CHUONG £. KINH TE VIMO VA NHUNG VAN DE CO BAN CUANEN KINH TE Chuong 1 gigi thiéu téng quan vé kinh té hoc vat kinh té hoc vi mé yi te cdch la mt b6 phan ctia kinh té hoc. Chaong nay.tdp trung vaio gidi thiéu ba van G8 nén tang cia moi nén kinh té la san xudt cdi gi, san xudt nlae thé nao, san xudt cho ai va cdch thite gidi quyét che van a8 kinh 16 co ban nay trong mdi mét co ché kinh 16 khde nhau, phan bigt pham vi nghién ciu cia kinh té hoe vi md, kinh té hoc vi mé va cich thitc van dung phan tich thye ching va phan tich chudn tée trong gidi quyét cde vdn dé kinh té va phan tich cde nguyén tic dé lwa chon phuong én ti uu trong diéu kien ngudn hee khan hiém. LL. Tong quan vé kinh ¢é hoc 11.1. Khai niém vé kinh té hoe Theo thdi gian va su van déng ciia céc qui Iuat x4 h6i cho thay, x4 hi con ngudi ngay cang phat tridn, ddi song cua ngudi dan ngay cing duoc nang lén. Tuy nhién, dé 06 due cae két qua dé, méi ngudi, moi #6 chite va cde nén kinh té khéc nhau da phai rdt khé khan trong viée dua ra cde quyét dinh kinh té ding din trong ting thoi diém. Do vay, can thiét phai nghién ctu kinh té, 48 hiéu 3 hon vé cde hoat déng kinh té didn ra hang ngay, hang gid 6 trén kh4p moi noi trén thé gidi. Kinh 8 hoc 1A mén khoa hoc gitip cho con ngudi hiéu vé ech tite van hanh ctia nén kinh té n6i chung va cdch thite tng xi cba ting thanh vién tham gia vao nén kinh té ndi riéng. Theo Paul A. Samuelson, kinh té hoc 14 mén khoa hoe nghién ctu xa hi str dung cfc ngudn lye khan hiém nhw thé nao dé san xudt ra cdc hang hod cé gia trj va phan phdi ching cho cdc di tng khac nhau,Nén kinh té va cde thanh vién cia né luén phai d6i mat véi tinh trang khan hiém vé nguon ic. Xét vé cé nhén ngudi tiéu ding, thu nhap danh cho chi tiéu 1a hitu han, Thdi gian danh cho céng viée cba méi ngudi cing khéng phai 14 v6 tin. Xét rong ra, trong pham vi ca mét nén kinh té cfing cho thay digu nay hoan todn ding. Trong nan kinh té luén tén tai sy khan hiém vé lao déng, tién vén, dAt dai, tai nguyén khoang san... Thue té cho thay, tinh trang khan hiém cdc ngudn hyo dae biét la nguén nhan lye chat Iugng cao la mét van 48 ching ta phai d6i mat trong cde nginh sin xudt hién nay cia Viét Nam, Sy thiéy hut ngudn nhan lyre chat lugng cao [A mét trong nhiing van d8 dain dén nhting quan ngai cho cde doanh nghiép EDI khi dau tr vao VietNam (Hp 1.1). Hop 1.1. Nganh sin xuat tiép tue khdt nhan hye chat lugng VTV.vn - Theo Navigos Search, nu cau tuyén dung nhan lye trong nganh san xuat ting 30%-32%. Ngudn khan hiém thye sy dang dén tt chin lye lvgng céng nhén, ky thudt vién van hanh. Trong 5 thang dau nim 2019, ca nude cé 1.363 dy dn FDI mdi duge cdp gidy ching nhfn ding ky dau tu, ting 38,7% so voi cimg ky nim 2018. Trong d6, ding cha y, san xudt - ché bién 1a nganh thu. hét dau tr FDI nhiéu nhat tai Viet Nam voi 205,28 ty USD. Tuy nhién, nhan lye trong nganh nay tai Viét Nam 1a van 4 mA nhiéu doanh nghiép FDI tran tra", Nhu cau etia con ngudi noi chung 1a khéng ngimg ting lén, méi ngudi déu cé nhu cau vé an, 6, m&c, di lai, hoc hanh, cham séc stre khée, vui choi gidi tri. Nhu cdu phat trién cao hon nifa nhu: nhu cau vé an ninh, an toan cho ban than, nhu cau duge moi ngudi t6n trong, nhu du duge sang tao, durge kham pha ban than va cu6c séng xung quanh... "Ngudn: https://vtv.va/kinh-te 10Cing voi sy phat trién nhu cdu cA nhén, nhu cdu ctta nén kinh té ciing khéng ngiting tang lén. Dé 14 cac nhu cdu vé ting truéng va phat trién kinh 8, nbu cau gidi quyét céng an viéc lam, dam bao céng bang trong x4 héi, nhu cau dam bao an sinh xf hdi, cdc nhu cau vé dam bao an ninh quéc phong... Dé thod man céc nhu cdu ngiy cang da dang, phong pha va khéng ngiing tang 1én ctta nén kinh t6 va cdc thanh vién ctta nd, doi hdi phai 06 rét nhidu ode nguén lye vat chdt. Khi tdn tai trang thai ngudn lye khan hiém, dé thoa man cac nhu cdu cia nén kinh 16 va cdc thanh vién cia nd, cin phai dua ra cae Iya chon kink té, Lira chon kinh t8 ddi hoi nén kinh +8 phai sir dung 6 higu qua cdc ngudén lye khan hiém, mot cach tét kigm nhdt dé thoa man cdc nhu cau va mong muén ofa nén kinh té va cdc thanh vién cia nd. Nhw vay, dic trung hét ste quan trong oila kinh té hoc d6 chinh 1a khoa hoc cia sy iva chon trong didu kién khan hiém. Lya chgn viée str dung c4c nguén Ie khan hiém nhu: vén, lao d6ng, dat dai, tai nguyén thién nhién.,. 2 dép tng nhu cdu ngay da dang phong phi va khong ngimg tang [én cia con ngudi vé sinh host, van hod, gido due, y té... 1.1.2. Cae b6 phn ciia kinh té hoe Kinh té hoc vi m6 Kinh té hoc vi mé 1a mét bé phan cia kinh +6 hoc nghién ciru hanh vi ciia céc thinh vién kinh té dé 1a cdc hé gia dinh, doanh nghiép va chinh ph. Cu thé kinh t8 hoc vi mé nghién cttu cdo van 48 nhu: Muc ti€u cia cdc thanh vién kinh 61a gi? Cdc giéi han cia céc thanh vién kinh té; Phuong ph4p dat ciroe mye tiéu cla-cde thanh vién kinh & te... Kinh té hoe vit méKinh té hoc vi mé 1a b6 phan ctia kinh té hoe nghién ettu cdc van dé kinh té téng hop ctia nén kinh té nhw tang trudng, lam phét, thét nghiép... Kinh té hoe vi mé va kinh té hoc vi mé tuy 6 déi tuong nghién ctu khde nhau nhung déu 1a nhiing néi dung quan trong cia kinh té hoe, hai b6 phan nay cé méi quan hé hitu co tac dOng qua Iai Jin nhau. Kinh té hoe chudn tide Kinh té hoc chun tac lién quan dén danh gid cli quan ciia cdc c4 nhan, lién quan dén cdc cu héi nhu: Didu gi nén xdy ra; Cin phai nhw thé no... Vi dy: Gia xang dau hién nay 1 qué cao chinh phi cdn cd bién phap binh dn gid; Hay Chinh phd nén tién hanh tro gid cho cdc ngu dan ra Khoi danh bt c4; Hode ty 18 that nghiép hién nay qua cao, can phai thy hign céc bién phap ha thap ty 16 that nghiép... Kinh té hoc thuc ching Kinh té hoe thwe ching lién quan dén céch ly giai khoa hoo, cdc van dé mang tinh nhan qua va thudng lién quan dén cdc céu hoi nhw: Dé 1a gi; Tai sao lai nhu vay; Didu gi s@ xdy ra néu... Vi dy: Khi Nha nuéc ting thué 6 t6 nhap khdu sé lim gid 6 16 trong nuéc ting lén. Hay, t5e d6 fing truéng kinh té cia Viét Nam nim 2018 1a 7,08%; Lam phat nim 2018 14 3,54%. Mac dit cé su khde biét, nhung kinh té hoc thye chimg va kinh té hoc chudn tic cé méi quan hé voi nhau. Quan dim thye ching duoc hinh thanh dya trén sw théng nhét mang tinh phd bién va khéch quan, nd a co s6 cho cdc quan diém yé chudn tic cho viée ra nhiing khuyén nghi, nhiing quyét dinh, chinh sach.Méi quan hé gitta kinh #8 hoe thye chimg va kinh té hge chudin the cho phép ching ta hiéu duge tai sao Iai cé sy tranh fuén va bat ddng gifia cdc nha kinh té. Ching han cing bin vé vigc phat trién nganh céng nghigp sin xudt 6 16. Céc nha kinh té du théng nhdt voi nhau ring can thiét phai c6 cdc chinh séch nhdm phat trién nganh cong nghiép 6 t6, mét trong nhiing nganh quyét dinh dén ting trudng kinh t6, Nhung ching ta dang d6i mat voi thuc trang nganh cong nghigp 6 t6 hién nay dang 6 tinh trang yéu kém, ty 18 ndi dia hod thdp. Trude thye 18 dé, 06 nha kinh t8 cho ring cdn phai dénh thué cao 6 t6 nhdp khdu dé bao vé cdc doanh nghiép san xudt 6 t6 trong nude cdn non tré. Nhung cé nha kinh ¢é lai cho ring cin giam thué 4 t6 nhap khan, 48 gid 6 t6 nhap khdu ré hon, tao ap lye buge cdc doanh nghiép san xudt 6 t6 trong nude phai thye hién cc bién phap cai tién qua trinh san xuat, p dung khoa hoc céng nghé, ting ty 16 ndi dja héa dé c6 thé giam chi phi san xudt va ha gid thanh xudng dé nding cao site canh tranh, Boi néu dé tinh trang cdc doanh nghiép trong nude dc quyén thi trudng 6 t6, thi ho sé khéng chju cai tién sin xuat, ting ty 1é ngi dia hod va sé khéng dat duge myc tiéu vé phat trién nganh cong nghiép 6 t6. Nhw vay, m&c di cing dua ra quan diém vé viée phat trién nganh cong nghiép 6 t6, Nhung cdc phat biéu cé tinh chudn the fai khéc nhau, do cdc nha kinh té ding 6 cde géc d6 khéc nhau véi cde gid tri khde nhau dé phan tich. Do dé, cé thé th4y nhiéu tranh luan vé kinh t8 1a khdng di dén hdi két. 1.2. Nén kinh té 1.2.1. Nhieng vn dé kinh t8 co’ ban 13Bat ky mét nén kinh té nao cfing déu phai gidi quyét va tra lai cho duge ba van dé co ban 1a: san xudt céi gi, san xudt nhu thé nao va sin xudt cho ai, San xuit edi gi San xuat cdi gi hay san xudt nhiing hang hod gi véi sé Ivong bao nhiéu? M@i nén kinh té can xdc dinh nén sin xudt nhitng hang hod gi v6i sé lugng bao nhiéu trong v6 sé cdc loai hang hoa va dich vu cé thé san xuat dugc va sin xudt ching vao thii diém nao. San xudt nhw thé nao M@i nén kinh té can gidi quyét nhiém vy hét site quan trong 1a voi mét ngudn tai nguyén va lao dong cho trvdéc, né phai tim ra cach thire két hop ching thé ndo cho higu qué, tie 14 ding it nguén Iwo nhdt 8 san xuat ra nhiéu nhat cdc san phim nhdm thoa man tdi da cdc nhu cdu cha x hdi. San xuat cho ai M6t trong nhiing nhiém vy co ban cia bat ky ndén kinh té nao 1a quyét dinh xem ai 1a ngudi [a ngudi sé duge hwéng cdc thanh qua cha nhiing né kre kink té. Viée phan phéi cdc sin pham lam ra cho cdc thanh vién cia xa héi khong phai la y muén cht quan ctia mét nhom ngwdi hay mét thé ché chinh trj ndo ma truéc hét va trén hét 1A do chinh phuong thite sin xuét ra chting quyét dinh. 1.2.2. Cae thanh vién tham gia vao nén kinh té Dé hiéu duge cach thite vin hanh ota nén kinh t& ching ta can xem xét ai 1a ngudi ra cdc quyét dinh kinh td Iya chon cdc ngudn lye khan hiém nhim thoa man nhu cdu cua con ngudi. Céc thanh vién thamgia vao nan kinh té bao gdm ba nhém: Ngwi tiéu ding (6 gia dink); Ngudi san xudt (haing/doanh nghiép); Chinh pha. Thie nhdt, nguai tiéu ding (hé gia dinh) Ho cé thé 14 mét c4 nhan hoc mot nhém ngudi cing dua ra cdc quyét dinh kinh té. Trén thj truéng hang hod, hd gia dinh 1a ngudi tiéu ding, Ho quyét dinh mua hang hod gi, cia ai, sb long va chét Iugng ou thé thong qua cdu cia ho biéu hién 6 mute gid ma ho cé kha nang va sin sang chi tra. Trén thi trudng yéu t6 san xudt, h6 gia dink dong vai trd Li ngudi cung cdp cde nguén Ive. Ho quyét dinh cung cp bao nhiéu ngudn lye cho cac doanh nghiép. Cé 3 ngudn lye co ban 1a von, dt dai va lao déng. Ho nhan tién 1ai, tién lvong, tién céng, Ioi nhugn... tir viée cho thué, ban cdc yéu td san xudt a8 lai ding sé tién dé chi tiéu, mua sim cde hang hod tiéu ding phye vu nhu cau sinh hoat cia ban than nhu: mua sim luong thuc, thye pham, quan ao, 6 6, xe may, nha ctra, kham chita bénh, hoc hanh, vui choi giai tri... That hai, nguéi sdn xudt (hding/ doanh nghiép) Ngudi san xudt mua hod thué céc yéu 16 sin xuat va sit dyng cdc yéu t6 dé 48 san xudt va ban cde Logi hang hod va dich vu. Trén thi trudng cdc yéu 16 sin xudt, doanh nghigp véi tu céch 1a ngudi di mua, di thué cdc yéu t6 sin xudt. Day chinh la vige doanh nghiép tap hop cae ngudn lye phyc va cho sn xudt ahu nguén vén, tu ban ding 4é mua nguyén nhién vat ligu, may méc thidt bi, dat dai nha xwéng, lao d6ng ding aé phuc vu cho viée két hop véi cdc ngudén lye khéc dé tao ra hang hoa dich vu. Trén tradng hang hod dich vy, doanh nghiép tham gia vdi ty cdch 1a ngudi ban, ngwdi cung ing hang hod ra thj trudng. Day chinh 1 két qua cla hoat dong sin xudt kinh doanh, Hang hoa do doanh nghiép lam 45ra duge ban cho ngudi tiéu ding dé phue vy cho nhu cau sinh hoat doi séng hang ngay hofic ding dé ban cho céc doanh nghiép khae str dung ahu 1 mt yéu 16 dau vao cho san xudt ola ho. Doanh nghiép thu duge doanh thu va Ioi nhudn tir vige ban hang hod va ding sé tidn 46 dé dau tu trd lai cho san xudt diréi nhiéu hinh thite khdc nhau nhw: mua sim thém may méc thiét bj mdi, nghién ctu phat trién san phdm méi, mé rong qui mé san xudt kinh doanh... Thit ba, chinh phi Chinh phi tham gia vao nén kinh té v6i tu céch 1A ngudi quan ly diéu hanh vi mé nén kinh 18. Voi tr cach nay, chinh pin cung cp hé théng phdp Inat, két cdu ha ting nhu: dudng sé, cdu céng, kho tang, bén bai, théng tin 1i8n lac, dim bao an ninh, quéc phng,... Chink phi can thiép vao thi trudng, diéu chinh hanh vi cia thj trudng, chi dong gidm cde tac déng tiéu cute 06 thé gay séc d6i véi thi trudng nhu: didu hanh gia xing dau, dién, nude, than... Mat khac chinh phi con tham gia vao thi trrdng véi tu cach [a ngudi tiéu ding lon nhat cla nén kinh té. Céc quyét dinh chi tiéu cia chinh phi, nhu: dau tr phat trién két cu ha ting, phat trim van hod, y 16, gido dyc, thé thao, an ninh, quéc phong... dau cé thé kich téng cau ctia nén kinh té tang Ién va thic ddy ting tredng kinh té, Cac thanh vién néu trén da tham gia cing hoat d6ng kinh t6, ho 6 méi quan hé mét thiét, rang buéc va phy thudc Hain nhau, Chinh ede méi quan hé gitta cdc thanh vién dé tao ra cdc co ché van hanh nén kinh té. 1.2.3. Mé hinh kinh té Dé hiéu due mé hinh hoat dong cia nén kinh +8, ngudi ta xy dyng so dd Jun chuyén cita ndn kinh t8 duge don gian hod theo sod 1.1, 16Chuhinghob Cimgivnghod ‘Thi trudng hang haga djeh yy Feeessroeroeeeo> : } Pant thn + ; y Thad Thoé HO giadinh [————>| Chink pha /#———J_ on nghigp _———| Cp . ‘Tro ofp 2 Tro cdp 1 | Thu abgp ft Y chiphi i vesseaseceneenen Thi trudng yéu : —————— >| tésinxuat 9 -———_—_. Cung yu 5 sin wut Chu yéu 16 sin xt 1.1. So 3 ludin chuyén cita nén kinh té So dé luén chuyén minh hoa cho déng chay ciia hang hod, dich vu va cdc ngudn Iyc trong nén kinh té. Nguoi tigu ding (hd gia dink) cung cAp cdc yéu t8 san xudt nhu: lao d6ng, tién vén, dét dai... nan vé cde khoan thu ahép th viée cung cAp cdc yéu td san xuAt bao gdm: tidn cong, tién Ivong, tién fai, Ioi tire... Ho ding khoan thu nhap nhén duge dé mua oc hang ho djch vy do doanh nghiép sin xudt ra. Lic nay trén thi trudng hang hod, dich vy, ngwéi tiéu ding (h6 gia dinh) 14 ngudi cAu hang hoa, dich vu. Cac doanh nghiép tham gia vao thi trudng hang hod, 1a ngudi cung vé hang hod djch vy. Ho ban hang hod, dich vy, thu tién vé va sir dung tidn d6 dé thué, mua cdc yéu t6 sn xuat dé phye va-nhu cau san xudt kinh doanh, Trén thj trudng yéu td san xuat doanh nghiép fa ngudi cdu yéu 16 san xudt. Chinh ph cting tham gia vao ca hai thj trudng hang hod dich vy va thi trudng yéu 16 sin xuat. Chinh pha kiém soat thi truéng théng qua 17nhiéu céng cu khéc nhau, trong 46 dién hinh nat 1A céng cy gid. Ching han qui dinh vé tién hrong téi thiéu, tran 1ai sudt, gid sin vé thu mua ndng san, gid tran vé xSng dau... Khi can thiét chinh phi cing cé thé hé tro ngwai sin xudt ho&e ngudi tiéu ding thong qua cdc chinh sach tro gia cho san xudt, tro gid cho hang tiéu ding. Nhung chinh phi cling sir dung céng cu thué dé tidu tiét hanh vi cia cac ngwdi sin xudt va ngwoi tiéu ding. Néu khuyén Khich mét nganh nao dé, chinh phi c6 thé uu dai vé thué, mién, giam, gidin thoi gian nép thué cho cde doanh nghiép hoae ngudi chiu thué thu nhap. Néu muédn han ché sy phat trién khong cdn thiét, chinh phi cd thé ting thué dé kiém ché sy gia ting cia cdc nganh hang 46. M6 hinh kinh té cho biét co ché phdi hop sy Iva chon gitta cdc thanh vién kinh t voi nhau dé giai quyét van dé khan hiém va ba vin dé kinh 16 co ban san xudt cdi gi, sin xudt nhw thé nao va san xudt cho ai. V6i tién trinh phat trién cia cdc quéc gia trén thé gidi da cho théy cé ba loai m6 hinh kinh té 6 1a: (2) M6 hinh nén kinh ¢é thi trudng; (ii) M6 hioh nén kinh té ké hoach ha tép trung; (ii) M6 hink nén kinh t& hén hop. Trong méi mé hinh cdo van dé kinh t6 co ban c6 cde cdch thite gidi quyét 14 khdc nhan, M6 hinh nén kinh té thi tring Nén kinh té thi trudng véi dae trung chinh 1a dyra vao ché d} sé hitu tr nhan vé tu ligu san xudt, sir dung hé théng thj trvdng va gid ca dé van hanh nén kinh 6, Viée tra 1i cu héi: sin xudt cdi gi, san xudt nhy thé nao va sin xudt cho ai hoan foan 1a do thi tredmg quyét dinh théng qua cae quy luat vén c6 cla minh. He théng gia cd, loi nhufn,,.sé xée dinh van dé cai gi, thé ndo va cho ai. Cac doanh nghiép Iya chon san xuat nhitng hang hoa dé thu duge loi nhudn cao nhat (van dé san xuét cdi gi) bang cdc ky thuat sin 18xudt o6 chi phi thé nhét (van dé sin xuét nhu thé nao). Vige tigu ding duge xée djnh théng qua cde quyét dinh cd nhan vé vige chi tigu tién luong va thu nhap cila ho (van dé cho ai). M6 hink nén kinh té ké hoach hod tip trung Nén kinh té ké hoach hoa tap trung véi dae tung co ban 18 dua trén ché 46 sé hetu toan din vé tu ligu san xudt ma nha nude 14 ngudi dai dign. Quyén quyét dinh viée stt dung cdc ngudn lye dé giai quyét ba vin dé: san xudt c4i gi, san xudt nhur thé nao, san xudt cho ai hoan toan do nha nude quyét dinh. San xuat cdi gi, duge xac dinh dia vao che ngudn lye higén c6 cha nén kin té, do nha nude quyét dinh. C&n ctt vao cde ké hoach vi md, nha nuée tién hanh giao chi tiéu ké hoach, nhiém vy phai thyc hién cho cdc don vi, co sé doanh nghiép cia nha nude. Dua vao chi tiéu ké hoach nha nude giao, cdc doanh nghiép tién hanh xay dung ké hoach cu thé cia minh, Dang thdi véi viée giao chi tiéu ké hoach 14 vige nha nude phan bé cde ngudn Sye vé von, lao déng, dat dai... cho ede doanh nghiép. San xudt ahu thé nao, duge nha née xdc dinh tir truée. Cac doanh nghiép due nha nuéc bao cdp vé céc ngudn lyo, tién hanh 18 chic sin xudt dé hoan thank chi tiéu ké hoach nha nude giao. Chi tigu ké hoach 1a phap lénh, bat bude cae doanh nghiép phai hoan thanh. Vi vay, t6i da hod loi nhudn khéng phai la myc tiéu séng con cia doanh nghiép. Thay vao d6, myc tiéu quan trong nhat [A phai hoan thanh cdc chi tigu ké hoach nha nude giao. Lo San xudt cho ai, duge nha nude xde dinh tir trude khi tién hanh san xudt. Doanh nghiép chi co nbiém vy sit dung cdc ngudn lye nha nude giao dé tién hanh sén xuat ra sin phdm, Con san phim 46 duge phan phdi nhw thé nao, cho ai Iai do nha nude quyét dinh. Nha nude 19phan phdi san phim chit yéu dya vao ché 46 tem phiéu dé nhan san phdm true tiép, khong phan phéi thong qua thj tradng. Vi vay, gid ca thj truong khéng phan dnh trung thy gid tri cia sin phdm, Nha mrée chju tréch nhiém phan phéi tryc tiép dén tig thanh vién trong xa hoi. Uu diém cia mé hinh nén kinh t6 nay KA vide quan ly duoc tap trung, théng nhdt va gidi quyét duge nhu cu céng cOng ctia xf héi. M6 hinh nay ciing gitip cho viéc tap trung duge ngudn lye dé giai quyét nhting cin déi 1dn cia nén kinh t6 va gidi quyét duoc nhiing vin d8 an ninh, quéc phang va céc van dé x4 hGi. Déng théi, khi ap dung mé hinh nén kinh t8 ké hoach héa tp trung sé han ché duge sw phan héa giau nghéo va bat céng trong xa héi, Nhuge diém ctia mé hinh nay 1a nay sinh tap trung quan ligu, bao cdp khong thie ddy va kich thich hoat déng sin xudt phat trién. Moi van dé san xudt cdi gi, san xudt nhur thé nao va sin xudt cho ai ddu do nha nuée quyét dinh, din dén kim ham sy nang d6ng, sang tao ctia cdc doanh nghiép. Vige phan phéi binh quan khéng xudt phat tir nhu cdu thi trudng, mang nZng tinh chi quan, dan dén mt can d4i va triét tiéu d6ng lye phat trién. Bén canh dé, b6 may nha nuée nang nd, cdng kénh, kém higu qua, Canh tranh va hoat déng cia thi trong bj bop méo, cdc doanh nghigép thurdng cho doi, i lai, sit dung ngudn hye cé thé lang phi va kém higu qua. M6 hinh nén kink té hon hop Khic phuc nhting nhuge diém cia hai mé hinh kinh 6 trén, hau hét cdc nude iya chon mé hinh nén kinh té hon hop. M6 hinh nén kinh té hdn hop thuc chat la nén kinh té thi trudng cé su didu tié cha nha nuéc. Hign nay, trén thé gidi, phan 1én cdc nuéo van hanh nén kinh té theo mé hinh nay. Dac trung chinh ctia nén kinh ¢ thi trudng c6 sy didu tiét cia nha nude la dya vao ché dé da sé httu vé tu ligu san xudt. Quyén quyét djnh sin xudt cAi gi, san xudt nhu thé ndo va sin xudt cho 20ai cht yéu van do thj trudng quyét dinh dya vao cdc qui lugt cia thi truéng. Tuy nhién, khi nban ra nhitng true trac cia thi truéng ma ty nd khéng didu tiét ndi cé nguy co dan dén suy thodi, khiing hoang thi nha nude can thiép vo thj tnrong. Nha nude déng vai trd 1a ngudi aidu hanh, tao ra cdc hanh lang phap ty va kiém soét thj trugng. Tuy nhién mirc d6 can thiép va cach thie can thiép vio nén kinh té ctta mai muse 1a khac nhau. Mot sé nude cd xu hung gidm sw can thigp cua nha nude vao thi trudng, cang can thiép it cng tét va dé thj trudng phat huy hét vai trd ty didu tiét cla minh, Bén canh 46, 06 nhidu nude va trén mot sé {inh vye vin muédn nha nuéc can thiép s4u vao thi teudng dé dam bao dat duge cae myc tigu ma nha nude dit ra. 1.3. Ly thuyét lya chon kinh té 13.1. Chi phi co hdi Trong x hi luén tdn tai trang thai khan hiém ngudn Ive, trong khi nhu cdu con ngudi lai khéng ngimg tng én, bude con ngwdi phai dua ra cdc Iya chon kinh té. Viée lua chon sé tré nén cyc ky khé khan, do ching ta Iya chon co hdi nay thi bude phai bd qua co hdi Khao vi ngudn Iyo li cé han. DS md ta tink budng nay, ode nha kinh 18 hoc dua ya khai niém vé chi phi co héi. Gia dinh ban quyét dinh di hoc. Néu khéng di hoc, trong thdi gian dé ban 6 thé di lam va c6 mét khodn thu nhép ti viée di 1am. Lic nay, chi phi cua vige di hoe khéng chi 14 hoc phi, tién mua tai liéu, dung oy hoc tap... ma con caa phai dé cdp an chi phi co hdi cia viée di hoe 1a khoan thu nhap ma ban bj mat khi khong di lam. coe Nhu vay, chi phi co héi la co hgi tét nhéit bj bé qua aa hi tare hién sit lua chon. Nhu vay, khi dua ra bat cit Ia chon kinh té ndo con ngudi fing phai di mat voi sw dénh déi, ching ta cin phai can nhée’so sanh céc 21phuong 4n voi nhau dy vao chi phi co héi cha sir lya chon. Chi phi co hi duoc sit dung nhy 1a can cit dé so sAnh voi loi ich thu duoc khi thye hign sy lwa chon va dé 1a chi phi kinh té. 13.2. Quy ludt chi phi co hdi ting dan vA dwong gidt han kha nang san xudt Khi nhu cau con ngudi khéng thé thod min duge hoan toan do sap phai sy rang budc tiy cac ngudn lye thi bude ching ta phai tinh dén viéc hy sinh hang hoa nao dé san xudt hang hod khée duge nhiéu hon. Chang han, ching ta chdp nbn hy sinh nhidu dét lam nong nghigp dé danh dat phat trién cdc khu céng nghiép, khu ché xuét hay nguge lai, gitt dat néng nghiép mau mo va chi lay dét & nhing noi néng nghiép khéng phat trién duge dé phat trién cOng nghiép thi. Do quy 1uat chi phi co héi ting dan, khi di dura ra cdc quyét dinh kinh té can can nhic, so sénh nhiing Igi ich do mét sy hya chon dem lai va chi phi co héi cha sut la chon 46. Quy Iudt chi phi co’ héi tang dén cho thdy aé thu them duge mbt 6 luong hang hod béng nhau, xé hoi phai hy sinh ngay cang nhiéu hang hod Khéc. Quy wat nay gitip ching ta tinh toén va Iya chon sn xuat cai gi, bao nhiéu cho 06 toi nhit, Quy tuat chi phi co hdi ting dan thdng duge minh hoa qua dudng gidi han kha ning san xudt. Duong gidi han kha nang san xudt (Production possibility frontier- PPF), theo Paul A Samuelson: Mé td mic sdn xudt tdi da ma mét nén kinh té cé thé dat duge véi sb hong déu vao va nghé san c6, PPF cho biét cdc hea chon khde nhau 6 thé cé abi v6i xd Agi. thite cong Gia sir voi cdng nghé, ngudn luc cho truéo, nén kinh 16 sin xudt hai m§t hang X va Y. Duong gidi han kha nang san xudt duge minh hoa béi hinh 1.1. sau. 22x Hinh 1.1. Duong giéi han kha ning sin xuat Dudng gigi han 1A mOt dudng cong 13i cho biét gidi han vé kha ning sin xudt cia mét nén kinh 6. Voi cdc ddu vao va céng nghé cho truéce, duéng gidi han kha nang san xudt cho thdy: cde diém nim ngoai dudng gidi han (gia sit 1a dim C trén hinh) [a cde lua chon khéng thé dat duge do sit dung vuot qué kha nang ctia nén kinh 16. Céc diém nim 6 phia trong dudng gidi han (gid sir 14 diém A trén hinh) cho biét day la cdc Iya chon khéng t6i wu, do chua sit dung hét kha nding cia nén kinh t& Cac diém nim trén dong giéi han kha nang san xudt (gia sir 1 diém B trén hinh) cho biét day 14 céc Iya chon tdi wu, do vita sir dung hét kha nang va ngudn lye cia nén kinh 16. Dong théi, dudng gidi han cting cho biét sy danh déi gitia viée gia ting san xudt hang hod nay nhiéu hon thi bude phai c&t giém hang hod kia di, trong didu kign ngudn lye Ja khéng a6i. Dudng gidi han kha kha nang sin xudt minh hoa cho nhiéu tinh huéng khde nhau, Chang han, vige ting truéng kinh té, cdc ngudn Ie cia nén kinh 6 tang Ién thi dudng gidi han sé dich chuyén ra bén ngoai, phan anh kha nang Ién hon céa nén kinh té trong viée san xudt cde hang hod khi ngudn Ie tng lén. Nguge lai, duong gidi han kha nang san xudt dich chuyén vo bén trong, minh hoa cho vig nén kink té bi suy gidm, cde ngudn hye bi clit gidm, kha nang san xudt ca nén kinh é bi thu hep lai so véi truée. 23Trén thye té, cho thay tai nhiing thdi ky khéc nhau, x& h6i con nam 6 bén trong duéng gidi han kha nang san xudt cia minh. D6 [a khi ty Ié that nghiép tang cao, lién tiép nén kinh t8 gap phai thién tai dich bénh, cac chinh séch kinh té vi m6 cia chinh phi t6 ra kém hiéu qua... Ching tée dng xu t6i nén kinh té va lim cho nén kinh t8 nim 6 phia trong cua dung PPF. 1.3.3. Phan tich can bién Phan tich cfn bién cho phép ching ta hidéu duoc ban chat t6i uu cae quyét dinh kinh té. Véi cdc thanh vién kinh t6 theo dudi cde myc tiéu kinh té khac nhau. Trong khi ngudi tiéu ding tim cach tdi da héa loi ich thi ngudi san xudt ti da hoa Igi nhuan con chinh pho thi muén t6i da héa phic Ii céng céng. Du cdc myc tiéu theo dudi 1a khdc nhau song cdc thanh vién kinh té déu adi m&t véi gidi han dé 1a ngén sdch, Moi thanh vién kinh té dau mong muédn t6i da hoa Igi ich rong, chinh 14 phan chénh léch gitta tng igi ich véi téng chi phi. Loi ich rong = Téng Igi ich - Téng chi phi Phép phan tich c&n bién cho phép hiéu duge céch thite Iya chon ciia cdc thanh vién kinh té trén cor so t6i da hod Igi ich dat duge. Déi voi sy ha chon ciia ngudi tiéu ding 1a két qua tuong tic cia hai hién tuong khac biét: (1) Thi hiéu va sy wu tién; (2) Céc co hdi va han ché. Déi voi cde nha sin xudt, cde quyét dinh san xudt phy thudc vao sw tuong tae cia hai loai hign tugng khdo biét: (1) Céng nghé; (2) Gid cia ede yéu 16 dau vao va dau ra. Dé xée dink duge mite sin lugng (Q) can thiét dé t6i da hda loi ich hay téi da héa loi nhuan, chring ta phai so s4nh gitta tng loi ich thu duge voi téng chi phi bd ra, Néu ham téng Ioi ich 14 TB= £(Q), va ham tong chi phi la TC = g(Q), khi dé Igi ich rong 14 NSB = TB-TC = ((Q)- 24g(Q), va la mét ham cia sin lugong. NSB dat ewe dai khi (NSB)'g= 0 © TBig-TC'g=0 pé hiéu duoc phép phan tich can bién ta tim hiéu hai khdéi niém loi ich cfn bién (MB) va chi phi cfin bién (MC). Trong 6, Igi ich cain bién Ioi ich (MB) 18 loi ich tang thém khi gia ting thém mOt don vj san lugng sin xudt (hoe tiéu ding), MB=TB'g. Chi phi cin bién (MC) 1a chi phf tang thém khi gia tang thém mét don vi sin luong sén xudt (hode tigu ding), MC=TC'o. Vay, loi ich rong NSB dat gid tri cwe dai khi MC=MB. Ban chat cia phan tich cn bién duge hiéu nhu sau; Néu MB > MC, mé rong quy m6 san xudt (hode tiéu ding); Néu MB < MC, thu hep quy mé sn xudt (hofe ti¢u ding); Néu MB = MG, gift nguyén quy mé san xudt (hode tiéu ding), tai diém nay thi Igi ich rong dat eyo dai. Nhu vay, khi dua ra cfc quyét dinh vé sy lya chon kinh 48, cdc thanh vién kinh 6 !uén phai so sanh gitta phan ting thém vé loi ich va phan ting thém vé chi phf nham xée dinh mie san Irong sin xudt hofic tigu ding tdi wu. 1.4, Déi tugng, nOi dung va phwong phap nghién ciu kink 6 vi md 1.4.1. Déi tuong va ni dung ciia kinh té yi m6 Kinh té hoc vi mé la mén khoa hoc xf hdi nghién ciru hanh vi hya chon ctla céc thanh vién kinh té bao gdm ngudi tigu ding, ngudi sin xudt va chinh phi: dé gidi quyét 3 van dé kinh té co ban 1a sin xudt cdi gi, san xuat nhu thé nao, sin xudt cho ai. Kinh +é hoc vi mé nghién citu tinh qui lat, xu thé van dong tit yéu cia cde hoat déng kinh té vi mé, nhiing tht bai thi trrdng va vai ird cla chinh phit trong viée khdc phye nhiing that bai nay. Céc ndi dung co ban cita kinh 16 vi mé sé duge trinh bay trong gido trinh nay, bao gdm: 25Chuong 1 ban vé ting quan vé kinh 18 hoc vi mé va nghién ctu nhiing van dé co ban cia nén kinh té. Chuong nay sé dé cap dén ndi dung nghién ctu va phuong phap nghién ctu kinh té vi m6, phuong phép Iya chon kinh ¢é ti wu, gidi thigu mot sé quy luat nh quy Iuat loi sudt giam dan, quy luat chi phi co hOi ngay cang ting, quy luat khan hiém va higu qua kinh £6. Chuong 2 nghién ciru ly thuyét cung - cu, cdc nhan t6 tic dng dén cung va lwong cung, cdc nhén t6 tac dng dén cdu va trong cau; Nghién ctzu co ché hinh thanh gid va sy thay déi cia gid do cung — cau thay 446i, Chong nay, cing nghién citu mét sé céng cy kiém soat gid eta chinh phi nhw gid tran, gia san, céng cu tac dong dén thi tudng nhw thué hay tro cAp. Chong 3 nghién ciru mic dé phan tng cha ngudi mua, ngudi ban trade nhiing tac dong cia thi trong, Chong 4 nghién ctu ly thuyét hanh vi ngudi tiéu ding. Chuong nay nghién ctru cdc van dé lién quan dén tiéu ding nhw quy lua loi ich can bién gidm dan, thang du tiéu ding, sy Iya chon t6i wu cha ngudi tiéu ding tiép cn tir ly thuyét Ioi ich, hay sw hya chon t6i au ctia ngudi tiéu ding tiép cfin ti duong ngan sch va dudng bang quan. Chuong 5 nghién citu ly thuyét hanh vi ngwdi san xudt. Chong nay dé cap dén bén mang van 48 co ban ma doanh nghiép quan tam khi dwa ra cde quyét dinh vé san long va gid ca do Ia: San xudt; Chi phi; Doanh thu; Va igi nhuan. Chuong 6 nghién citu vé cae thi trudng cy thé: Canh tranh hoan hao; Déc quyén thudn tuy; Canh tranh cé tinh déc quyén; Dée quyén nhém (déc quyén tap doan). Chuong nay nghién ctu hanh vi ra quyét dinh kinh té t5i wo va phan img ciia cc hang trong cac thi trudng. 26.Chuong 7 nghién ctu thi trudng cdc yéu t6 san xudt: lao dong, vén, dat dai. Chuong 8 dé cap dén céc thit bai va nguyén nhan cla cdc that bai thi trudng, nghién citu vai trd cia Chinh phd trong viée khac phuc céc tht bai cia nén kinh té thi trudng. 1.4.2. Phuong phap nghién ctu Neghién ctu kinh t& vi mé dua vao mét sé phuong phép nghién citu co ban sau day: Phuong phdp mé hinh hoa Viée str dung mé hinh trong nghién citu khong chi phd biéa & kinh t&, ma con phé bién trén tAt cdc Tinh vye khae nhu kboa hoe ty nhién va xf hOi. Cac nha kinh +8 sir dyng m6 hinh nhw cong cu quan trong dé hé tre cde nghién otra kinh t6. Céc mé hinh duge xy dung dé miéu ta cdc of nhan, t& chite dia ra cdc quyét dinh kinh t6 va c&ch ma cde adi tuong trén tac dong ln nhau dé tao ra thj trong. Bat eit viée nghién ettu mot van dé inh té nao dau 06 thé duge nghién citu dya vao viée xay dung cdc mé hinh. Viée sit dung phuong phap mé hinh héa bude dau tién sé can phai xée dinh duge cfu hdi nghién ctu. Tiép theo 4 xay dung mé hinh kinh +6 dé tim ra céu tra loi cho cau hdi nghién citu da duge xdc dinh. M6 hinh kinh +6 14 sy trivu tuong hoa thé gidi hién thye 4é lam co sé cho phan tich. Vi vay, cdc m6 hinh thudng duge xay dyng dya trén nhiing gié dinh vé hanh vi ciia cdc bién s6 nhim don gian héa so véi thye tién. Bén canh dé, trong mé hinh, khong phai tit ea céc bién' du duge dua vao. Nhigm vy cita cée nha kinh té dé 1a xée dinh bién ndo nén dua vao, bién nao nén bé qua. theo nita, cde nba kinh té thu thap cdc sd liéu dé kiém chimg lai gia thiét. Néu két qua thye nghigm phil hop véi gia thidt tht gia thié duoc céng nh§n va nguge Iai thi gid thiét d6 bi bac bd. 27Nhu vay, muc tiéu ctta mé hin kinh té la du béo két qua khi cac bién sé thay déi. N6 gitip ching ta hiéu nén kinh té hoat dong nhw thé nao bang céch mé t4 van dé nghién ctu thong qua mé hinh don gian. Ngodi ra, cde mé hinh kinh té duge sir dung dé hinh thanh céc gid thiét kinh té. Tay nhién, sau khi kiém chimng cdc gid thiét kinh #8, viée dua ra cao két ludn cin phai thin trong vi cdc két qua c6 lién quan téi hai van 48, dé la gid dinh cdc yéu 16 khdée khong thay déi va van dé quan hé nhan qua. Phwong pip so sinh tinh Trong mé hinh kinh té, mdi quan hé gifta cdc bién 36 luén di kém v6i didu kién céc yéu #6 khée khéng thay déi. Gia dinh nay cho phép ching ta tap trung vao méi quan hé gitta hai bién sé muc tiéu. Vi dy, khi muén nghién citu xem ligu c6 phai gid thjt bd tang thi ngudi tiéu ding gidm lugng thit bd mudén mua, cde nha kinh #8 phai gia dinh thu nhép, thj hiéu, gid cd hang héa lién quan téi thit bd la khong di. Quan hé nhan qua Nhw dé cap 6 trén, sau khi kiém ching cdc gia thiét kinh té, viée dua ra cdc két lun phai than trong véi cdc vin dé lién quan téi quan hé nhan qué gitta cde bién. Su thay adi cia bién sé nay 1a nguyén nhan khién cho mét hoc céc bién sé khac thay d6i theo. Tuy nhién, sai lam thudng gap trong phan tich sé ligu dé 14 cho ring sur thay déi cla mét bién sé nay 1a nguyén nhan su thay ddi ca bién s6 kia chi béi vi ching 6 xu hudng xay ra déng thi. 28TOM TAT CHUONG 1 Kinh-té vi mé la mét trong hai b6 phan quan trong eta kinh té hoc nghién ctu, phan tich cdc hanh vi kinh 16 ofa cdc tée nhan trong nén kinh t6 trong viéc sit dung c6 higu qua cde ngudn iye khan hiém dé thoa mfn cde nhu cau v6 han cia con agudi va x4 hdi. Viée phan tich cde vin 8 kinh t§ vi m6 can phai két hop ca viée sit dung kinh té hoc thyc ching va kinh t hoe chudn tic. Céc mé hinh kinh té duge xAy dyng dya vao ba tac nhan chit yéu tham gia: (1) Nguéi tigu ding (hé gia dinh); (2) Ngudi san xuat (hang/doanh nghiép); (3) Chinh phi. Méi quan hé gitta cdc tic nhén kinh 16 trong viée gidi quyét cic vin dé kinh té co ban: (1) San xuAt cai gi? (2) San xudt nb thé nao? (3) San xudt cho ai? V6i cach thite gidi quyét khac nhau trong céc mé hink nén kinh 18 khéc nhau. Dé [a cdc mé hinh: (1) M6 hinh nén kinh té th trxdng; (2) M6 hinh nén kinh #8 ké hoach héa tap trung; (3) Mé hinh nén kin té hn hop. Dé dua ra duge cdc lyra chon kinh té t6i wu, cn thiét phai st dung viée phan tich vé chi phi co hdi, phan tich cn bién két hop véi céc qui luat cia nén kinh té, 29CAU HOI ON TAP CHUONG 1 Cau 1. Kinh t8 hoe 1a gi? Phan biét kinh té hoe vi mé va kinh té hoc vi mé? Cau 2. Phan biét kinh 16 hoc thye ching va kinh t8 hoc chudn the? Lay vi du minh hoa. Cau 3. Trinh bay nhitag mé hinh van hanh nén kinh t4? Phan tich nhiing wu diém va nhuge diém cia mai mé hinh nén kinh 18? Hién nay nén kinh té Vigt Nam dang vn hanh theo m6 hinh nao? Cau 4. Trinh bay nhig van 48 co ban cia nén kinh t8? Cach thite gidi quyét ba van dé kinh té nay & mdi mé hinh nén kinh +6? Cau 5, Dudng gidi han kha ning san xuat 1a gi? Tai sao noi dudng gidi han kha nang san xudt la m6t céng cy mé ta cho sw khan hiém va chi phi co h6i? Yéu t5 ndo o6 thé lam thay d4i dudng gisi han kha ning sdn xuat cha m6t doanh nghiép? Cau 6. Quy Iudt chi phi co héi ngay cang tang thé hién trén dudng gidi han kha ning sn xvt nhu thé ndo? Tai sao cé quy luat nay? Cau 7. Lua chon mt quyét dinh kinh té téi wu cdn phai dya trén co sé nguyén tic nado? C4n 8, Dua vao m6 hinh duéng gidi han kha nang san xudt (PPF) cla mét doanh nghiép chi sin xudt hai mat hang hong thye (X) va quan 40 (Y). Diém A trén mé hinh duge hiéu 1a mét phuong én san xudt thé hién sy phdi hop gitfa hai hang héa X va Y. Trong diéu kin ngudn lye va thoi gian nhat dinh: a. Khi nao A cé thé thy hién duge va hiéu qua? Tai sao? b. Gia sir A’ 14 nim phia ngoai PPF vA doanh nghiép muén thye hién A’ thi diéu kién vé ngudn lye ca doanh nghiép phai thay di nhu thé nao? Minh hoa bing dé thi. 30TINH HUONG THAO LUAN CHUONG 1 Tinh hudng: Con ngwoi 45i mat voi sw dink a6?” Bai hoo dau tién vé ra quyét dinh duge tém tit trong cau ngan ngit sau: “Chang cé gi 1a cho khéng ca”. Dé cd duge mét thir ua thich, ching ta thudng phai td bd mot thir khac ma minh thich. Ra quyét dinh di héi phai dénh ddi muc tiéu nay 46 dat duoc mét myc tiéu khac. Chiing ta hay xem xét tinh hudng mét c6 sinh vién phai quyét dink phan bé ngudn Ire quy bau nhdt cia minh: dé [a thdi gian ota cd. Cé 06 thé ding todn bé thdi gian dé nghién ctu kinh +8 hoc, ding toan b6 thdi gian dé nghién city tim ly hoo, ho&c phan chia thdi gian gitta hai m6n hoc 46. Béi véi mai gid hoc mén nay, 6 phai tir bd mét gid hoc mén kia. Déi voi mdi gid hoc, c6 phai tir bo mét gid ma Ié ra cd cd thé ng trua, dap xe, xem ti vi hoc di lam thém... Hoic hay xem xét cach thire ra quyét dinh chi tigu thu nh@p cba gia dinh cia céc bade cha mg. Ho cé thé mua thye phdm, quan 40 hay quyét dinh dua ca nha di nghi. Ho cing c6 thé tiét kiém mét phan thu nhap cho lic vé gid hay cho con cai vao hoe dai hoc. Khi quyét dinh chi tiéu thém mét d6 la cho mét trong nhitng hang héa trén, ho 6 it di mét d6 la dé chi cho cdc hang héa khac. Cau hoi: Theo ban ban chat cta su ira chon la gi? Tai sao cde thamh vién tham gia vao nén kinh té phdi tién hank twa chon? Nguyén tac lea chon t6i wu Ia gi? . 2N. Gregory Mankiw, Trudng dai hoc Kinh té quéc dan, Khoa Kinh té hoc, Kinh 1 hoc (tdp I: Kinh té hoe vi m6), NXB Lao ding —X@ h6i 31CAC THUAT NGU CHUONG 1 Chi phi co héi Opprtunity cost Chinh phi: Government Doanh nghiép, hang Firm Dudng gidi han kha nang san | Production possibility frontier xuat (PPF) H6 gia dinh Household Kinh #8 hoc Economics Kinh té hoc chuan the Normative economics Kinh té hoe thyc chimg Positive economics Kinh té hoc vimd Micro economics Kinh té hoc vi mé Macro economics Kinh té hén hop Mixed economy Kinh té thi trvéng Market economy Lya chon Choice Ly thuyet kinh té Economic theory M6 hinh kinh té Economic model Nén kinh té Economy Nguén lye Resource Quy Int chi phi co héi ting dan The law of increasing opportunity cost Su khan hiém Scarcity 32CHUONG 2, LY THUYET CUNG CAU VE HANG HOA, DICH VU Thi truong, ban chdt Ia bién ding khéng ngimg. Cé thé nhin nhdn v6 diéu nay thong qua sy lén xuéng that thudng cia gid ca thi truong. Su bién dng dé tac dong lén cé ngudi san xudt va ngudi tiéu ding. CO ngudi dege Incéng lpi, cing khong it ngudi gép nhiéu rii ro, thiét hai, tham chi phd san do su bién d6ng cia gid cd trén thi trudng. Ly thuyét cung cdu vé hang héa, dich vu la céng cu dé phan tich, ly gidi vé su bién déng cia gid ca thi trudng. Ly thuyét nay mé ta sw bién d6ng cia gid cd thi tredng dia vao phan tich cdc yéu 16 tac dng dén cd cung va cdu trén thi truéng, sy téc dong qua lai gitta cung va cdu dé xde ldp nén nike gid can bang trén thi trudng. Ly thuyét cing gitip cho ching ta hiéu duoc, méi su thay a6i cla cung hodc cdu hotie cd hai déu gay ra sy bién dong vé gid ca thi trong. 2.1. Cau hang héa, djch vy 2.1 Cae khai nigm Méi cA nhan ké tir khi sinh ra déu 06 ning nhu clu nhét din, Chinh nhiing nhu cau nay da anh hudng truc tiép dén céc hanh vi ciia ho, trong dé ¢6 cdc hanh vi kinh +6. Nhu cau dugc hiéu 1A nhing mong muén va nguyén vong v6 han cua con ngudi. Chang han nhu cau vé 4n, & mie, di lai, chim séc sire khoé, hoc hanh, vui choi gidi tri... Nhu cdu phat trién cao hon ntta c6 thé 1A cdc nhu cau va ty kh4m pha ban than va thé giéi tr nhién ban ngoai, nhu cau duge sing tao, duge ty khang dinh minh... 33Ban than nhu cdu 1a mot khdi nigm triu tong, mé ta vd nhiting mong muén va nguyén vong cua con ngudi. Vi vay, kho c6 thé can, dong, do, dém duge nhu cdu eta con ngudi mét céch cu thé. Céu (D- Demand) \a sé luong hang hod hay dich vy ma ngudi mua cé Icha nang va sin sing mua 6 cic mirc gid khdc nhau trong mét thei gian nht djnh, trong diéu kién céc yéu té khdc khéng thay adi. Nhu vay, cdu vé hang hod, dich vu cé mdy dic diém sau: (1) Cau mé ta vé sé long hang hod dich vy. Vi vay cdu 1a m6t khéi niém cy thé, c6 thé can, dong, do, dém duge; (2) Cau chi xudt hién khi ngudi mua via co kha nang mua, vira sin sang mua. Tue 1a, ho xudt hién nhu cau vé hang hod d6, déng thdi ho phai c6 sire mua hay kha ning thanh todn cho cdc hang hod ma ho cé nhu cau; (3) Tai cdc mite gid khdc nhau, wong cdu khdc nhau; (4) Tai cdc thdi diém khde nhau, long hang hod duge cAu khéc nhau. Lugng chu (Q” - Quantity demanded) la sé Iugng hang héa — dich vu ma ngudi mua sin sang va cé kha nang mua 6 mot mite gid xdc djnh trong mé6t khoang thdi gian nhdt dinh, trong diéu kién cdc yéu t6 khéc khéng thay a6i. Vi vay, cdn thiét phai phan biét r6 v8 cdu va hong cdu: (i) Cau 1a hang héa — dich vu duoc cau tai cc mite gid. Con lugng cdu 1a sé lugng hang héa duge cAu & mot unite gid ou thé; (ii) CAu 1A mot ham sé biéu din méi quan hé gitta gid ca va Iugng hang hod duge clu Q? = £(P). Con luong cdu 1a mt gid tr cla ham sé tai mot mite gid xdc dinh. Chu cd nhan va ciu thi tredng: (1) Cau cd nban (qy): La cau cha mét ca thé ndo dé tham gia thj trong; (2) Cu thi trudng (Qp): 1a ting hop cila cdc cau cA nhan theo cfc mite gid. Céng thtte: 2p = D du il 34Trong dé: Qp: Cau thi trudng qait Cau cita cA nhan thir i trong thj trong n: Quy m6 thj trudng Dé hidu 16 hon cde khdi nigm néu trén, c6 thé nghién citu vi du sau, Gia sit, cau thj trong gao duge cho béi cae sé ligu sau: Bang 2.1. Biéu cu thi trudng gao Gid (P) (.000d/kg) Lugng cau (Gp) (Tan) 20 10 15 20 10 30 5 40 Tai mite gid 1 20.000d/kg, Iuong cdu 1 10 tin. Tai mite gid khdc nhau, {4n luot 18 15.000d/kg; 10.000d/kg; 5.0004/kg thi Inong cau lan lugt 14 20 t4n, 30 tan, va 40 tan. Chudi gid tr] 10, 20, 30, 40 tan 1a cdu vé gao. Nhin vao biéu trén cing cho ta thay, khi mie gid cé xu hudng gidm di thi luong cdu vé gao cé xu hudng ting Jén, trong’ didu kién cdc yéu té khde khong ddi. Dudng clu fi dudng biéu dién quan hé gitta luong edu va gid c&. Can olf vao cdc s6 ligu cba bigu cau thi trudng gao, chiing ta c6 thé v8 duge dé thi dudng cu, Dudng cu thj trudng gao duge minh hoa tai hinh 2.1 sau: 10 4g Q Hinh 2.1. Duong cu thi trwéng gao (D) 35Dé thj biéu din dudng cau vdi tryc hoanh biéu dign sy bién dong cia Ivgng cdu vé hang hoa (Q). Truc tung biéu dign su bién déng va gid cia ban than hang hod (P), Dudng cu (D) cd dé déc Am (c6 dang déc xuéng tir tréi qua phai), phan 4nh quan hé nghich bién gitta gid va lvgng cau trong mét khoang thoi gian nhat dinh, trong diéu kin cdc yéu t6 khdc khong thay 46i. Quan hé nghich bién gitta gid va long cu chinh 1a ludt cau. Lut cau: Luong cau cia mét loai hang hod - dich vu nao 46 6 xu huéng ting lén khi gia ca ctia hang hod dich vu 46 giam xuéng va nguge lai (trong diéu kién cdc yéu td khéc khong di). Luat cau duge gidi thich béi hiéu img thay thé va hiéu ting thu nhap. Hiéu img thay thé chi ra ring, méi hang hod 6 thé duge thay thé bing hang hod khdc. Khi gid cha hang hod nao dé ting cao ngudi ta sé tim mua cae hang hoa thay thé khac dé sir dung. Mat khdc, hiéu tng thu nhap cho biét voi mgt mite thu nhap khong ddi, khi gid hang héa ting lén ngudi tiéu ding sé mua duge it hang héa hon khién cho hrong cau gidm xudng. 2.1.2. Cac nhfn th anh hurdng t6i cu va lngng clu hang hod, dich vu Gia ca cha ban than hang hod (P,) Gié eta ban than hang hod duge xem 1a bién ndi sinh, nhu da dé cAp ¢ phan trén, khi gid cia ban than hang hoa ting thi wong cau vé hang hod dé giam xuéng va ngugc lai (trong diéu kién cdc yéu t6 khde khéng di). Pyt => Qd Py => Q?yt 36Thi nhap cia ngwoi tiéu dimg () Thu nhfp ting 1én dan téi cau vé hang hod théng thudng ting lén. Luong cdu ting 1én tai moi mie gia. Dudng cdu dich chuyén Ién trén (sang phai), Trong hang hoa théng thudng lai cé hang hoa thiét you va hang héa xa xi. Hang héa thiét yéu 1a nhimg hing héa duge cau nhidu hon khi thu nhp ting 1én nhung sy ting cdu 1a tuong d6i nhd hode xAp xi v6i sy tang cla thu nhap. Tuy nhién trong mét sé trudng hop dae biét, thu nhap ting lén din dén cau vé hang hod giam. Céc hang héa 46 durge goi 1a hing héa thit cp. Khi thu nhap ting rong cdu hang héa thir cap gidm tai moi mite gid. Duong cdu dich chuyén xuéng dudi (sang trai). Khi xét dén mét loai hang hdéa nao d6 la hang hoa xa xi, thong thudng hay thir cdp ngudi ta phai xac dinh tai khéng gian va thdi gian cy thé, Vi mot hang héa cd thé vira [a hang héa théng thuong vira 1a hang hoa thir cAp 6 cdc khong gian khdc nhau. Va, xét theo thdi gian mét hang héa 1a hang théng thong hém nay nhung cé thé 14 hang thir cp trong tuong lai. Gid ca cia hang hod lién quan (P,) Hang hod cé lién quan duge hidu Ja nhitng hang hod o6 téc déng tryc tiép dén cau eta hang hoa dang xét. C6 2 loai hang hoa lién quan la: (1) Hang hod thay thé; (2) Hang hoa bé sung. Déi voi hang hod thay thé Hai hang hod duge cho la cé kha nang thay thé cho nhau khi chimg giéng nhau hode cé cing m6t gid tr] sit dung hay théa man cing nhu cdu trong tiéu ding. Ngudi tiéu ding hode c6 thé ding hang hoa nay hose 6 thé ding hang hod kia, ching cé thé thay thé cho nhau duge. Hay cé thé noi: hang hoa thay thé 1a hang hoa cé thé st dung thay cho hang hoa khac. Vi dy: Thit va cd, ché va cd phé, gao va ngé... 37Liic nay, khi gia cia hang hoa nay ting, ngudi ta chuyén sang mua hang hoa kia nhiéu hon, din dén cau vé hang hod kia ting Ién, duong cdu dich 18n trén (sang phai). Va nguoc lai khi gid cha hang hod nay giam thi cu vé hang hod kia giam, dudng cdu dich xudng duéi (sang trai). Déi voi hang hod bd sung Hang hoa bé sung la hang hoa duge sir dyng déng thdi véi hang hoa khac. Vi dy: Tra va duong, dién va quat dién... Khi gid cia hang ho nay ting lén thi cau vé hang hod kia giam va nguge lai, khi gid ctta hang hod nay giam xudng Jén thi cdu vé hang hod kia tang (én, dong cdu dich chuyén Ién trén (sang phai). Sé lwgng ngwéi tigu ding (n) Sé luong ngudi tiéu ding phan anh quy m6 tiéu ding trén thi truéng. Thj trudng cang cd nhiéu ngudi tiéu dimg thi cdu cdng ting va nguge lai, Thi trvdng cd quy m6 cang Idn thi cdu cng cao va nguge lai. Vi du: Nam 2019 Trung Quée véi dan sé hon 1,4 ty dan sé cdu nhiéu gao hon Viét Nam véi hon 96 triéu dan. Thi hiéu (1) Thi hiéu 14 sé thich hay sw wu tién ca ngwdi tiéu ding déi véi hang hod - dich vy. Thi hiéu, so thich, trao lu, phong tuc, tap quén 1éi song tac dong manh dén cau vé hang hod, theo hudng: (1) Néu hang hoa phit hop véi thi hiéu sé thich, hang hod hop mét hay dang a trio hvu tiéu ding thi cau vé hang hod d6 ting ngay; (2) Néu hang hod d6 lac h@u vé mét, khéng cén phd hop véi thi hiéu nita thi cu gidm xudng. Ching ta cé thé dé quan sat nhAt khi tin ding cdc hang hoa gin nhiéu voi thi hiéu sé thich niu: quan do, giay dép, my phim... 38Cac ky vong cia ngudi tiéu ding (E) Ky vong la su mong doi cla ngudi ngudi tigu ding déu cé nhing ky vong riéng cia minh. Diéu nay, sé tac iéu ding trong tong lai, Mdi dong true tiép dén hanh vi tiéu ding hién tai cha ho. Nhiéu ngudi tiéu ding cing cé mot ky vong nhu nhau sé tao nén cdc hiéu ing tiéu ding, cdc trao [vu tiéu ding. Trén thuc t6 khéng phai bat ky ky vong nao cfing tro thanh hién thy. Mét ky vong nao dé cé thé xay ra holic khong xdy ra nhw trong doi cia ngudi tigu ding, song né déu tac dong dén hanh vi tiéu ding hién tai Kp vong vé sw thay déi cha gid cd, Néu ngudi tiéu ding ky vong vé gid ca cia hang hod trong tuong lai tang, thi tai mi mite gid cho trade lwong cdu hién tai cé xu huéng ting 1én, duéng cu hién tai dich chuyén sang phai va ngugc lai. Ky vong vé sw thay déi ctta thu nhap: Néu thu nhap trong tuong lai c6 thé ting In thi cau hién tai sé tang va nguge lai. Khi ngudi tiéu ding bi quan vé tuong lai, do ho cho ring cd thé phai d6i dign voi: tudi gia, bénh tat, that nghiép, thién tai dich bénh,.. thi hign tai bude ho phai that chat chi tiéu dé danh chi tiéu trong twong lai, lam cho cau bign tai giam xudng. Cfe nhan t6 khde C6 thé ligt ké rét nhidu cdc nhén t6 khac cing tac dgng lim thay ddi cau vé mét hang hod da cho: (1) Chinh séch, qui dinh ca Chinh phts (2) Higu qua tir cde chién dich quang cdo, tiép thi san phim cua. doanh nghigp; (3) Thdi tiét khi hau; (4) Tén gido, tin ngwong... Ching han, ban khéng thich d6i mi bao hiém (cd thé do ban kh6ng thay dep, bat tign khi lic nao cfing phai mang bén minh...), lam cho ban khéng c6 clu vé mii bao hiém. Tuy nhién, khi Nha nuée cura ra qui dink bat buéc khi di xe may, tham gia giao thong phai d6i mit bao hiém. Néu 39khéng sé bj x phat hanh chinh. Quy dinh b&t bude nay cia nha nude da budc ban phai cé cdu vé mii bao hiém, Cae nhén té wen (rie gid cha bén than héng hod Px) déu goi la nhdn 16 ngoai sinh, 2.1,3. Ham 86 cia cau Ham sé cia cdu thudng duoc biéu di&n dudi dang nhu sau: Q?x= f(Px, I, Py, n, T, E) Trong dé: Py: Gid ca hang héa dang nghién ciru I: Thu nhap cia ngudi tiéu ding Py: Gi cd hang héda o6 lién quan n: $é Ingng ngudi tiéu ding T: Thj hiéu hay s@ thich cia ngudi tigu ding E: Ky vong ctia ngudi tiéu ding Dé don gian trong nghién citu, ngwdi ta thong xy dyng ham cau tuyén tinh. Khi chi cé hai nhan té 1a gia va long cdu, ham cdu tuyén tinh cé dang: Q,” =aP, + b (Ham cau thnan) Hay: P, = cQ.? + d (Ham cin nguge) Trong do: QP: Luong cau cha hang hoa X Px: Gid cha hang hod X a, b, ¢, d: La cdc hé s6 2.1.4. Sy van dong va djch chuyén duing cdu Sy thay déi cia gid sé lam cho long cau thay déi, ta c6 sw di chuyén hay stv van déng doc trén dung cau. 40Sy thay déi cita cdc bién khdc ngoai gid ban than hang hod sé Jim cho cdu thay didi, dudng cau thay 65 vj tei: (1) Duong cdu cé6 thé déc hon; (2) Dudng cdu cé thé thoai hon; (3) Dudng cau od thé dich chuydn sang phai; (4) Duong cdu co thé dich chuyén sang trai. Khi 46, ngwdi ta goi 14 sw dich chuyén cia dudng cAv. Cac hinh 2.2. va hinh 2.3 sau minh hoa cho sy van déng doc theo dudng céu va sy dich chuyén cita duéng cdu. Hinh 2,2. Sy van ding doe theo duing elu“ Hinh 2,3. Sy dich chuyén cia dwong chu Co thé phan biét sy khdc nhau gitta sy van dong va su dich chuyén nhw sau: Sw van dong doc dudng cdu Ja sw thay déi cia lugng cau do nhan 6 ndi sinh gay ra (gid cia ban than hang hoa), xudt hign hién tugng trugt doc trén dudng cdu tir diém nay dén didm ké tiép, dudng cdu khéng thay a4i vi tri. Trong khi dé, sy dich chuyén cta dudng cau 1a sy thay déi ctia cdu do nhan 16 ngoai sinh gay ra (thu nhap, thj hiéu, sé long ngudi tiéu ding...), khéng xudt hién hign © tuong trugt doc trén dudng cau, dudng cau thay di vj tri. 2.2, Cung hang héa dich vu 2.2.1, Cée khai niém Cung (S - Supply): Cung la 36 Iwong hang hoa - dich vy ma ngudi ban cé kha nang va sin sing bin 6 céc mite gid khdc nhau trong m6t thoi gian nhat dinh (trong didu kign cde yéu 6 khéc khdng adi). 4]Nhw vay: (1) Cung chi xudt hign khi ngudi ban via sin sang vira co kha nang ban; (2) Luong hang hod duge cung 6 cdc mite gia khac nhau sé 14 khac nhau; (3) Luong hang hoa duge cung 6 nhting thdi diém khdo nhau 06 thé sé khae nhau. Luong cung (Q* - Quantity supplied): Luong cung [a luong hang hod - dich vy ma ngudi ban sin sang va cé kha nang ban tai mot mite gid xdc dinh trong mét thdi gian nhdt dinh (trong diéu kién cdc yéu 16 khde khéng déi). Vi vay, 06 thé phan biét gitta cung va lugng cung nhu sau: (i) Cung [a sé tong hang hod - dich vy duoc cung tai cdc mite gid khdc nhau. Luong cung 1a sé Iugng hang hod duge cung & mot mie gid cy thé; Gi) Cung 1a m6t ham sé biéu dién mdi quan hé gitta gid ca va lugng hang hod duge cung trén thi trong. Q = f(P). Lugng cung la mot gid tri cua ham sé cung tai mét mite gid xde inh. Cung c4 phan va cung thi trwdng: (1) Cung cé nhan la cung cia mét cé thé nao 46 tham gia thi trvdng (q,); (2) Cung thj trudng 14 téng hop tia cde cung c4 nhn theo cc mite gid (Q,). Céng thite: Q= DL vy yet Trong dé: Qs: Cung thi trudng qq: Cung c4 nhan thi j im: $6 hong ngudi ban Vi du: Cung vé gao tai mét thj trudng duge cho béi cde 36 ligu sau: Bang 2.2. Biéu cung thj trudng gao Gia (P) (1.000d7/kg) ‘Liegng cung (Os) (Tan) 20 40 15 30 10 20 5 10 2Tai mire gid 1a 20.000d/kg, Iwong cung fa 40 tan. Tai mite gia khéo nhau, lan lugt 1A 15.000d/kg: 10.0004/kg; 5.000¢/kg thi trong cdu lin Juot 14 30 tin, 20 tin, va 10 tan. Chudi gid tri 10, 20, 30, 40 tdn 1a cung vé gao. Nhin vao biéu trén cho ta thay, khi mite gid cé xu huéng ting lén thi lugng cung vé gao cé xu hudng tang [én, trong diéu kién cdc yéu t8 khac khdng ddi va nguge lai. Dudng cung 1a dudng biéu dig quan hé gitta lugng cung va gid ca. Cin cit vio cde sé ligu ctta bidu cung thi tredng gao, ching ta od thé vé duoc dé thi durgng cung. Dudng cung vé thj tring gao duoc minh hoa bdi hinh 2.4 sau. PA 20 5 to 4 Hinh 2.4. Dudng cung thj trwong gao (S) Dé thi biéu di& dudng cung véi true hoanh bidu dién sy bién déng cha lvong cung vé hang hoa (Q). Truc tung biéu dién sy bién dong vé gid cia ban thin hang hod (P). Dudng cung (S) 6 dé déc duong (06 dang déc [én ti trai qua phai), phan énh quan hé nghich bién gifta gid va Ivong cung trong mét khoang thdi gian nhat dinh, trong diéu kign cdc yéu t6 khac khong thay ddi. Quan hé thudn bién gitta gid va lwgng cung chinh [a luat cung. Luait cung Sé lugng hang hod - dich vu duoc cung ra thj trudng trong khodng théi gian da cho ting [én khi gid ctia né ting 1én va nguge fai (trong diéu kién cde yéu té khée khong déi). 43Cé thé gidi thich nhu sau: Néu gid cba cdc dau vao ding dé san xuat hang hod - dich vy duge gift cd dinh thi khi gid hang hod dich vu cao hon, nghia 1a Joi nhuan cho cde nha san xudt cao hon. Do dé, nha san xudt nhan thay minh cé igi hon va quyét dinh mé rong san xudt, gia ting san lwong, l4m cho hong cung ting, va nguge lai. 2.2.2. Cae nhan t6 anh dén cung va long cung hang héa, dich va Gia cia ban thin hang hod, djch vu Nhu 48 dé cap 6 phan trén, gid ofa ban than hang hod, dich vy tac dng dén long cung hang hod dich vy. Gia hang hoa, dich vy 1a nhan t6 ndi sinh, tac dong dén lugng cung hang héa - dich vu. Khi gia cha hang hod, dich vu ting thi lvong cung tang vA nguoe Iai. Pxh => Qy? Pyb > Qed Céng nghé san xudt Céng nghé san xuat la nhan t6 quan trong anh hudng try tiép dén nang suat va san Iuong cia doanh nghiép. Néu céng nghé duge cai tién, doanh nghiép dp dung cdc céng nghé tién tién hién dai thi ning sudt lao d6ng ting, chi phi san xudt gidm, loi nhuan ting. Do dé, cung vé hang hod dich vy ra thj traéng ting va ngugc lai. Khi céng nghé san xuat cf ky, lac hau, lam cho ning sudt, sin hrong gidm, dan dén cung trén thi trudng giam xuéng. Gia cita cac yéu té ddu vao Hoat d6ng san xudt kinh doanh cita doanh nghiép chju tac dong manh tir cac yéu t6 daw vao nhu: vén, lao dOng, nguyén vat liéu, dat dai... Vi vay, gid cde yéu t6 dau vao bién déng sé lam cho chi phi sin xuat bién déng theo, Dén luet nd, chi phi thay déi sé 1am cho gid thanh,loi nhudn thay di. Qua dé anh hudng dén sin wong san xuat va cung ung ra thi trudng. Néu gid ofa cdc yéu t6 san xudt gidm sé din dén gia thanh giam, do dé loi nhudn ting nén cung ting va ngugc lai. Gia xing dau tng lén, doanh nghiép kinh doanh van chuyén hang hod va hanh khdch chiu tic dong trye tiép do xding dau ia yéu t6 dau yao quan trong nhat, Néu cdc yéu t6 khdc khong di, khi gid xing ting [én sé lam cho Igi nhudn cia doanh nghiép giém xuéng. Doanh nghiép budge phai cat giam san hrgng cia minh, lam cho cung trén thi trudng giam. Chink sach thué Tac dOng cia chinh sdch thué cing duge xem nhw tac dong cha gid cdc yéu 16 dau vao, do thué cling duge tinh vao chi phi san xudt cha doanh nghiép. Thué cao din 4én thu nhfp cla ngudi san xudt gidm, cung giam va nguge lai. Vi vay, trén thye t6 nha nude Iuén sir dyng thud nhu mét céng cu hitu higu dé tac dong dén sin xudt va cung ing trén th] trrdng. Néu nha nuée muén khuyén khich mét nganh, linh vye nao d6 phat trién thi nha nude cé thé wu dai théng qua chinh sach thué cia minh. Va nguoc lai, néu mot nganh nao 46 ma nha nuée cho ring cin phai kiém ché hofic khéng khuyén khich phat trién thi nha nude co thé tang thué. Ching han, muén khuyén khich san xuat 6 t6 trong nude phat trién, nha nude co thé uu dai vé thué cho cdc doanh nghiép san xudt va lip rap 6 t trong nude, Ngirge lai, nha nude cd thé danh thué cao déi véi 6 t6 nhdp khdu 48 han ché viée nhap khau 6 10 nguwyén chide tir nude ngoai vao Viét Nam, 45S6 long ngwai san xudt 86 Iugng ngudi san xudt cfing gép phan quan trong quyét dinh cung trén thj trvdng, Néu sé long ngudi san xuat ting lén thi cung trén thj trong tang 1én va nguge lai. Cac ky vong ciia ngwdi san xuat Ciing giéng nhu ngudi tiéu ding, ngudi sin xuat cing bj anh husng béi cdc ky vong cia minh. Dé [a nhitng hy vong, tréng doi trong tuong lai vé sin xvt kinh doanh hang hod dich vu. K) vong vé sw thay déi gid: Néu gid ting hon trong tuong lai thi doanh nghigp sé chéy mét co hi tét hon trong twong jai dé tung hang hoa cia minh ra ban nhim thu duoe igi nhudn cao hon. Didu nay sé lam. cho cung hién tai giam va ngugc lai. Kp vong vé gid cita cde yéu té déu vio: Néu gid dau vao giam hon trong tuong lai, doanh nghiép nhan thay sin xudt hién tai chi phi sé dat hon so vi trong lai nén cung hién tai giam va ngugc lai. Ce nhan té khde Khé co thé liét ké hét cdc nhan t6 anh huéng dén cung trén thj trudng. Ngoai nhiing nhén +6 chinh ké trén, ngwoi ta con nhan thy nhiéu nhan #6 khéc ciing tie dong dén cung trén thi trrdng nhw: Cée chinh séch cia nha nude; Thién tai dich bénh, déng dat, séng than... 2.2.3. Ham s6 cita cung Dé phan anh sy thay ddi ctia Iwong cung do anh hung tir nhidu nhan t6 khde nhau, ngudi ta cé thé mé ta sy thay déi dé théng qua ham sé ctia cung. Ham sé cia cung thudng duoc biéu dién dudi dang nhu sau: Q*x= fPx, Pi, CN, G, m, Es) Trong dé:Px: Gia ca hang hoa dang nghién cre Pi: Gid cd cdc yéu t6 dau vao CN: Céng nghé san xudt G; Cée chinh sdch tac d6ng dén cung thi trang cia chinh phi m: Sé lugng ngudi ban trén thj teadng Es: Ky vong cia ngudi ban Trong cdo nhan t6 néu trén, cé nhéng nhan t6 06 thé lugng hod duge nhy: gia ban thin hang hod, gié cdc yéu t6 dau vio, thué cia nha nude... nhé dé, viée tinh toan do ludng tré nén dé dang hon. Bén canh d6 cing c6 nhiéu nhan 16 cfing tae dong dén cung nbung rat khé luong hod nhu: céng nghé san xudt, ky vong cita ngudi san xudt... pé don gidn trong nghién city, ngwdi ta thudng x4y dyng ham cung tuyén tinh, Khi chi cé hai nhan t6 1a gid va lwong cung, ham cung tuyén tinh c6 dang: Q,° =a. Py + b (Ham cung thun) Hay: P= cQ,§ + d (Ham cung nguge) Trong dé: Qe Luong cung cia hang hoa X P,: Gid ca hang hod X a, b, o,d: La cdc hé sé 2.2.4, Sw vin dOng doc theo dwong cung va sw dich chuyén cia dudng cung Nhw ching ta da biét, cung phan 4nh mdi quan hé gitta gid va lyong cung. Mét su thay déi cia gid sé lam-cho Ivong-eung thay ddi, nhung khéng cé sy thay ddi cia cung, ngwdi fa goi 1a sy di chuyén hay van dong doc trén duong cung. Sy thay déi cla cdc bién khde ngoai gid ban than hang hod sé lam cho cung thay déi. Lic nay dudng cung thay d4i vj tri: (1) Dudng cung 47c6 thé déc hon; (2) Duong cung cé thé thoai hon; (3) Duong cung cd thé dich chuyén sang phai; (4) Dudng cung c6 thé dich chuyén sang tréi. Khi 46, ngudi ta goi la su dich chuyén cia duéng cung. C6 thé minh hoa sw van déng va sy dich chuyén cia dudng cung qua céc hinh 2.5 va hinh 2.6 sau. p+ A 5 st 5 "a "0 Hinh 2.5, Sy yan dng doe theo duéng eung Hinh 2.6. Sy dich chnyén cia dong cung C6 thé phan bigt sy khéc nhav d6 nhw sau: Sy van dong doc dudng cung 1a sw thay déi cia Irong cung do nhan té ndi sinh gay ra (gid cA ctla ban than hang hod), xudt hién hién twong trugt doc trén dung cung tir diém nay dén diém ké tiép, dudng cung khéng thay déi vi tri. Sy dich chuyén cia dung cung 1a sw thay déi ca eung do nhan t6 ngoai sinh gay ra (gid cac yéu t6 dau vao, thué...), khéng xudt hién hign tuong trugt doc trén dudng cung, dudng cung thay d6i vi tri. 2,3. Can bang cung cdu hang héa, dich vu 2.3.1. Trang thai cn bang cung cdu vé hang hoa, dich vu Trang thai can bang cung cdu déi voi mét hang hod, dich vu nao d6 1a mét trang thai ma Ivong cung hang hod, dich vu d6 di thoa man luong cau 46i véi hang hod, dich vy dé trong mét thoi ky nhat djnh. Hay duge hiéu 1a trang thai ma tai do, thj trudng khéng thira va khéng thiéu hang hoa. 48Khi cung va cau van déng nguge chidu nhau, nhin trén 3 thi cho ta thdy, cung va cdu c&t nhau tai mét diém duy nbdt, Gia sir d6 1a diém B - Tai didn E, cho phép taxéc dinh duoc métmite gid Pp va mite sn Iuong Qy. Vi diém E nam ddng thoi trén cA dung cung va dudng cdu (do E la giao diém gitta dung cung va dudng cdu), nén ta 06: Po =Ps = Pp P Qo= Qs = Qn Q Hinh 2.7. Trang thai cin bang cung chu Tai E: lung cung va luong cau bing nhau va cing bing Qo. Do vay, diém B (Qo, Po) 1a diém cn bang irén thj trudng, do tai 46 lugng cung vé hang hod viia du thoa man lugng cdu vé hang hoa 46, Thi truéng khéng thira va khong thiéu hang hod. Mite gid Pp dug xd dink tai diém can bang ld mite gid can bing. San Inong Qe dugg xd dinh tai diém can bing goi la san lvong can bing. Gia str 06 biéu cung cdu vé hang héa X trén thj trwdng vo thing 1/2018 tai bang 2.3, Can ctr vao biéu cung - cu, cho thdy tai mite gia P = 6, lugng cung trén thj trudng 14 100 vita ding bang Ivong cau cing 14 100. Vi vay cé thé két lan mite gid can bing trén thi trudng 1a 6 va san luong cfn bing trén thi trong 1a 100. 49Bang 2.3. Biéu cung.cdu vé hang hod X trén thj trang Gia Luong cung Luong cau | Trang thai thi trong. 14 300 20 12 250 40 10 200 60 Du thia 8 150 80 6 100 100 C4n bang 4 50 120 2 0 140 Thiéu but 2.3.2. Trang thai dw thira va thiéu hut cia thj treong Trang thai mat can bang 1A trang thdi xAy ra khi gid oA thi truong khéng 6 mite gid can bing, né Ién hon hodc nhé hon gid can bang. Trang thdi thiéu hut xay va khi mie gid thdp hon gid cén bing, khi dé loi nhudn giam nén cdc nha sin xudt giam lung cung trong khi d6 ngudi tigu ding o6 kha ning mua hang hod - dich vy nhiéu hon do vay Inong cdu ting. Lic nay, khoang cach gitta lugng cung va luong cau dan dén hién tuong thiéu hyt hang héa — dich vy. Nhw vay, thiéu hyt hang héa — dich vy trén thi trudng 18 két qua ota viée long eau I6n hon luong cung. Trang thai dvr thita xay ra khi mic gid cao hon gid cfn bang, khi dé loi nhudn ting nén cdc nha san xudt ting Ivong cung trong khi ngudi tiéu ding it cé kha ning mua hang hod - dich vy hon din dén hong cdu giam, Lic nay khoang cach giita krong cung va long cdu dan dén hién tuong du thita hang héa — dich vu. Nhu vay dw thiva thi trong 1a két qua cha viée Ivgng cung Ién hon rong cdu. Cac hang hoa thudng duoc mua ban tai mite gid cAn bang cia thi trudng. Nhung khéng phai hic nao trang thai edn bang cing duge thiét lap vi mét sé thj trudng 06 thé khong dat durge sy can bing do cac didu kign khac cd thé thay ddi va tic dong dén thi trudng, 502.3.3. Sy thay d6i trang thai can bing Trang thai céin bing dat duge khi luong cung vé hang hod vita di thoa man long cdu vé hang hod. Tay nhién, trang thai cdin bing hoan toan 6 thé bi pha vo-va sau mét thoi gian ty digu chioh, thi tring 06 thé thiét lap mét trang thAi cén bing méi. Khicé sw thay déi cha mot nhan t5 nado dd tae dng 1én thi trudng thi trang thai cn bing sé thay déi. Thay d6i trang tdi cfn bing do see thay doi ctta clu (oung khéng di) Vi mét ly do nao dé, cdc bién ngoai sinh lam cho cdu thay ddi. Ching han thu nhap cita ngudi tiéu ding ting Ién, ngwdi ta c6 thé mua duoc nhiéu hang hod théng thudng hon. Do vay cu vé hang hod théng thudng ting lén. Dudng cau hang héa théng thong dich sang phai (Dp dich chuyén sang D,). Diém can bing méi duge thiét lp tai giao diém ctia duéng cung khéng déi (So) va dudng céu mdi (D,). Diém cAn bing thay déi tir diém Ep dén diém E, (Hinh 2.8). Khi dé, gid odn bang ting ‘va luong can bing cfing ting 1én. Hinh 2.8. Trang thai cn bang thay déi khi cu ting $1Truong hop ngugce jai, khi cau giam (cung khéng d6i) thi gid can bang gidm va hong can bang cing gidm. Thay doi trang tii clin bing do sw thay déi cia cung (clu khong ai) P So fo Q Hinh 2.9. Trang thai can bang thay déi khi cung ting Cach tiép can tuong ty nhw trén, ta 6: vi mét ly do nao d6, cdc bién ngoai sinh 1am cho cung thay déi. Ching han gid cdc yéu t6 sin xudt gidm xuédng dn dén chi phi sin xudt gidm, loi nhudn ting lén. Ngudi san xuat nhan thay minh c6 Ioi nén quyét dinh gia tang san lugng dé ting loi nhudn. Diéu nay sé 1am cho cung trén thj trudng ting lén. Dudng cung dich sang phai (Sp dich chuyén sang $y). Diém cAn bang mdi duge thiét lap tai giao diém cla dudng cdu khong déi (Dp) va duéng cung mdi (S2). Diém can bang thay déi tir diém Ey dén diém E, (Hinh 2.9). Khi d6, gid can bang giam va hyong can bing ting lén. Trudng hgp ngugc lai, khi cung giam (cau khéng d6i) thi gid can bang tang va lugng can bang gidm, Thay adi trang thdi cin bang do ste thay adi ctta cd cung vii chu. Trang thai can bang cdn cé thé thay déi khi ca cung va cdu cing thay a6i. Sy thay déi ddng thdi nay theo nhidu huéng khéc nhau nhu: (1) Ca cung va cau cing ting; (2) Ca cung va cdu cing gidm; (3) Cung 52ting két hop voi cdu giam; (4) Cung giam két hop véi cau ting, Bat lun sy thay d8i theo huéng ndo thi cé mét diéu chac chin 1a diém can bing sé thay ddi. Chang han, két hop sy thay d4i tir cdc bién ngoai sinh cia cung va cdu vita néu trén, ta thy: Khi ca cung va cau cing ting, diém can bing sé thay ddi ti diém Ep dén diém E; (Hinh 2.10). Nhw vay, néu ca cung va cdu dau ting thi Ivong cn bang chdc chin sé ting. Gia can bing cd thé ting, gidm, hode khéng déi tiy thuée vao sw thay dai cia cung va edu. Trudng hop néu céu ting nhiéu lion cung thi gid cn bing sé ting; Néu cung tng ohiéu hon cdu thi gid cAn bing sé giém; Con cung va cAu ting nhu nhau thi gia can bang sé khéng dai. Hinh 2.10. Trang thai can bang thay di khi cdcung va chu ting V6i cdc trudng hop thay déi cla cd cung va cau khao, sy thay adi cia diém cn bang nhu sau: Truong hop cung giam va cau gidm thi san Iuong chéc chin gidm, gid cé thé ting giam howe khéng déi, Voi trudng hop cung ting va cdu gidm chi ed thé khang dinh gia chic chin giim, sin lugng c6 thé tang giam hoac khéng ddi. Voi trudng hop cung gidm va cau tang thi cé thé khiing dinh gid chic chin tang, sin hrong cén bang moi cé thé ting, gidm hoe khong é8i. 532.3.4. Thang dw tiéu ding va thing dw san xudt Thing du tiéu ding (CS — Consumer surplus) 1A phan chénh Iéch gitta gid ma ngudi tiéu ding sin sang chi tra cho mt hing héa hoe dich vy véi gia ma ho thy té phai tra hi mua hang hoa hode dich vu do. Hay, thing du tiéu ding phan anh sy chénh léch gilta loi ich cha ngudi tiéu ding mét don vj hang héa nao dé (MU — Marginal Utility) vi chi phi thie té dé c6 dugec loi ich dé. Xét cho thi trudng, cdu thi trong la téng hop cia cée cau cA nhan. Thang dy tiéu ding la thude do téng thé nhitng ngwdi tiéu ding duge loi hon bao nhiéu khi ho cé sha nang mua m6t hang hda trén thj truéng. Do 46, thing du tiéu ding duge tinh bing phan dién tich nim trén dung gid va dui duong cau, dé 1a dién tich APyE (Hinh 2.11). Thang du sin xudt (PS ~ Producer surplus) 1a phan chénh léch gitta sé tién ma nguwdi ban nhan duoc khi ban mét hang héa hode dich va voi chi phi san xudt cfn bién dé sin xudt ra né (MC - Marginal Cost). Thang du san xuat la phan dién tich nim duéi dwong gid va trén dung cung, dé 1a dién tich BP)E (Hinh 2.11). Q Hinh 2.11. Thing dw tiéu ding va thing dw sin xudt 34Loi ich rong ctla x4 hoi (NSB - Net Social Benefit) bao gdm hai bé6 phan 1a thing du tiéu ding (CS) va thing du sdn xudt (PS). NSB=CS + PS Loi ich rong otia x4 hdi 1a dign tich ABE (Hinh 2.11). 2.4, Anh hwéng cita chinh sach gid va thué ciia nha nude dén thi truong 2.4.1. Anh huéng cita chinh sich gid cia nha nude Nha nude sir dung nhigu chinh séch va cong cy khae nhau dé can thigp vao thi trydng nhim dinh huéng hoat dong cia thi trudng mét cach én dink, anh manh, huong téi myc tigu vi mé ma nha nude dat ra. Mét trong nhiing cong cy ma nha nude ding dé the déng_vao thi trudng dé 14 kiém sodt gid. Trong nén kinh té thi trong, da sé cde hang héa dich vu déu duge dinh gid dya trén quan hé cung — cdu. Khi a6, gid cA hang hoa duge xdc dinh tai diém can bang, tai diém hrong cung bang voi luong edu. Tuy nhién, bén canh nhting wu diém ofa thi tre’ng ty do van ob nhiing khiém khuyét ma ban than né khéng tr khdc phye duge. Lie nay, can thiét phai cé sy can thiép cla chinh phi dé co thé kiém soat thj trudng, giam thiéu nhiing khuyét tét do thi trugng dem lai. Nguoi ta thuong nhac dén hai loai gia ma nha nude dua ra dé 4p dat trén thi trudng. Do 14 mite gid tran va gid san. Gié trin (P): Gid tran 14 mite gid cao nhét do chinh phi quy dijnh, cdc giao dich khong duge phép trao adi & mite gia cao hon mire gid nay. Viée khéng ché khéng cho mite gid vuot qué gid tran thuong duge ap dung khi nha nude nhén thdy mite gid cn bing trén thi trang dang 6 mite qua cao, : Xét trong méi quan hé voi gid cn bang, gid tran c6 hai loai: (i) Gia trin cao hon mie gid cfn bang trén thi trudng; (ii) Gié trin thép 55hon mite gié cén bang trén thj trong. Trudng hop mic gid tran cao hon mic gid can bing trén thi trudng, lic nay thi truéng hoat dong tai mite gia cn bang. Théng thudng gid tran thap hon mie gid can bing trén thi trang (Pe < Py), hite nay thj truéng xay ra tinh trang thiéu hut, lwong thiéu hut trén thj trudng 1a AQ = Q, - Q, (Hinh 2.12), Tac dung ctia gid tran trong trudng hgp nay 14 nhdm bao vé Igi ich cha mét nhém ngudi tiéu ding, nhiing ngudi mua duge hang. Tuy nhién, gid thdp tic déng tiéu owe toi d$ng co’ kinh doanh cita doanh aghiép va chat long hang héa o6 thé bj gidm sit. Dé dam bao ring tat c& ngudi tiéu ding 06 thé mua duge fuong hang ho muén mua tai mtte gid tran chinh phi can phai thyc hién cde bign php bi dép phan thiéu hut, hoa chinh phi o6 thé tién hanh tro cap cho ngudi bén nhim ting cung hang héa dich vu tén thi trudng. Gié san (P): 18 mire gid thdp nhdt do Chinh phi quy dinh, cdc giao dich khéng duoc phép trao doi 6 mite gid thdp hon mite gid nay. Vige ap dat gid san thudng duge nha nude dua ra khi nhan thdy mite gid cfin bing trén thj trudng dang & mic qué thép. Chang han néng san khi duge mila, cung vé néng sin tang manh. Néu kh6ng tiéu thy nhanh néng san cé kha nang héng, khéng bdo quan duoc, Nhan biét duge didn nay, cdc thuong [ai thudng gay site ép dé giim manh gid hing néng san. Dé bao vé sin xudt, bao vé loi ich cha ngudi néng dan, nha nude cé thé qui dinh mét mic gid sin déi véi néng san. Xét trong mdi quan hé véi gid can bing, gia san cd hai loai: (i) Gi san thdp hon mite gid can bang trén th trudng; (ii) Gid san cao hon mic gid cin bing trén thi trudng, Trudng hop mic gid saa thdp hon mite gié cn bang trén thj trudng, lic nay thi trudng hoat dong tai mire gid céin bing. Théng thuong gid sin cao hon mite gi can bing trén thi 56trudng (P;> Po), lic nay thi trudng xay ra tinh trang du thira, luong du thiva trén thi trong 1a AQ = Q,- Q; (Hinh 2.13). Tac dung cha gia san trong trudng hop nay 14 nh’m bdo vé loi ich cla mét nhém ngudi san xudt. Bé dam bao ring tat o& ngudi ban od thé ban duge lygng hang ho muén bn tai mite gid san, chinh phi can phai thy hién ode bign phap nhu: chinh pha tién hanh bao tiéu toan bé Iwgng hang du thita; Holic hd tro tiéu ding hang dw thiva thong qua cac bién phap tang cau nhu tim ban hang dé xudt khdu, quang b4 san pham ra nude ngoai, 18 chite héi chg ban hang... : py er Qs Ae Win 2.12. Gid tran Hinh 2.13, Gia san ® a am 2.4.2. Anh hwéng cia chinh sich thué cia nha nuée Thué 1a mét trong nhiing céng cu hét sire quan trong 4é nha nude can thigp vao thi trudng. Tuy nhién cé rit nhiéu loai thud va cdc d6i twong chju thué va cach dénh thué cing khac nhau. Tay vao théi diém, 46i tuong va mye dich ctia nha nude. Tai phan nay, ching ta chi tap trang viée phan tich thué danh true tiép vao sin xudt. Diéu nay chic chan sé lim cho chi phi san xudt ting lén (vi thué duoc xem [A nim trong gia thanh san phdm). Xét trong cdc diéu kién khéc khéng déi, khi chi phi tang Ién, Ioi nhudn cia doanh nghigp giam xuéng. Doanh nghiép phan tmg bang céch cat giam sin long. Diéu nay sé Jam cho 57cung gidm (dudng cung dich chuyén Jén trén sang bén trdi), Do khéng xét dén cau, nén gid dink cdu khong ddi, Ite nay trang théi can bang trén thi trong duge thiét lap tai mot diém can bang mdi. Gia sir trang thai cn bang ban dau (E;) la giao diém gitta dung cung (S;) va dudng céu (D)). Mite gid can bang ban dau 1a (P,) va san luong can bang ban dau 1a (Q,). Khi chua chiu tac dng cia chinh sdch thué nén mire gia giao dich trén thi trudng ban dau 1a (P,), Pp Py Py Hinh 2.13, Anh hudng edia thué dén thi trong Sau dé, nha nude danh thué mét mite 14 (). Dudng cung dich chuyén sang trdi (S; dich chuyén sang S»). Trang thdi cén bing méi {Ez) duoc x40 dinh tai giao diém gitta duing cdu khéng déi (D,) va dudng cung méi (S2), Lic nay, ta nhfn thay mite gid can bing ting lén (P2) va san Iwong can bang gidm xudng (Q,). Sau khi dénh thué mét Iwong 1a t 46i véi mot don vj hang héa ban ra, gid thj trudng ting 1én ti P, én P2, sy chénh Iéch (P, - Py) ngudi tigu ding phai chju con nha san xudt phai chju mt phan bang [t - (P; - P,)}. Nhu vay, thué tac d6ng ca dén ngwdi sin xudt va ngwdi tigu ding, Tuy nhién, ngudi san xudt hay ngudi tiéu ding phai génh chju thué 58nhiéu hon con tuy thuge vao d6 co gidin cia cung va cau (phdn ndy sé dug dé cap chi tiét hon & chivong vé d6 co gidn). Hp 2.1. Hai cach dé ciit gidm Iugng cAu vé thude la Cée nha hoach dinh chinh sach thudng muén ct giam bot sé nguoi hat thuée 14. Cé hai cdch ma chinh sach cé thé sir dung dé dat duge mye tiéu nay. MOt cach dé gidm bét ngudi hit thudc 14 Ja lam dich chuyén duong cdu thudc 14 va cdc sin phdm thudc ld khac. Cac théng bao ctla nha nude, canh bdo bat bude vé tac hai déi véi sttc khée trén bao thude 14 va cdm quang céo thuéc [4 trén ti vi [A nhOng chinh sdch'nhim oft gidm long cdu vé thudc 14 tai moi mite gid. Néu thanh cong, cdc chinh séch nay lam dich duéng cdu vé thuéc 14 sang bén trai. Mét cach khac, cdc nha hoach dinh chinh séch c6 thé lam tang gia thuéc 14. Chang han, néu chinh phi danh thué vao viée san xudt thudée 14 va cdc céng ty thude 14 tim cach chuyén phdn Ién khoan thué nay cho ngwdi tiéu ding duéi dang gid cd cao hon. Gid cao hon Kkhuyén khich moi ngudi c&t giam sé diéu thudc ma ho hot. Trong tinh hudng nay, Ivong thudc 1a giam di khéng biéu thi sy dich chuyén ctia dudng cau, Thay vao do, nd biéu thj sy di chuyén doc dudng cau ci toi mét diém cé gid cao hon va lugng thdp hon. Ngudn: N. Gregory Mankiw, Kinh té hoc (tap I: Kinh é hoe vi md), NXB Lao dong — X@ hdi 59TOM TAT CHUONG 2 Phan tich cung cau durge xem 1a ly thuyét 1i trong phan tich kinh té vi mo. Trong 46, cdu mé ta méi quan hé giita gia ca va trong cau tai cdc mite gid khdc nhau. Méi quan hé gitfa gid va tuong cu 14 méi quan hé nguge chiéu. Con cung mé ta vé méi quan hé gitta gid cd va hrong cung tai cdc mite gid khée nhau. Méi quan hé gitfa gid va luong cung 1a méi quan hé thudn chiéu. Cau bj anh hudng béi nhiéu nhan t6 nhu: thu nhap, gid cia hang hod cé lién quan, thi hiéu sé thich,... Cung chju téc dng béi nhiéu nhan t6 nh; céng nghé san xuat; sy bién déng gid céc yéu té dau vao, thué... ‘Thi trudng thiét lap trang thai cAn bang khi hang hod, dich vu cung ting ra thi trudng vira dil thoa man cu vé hang hod,m, dich vu dé. Bat ef mot mire gid nao thyc té giao dich trén thj trudng ma khéng bang véi gid can bing thi thi trvgng sé mat can bang. Trang thai thiéu hyt hang hod xay ra néu gid thdp hon gid cin bing, Trang thai dur thira hang hod xay ra néu gid cao hon gid cén bing. Trang thai can bang cling sé bj pha vo dé thiét lap nén mét trang thai céin bing mdi néu: (1) Cung thay déi; (2) Cau thay déi; (3) Ca cung va cdu cing thay déi. Nha nude can thigp vao thi trudng bing nhidu cong cy khée nhau. ‘Trong dé, phai ké dén 14 can thiép bing gid va bang thué. Viée ap mite gid tran nhim bdo vé quyén loi ngudi tiéu ding song sé din dn hién tuong thiéu hyt hang hoa. Viée 4p mite gid sin nhiim bao vé quyén loi ngudi san xudt song sé gay ra hién tuong du thiva hang hod, 60