Univerzitet u Novom Sadu

Filozfski fakultet
Odsek za sociologiju

Seminarski rad iz Sociologije grada

URBANI SEKULARIZAM

Student: Mentor:
Marko Kordić Dr Ana Pajvančić - Cizelj
131003/2020

Zrenjanin, 2022.
 SADRŽAJ

1. Uvod.......................................................................................................................................3

2. Mogućnosti pozitivističke sociologije....................................................................................4

2. 1. Ka opštoj sociološkoj teoriji ekonomije - Džonatan Tarner...................................4
2. 2. Opšta teorija kapitalističkog razvoja - Stiven Sanderson.......................................5

3. Ograničenja pozitivističke sociologije...............................................................................

….6

4. Zaključak...........................................................................................................................….8

5. Literatura...........................................................................................................................….9

2
 UVOD

Termin pozitivizam je u početku označavao naučno proučavanje društvenih

fenomena, ali danas je postao prilično nejasan. Obično se koristi kao pežorativni termin za
određene vrste intelektualne aktivnosti u društvenim naukama, naročito u sociologiji, gde se
povezuje sa sirovim empirizmom, besmislenom kvantifikacijom, antihumanizmom,
legitimisanjem status quo-a i naučnom pretencioznošću. Retko koji sociolog je danas
spreman da sebe nazove pozitivistom. Kont je ovaj termin upotrebio kako bi označio razvoj
formalne i apstraktne teorije koja bi mogla da se koristi za poboljšanje društva, tako da
današnje upotrebe ne odgovaraju tom originalnom značenju. Danas termin označava gotovo
opozit onome što je Kont govorio (Turner 1985).
U ovom radu ćemo pokušati da demonstriramo da je pozitivistička sociologija moguća i da
ima naučnu vrednost. Pokušaćemo da razjasnimo terminološko značenje pojma, a zatim
izložiti nekoliko teorijskih principa koji su razvijeni u pozitivističkom ključu. Na kraju rada
ćemo prezentovati stanovništa koja ukazuju da pozitivizam(kao i svaka druga epistemologija)
ima određena ograničenja.

3
 URBANE PROCEDURE ZA REGULACIJU RELIGIJSKOG DIVERZITETA

Religijski diverzitet je karakteristika evropskih gradova u kojima religijske manjine

postaju sve više i više vidljive pored nasleđa koje su ostavile hrišćanske crkve. Ovi gradovi
postaju mesta gde se religijske organizacije sreću sa državnim institucijama i zahtevaju da
njihove prakse i prava budu prihvaćena i prepoznata( Frégosi & Willaime, 2001 Becci, 2016).
Na taj način se gradske vlasti suočavaju sa novim zahtevima koji zahtevaju intervenciju
države, poput potrebe za izgradnjom objekata u kojima će se ljudi moliti, načina na koji će se
regulisati praktikovanje religije od strane zaposlenih u javnim ustanovama tokom radnog
dana, prisustvo religijskih simbola u javnim ustanovama i na javnim mestima, odabir hrane
koja će se naći na školskom jelovniku, upotrebe javnih prostora za religijske proslave i način
na koji će gradski autoriteti učestvovati u njima, i slično. Dakle, urbane politike koje
upravljaju religijskim diverzitetom se mogu odnositi i na ljude i na mesta. U tom smislu,
gradovi predstavljaju prostor gde urbani akteri putem formalnih i neformalnih, direktnih i
indirektnih sredstava upravljaju ispoljavanjem religijskog diverziteta. Ovi procesi
pregovaranja, ubeđivanja i prinude rezultiraju normativnim definicijama toga šta predstavlja
prihvatljivo i legitimno izražavanje religioznosti (Martínez-Ariño, 2022).

SIMBOLIČKE PROCEDURE ZA PREPOZNAVANJE RELIGIJSKOG DIVERZITETA

Jedna od osnovnih funkcija implementacije procedura na simboličkom nivou jeste ta

da se pacifikuje javnost bez da se ukaže na suštinske, osnovne probleme( Edelman, 1988).
Osim toga, simboličke procedure mogu da ispune i neke druge funkcije poput edukovanja
javnosti u vezi sa određenm problemom, npr. koje ponašanje se smatra prihvatljivim, a koje
devijantnim(Stolz, 1983). Simboličke procedure koriste slogane, banere, slike, gestove i
rituale kako bi ispunile određene društvene zahteve poput prepoznavanja određenih uloga
koje religijske grupe vrše u gradu, ili kako bi ponudile primer adekvatnog razumevanja i
koegzistencije između religijskih grupa ( Sarcinelli, 2008). Vidljivost religijskih grupa
predstavlja ključan politički problem jer od njihove vidljivosti zavisi i njihova kontrola i
prepoznatljivost u društvu. Time što postaju sve vidljivije u javnoj sferi, pred religijske grupe

4
se na taj način ispostavljaju prećutni zahtevi da moraju da opravdaju svoje delovanje i da
ispune određene moralne standarde. (Brighenti, 2007).

U Tuluzu često same religijske grupe iniciraju aktivnost(nekad kao odgovor na

zahteve vlasti) kako bi javno pokazale da mogu da sarađuju. Jedan takav primer predstavlja
momenat kada su u martu 2015. dva meseca nakon terorističkog napada na Šarli Ebdo
predstavnici najvećih religijskih grupa u prisustvu Ministra unuštranjih poslova potpisali
dokument Garant bratstva. Potpisivanje je za cilj imalo da se u javnosti pokaže spremnost da
se promovišu mir i bratstvo i borba, kao i borba protiv diskriminacije. Ovaj simbolički
događaj je poslao poruku razumevanja među religijskm grupama i u suštini je referisao na
devizu francuske republike “Sloboda, jednakost, bratstvo”, što je zapravo princip sekularizma
i nacionalne zajednice francuske republike. (Martínez-Ariño, 2022).
Potpisivanje ovog dokumenta i njegovo snažno simboličko značenje za grad Tuluz se ne
može razumeti bez određenog lokalnog konteksta i kolektivnog sećanja građana, odnosno bez
reference na teroristički napad na jevrejsku školu koji se desio u Tuluzu 2012. godine.

Još jedan primer simboličke procedure predstavlja događaj Nedelja Bratstva u Tuluzu.

Ovaj događaj organizuju sedam glavnih religijskih grupa u gradu gde tokom svakog dana u
sedmici javnosti biva otvoreno i dostupno po jedno mesto iz svih sedam religijskih tradicija
gde se vernici okupljaju. Suština ovog događaja je što se kroz prisustvo predstavnika vlasti i
civilnih organizacija ovim događajima daje legitimnost i javnosti se demonstrira da postoji
razumevanje i suživot između religijskih grupa.

PROCEDURE KOJE RELIGIJSKIM GRUPAMA OBEZBEĐUJU MATERIJALNE

RESURSE

Postoje razne procedure kroz koje gradovi mogu da materijalno snadbevaju religijske
grupe - resursima, prostorima i logistikom. Izgradnja sakralnih objekata svakako predstava
najučestaliju i najvidljiviju formu. Kroz obezbeđivanje materijalnih resursa religijskim
grupama u gradovima se zapravo promoviše princip sekularizma, odnosno definiše se koje
religijsko ponašanje se smatra prihvatljivim, a koje fundamelističkim. U Francuskoj grad
Tuluz investira resurse u izgradnju Prostora sekularnog diverziteta. Ovi objekti su posvećeni
borbi protiv diskriminacije i u njima se održavaju izložbe i debate u čijem središtu se nalazi
princip sekularizma. U ovim prostorima religija se posmatra kao jedna od mnogih

5
diskriminisanih praksi i grupa, poput homoseksualne zajednice, rodno - osetljivih grupa,
osoba sa invaliditetom, i slično (Martínez-Ariño, 2022).
Izgradnja drugog islamskog centra 2003. godine u francuskom gradu Renu predstavlja jedan
od najučestalijih vidova materijalne pomoći religijskim grupama(manjinama) od strane
gradske administracije. Ipak, izgradnju religijskih objekata javnim sredstvima treba
posmatrati kao resurs koji garantuje legitimnost političarima i omogućuje im pristup inače
teško dostupnoj populaciji. Posedovanje religijskih objekata i uključivanje u njihov
menadžment, za gradske vlasti predstavlja i određeni vid nadziranja i kontrole religijskih
zajednica(De Galembert 2006).

URBANI MIT O KONVIVIJALNOSTI U KONTEKSTU RELIGIJSKOG DIVERZITETA

Urban myths of conviviality” in contexts

of diversity

Myth is “a system of communication” (Barthes, 1972, p. 107) that presents a historical reality
as natural by universalising a particular interpretation of the world
Vivre ensemble 59
(Münch, 2016).

The concept of “urban myths of conviviality”, coined by Nagel (2018, p. 321),

refers to a series of narratives that circulate in urban contexts in relation to religious diversity.
Defined as “affirmative narratives of social cohesion across religious boundaries, as well as
programmatic notions of religious conviviality”
(Körs & Nagel, 2018, p. 349), urban myths of conviviality do not reflect the reality of the
social world. Instead, they project an image that makes the interaction
between religious groups in a city appear as natural, normal and positive. Moreover, the
concept also refers to programmatic ideas of the convivial understanding
and coexistence of religious groups in a concrete territory.

6
The notion of conviviality, often referred to as convivencia or vivre ensemble,
has become popular in public discourses and the social sciences, with attention to
how people live with one another in diverse urban contexts (Nowicka & Vertovec,
2014). Conviviality refers to routinised interactions that make multiple cultures
an ordinary feature of urban life

However, diversity discourses have become more prevalent since the beginning
of the 2000s, replacing more contested terms, such as ethnic minorities, affirmative action and multiculturalism

The notion of peaceful vivre ensemble is

a recurrent urban myth of conviviality in the three cities. It serves as praise of the
social and religious situation in a particular context, as a policy, social principle
and aim worth pursuing and maintaining, and as a national value that needs the
protection of and promotion by state institutions.

cities are not only material and spatial configurations, but also spaces of experiences and meaning-making

However, despite the positive connotation of the living together discourse, both
discourses have a disciplining character. Certain forms of doing, behaving and
relating to each other are presented as characteristic of each city and constituting its identity, thereby excluding
those which do not conform to those parameters. By establishing what is perceived as good social behaviour and
interactions,
and discrediting those that are deemed unacceptable and incompatible with the
“norms and values” of the society, the dominant discourses of vivre ensemble
and communautarisme contribute to the governmentality of minority populations,
particularly Muslims, using Foucault’s terms.

Thus, despite widespread ideas

about its relegation to the private sphere, religion remains present, visible and
relevant in the public sphere.

7
Navešćemo primer zakona koji deluje na makronivou: Politička kriza nastaje kada se državni
aparat vojne kontrole raspadne usled internih konflikata među elitama. Slom je najizvesniji u slučaju
vojnog poraza i/ili ekonomskog opterećenja usled dugoročnih vojnih troškova koji prevazilaze
organizacione kapacitete države da prikupi poreze. Ovaj princip je ograničen, u smislu što nam govori
kada će doći do pobuna, nemira ili sličnih epizoda, ali ne govori nam ko će pobediti, niti kakva će se
socijalna transformacija (i da li će se) dogoditi [Collins 1989: 126].

KA OPŠTOJ SOCIOLOŠKOJ TEORIJI EKONOMIJE - DŽONATAN TARNER

Opšta sociološka teorija ekonomije Džonatana Tarnera predstavlja pokušaj elaboracije

ekonomskih procesa na apstraktnom i opštem nivou gde pokušava da identifikuje nekoliko
univerzalnih ekonomskih sila pomoću kojih je moguće objasniti sve ekonomije, u svim
vremenima i u svim društvima (Turner 2004).
Prilikom konceptualizacije društvenog univerzuma koji je determinisam ovim distinktivnim silama,
napustio sam tradicionalna shvatanja statičkog i dinamičkog, odnosno strukture i promene. Sve u
univerzumu, uključujući i društveni svet, je proces kojim upravljaju fundamentalne sile.  'Struktura' je
jednostavno samo ime za proces koji postaje evidentan kroz vremenski presek. Stoga, ne trebaju
nam odvojene teorije strukture i promene kad shvatamo društveni univerzum kao svet kojim
upravljaju fundamentalne sile. [Turner 2004: 230]

Opšta teorija ekonomije postulira da se sve socijalne organizacije mogu objasniti dinamikom
interakcija između sila populacije, moći, proizvodnje i distribucije. Drugi oblici društvene
organizacije poput kultura, institucionalnih sistema, diferencijacija između korporativnih i
kategorijalnih jedinica, nejednakosti i stratifikacije, obrazaca naseljavanja i teritorijalne
granice,  mogu biti shvaćene proučavanjem ove četiri sile (Turner 2004).

Sociološka analiza ekonomskih procesa bi trebalo da počne sa uvidom u to kako su

proizvodnja i distribucija dobara ukorenjene u okviru drugih dinamičkih sila koje organizuju
ljudske populacije. Sile upravljaju konstitutivnim procesima fenomena, isto kao što
gravitacija oblikuje prirodu astrofizičkih događaja, ili kao što prirodna selekcija utiče na
biotičku specijaciju(nastanak novih vrsta). Stoga, sile aktiviraju i upravljaju procesima koji
konstituišu fenomene. Obično postoji nekoliko sila koje deluju konstantno, u svakom
vremenskom trenutku, što za rezultat ima da odnosi među ovim silama postaju važni za opštu
teoriju. Ponekad interakcije između sila ubrzavaju efekat koji vrši svaka od njih. U nekim

8
drugim slučajevima, ove sile protivreče jedna drugoj, ali one se konstantno međusobno
ukrštaju i stupaju u interakcije i proizvode ishode koji ne bi bili mogući ukoliko bi samo
jedna sila bila operativna (Turner 2004).

OPŠTA TEORIJA KAPITALISTIČKOG RAZVOJA - STIVEN SANDERSON

Sve glavne teorije kapitalističke tranzicije(marksističke, veberijanske, svetsko-

sistemske, demografske) su deficitarne na ovaj ili onaj način, zato što su se fokusirale
isključivo, ili gotovo isključivo na Evropu, ignorišući drugi veliki slučaj pojave kapitalizma -
slučaj Japana. Uprkos tome što su mnogi teoretičari povlačili paralele između istorijskih
trajektorija Evrope i Japana, gotovo nijedan naučnik nije iskoristio japanski slučaj za
razvijanje opšte teorije o poreklu modernog kapitalizma. Oni su tranziciju ka kapitalizmu
videli kao jedinstven slučaj, neki čak i kao neverovatnu istorijsku slučajnost (Sanderson
1994).

Sanderson navodi da Volerstinovo odbijanje Marksove distinkcije između trgovačkog i

industrijskog kapitala(i Marksovog ograničavanja "pravog" kapitalizma na ovaj drugi)
predstavlja teorijski napredak jer kapitalizam uključuje sferu cirkulacije kao i sferu
proizvodnje i koristi se širokim spektrom različitih modusa rada, ne samo najamnim radom.
Određene analize jasno pokazuju da je robovlasništvo u SAD bilo u osnovi kapitalistički
orijentisano, i isto se može reći za sve forme robovlasništva u Novom svetu.

Sandersonova teorija nastanka kapitalizma identifikuje nekoliko faktora koji operišu i koji su
olakšali prelazak sa feudalističke na kapitalističku ekonomiju. Ti faktori nisu operisali u
vakumu, već u okviru određene istorijske konjukture, jednog istorijskog procesa dugog
trajanja - eskpanzije svetske trgovnine koji je prešao svoj prag u određenom trenutku i u
kombinaciji sa prethodnim faktorima omogućio eksploziju kapitalizma (Sanderson 1994).

Neki će možda biti skeptični prema mojoj teoriji zbog iskaza da bi se kapitalizam neminovno i
svakako razvio čak i da nisu postojala fedualna društva. Možda bi mu tada trebalo znatno više
vremena(još jedan milenijum, ili dva), ali proces ekspanzije svetske trgovine je bila sila koja je mogla
biti usporena ali ne zaustavljena. Evropa i Japan su prvi imali autentični kapitalizam jer su imali
preduslove koji su im omogućili da doprinesu procesu ekspanzije svetske trgovine. [Sanderson 1994:
49]

9
 OGRANIČENJA POZITIVISTIČKE SOCIOLOGIJE

Čini se da pozitivistički orijentisani sociolozi ignorišu one perspektive u prirodnim

naukama koje predstavljaju ozbiljan izazov pozitivističkom pristupu u sociologiji.

Na primer, teorija haosa u prirodnim naukama se bavi fenomenima koji nisu podložni
linearnoj mehaničkoj kauzalnosti. Odnosno, u prirodi postoje haotični procesi iz koji ne
proizilazi nikakav red. Takvi procesi mogu da dovedu do nasumičnih fluktuacija, promena
faza, ili ipak da se vrate u determinističko stanje. Ovo ima važne implikacije za sociologiju
jer pozitivisti moraju ponovo da promisle načine na koje konceptualizuju socijalne sisteme jer
teorija haosa ukazuje da male inicijalne promene mogu da dovedu bitnih posledica koje ne
mogu biti predvidive unapred. Dakle, ne postoji način da se zna u kom smeru će se sistem
kretati (Baldus 1991).

Neosporna je činjenica da su ljudska društva u svakom momentu ograničena nekim prirodnim

zakonom(fizičkim, hemijskim). Sva društva moraju da proizvode hranu, a proizvodnja hranje
je uslovljenja biofizičkim okruženjem i fizičkim i hemijskim zakonima koji njime rukovode.
Ipak, postojanje određenih društvenih zakona koji se prostiru izvan fizičke i hemijske
realnosti predstavlja otvoreno naučno pitanje, a ne nešto što treba a priori usvojiti (York and
Clark 2006).

Logički sledi da je bilo koji zakon koji je svojstven svim ljudskim društvima istorijski emergentan( jer
nastaje kao rezultat određenih konfiguracija i sila koje su jedinstvene za ljude, ali nakon određene
vremenske tačke u istoriji, nisu važile za naše pretke). Stoga ne vidimo zašto bi emergentna svojstva
društava u određenoj istorijskoj epohi trebalo da budu posmatrana kao nešto izvan domena
naučnog istraživanja samo zato što operišu na drugom nivou opštosti( specifični socio - istorijski
kontekst ljudske vrste) za razliku od Tarnerovih atemporalnih socioloških zakona(koji su primenjivi u
specifičnom kontekstu svih ljudskih društava, ali nisu primenjivi na sva živa bića) [York and Clark
2006: 468].

10
 ZAKLJUČAK

Bez obzira što društveni život predstavlja bastion indeterminizma, pozitivistička

sociologija je ipak moguća. Univerzalne, generičke društvene sile koje upravljaju dinamikom
socijalnog univerzuma je moguće identifikovati i opisati njihova međudejstva. Ipak,
izjednačiti pozitivističku epistemološku pozicija sa naučnim pristupom, a sve druge
epistemologije u sociologiji otpisati kao nenaučne nije adekvatno. S obzirom da u
kompleksnm ljudskim društvima postoje i deterministički i indeterministički procesi,
nelinearne i linearne kauzalne sekvence, akumulacija sociološkog znanja bila znatno
osiromašena ukoliko ne bismo uvažili nepozitivistička istraživanja društvene stvarnosti.

11
Pozitivistička i istoristička objašnjenja u sociologiji treba posmatrati kao komplementarne
pristupe, a ne kao antagonističke pozicije. Pozitivistima su za razvoj apstraktnih zakona
neophodni empirijski podaci i istorjski detalji do kojih dolaze teoretičari koji su fokusirani na
proučavanje empirijskih reguralnosti u određenim istorijskim epohama. Na isti način,
pozitivistički uvidi o atemporalnim i fundamentalnim društvenim silama mogu da pomognu
istoristički orijentisanim sociolozima da uoče koje to univerzalne sile deluju u socio-
istorjskom kontekstu koji proučavaju.

Možemo zaključiti da razlog zbog kojeg u sociologiji možemo navesti samo mali broj
socioloških zakona je taj što je mali broj sociologa spremno da sebe nazove pozitivistima jer
je pozitivizam pojam koji se danas shvata u potpunosti suprotno od njegovog originalnog
značenja - kroz svoju istoriju prošao kroz mnoge devijacije i tako od prvobitne uske
povezanosti sa teorijom završio bivajući poistovećen sa statistikom i sirovim empirizmom.

LITERATURA

Baldus, B. (1991). Reply to Lenski. The Canadian Journal of Sociology 16 (2): 195-201

Collins, R. (1989). Sociology: Proscience or Antiscience?. American Sociological Review 54

(1): 124-139

Sanderson, S. (1994). The Transition from Feudalism to Capitalism: The Theoretical

Significance of the Japanese Case. Review (Fernand Braudel Center) 17 (1): 15-55

Turner, J. (1985). In Defense of Positivism. Sociological Theory 3 (2): 24-30

12
Turner, J. (1992). If Not Positivism, Then Why Is Sociology Important?. The Canadian
Journal of Sociology 17 (1): 54-61

Turner, J. (2006). Toward a General Sociological Theory of the Economy. Sociological

Theory 22 (2): 229-246

Turner, J. (2006). Explaining the Social World: Historicism versus Positivism. The
Sociological Quarterly 47 (3): 451-463

York, R. and B. Clark (2006). Science and History: A Reply to Turner. The Sociological
Quarterly 47 (3): 465-470

13