jer se za jednu plocu mogu napisati 3 uslova ravnoteze. Prema tome mogu se napisati sljedece kombinacije: 20¢2.=3+0 pr oY Z “Sh epnae0 Ap l WS Slika 2. Na slici 2. prikazana je ploéa koja je oslonjena u tatkama a, b i c. Reakcije oslonaca A, B i C odredujemo iz uslova da su algebarski zbirovi momenata svih spoljasnjih sila u odnosu na taéke 1, 213 u kojima se sijeku napadne [inije sila B iC, Ci Ai Ai B jednaki nuli, Momente rezultante opterecenja R u odnosu na tatke 1, 21 3 oznatiéemo sa Mz, Mzi Ms, a 8a fa, fp | fe oznagavamo normalna odstojanja tin taéaka od sila A, B i C:M, My+Arg=0 A M2-Bn=0 —>B= (1) Metcre0 > c--Ae Momenti M;, Mzi Ms su pozitivni u smjeru kazalike na satu Reakeije oslonaca mogu se odrediti graficki primjenom poznatog Culman -ovog postupka razlaganja jedne sile u tri data pravea. Da bi sistem bio stabilan napadne linije sila A, Bi C ne smiju da se sijeku u jednoj tacki. Kada se tatke 1, 2 i 3 poklapaju sistem se nalazi u kritiénoj konfiguraciji. Ravnoteza je tada moguéa samo kada sila R prolazi kroz tu tacku, s tim Sto je proraéun tin sila statiéki neodreden. Cesto je nosaé koji se sastoji od jedne kinematicki krute ploge oslonjen na jedno nepokretno i jedno pokretno leziste (slika 3). Nepokretno oslonjena tatka je a, a tatka oslonjena na pokretno leziste oznaéava se sa b. Rezultanta reakcija ostonca a je sila A koja prolazi kroz taéku a i ima proizvoljan pravac u ravni. Komponente reakcije A su Va i Ha. Reakcija osionca b je oznatena sa B. Reakeiju B odredujemo iz uslova da je algebarski zbir momenata u odnosu na taéku a jednak nuli, a silu Va iz uslova da je zbir momenata u odnosu na taéku 1 jednak nuli, Ako sa Mz iM; oznagimo momente savijanja sile R u odnosu na tatke ai 1 (pozitivan smjer u sjeru kazaljke na satu), i sa | oznatimo odstojanje tatka 1 ia, ti uslovi glase: My+Va [=O M-BI sin B=0 M, M, - B= 2) 1 Isin B @ Pa: Slika 3. Kada je odredena sila B, sila Ha moze da se odredi iz uslova da je algebarski zbir horizontalnih komponenti spoljagnjih sila jednak nuliHatHe-B cosp=0 H.=B cosf—Ha 3) He horizontaina komponenta rezultante R koja je pozitivna u smjeru pozitivne sile Ha Na slici 3b prikazan je grafiéki postupak odredivanja reakcija A i B, razlaganje sila na dva pravca koji se sjeku na napadnoj inj te sile. Iz trougla sila slijedi: A B c sina sinB siny ga psing pepsin ® sing siny Kada je sila R paralelna sa reakcijom b tada je i reakcija A paraleina sa silom R odnosno B. Raziazemo sile u dva paraleina pravca kako je prikazano na slici. \zrazi za reakcije oslonaca dati su jednaginama (2): VizA, odakle se dobija: (5) Slika 4. Na slici 5. prikazana je ploéa oslonjena u taékama a i b i ukljestena u tacki c Reakcije A i B odredujemo iz uslova da su algebarski zbirovi horizontalnih i vertikainih komponenti svih sila jednaki nul’ ili iz trougla sila na slici 5b, iz koga slijede izrazi (4). Momenat uklje8tenja dobijamo iz uslova da je zbir momenatasvih spoljanjih sila u odnosu na taéku 1 u kojoj se sijeku napadne lini sila A iB jednak nuli ‘Specijalan sluéaj ovog navina oslanjanja je sluéaj kada su oba oslonca u tezi8tu uklje’tenog presjeka, tj ploga je nepokretno ukjestena u tatki a (slika 6). Reakcija coslonca mora da ima isti pravac i intenzitet a suprotan smjer u odnosu na silu R. Mz -R ta Slika 5. Slika 6 5.2.1. Prosta greda Prosta greda je nosaé koji se sastoji od jedne krute ploge oslonjene na jedno nepokretno i jedno pokretno leziste éiji je pravac oslanjanja vertikalan, slika 7. Osnovna karakteristika ovog nosaéa je da pri vertikalnom optereéenju. ima vertikaine reakcije i da se u presjecima javijaju transverzaine sile i momenti Analitiéki izrazi za rezultante su dati sa relacijama (5), dok su sile u presjecima raéunaju prema algoritmima koji se definigu za stalno raspodijeljeno opterecenje, za koncentrisano optereéenje i proizvolino raspodijeljeno opterecenje. R Slika 7, 605.2.2. Greda sa prepustom Na slici 8. prikazana je greda sa jednim prepustom, i dijagrami slila usled dejstva koncentrisane sile na prepustu. yA Il Boh Slika 8. 5.2.3. Greda sa dva prepusta: Na slici 9 dati su dijagrami sila u presjecima za gredu sa dva prepusta optereéenu koncentrisanim silama P, i P2 na prepustima. 5.2.4. Konzola Za konzolu datu na slici 10, reakcije nepokretnog ukljeStenja se odreduju iz sljedecih uslova ravnoteze: 61Me / y DM=0 => Ma=—RyLy Z ZY=0 => Vs=Ry Vas EX=0 => Ha= Rx Slika 10. 5.3. Nosadi koji se sastoje od dvije kinematicki krute ploze Da bi nosati sa dvije kinematiéki krute ploée koje su zglobno vezane bili statiéki odredeni moraju da zadovolje uslov da je: ZotZu=4 pri Gemu mogu da se naprave siiedeée kombinacije ovog zbira (slika 11): 2=4 z,=0 (slike 11a, 11b) 2-3 2,=1 (slike 116, 11di 11e) zr2 2192 (slike 1111119) pow wy Slika 11 Proraéun reakcija oslonaca, momenata ukijestenja i sile u zglobu g zavise od rasporeda spoljaénjih elemenata po ploéama. Kada na jednoj ploti imamo 3 spoljagnja elementa a na drugoj samo jedan (slika 12) onda se reakcije analiticki sraéunavaju iz sijedecih uslova: =MG" =D Y= 0, EX"=0 = Hy, Ve EMs= 0 =Cc 62EMa= 0 =B ZMb= 0 ili EM.= 0 ili 2M! g= 0 ili EMg= 0 >A Grafiéko odredivanie reakcija dato je na slici 12b. Slika 12 Treba uotiti, da kada je aktivno optereéenje na ploti |, tada to optereéenje izaziva samo reakcije oslonaca A, B i C a ne izaziva reakciju oslonca D ni komponente sile u zglobu g. Reakeije svih oslonaca i silu u zglobu g izaziva samo ono optereéenje koje djeluje na plogu I Specijalan sluéaj rasporeda oslonaca datog na slici 12 je dat na slici 13: a | R b 9 Rie = Wo 4s jk >| b g > B, xY=0(iliZM.=0 ) " be} h Cfo (b) EMg'=0 => C=0, EM,=0 => B, LY=O(iiZM=0) >A Slika 13. 63Kada se nosaé sastoji od dvije ploe sa po dva spoljasnja elementa na svakoj plodi, tada se prikazani postupak odredivanja reakcija ne moze primijeniti. Nosaé koji se sastoji od dvije ploge zglavkasto vezane, kod kojeg je svaka od plota oslonjena na dva nepoketna leZista naziva se nosaé sa tri zgloba. Iz ravnoteze svake ploée osim reakcija dva spoljanja elementa ulaze i dvije komponente sile veze zgloba g. Sistem jednagina ne moze da se rjegava sukcesivnim rjeSavanjem uslova ravnoteze prvo jedne pa druge ploée, vet ih odredujemo iz uslova ravnoteze obije ploée kao cjeline rjeSavanjem sistema simultanin jednagina. Pogodnim izborom nepoznatih i ispunjavanjem usiova ravnoteze u odredenom obliku i poretku, nepoznate, i u ovom sluéaju, mogu da se odrede bez odredivanja komponenti sila u zglobu. Nosaé sa tri zgloba prikazan je na slici 14. Usvajanjem komponenti reakcija kao na slici, reakcije se mogu sracunati bez racunanja sile u zglobu g. Slika 14. Pravac oslonaékih zglobova a-b zaklapa sa horizontalom ugao a». Odstojanje oslonaékih tagaka u horizontalnom praveu je L, dok se odstojanje tatake g od prave a-b u verikalnom pravcu oznaéavamo sa f. Plota | optereéena je silama Gija je rezultanta R, a ploéa Il opterecena je silama éija je rezultanta Ry. Reakcije oslonaca u taékama a i b obeljeZavamo sa A i B. Komponente reakcija pri raziaganju na horizontalan i vertikalan pravac su Vs, He i Vp, Ho, @ pri razlaganju na vertikalan pravac i pravac oslonaékih zglobova a-b V's, H's i V'b , H'p, Veze ovih komponenti reakcija ogigledne su sa slike 14.: Ha= H’,C0S oto, Va = Viat H's Sin o9= Viet Ha tg oto Hy= H’scos a1 6) Vp = Vio— H’p Sin 09 = V'p— Ho tg oto, 64Sile V's i Vp odredujemo iz uslova o nultoj vrijednosti algebarskih zbirova momenata svih sila koje djeluju na ploge | ll u odnosu na taéke a ib, pri emu je usvojena pozitivna orijentacija momenata u smjeru kazalke na satu. Iz tih uslova se dobija: fb y _ Ma L War 7) Silu H's ili silu Hy odredujemo iz uslova 0 nultoj vrijednosti algebarskog zbira momenata svin sila ploge | u odnosu na zglob g, a sil H's ili silu Hy odredujemo iz uslova 0 nultoj vrijednosti algebarskog zbira momenata svih sila ploge Il u odnosu na zglob g. Ako sa Mg, obeljezimo moment sila V's i Ri u odnosu na zglob g i smatramo da je pozitivna kada obrée u smjeru kazaljke na satu, a sa Mgu obeljezimo moment sila V’, i Ru u odnosu na zglob g i smatramo da je pozitivan kada obrée u smjeru suprotnom smjeru kazaljke na satu. Tada je Vis (8) Kada se odrede komponente reakcija oslonaca sile veze u zglobu g se raéunaju iz uslova o nultoj vrijednosti algebarskih zbirova vertikalnih i horizontalnih komponenti svih sila ploée 1 i ploge Il. Zadatak moze da se rije’i grafickom konstrukcijom prikazanom na slici 15., nepoznate reakcije odredujemo na osnovu principa superpozicije sabiranjem sila usled optereéenja Ri sila usled optereéenja Ry. Kada djeluje samo sila R,, tada na plodi II djeluje sila B, koja ima pravac b-g, tada reakcija oslonca a A, ima pravac a-c. Koristi se uslov da se napadne linije tri sile sijeku se u jednoj tacki Kada djeluje samo sila Ry, tada na plodi | djeluje sila Ay koja ima pravac a-g, tada reakcija oslonca a By ima pravac b-d. Koristi se da napadne linije tri sile sijeku se u jednoj tacki Vektorskim sabiranjem A); Ay dobijamo reakciju A, a vektorskim sabiranjem Bhi By, dobijamo reakciju B. Sila G kojom ploga II djeluje na plogu | , jednaka je rezultanti sila B i Ry, a sila -G, kojom ploga | djeluje na plogu ll, jednaka je rezultanti sila A i R. 65Slika 15. Kada je opterecenje vertikalno, slika 16., sile V', i V'p jednake su reakcijama ekvivalentne proste grede, pa se odreduju preko izraza: (9) Sile H’, i H'y medusobom su jednake i: (a= H’y=H, Ha=Hy=H (10) a odreduju se sa M, Hae } M' cosa, = (11) 66Slika 16. U kojoj je Mgo momenat savijanja ekvivalentne proste grede optereéena kao na slici 16b. Kada je nosaé optereéen ravnoteznim optereéenjem kao na slici 17., sile V's i V's jednake su nuli, a sile H’, = H’, = H' , odredujemo iz uslova o nultoj vrijednosti zbira momenata sila jedne od ploéa u odnosu na zglob g: H' cosa =H = Ps (slika 17a) (slika 17b) (12) Slika 17 Nosaé sa tri zgloba od kojih je jedan imaginaran Kada su dvije ploée 1 Il vezane sa dva prosta Stapa, tada se prikazani postupak odredivanja reakcija oslonaca moze primijeniti za nosaé sa tri zgloba a-lg-b, od kojih je jedan imaginaran. Imaginamni zglob Ig se dobija u presjeku napadnih linija sila u prostim Stapovima, Za takav nosaé ispisuju se sijede¢i uslovi ravnoteze: 67Slika 18. n, - Mi f Ve = Vist H's Sin cto= V'at Ha ty ot0 — H'p sin ato = V'p— Ho tg cto Sa poznatim vrijednostima reakcija ulazimo u uslove ravnoteze plode | i II iz kojih se dobijaju vrijednosti sila u prostim Stapovima Sy i S2: EXO Slika 19. 5.3.1. Reakcije i sile u presjecima nosaéa sa tri zgloba usijed stalnog optereéenja Nosaé koji se sastoje od dvije medusobno zglavkasto vezane plote koje su oslonjene na dva nepokretna lezista naziva se luk na tri zgloba 68Posmatraéemo nosaé kao na slici 20. Pravac oslonatkih zglobova a-b nazivamo pravac luéne sile, koji sa horizontalom zaklapa ugao u». Raspon luka je L, a horizontalna rastojanja od zgloba g do oslonaca a i od g do osionca b su Ly i L>. Oblik ose nosaéa na tri zgloba je obiéno luéni i odreden je ordinatama y koja predstavijaju vertikalna odstojanja taéaka ose luka od pravca oslonackih zglobova. Ugao nagiba tangente na osu luka u proizvoljnoj tacki ose obeljezZen je sa a, Reakeije A i B raziazemo na pravce vertikala i pravac luéne sile. Kada je optereéenje vertikaino sile V', i V' predstavijaju sile ekvivalentne proste grede. Sile H’, i H'y su luéne sile, dok su komponente reakcija A i B vertikaine komponente Vs i Vp i horizontalne komponente (horizontalni potisci luka) Ha i Hp. "la = Slika 20. | Pax +frcox] L [SPs + {ntsxds| (13) Uvodimo sljedeée oznake: Teo - tranverzaina sila ekvivalentne proste grede koja predstavija sumu vertikalnih sila lijevo ili desno od posmatranog presjeka (V', i vertikalno optereéenje lijevo od posmatranog presjeka, odnosno, V', i vertikalno optereéenje desno od posmatranog presjeka) Mc) - momenat savijanja u presjeku c¢ ekvivalentne proste grede (suma momenata sila V'. i optereéenje lijevo od posmatranog presjeka u odnosu na teZi8te posmatranog presjeka c, odnosno, sila V', i optereéenje desno od posmatranog presjeka u odnosu na teziste posmatranog presjeka c) Horizontalni potisci raéunaju se primjenom obrazaca (8) La Hy=- (14) Ako je luk optereéen kao na slici tada je H. 69Izrazi za sile u presjeku c mogu da se napigu u sljedeéem obliku: =- ~a,)==1, sina, HM ) cosa, (15) T. =T,, cosa, -H’sin(a, -@,)=T,, cosa, - psinla. =a.) cosa, M, =M,, -H’y, cosa, = M,, — Hy 5.3.2. Oblik ose luénih nosaéa Zadatak nam je da odredimo oblik ose Iuka na tri zgloba ako nam je poznat raspon, strijela luka fi eksplataciono opterecenje. Racionalni oblik ose luka obezbeduje jednakost ekstremnih vrijednosti napona u gornjim i donjim ivicama popreénog presjeka. Kada je zadato stalno podijeljeno opterecenje, rezultantni poligon sila prelazi u krivu koja se naziva potporna linija. Kada je osa luka potporna [inija u svim tagkama luka pojavijuje se samo normalna sila pa su naponi u svim takama isti Oblik potporne linije odreduje se grafigki ili analitiéki, Iz uslova da su momenti u odnosu na tezista popretnih presjeka usljed zadatog opterecenja jednaki nuli M, -Hy=0 (16) ovim izrazom odredujemo ordinate ose Iuka, S obzirom da je momenat u g jednak nuli slijedi: M, =M,,-Hf =0 odakle se dobija da je’ Me H= t (17) Kada se ova relacija uvrsti u (16) dobija se: M, M, Zakljuéujemo da: racionaini oblik ose luka na tri zgloba je slitan obliku dijagrama savijanja ekvivalentne proste grede opterecene datim optereéenjem. Oblik ose ne Zavisi od intenziteta optereéenja veé od zakona po kojem se to optereéenje mijenja duz nosaéa. Kada je opterecenje jednako podijeljeno momente savijanja proste grede odredujemo: L M, 70