Temu, który ma moc,

aby ustrzec was od upadków i w pełni radości

– uznanych za nienagannych – postawić w swojej chwale,
Jedynemu Bogu, naszemu Zbawicielowi,
który objawił się w Jezusie Chrystusie, naszym PANU,
niech będzie wszelka cześć i uwielbienie.
Do Niego bowiem należą majestat, moc i władza
– od wieków, teraz i po wszystkie wieki – Amen!

Jud 24-25 (NPD)

Chrześcijaństwo w ujęciu biblijnym nie jest koncepcją etyczną, doktrynalną czy zorganizo-
wanym systemem religijnych obrzędów, nakazów czy zakazów. Jego sensem oraz najgłębszą
istotą jest osobisty związek człowieka z Chrystusem, PANEM Niebios i Ziemi. Również
w ujęciu religioznawczym biblijne chrześcijaństwo nie jest religią, ponieważ – według defini-
cji z tej dziedziny nauki – religią jest zespół przekonań i obrzędów, które człowiek powinien
praktykować w celu zyskania przychylności swojego bóstwa wyrażającej się w postaci
błogosławieństwa wiecznego życia lub innych oczekiwanych i pożądanych korzyści. Nie tym
zajmuje się biblijne chrześcijaństwo. Ono koncentruje się na przekazaniu tego, co Jedyny
Bóg, Prawdziwy PAN i Wiekuisty Władca Niebios suwerennie i samodzielnie dokonał
w Jezusie Chrystusie, aby umożliwić człowiekowi wieczną społeczność z sobą samym. Mówi
więc ono o działaniu Świętego Boga w stosunku do upadłego człowieka, który w żaden
sposób nie jest w stanie pokonać przepaści grzechu oddzielającego go od Najwyższego.
W przeciwieństwie do biblijnego chrześcijaństwa, które, zainicjowane przez Chrystusa,
stało się we wszelkich kategoriach absolutną nowością, wszelkie systemy religijne funkcjo-
nowały i funkcjonują zawsze według jednakowego schematu, tzw. modelu świątynnego
(więcej w Komentarzu NPD → Świątynny model religijności a biblijne chrześcijaństwo).
Redakcja NPD ma głęboką nadzieję, że to nowe, dynamiczne wydanie Pisma św. będzie
służyło zrozumieniu Bożego dzieła oraz wprowadzeniu każdego czytelnika w osobistą
relację z Chrystusem i umocnieniu w Nim. Zrobiliśmy wszystko, co było w naszej mocy, aby
tekst NPD był nie tylko wierny merytorycznie przekazowi myśli zawartych w oryginalnych
tekstach Bożego Słowa, spisanych w językach hebrajskim, aramejskim i greckim, ale także
łatwo zrozumiały dla współczesnego czytelnika, który nie ma przygotowania egzegetycznego
czy teologicznego. Mamy oczywiście pełną świadomość, że bez pomocy Bożego Ducha
nasza praca nie przyniesie żadnego duchowego owocu. Dlatego modlimy się, żeby Duch
Świętego Boga, to znaczy Duch Chrystusa, osobiście przemawiał do każdego czytelnika
NPD i prowadził go do zrozumienia oraz pełnienia woli Niebiańskiego Ojca.
Cała Biblia jest jednym wielkim świadectwem o Jezusie Chrystusie. Stary Testament
jest zapisem Bożych zapowiedzi przyjścia Jezusa i przygotowaniem ludzi na to wydarzenie.
Nowy Testament, a w zasadzie Dobra Wiadomość o ratunku w Chrystusie, jest z kolei
zapisem ziemskiego życia, misji i nauczania Jezusa, a także tego, jak informacja o dziele,
którego On dokonał, została zaniesiona przez Jego wysłanników i uczniów do wszystkich
narodów Ziemi. W komentarzach i przypisach redakcyjnych staraliśmy się zwracać na
to szczególną uwagę.

Redakcja NPD
K O M E N TA R Z
NPD
— — — – ∗— — — —

f ilo lo g ic z n y , h is t o r y c z n y
i t e o lo g ic z n y

Wydawnictwo NPD
Warszawa
 Opracowanie haseł:
Zespół Wydawnictwa NPD

Korekta:
Katarzyna Dziedzicka i Zespół Wydawnictwa NPD

Skład systemem TEX:

Krzysztof Rudnik

Koncepcja okładki:
Piotr Wacławik

Projekt i przygotowanie okładki:

Radosław Krawczyk

Redaktor naczelny:
Piotr Wacławik

Copyright © 2023 by Wydawnictwo NPD

All rights reserved. Wszelkie prawa tłumaczenia zastrzeżone.

Ta publikacja ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposób
reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie
lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu
bez pisemnej zgody wydawcy.
W sprawie zezwoleń należy zwracać się do Wydawnictwa NPD,
ul. Polnej Róży 1, 02–798 Warszawa
e-mail: redakcja@BibliaNPD.pl

Więcej informacji na stronach:

http://www.BibliaNPD.pl

I S B N 9 7 8 -8 3 -6 3 8 2 8 -6 2 -2
 S P IS T R E Ś C I
Skróty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Wyjaśnienia metodologiczne NPD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

K o m e n ta rz N P D

Aaron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Abraham . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Adam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Amen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Andrzej Apostoł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Anioł, aniołowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Antychryst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Apollos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Apostoł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Babilon (wielki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Bałwochwalstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Barnaba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Bartłomiej Apostoł (Natanael?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Bazar Annasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Belzebub . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Bestia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Biblijne metody wychowawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Błogosławieństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Boża miłość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Boża sprawiedliwość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Boża suwerenność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Boża świętość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Boża wierność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Boże Królestwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Boże Prawo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Boże wybranie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Boży plan zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Boży sposób karcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Celnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Cesarze rzymscy (zwani cezarami) wspomniani w NT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Chanuka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Cherubiny (cheruby) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Choroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Chrystus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Spis treści 6

Chrystus w Starym Testamencie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Chrzest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Chrześcijanin w świecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Ciało . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Ciało Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Cierpienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Cud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Czasy ostateczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Czyściec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Dary duchowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Daty powstania ksiąg Nowego Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Demon, demony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Diabeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Diatessaron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Dobra Wiadomość o ratunku w Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Doketyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Doktrynerstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Droga szabatowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Droga (proces) zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Duch Boży w człowieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Duch Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Duch człowieczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Duch Jezusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Duch Świętego Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Duch Święty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Duch Uświęcający (Duch Świętości) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Duchowa światłość i ciemność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Duchowe narodzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Dusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Dziecięctwo Boże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Dzień Zagłady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Dziesięciny i ofiary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Dziesięć Przykazań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Eon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Esseńczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Ewangelia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Ewangelia sukcesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Ewangelizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Faryzeusze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Filemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Filip Apostoł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Gehenna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Gnoza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Greka koine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
7 Spis treści

Grzech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Grzech pierworodny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Grzech przeciwko Duchowi Świętemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Hades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Hermeneutyka biblijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Herodianie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Hipokryzja, hipokryta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Imię Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Interpretacja Apokalipsy (różne założenia i kierunki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Interpretacja Biblii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Izrael . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
J 3,16 – Aspekty tłumaczeniowe i teologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Jakub Apostoł (Mniejszy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Jakub Apostoł (Większy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Jakub (Sprawiedliwy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Jan Apostoł i ewangelista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Jednobóstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Jerozolima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Jezioro Galilejskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Jezus Chrystus – Bóg i Człowiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Jom Kippur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Juda Apostoł (Tadeusz, Lebeusz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Judaizowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Judasz Apostoł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Judejczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Kadzidło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Kalendarz żydowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Kapłani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Kobieta w kościele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Kobiety wspomniane w Nowym Testamencie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Kohorta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Komunia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Korban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Kościół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Krew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Królestwo Boże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Kult świątynny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Lewici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
List dłużny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Lud Boży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Łaska Boża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Łukasz ewangelista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Macedonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Maciej (czy Apostoł?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Spis treści 8

Małżeństwo według Bożego planu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

Marek ewangelista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Masoreci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Mateusz Apostoł i ewangelista (Lewi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Melchizedek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Menora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Mesjasz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Miasta lewickie i miasta ucieczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Miłosierdzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Miłość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Modlitwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Mojżesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Mówienie obcymi językami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Nadanie Bożego statusu sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Nadzieja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Nakładanie rąk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Namaszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Napełnienie Duchem Świętego Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Narodzenie z Bożego Ducha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Naród wybrany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Natura Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Natura Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
Natura człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Nawrócenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Nazireat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Neopogaństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Niewolnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Nowa i stara natura człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Nowe narodzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Nowy szabat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Oblubienica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Obrzezanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Oczyszczenia żydowskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Odkupienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Odwieczne i nieskończone Życie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Ofiarna Boża miłość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Oliwa w symbolice namaszczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Opamiętanie się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Opoka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Otchłań (Hades, Szeol) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Owoc Ducha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Papirusy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Paraklet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Pascha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
9 Spis treści

Paweł Apostoł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

Pewność zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Pewność zbawienia w Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Piekło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Pieniądze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Pierwocina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Pięćdziesiątnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Piotr Apostoł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Plagi biblijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Poborca podatków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Podatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Podział Biblii na wiersze i rozdziały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Pokuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Pomazaniec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Pornografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Poświęcenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Potępienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Powtórne narodzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Prawica (zasiadać po prawicy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Prawo Chrystusowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Prawo Mojżeszowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Prawo Sumienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Prawo Wykupu (Odkupu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Predestynacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Pretorium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Proces uświęcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Proroctwa mesjańskie w ST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Prorok, proroctwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
Przebaczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Przebłagalnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Przybytek (symbolika i jej wypełnienie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Przybytek Boży (historia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
Przymierze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Przypowieści i przenośnie użyte przez Jezusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
Przywilej Pawłowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
Przywództwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Purim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Rabbi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Raj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Religia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Religia rzymska (natywna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Rodowód Jezusa Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Rodzina Jezusa Chrystusa (ziemska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Rok jubileuszowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
Spis treści 10

Rosz ha-Szana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

Rozwód a kolejne małżeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
Róg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
Różnice między relacjami ewangelicznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
Saduceusze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
Samarytanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
Sanhedryn (Rada Najwyższa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
Sąd Ostateczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
Septuaginta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
Serafiny (serafy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Serce człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Smok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
Soma i sarks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
Sól . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
Społeczność wierzących w Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Stara i nowa natura człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
Stronnictwa żydowskie w czasach Nowego Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
Sukcesja apostolska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
Sukkot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
Sumienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Syjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Symonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Szabat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Szata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
Szatan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
Szawuot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Szeol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Szymon Apostoł (Kananejczyk, zelota) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Szymon (Piotr, Kefas) Apostoł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Światłość duchowa i duchowa ciemność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Świątynia jerozolimska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Świątynny model religijności a biblijne chrześcijaństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Święci w Niebiosach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
Świętość i uświęcenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
Targumy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Teologia sukcesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Teoria predestynacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
Tomasz Apostoł (Didymos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
Trwanie w Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
Tymoteusz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Tysiącletnie Królestwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
Tytus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Uczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Uczynki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
11 Spis treści

Ukrzyżowanie (jako forma rzymskiej egzekucji) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

Usprawiedliwienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Uzdrowienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Ważne miejscowości wspomniane w Nowym Testamencie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
Wiara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
Wieczerza PAŃSKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
Wielka wyuzdana Nieprzyzwoitość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Wielkie nauczania zawarte w Nowym Testamencie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Wierzący czy niewierzący . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
Władza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
Wojna duchowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
Wola Boża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
Wybranie Boże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
Wytrwanie w wierze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
Wyznanie grzechu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
Wyżyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Zanurzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
Zaślubiny w kulturze hebrajskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
Zbawienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
Zeloci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
Zestawienie nauczań zawartych w Nowym Testamencie na temat
odwiecznego Królestwa Niebios oraz Piekła i wiecznego potępienia . . . . . 402
Znaki i cuda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
Znawcy Prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
Zwoje (księgi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
Życie wieczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408
Żydzi mesjańscy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408
K O M E N TA R Z N P D
 Wybór i zakres haseł przedstawionych w niniejszym komentarzu wyniknął zasadniczo
z potrzeby dokładniejszego objaśnienia kwestii filologicznych, historycznych czy
teologicznych, które miały istotny wpływ na formę i postać Nowego Przekładu
Dynamicznego NT. Myśli zawarte w hasłach mogą się powtarzać, co jest zamierzoną
konsekwencją faktu, iż poszczególne jednostki tematyczne komentarza pomyślano jako
samodzielne artykuły, które powinny być zrozumiałe bez odnoszenia się do innych. Nie było
ani zamiarem, ani ambicją Zespołu Redakcyjnego NPD, by niniejszy komentarz stał się
wyczerpującym źródłem informacji teologicznych, filologicznych czy historycznych, a już na
pewno nie podręcznikiem teologii systematycznej. Aby mógł spełniać taką funkcję, musiałby
zostać znacznie bardziej rozbudowany i przybrać charakter naukowy, zaś intencją Zespołu
NPD było przygotowanie Komentarza NPD w formie popularnej i podręcznej.

Aaron
Brat Mojżesza, starszy od niego o 3 lata (por. Wj 7,7), a jednocześnie młodszy brat Miriam
(por. Wj 15,20). Znaczenie jego imienia nie jest pewne. Niektórzy tłumaczą: „góral” albo
„oświecony”, w zależności od jakiego rdzenia hebrajskiego je wyprowadzają. Jako syn
Amrama pochodził z plemienia Lewiego (por. Wj 4,14) w linii Kehata oraz Merariego
(por. Wj 6,16-20). Był mówcą towarzyszącym niewymownemu Mojżeszowi (por. Wj 4,10-14).
Z Bożego ustanowienia został namaszczony na pierwszego arcykapłana w społeczności
Hebrajczyków (por. Wj 29,1-30). Jego potomkowie tworzyli w Izraelu kastę kapłańską.
Aaron nie dochował wierności Bogu, lecz pod wpływem nacisku społecznego poprowadził lud
w budowie bożka – cielca ze złota (por. Wj 32,1-6). Z uwagi na duchową postawę, jaką wraz
z Mojżeszem ujawnił w Kadesz przy wodach Meriba (por. Lb 20,2-13) – podobnie jak jego
brat – nie wszedł do ziemi obiecanej. Mając 123 lata, umarł na górze Hor (por. Lb 33,38–39).
Z rodu Aarona pochodziła Elżbieta (żona kapłana Zachariasza) – matka Jana zwanego
Chrzcicielem (por. Łk 1,5). O wyższości wiecznego kapłaństwa Chrystusa nad kapłaństwem
Aarona można przeczytać w Hbr 4,14 – 10,18.
Patrz też → Prawo Mojżeszowe; → Przybytek (symbolika i jej wypełnienie).

Abraham
Pierwszy biblijny patriarcha, którego losy są opisane w Rdz 11–17. Z pochodzenia był
Chaldejczykiem urodzonym w mieście Ur nad brzegiem Eufratu. Ruiny tego miasta zostały
odkryte w połowie XIX w. w pobliżu miejscowości An-Nasirijja na terytorium obecnego
Iraku (mniej więcej w połowie drogi między Bagdadem a Zatoką Perską). W tamtych
czasach rejon ten nie był pustynny jak obecnie, a samo Ur uchodziło za zasobne miasto.
Abraham posługiwał się jeszcze wówczas imieniem Abram (co znaczy „wyniosły ojciec”).
Imię to mogło być wyrazem szacunku dla jego ojca Teracha. Abram, wezwany przez Boga,
posłusznie opuścił dostatnie życie w Ur chaldejskim i wraz z ojcem, żoną Saraj (która była
jego przyrodnią siostrą) oraz bratankiem Lotem wyruszył do Charanu (por. Dz 7,2-4), gdzie
osiadł na blisko pół wieku. Tam, w wieku 75 lat (już po śmierci swego ojca Teracha), został
ponownie wezwany przez Boga, by ruszył dalej – do innej krainy, którą okazał się Kanaan.
I tym razem Abram okazał Bogu posłuszeństwo (por. Hbr 11,8).
Dwadzieścia cztery lata później, gdy Abram miał 99 lat, Bóg zawarł z nim przymierze,
obiecując mu, iż stanie się ojcem licznych narodów. Jako znak tego przymierza Bóg
 33 Adam – Komentarz NPD

ustanowił obrzezanie napletka, zarówno samego Abrama, jak i napletków wszystkich

jego potomków. Częścią tej Obietnicy była także zapowiedź przyjścia na świat potomka
Abrama z niepłodnej dotąd żony Saraj. Wówczas Bóg nadał Abramowi nowe imię – Abraham
(dosł. „ojciec wielu narodów”), a jego żonie – Sara (dosł. „księżniczka”). Zgodnie z obietnicą
Sara, choć była starą, niepłodną kobietą (por. Rz 4,19), urodziła syna, któremu Abram
nadał imię Izaak (dosł. „śmiech”) w celu upamiętnienia reakcji swej żony na zapowiedź, iż
w wieku 90 lat urodzi dziecko (por. Rdz 18,9-15).
Gdy Izaak miał 33 lata (o czym mówi tradycja żydowska), wiara Abrahama została
ponownie poddana próbie (testowi). Bóg wezwał Abrahama, by na wzgórzu Moria, na
którym później została wybudowana jerozolimska świątynia Salomona, złożył swego syna
w ofierze. I tym razem Abraham usłuchał Bożego polecenia bez wahania, działał bowiem
w głębokim przeświadczeniu, że skoro Bóg powiedział: „(…) twoje prawowite potomstwo
będzie wywodzić się z Izaaka”, to musi dysponować mocą, by jego syna przywrócić do życia.
Dlatego odzyskał Izaaka niemalże tak, jakby „powstał on z martwych” (Hbr 11,18-19 NPD).
Taka postawa Abrahama sprawiła, że został nazwany „ojcem wiary” lub „ojcem wszystkich
wierzących” (por. Rz 4,16; Ga 3,6-8), gdyż jako pierwszy pokazał w praktyce, czym jest
wiara (zaufanie), która podoba się Bogu. Tego typu wiara (wiara biblijna) polega na
p e łn y m z a u fa n iu B o ż e m u S ło w u , a więc zaufaniu temu, co mówi Bóg. Abraham, choć
był człowiekiem o wielu wadach i słabościach, nigdy nie zwątpił w to, co usłyszał od
Najwyższego (por. Rz 4,17-22). Zawsze był posłuszny Bożemu Słowu. Jego żona Sara
(również pomimo swoich słabości) została ukazana w NT jako wzór postawy wierzącej
kobiety (por. Hbr 11,11) – szczególnie w kwestii poszanowania męża i poddania się jego
przywództwu oraz autorytetowi (por. 1 P 3,5-6).
Chociaż wiele ludów uważa Abrahama za swego fizycznego protoplastę (w tej liczbie
znajdują się wyznawcy judaizmu oraz muzułmanie), to jednak Apostoł Paweł podkreśla,
że dziedzictwo Abrahama realizuje się w naśladowaniu jego wiary (zaufania do Bożego
Słowa), a nie w pochodzeniu genetycznym (por. Ga 3,7-9; Ga 3,29). Nauczał tak, ponieważ
sam Jezus niezwykle dobitnie wypowiedział się w tej sprawie (por. J 8,39-58). W tekście
tym Jezus odniósł się do swego spotkania z Abrahamem (pojawiając się w postaci kapłana
Melchizedeka), co szerzej wyjaśnione jest w Hbr 5–7.
Patrz też → Wiara; → Przymierze.

Adam
Słowo hebr. Adam oraz gr. Adam znaczy „człowiek”. Etymologicznie pochodzi od hebr. ada-
mah, które można tłumaczyć jako „czerwona gleba” lub „uprawna ziemia”. Tylko w kilku-
nastu wystąpieniach, na ponad 500 użytych w Biblii, słowo „Adam” oznacza konkretnego
człowieka. W zdecydowanie większej liczbie przypadków odnosi się do ogólnie pojętej
„ludzkości” rozumianej kolektywnie. W teologii Adam jest postacią, przez którą grzech
wszedł na świat i doprowadził do skażenia ludzkiej natury. W opozycji do Adama NT przed-
stawia Jezusa Chrystusa symbolicznie jako nowego Adama (nowego Człowieka), w Osobie
którego Boża łaskawość przyszła na ten świat (por. J 1,17), aby – przez ukrzyżowanie
starej, grzesznej ludzkiej natury i poddanie się uświęceniu w Chrystusie – odnowieni ludzie
mogli dostąpić wiecznego Życia w Bożym Królestwie (por. Rz 5,12-21).
Patrz też → Grzech pierworodny; → Pewność zbawienia w Chrystusie.
 Amen – Komentarz NPD 34

Amen
Hebrajskie amen ma znaczenie mocnego potwierdzenia: „Niech tak się stanie”, „Niech tak
będzie” w stosunku do tego, co zostało przed chwilą wypowiedziane (por. Jr 28,6). W ST
wypowiadane było przez Żydów nie tylko przy modlitwach i wielbieniach (por. Ps 41,13),
lecz także jako potwierdzenie przysięgi (por. Lb 5,22) czy przekleństwa (por. Pwt 27,15-26).
W Iz 65,16 fraza Belohe Amen w NPD została przełożona jako „Bóg Niezawodny” (w innych
przekładach „Bóg wierny”).
Greckie amen używane na końcu wypowiedzi ma podobne znaczenie jak opisane wyżej
w jęz. hebrajskim. Jednak wypowiedziane na początku zdania ma inny charakter. Jego celem
jest przyciągnięcie uwagi, podkreślenie wagi tego, co za chwilę zostanie wypowiedziane,
szczególnie jeśli zostało użyte podwójnie. Fraza: „Amen, amen mówię wam…” w NPD
zwykle jest tłumaczona jako: „Posłuchajcie uważnie, gdyż to, co powiem, ma ogromne
znaczenie…”. W ewangeliach synoptycznych odnotowano, iż Jezus 54 razy użył słowa
„amen” w taki właśnie sposób. Jan w swojej relacji odnotował 25 razy podwójnie użyte
„amen” przez Jezusa.
Podobnie jak w ST (por. Iz 65,16), również w NT znajdujemy szczególną frazę, w której
użyte jest słowo „amen”. W Ap 3,14 Jezus powiedział: „To mówi Amen…”. W tym wypadku
NPD oddało ją ekwiwalentem dynamicznym: „To mówi Ten, który jest Prawdą i sensem
wszystkiego, i w którym wszystko się dokonuje…”. Inne przekłady tłumaczą literalnie:
„To mówi Amen…”.

Andrzej Apostoł
Pochodzący z Betsaidy syn Jana był rybakiem, podobnie jak jego brat Piotr Apostoł. Zanim
stał się uczniem Jezusa, wraz z bratem był uczniem Jana zwanego Chrzcicielem (por. J 1,35-
-40). Prawdopodobnie z tego powodu razem z Piotrem praktykowali wodny chrzest Janowy,
chociaż Jezus sam tego nigdy nie czynił (por. J 4,1-2). Nie ma żadnych wzmianek o Andrzeju
po zesłaniu Bożego Ducha w dniu Pięćdziesiątnicy. Biblia nie wspomina o jego śmierci.
Legendy sugerują, że Andrzej zginął męczeńską śmiercią krzyżową w Grecji.

Anioł, aniołowie
Słowo „anioł” jest polskim tłumaczeniem greckiego słowa angelos lub hebrajskiego melech,
które są rzeczownikami pospolitymi o znaczeniu etymologicznym „posłaniec”, ewentualnie
„zwiastun”. Etymologicznie słowo melech znaczy „chodzący tam i z powrotem”. Słowo
to w żaden sposób nie determinuje natury posłańca, gdyż mówi jedynie o jego funkcji.
Aniołowie opisywani w Biblii wyglądają jak ludzie, stąd ludzie często nie rozpoznają, z kim
mają do czynienia (por. Rdz 19,1-4; Hbr 13,2). Żadna z biblijnych relacji nie wspomina,
by aniołowie mieli skrzydła. Ikonografia religijna wyrządziła teologii w tej sprawie wiele
szkód. Jedynymi istotami duchowymi ze skrzydłami są w Biblii cherubiny (por. Wj 25,20)
oraz serafiny (por. Iz 6,2). Te jednak nie są aniołami. Z tekstów biblijnych wynika, że
określenie „anioł” używane jest do posłańców mających naturę:
a) duchową (komunikujących się z ludźmi zawsze w językach zrozumiałych dla ludzi):
• aniołowie Boży (por. Łk 1,11-19; Dz 12,7);
• aniołowie szatana (por. Mt 25,41; Ap 12,9; 2 Kor 11,14; Ga 1,8);
b) materialną (cielesną), dzielących się na:
35 Anioł, aniołowie – Komentarz NPD

• rzeczy lub zjawiska nieożywione (np. wichry, ogień oraz inne żywioły zwia-
stujące potęgę Boga, por. Ps 18,8-16; Ps 104,4);
• byty ożywione – najczęściej ludzie, z krwi i kości, jak choćby dwaj uczniowie
Jezusa opisani w Łk 9,52, których PAN zmierzający do Jerozolimy wysłał
przed sobą do wsi samarytańskiej, by w niej przygotowali Mu nocleg. Oczy-
wiście do tej kategorii mogą być zaliczani ludzie służący zarówno Bogu, jak
i siłom ciemności.
Istotnym problemem w przekładach biblijnych jest nazbyt semantyczne podejście tłumaczy,
którzy – gdy tylko widzą słowo angelos – od razu interpretują je w odniesieniu do bytów
duchowych, i to najczęściej służących Bogu Najwyższemu, nie zwracając przy tym uwagi
na bliższy czy dalszy kontekst. Przykładem tak bezkrytycznego tłumaczenia słowa angelos,
który wyrządził gigantyczne szkody teologiczne, jest 1 Kor 13,1. W większości literalnych
przekładów (i to nie tylko polskich) używa się tam określenia „języki aniołów” lub „języki
anielskie”, zupełnie pomijając kontekst, w jakim Apostoł Paweł umieścił te słowa. Ten zaś
był następujący.
Korynt, w którym Apostoł Paweł założył wspólnotę wierzących w Chrystusa, był
miastem otwartym, w którym ścierały się różne kultury, myśli i do którego przybywało
mnóstwo osób z uwagi na bliskość portu w Kenchrach. Położenie Koryntu oraz zwolnienie
go z podatków mocą edyktu Juliusza Cezara z roku 44 p.n.e. sprawiły, że miasto to
było niezwykle zamożne i pławiło się w życiowym hedonizmie. Grecy, którzy przyjęli
głoszoną przez Pawła Dobrą Wiadomość o ratunku w Chrystusie, stanowili pierwsze
zręby wspólnoty chrześcijańskiej w tym mieście. Jednak tworząc nową społeczność ludzi
ufających Chrystusowi, wnieśli do niej także swoje greckie dziedzictwo kulturowe, według
którego świat był podzielony na ludzi oświeconych – cywilizowanych (mówiących po
grecku) – i nieoświeconych – niecywilizowanych (zwanych barbarzyńcami, którzy mówili
innymi językami niż grecki)1 . Do tego właśnie odniósł się Apostoł Paweł, pisząc słowa
zawarte w 1 Kor 14,6-11. To stanowi bezpośredni kontekst dla jego nauczania o darze
przemawiania obcymi językami. Otóż gdy do Koryntu przybywali posłańcy (gr. angelos)
z innych kościołów spoza Grecji, często posługiwali się obcymi językami – zupełnie innymi
niż greka czy łacina. Greccy chrześcijanie nie rozumieli ich i dlatego (jak to Grecy) zwali ich
barbarzyńcami (od onomatopei bar, bar, które wyrażały sposób postrzegania niezrozumiałej,
wręcz bełkotliwej dla Greków mowy). W 1 Kor 13,1 nie chodzi zatem o jakieś „anielskie
języki”, o których nie ma w Biblii ani słowa, ale o języki obce, którymi posługiwali się
przybywający posłannicy z innych wspólnot. Co więcej – warto zauważyć, że gdy aniołowie
Boży (posłannicy Najwyższego) przychodzili do ludzi z jakąkolwiek misją, zawsze mówili
zrozumiałymi dla ludzi językami. Jak bowiem inaczej mieliby w komunikatywny sposób
przekazywać wiadomości od PANA? Gdy Apostoł Jan, przebywający na zesłaniu na wyspie
Patmos, otrzymał wgląd w sprawy niebiańskie i rozmawiał z aniołami (posłańcami Boga
Najwyższego), ci używali języka zrozumiałego dla niego (być może mówili po aramejsku
albo po grecku). Gdy Apostołowie podczas zesłania Bożego Ducha w dzień Pięćdziesiątnicy
otrzymali dar przemawiania w obcych językach, których wcześniej się nie uczyli, mówili
ludzkimi językami i dialektami (por. Dz 2,6-11) zrozumiałymi dla ludzi tam zebranych.

1
Analogiczny podział stosowali Żydzi, dzieląc świat na Żydów i nie-Żydów (pogan).